Τριγωνοµετρικοί αριθµοί

αθροίσµατοσ γωνιών 1
Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί του
αθροίσματος και της διαφοράς
δύο γωνιών
Οι τριγωνομετρικοί αριθμοί των γωνιών α + β
και α - β εκφράζονται ως συνάρτηση των
τριγωνομετρικών αριθμών των γωνιών α και
β με τους ακόλουθους τύπους:

• Σ
 υνημίτονο αθροίσματος και διαφοράς • συν(α - β) = συνα $ συνβ + ημα $ ημβ
γωνιών.
• συν(α + β) = συνα $ συνβ - ημα $ ημβ

• Η
 μίτονο αθροίσματος και διαφοράς γω- • ημ(α + β) = ημα $ συνβ + συνα $ ημβ
νιών.
• ημ(α - β) = ημα $ συνβ - συνα $ ημβ

efa + efb
• Ε
 φαπτομένη αθροίσματος και διαφοράς • εφ(α + β) =
1 - efa $ efb
γωνιών.
με συν(α + β) ! 0, συνα ! 0 και
συνβ ! 0
efa - efb
• εφ(α - β) =
1 + efa $ efb
με συν(α - β) ! 0, συνα ! 0 και
συνβ ! 0

sfa $ sfb - 1
• Σ
 υνεφαπτομένη αθροίσματος και διαφο- • σφ(α + β) =
sfa + sfb
ράς γωνιών.
με ημ(α + β) ! 0, ημα ! 0 και
ημβ ! 0
sfa $ sfb + 1
• σφ(α - β) =
sfb - sfa
με ημ(α - β) ! 0, ημα ! 0 και
ημβ ! 0

2
Να προσέξουµε

1. Στους τύπους για τα συν(α + β) και συν(α - β) τα πρόσημα εναλλάσσονται στα

δύο μέλη, ενώ στους τύπους για τα ημ(α + β) και ημ(α - β) τα πρόσημα είναι
ίδια και στα δύο μέλη.

2. Οι τύποι των τριγωνομετρικών αριθμών της διαφοράς α - β δύο γωνιών α και

β, προκύπτουν από τους τύπους του αθροίσματος α + β, θέτοντας όπου β το -β
και παίρνοντας υπόψη ότι αντίθετες γωνίες έχουν ίδιο συνημίτονο και αντίθετους
τους άλλους τριγωνομετρικούς αριθμούς.

3. Γενικά είναι:
ημ(α + β) ! ημα + ημβ, συν(α - β) ! συνα - συνβ κ.λπ.
Υπάρχουν όμως γωνίες α και β, ώστε να ισχύει:
ημ(α + β) = ημα + ημβ, συν(α - β) = συνα - συνβ κ.λπ.
Για παράδειγμα, αν α είναι οποιαδήποτε γωνία και β = 2π, τότε:
ημ(α + 2π) = ημα + ημ2π
αφού:
ημ(α + 2π) = ημα και ημα + ημ2π = ημα + 0 = ημα

4. Οι τύποι των τριγωνομετρικών αριθμών αθροίσματος και διαφοράς γωνιών είναι

(τριγωνομετρικές) ταυτότητες. Θα χρησιμοποιούμε λοιπόν και γι’ αυτές τον όρο
«ανάπτυγμα».
Για παράδειγμα, το ανάπτυγμα:
• του συν(α + β) είναι συνα $ συνβ - ημα $ ημβ,
efa + efb
• της εφ(α + β) είναι κ.λπ.
1 - efa $ efb

5. Επισημαίνουμε ότι οι παραστάσεις εφ(α ! β) και σφ(α ! β) έχουν νόημα όταν:

συν(α ! β) ! 0 και ημ(α ! β) ! 0
αντίστοιχα.
Όμως το ανάπτυγμα των εφ(α + β) και εφ(α - β) έχει νόημα όταν επιπλέον:
συνα ! 0 και συνβ ! 0
Για παράδειγμα, αν ορίζεται η ef a p + x k , είναι λάθος να γράψουμε:
2

3
 p
ef 2 + efx
ef a p + x k =
2 1 - ef p2 $ efx
αφού δεν ορίζεται η ef p .
2
Προφανώς μπορούμε να γράψουμε:
hm ` p2 + x j
ef a p + x k =- sfx ή ef a p + x k = κ.λπ.
2 2 syn ` p + x j
2
Ανάλογα, το ανάπτυγμα των σφ(α + β) και σφ(α - β) έχει νόημα όταν και:
ημα $ ημβ ! 0

6. Οι τύποι των τριγωνομετρικών αριθμών του αθροίσματος και της διαφοράς δύο
γωνιών βοηθούν στον υπολογισμό των τριγωνομετρικών αριθμών γωνιών, οι ο-
ποίες μπορούν να γραφούν ως άθροισμα ή διαφορά γωνιών με γνωστούς τριγω-
νομετρικούς αριθμούς.
Για παράδειγμα:
• συν15° = συν(45° - 30° ) = συν45° $ συν30° + ημ45° $ ημ30° =

2 3 2 1 6+ 2
= 2 $ 2 + 2 $2= 4
• ημ105 = ημ(60 + 45 ) = ημ60° $ συν45° + ημ45° $ συν60° =
° ° ° 

3 2 2 1 6+ 2
= 2 $ 2 + 2 $2= 4
ef120" + ef45"
• εφ165° = εφ(120° + 45° ) = =
1 - ef120" $ ef45"
3 + 1 _1 - 3 i
2
-ef60" + ef45"
= =- = =
1 + ef60" $ ef45" 1+ 3 -2
4 2 3
= - 2 = 3 -2
-

7. Τους τύπους που δίνουν τους τριγωνομετρικούς αριθμούς αθροίσματος και δια-
φοράς δύο γωνιών πρέπει να ξέρουμε να τους εφαρμόζουμε όχι μόνο από το 1ο
μέλος προς το 2ο αλλά και αντίστροφα.
Για παράδειγμα, η παράσταση:
Α = ημ62° $ συν17° - συν62° $ ημ17°
είναι το ανάπτυγμα του ημ(62° - 17° ), οπότε:
Α = ημ(62° - 17° ) = ημ45° = 2
2

4  Τριγωνομετρικοί αριθμοί αθροίσματος γωνιών

Παραδείγµατα-Εφαρµογέσ

1.1  Να υπολογιστούν οι τιμές των παραστάσεων:

α) Κ = συν80° $ συν10° - ημ80° $ ημ10° β) Λ = hm p $ syn p - syn p $ hm p
4 12 4 12
ef 19 p ef 11p
24 - 24
γ) Μ =
1 + ef 19p $ ef 11p
24 24
Απάντηση
α) Είναι Κ = συν(80° + 10°) = συν90° = 0. Επομένως Κ = 0.
β) Είναι L = hm a p - p k = hm 3p - p = hm p = 1 . Επομένως Λ = 1 .
4 12 12 6 2 2
γ) Είναι M = ef c 19p - 11p m = ef 8p = ef p = 3 . Επομένως Μ = 3 .
24 24 24 3

3 και ΑΒ = ΑΓ. Να υπολογιστούν:

1.2  Σε τρίγωνο ΑΒΓ είναι συνΑ =
2
α) οι γωνίες του τριγώνου, β) το ημΒ και η σφΓ.
Απάντηση
α) Επειδή συνΑ > 0 είναι 0° < A
t < 90°, οπότε:

συνΑ = 3 , A
t = 30°
2
Επομένως:
t + Gt = 180" - 30" , B
B t + Gt = 150"
t = Gt . Συνεπώς B
Όμως ΑΒ = ΑΓ, που σημαίνει ότι B t = Gt = 75" .

β) • ημΒ = ημ75° = ημ(45° + 30° ) = ημ45° $ συν30° + συν45° $ ημ30° =

2 3 2 1 6+ 2
= 2 $ 2 + 2 $2= 4
sf45" $ sf30" - 1 1 $ 3 - 1 _ 3 - 1i
2

• σφΓ = σφ75° = σφ(45° + 30° ) = = = =

sf45" + sf30" 1+ 3 2
4-2 3
= 2 = 2- 3

1.3  Στο διπλανό σχήμα είναι:

ημΑ = 3 και συνΓ = - 5
5 13
Να υπολογιστούν οι τριγωνομετρικοί αριθμοί της γω-
νίας ω.
Απάντηση
t + Gt . Γνωρίζουμε ότι:
Η γωνία ω είναι εξωτερική του τριγώνου ΑΒΓ, οπότε v = A

5
 συν(Α + Γ) = συνΑ $ συνΓ - ημΑ $ ημΓ (1)
και
ημ(Α + Γ) = ημΑ $ συνΓ + συνΑ $ ημΓ (2)
Αρκεί λοιπόν να υπολογίσουμε το συνΑ και το ημΓ. Είναι:
συν2Α = 1 - ημ2Α = 1 - c 3 m = 1 - 9 = 16 = c 4 m
2 2

5 25 25 5
Συνεπώς επειδή 0° < At < 90°, είναι συνΑ = 4 . Ανάλογα:
5
ημ2Γ = 1 - συν2Γ = 1 - c - 5 m = 1 - 25 = 144 = c 12 m
2 2

13 169 169 13
Συνεπώς επειδή 0° < Gt < 180°, είναι ημΓ = 12 .
13
Έχουμε λοιπόν:

• συνω = συν(Α + Γ) == 4 $ c - 5 m - 3 $ 12 = -20 - 36 = - 56

(1 )

5 13 5 13 5 $ 13 65

• ημω = ημ(Α + Γ) == 3 $ c - 5 m + 4 $ 12 = -15 + 48 = 33

(2 )

5 13 5 13 65 65
hm (A + G) 33
• εφω = εφ(Α + Γ) =
syn (A + G) =- 56
syn (A + G) 56
• σφω = σφ(Α + Γ) =
hm (A + G) =- 33

1.4  Αν εφ(α - β) = 2 και εφ(β - γ) = 3, να υπολογιστεί η εφ(α - γ).

Απάντηση
Είναι:
ef (a - b) + ef (b - g)
εφ(α - γ) = εφ((α - β) + (β - γ)) = =
1 - ef (a - b) $ ef (b - g)
2 3
= 1 +2 $ 3 = -1
-

1.5  Αν συν(α - β) ! 0, συνα ! 0 και συνβ ! 0, να αποδειχθεί ότι:

1 + εφα $ εφβ ! 0
Απόδειξη
Έχουμε:
συν(α - β) ! 0 , συνα $ συνβ + ημα $ ημβ ! 0 (διαιρούμε με συνα $ συνβ ! 0) ,
syna $ synb + hma $ hmb
, !0 ,
syna $ synb
syna $ synb hma $ hmb
!0 ,
syna $ synb + syna $ synb
,

, 1 + εφα $ εφβ ! 0

6  Τριγωνομετρικοί αριθμοί αθροίσματος γωνιών

1.6  Να αποδειχθεί ότι σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει:
ημΑ $ ημΒ ! 1 + συνΑ $ συνΒ
Απόδειξη
Υποθέτουμε ότι υπάρχει τρίγωνο ΑΒΓ τέτοιο, ώστε να ισχύει:
ημΑ $ ημΒ = 1 + συνΑ $ συνΒ
Τότε θα έχουμε:
ημΑ $ ημΒ - συνΑ $ συνΒ = 1 , συν(Α + Β) = -1
που είναι άτοπο, αφού 0° < A t < 180°.
t +B
Καταλήξαμε σε άτοπο, διότι υποθέσαμε ότι ημΑ $ ημΒ = 1 + συνΑ $ συνΒ. Άρα:
ημΑ $ ημΒ ! 1 + συνΑ $ συνΒ

1.7  Αν α + β = 3p , να αποδειχθεί ότι (1 + σφα)(1 + σφβ) = 2.

4
Απόδειξη

Όταν δίνεται ισότητα γωνιών και ζητείται ισότητα με τριγωνομετρικούς αριθμούς,

κάνουμε χρήση της συνεπαγωγής:
Z
] hmf = hmu
] synf = synu
φ=θ ( [
] eff = efu, synf ! 0
] sff = sfu, hmf ! 0
\

Έχουμε:
sfa $ sfb - 1
α + β = 3p ( σφ(α + β) = σφ 3p ( = -1 (
4 4 sfa + sfb
( σφα $ σφβ - 1 = - σφα - σφβ (
( σφα $ σφβ - 1 + σφα + σφβ = 0 (1)
Η σχέση που θέλουμε να αποδείξουμε είναι ισοδύναμη με τη σχέση (1), αφού:
(1 + σφα)(1 + σφβ) = 2 , 1 + σφβ + σφα + σφα $ σφβ = 2 ,
, σφα $ σφβ + σφα + σφβ - 1 = 0
οπότε ισχύει.

1.8  Έστω οι γωνίες α, β και γ με συνα $ συνβ $ συνγ ! 0.

hm (a - b)
α) Να αποδειχθεί ότι = εφα - εφβ.
syna $ synb
β) Να υπολογιστεί η τιμή της παράστασης:
hm (a - b) hm (b - g) hm (g - a)
K=
syna $ synb + synb $ syng + syng $ syna

7
 Απάντηση
α) Έχουμε:
hm (a - b) hma $ synb - hmb $ syna
syna $ synb = syna $ synb =
hma $ synb hmb $ syna
= = εφα - εφβ
syna $ synb - syna $ synb
β) Από το προηγούμενο ερώτημα προκύπτει:
hm (b - g) hm (g - a)
= εφβ - εφγ και = εφγ - εφα
synb $ syng syng $ syna
Επομένως:
Κ = εφα - εφβ + εφβ - εφγ + εφγ - εφα = 0

1.9  Για τις γωνίες α και β ισχύει:

ημα + ημβ = συνα + συνβ = 1
Να υπολογιστεί το συν(α - β).
Απάντηση
Υψώνουμε στο τετράγωνο τις ισότητες:
ημα + ημβ = 1 και συνα + συνβ = 1
προκειμένου να δημιουργήσουμε τα γινόμενα συνα $ συνβ και ημα $ ημβ που εμφανίζο-
νται στο ανάπτυγμα του συν(α - β).
Έτσι έχουμε:
• (ημα + ημβ)2 = 12 , ημ2α + ημ2β + 2ημα $ ημβ = 1 (1)
2 2 2 2
• (συνα + συνβ) = 1 , συν α + συν β + 2συνα $ συνβ = 1 (2)
Με πρόσθεση κατά μέλη των ισοτήτων (1) και (2) προκύπτει:
ημ2α + συν2α + ημ2β + συν2β + 2ημα $ ημβ + 2συνα $ συνβ = 2 ,
, 1 + 1 + 2(ημα $ ημβ + συνα $ συνβ) = 2 ,
, συνα $ συνβ + ημα $ ημβ = 0 , συν(α - β) = 0
Άρα συν(α - β) = 0.

1.10  Αν εφα = 2, να λυθεί η εξίσωση -συν(x + α) = 3συν(x - α).

Λύση
Η εξίσωση γίνεται:
-(συνx $ συνα - ημx $ ημα) = 3(συνx $ συνα + ημx $ ημα) ,
, -4συνx $ συνα = 2ημx $ ημα ,
, -2συνx $ συνα = ημx $ ημα (1)
Επειδή ορίζεται η εφα, είναι συνα ! 0. Έτσι η εξίσωση (1) γράφεται:

8  Τριγωνομετρικοί αριθμοί αθροίσματος γωνιών

 hma
-2συνx = ημx $ , -2συνx = ημx $ εφα ,
syna
, -2συνx = 2ημx (εφα = 2) , συνx = -ημx ,
Z _
] p - x = 2kp - x b
]2 b
, hm a - x k = hm (- x) , [
p 3 , k ! Z` ,
2
] p - x = 2kp + p + x b
]2 b
\ a
p
, -2x = 2κπ + π - , κ ! Z , x = -κπ - , κ ! Z p
2 4

1.11  Έστω τρίγωνο ΑΒΓ με συνΑ $ συνΒ ! 0. Έστω ακόμη ότι οι εφΑ, εφΒ είναι
ρίζες της εξίσωσης 5x2 - 26x + 5 = 0.
α) Να υπολογιστούν οι τιμές των παραστάσεων:
i) εφΑ $ εφΒ ii) συν(Α + Β)
β) Να βρεθεί το είδος του τριγώνου ως προς τις γωνίες.
Απάντηση
α) i) Γνωρίζουμε πως αν x1, x2 είναι ρίζες της εξίσωσης αx2 + βx + γ = 0, α ! 0,
g
τότε από τον τύπο του Vieta για το γινόμενο x1x2 , έχουμε x1x2 = . Επομένως:
a
εφΑ $ εφΒ = 5 = 1
5
ii) Έχουμε:
hmA hmB
εφΑ $ εφΒ = 1 , $ = 1 , ημΑ $ ημΒ = συνΑ $ συνΒ ,
synA synB
, συνΑ $ συνΒ - ημΑ $ ημΒ = 0 , συν(Α + Β) = 0 (1)
β) Σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει:
Α+Β+Γ=π , Α+Β=π-Γ
Συνεπώς:
(1 )
συν(Α + Β) = συν(π - Γ) '( 0 = συνΓ , Γ = p
2
Άρα το τρίγωνο είναι ορθογώνιο.

1.12  Να αποδειχθεί ότι σε κάθε οξυγώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει:

efA - 1 1 - efB
> (1)
efA + 1 1 + efB
Απόδειξη
Επειδή εφ p = 1, η σχέση (1) ισοδύναμα γίνεται:
4
efA - ef p4 ef p4 - efB
> , ef a A - p k > ef a p - Bk (2)
p p
efA $ ef 4 + 1 1 + ef 4 $ efB 4 4

Αρκεί λοιπόν να αποδείξουμε ότι ισχύει η σχέση (2).

9
 Επειδή το τρίγωνο ΑΒΓ είναι οξυγώνιο, έχουμε:
A+B > p , A+B > p + p , A- p > p -B
2 4 4 4 4
Όμως οι γωνίες A - και - B ανήκουν στο διάστημα a- , p k , αφού:
p p p
4 4 2 2
p
• 0 < A < , - < A - <p p p
2 4 4 4
• 0 < B < , - < - B < 0 , - p < p - B < p
p p
2 2 4 4 4
Η συνάρτηση εφ είναι γνησίως αύξουσα στο διάστημα a- , p k , οπότε:
p
2 2
A - p > p - B ( ef a A - p k > ef a p - Bk
4 4 4 4
που σημαίνει ότι η σχέση (2), άρα και η σχέση (1), ισχύει.

Ασκήσεισ-Προβλήµατα

1.13  Να υπολογίσετε τους τριγωνομετρι- ef 17 p ef 5p

β) 12 - 12
κούς αριθμούς:
1 + ef 17p $ ef 5p
12 12
α) ημ15° β) συν165°
γ) εφ195° 1.17  Να υπολογίσετε τις τιμές των παραστά-
σεων:
1.14  Να βρείτε τα αναπτύγματα των:
a 2b α) Α = συν40° $ συν50° - ημ140° $ ημ130°
α) syn + β) hm x - 2p
2 8 ef10" + ef35"
β) Β =
γ) ef 4 x + p 1 - ef170" $ ef145"
4
1.15  Να υπολογίσετε τις τιμές των παραστά- 1.18  Να γράψετε σε απλούστερη μορφή τις
σεων: παραστάσεις:
α) συν37° $ συν53° - ημ53° $ ημ37° α) Κ = ημ7α $ συν6α - συν7α $ ημ6α
β) ημ64° $ συν19° - συν64° $ ημ19° ef `2a + p5 j - ef `a + p5 j
β) Λ =
ef88" - ef43" 1 + ef `2a + p5 j $ ef `a + p5 j
γ)
1 + ef88" $ ef43"
1.19  Αν είναι:
sf14" $ sf46" - 1
δ) ef70" - ef50"
sf14" + sf46" a = και
1 + ef70" $ ef50"
1.16  Να υπολογίσετε τις τιμές των επόμενων
παραστάσεων: sf40" $ sf20" + 1
b =
sf20" - sf40"
α) syn 7p $ syn p - hm 7p $ hm p να υπολογίσετε το γινόμενο αβ.
12 12 12 12

10  Τριγωνομετρικοί αριθμοί αθροίσματος γωνιών

1.20  Σε τρίγωνο ΑΒΓ είναι: 1.29  Αν ημα ! 0, ημβ ! 0 και ημ(α + β) ! 0,
At = 30° και Bt = 45° να αποδείξετε ότι και σφβ + σφα ! 0.
Να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθ- 1.30  Να αποδείξετε ότι:
μούς της γωνίας Gt .
α) ef aa + p k = +
1 efa
1.21  Να υπολογίσετε τους τριγωνομετρι- 4 1 - efa
p
1 + ef 12
κούς αριθμούς του αθροίσματος των γωνιών
ω και φ του παρακάτω σχήματος. β) p = 3
1 - ef 12

1.31  Δίνεται η συνάρτηση:

f (x) = synx + syn c 2p + x m + syn c 2p - x m
3 3
1.22  Δίνονται οι γωνίες x και y με: Να αποδείξετε ότι f (x) = 0 για κάθε x ! R.

0 < x < p και 3p < y < 2π 1.32  Δίνεται το τρίγωνο ΑΒΓ του παρακάτω
2 2
4 σχήματος.
Αν συνx = και ημy = - 12 , να υπολο-
5 13
γίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς της
γωνίας (x - y).
1.23  Να αποδείξετε ότι:
ef 2 a - ef 2 b α) Να υπολογίσετε τις εφΒ και εφΓ.
εφ(α - β) $ εφ(α + β) =
1 - ef 2 a $ ef 2 b t = 135°.
β) Να αποδείξετε ότι A
1.24  Να αποδείξετε ότι:
hm (a + b) 1.33  Να αποδείξετε ότι σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ
α) εφα + εφβ =
syna $ synb είναι:
ef (a - b) + efb ημΑ $ συνΒ ! συν a p + Bk $ συνΑ
β) = εφα 2
1 - ef (a - b) $ efb
1.34  Να λύσετε την εξίσωση:
1.25  Να αποδείξετε ότι:
syn (a + b) + syn (a - b) ef a p - x k - ef a p + x k = -2 3
= σφβ 4 4
hm (a + b) - hm (a - b)
  
1 , να βρεί-
1.26  Αν α + β = p4 και σφα = 10
1.35  Να αποδείξετε ότι οι γωνίες θ και Β του
τε την εφβ.
παρακάτω σχήματος συνδέονται με τη σχέση:
1.27  Αν α - β = 60° και εφβ = 13 , να βρεί- 2σφΒ + εφΒ = σφθ
τε την εφα.
1.28  Να λύσετε τις εξισώσεις:
α) ημx $ συν p + ημ p $ συνx = 1
5 5 2
β) συνx $ συν p + ημx $ ημ p = 2
8 8 2

11
1.36  α)  Να αποδείξετε ότι:
syn c 2p + a m + syn c 4p + a m = -syna
3 3
β) Να λύσετε την εξίσωση:
2syn c 2p + x m = 1 - 2syn c 4p + x m
3 3
1.37  Αν για τις οξείες γωνίες α και β ισχύει:
Να αποδείξετε ότι το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ορ-
θογώνιο.
1.43  Να αποδείξετε ότι:
hm (a - b)
α) = σφβ - σφα
hma $ hmb
hm (a - b) hm (b - g) hm (g - a)
β) 0
hma $ hmb + hmb $ hmg + hmg $ hma =

εφα = 3 + 2 2 και εφβ = 2 1.44  Α.  Να αποδείξετε ότι:

2
α) ef aa + p k =
syna + hma
να αποδείξετε ότι α - β = p . , όπου
4 4 syna - hma
1.38  α)  Να αποδείξετε ότι οι αριθμοί: α ! κπ + p , κ ! Z
4
ef a p + a k και ef a p - a k β) Αν ισχύει:
4 4
p συνα + ημα = 3 $ (ημα - συνα) (1)
α ! κπ ! , κ ! Z, είναι αντίστροφοι. τότε ημα ! συνα.
4
β) Να λύσετε την εξίσωση: Β. Να λύσετε την εξίσωση:
ef a p + x k + ef a p - x k = -2 συνx + ημx = 3 $ (ημx - συνx)
4 4
1.39  α)  Να αποδείξετε ότι: 1.45  Α.  Να αποδείξετε ότι:
α) (1 + εφω) c1 + ef a p - vkm = 2
2 2
ημ(α + β) $ ημ(α - β) = ημ α - ημ β
4
β) Να λύσετε την εξίσωση:
hm a x + p k $ hm a x - p k = 1 β) (1 + σφω) c1 + sf a p - vkm =
4 4 4 4

1.40  Σε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει: = 2σφω $ σφ a - vk

συν2Α + 2 3 $ συνΑ + 2 = 0
α) Να υπολογίσετε το συνΑ.
β) Να βρείτε το είδος του τριγώνου ΑΒΓ ως
προς τις γωνίες, αιτιολογώντας την απάντησή
σας.
γ) Να υπολογίσετε την τιμή της παράστασης:
Κ = ημΒ $ συν a p - G k - συνΓ $ ημ a p + Bk
2 2
1.41  Σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ να αποδείξετε ότι
ισχύει:
ef A $ ef B + ef B $ ef G + ef G $ ef A = 1
2 2 2 2 2 2
1.42  Σε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει:
syn (B - G)
= σφΒ
hmA + hm (B - G)
p
4
Β. Να υπολογίσετε την τιμή της παράστα-
σης:
Κ = (1 + εφ20° )(1 + εφ25° )
1.46  Να αποδείξετε ότι:
α) συν(α + β) $ συν(α - β) = συν2α - ημ2β
β) Αν Α, Β και Γ είναι γωνίες τριγώνου, τότε
ισχύει η ισοδυναμία:
συν2Α + συν2Β = 1 + συνΓ , Γ = 90°
1.47  Αν α και β είναι οξείες γωνίες με α > β,
να αποδείξετε ότι:
εφ(α - β) < εφα - εφβ
1.48  Να βρείτε γωνία ω με 0° < ω < 180°,
ώστε να ισχύει:

12  Τριγωνομετρικοί αριθμοί αθροίσματος γωνιών

 συνω $ συν320° + ημω $ συν130° = α) σφΑ $ σφΒ + σφΒ $ σφΓ +
3 $ syn10" + syn100" + σφΓ $ σφΑ = 1
=- 2 β) σφ2Α + σφ2Β + σφ2Γ $ 1
1.49  Να αποδείξετε ότι σε κάθε τρίγωνο γ) 12 + 12 + 12 $ 1
ΑΒΓ ισχύει: hm A hm B hm G

Κριτήριο αξιολόγησησ

Θέμα 1ο
Α. Να εξετάσετε ποιοι από τους παρακάτω ισχυρισμούς είναι σωστοί και ποιοι είναι
λανθασμένοι.
α) Για οποιεσδήποτε γωνίες α, β ισχύει συν(α - β) = συνα $ συνβ + ημα $ ημβ.
efa + ef p2
β) Είναι ef aa + p k = .
2 1 - efa $ ef p
2
γ) Αν α + β = p , τότε ημα $ συνβ + συνα $ ημβ = 1.
2
sfa $ sfb + 1
δ) Ο τύπος σφ(α - β) = ισχύει όταν σφβ ! σφα.
sfb - sfa
ε) Υπάρχουν γωνίες για τις οποίες ισχύει ημ(α + β) = ημα + ημβ.

Β. Να γράψετε:
α) τους τύπους των συν(α + β) και εφ(α + β),
β) ποιοι περιορισμοί ισχύουν για τους παραπάνω τύπους.

Θέμα 2ο
Α. Να υπολογίσετε την τιμή των παραστάσεων:
ef p3 - ef 6p
α) Κ = συν40° $ συν20° - ημ40° $ ημ20° β) Λ =
1 + ef p3 $ ef 6p
Β. Να αποδείξετε ότι:
hm (a + b)
= εφα + εφβ
syna $ synb

Θέμα 3ο
α) Να αποδείξετε ότι:
hm aa + p k + hm c a + 7p m = 2 $ hma
4 4

13
 β) Να λύσετε την εξίσωση:
hm a x + p k = 1 - hm c x + 7p m (1)
4 4
γ) Αν οι γωνίες Α και Β ενός τριγώνου ΑΒΓ είναι ρίζες της εξίσωσης (1), να αποδείξετε
ότι το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ορθογώνιο και ισοσκελές.

Θέμα 4ο
Έστω τρίγωνο ΑΒΓ. Να αποδείξετε ότι:
α) ημΓ < ημΑ + ημΒ
β) Αν επιπλέον είναι συν(Α - Γ) ! 0, τότε ισχύει η ισοδυναμία:
ημΒ + ημ(Γ - Α) = εφΓ $ συν(Γ - Α) , Β = p
2

14  Κριτήριο αξιολόγησης

 Τριγωνοµετρικοί αριθµοί
τησ γωνίασ 2α 2
Οι τύποι των τριγωνομετρικών
αριθμών της γωνίας 2α
Στους τύπους του ημ(α + β), του συν(α + β)
και της εφ(α + β), αν αντικαταστήσουμε το
β με το α προκύπτει ότι:

Οι διπλανοί τύποι (τύποι υποδιπλασιασμού) • ημ2α = 2ημα $ συνα

εκφράζουν τους τριγωνομετρικούς αριθμούς
της γωνίας 2α ως συνάρτηση των τριγωνο-
μετρικών αριθμών της γωνίας α. • συν2α = συν2α - ημ2α
= 2συν2α - 1
= 1 - 2ημ2α

2efa
• εφ2α =
1 - ef 2 a
με συν2α ! 0 και συνα ! 0

Οι διπλανοί τύποι (τύποι αποτετραγωνισμού)
εκφράζουν τα τετράγωνα όλων των τριγω-
νομετρικών αριθμών της γωνίας α ως συνάρ-
τηση του συν2α.
Οι τύποι αποτετραγωνισμού
Από τους τύπους:
συν2α = 2συν 2α - 1, συν2α = 1 - 2ημ2α
εύκολα προκύπτουν οι τύποι που ακολουθούν,
οι οποίοι λέγονται τύποι αποτετραγωνισμού:
• ημ2α = 1 - syn2a (I)
2
• συν2α = 1 + syn2a (II)
2
και διαιρώντας κατά μέλη τις (Ι), (ΙΙ):

• εφ2α = 1 - syn2a
1 + syn2a
με συνα ! 0

15
 Να προσέξουµε

1. Οι τύποι των τριγωνομετρικών αριθμών της γωνίας 2α εκφράζουν γενικά τους

τριγωνομετρικούς αριθμούς μιας γωνίας ως συνάρτηση των τριγωνομετρικών α-
ριθμών του μισού της γωνίας, γι’ αυτό λέγονται και τύποι υποδιπλασιασμού.
Έτσι η γωνία 4α εκφράζεται ως συνάρτηση του μισού της, 2α, με τους τύπους:
• ημ4α = 2ημ2α $ συν2α
• συν4α = συν22α - ημ22α = 2συν22α - 1 = 1 - 2ημ22α
2ef2a
• εφ4α =
1 - ef 2 2a
Επίσης, η γωνία α εκφράζεται ως συνάρτηση του μισού της, a , με τους τύπους:
2
• ημα = 2hm a $ syn a
2 2
2 a
• συνα = syn hm 2 a = 2syn 2 a - 1 = 1 - 2hm 2 a
2- 2 2 2
2ef a2
• εφα =
1 - ef 2 a2

2. Με τους τύπους αποτετραγωνισμού μπορούμε να υπολογίσουμε τους τριγωνο-

μετρικούς αριθμούς του μισού μιας γωνίας α, δηλαδή του a , αν γνωρίζουμε το
2
συνα. Συγκεκριμένα έχουμε:

hm 2 a = 1 - syna syn 2 a = 1 + syna ef 2 a = 1 - syna

2 2 2 2 2 1 + syna
Για παράδειγμα, επειδή είναι γνωστό το συν30°, μπορούμε να υπολογίσουμε τους
τριγωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας 15° = 30 , ως εξής:
"
2
3
" 1- 2
• ημ215° = 1 - syn30 = 2 3
= -4 , οπότε ημ15° =
2- 3
2 2 2
3
" 1+ 2
• συν215° = 1 + syn30 = 2 3
= +4 , οπότε συν15° =
2+ 3
2 2 2
hm15" 2- 3
• εφ15° = = = 2- 3
syn15" 2+ 3

• σφ15° = syn15 = 2+ 3
"
= 2+ 3
hm15 " 2- 3
Προφανώς με γνωστό το συν15° μπορούμε να υπολογίσουμε το συν 15 = συν7,5°,
"
2
με γνωστό το συν7,5° υπολογίζουμε το συν3,75° κ.ο.κ.

16  Τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 2α

3. Ως συνάρτηση της εφα, εκτός από την εφ2α, εκφράζονται το ημ2α και το συν2α
με τους επόμενους τύπους:
2efa 1 - ef 2 a
ημ2α = και συν2α =
1 + ef 2 a 1 + ef 2 a

Οι τύποι αυτοί είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι και αποδεικνύονται εύκολα κάνοντας τα

εξής βήματα:
α) Υποδιπλασιάζουμε τη γωνία.
β) Δημιουργούμε την εφα ή την εφ2α πολλαπλασιάζοντας και διαιρώντας με κα-
τάλληλη δύναμη του συνα.
γ) Εφαρμόζουμε την ταυτότητα συν2α = 1 .
1 + ef 2 a
Για παράδειγμα:
συν2α = συν2α - ημ2α (Υποδιπλασιάσαμε τη γωνία)  =

( )
2 2
= syn a - hm a $ syn 2 a   Πολλαπλασιάζουμε και διαιρούμε με    =
syn 2 a
συν2α για να δημιουργήσουμε την εφ2α
hm 2 a
= e syn 2 a - o $ syn 2 a =
2

syn a syn 2 a
= (1 - εφ2α) $ συν2α =
= (1 - ef 2 a) $ 1
1 + ef 2 a (
syn 2 a = 1
)
1 + ef 2 a
 =
1 ef 2 a
= - 2
1 + ef a

4. Το ημ3α εκφράζεται ως συνάρτηση του ημα και το συν3α ως συνάρτηση του

συνα. Συγκεκριμένα ισχύουν οι τύποι:

ημ3α = 3ημα - 4ημ3α και συν3α = 4συν3α - 3συνα

Οι τύποι αυτοί αποδεικνύονται εύκολα, γράφοντας αρχικά τη γωνία 3α ως άθροι-

σμα των γωνιών α και 2α και στη συνέχεια εκφράζοντας το 2α ως συνάρτηση του α.
Τέλος, εμφανίζουμε μόνο το ημα ή το συνα. Για παράδειγμα:
ημ3α = ημ(α + 2α) =
= ημα $ συν2α + συνα $ ημ2α =
= ημα $ (1 - 2ημ2α) + συνα $ (2ημα $ συνα) =
= ημα - 2ημ3α + 2ημα $ συν2α =
= ημα - 2ημ3α + 2ημα $ (1 - ημ2α) =
= 3ημα - 4ημ3α

17
 Παραδείγµατα-Εφαρµογέσ

2.1  Να εκφραστούν με έναν τριγωνομετρικό αριθμό οι παραστάσεις:

α) Κ = 2ημ10ω $ συν10ω β) Λ = 2συν25ω - 1
2ef6v
γ) Μ = 1 - 2ημ23ω δ) Ν =
1 - ef 2 6v
Απάντηση
α) Στον τύπο 2ημα $ συνα = ημ2α θεωρούμε ως α το 10ω και έχουμε:
2ημ10ω $ συν10ω = ημ(2 $ 10ω) = ημ20ω
Άρα Κ = ημ20ω.
β) Στον τύπο 2συν2α - 1 = συν2α θεωρούμε ως α το 5ω και έχουμε:
2συν25ω - 1 = συν(2 $ 5ω) = συν10ω
Άρα Λ = συν10ω.
γ) Στον τύπο 1 - 2ημ2α = συν2α θεωρούμε ως α το 3ω και έχουμε:
1 - 2ημ23ω = συν(2 $ 3ω) = συν6ω
Άρα Μ = συν6ω.
2efa
δ) Στον τύπο = εφ2α θεωρούμε ως α το 6ω και έχουμε:
1 - ef 2 a
2ef6v
= εφ(2 $ 6ω) = εφ12ω
1 - ef 2 6v
Άρα Ν = εφ12ω.

2.2  Σε τρίγωνο ΑΒΓ είναι Β = 2Α και συνΑ = 54 . Να υπολογιστούν:

α) το ημΑ,
β) οι τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας Β.
Απάντηση
α) Είναι:
ημ2Α = 1 - συν2Α = 1 - c 4 m = 1 - 16 = 9
2

5 25 25
Άρα ημΑ = 3 , αφού η Α ως γωνία τριγώνου έχει ημΑ > 0.
5
β) Επειδή Β = 2Α, εφαρμόζουμε τους τύπους για τους τριγωνομετρικούς αριθμούς της
γωνίας 2Α και έχουμε:
• ημΒ = ημ2Α = 2ημΑ $ συνΑ = 2 $ 3 $ 4 = 24
5 5 25
• συνΒ = συν2Α = 2συν2Α - 1 = 2 $ 16 - 1 = 7
25 25
• εφΒ =
hmB 24 και σφΒ = synB 7
synB = 7 hmB = 24

18  Τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 2α

2.3  Να υπολογιστούν οι τιμές των παραστάσεων:
ef p8
α) συν215° - ημ215° β) ημ75° $ συν75° γ)
3 `1 - ef 2 p8 j
Απάντηση
Έχουμε:
α) συν215° - ημ215° = συν(2 $ 15° ) = συν30° = 3
2
β) ημ75° $ συν75° = 1 (2hm75" $ syn75") = 1 $ hm (2 $ 75") = 1 $ hm150" =
2 2 2
1 1
= $ hm (180" - 30") = $ hm30" = $ = 1 1 1
2 2 2 2 4
ef 8p 1 $ 2ef 8
p
= 6 $ ef a 2 $ 8 k = 6 $ ef 4 = 6
γ) 1 p 1 p 1
=
3 `1 - ef 2 8p j 2 $ 3 1 - ef 2 8p

2.4  Στο ορθογώνιο και ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ του

διπλανού σχήματος, η ΒΔ είναι διχοτόμος της γωνίας
Β. Να υπολογιστούν τα συνημίτονα των γωνιών του
τριγώνου ΔΒΓ.
Απάντηση
Είναι Β = Γ = 45°, οπότε:
συνΓ = συν45° = 2
2
Επειδή ω = B , θα εκφράσουμε το συνω με τη βοήθεια του τύπου αποτετραγωνισμού
2
ως συνάρτηση του συνΒ, το οποίο είναι γνωστό d synB = 2 n .
2
Έχουμε:
1 + syn a 2 $ B
2k
2
syn 2 v = syn 2 B = 1 + synB 1 + 2 2 2
2 2 = 2 = 2 = +4
Η γωνία ω ως οξεία έχει θετικό συνημίτονο, οπότε:
2+ 2
συνω =
2
Τέλος, η φ είναι εξωτερική γωνία του τριγώνου ΑΒΔ, οπότε:
φ = 90° + ω και συνφ = συν(90° + ω) = -ημω
Αρκεί λοιπόν να υπολογίσουμε το ημω:
1 - syn a 2 $ B
2k
2
hm 2 v = hm 2 B = 1 - synB 1 - 2 2 2
2 2 = 2 = 2 = -4
Συνεπώς:
ημω = 2 - 2 και συνφ = - 2 - 2
2 2

19
 8 . Να αποδειχθεί ότι:
2.5  Έστω γωνία ω με 45° < ω < 90° και εφ2ω = - 15
εφω = 4
Απόδειξη
Έχουμε:
2efv
εφ2ω = - 8 , 8 2
=- 15 , 30εφω = -8 + 8εφ ω ,
15 1 - ef 2 v
, 8εφ2ω - 30εφω - 8 = 0 , 4εφ2ω - 15εφω - 4 = 0 (1)
Θέτουμε εφω = x και η (1) γίνεται:
2
( 15) ! 17
4x2 - 15x - 4 = 0 , x = - - ,
8
, x = 15 ! 17 , c x = 4 3 x =- 1 m
8 4
1
Άρα εφω = 4 ή εφω = - . Όμως 45° < ω < 90°, οπότε εφω > 1. Συνεπώς εφω = 4.
4

2.6  Να αποδειχθεί ότι:

syn 8 a - hm 8 a
α) 1 + ημ2α = (ημα + συνα)2 β) = συν2α
syn 4 a + hm 4 a
Απόδειξη
α) 1ος τρόπος
Ξεκινάμε από το 1ο μέλος γράφοντας το 1 ως ημ2α + συν2α και υποδιπλασιάζοντας τη
γωνία 2α. Έτσι έχουμε:
1 + ημ2α = ημ2α + συν2α + 2ημα $ συνα = (ημα + συνα)2
2ος τρόπος
Αναπτύσσουμε το 2ο μέλος.
β) Έχουμε:
syn 8 a - hm 8 a (syn 4 a) 2 - (hm 4 a) 2 (syn 4 a + hm 4 a) (syn 4 a - hm 4 a)
4 4 = = =
syn a + hm a syn 4 a + hm 4 a syn 4 a + hm 4 a
= συν4α - ημ4α = (συν2α)2 - (ημ2α)2 = (συν2α + ημ2α)(συν2α - ημ2α) =
= συν2α - ημ2α = συν2α

hm2a $ syna
2.7  Να αποδειχθεί ότι (1 + syn2a) (1 + syna) =
ef a .
2
Απόδειξη
Παίρνουμε το πρώτο μέλος και με διαδοχικούς υποδιπλασιασμούς το εκφράζουμε αρχι-
κά ως συνάρτηση του α και στη συνέχεια ως συνάρτηση του a . Έχουμε:
2
hm2a $ syna 2hma $ syna $ syna 2hma $ syn 2 a
(1 + syn2a) (1 + syna) (1 + 2syn a - 1) (1 + syna) 2syn 2 a $ (1 + syna) =
= 2 =

20  Τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 2α

 hma 2hm a2 $ syn a2 2hm a2 $ syn a2 hm a2 a
= 1 syna = = = = ef 2
+ 1 + 2syn 2 a2 - 1 2syn 2 a2 syn a2

2.8  Να εκφραστεί η παράσταση A = ef 2 a p4 - a2 k ως συνάρτηση του ημα.

Απάντηση
Κάνουμε χρήση του τύπου αποτετραγωνισμού για την εφαπτομένη για δύο λόγους:
• Υπάρχει τετράγωνο τριγωνομετρικού αριθμού.
• Αναζητούμε διπλάσιο γωνίας aa = 2 $ a k .
2
Έχουμε λοιπόν:
1 - syn a 2 ` p4 - a2 jk 1 - syn ` p - a j 1 hma
ef a - k =
2 p a
= 2 -
= 1 hma
4 2 1 + syn a 2 ` - jk 1 + syn ` - a j
p
4
a
2
p
2
+
1 hma
Άρα A = - .
1 + hma

2.9  Να αποδειχθεί ότι:

συν4θ + ημ4θ = 3 + syn4u
4
Απόδειξη
Όταν έχουμε τετράγωνο (ή τετράγωνο τετραγώνου) τριγωνομετρικού αριθμού μιας
γωνίας και θέλουμε να εμφανίσουμε τριγωνομετρικό αριθμό της διπλάσιας γωνίας (ή
της τετραπλάσιας) εφαρμόζουμε τύπο αποτετραγωνισμού.
Έχουμε:
2
• συν4θ = (συν2θ)2 = c 1 + syn2u m = 1 + 2syn2u + syn 2u
2

2 4
2
• ημ4θ = (ημ2θ)2 = c 1 - syn2u m = 1 - 2syn2u + syn 2u
2

2 4
Άρα:
2 2
συν4θ + ημ4θ = 2 + 2syn 2u = 1 + syn 2u (1)
4 2
Όμως:
συν22θ = 1 + syn4u (2)
2
Συνεπώς η σχέση (1) λόγω της σχέσης (2) γίνεται:
1 + 1 + syn
2
4u
3 syn4u
syn 4 u + hm 4 u =
2 = +4

2.10  Να λυθεί η εξίσωση:

ημx - 2ημ2x - ημ4x = 0 (1)

21
 Λύση
Επειδή στην εξίσωση υπάρχουν άρτια πολλαπλάσια της ίδιας γωνίας x, με διαδοχικούς
υποδιπλασιασμούς των πολλαπλασίων της γωνίας x εμφανίζουμε μόνο τη γωνία x.
Έχουμε λοιπόν:
• 2ημ2x = 2 $ 2ημx $ συνx = 4ημx $ συνx
• ημ4x = 2ημ2x $ συν2x = 2(2ημx $ συνx)(2συν2x - 1) = 4ημx $ συνx $ (2συν2x - 1)
Έτσι η (1) ισοδύναμα γίνεται:
ημx - 4ημx $ συνx - 4ημx $ συνx $ (2συν2x - 1) = 0 ,
, ημx - 4ημx $ συνx $ (1 + 2συν2x - 1) = 0 ,
, ημx - 8ημx $ συν3x = 0 , ημx $ (1 - 8συν3x) = 0 ,
, (ημx = 0 ή 1 - (2συνx)3 = 0)
Όμως:
1 - (2συνx)3 = 0 , (2συνx)3 = 1 , 2συνx = 1 , συνx = 1
2
Άρα:
(ημx = 0 ή συνx = 12 ) , (x = κπ ή x = 2κπ ! p3 , κ ! Z)
2.11  Να λυθεί η εξίσωση:
συν4x = 2συν2x - 2 (1)
Λύση

Όταν σε μια τριγωνομετρική εξίσωση υπάρχουν δύο (ή περισσότερες) γωνίες που

είναι πολλαπλάσια της ίδιας γωνίας, τότε προσπαθούμε να εμφανίσουμε μία γωνία
είτε διπλασιάζοντας τις γωνίες όπου υπάρχουν τετράγωνα με τύπους αποτετραγωνι-
σμού είτε κάνοντας υποδιπλασιασμό των γωνιών που είναι πολλαπλάσια της γωνίας.

Στην εξίσωση (1) μπορούμε να εκφράσουμε τις γωνίες 4x και x ως συνάρτηση της γω-
νίας 2x (την 4x με υποδιπλασιασμό και την x με αποτετραγωνισμό). Έχουμε λοιπόν:

(1) , συν22x - ημ22x = 2 $ 1 + syn2x - 2 ,

2
2
, 2συν 2x - 1 = 1 + συν2x - 2 ,
, 2συν22x - συν2x = 0 , συν2x $ (2συν2x - 1) = 0 ,

(
, συν2x = 0 ή συν2x = 1 ,
2 )
(
, συν2x = συν p ή συν2x = συν p ,
2 3 )
(
, 2x = κπ + p
2
p
ή 2x = 2κπ ! , κ ! Z ,
3 )
, x= (
kp
2 +4
p ή x = κπ + p
6
ή x = κπ - p , κ ! Z
6 )

22  Τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 2α

 2.12  Να λυθεί η εξίσωση:
syn 3 x - hm 3 x synx - hmx
= (1)
3 4
Λύση
Έχουμε:
(1) , 4συν3x - 4ημ3x = 3συνx - 3ημx ,
, 4συν3x - 3συνx = 4ημ3x - 3ημx ,
, 4συν3x - 3συνx = -(3ημx - 4ημ3x) ,

(
, συν3x = -ημ3x   Εφαρμόζουμε τους τύπους: συν3α = 4συν3α - 3συνα   ,
ημ3α = 3ημα - 4ημ3α )
, ημ3x = -συν3x ,

(  )
hm3x
, = -1   Είναι συν3x ! 0, διότι αν συν3x = 0, τότε και   ,
syn3x ημ3x = 0, που είναι άτοπο.

, εφ3x = -1 ,
, εφ3x = ef a- p k ,
4
p
, 3x = κπ - , κ ! Z ,
4
, x = kp p , κ!Z
3 - 12

Ασκήσεισ-Προβλήµατα

2.13  Να υπολογίσετε τις τιμές των παραστά- 2ef ` p4 - 5a j

σεων: δ) Ν =
1 - ef 2 ` p4 - 5a j
α) hm p $ syn p β) 1 - 2syn p
2
12 12 8
3ef75" 2.15  Να βρείτε τις τιμές των παραστάσεων:
γ) 2 - 4ημ215° δ)
1 - ef 2 75" α) Κ = 4hm p $ syn p $ syn p
24 24 12
2.14  Να εκφράσετε με έναν τριγωνομετρικό
4ef 8p $ ef 12
p
αριθμό τις επόμενες παραστάσεις: β) Λ =
`1 - ef 8p j`1 - ef 12 j
2 2 p
α) Κ = 2hm a $ syn a
4 4
β) Λ = 2syn 2 3a
1
2.16  Να απλοποιήσετε τις επόμενες παρα-
8 - στάσεις:
2ef 23a Α = 2ημ20° $ συν20° $ συν50° +
γ) Μ =
1 - ef 2 23a + (συν220° - ημ220° ) $ ημ50°

23
 2syn 2 22, 5" - 1 2.25  Αν οι αριθμοί ημα και συνα είναι ρίζες
Β=
syn80" $ syn20" + hm80" $ hm20" της εξίσωσης:
3x 2 - _ 6 + 3 i x + 2 = 0
να υπολογίσετε το ημ2α.
2.17  Στο ορθογώνιο τρί-
γωνο ΑΒΓ του διπλανού 2.26  Να λύσετε τις εξισώσεις:
σχήματος η ΒΔ είναι δι- α) συν2x + 7συνx + 4 = 0
χοτόμος. Να υπολογίσετε β) ημ2x + 1 = ημx + 2συνx
το ημφ και την εφω.
2.27  Για τη γωνία Α τριγώνου ΑΒΓ ισχύει:
5συν2Α - 14συνΑ - 7 = 0
2.18  Αν συν2α = 81 και p2 < α < π, να υ- α) Να αποδείξετε ότι συνΑ = - 3 .
5
πολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς β) Να υπολογίσετε το συν2Α και το syn A .
2
της γωνίας α.
2.28  Να λύσετε τις εξισώσεις:
2.19  Αν ημα = 53 και p2 < α < π, να υπο- α) ημ2x + συν2x = -1
λογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθμούς β) ημx + συνx = 1
της γωνίας 2α.
2.29  Να λύσετε τις εξισώσεις:
2.20  Αν εφα = 5, να υπολογίσετε τους τρι- ef2x
γωνομετρικούς αριθμούς της γωνίας 2α. α) ημx =
2
2.21  Να αποδείξετε ότι: β) 1 - συν2x = 2ημx $ ημ x
2
α) 1 sf2a = σφα γ) hm 2 x + hm2x = syn 2 x
hm2a + 2 2
2hm2a - hm4a 2.30  Έστω ω γωνία ενός τριγώνου.
β) = εφ2α
2hm2a + hm4a α) Να αποδείξετε ότι ημ2ω < 2ημω.
2.22  Να αποδείξετε ότι: β) Να βρείτε για ποιες τιμές της γωνίας ω
ισχύει ημ2ω = ημω.
α) 1 + syn2a = σφα
hm2a
syna a a 2.31  Έστω ορθογώνιο
β) a a = syn 2 - hm 2 τρίγωνο ΑΒΓ. Να αποδεί-
syn 2 + hm 2
ξετε ότι:
2.23  Να αποδείξετε τις ταυτότητες: α) ημ2Γ = 2
2bg
1 syn2a + hm2a a
α) + = 2συνα
1 + hma - 2hm 2 a2 b2 - g2
β) συν2Γ =
a2
2hm2a + hm4a
β) = σφα γ) (β - γ ) + 4β2γ2 = α4
2 2 2
1 - syn4a
2.24  Να αποδείξετε ότι: 2.32  Έστω η συνάρτηση f (x) = ημx $ συνx.
2
hm 2a 1 - syn2a α) Να βρείτε τη μέγιστη τιμή της συνάρτη-
+ 2 =1
4hm 2 a σης.

24  Τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 2α

β) Να εξετάσετε αν η ευθεία y = ημ p και συνα $ ημ3α $ συν4α + ημα $ συν3α $ συν4α =
5
η Cf έχουν κοινά σημεία. = 1 ημ8α
2
   β) Να υπολογίσετε την τιμή της παράστασης:
Α = συν37,5° $ ημ112,5° $ συν150° +
2.33  Σε τρίγωνο ΑΒΓ με At = p2 είναι: + ημ37,5° $ συν112,5° $ συν150°
t = 5Gt
B
α) Να αποδείξετε ότι Gt = p . 2.41  Να αποδείξετε ότι:
12
= syn a 3 + x k
β) Να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς synx - 3 $ hmx p
α)
αριθμούς της γωνίας Γ. 2
γ) Να αποδείξετε ότι εφ2Β + εφ2Γ = 14. β) 1 3
p - syn p = 4
hm 18 18
2.34  Να βρείτε τις τιμές των παραστάσεων:
2.42  Αν ημα = 4ημβ, να αποδείξετε ότι:
α) Α = 3ημ15° $ ημ75°
ημ(α + β) - 2ημ2β = 1 ημ2α
β) Β = hm 2 p - hm 2 3p 8
8 8
2 p
1 - ef 12 2.43  Να αποδείξετε ότι:
γ) Γ = p
5ef 12 syn 4 p + syn 4 7p = 6 + 2
16 16 8
2.35  Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις: 2.44  α)  Να αποδείξετε ότι:
α) Κ = 2hm a a + p k - hma
2
4ημα $ συνα $ συν2α = ημ4α
2 4
β) Λ = συν42α - ημ42α - συν4α β) Να υπολογίσετε την τιμή της παράστασης:
A = 4hm p $ syn p $ syn p
16 16 8
2.36  Να αποδείξετε ότι:
γ) Να λύσετε την εξίσωση:
(1 - hm2a) (syna + hma)
= συν2α 8ημx $ συνx $ συν2x = 1 - συν8x
syna - hma

2.37  Να αποδείξετε ότι: 2.45  Σε τρίγωνο ΑΒΓ είναι:

t και συνΑ = 3
1 + hm2x = a 4 + k
syn2x sf p x Bt = 2A
5
Να υπολογίσετε τους τριγωνομετρικούς αριθ-
2.38  α) Να αποδείξετε ότι: μούς των γωνιών Β και Γ. Τι είδους τρίγωνο
1 - συν4θ = 8ημ2θ $ συν2θ ως προς τις γωνίες είναι το ΑΒΓ;
β) Να βρείτε για ποιες γωνίες θ ισχύει:
2.46  Σε ένα μη ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ι-
2συν2θ = 1 - συν4θ σχύει:
hm 2 A efA
2.39  Να αποδείξετε ότι: = efB
hm 2 B
sf 2 ` p4 - a j - 1
= ημ2α Να βρείτε το είδος του τριγώνου.
sf 2 ` p4 - a j + 1
2.47  Σε ένα μη ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ι-
2.40  α) Να αποδείξετε ότι: σχύει:

25
 hm2A synG β) syn2a syna - hma
$ 2synB 1 + hm2a = syna + hma
synA 2hm2G =
γ) ef a p + x k = +
Να αποδείξετε ότι: 1 hm2x
α) το τρίγωνο είναι ισοσκελές, 4 syn2x
β) ημΑ = 2ημΒ $ συνΓ. 2.52  α)  Να αποδείξετε ότι:
hm2a
2.48  Το τεταρτοκύ- i) συνα =
2hma
κλιο του σχήματος έ-
χει ακτίνα ρ = 2. ii) syn p $ syn 2p $ syn 4p =- 1
7 7 7 8
α) Να εκφράσετε το β) Να λύσετε την εξίσωση:
εμβαδόν Ε του τριγώ-
συνx $ συν2x $ συν4x = - 1
νου ΟΑΒ ως συνάρ- 8
τηση της γωνίας ω. 2.53  Να λύσετε τις εξισώσεις:
β) Να βρείτε για ποια τιμή της γωνίας ω το α) syn2x + syn 2 x + hm 4 x + syn 4 x = 3
εμβαδόν Ε γίνεται μέγιστο. 2 4 4
β) 3hm 2 x + _ 3 - 1i $ hm2x -
2.49  Έστω Α, Β, Γ γωνίες ενός τριγώνου. Να
- _2 3 - 1i $ syn x = 1
2
αποδείξετε ότι:
hm2A + hm2B + hm2G
hm (B + G)
= 4ημΒ $ ημΓ 2.54  α)  Να αποδείξετε ότι:
hm3a syn3a
2.50  α)  Δίνονται οι γωνίες ω και θ με θ = 2ω. 2
hma - syna =
Να αποδείξετε ότι: β) Να υπολογίσετε την τιμή της παράστασης:
(ημθ + 4ημω) $ συνω = syn15" - hm15"
2$
= (συνθ + 4συνω + 1) $ ημω hm30"
β) Να λύσετε τις εξισώσεις: 2.55  Να αποδείξετε ότι:
i) ημ2x = -4ημx
α) 1 = sf x - sfx
hmx 2
ii) syn2x + 4synx + 1 = 1
hm2x + 4hmx
β) 1 + 1 + 1 + 1 =
hma hm2a hm4a hm8a
2.51  Να αποδείξετε ότι:
α) 1 + ημ2α = (ημα + συνα)2 = sf a - sf8a
2

26  Τριγωνομετρικοί αριθμοί της γωνίας 2α

 Κριτήριο αξιολόγησησ

Θέμα 1ο
Α. Να εξετάσετε ποιοι από τους παρακάτω ισχυρισμούς είναι σωστοί και ποιοι είναι
λανθασμένοι.
α) Ισχύει 2hmv $ synv # 1 για κάθε γωνία ω.
β) Αν ημα = 0, τότε και ημ2α = 0.
γ) Ισχύει 2ημα = ημ2α για κάθε γωνία α.
δ) Η παράσταση συν2α - ημ2α είναι ίση με συν2α.
ε) Αν ημ2α ! 0, τότε κανένας από τους αριθμούς ημα και συνα δεν είναι μηδέν.
Β. α) Να εκφράσετε τα τετράγωνα των τριγωνομετρικών αριθμών μιας γωνίας α ως
συνάρτηση του συν2α.
β) Να γράψετε:
i) το συν2α ως συνάρτηση του συνα, ii) την εφ2α ως συνάρτηση της εφα.

Θέμα 2ο
Α. Να υπολογίσετε τις τιμές των παραστάσεων:
2ef22, 5"
α) 1 - 2ημ215° β) hm p $ syn p $ syn p γ)
16 16 8 1 - ef 2 22, 5"
Β. Να αποδείξετε ότι:
α) 1 + syn2a = σφα β) syn2a = συνα - ημα
hm2a syna + hma
γ) 1 1 = εφ2α
1 - efa - 1 + efa
Θέμα 3ο
α) Να εκφράσετε την παράσταση Α = συν4x + ημ4x ως συνάρτηση του συν4x.
β) Να βρείτε τη μέγιστη και την ελάχιστη τιμή της συνάρτησης f (x) = συν4x + ημ4x.
γ) Να βρείτε, αν υπάρχουν, γωνίες τριγώνου που είναι ρίζες της εξίσωσης:
f (x) = syn8x + 18
20
Θέμα 4ο
Έστω φ οξεία γωνία για την οποία ισχύει ημ2φ = 24 .
25
α) Να υπολογίσετε την τιμή της παράστασης Α = ημφ + συνφ.
β) Να βρείτε εξίσωση 2ου βαθμού με ρίζες τους αριθμούς ημφ και συνφ.
γ) Να βρείτε την εφφ, αν φ > 45°.

27
 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Ενότητα 1
Ασκήσεις - Προβλήματα και ημ130° = ημ(180° - 50°) = ημ50°
Άρα:
1.13  α)  ημ15° = ημ(45° - 30°) = Α = συν(40° + 50°) = συν90° = 0
= ημ45° $ συν30° - συν45° $ ημ30° = β) Είναι:
= 2$ 3 2 $1 6- 2. εφ170° = εφ(180° - 10°) = -εφ10°
2 2 - 2 2= 4
και
β) συν165° = συν(120° + 45°) = εφ145° = εφ(180° - 35°) = -εφ35°
= συν120° $ συν45° - ημ120° $ ημ45° =
Άρα Β = εφ(10° + 35°) = εφ45° = 1.
1 2 3 2 2+ 6.
=- 2 $ 2 - 2 $ 2 =- 4
ef150" + ef45"
1.18  α)  Κ = ημ(7α - 6α) = ημα.
γ) εφ195° = εφ(150° + 45°) = =
1 - ef150" $ ef45" β) Λ = ef b 2a + p - aa + p kl = εφα.
5 5
- 3 + 1 - 3 + 3 _3 - 3 i2
3
=
1+ 3
=
3+ 3
= 6
=
1.19  Είναι:
3 α = εφ(70° - 50°) = εφ20°
= 12 - 6 3 = 2 - 3 . και
6 β = σφ(40° - 20°) = σφ20°
1.14  Είναι: Άρα αβ = 1.
a + 2b
α) syn syn a a + bk =
2 = 2 1.20  Είναι t -B
Gt = 180" - A t = 105" , οπότε:
= syn a $ synb - hm a $ hmb .
2 2 • συνΓ = συν105° = συν(60° + 45°) =
β) hm x - 2p = hm b x - 2p l = hm a x - p k = = συν60° $ συν45° - ημ60° $ ημ45° =
8 8 8 8 4
= hm x $ syn p - syn x $ hm p = = 1$ 2 - 3 $ 2 = 2- 6
8 4 8 4 2 2 2 2 4
• ημΓ = ημ105° = ημ(60° + 45°) = … = 6+ 2
= hm 8 $ 2 - syn 8 $ 2 = 2 a hm 8 - syn 8 k .
x 2 x 2 2 x x 4
_ 3i
2
ef60" + ef45" 3 +1 1 +
γ) ef 4x + p = ef b 4x + p l = ef a x + p k = • εφΓ = =
1 - ef60" $ ef45" 1 - 3 =
-2
=
4 4 4 4
efx + ef p
4 efx + 1 = - 4 + 2 3 = -2 - 3
= = 1 efx . 2
1 - efx $ ef p -
4 • σφΓ = -2 + 3
1.15  α)  συν(37° + 53°) = συν90° = 0.
2. 1.21  Υπολογίζουμε τις προσκείμενες κάθετες των γωνιών
β) ημ(64° - 19°) = ημ45° =
2
ω και φ με τη βοήθεια του Πυθαγόρειου θεωρήματος και έ-
γ) εφ(88° - 43°) = εφ45° = 1.
3. χουμε synv = 3 και synf = 12 .
δ) σφ(14° + 46°) = σφ60° = 5 13
3 4
Επιπλέον είναι hmv = και hmf = 5 , οπότε:
5 13
1.16  α)  syn b 12
7p
+ 12 l = syn 12 = syn 3 = - 2 .
p 8p 2p 1
ημ(ω + φ) = $ + $ = 63
4 12 3 5
5 13 5 13 65
β) ef b 17p - 5p l = εφπ = 0.
12 12 συν(ω + φ) = 3 $ 12 - 4 $ 5 = 16
5 13 5 13 65
1.17  α)  Είναι: hm (v + f) 63 και σφ(ω + φ) = 16
εφ(ω + φ) =
ημ140° = ημ(180° - 40°) = ημ40° syn (v + f) = 16 63

28 
1.22  Υπολογίζουμε το ημx και το συνy. Είναι: efa - 1
3 3efa - 1
, ef60" = , 3= ,
ημ x = 1 - συν x = 1 - b 4 l = 9
2
2 2
1 + efa $ 1 3 + efa
5 25 3

Άρα ημx = , διότι ημx > 0 a0 < x < k .

3 p , 3 3 + 3 $ efa = 3efa - 1 ,
5 2
Επίσης: , _ 3 - 3i $ efa = -1 - 3 3 ,

συν2y = 1 - ημ2y = 1 - b- 12 l = b 5 l
2 2

13 13 , efa = -1 - 3 3 , efa = 5 3 + 6
3 -3 3
Άρα syny = 5 , διότι συνy > 0 b 3p < y < 2p l . 1.28  α)  Η εξίσωση γίνεται:
13 2
Επομένως: hm a x + p k = 1 , hm a x + p k = hm p ,
5 2 5 6
• ημ(x - y) = ημx $ συνy - ημy $ συνx = p
( p
6
p
5
p
, x + = 2kp + ή x + = 2kp + p - , κ ! Z ,
5 6 )
= 5 $ 13 - b- 13 l $ 5 = 65
3 5 12 4 15 + 48 63
= 65

• συν(x - y) = συνx $ συνy + ημx $ ημy =

(
, x = 2kp - p ή x = 2kp + 19p , κ ! Z
30 30 )
β) Η εξίσωση γράφεται:
= 5 $ 13 + 5 $ b- 13 l = 65
4 5 3 12 20 - 36 16
= - 65
syn a x - p k = 2 , syn a x - p k = syn p ,
Τέλος: 8 2 8 4
εφ(x - y) = - 63 και σφ(x - y) = - 16
16 63 ( p p p p
, x - = 2kp + ή x - = 2kp - , κ ! Z ,
8 4 8 4 )
1.23  εφ(α - β) $ εφ(α + β) = (
, x = 2kp + 3p ή x = 2kp - p , κ ! Z
8 8 )
efa - efb efa + efb ef 2 a - ef 2 b
= $ = .
1 + efa $ efb 1 - efa $ efb 1 - ef 2 a $ ef 2 b 1.29  Όπως η εφαρμογή 1.5 .
efa + ef p efa + 1
1.24  α)  εφα + εφβ = syna
hma hmb
+ synb = 1.30  α)  ef aa + p4 k = 4
= 1 efa .
1 - efa $ ef p -
4
hma $ synb + hmb $ syna hm (a + b) 1 + ef p
== ef a 4 + 12 k = ef 12 = ef 3 =
= = syna $ synb . 12 p ( a)
p 4p p
syna $ synb β) 3.
1 - ef p
β) Το 1ο μέλος είναι ανάπτυγμα της: 12

εφ((α - β) + β) = εφα 1.31  Είναι:

• syn b 2p + x l = syn 2p $ synx - hm 2p $ hmx =
1.25  Παίρνουμε τα αναπτύγματα των όρων του 1ου μέλους 3 3 3
και προκύπτει: 1 $ synx 3 $ hmx
=- 2 - 2
2syna $ synb
sfb
2hmb $ syna =
• syn b 2p - x l = syn 2p $ synx + hm 2p $ hmx =
3 3 3
1.26  Έχουμε:
1 $ sfb 1 = - 1 $ synx + 3 $ hmx
- 2 2
sfa $ sfb - 1
σφ(α + β) = , sf p = 10
Άρα syn b + x l + syn b 2p - x l = - synx .
, 2 p
sfb + sfa 4 sfb + 1
10 3 3
sfb - 10 Έτσι f (x) = συνx - συνx = 0.
, 1= , 10σφβ + 1 = σφβ - 10 ,
10sfb + 1
, 9σφβ = -11 , σφβ = - 11
9
1.32  α)  efB = 12 και efG = 13 .
Άρα εφβ = - 9 . β) εφΑ = εφ(π - (Β + Γ)) = -εφ(Β + Γ) =
11
1 1
1.27  Έχουμε: =-
efB + efG 2 + 3 = -1.
1 - efB $ efG = - 1 - 1
efa - efb 6
εφ(α - β) = , t = 135" .
1 + efa $ efb Επομένως A

29
1.33  Επειδή syn a p + Bk = -ημΒ, αρκεί να αποδείξουμε 3+2 2 - 2
2
ότι: 1.37  εφ(α - β) = 1 efa - efb
= 2 =
ημΑ $ συνΒ ! -ημΒ $ συνΑ (1)
+ efa $ efb 1 + _3 + 2 2 i $ 2
2
Υποθέτουμε ότι: = 6 + 3 2 = 1.
6+3 2
ημΑ $ συνΒ = -ημΒ $ συνΑ ,
Άρα:
, ημΑ $ συνΒ + ημΒ $ συνΑ = 0 , εφ(α - β) = 1 (1)
, ημ(Α + Β) = 0, άτοπο Όμως:
Άρα η σχέση (1) ισχύει. 0<a< p
(Δες και την εφαρμογή 1.6 .) * p 2
4 ( - p2 < a - b < p2
- 2 < -b < 0
1.34  Η εξίσωση γράφεται:
οπότε από τη σχέση (1) προκύπτει α - β = p .
ef p - efx ef p + efx 4
4 4
- = -2 3 ,
1 + ef p $ efx
4
1 - ef p $ efx
4 1.38  α)  efa p4 + a k $ ef a p4 - a k = 11 + efa 1 - efa
$
- efa 1 + efa
= 1.
1 - efx 1 + efx
2 3 , β) Πρέπει x ! kp ! p , κ ! Z.
1 + efx - 1 - efx = -
,
4
, (1 - εφx)2 - (1 + εφx)2 = -2 3 $ (1 - εφ2x) , Η εξίσωση, σύμφωνα με το προηγούμενο ερώτημα, γίνεται:
, 3 $ ef 2 x + 2efx - 3 = 0 , efa p + x k = y
4
ef a p + x k + 1
(
, εφx = - 3 ή εφx =
3
3 ,
) 4 ef ` p + x j
4
= - 2 XYYYYZ

(
, x = κπ - p ή x = κπ + p , κ ! Z
3 6 ) , y + 1 = - 2 , y2 + 2y + 1 = 0 ,
y
1.35  Είναι: , (y + 1)2 = 0 , y = -1
Άρα:
σφΒ = AB (1) και σφφ = AB = 2AB (2)
AG AM AG ef a p + x k = -1 , p + x = kp - p , κ ! Z ,
4 4 4
, x = κπ - p , κ ! Z
2
1.39  α)  ημ(α + β) $ ημ(α - β) =
= (ημα $ συνβ)2 - (ημβ $ συνα)2 =
= ημ2α $ (1 - ημ2β) - ημ2β $ (1 - ημ2α) =
= ημ2α - ημ2β
Επίσης:
σφθ = σφ(Β - φ) =
sfB $ sff + 1 (1), (2) β) hm a x + p k $ hm a x - p k = 1 ,
sff - sfB === 4 4 4
AB $ 2AB 1
+ , hm 2 x - hm 2 p = 1 ,
2AB 2 AG 2 4 4
= AGABAG AB = AB +$ AG =
2 - AG AG , hm x - = , hm 2 x = 3 ,
2 1 1
2 4 4
= 2AB + AG = 2σφΒ + εφΒ , d hmx = 3 3 hmx = - 3 n κ.λπ.
AG AB 2 2
1.36  α)  Προκύπτει αν πάρουμε τα αναπτύγματα των όρων 1.40  α)  Δ = _2 3 i - 4 $ 2 = 12 - 8 = 4, οπότε:
2

του 1ου μέλους.

- 3 +1
β) Η εξίσωση γίνεται: synA = - 2 3 ! 2 = *
2 - 3 -1
2syn b 2p + x l + 2syn b 4p + x l = 1 '(
( a)

3 3 Η ρίζα - 3 + 1 είναι δεκτή, διότι ανήκει στο διάστημα

, -2συνx = 1 , συνx = - 1 , [-1, 1], ενώ η ρίζα - 3 - 1 απορρίπτεται, διότι δεν ανή-
2 κει στο διάστημα [-1, 1]. Άρα:
, x = 2κπ ! 2p , κ ! Z συνΑ = - 3 + 1
3

30  Απαντήσεις
β) Επειδή συνΑ < 0, η γωνία Α είναι αμβλεία. Άρα το
1.44  Α.  α)  efaa + p4 k = 11 + efa
- efa
=
τρίγωνο είναι αμβλυγώνιο.
hma
1 + syna syna + hma
γ) Κ = ημΒ $ ημΓ - συνΓ $ συνΒ = -συν(Β + Γ) = = hma = syna - hma .
= -συν(π - Α) = συνΑ 1 - syna
Άρα Κ = - 3 + 1. β) Υποθέτουμε ότι ημα = συνα. Τότε από την (1) έχουμε
και συνα = -ημα, οπότε:
1.41  Είναι Α + Β + Γ = π, οπότε:
ημα = -ημα , ημα = 0
A B p G
2 +2 = 2-2 Όμως όταν ημα = 0, από την (1) επίσης έχουμε:
Έτσι έχουμε: συνα = - 3 $ συνα , συνα = 0
ef b A + B l = ef b p - G l , που είναι άτοπο, διότι δεν υπάρχει γωνία α τέτοια, ώστε να
2 2 2 2
ισχύει ημα = συνα = 0 (θα είχαμε ημ2α + συν2α = 0).
ef A + ef B G
2 2 Επομένως ημα ! συνα.
, = sf 2 ,
1 - ef A $ ef B
2 2 Β. συνx + ημx =
(b)
3 $ (ημx - συνx) '(
ef A + ef B 1 , synx + hmx
2 2
( a)
3 '(
, = ,
synx - hmx = -
1 - ef A $ ef B ef G
2 2 2
, ef a x + p k = - 3 ,
, ef A $ ef G + ef B $ ef G = 1 - ef A $ ef B , 4
2 2 2 2 2 2
A B B G G A p
, x + = kp - p , κ ! Z ,
, ef $ ef + ef $ ef + ef $ ef = 1 4 3
2 2 2 2 2 2
, x = kp - 7p , κ ! Z
(B - G) 12
1.42  hmAsyn
A = p - (B + G)
= sfB XYYYZ
+ hm (B - G) ef p - efv 1 - efv
1.45  Α.  α)  efa p4 - vk = 4
= 1 efv .

synB $ synG + hmB $ hmG
sfB , 1 + ef p $ efv +
4
hm (B + G) + hm (B - G) =
,
Επομένως:
1 - efv
1 + ef a p - vk = 1 + 2
synB $ synG + hmB $ hmG
, = sfB ,
2hmB $ synG 4 1 + efv = 1 + efv
Έτσι:
, 1 sfB + 1 efG = sfB ,
2 2 (1 + efv) b1 + ef a p - vkl = (1 + efv) $ 2 2
1 + efv =
, εφΓ = σφΒ , εφΓ = ef a p - Bk
4
2
Όμως Β και Γ είναι γωνίες τριγώνου, οπότε: β) (1 + sfv) b1 + sf a p - vkl =
4
G = p -B , B+G = p , A = p
= b1 + efv lf1 +
2 2 2 1 1
ef ` p - vj p
=
1.43  α)  Παίρνουμε το 1ο μέλος και έχουμε: 4

efv + 1 1 + ef ` 4 - vj (a)
hm (a - b) hma $ synb - hmb $ syna p
2
hma $ hmb = hma $ hmb = = efv $ == =
ef ` p - vj efv $ ef ` p - vj
hma $ synb hmb $ syna 4 4
= hma $ hmb - hma $ hmb =
= 2sfv $ sf a 4 - vk .
p
synb syna
= hmb - hma = σφβ - σφα Β. Σύμφωνα με το ερώτημα (α) όταν ω = 20°, έχουμε:
β) Από τον προηγούμενο τύπο προκύπτει: (1 + εφ20°)(1 + εφ(45° - 20°)) = 2
hm (b - g) hm (g - a) Άρα Κ = 2.
= σφγ - σφβ και = σφα - σφγ
hmb $ hmg hmg $ hma
Επομένως:
1.46  α)  Παίρνουμε το 1ο μέλος και έχουμε:
hm (a - b) hm (b - g) hm (g - a) συν(α + β) $ συν(α - β) =
hma $ hmb + hmb $ hmg + hmg $ hma = = (συνα $ συνβ - ημα $ ημβ)(συνα $ συνβ + ημα $ ημβ) =
= σφβ - σφα + σφγ - σφβ + σφα - σφγ = 0 = συν2α $ συν2β - ημ2α $ ημ2β =

31
 = συν2α $ (1 - ημ2β) - (1 - συν2α) $ ημ2β = Έτσι η δοθείσα ισότητα γίνεται:
= συν2α - συν2α $ ημ2β - ημ2β + συν2α $ ημ2β = ημ(50° - ω) = -ημ50° , ημ(ω - 50°) = ημ50°
= συν2α - ημ2β Μια γωνία ω που επαληθεύει την τελευταία ισότητα είναι η:
2 2 ω = 100°
β) συν Α + συν Β = 1 + συνΓ ,
, συν2Α - 1 + συν2Β = συνΓ , 1.49  α)  Α + Β = π - Γ, οπότε:
2 2
, συν Α - ημ Β = συνΓ '(
( a)
σφ(Α + Β) = σφ(π - Γ) ,
sfA $ sfB - 1
, συν(Α + Β) $ συν(Α - Β) = συνΓ , sfG ,
sfA + sfB = -
,
, συν(π - Γ) $ συν(Α - Β) = συνΓ ,
, σφΑ $ σφΒ - 1 = -σφΓ $ σφΑ - σφΒ $ σφΓ ,
, -συνΓ $ συν(Α - Β) = συνΓ ,
, σφΑ $ σφΒ + σφΒ $ σφΓ + σφΓ $ σφΑ = 1
, συνΓ $ (1 + συν(Α - Β)) = 0 ,
β) Αρκεί να αποδείξουμε ότι:
, (συνΓ = 0 ή συν(Α - Β) = -1)
2(σφ2Α + σφ2Β + σφ2Γ) $ 2 ,
Όμως 0 < Α < π και -π < -Β < 0, οπότε: ( a)

-π < Α - Β < π , 2σφ2Α + 2σφ2Β + 2σφ2Γ $

που σημαίνει ότι συν(Α - Β) ! -1. Άρα: $ 2(σφΑ $ σφΒ + σφΒ $ σφΓ + σφΓ $ σφΑ) ,
συνΓ = 0 , Γ = 90° , (σφ2Α - 2σφΑ $ σφΒ + σφ2Β) +
+ (σφ2Β - 2σφΒ $ σφΓ + σφ2Γ) +
1.47  Στο διάστημα a0, 2 k η συνάρτηση εφ είναι γνησίως
p
+ (σφ2Γ - 2σφΑ $ σφΓ + σφ2Α) $ 0 ,
αύξουσα, οπότε:
, (σφΑ - σφΒ)2 + (σφΒ - σφΓ)2 +
α > β ( εφα > εφβ ( εφα - εφβ > 0 (1)
+ (σφΓ - σφΑ)2 $ 0, που ισχύει
Επίσης είναι εφα > 0 και εφβ > 0, οπότε:
1 + εφα $ εφβ > 0 (2) γ) Είναι:
2
Έχουμε λοιπόν: συν2Α # 1 ( syn2 A # 12 ( 1 $ σφ2Α
hm A hm A hm 2 A
εφ(α - β) < εφα - εφβ ,
Ανάλογα:
,
efa - efb
< efa - efb '(
( 1) 1 $ sf 2 B και 1 $ sf 2 G
1 + efa $ efb hm 2 B hm 2 G
, 1 < 1 '(
( 2)
Επομένως:
1 + efa $ efb (b)
1 1 1 2 2 2
, 1 < 1 + εφα $ εφβ , εφα $ εφβ > 0 2 + 2 + 2 $ σφ Α + σφ Β + σφ Γ $ 1
hm A hm B hm G
που ισχύει, άρα ισχύει και η δοθείσα.
Κριτήριο αξιολόγησης
1.48  Είναι:
Θέμα 1ο
συν320° = συν(270° + 50°) = ημ50°
και Α. α) Σ. β) Λ. γ) Σ. δ) Λ. ε)  Σ.
συν130° = συν(180° - 50°) = -συν50° Β. Θεωρία.
Άρα: Θέμα 2ο
συνω $ συν320° + ημω $ συν130° = Α. α) Είναι το ανάπτυγμα του συν(40° + 20°). Άρα:
= συνω $ ημ50° - ημω $ συν50° = Κ = συν60° = 1
2
= ημ(50° - ω)
Ακόμη: β) Είναι το ανάπτυγμα της ef a p - p k . Άρα:
3 6
συν100° = συν(90° + 10°) = -ημ10°
και L = ef p = 3
6 3
3 $ syn10" + syn100" 3 1 hm (a + b) hma $ synb + hmb $ syna
= 2 $ syn10" - 2 $ hm10" = Β.
2 syna $ synb = syna $ synb =
= ημ60° $ συν10° - συν60° $ ημ10° = hma $ synb hmb $ syna
= = εφα + εφβ
= ημ(60° - 10°) = ημ50° syna $ synb + syna $ synb

32  Απαντήσεις
 Θέμα 3ο Θέμα 4ο
α) Είναι: α) ημΓ < ημΑ + ημΒ ,
• hm aa + p k = hma $ syn p + syna $ hm p = , ημ(π - (Α + Β)) < ημΑ + ημΒ ,
4 4 4
, ημ(Α + Β) < ημΑ + ημΒ ,
2
= 2 (hma + syna) , ημΑ $ συνΒ + συνΑ $ ημΒ < ημΑ + ημΒ ,
, ημΑ $ συνΒ + συνΑ $ ημΒ - ημΑ - ημΒ < 0 ,
• hm ba + 7p l = hma $ syn 7p + syna $ hm 7p =
4 4 4 , ημΑ $ (συνΒ - 1) + ημΒ $ (συνΑ - 1) < 0 (1)
= 2 (hma - syna) Όμως σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ είναι:
2
ημΑ > 0 και ημΒ > 0
Άρα hm aa + p k + hm ba + 7p l = 2 $ hma . Επίσης συνΒ - 1 < 0 και συνΑ - 1 < 0. Επομένως:
4 4
β) Η εξίσωση γίνεται: ημΑ $ (συνΒ - 1) < 0 και ημΒ $ (συνΑ - 1) < 0
και η (1) ισχύει ως άθροισμα αρνητικών αριθμών.
hm a x + p k + hm b x + 7p l = 1 '(
( a)

4 4
β) ημΒ + ημ(Γ - Α) = εφΓ $ συν(Γ - Α) ,
, 2 $ hmx = 1 , hmx = 2 , hm _ p - (A + G)i + hm (G - A)
2 ,
syn (G - A) = efG ,
(
, x = 2κπ + p
4
ή x = 2κπ + 3p
4
, κ!Z ) hm (A + G) + hm (G - A) hmG

synG $ synA + hmG $ hmA = synG
, ,
γ) Αν η γωνία Α είναι ρίζα της (1), τότε Α = p ή Α = 3p .
4 4
Όμοια, αν η γωνία Β είναι ρίζα της (1), τότε: 2hmG $ synA hmG hmG ! 0

synG $ synA + hmG $ hmA = synG
, '(
B = p ή B = 3p
4 4 , 2συνΑ $ συνΓ = συνΓ $ συνΑ + ημΓ $ ημΑ ,
Επειδή Α + Β < π, θα είναι Α = Β = p . Επομένως Γ = p . , συνΓ $ συνΑ - ημΓ $ ημΑ = 0 ,
4 2
Δηλαδή το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ορθογώνιο και ισοσκελές. , συν(Α + Γ) = 0 , Α + Γ = p , Β = p
2 2

Ενότητα 2

Ασκήσεις - Προβλήματα δ) Ν = ef b 2 a p - 5a kl = ef a p - 10a k = sf10a .

4 2
2.13  α)  hm 12
p $ syn p 1 $ 2hm p $ syn p
12 = 2 12 =
24 k
12 2.15  α)  Κ = 2a2hm 24
p $ syn p $ syn p
12 =
= 1 $ hm p = 1 .
2 6 4 p p p 1
= 2hm 12 $ syn 12 = hm 6 = 2 .
β) 1 - 2syn 2 p
syn a2 $ p k = - syn p = - 2 .
8 =- 8 4 2
2ef p 2ef p 3
γ) 2 - 4ημ215° = 2(1 - 2ημ215°) = 2συν30° = 3. β) Λ = 8 12 p p
p $ = ef 4 $ ef 6 = 3 .
1 - ef2
1 - ef 2 p
3ef75" 3 2ef75" 3 8 12
δ) = $ = $ ef150" =
1 - ef 2 75" 2 1 - ef 2 75" 2 2.16  Α = (2ημ20° $ συν20°) $ συν50° + συν40° $ ημ50° =
3 3 3 = ημ40° $ συν50° + συν40° $ ημ50° = ημ90° = 1.
=- 2 $ 3 =- 2 .
2
2.14  α)  Κ = hma2 $ a4 k = hm a2 . Β=
syn (2 $ 22, 5") syn45" 2 2.
syn (80" - 20") = syn60" = 1 =
β) Λ = syn b 2 $ 3a l = syn 3a . 2
8 4
1- 3
γ) Μ = ef b 2 $ l = ef .
2a 4a
2.17  ημ2φ = 1- syn2f 1- synB
= = 2 2- 3 .
3 3 2 2 2 = 4

33
Επειδή ημφ > 0, έχουμε hmf = 2- 3 . 2.23  α)  1 + syn2a + hm22aa =
2 1 + hma - 2hm
2
syn 2 f 1 + syn2f
ef 2 v = ef 2 a p + fk = sf 2 f = = 1 syn2f =
1 + (2syn 2 a - 1) + 2hma $ syna
2 hm 2 f - = 1 + hma - (1 - syna) =
1 synB 2 3
= 1 + synB = + = 7+4 3
2syn 2 a + 2hma $ syna 2syna $ (syna + hma)
- 2- 3 = hma + syna = hma + syna =
Επειδή εφφ > 0, είναι:  = 2συνα.
2 +_ 3i + 2 $ 2 3 =
2 2
εφφ = 7+4 3 = 2hm2a + hm4a 2hm2a + 2hm2a $ syn2a
β)
_2 + 3 i = 2 + 3
2 1 - syn4a = 1 - (1 - 2hm 2 2a) =
=
2hm2a $ (1 + syn2a) 1 + syn2a
1- 1 = = hm2a =
2.18  •  ημ2α = 1- syn2a 7 Y Z hma = 7
hma > 0
8 2hm 2 2a
2 = 2 = 16 4
1 + (2syn 2 a - 1) 2syn 2 a syna
1+1 = = 2hma $ syna = hma =
• συν2α = 1 + syn2a = 8 9 syna
YZ syna = - 3 2hma $ syna
<0

2 2 = 16 4
 = σφα.
• εφα = - 7 και σφα = - 3 7
3 7 2.24  Έχουμε:
4
2.19  Είναι συνα = - 5 , οπότε: hm 2 2a (hm2a) 2 (2hma $ syna) 2
= = =
4hm 2 a 4hm 2 a 4hm 2 a
• ημ2α = 2ημα $ συνα = - 24
25
4hm 2 a $ syn 2 a
• συν2α = συν2α - ημ2α = 7 =
4hm 2 a
= συν2α (1)
25
• εφ2α = - 24 και σφ2α = - 7 Ακόμη:
7 24 2
1 - syn2a 1 - (1 - 2hm a)
2efa 10 5 = =
2.20  •  ημ2α = = 26 = 13 2 2
1 + ef 2 a 2
2hm a
= = ημ2α (2)
1 - ef 2 a - 24 -12 2
• συν2α = = 26 = 13
1 + ef 2 a Επομένως λόγω των (1) και (2) έχουμε:
• εφ2α = - 5 και σφ2α = - 12 hm 2 2a 1 - syn2a
12 5 + = συν2α + ημ2α = 1
4hm 2 a 2
2.21  α)  1 sf2a = 1 + syn2a = 1 + syn2a =
hm2a + hm2a hm2a hm2a
2.25  Από τον τύπο Vieta για το γινόμενο έχουμε:
1 2syn 2 a - 1 syna sfa .
= +
2hma $ syna = hma = x1 x 2 = 2
3
2hm2a - hm4a 2hm2a - 2hm2a $ syn2a δηλαδή:
β)
2hm2a + hm4a = 2hm2a + 2hm2a $ syn2a = ημα $ συνα = 2 , 2ημα $ συνα = 2 2 ,
3 3
2hm2a $ (1 - syn2a) 1 syn2a
= 2hm2a $ (1 syn2a) = 1 - syn2a = , ημ2α = 2 2
+ + 3
1 - (1 - 2hm 2 a) 2hm 2 a
= =
1 + (2syn 2 a - 1) 2syn 2 a
2
= ef a . 2.26  α)  συν2x + 7συνx + 4 = 0 ,
2
2
, 2συν x - 1 + 7συνx + 4 = 0 ,
2.22  α)  1 +hmsyn 2a 2syn a syna sfa .
2a = 2hma $ syna = hma = , 2συν2x + 7συνx + 3 = 0 ,

syn 2 a - hm 2 a , συνx = - 7 ! 5 ,
syna 2 2 4
β)
, (συνx = -3, που απορρίπτεται ή συνx = - 1 ) ,
= =
syn a + hm a syn a + hm a 2
2 2 2 2
, συνx = συν 2p ,
`syn 2 + hm 2 j`syn 2 - hm 2 j
a a a a
a a 3
= = syn 2 - hm 2 . 2p
syn a + hm a , x = 2κπ ! , κ ! Z.
2 2 3

34  Απαντήσεις
β) ημ2x + 1 = ημx + 2συνx , , (x = κπ ή 2x = 2κπ + x ή 2x = 2κπ - x, κ ! Z) ,
, 2ημx $ συνx + 1 - ημx - 2συνx = 0 , (
, x = κπ ή x = 2κπ ή x = 2kp , κ ! Z
3 )
, 2συνx $ (ημx - 1) - (ημx - 1) = 0 , Όλες οι λύσεις είναι δεκτές, γιατί ικανοποιούν τον περιορι-
, (2συνx - 1)(ημx - 1) = 0 , σμό συν2x ! 0.
(
, συνx = 1 ή ημx = 1 ,
2 ) β) 1 - συν2x = 2ημx $ ημ x ,
2
(
, x = 2κπ ! p ή x = 2κπ + p , κ ! Z
3 2 ) , 2ημ2x = 2ημx $ ημ x ,
2
2.27  α)  5συν2Α - 14συνΑ - 7 = 0 , , ημx $ a hmx - hm x k = 0 ,
2
2
, 5(2συν Α - 1) - 14συνΑ - 7 = 0 ,
, 10συν2Α - 14συνΑ - 12 = 0 ,
(
, ημx = 0 ή ημx = ημ x ,
2 )
, 5συν2Α - 7συνΑ - 6 = 0 , (
,  x = κπ ή x = 2κπ + x ή
2
, συνΑ = 7 ! 13 ,
10
x
x = 2κπ + π - , κ ! Z ,
2 )
(
, συνΑ = 2 (απορρίπτεται) ή συνΑ = - 3 (δεκτή)
5 ) (
, x = κπ ή x = 4κπ ή x = 4kp + 2p , κ ! Z
3 )
Άρα συνΑ = - 3 . 2 x 2 x
5 γ) hm hm2x = syn
2+
,
2
β) • συν2Α = 2συν2Α - 1 = 18 - 1 = - 7
25 25 , 1 - synx + 2hmx $ synx = 1 + synx ,
1- 3 2 2
• syn 2 A = 1 + synA = 5 1 , 1 - συνx + 4ημx $ συνx - 1 - συνx = 0 ,
2 2 2 =5
Επειδή Α γωνία τριγώνου, η A είναι οξεία, οπότε: , 4ημx $ συνx - 2συνx = 0 ,
2
, 2συνx $ (2ημx - 1) = 0 ,
syn = 1 = 5
A
2 5 5 (
, συνx = 0 ή ημx = 1 ,
2 )
2.28  α)  ημ2x + συν2x = -1
(
, p
,  x = κπ + ή x = 2κπ + p ή
, 2ημx $ συνx + 2συν2x - 1 = -1 , 2 6
, 2συνx $ (ημx + συνx) = 0 , x = 2κπ + 5p , κ ! Z
6 )
, (συνx = 0 ή ημx = -συνx) ,
2.30  α)  ημ2ω < 2ημω
hmv > 0
, 2ημω $ συνω < 2ημω '(
, (συνx = 0 ή εφx = -1) ,
(
, x = κπ + p ή x = κπ - p , κ ! Z
2 4 ) , συνω < 1, που ισχύει.
β) ημ2ω = ημω , 2ημω $ συνω - ημω = 0 ,
x x 2 x
β) 2hm $ syn + 1 - 2hm
2 2 2=
1 ,
(
, 2ημω $ συνω - 1 = 0 ,
2 )
, 2hm $ asyn - hm k = 0 ,
x x x
2 2 2 (
, ημω = 0 ή συνω = 1
2 )
(
, hm x = 0 ή syn x = hm x ,
2 2 2 ) Επειδή η ω είναι γωνία τριγώνου, προκύπτει ω = 60°.

( x
, hm = 0 ή ef = 1 ,
2
x
2 ) 2.31  α)  ημΓ = g b
και συνΓ = . Επομένως:
( )
a a
, x = kp ή x = kp + p , κ ! Z , gb
2 2 4 ημ2Γ = 2ημΓ $ συνΓ = 2 $ 2
(
, x = 2κπ ή x = 2κπ + p , κ ! Z
2 ) β) συν2Γ = συν2Γ - ημ2Γ =
b2- g2
.
a

2.29  α)  Πρέπεισυν2x ! 0. Τότε: a2

hm2x γ) Είναι: (a), (b)
ημx = , ημ22Γ + συν22Γ = 1 '(
2syn2x
2
, 2συν2x $ ημx = 2ημx $ συνx , 2bg 2 b2- g2
, d 2 n +e o =1 ,
, ημx $ (συν2x - συνx) = 0 , a a2
, (ημx = 0 ή συν2x = συνx) , , 4β2γ2 + (β2 - γ2)2 = α4

35
2.32  α)  f (x) = 12 hm2x ,
άρα max f = 1 . = 1 - syn aa + 2 k - hma =
p
2
1 p p
β) Είναι max f = = hm < hm . Άρα:  = 1 + ημα - ημα = 1
2 6 5
Άρα Κ = 1.
f (x) < hm p για κάθε x ! R
5
β) συν42α = (συν22α)2 = b 1 + syn4a l =
2

που σημαίνει ότι η ευθεία y = hm p και η C f δεν έχουν 2

5
κοινά σημεία. 2
= 1 + 2syn4a + syn 4a
4
2.33  α)  Bt + Gt = p2
t = 5Gt
YZ 6Gt = p ( Gt = p .
B

2 12 Όμοια:
2

3 ημ42α = 1 - 2syn4a + syn 4a

1 - syn 1- p 4
β) • hm 2 G = hm 2 p = 6 2 2- 3 Άρα:
12 2 = 2 = 4
συν42α - ημ42α = 4syn4a = συν4α
Άρα: 4
2- 3 Συνεπώς Λ = συν4α - συν4α = 0.
hm p =
12 2
1 + syn p 2.36  Δες και εφαρμογή 2.6 .
syn 2 G = hm 2 p = 6 2 3
•
12 2 = +4 Είναι:
Άρα: 1 - ημ2α = ημ2α + συν2α - 2ημα $ συνα =
= (ημα - συνα)2
syn p = 2 + 3
12 2 Άρα:
(1 - hm2a) (syna + hma)
_2 - 3 i
2
2- 3 =
• ef p = = = 2- 3 syna - hma
12 2+ 3 _2 + 3 i_2 - 3 i (syna - hma) 2 (syna + hma)
= syna - hma =
• sf p = 1 2+ 3 2 3
12 2 - 3 = _2 - 3 i_2 + 3 i = + = (συνα - ημα)(συνα + ημα) =
= συν2α - ημ2α = συν2α
γ) εφΒ = ef a p - G k = σφΓ. Άρα:
2
sf p $ sfx - 1 sfx - 1
εφ 2 Β + εφ 2 Γ = σφ 2 Γ + εφ 2 Γ = sf 2 p + ef 2 p =
12 12 2.37  sfa p4 + x k = 4
= sfx 1 =
sf p + sfx +
= _2 + 3 i + _2 - 3 i = … = 14 4
2 2
synx 1
hmx - synx - hmx
= synx = synx hmx
2.34  α)  Α = 3ημ15° $ ημ(90° - 15°) = hmx + 1 +

 = 3 $ 2ημ15° $ συν15° = 3 ημ30° = 3 . Πολλαπλασιάζουμε τους όρους του κλάσματος με:

2 2 4
συνx + ημx
β) A = hm 2 p - hm 2 4p - p = hm 2 p - hm 2 a p - p k = για να δημιουργήσουμε το συν2x - ημ2x = συν2x που υπάρ-
8 8 8 2 8
χει στο 1ο μέλος. Έτσι έχουμε:
= hm 2 p
syn 2 p
syn a2 $ k = - syn p = - 2 .
p
8- 8 =- 8 4 2 synx - hmx (synx - hmx) (synx + hmx)
synx + hmx = (synx + hmx) 2
=
1 - ef 2 p 1 1
γ) 12
= = = syn 2 x - hm 2 x syn2x
5ef p 5ef p 2ef p = =
$5 syn x + hm 2 x + 2synx $ hmx 1 + hm2x
2
12 12 12
1 - ef 2 p 1 - ef 2 p 2
12 12
1 1 2 3
2.38  α)  1 - συν4θ = 2ημ22θ = 2(ημ2θ)2 =
= = = 5 . = 2(2ημθ $ συνθ)2 = 8ημ2θ $ συν2θ.
ef p $ 5 3 $5
6 2 3 2 ( a)
β) 2συν2θ = 1 - συν4θ '(
2.35  α)  2hm 2 a a2 + p4 k - hma = , 2συν2θ = 8ημ2θ $ συν2θ ,
, 2συν2θ $ (1 - 4ημ2θ) = 0 ,
= 1 - syn b 2 a 2 + 4 kl - hma =
a p
, (συνθ = 0 ή 4ημ2θ = 1) ,

36  Απαντήσεις
 (
, συνθ = 0 ή ημθ = 1 ή ημθ = - 1 ,
2 2 ) ή ισοδύναμα:
ημβ =
hma
(2)
(
, θ = κπ + p
2
ή θ = 2κπ + p
6
ή θ = 2κπ + 5p ή
6
Επομένως:
4

θ = 2κπ - p ή θ = 2κπ + 7p , κ ! Z
6 6 ) ημ(α + β) - 2ημ2β =
= ημα $ συνβ + ημβ $ συνα - 2 $ 2ημβ $ συνβ ==
( 1)

1 + syn a2 ` p - a jk = (4ημβ) $ συνβ + ημβ $ συνα - (4ημβ) $ συνβ =

4
-1
sf ` p - a j - 1 1 - syn a2 ` 4 - a jk 1
2 p (2) hma
= hmb $ syna == 4 $ syna = 8 $ 2hma $ syna =
2.39  2 p 4
= =
sf ` - a j + 1 1 + syn a2 ` p - a jk 1
= 8 hm2a
4 4
+1
1 - syn a2 ` p - a jk
4 2.43  Είναι:
1 + syn ` p - 2a j
syn 4 7p = syn 4 b 8p - p l = syn 4 a p - p k = hm 4 p
2 1
- 1 + hm2a
1 - syn ` p - 2a j 1 - hm2a -
1 16 16 2 16 16
= 2
= = Έχουμε λοιπόν:
1 + syn ` - 2a j
p 1 + hm 2 a
+ 1
2
+ 1 1 - hm2a syn 4 p + syn 4 7p = syn 4 p + hm 4 p =
1 - syn ` p - 2a j 16 16 16 16
2
= asyn 16 k + a hm 16 k =
2 p 2 2 p 2
1 + hm2a - 1 + hm2a
1 - hm2a 2hm2a
= 1 + hm2a + 1 - hm2a = 2 = hm2a . 1 + syn p 1 syn p
2 2

1 - hm2a =e 2
8o e -
+ 2
8o
=

2.40  α)  συνα $ ημ3α $ συν4α + ημα $ συν3α $ συν4α = 1 + 2syn p + syn 2 p + 1 - 2syn p + syn 2 p
8 8 8 8
= 4 =
= συν4α $ (συνα $ ημ3α + ημα $ συν3α) =
1 + syn p
= συν4α $ ημ(α + 3α) = 4
2 + 2syn 2 p 1 + syn 2 p 1 +
8 8 2
= συν4α $ ημ4α = 1 ημ8α. = 4 = 2 = 2 =
2
β) Αν α = 37,5°, τότε: 3 + syn p 3+ 2
4 2 6 2
3α = 112,5° και 4α = 150° = 4 = 4 = +8
Επομένως:
2.44  α)  4ημα $ συνα $ συν2α = 2(2ημα $ συνα) $ συν2α =
A == 1 $ hm (8 $ 37, 5") = 1 $ hm300" =
( a)

2 2 = 2ημ2α $ συν2α = ημ4α.

1 $d 3n 3
β) A == hm a 4 $ p k = hm p = 2 .
( a)
= 2 - 2 =- 4
16 4 2
2.41  α)  Παίρνουμε το ανάπτυγμα του 2ου μέλους. γ) Η εξίσωση γίνεται:
4ημx $ συνx $ συν2x = 1 - syn8x '(
( a)
β) Η ισότητα ισοδύναμα γίνεται:
2
syn p - 3 $ hm p = 4hm p $ syn p , , ημ4x = ημ24x , ημ24x - ημ4x = 0 ,
18 18 18 18
syn p - 3 $ hm p , ημ4x $ (ημ4x - 1) = 0 ,
18 18 p p ( a)
,
2 = 2hm 18 $ syn 18 '( , (ημ4x = 0 ή ημ4x = 1) ,
, syn a p + p k = hm a2 $ p k ,
3 18 18 (
, 4x = κπ ή 4x = 2κπ + p , κ ! Z ,
2 )
, syn 7 p hm
18 = 18
2 p (
, x = kp ή x = kp + p , κ ! Z
4 2 8 )
που ισχύει, διότι:
7p 2p 9p p 2.45  ΒρίσκουμεημΑ = 4 , οπότε:
5
18 + 18 = 18 = 2
• ημΒ = ημ2Α = 2ημΑ $ συνΑ = 24
25
2.42  Από την υπόθεση έχουμε:
ημα = 4ημβ (1) • συνΒ = συν2Α = 2συν2Α - 1 = - 7
25

37
 xy
• εφΒ = - 24 και σφΒ = - 7 ημω $ συνω =
4
,
7 24
Επίσης: 1
, xy = 2ημω $ συνω ,
2
• ημΓ = ημ(π - (Α + Β)) = ημ(π - 3Α) = ημ3Α =
, (ΟΑΒ) = ημ2ω
= 3ημΑ - 4ημ3Α = 3 $ 4 - 4 $ b 4 l =
3
Συνεπώς Ε = ημ2ω.
5 5
= 12 - 4 $ 64 = 44 β) Το Ε γίνεται μέγιστο όταν
5 125 125
το ημ2ω γίνεται μέγιστο, δηλα-
• συνΓ = συν(π - 3Α) = -συν3Α = 3συνΑ - 4συν3Α = δή όταν ημ2ω = 1. Συνεπώς:
= 3 $ 3 - 4 $ b 3 l = 9 - 4 $ 27 = 117
3

5 5 5 125 125 2v = p , v = p
2 4
44 117
• εφΓ =
117
και σφΓ =
44 2.49  Επειδή Α + Β + Γ = π, ο αριθμητής του 1ου μέλους
Επειδή συνΒ < 0, η γωνία Β είναι αμβλεία. γίνεται:
hmA ημ(2(π - Β - Γ)) + ημ2Β + ημ2Γ =
hm 2 A efA hm 2 A
2.46  = efB , = syn
hmB
A , = ημ(2π - 2(Β + Γ)) + ημ2Β + ημ2Γ =
hm 2 B hm 2 B
synB = -ημ(2Β + 2Γ) + ημ2Β + ημ2Γ =
hm 2 A hmA $ synB hmA synB = -ημ2Β $ συν2Γ - ημ2Γ $ συν2Β + ημ2Β + ημ2Γ =
, = hmB $ synA , hmB = synA ,
hm 2 B = ημ2Β $ (1 - συν2Γ) + ημ2Γ $ (1 - συν2Β) =
, ημΑ $ συνΑ = ημΒ $ συνΒ , ημ2Α = ημ2Β ,
= ημ2Β $ 2ημ2Γ + ημ2Γ $ 2ημ2Β =
, (2Α = 2Β ή 2Α = π - 2Β) ,
= 4ημΒ $ συνΒ $ ημ2Γ + 4ημΓ $ συνΓ $ ημ2Β =
(
, Α = Β ή Α + Β = p
2 ) = 4ημΒ $ ημΓ $ (συνΒ $ ημΓ + συνΓ $ ημΒ) =
Η σχέση Α + Β = p απορρίπτεται, αφού το τρίγωνο είναι = 4ημΒ $ ημΓ $ ημ(Β + Γ)
2
μη ορθογώνιο. Επομένως Α = Β, που σημαίνει ότι το τρί- Άρα:
γωνο είναι ισοσκελές. hm2A + hm2B + hm2G
= 4ημΒ $ ημΓ
hm (B + G)
2.47  α)  Έχουμε: 2.50  α)  (ημθ + 4ημω) $ συνω =
hm2A synG
$ 2synB , = (συνθ + 4συνω + 1) $ ημω ,
synA 2hm2G =
2hmA $ synA synG , (ημ2ω + 4ημω) $ συνω =
$ 2synB ,
2hmG $ synG =
,
synA = (συν2ω + 4συνω + 1) $ ημω ,
, 2hmA $ 1 = 2synB , , (2ημω $ συνω + 4ημω) $ συνω =
2hmG
= (2συν2ω + 4συνω) $ ημω ,
, ημΑ = 2ημΓ $ συνΒ ,
, 2ημω $ συν2ω + 4ημω $ συνω =
, ημ(π - (Β + Γ)) = 2ημΓ $ συνΒ ,
= 2συν2ω $ ημω + 4συνω $ ημω, που ισχύει.
, ημ(Β + Γ) = 2ημΓ $ συνΒ ,
, ημΒ $ συνΓ + ημΓ $ συνΒ = 2ημΓ $ συνΒ , β) i) ημ2x = -4ημx , 2ημx $ συνx + 4ημx = 0 ,
, ημΒ $ συνΓ - ημΓ $ συνΒ = 0 , , 2ημx $ (συνx + 2) = 0 , ημx = 0 ,
, ημ(Β - Γ) = 0 , Β = Γ , x = κπ, κ ! Z.
Άρα το τρίγωνο είναι ισοσκελές με ΑΒ = ΑΓ. ii) Η εξίσωση ορίζεται όταν:
( i)
B=G
β) ημΑ = ημ(π - (Β + Γ)) === ημ(π - 2Β) = ημ2x + 4ημx ! 0 '( x ! κπ, κ ! Z
B=G Τότε:
= ημ2Β = 2ημΒ $ συνΒ === 2ημΒ $ συνΓ. syn2x + 4synx + 1 1 '(a( ) synv 1 ,
hm2x + 4hmx = hmv =
2.48  α)  Το τετράπλευρο ΟΑΓΒ είναι ορθογώνιο, οπότε: , σφω = 1 , ω = κπ + p , κ ! Z
ΑΒ = ΟΓ = 2 4
y Όλες οι ρίζες είναι δεκτές, αφού ικανοποιούν τους περιορι-
Έτσι συνω = και ημω = x , οπότε: σμούς.
2 2

38  Απαντήσεις
2.51  α)  Αναπτύσσουμε το 2ο μέλος. 4syn 2 x - 2 + 1 + synx + 1 + syn 2 x
2
2 2
,
2 =3 ,
β) syn2a (a) syn a - hm a
1 + hm2a == (hma + syna) 2 =
, 4συν2x + συνx + 1 + synx = 6 ,
2
(syna + hma) (syna - hma) syna - hma
= = syna hma . , 8συν2x + 2συνx + 1 + συνx = 12 ,
(hma + syna) 2 +
, 8συν2x + 3συνx - 11 = 0 ,
ef p + efx
γ) ef a p + x k =
4
4
p
1 - ef $ efx
4
1 + efx
= 1 efx =
- (
, συνx = 1 ή συνx = - 11 (απορρίπτεται) ,
8 )
hmx , x = 2κπ, κ ! Z
1 + synx synx + hmx (b) 1 + hm2x
= hmx = synx - hmx == syn2x . β) Έχουμε:
1 - synx
3hm 2 x + _ 3 - 1i $ hm2x - _2 3 - 1i $ syn 2 x = 1 ,
hm2a 2hma $ syna , 3hm 2 x + _ 3 - 1i $ hm2x - _2 3 - 1i $ syn 2 x =
2.52  α)  i)  2hma = 2hma = syna .
= ημ2x + συν2x ,
ii) syn p $ syn 2p $ syn 4p == , 2hm 2 x + _ 3 - 1i $ 2hmx $ synx - 2 3 $ syn 2 x = 0 ,
( a)

7 7 7
, hm 2 x + _ 3 - 1i $ hmx $ synx - 3 $ syn 2 x = 0
hm 2phm 4p hm 8p hm 8p
7 $ 7 $ 7 7
= = = Διαιρούμε με συν2x ! 0 (γιατί αν συνx = 0, τότε είναι και
2hm p 2hm 2p 2hm 4p 8hm p
7 7 7 7 ημx = 0, που είναι άτοπο) και προκύπτει:
hm ` p + p j - hm 7
p
1 ef 2 x + _ 3 - 1i $ efx - 3 = 0 ,
7
= = =- 8.
8hm p 8hm p , ef 2 x + 3 $ efx - efx - 3 = 0 ,
7 7
β) Έχουμε: , efx $ `efx + 3 j - `efx + 3 j = 0 ,
συνx $ συν2x $ συν4x = - 1 , , `efx + 3 j (efx - 1) = 0 ,
8
,
hm2x hm4x hm8x
$ $ =-1 , , (εφx = - 3 ή εφx = 1) ,
2hmx 2hm2x 2hm4x 8

,
hm8x
= - 1 , ημ8x = -ημx ,
(
, x = κπ - p ή x = κπ + p , κ ! Z
3 4 )
8hmx 8
hm3a syn3a
, ημ8x = ημ(-x) , 2.54  α)  hma - syna =
, (8x = 2κπ - x ή 8x = 2κπ + π + x, κ ! Z) ,
hm3a $ syna - syn3a $ hma
, (9x = 2κπ ή 7x = 2κπ + π, κ ! Z) , = =
hma $ syna
(
, x = 2kp ή x = 2kp + p , κ ! Z
9 7 )
hm (3a - a)
= hma $ syna = 1
hm2a
= 2.
$ hm2a
2
2.53  α)  Έχουμε:
syn15" - hm15" syn15" - hm15"
syn2x + syn 2 x + a hm 2 x k + asyn 2 x k = 3 ,
2 2
β) 2 $ = 2 $ 2hm15" $ syn15" =
2 4 4 hm30"
hm15"
, 2syn 2 x - 1 + 1 + synx + syn15"
= hm15" $ syn15" - hm15" $ syn15" =
2
1 - syn x 1 syn x
2 2

+e 2o e + 2o
2 $f p
2 2
2 + 2 =3 , 1 1 2 2
= hm15" - syn15" = hm15" - syn15" =
, 2syn 2 x - 1 + 1 + synx +
2 hm45" syn45" (a)
2 $d n 2 2.
1 + syn 2 x - 2syn x + 1 + syn 2 x + 2syn x
= hm15" - syn15" ==
2 2 2 2
+ 4 =3 ,
sf 2 x - 1
2 + 2syn 2 x 2.55  α)  sf x2 - sfx = sf x2 - 2
=
, 2syn 2 x - 1 + 1 + synx + 2
=3 , 2sf x
2 4 2

39
 2sf 2 x - sf 2 x + 1 sf 2 x + 1 2 + 2syn 2 2x 1 + syn 2 2x
2 2 2 = = =
= = = 4 2
2sf x 2sf x
2 2
1 + 1 + syn4x 3 syn4x .
2
syn 2 x = 2 = +4
2
+1
hm 2 x syn 2 x + hm 2 x
= 2
= 2 2 1
= hmx . β) f (x) = 3 + 1 syn4x ,
4 4
syn x 2syn x $ hm x
2$ 2 2 2 maxf = 1, minf = 1 .
hm x 2
2
1 1 1 1 = γ) f (x) = syn8x + 18 ,
β) 20
hma + hm2a + hm4a + hm8a 3 + syn4x syn8x + 18 ,
, =
4 20
= (σφ a - σφα) + (σφα - σφ2α) + (σφ2α - σφ4α) +
2 , 15 + 5συν4x = συν8x + 18 ,
+ (σφ4α - σφ8α) = , 5συν4x = (2συν24x - 1) + 3 ,
= σφ a - σφ8α. , 2συν24x - 5συν4x + 2 = 0 ,
2
, (συν4x - 2)(2συν4x - 1) = 0 ,
Κριτήριο αξιολόγησης , συν4x = 1 ,
2
Θέμα 1ο (
, 4x = 2κπ + p ή 4x = 2κπ - p , κ ! Z ,
3 3 )
Α. α) Σ. β) Σ. γ) Λ. δ) Σ. ε)  Σ.
(
, x = kp + p ή x = kp - p , κ ! Z
2 12 2 12 )
Β. α) Οι τύποι αποτετραγωνισμού.
Γωνίες τριγώνου που επαληθεύουν τη δοθείσα εξίσωση εί-
β) i) συν2α = 2συν2α - 1. ναι οι:
ii) εφ2α =
2efa
. x1 = p , x 2 = p + p = 7p , x3 = p - p = 5p και
12 2 12 12 2 12 12
1 - ef 2 a
x4 = p - p 11 p
Θέμα 2ο 12 = 12
Α. α) 1 - 2ημ215° = συν30° = 3. Θέμα 4ο
2
α) Είναι ημφ > 0 και συνφ > 0, οπότε Α > 0. Όμως:
β) hm p $ syn p $ syn p = 1 a2hm p $ syn p k $ syn p =
16 16 8 2 16 16 8 Α2 = (ημφ + συνφ)2 = ημ2φ + συν2φ + 2ημφ $ συνφ =
1 p p 1 p 2
= $ hm $ syn = $ hm =
2 8 8 4 4 8
. = 1 + ημ2φ = 49
25
γ)
2ef22, 5"
= εφ45° = 1. Επομένως A = 49 = 7 .
25 5
1 - ef 2 22, 5"
2 β) ημ2φ = 24 , 2ημφ $ συνφ = 24 ,
Β. α) 1 + syn2a = 2syn a = σφα. 25 25
hm2a 2hma $ syna , ημφ $ συνφ = 12 .
25
β) syn2a = συνα - ημα , Έτσι:
syna + hma
ημφ $ συνφ = 12 και ημφ + συνφ = 7
, συν2α = (συνα - ημα)(συνα + ημα) , 25 5
, συν2α = συν2α - ημ2α, που ισχύει. οπότε ημφ και συνφ είναι οι ρίζες της εξίσωσης:

1 1 1 + efa - 1 + efa x 2 - 7 x + 12 = 0 ,
γ) 5 25
1 - efa - 1 + efa = (1 - efa) (1 + efa) =
, 25x2 - 35x + 12 = 0 (1)
2efa
= = εφ2α.
1 - ef 2 a γ) Ρίζες της (1) είναι οι αριθμοί x1 = 4 και x2 = 3 .
5 5
ο
Θέμα 3 Επειδή φ > 45°, τότε ημφ > συνφ. Άρα:
α) Α = (συν x) + (ημ x)2 =
2 2 2
ημφ = 4 και συνφ = 3
5 5
=b + 2 l +b - 2 l =
1 syn2x 2 1 syn2x 2
οπότε εφφ = 4 .
3

40  Απαντήσεις