Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o §Ò, §¸P ¸N, THANG §IÓM M¤N VËT Lý chän häc sinh giái

quèc gia líp 12 THPT n¨m 2006

®Ò thi chÝnh thøc
B¶ng A (Híng dÉn nµy cã 08 trang)
Ngµy thi thø hai: 24/2/2006

§Ò thi
Bµi I

Mét vËt h×nh cÇu b¸n kÝnh ®ang ®øng yªn trªn tÊm gç máng CD. MËt ®é khèi lîng
cña vËt phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch ®Õn t©m cña nã theo quy luËt:
lµ mét h»ng sè d¬ng.
TÊm gç ®îc kÐo trªn mÆt bµn n»m ngang theo chiÒu DC víi gia tèc kh«ng ®æi (xem
h×nh vÏ). KÕt qu¶ lµ vËt l¨n kh«ng trît vÒ phÝa D ®îc ®o¹n vµ r¬i xuèng mÆt bµn. HÖ
sè ma s¸t trît gi÷a vËt vµ mÆt bµn lµ , gia tèc träng trêng lµ .
1. TÝnh khèi lîng vµ m« men qu¸n
tÝnh cña vËt ®èi víi trôc quay qua m
t©m cña nã. R
O
2. H·y x¸c ®Þnh thêi gian vËt l¨n TÊm gç MÆt bµn
trªn tÊm gç vµ gia tèc t©m O cña vËt
®èi víi mÆt bµn. C D
3. T¹i thêi ®iÓm vËt r¬i khái tÊm
gç vËn tèc gãc cña vËt b»ng bao
nhiªu?
4. Chøng minh r»ng trong suèt qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng trªn mÆt bµn vËt lu«n lu«n l¨n
cã trît.
5. VËt chuyÓn ®éng ®îc mét qu·ng ®êng b»ng bao nhiªu trªn mÆt bµn?

Bµi II

Mét èng h×nh trô, thµnh c¸ch nhiÖt, miÖng hë, chiÒu cao L ®îc
®Æt th¼ng ®øng. Trong èng cã mét cét thuû ng©n chiÒu cao a. Díi
cét thuû ng©n cã chøa mol khÝ lÝ tëng ®¬n nguyªn tö, chiÒu cao
h (h < L - a), ë nhiÖt ®é T 0 (h×nh vÏ). ¸p suÊt khÝ quyÓn lµ P0 a
mmHg. Ngêi ta nung nãng khÝ sao cho cét thuû ng©n chuyÓn L
®éng rÊt chËm. Bá qua ma s¸t gi÷a thuû ng©n vµ thµnh èng.
Gi¶ thiÕt trong qu¸ tr×nh nung nãng khÝ, sù trao ®æi nhiÖt gi÷a h
khÝ vµ thuû ng©n lµ kh«ng ®¸ng kÓ.
1. NhiÖt ®é khèi khÝ thay ®æi nh thÕ nµo trong suèt qu¸
tr×nh cét thuû ng©n trµo ra khái èng?
2. TÝnh nhiÖt lîng tèi thiÓu cÇn truyÒn cho khèi khÝ ®Ó thuû ng©n ch¶y hoµn toµn
ra khái èng.

BµI III

1
 1. Mét h×nh trô ®ång chÊt b¸n kÝnh , chiÒu cao ®îc ®Æt trong mét tõ trêng ®Òu
cã c¶m øng song song víi trôc ®èi xøng cña h×nh trô. T¹i thêi ®iÓm h×nh trô
®øng yªn, c¶m øng tõ b»ng kh«ng. Sau ®ã c¶m øng tõ t¨ng ®Òu tõ 0
®Õn trong kho¶ng thêi gian tõ ®Õn . R x
a) Gi¶ thiÕt h×nh trô ®îc lµm b»ng chÊt dÉn ®iÖn cã ®iÖn trë x’
suÊt vµ ®îc gi÷ cè ®Þnh. H·y t×m cêng ®é dßng ®iÖn vµ c«ng
suÊt to¶ nhiÖt cña dßng ®iÖn c¶m øng ch¹y trong h×nh trô. h
b) Gi¶ thiÕt h×nh trô lµ chÊt ®iÖn m«i cã khèi lîng , ®iÖn x’
tÝch ph©n bè ®Òu vµ cã thÓ quay kh«ng ma s¸t quanh trôc ®èi
xøng cña nã. Trôc quay cè ®Þnh. Lóc ®Çu h×nh trô ®øng yªn. x’
H·y x¸c ®Þnh vËn tèc gãc cña h×nh trô t¹i thêi ®iÓm .
’’
2. Trong s¬ ®å bªn lµ c¸c dông cô
x’
phi tuyÕn gièng nhau, cêng ®é dßng ®iÖn qua mçi E
dông cô phô thuéc vµo hiÖu ®iÖn thÕ U gi÷a hai cùc
cña nã theo quy luËt: lµ h»ng sè. Nguån X3
X1
®iÖn cã suÊt ®iÖn ®éng , ®iÖn trë trong kh«ng A B
®¸ng kÓ. lµ mét biÕn trë.
a) Ph¶i ®iÒu chØnh cho biÕn trë cã gi¸ trÞ b»ng
bao nhiªu ®Ó c«ng suÊt to¶ nhiÖt trªn biÕn trë ®¹t X2 R
cùc ®¹i ?
b) Th¸o bá . Víi mét gi¸ trÞ x¸c ®Þnh, cêng ®é dßng ®iÖn qua ®o¹n m¹ch AB phô
thuéc vµo hiÖu ®iÖn thÕ nh thÕ nµo?

BµI IV

Khi chÊt lu thùc chuyÓn ®éng qua mét èng nhá b¸n kÝnh , chiÒu dµi , díi t¸c dông
cña ®é chªnh lÖch ¸p suÊt hai ®Çu èng ( ), lùc ma s¸t gi÷a c¸c líp chÊt lu vµ gi÷a chÊt
lu víi thµnh èng sÏ xuÊt hiÖn. Lùc nµy ®îc gäi lµ lùc ma s¸t nhít (hay lùc nhít) vµ phô thuéc
vµo b¶n chÊt cña chÊt lu, nhiÖt ®é, vËn tèc t¬ng ®èi gi÷a c¸c líp chÊt lu vµ gi÷a chÊt lu víi
thµnh èng.
Ngêi ta chøng minh ®îc r»ng vËn tèc trung b×nh cña c¸c phÇn tö chÊt lu thùc trong èng

®îc x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc: . Trong ®ã (phô thuéc vµo b¶n chÊt cña

chÊt lu vµ nhiÖt ®é) ®îc gäi lµ hÖ sè ma s¸t nhít (hÖ sè nhít) .

Cho mét sè dông cô, vËt liÖu sau:
- Mét dông cô ®Ó x¸c ®Þnh hÖ sè ma s¸t nhít cña chÊt láng gåm hai phÇn (h×nh a):
+ PhÇn trªn lµ mét b×nh thuû tinh h×nh trô cã v¹ch chia ®Ó ®o ®é cao cña chÊt láng
trong b×nh. Bá qua sù dÝnh ít cña chÊt láng víi thµnh b×nh nµy.
+ PhÇn díi lµ mét èng mao dÉn b¸n kÝnh , dµi .
- Mét cèc thÝ nghiÖm h×nh trô, b»ng thuû tinh. BÒ dµy cña thµnh cèc vµ ®¸y cèc lµ
kh«ng ®¸ng kÓ so víi kÝch thíc cña nã. Trªn thµnh cèc cã c¸c v¹ch chia ®Ó ®o thÓ tÝch
chÊt láng trong cèc (h×nh b).
- Mét chËu ®ùng níc s¹ch. BiÕt r»ng ë 150C, khèi lîng riªng cña níc lµ , hÖ sè ma s¸t
nhít cña níc lµ Ns/m2.
- Mét chËu ®ùng chÊt láng lµ mét lo¹i dÇu thùc vËt cha biÕt khèi lîng riªng vµ hÖ sè ma
s¸t nhít cña nã.
- Mét ®ång hå bÊm d©y ®Ó ®o thêi gian.

2
 Cho r»ng, thÝ nghiÖm ®îc thùc hiÖn ë nhiÖt ®é phßng .
1. H·y tr×nh bµy ph¬ng ¸n x¸c ®Þnh khèi lîng m cña cèc, khèi lîng riªng cña lo¹i dÇu
thùc vËt nµy, lËp c¸c biÓu thøc tÝnh to¸n, vÏ s¬ ®å thÝ nghiÖm. H·y lËp biÓu b¶ng vµ ®å
thÞ cÇn thiÕt.
2. LËp ph¬ng ¸n x¸c ®Þnh hÖ sè ma s¸t nhít cña dÇu thùc vËt ®ã. X©y dùng c¸c biÓu
thøc tÝnh to¸n, lËp biÓu b¶ng vµ ®å thÞ cÇn thiÕt.

C¸c v¹ch chia ®Ó ®o

B ®é cao mùc chÊt láng
H C¸c v¹ch chia ®Ó ®o
V thÓ tÝch

H1
A
H×nh b
l
C

2R
H×nh a

§¸P ¸N, THANG §IÓM

Bµi i (6 ®)

1.(1®iÓm) Khèi lîng cña vËt:

 + 0,5®iÓm

M« men qu¸n tÝnh O

F
+
B D 0,5®iÓm

2. (1 ®iÓm)
KÝ hiÖu vËt lµ 1, tÊm gç lµ 2, mÆt bµn lµ 3.
XÐt hÖ quy chiÕu g¾n víi tÊm gç. VËt chÞu t¸c dông cña lùc qu¸n tÝnh híng vÒ
phÝa D: vµ cã ®é lín . XÐt trôc quay tøc thêi ®i qua B. Chän c¸c
chiÒu chuyÓn ®éng lµ d¬ng.

3
 0,5
®iÓm
( lµ gia tèc tiÕp tuyÕn ®èi víi t©m quay B, lµ gia tèc t©m O cña vËt ®èi víi tÊm
gç).
Thêi gian ®Ó vËt chuyÓn ®éng trªn tÊm gç cho ®Õn lóc rêi xe:

0,5 ®iÓm

XÐt hÖ quy chiÕu g¾n víi mÆt bµn. Chän chiÒu chuyÓn ®éng cña tÊm gç lµ d¬ng.
Gia tèc cña vËt ®èi víi mÆt bµn lµ , gia tèc cña vËt ®èi víi tÊm gç lµ , gia tèc cña
tÊm gç ®èi víi mÆt bµn lµ :

Trong lóc vËt l¨n vÒ phÝa sau cña tÊm gç, vËt vÉn bÞ "kÐo" vÒ phÝa tríc so víi mÆt
bµn víi gia tèc .
VËn tèc theo ph¬ng ngang cña vËt khi ch¹m mÆt bµn b»ng vËn tèc theo ph¬ng ngang

cña nã khi rêi khái tÊm gç:

3. (1 ®iÓm)
VËn tèc cña vËt theo ph¬ng ngang ®èi víi tÊm gç ®îc tÝnh b»ng c«ng thøc:

VËn tèc gãc cña vËt cã ®é lín: . 1,0

®iÓm

4. (2 ®iÓm)
Chän thêi ®iÓm vËt ch¹m mÆt bµn lµ thêi ®iÓm ban ®Çu.
C¸c chiÒu d¬ng nh h×nh vÏ.
Chóng ta cã nhËn xÐt lµ ngay tõ thêi
®iÓm nµy vËt ®· l¨n cã trît, v× +
0

. Gi¶ sö ®Õn thêi ®iÓm v0 O MÆt bµn
nµo ®ã vËt chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn 
víi vËn tèc vµ quay víi vËn tèc gãc Fms
.
Sö dông c¸c ®Þnh lÝ biÕn thiªn ®éng lîng vµ m«men ®éng lîng:

1,0 ®iÓm

Thay biÓu thøc cña vµ vµo (*), ta thu ®îc:

4
 Lóc vËt dõng l¹i, ®ång thêi còng lµ lóc vËt kh«ng quay n÷a. VËy vËt l¨n cã trît trªn suèt
qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng trªn mÆt bµn. 1,0
®iÓm

5. (1 ®iÓm)
Sö dông ®Þnh lý biÕn thiªn ®éng n¨ng:
1,0
®iÓm

Bµi II (4 ®iÓm)
1. (2 ®iÓm)
§Æt P0=H. Lóc ®Çu ¸p suÊt khÝ lµ p0 = (H + T
a) (mmHg), thÓ tÝch khÝ lµ V0 = Sh, CÇn
nung nãng ®¼ng ¸p ®Õn khi cét khÝ cã chiÒu Tm
cao (L - a). Lóc ®ã nhiÖt ®é cña khÝ lµ
T2
. T1
Sau ®ã thuû ng©n b¾t ®Çu ch¶y khái èng.
a x
Gäi x lµ chiÒu cao cét thuû ng©n cßn trong 0
èng, ta cã: LH (L  H)
(L-a)S(H + a) = ; (L-x)S(H+x)= ; 2

1,0
®iÓm
BiÓu thøc trªn cho cùc trÞ t¹i :

Vµ nhiÖt ®é øng víi gi¸ trÞ x trªn lµ:

Khi thuû ng©n ch¶y hÕt khái èng th× nhiÖt ®é cña khÝ lµ
Lóc nhiÖt ®é cña khèi khÝ lµ T1, thuû ng©n b¾t ®Çu trµo ra khái èng. NhiÖt ®é khèi khÝ
t¨ng dÇn ®Õn Tm. Sau ®ã nhiÖt ®é khèi khÝ gi¶m ®Õn T2.
Sù phô thuéc T vµo x theo quy luËt bËc hai (1). 1,0
®iÓm

2. (2 ®iÓm)
Trong qu¸ tr×nh thuû ng©n cha ch¶y khái èng, qu¸ tr×nh lµ ®¼ng ¸p nªn nhiÖt cÇn cung cÊp
lµ:

5
 ; 0,5
®iÓm

Gäi lµ khèi lîng riªng cña thuû ng©n.

Trong qu¸ tr×nh thuû ng©n ch¶y khái èng, ¸p suÊt khÝ lµ: p = g(H+x);

S ®îc x¸c ®Þnh tõ ph¬ng tr×nh: g(H + a)hS= ; 0,5

®iÓm

. 0,5 ®iÓm
NhiÖt lîng cÇn truyÒn:
Q = Q1 + Q2

0,5 ®iÓm

BµI III (5 ®iÓm)

Lêi gi¶i bµi to¸n ®iÖn 1 (3 ®iÓm)

a) Chia h×nh trô thµnh c¸c líp trô máng cã trôc xx’ vµ cã ®é dµy dr.
B biÕn thiªn ®Òu nªn cã thÓ viÕt: . XÐt líp máng bÒ dµy dr, c¸ch t©m r. S.®.®
xuÊt hiÖn trong líp nµy lµ
1,0 ®iÓm

Gäi E lµ cêng ®é ®iÖn trêng: . MËt ®é dßng ®iÖn lµ

. 0,5 ®iÓm

C«ng suÊt to¶ nhiÖt trong thÓ tÝch mét líp máng n»m gi÷a hai mÆt trô ®ång t©m b¸n
kÝnh r vµ (r + dr), thÓ tÝch dV = hdr.2r lµ

. 0,5 ®iÓm

b) NÕu h×nh trô lµ ®iÖn m«i, t¹i ®iÓm c¸ch t©m r cã cêng ®é E ®· tÝnh ë trªn: .
Mét líp trô ®¸y h×nh vµnh khuyªn diÖn tÝch 2 r.dr chiÒu cao h chÞu t¸c dông cña m« men
lùc
Tæng c¸c m«men lùc lµ:

6
 ; ; 1,0 ®iÓm

Lêi gi¶i bµi to¸n ®iÖn 2 (2 ®iÓm)

a. Gäi U lµ hiÖu ®iÖn thÕ trªn biÕn trë th× U  E, cêng ®é dßng ®iÖn qua X1, X2 lµ k(E -
U)2, qua X3 lµ kU2. C«ng suÊt to¶ nhiÖt trªn R lµ:
0,5 ®iÓm

Tõ ®iÒu kiÖn ;

E
P ®¹t cùc ®¹i t¹i gi¸ trÞ U1 =0,28E.
Khi ®ã
X1
A B 0,5

®iÓm X2 R

b. Gäi UX lµ hiÖu ®iÖn thÕ trªn X1, X2; U = UAB.

Gi¶i ph¬ng tr×nh 0,5

®iÓm

(Lo¹i dÊu -);

VËy cã thÓ coi AB nh mét phÇn tö phi tuyÕn cã cêng ®é dßng ®iÖn phô thuéc vµo hiÖu

®iÖn thÕ theo quy luËt: .

0,5 ®iÓm

BµI IV (5 ®iÓm)

1. (2 ®iÓm)
X¸c ®Þnh khèi lîng cña cèc vµ khèi lîng riªng cña dÇu thùc vËt:
Cho mét Ýt níc thÓ tÝch vµo trong cèc, sao cho sau khi th¶ cèc vµo chËu ®ùng dÇu
th× cèc næi theo ph¬ng th¼ng ®øng.
KÝ hiÖu: m lµ khèi lîng cèc thuû tinh
lµ khèi lîng riªng cña dÇu
lµ khèi lîng riªng cña níc
lµ thÓ tÝch níc trong cèc
7
 V lµ thÓ tÝch dÇu thùc vËt bÞ cèc níc chiÕm chç

Ta cã ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh:

(*) 0,5 ®iÓm
Ph¬ng tr×nh (*) cho thÊy V phô thuéc bËc nhÊt vµo thÓ
tÝch cña níc trong cèc
- C¸c bíc thùc nghiªm:
N­íc
+ ®Çu tiªn cho mét Ýt níc vµo cèc råi th¶ vµo
chËu ®ùng dÇu, quan s¸t mùc dÇu trªn thµnh cèc, ta x¸c DÇ
®Þnh ®îc thÓ tÝch V mµ dÇu bÞ cèc níc chiÕm chç u
+ t¨ng dÇn lîng níc trong cèc, ®äc gi¸ trÞ V, ghi
vµo b¶ng sè liÖu:

VÏ ®å thÞ 0,5 ®iÓm

NhËn xÐt:
- Ngo¹i suy ®Ó x¸c ®Þnh khèi lîng m cña cèc, b»ng c¸ch kÐo dµi ®å thÞ c¾t trôc
tung t¹i gi¸ trÞ V0
- Khèi lîng riªng cña dÇu ®îc x¸c ®Þnh qua hÖ sè gãc cña ®êng th¼ng:
suy ra: m n
V  Vn
d d

- Khèi lîng cña cèc ®îc x¸c ®Þnh bëi: m

V0 
d
Lu ý: v× dÇu nhÑ h¬n níc, do ®ã cÇn ph¶i Vn
®æ níc vµo
cèc sau ®ã th¶ cèc vµo chËu dÇu th× míi cã thÓ
®o ®îc. NÕu ®æ dÇu vµo cèc th× kh«ng ®o ®îc theo c¸ch trªn. 1,0
®iÓm

2. (3 ®iÓm)
X¸c ®Þnh hÖ sè ma s¸t nhít:
Bíc 1: Thùc hiÖn ®èi níi níc s¹ch
Bá qua ma s¸t nhít cña níc trong b×nh: ph¬ng tr×nh liªn tôc víi lµ vËn tèc
h¹ møc níc trong b×nh

8
 víi PC = P0; h lµ ®é cao cét níc trong b×nh ë thêi

®iÓm t bÊt k×. 0,5

®iÓm

Tõ ph¬ng tr×nh liªn tôc ta cã: 0,5 ®iÓm

Thêi gian T1 cÇn thiÕt ®Ó mùc níc trong b×nh tôt tõ ®é cao H xuèng H1 ®îc x¸c ®Þnh bëi:

. 0,5

®iÓm
Bíc 2: Thùc hiÖn ®èi víi dÇu thùc vËt.
T¬ng tù nh vËy, gäi hÖ sè nhít cña dÇu thùc vËt

LËp tØ sè

thu ®îc:
1,0
®iÓm
§o thêi gian T1 vµ T2, ta x¸c ®Þnh ®îc hÖ sè ma s¸t nhít cña lo¹i dÇu thùc vËt cÇn ®o.
LËp biÓu b¶ng vµ vÏ ®å thÞ .. ................................ ............ 0,5
®iÓm