MANYETİZMA (Indirpdf - Net)

FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ
11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA

ZAFER ZÜHTÜ KAYLAN
11.2.4. Manyetizma ve Elektromanyetik İndüklenme 2.4. MANYETİZMA VE ELEKTROMANYETİK

İNDÜKLENME
11.2.4.1. Üzerinden akım geçen telin, halkanın ve akım
makarasının (bobin) oluşturduğu manyetik alanın şiddetini
etkileyen değişkenleri analiz eder ve yönünü gösterir. 2.4.1. Üzerinden Akım Geçen Telin, Halkanın ve
a. Öğrencilerin deney yaparak veya simülasyonlar Akım Makarasının (Bobin) Oluşturduğu Manyetik Alan
kullanarak manyetik alan şiddetini etkileyen
Telin Manyetik Alanı
değişkenleri analiz etmeleri ve matematiksel modeli
tartışmaları sağlanır. Danimarkalı bilim adamı Hans Christian Oersted, 1819
b. Öğrencilerin sağ el kuralını kullanarak telin, yılında yaptığı deneyde iletken bir telin etrafına bir
halkanın ve akım makarasının manyetik alan kuvvet pusula yerleştirdi. Telden akım geçince pusulanın
çizgilerini göstermeleri sağlanır. saptığını gördü. Yine aynı yıl Fransız matematikçi ve
fizikçi Andre Marie Ampere üzerinden akım geçen iki
c. Öğrencilerin manyetik alan şiddetiyle ilgili
hesaplamalar yapmaları sağlanır. telin birbirine kuvvet uyguladığını gözlemledi . İngiliz
kimyacı ve fizikçi Michael Faraday ve ondan bağımsız
11.2.4.2. Üzerinden akım geçen bir tele manyetik alanda olarak Joseph Henry mıknatısların elektrik akımı
etki eden kuvvetin yönünün ve şiddetinin bağlı olduğu
oluşturduğunu ve değişen manyetik alanın elektrik alanı
değişkenleri analiz eder.
doğurduğunu buldu.
a. Öğrencilerin deney yaparak veya simülasyonlar
kullanarak kuvveti etkileyen değişkenleri analiz etmeleri Üzerinden akım geçen telin etrafındaki manyetik alan,
ve matematiksel modeli tartışmaları sağlanır. telden geçen akım şiddeti ile doğru orantılı, akım geçen
b. Öğrencilerin manyetik kuvvetin yönünü belirlemek tele uzaklıkta ters orantılıdır.
için sağ el kuralını uygulamaları sağlanır.
Telin bulunduğu ortam telin etrafında oluşan manyetik
11.2.4.3. Manyetik alan içerisinde akım taşıyan tel alanı değiştirmektedir. Telin etrafında oluşan manyetik
çerçevenin hareketini analiz eder. alan vektöreldir ve B ile gösterilir. Meydana gelen
a. Öğrencilerin sağ el kuralını kullanarak telin üzerine manyetik alan
etki eden manyetik kuvvetlerin yönünü bulmaları ve
oluşan torka yönelik çıkarım yapmaları sağlanır. 2i
B=K
11.2.4.4. Yüklü parçacıkların manyetik alan içindeki d
hareketini analiz eder.
bağıntısı ile bulunur. K sayısı boşluğun manyetik
a. Öğrencilerin sağ el kuralını kullanarak yüklü
geçirgenliği olan m0 değerine bağlıdır. Telin etrafında
parçacıklara etki eden manyetik kuvvetin yönünü
oluşan manyetik alan bulunurken K değeri,
bulmaları ve bu kuvvetin etkisiyle yükün manyetik
alandaki yörüngesini çizmeleri sağlanır. K = m0/4p = 10 - 7 N / A 2 alınır.
11.2.4.5. Manyetik akıyı açıklar ve manyetik akıyı Manyetik alan, vektörel bir büyüklük olduğu için telin
etkileyen değişkenleri analiz eder. etrafındaki manyetik alanın yönü önemlidir.
11.2.4.6. Manyetik akı değişimi ile oluşan indüksiyon
akımını analiz eder.
Telden şekildeki gibi akım
a. Öğrencilerin deney yaparak veya simülasyonlar
geçsin. Telin etrafına oluşan
kullanarak indüksiyon akımını oluşturan nedenler
üzerine çıkarım yapmaları sağlanır.
manyetik alanı bulmak için sağ
elin başparmağı akım yönünü
11.2.4.7. Öz-indüksiyon akımının oluşum sebebini açıklar. gösterecek şekilde tel avuç
a. Öz-indüksiyon akım ile ilgili matematiksel işlemlere içine alınır. Tel çevresinde
girilmez. bükülen dört parmağın yönü,
11.2.4.8. Elektrik motorunun ve dinamonun çalışma
manyetik alanın yönünü
ilkelerini karşılaştırır. gösterir.
Halkanın Manyetik Alanı

I
dışarı içeri
d d
K L
B B
Şekilde görüldüğü gibi üzerinden akım geçen telin et-

I
rafındaki manyetik alan, telin sağ tarafında sayfanın
içine doğru, sol tarafında ise sayfanın dışına doğrudur .
Üzerinden akım geçen halkanın etrafında oluşan
Bu iki durumu ayırmak için manyetik alan sayfa
manyetik alan çizgileri şekildeki gibidir. Manyetik alanın
düzleminden çıkıp bize doğru geliyorsa sembolü
yönü, sağ el kuralı ile bulunur. Tel, başparmak akım
kullanılır. Ok, bizden sayfa düzlemine doğru gidiyorsa
yönünü gösterecek şekilde sağ elin avuç içine alınırsa
okun arkasını görürüz. Manyetik alan, bizden sayfa düz-
dört parmağın yönü manyetik alanın yönünü gösterir .
lemine doğru ise sembolü kullanılır.
B I B
r
I B
I I
B B
Üzerinden i akımı geçen şekilde telin etrafında oluşan
I I
manyetik alanın yönünü bulmak için sağ el kuralı
kullanılır. Sağ elin başparmağı akım geçecek yönde
Telin içerisinde sayfa düzleminden bize doğru, telin
tutularak tel, avuç içerisine alınır.
Dört parmak, dışında ise bizden sayfa düzlemine doğru manyetik alan
manyetik alanın yönünü gösterir. Buna göre telin üstünde meydana gelir.
manyetik alan bize doğru, telin altında ise manyetik alan Halka şeklindeki telin merkezinde meydana gelen
bizden sayfa düzleminin içine doğrudur. manyetik alan,
Sayfa düzlemine dik ve bize doğru gelen telin etrafında 2pI bağıntısı ile bulunur.
oluşan manyetik alanı bulmak için tel, başparmak akımın
B=K
r
yönünü gösterecek şekilde sağ elin avuç içine alınır. Yana
açılan dört parmak ise manyetik alanın yönünü gösterir. Eğer tel halkada N tane sarım varsa; halkanın
Manyetik alanın yönü şekildeki gibi olur. merkezindeki manyetik alan şiddeti;
2pI
B B=K N bağıntısı ile hesaplanır.
r
B
Halka tam değil de yarım halka ise manyetik alan,
I
2pI
B = 21 K bağıntısı ile bulunur.
B r
B
Akım Makarası (Bobin)ın Oluşturduğu Manyetik Alan
L Kavram Yanılgıları
q Kuzey ve güney kutup, pozitif ve negatif yük ile
aynıdır.
q Manyetik alan çizgileri bir kutuptan çıkar diğer
kutupta sona erer.
I I q Kutuplar izole edilebilir.

q Akı, alan çizgileri ile aynıdır.
N tane sarımdan oluşan bobinden I akımı geçtiğinde q Akı, gerçekte manyetik alan çizgilerinin akışıdır .
bobinin etrafında şekildeki gibi manyetik alan meydana
gelir. Manyetik alan sarım sayısı ile doğru orantılı, q Manyetik alanlar elektrik alanlarla aynıdır.
tellerin üzerinden geçen akım ile doğru orantılı ve q Durgun yüklere manyetik kuvvet etkir.
sarımların uzunluğu ile ters orantılıdır.
q Mıknatıslardaki manyetik alanlar hareketli yükler
Bobinin merkezindeki manyetik alan tarafından oluşturulmaz.
q Manyetik alanlar 3 boyutlu değildir.
4pNI
B= K
L
bağıntısı ile bulunur.
q Manyetik alan çizgileri sizi dünya üzerinde tutar.
q Yükler serbest bırakıldığında bir mıknatısın
Bobinin etrafında oluşan manyetik alanın yönünü bulmak kutuplarına doğru hareket eder.
için, bobin, sağ elin dört parmağı akım yönünde olacak
şekilde avuç içerisine alınır. Yana açılan başparmak
manyetik alanın yönünü gösterir. Şekilde görülen KENDİMİZİ DENEYELİM
bobinde oluşan manyetik alan, bobinin sol tarafından
çıkıp sağ tarafına girecek şekilde olur.
6I
d
4I I
K
d
3d
B Şekildeki gibi sayfa düzleminde bulunan üç telden

gösterilen yönlerde ve büyüklükte akımlar geçmektedir.
Üzerinden i akımı geçen telin K noktasında oluşturduğu
manyetik alan B ise K noktasındaki bileşke manyetik
I I alan kaç B olur?
2(4i) 8i
B2 = K = K 4d =B
4d
2(6i) 12i
B3 = K =K d = 6B
d
Bnet = B3 + B2 – B1 = 6B + B – B = 6B
6i
2.4.2.Üzerinden Akım Geçen Bir Tele Manyetik
Alanda Etki Eden Kuvvet
Elektrik motorlarında elektrik enerjisi, hareket
r r enerjisine dönüşür. Elektrik motorunda sabit bir
manyetik alan içerisinde tel sarımlar bulunmaktadır.
2i M Devreye akım verildiğinde üzerinden akım geçen teller
dönmeye başlar. Bir manyetik alan içerisinde bulunan ve
üzerinden akım geçen tellere manyetik kuvvet etki eder .
6i 6i
2i I B
F
Üzerinden 2i ve 6i akımlar geçen tellerin dairenin Düzgün bir manyetik alan içerisine şekildeki gibi sayfa
merkezi M noktasında oluşturdukları manyetik alanın düzlemine dik olarak yerleştirilen iletken telden sayfa
büyüklüğünü ve yönünü bulunuz. düzleminin içerisine doğru akım geçsin. Telin etrafında
meydana gelen manyetik alan, telin üst tarafındaki
2(6i) 12i manyetik alanı güçlendirir. Telin alt tarafında ise
B1 = K = K manyetik alanı zayıflatacak yönde bir manyetik alan
r r
oluşturur. Bu yüzden üzerinden akım geçen tele
2(6i) 12i manyetik alanı fazla olan yerden az olan yere doğru bir
B2 = K =K r
r kuvvet etki eder ve teli iter.
2(6i) 12i Üzerinden akım geçen tele etki eden kuvvet, telden
B3 = K = K
r
r geçen akım ve manyetik alanla doğru orantılıdır.
Üzerinden i akımı geçen B manyetik alanındaki L uzun-
3 K 2pI 3 K 2.3(2i) K 9i
B4 = 4
= 4 r
= r
luğundaki tele etkiyen manyetik kuvvet,
r
F = B.I.L bağıntısı ile bulunur.
Bnet = K 12i
r
+K
12i
r
+K
12i
r
-K
9i
r
=K
25i
r F; Newton (N)
B; Weber/metrekare ( Wb/m2)
I; Amper (A)
L (metre (m)
Manyetik kuvvetin yönü, sağ el kuralıyla bulunur. Sağ

elin başparmağı Şekildeki gibi akımın yönünde tutulur.
Dört parmak manyetik alanın yönünü gösterecek şekilde
tutulursa avuç içi kuvvetin yönünü gösterir.
Manyetik kuvvet hem akım geçen tele hem de Tellere etki eden kuvvetler birbirine eşit ve zıt
manyetik alana diktir. Eğer tel manyetik alana dik yönlüdür.
değilse manyetik alanın tele dik bileşeni alınır. Akımlar aynı yönlü olursa teller arasında çekme
kuvveti, zıt yönlü olursa itme kuvveti oluşur.
Tel, manyetik alana paralelse manyetik kuvvet
oluşmaz.
2I1.I2
F=K d L
I
B
L F
q KENDİMİZİ DENEYELİM
I
Şekilde kurulan devrede 5 cm
Şekildeki gibi üzerinden i akımı geçen L uzunluğundaki uzunluğundaki telin üzerinden 3 A
tel, manyetik alanla q açısı yapacak şekilde büyüklüğünde akım geçiriliyor. Buna
yerleştirilirse tele etki eden kuvvet: göre manyetik alanda tele etkiyen B=3.10-4 T
kuvveti ve kuvvetin yönünü bulunuz.
F = B.L.I.sinq bağıntısı ile bulunur. (K = 10-7 N/A2)
I
d F = B.L.I
L F21 F12 F
B2 B1 F = 3.10-4.3.0,05 B
F = 45.10-6 N
I1 I2 I
Aralarında d uzaklığı bulunan boyca eşit ve paralel iki

telden aynı yönde I 1 ve I2 akımları şekildeki gibi geçsin.
Üzerinden I 2 akımı geçen tel diğer tel üzerinde bize
Üzerinden 3A’lık akım geçen 1 I
m uzunluğundaki tel parçası 5
doğru bir manyetik alan meydana getirir. Üzerinden I1 B
Tesla şiddetindeki manyetik
akımı geçen tel diğer tele sayfa düzleminin içine doğru 53 o
alan içerisine 53° açı yapacak
bir manyetik alan meydana gelir. Bu manyetik alanlardan
şekilde konuyor. Buna göre tel
dolayı tellere şekilde gösterilen yönlerde kuvvetler etki
parçasına etkiyen manyetik
eder. Sonuç olarak üzerinden aynı yönde akım geçen
kuvveti ve yönünü bulunuz.
iki tel birbirine eşit büyüklükte kuvvet uygulayarak
birbirini çeker. (K = 10-7 N/A2, sin53° =0,8).
Üzerinde aynı yönde akım geçen iletken teller birbirini
I
çeker. Tellerden geçen akımlardan birinin yönü ters B
F = B.L.I.sin53o
çevrilirse tellerin birbirine uyguladığı kuvvetlerin 53 o
F
büyüklüğü değişmez. Fakat teller birbirini iter.
F = 5.1.3.0,8
F = 12 N
6I 5I
2.4.3. Manyetik Alan İçerisinde Akım Taşıyan
Tel Çerçevenin Hareketi
B
K
I F L
d 2d
X Y Z
N F M
I
Şekildeki sonsuz uzunluktaki tellerden X ve Y telleri
sabit tutulurken Z teli serbest bırakılıyor. Tellerden
aynı zamanda şekildeki akımlar geçirilince Z teli Üzerinden akım geçen sayfa düzlemindeki şekildeki gibi
hareketsiz kalıyor. Y telinden geçen akımın büyüklüğünü bir tel çerçeveye sayfa düzleminde yukarı doğru düzgün
ve yönünü bulunuz. manyetik alan uygulansın. Tel çerçevenin üst tarafındaki
L uzunluğundaki parçasına sağ el kuralına göre sayfa
6I 5I düzleminden bize doğru F kuvveti etki eder. Tel
Y
çerçevenin alt tarafındaki L uzunluğundaki parçasına
sayfa düzleminin içine doğru F kuvveti etki eder. Tel
FXZ FYZ çerçevenin sol ve sağ parçaları manyetik alana paralel
olduğu için manyetik kuvvet etki etmez. Telin sol ve sağ
d 2d kısmında bulunan teller üzerlerinden zıt yönde akım
geçtiği için birbirlerini iter. Bu kuvvet, telin gerilmesini
X Z sağlar. Telin üst ve alt taraflarında zıt yönde ve eşit
IY
büyüklükte kuvvet etki ettiği için tel çerçeve dönme
ekseni etrafında dönmeye başlar.
Çerçeveye etki eden tork (döndürme etkisi);
2IX.IZ 2IY.IZ v B, manyetik alan şiddeti ile doğru,

FXZ = K L FYZ = K L
3d 2d v I, akım şiddeti ile doğru,
2.6I.5I 2.IY.5I v A, tel çerçevenin alanı ile doğru,

FXZ = K L FYZ = K L
3d 2d v q, tel çerçevenin yüzey normali ile manyetik
2 alan arasındaki açının sinüs değeri ile doğru
20I
FXZ = K L orantılıdır.
d
FXZ = FYZ t = B.i.A.sinq

20I2 2.IY.5I
K L =K L
d 2d
Eğer q=90o ise sin 90o=1 olduğundan torkun şiddeti;
20I2 = IY.5I
4I = IY
t = B.i.A bağıntısı ile bulunur.
2.4.4. Yüklü Parçacıkların Manyetik Alan İçindeki F = B.q.v.sinq

Hareketi
Eğer q=90o ise sin 90o=1 olduğundan manyetik kuvvet
Dünya’nın manyetik alanına giren yüklü parçacıklar şiddeti;
manyetik alanda saparak kutup ışıklarını oluştururlar.
Yapılan deneylerle manyetik alana dik olarak fırlatılan F = B.q.v bağıntısı ile bulunur.
yüklü parçacığın manyetik alanda saptığı gözlenmiştir.
Manyetik alanda üzerinden akım geçen tele etki eden Sağ El Kuralı:
kuvveti öğrendik. Bu kuvvet F=B.I.L bağıntısı ile
Dört parmak manyetik alan yönünü, baş parmak hız
bulunur. yönünü gösterecek şekilde birbirine dik olarak açılır.
Telden birim zamanda geçen yük akım şiddetini verir. Avuç içinin gösterdiği yön manyetik kuvvet yönüdür.
Geçen akım şiddeti I=q/t bağıntısı ile bulunur. Eğer yük (-) işaretli ise kuvvetin yönü avuç içinin tersi
olur.
q yükünün L uzunluğunda teli yükün v hızıyla geçme
süresi t=L/v bağıntısı ile bulunur, I=q/t bağıntısında
zaman yerine t=L/v yazarsak,
v hızı ile B manyetik alanına dik olarak giren yüklü
I=q.v/L elde edilir. parçacık düzgün dairesel hareket yapar. Bu hareketin
yarıçapı;
F=B.I.L bağıntısında akımı yerine yazdığımızda,
F = B.I.L = B.q.L/L = q.v.B bağıntısı elde edilir. Fmer = Fman
Manyetik alana dik olarak v hızıyla giren q yüküne mv 2
etki eden kuvvet, = B.q.v
r
F = B.q.v bağıntısı ile bulunur. mv
r= ifadesi ile hesaplanır.
B.q
v
B
+q
F B
O
r r
r
O F
F O
-q
v
v
Yüklü bir parçacık v hızı ile bir manyetik alana
+q
girerse, parçacığa bir manyetik kuvvet etki eder.
Bu kuvvet;
-q
v B, manyetik alan şiddeti ile doğru,
v q, parçacığın yük miktarı ile doğru, v
+q
v V, hızının şiddeti ile doğru, r
v
v q, manyetik alan ile hız vektörleri arasındaki O r
F F
açının sinüs değeri ile doğru orantılıdır. O
B
2.4.5. Manyetik Akı N

B
Manyetik alan
çizgileri A yüzeyine
B paralel ise (yüzeyin
A normali ile alan
çizgileri arasındaki
N açı 90 derece ise)
manyetik akı sıfır
olur.
A
=0
Düzgün bir manyetik alanda manyetik alan kaynağına 2.4.6. Manyetik Akı Değişimi ile Oluşan
yakın ve manyetik alana dik olacak şekilde bir yüzey İndüksiyon Akımı
yerleştirelim. Yüzeyin içerisinden belirli sayıda manyetik
alan çizgisi geçer. Manyetik alan çizgileri N kutbundan
K L B manyetik alanı içindeki
çıkıp S kutbuna girer ve alan çizgileri kutuplardan KLMN tel halkası halkanın
B
uzaklaştıkça azalır. Tel çerçeveyi manyetik alan tamamı alan içinde kalmak
kaynağından uzaklaştırırsak yüzeyin içerisinden geçen v koşuluyla sabit v hızı ile
manyetik alan çizgi sayısı azalır. Yüzeyi manyetik alana N M hareket ettirilirse halkadan
doğru döndürdüğümüzde ise çerçeve içerisinden geçen bir akım geçmediği görülür.
alan çizgi sayısı azalır. Belirli bir alandaki manyetik alan
çizgilerinin sayısı manyetik akı kavramı ile açıklanır.
Birim yüzeyden dik olarak geçen manyetik alan
K L KLMN tel halkası alan
çizgileri sayısına manyetik akı denir. Manyetik akı,
B dışına çıkmaya
manyetik alan şiddetinin büyüklüğüne (B) ve yüzeyin i başladığı andan
alanına (A) bağlıdır. v
itibaren halkada bir
N M akım oluştuğu görülür.
Manyetik akı f = B.A bağıntısı ile bulunur.
Tel halkada akım oluşmasının nedeni, halka alan dışına

f; manyetik akı (Wb) çıkmaya başladığı andan itibaren halka yüzeyinden geçen
B; manyetik alan şiddeti (Wb/m2) alan çizgi sayısının değişmeye başlamasıdır.
A; manyetik alan çizgilerinin geçtiği yüzey alanı (m2) Yani tel halkadan geçen manyetik akı değişimi halkada
indüksiyon elektromotor kuvveti meydana getirmiştir.
N B K L
Manyetik alan B i
çizgileri A yüzeyine Fman Fdış L
dik değilse (yüzeyin v
a normali ile alan N M
çizgileri arasında a
A açısı varda)
manyetik akı; Manyetik alan içinde kalan tel halkanın KN parçasına sağ
el kuralına göre sayfa düzleminde sola doğru bir
manyetik kuvvet etki eder. Tel halkanın sabit hızla
= B.A.cosa hareket edebilmesi için uygulanan kuvvetin manyetik
kuvvete eşit ve zıt yönlü olması gerekir.
Fdış = -Fman ÖRNEK:
F = -B.L.i B
Yapılan iş; W = F.DX
Halkanın Dt sürede v hızıyla yaptığı yer değiştirme

DX = v.Dt Şekil-1
Halkanın herhangi bir noktasından geçen yük miktarı;
q = I.Dt B
q yükünün yaptığı iş; W = e.q
Buna göre; e.q = F.DX 37o
e.I.Dt = -B.L.I.v.Dt
Şekil-2
e.Dt = -B.L.v.Dt
L uzunluğundaki telin DX yolu boyunca taradığı alan;
Büyüklüğü 6.10-3 Wb/m2 olan düzgün bir manyetik alan
A = L.DX = L.v.Dt içinde alan çizgilerine dik olarak konan 200 sarımlı ve
500 cm2 alana sahip tel halka 0,3 saniyede şekil-1 deki
e.Dt = -B.L.v.Dt konumundan yatayla 37o açı yapacak şekilde şekil-2 deki
konumuna getirilirse oluşan indüksiyon elektromotor
e.Dt = -B.A = Df kuvveti kaç volt olur?
ÇÖZÜM:
B manyetik alanı içinde v hızıyla hareket eden tel
halkada meydana gelen indüksiyon elektromotor kuvveti;
N
Df
e = Dt bağıntısıyla bulunur.
B
İndüksiyon elektromotor kuvveti, manyetik

akının değişim hızına eşittir.
37o
Df1 = B.A Df2 = B.A.cos370

= 6.10-3.5.10-2 = 6.10-3.5.10-2.0,8
= 30.10-5 Wb = 24.10-5 Wb
Df Df2 Df1
e = Dt N= N
Dt
24.10-5- 30.10-5 200
=
0,3
= 4.10-2 Volt
Bir manyetik alan içindeki kapalı bir halkadan geçen Mıknatıs Etkisiyle Bobinlerde İndüksiyon
manyetik akı değişimi bir indüksiyon akımı yaratır. Akımı Oluşması
Oluşan bu indüksiyon akımı da başka bir manyetik alan
oluşturur. Oluşan bu yeni manyetik alan, manyetik akı
değişimine neden olan manyetik alana zıt yöndedir.
Bunun nedeni Enerjinin Korunumu Kanunu’dur. Manyetik Bı

akı değişimini yaratmak için harcanan enerji, oluşan
indüksiyon akımının direnç üzerinde meydana getirdiği S N
ısı enerjisine eşit olur.
İndüksiyon akımının yönü, kendisini meydana getiren

nedene karşı koyacak yönde oluşur. I I
Manyetik Alan İçinde Hareket Eden Tel

Halkada Oluşan İndüksiyon Akımı
Mıknatıs bobine doğru yaklaştırılırsa bobinin içinden
geçen manyetik akı değişimi artacağından bir indüksiyon
K
(3) akımı doğar. Bu akımın yaratacağı manyetik alan da
B
manyetik akı artışına karşı koyacak şekilde sayfa
düzleminde sola doğru olur. Bu manyetik alanın
(4) oluşabilmesi için bobinde meydana gelen indüksiyon
L (2) (1)
akımının yönü şekildeki gibi olur.
B manyetik alanı içindeki tel halka (1) yönünde hareket Bı

ettirilirse halkadan geçen manyetik akı değişimi
azalacağından bir indüksiyon akımı doğar. Bu akımın
yaratacağı manyetik alan da manyetik akı azalmasına S N
karşı koyacak şekilde B manyetik alanını destekleyecek
biçimde sayfa düzleminden içeri doğru olur. Bu manyetik
alanın oluşabilmesi için indüksiyon akımının yönü KL
telinde (3) yönünde olur.
I I
Eğer tel halka (2) yönünde hareket ettirilirse manyetik

akı artacaktır. Bu durumda oluşan indüksiyon akımının
Eğer mıknatıs bobinden uzaklaştırılırsa bobinin içinden
yaratacağı manyetik alan da manyetik akı artmasına
geçen manyetik akı azalacaktır. Bu durumda oluşan
karşı koyacak şekilde sayfa düzleminden dışarı doğru
indüksiyon akımının yaratacağı manyetik alan da
olur. Bu manyetik alanın oluşabilmesi için indüksiyon
manyetik akının azalmasına karşı koyacak şekilde sayfa
akımının yönü KL telinde (4) yönünde olur.
düzleminde sağa doğru olur. Bu manyetik alanın
oluşabilmesi için bobinde meydana gelen indüksiyon
Tel halka tamamen B manyetik alanı içinde olduğu sürece
akımının yönü şekildeki gibi olur.
manyetik akı değişimi “sıfır” olacağından tel halkada
indüksiyon akımı oluşmaz.
İletken çubuğun uçları arasındaki indüksiyon

elektromotor kuvveti
K v L uzunluğundaki bir
iletken tel B manyetik
B manyetik alanı içindeki KL B
K F L alanı içinde O noktası
iletken teli v hızıyla hareket
B etrafında w açısal
ettirilirse iletken telin içindeki
+ hızıyla döndürülürse
elektrik yükleri de v hızıyla O
iki ucu arasında oluşan
v hareket eder. Bu durumda iletken
indüksiyon
içindeki (+) yükler sağ el kuralına
elektromotor kuvveti;
- göre K ucunda, (-) yükler L ucunda
toplanır. Böylece iletken telin iki
L
F ucu arasında bir elektromotor
kuvveti doğar. e= 1 B.L.v
2
veya v = w.r = w.L olduğundan
e= 1 B.L2.w
2
olur.
F K KL iletken telinin iki ucu
B
I iletken bir tel ile
+ birleştirilerek kapalı bir
L
v devre oluşturulursa telden
A bir akımın geçtiği görülür. Kavram Yanılgıları
- Bu akıma indüksiyon akımı
q Elektrik (enerjisi) üretmek için iş yapmak
denir.
F gerekmez.
L
q Elektrik (enerjisi) üretilirken sadece mıknatıslar
hareket edebilir.
L uzunluğundaki bir iletken v hızıyla B manyetik alanı q Gerilim sadece kapalı bir devrede olur.
içinde hareket ettirilirse iki ucu arasında oluşan q Manyetik akı, manyetik akının değişmesinden
indüksiyon elektromotor kuvveti;
ziyade, indüklenmiş emk’ye sebep olur.
e = -B.L.v.sina bağıntısıyla hesaplanır. q Tüm elektrik alanlar (+) yüklerden başlar ve (-)
yüklerde son bulur.
a; iletken tel ile hız vektörü arasındaki açıdır. q Barajlardaki su, elektrik (enerjisine) neden olur
a= 90o ise sin 90o=1 olduğundan;
e = -B.L.v olur.
Hız vektörü iletken tele paralel olursa;

a= 0o ve sin 0o=0 olduğundan;
e=0 olur.
2.4.7.Öz İndüksiyon Akımının Oluşumu

Motorlarda tur sayısı rpm ile ifade edilir, rpm motorun
dakikadaki dönüş sayısını verir. Örneğin 1000 rpm’lik bir
motor bir dakikada 1000 kez dönüş yapar.
Bir bobinin üzerinden geçen
akım şiddeti değişirse,Bisiklet sürerken elektrik enerjisi dinamo ile elde edilir.
içinde oluşan manyetik alan Dinamolar hareket enerjisini elektrik enerjisine
şiddeti ve buna bağlı olarak dönüştürür. Dinamo sabit bir manyetik alan içerisinde
manyetik akı değişir. dönen bir tel çerçevenin içerisinde birim zamanda
I I değişen manyetik akı sayesinde elektrik enerjisi üretir.
Bu manyetik akı değişimi Dinamolarda mekanik enerji, elektrik enerjisine
+
bobinde yeni bir indüksiyon dönüşür.
-
emk’sı ve buna bağlı bir
indüksiyon akımının
doğmasına neden olur.
ÖRNEK:
(2) (1)
Oluşan bu yeni akımın yönü Lenz Kanunu’na göre Şiddeti 1 Wb/m2 ve eğilme açısı 60o olan yerin manyetik
kendisini meydana getiren nedene karşı koyacak
alanında homojen 50 cm uzunluğundaki iletken tel yatay
yöndedir.
olarak h yüksekliğinden serbest bırakılıyor.
Bu yeni emk’ya öz indüksiyon emk’sı, akıma da öz Tel aynı şekilde 4 s’de yere çarptığına göre iki ucu
indüksiyon akımı denir. arasında meydana gelecek maksimum emk kaç volt olur?
Şekildeki devrede anahtar kapatıldığında devre akımı

sıfır değerinden I değerine ulaşıncaya kadar artarken v = g.t
bobinin içinde oluşan manyetik alan şiddeti (dolayısıyla
v = 10.4
manyetik akı değeri) de artacaktır. Bu durumda Lenz h
Kanunu’na göre oluşan öz indüksiyon akımının yönü devre v = 40 m/s
akımına zıt yönde olur.
e = -B.L.v.sina
Anahtar açıldığında devre akımı I değerinden sıfır
değerine düşünceye kadar geçen zaman içinde manyetik e = -1.0,5.40.0,5
akı azalacaktır. Bu durumda Lenz Kanunu’na göre oluşan o
60
öz indüksiyon akımının yönü devre akımı ile aynı yönde a=30o a
e = -10 V
olur.
v
Öz indüksiyon emk’sı kendisini oluşturan akımın değişim B
hızı ile doğru orantılıdır. Ayrıca öz indüksiyon emk’i
bobinin yapıldığı maddeye bağlıdır.
2.4.8. Elektrik Motorunun ve Dinamonun Çalışma

İlkelerini Karşılaştırılması
Elektrik motorları, elektrik enerjisini hareket
enerjisine dönüştürür. Elektrik motorlarının birçok
kullanım alanları vardır. Kumandalı arabalarda
tekerlekleri döndüren, çamaşır makinelerinde kazanı
döndüren elektrik motorlarıdır. Elektrik motorları sabit
mıknatısların oluşturduğu manyetik alanın içerisinde
bulunan sarımlardan oluşur. Sarımlardan elektrik akımı
geçtiğinde tellere manyetik moment etki ederek
sarımların dönmesi sağlanır.
ÖRNEK: ÖRNEK:
K
10 cm
I1
30 cm 20 A
30 A 20 cm
I2
Şekildeki tellerden akımlar aynı yönde geçerken K 10 cm

-6
10 cm
noktasında oluşan manyetik alan şiddeti 7.10 N/A.m,
akımlar zıt yönde geçtiklerinde K noktasında oluşan
manyetik alan şiddeti 1.10-6 N/A.m oluyor. I1 ve I2 Şekildeki düz tel ve dikdörtgen biçimindeki tel aynı
akımları kaç Amperdir? düzlemdedir. Düz telden 20 A, dikdörtgen biçimindeki
telden 30 A şiddetinde akımlar şekildeki gibi geçirilirse,
B1 K B2 B1 K B2 dikdörtgen tele etki eden bileşke kuvvet kaç N olur ?
I1 I1 F1
I2 I2
20 A F4
F2
-6
B1 + B2 = 7.10 2I1
B1 = K B
B1 - B2 = 1.10 -6 d1
2I1
2B1 = 8.10-6 4.10-6 = 10-7 10 cm
0,1
F3
B1 = 4.10-6 N/A.m I1 = 2 A
F1 = -F3
B2 = 3.10-6 N/A.m 2I2
B2 =K F1 + F3 = 0
d2
2I2
3.10-6 = 10-7
0,4
2I1.I2 2I1.I2
I2 = 6 A F2 = K L F4 = K L
d d
Eğer I1 akımı ters çevrilirse 2.20.30 2.20.30
F2 = 10-7 0,2 F4 = 10-7 0,2
I1 = 1,5 A 0,2 0,1
I2 = 8 A olur. F2 = 12.10-5 N F4 = 24.10-5 N
Fnet = F4 – F2 = 24.10-5 – 12.10-5 = 12.10-5 N

ÖRNEK: ÖRNEK:
r X
O i i
B=0,4 N/A.m
4W
2r 50 cm 2 m/s
Y
Şekilde eş merkezli, r ve 2r yarıçaplı çemberlerden eşit
şiddetli i akımları ters yönde geçiyor. Dıştaki çemberin
tek başına merkezde yarattığı manyetik alan şiddeti B
Toplam direnci 4W olan bir iletken, sayfa düzleminden
dir. Buna göre O noktasındaki bileşke manyetik alan
içeri doğru 0,4 N/A.m şiddetinde bir manyetik alan
şiddeti kaç B olur?
içinde tutulmaktadır. XY iletkeni şekildeki gibi 2 m/s
2pi hızla sayfa düzleminde sağa doğru çekiliyor.
2pi
B= K ı
B =K
2r r A) Devrede oluşan emk nedir?
pi B) Devreden geçen akım kaç amperdir?
B=K Bı = 2B
r
C) XY teline etki eden manyetik kuvvet kaç N’dur?
BO = 2B – B = B
A) e = B.L.v B) e = i.R C) F = B.i.L
e = 0,4.0,5.2 0,4 = i.4 F = 0,4.0,1.0,5
ÖRNEK:
e = 0,4.0,5.2 i = 0,1 A F = 0,02 N
e = 0,4 Volt
i Bdış
Şekildeki sonsuz paralel iletkenler düzgün bir dış

manyetik alan içindedirler. Tellerden i şiddetinde akım
geçtiğinde birbirlerine kuvvet etki ettirmemeleri için
dış manyetik alan şiddeti K, i ve d cinsinden ne
olmalıdır?
Tellerin birbiri üzerinde oluşturdukları manyetik

alanların yönleri sayfa düzleminden dışarı doğru, yani dış
manyetik alan yönü ile zıttır. Buna göre alan şiddetleri
birbirine eşit olursa teller birbirine kuvvet
uygulayamazlar.
2i
Bdış = B = K
d
ÖRNEK: ÖRNEK:
3 4 1 2
R R K
Devre-1 Devre-2
8 cm
37o
Şekilde görüldüğü gibi yalıtkan borular üzerine teller
sarılmıştır. 2'nci devredeki K anahtarı kapatıldığında
oluşan indüksiyon ve öz indüksiyon akımlarının yönü için
i=5A ne söylenebilir?
Aralarında 8 cm uzaklık bulunan iki iletken çubuk,

yatayla 37o lik açı yapacak şekilde yerleştirilerek uçları
şekildeki gibi bir üretece bağlanıyor. Paralel çubukların B
üzerine kütlesi 16 gram olan bir tel, bu çubuklara dik
3 4 1 2
olacak şekilde yerleştiriliyor. Telin sürtünmesiz R K
R
çubuklar üzerinde hareketsiz kalabilmesi için düşey
doğrultudaki düzgün manyetik alanın yönü ve şiddeti ne Devre-1 Devre-2
olmalıdır?
Manyetik alan olmasaydı tel ağırlığının mgsin37o bileşeni K anahtarı kapatıldığında devreden 1 yönünde geçen
nedeniyle aşağıya doğru hareket edecekti. Telin aşağıya akım sıfırdan i değerine kadar artacaktır. Akımın bu
doğru hareket etmemesi için manyetik kuvvetin raylar artışını azaltıcı yönde (i akımına zıt yönde) yani 2
doğrultusundaki bileşeni yukarı yönlü ve mgsin37o yönünde öz indüksiyon akımı oluşur. Öz indüksiyon
büyüklüğünde olmalıdır. akımı mutlaka üretecin olduğu devrede oluşur.
Tele etki eden manyetik kuvvetin eğik düzlem 2'nci devrede akımın geçmesiyle birlikte bobinin içinde
doğrultusunda ve yukarı yönlü bir bileşeninin olabilmesi sayfa düzleminde sola doğru manyetik alan oluşur ve bu
için manyetik alanın yukarı yönlü olması ile mümkündür. alan akım değerinin artmasıyla artar.
Bu artan manyetik alan 1'inci devredeki bobinin içinden
geçer. Buna göre 1'inci devredeki bobinin içinde bu
artan manyetik alanı azaltıcı yönde yani sayfa
i
F düzleminde sağa doğru bir manyetik alan oluşur. Sağa
B doğru manyetik alanın oluşabilmesi için devrede 4
mg yönünde indüksiyon akımı oluşur.
37o
Bu sadece akımın sıfır değerinden i değerine ulaşıncaya
kadar sürede gerçekleşir. Akım değeri sabit değerine
ulaştığı andan itibaren akı değişimi sıfır olacağından
indüksiyon ve öz indüksiyon akımları sıfır olur.
Fcos37o = mgsin37o F = B.L.i
Daha sonra K anahtarı açılınca indüksiyon ve öz
0,8F = 0,6.0.016.10 0,12 = B.0,08.5 indüksiyon akımları zıt yönlerde oluşur.
F = 0,12 N B = 0,3 N/A.m Öz indüksiyon akımı devre akımı azalırken devre
akımıyla aynı yönde, devre akımı artarken ona zıt
yönde oluşur.
ÖRNEK:
Bölüm Sonu Değerlendirme Soruları
1 B
K B
3L
i
X
M N
L
Birbirine paralel sonsuz uzunluktaki iki tel olan X

telinden i büyüklünde akım geçmektedir. İki telin K
Sayfa düzlemine dik düzgün B manyetik alanı içindeki
noktasında oluşturdukları bileşke manyetik alan
KMN iletkeni şekildeki gibi sayfa düzleminde ve M
şekildeki gibi ve B olduğuna göre Y telinden geçen
noktası çevresinde w açısal hızı ile dönüyor.
akımın yönünü ve büyüklüğünü bulunuz.
MN noktaları arasında oluşan indüksiyon elektromotor
BX
kuvvetinin mutlak değeri 1 volt olduğuna göre KN
B manyetik alanın yatay ve B
noktaları arasında oluşan indüksiyon elektromotor
düşey bileşenlerinin şekil-
kuvvetinin mutlak değeri kaç volt olur?
deki gibi oluşabilmesi için X
i
telinden geçen akımın sayfa BY
X
düzleminden dışarı, Y telin-
eMN = 12 B.L2.w eKM = 12 B.(3L)2.w den geçen akımın sayfa düz-
leminden içeri doğru olması
eMN = 1 V eKM = 12 B.9L2.w gerekir. Y
eKM = 9 V 2i 2iY
BX = K BY = K
dX dy
eKM = eKM - eMN = 9 – 1 = 8 volt 2i 2iY
BX = K = 3 br BY = K = 2br
2 3
Ki = 3 3 2iY
i 3
= 2br
3
K= i iY = i
2
2i
6i
r
r 2r
O
Şekildeki tellerden, gösterilen yönde akımlar

geçmektedir. Çeyrek dairenin merkezi olan O
noktasında meydana gelen manyetik alanın yönünü ve
büyüklüğünü bulunuz.
Halka şeklindeki telin O noktasındaki manyetik alanı 4

sayfa düzleminden dışarı iken, 6i akımının O
noktasındaki manyetik alanları sayfa düzleminden içeri 3I 5I
doğrudur.
Bhalka = 1 K 2pi 2i 2i
Btel1 = K Btel2 = K
4 r d d
2.6i 2.6i d 3d
Btel1 = K Btel2 = K
Bhalka = 1 K 2p2i r 2r
4 r
12i 6i X Y Z
Btel2 = K Btel2 = K
Bhalka = K pi r r
r Şekilde sonsuz uzunluktaki tellerden X ve Z telleri sabit
Bhalka = K 3i tutulurken Y teli serbest bırakılıyor. Tellerden aynı
r anda şekildeki akımlar geçirilince Y teli hareketsiz
BO = K 12i + K 6i - K 3i kalıyor. Z telinden geçen akımın büyüklüğünü ve yönünü
r r r bulunuz.
BO = K 15i
r Akımlar aynı yönlü olursa teller arasında çekme kuvveti,
zıt yönlü olursa itme kuvveti oluşur. Buna X, Y teline
çekme kuvveti uygulamaktadır. Y telinin hareketsiz
3 kalabilmesi için Z teli de Y teline çekme kuvveti
K uygulamalıdır. Bunun için Z telinden geçen akım Y
1A
telinden geçen akım yönü ile aynı olmalıdır .
FXY = FZY
10 cm 10 cm
2.3i.5i L 2.iZ.5i L
K =K
d 3d
iZ
3i =
3
L M
2A 10 cm 3A iZ = 9i
Bir kenarı 10 cm olan eşkenar üçgenin köşelerine sonsuz

uzunluktaki K, L, M telleri yerleştiriliyor. K, L, M 5
tellerinden şekilde gösterilen yönlerde ve büyüklüklerde
akımlar geçmektedir. K telinin 1 m’lik kısmına etki eden B
kuvvetin büyüklüğünü ve yönünü bulunuz. K
v
+q
Akımlar aynı yönlü olursa teller arasında çekme kuvveti,
zıt yönlü olursa itme kuvveti oluşur. v
2.2.1 1 L +q
FLK FLK = 10-7 = 4.10-6 N
0,1
Sayfa düzleminde sağa doğru şekildeki gibi bir manyetik
120 o 2.3.1 1
K FMK = 10-7 = 6.10-6 N alana, ağırlığı ihmal edilen yüklü parçacıklar fırlatılıyor.
0,1
FMK Parçacıkların hız ve yükleri şekildeki gibi olduğuna göre
parçacıkların manyetik alanda izleyecekleri
F2 = (4.10-6)2 + (6.10-6)2 + 2(4.10-6)(6.10-6)cos120 o yörüngelerini çiziniz.
F = 5,29.10-6 N (Parçacıklara etki eden kütle çekimi ihmal edilecek.)

7
B A B
K
+q v v
L
+q x 1
F 2
2
K parçacığı manyetik alana paralel doğrultuda hareket

1
ettiği için yörüngesini değiştirmeden yoluna devam
edecektir. Manyetik alana dik doğrultuda giren L K M
parçacığına sağ el kuralına göre sayfa düzleminden içeri
doğru bir manyetik kuvvet etki edecektir. Bu kuvvetin A) Şekildeki x anahtarı kapatılırsa A bobininin olduğu
etkisinde kalan L parçacığı sayfa düzleminden içeri devrede oluşan öz indüksiyon ve B bobininde oluşan
doğru dairesel bir yörüngede sabit hızlı hareket yapar. indüksiyon akımlarının yönlerini bulunuz.
B) Şekildeki reosta sürgüsü M noktasından K noktasına
getirilirse A bobininin olduğu devrede oluşan öz
6
indüksiyon ve B bobininde oluşan indüksiyon akımlarının
yönlerini bulunuz.
B
A B
Manyetik alan çizgilerine paralel konan bir kenarı 10 cm x 1

olan bir demir küpten geçen toplam manyetik akı 48 2
2
Wb’dir. Buna göre küpteki akı yoğunluğunu bulunuz.
1
f = B.A K M
2
B = 4800 Wb/m A) x anahtarı kapatıldığında devreden 2 yönünde geçen
48 = B.(0,1)2
akım sıfırdan i değerine kadar artacaktır. Akımın bu
artışını azaltıcı yönde (i akımına zıt yönde) yani 1
yönünde öz indüksiyon akımı oluşur.
B devresinde akımın geçmesiyle birlikte bobinin içinde
sayfa düzleminde sola doğru manyetik alan oluşur ve bu
alan akım değerinin artmasıyla artar.
Bu artan manyetik alan B devresindeki bobinin içinden
geçer. Buna göre B devresindeki bobinin içinde bu artan
manyetik alanı azaltıcı yönde yani sayfa düzleminde sağa
doğru bir manyetik alan oluşur. Sağa doğru manyetik
alanın oluşabilmesi için devrede 1 yönünde indüksiyon
akımı oluşur.
B) Reosta sürgüsü M noktasından K noktasına getirilirse B

Tel halka tamamen B
direnç değeri azalacağı için A devresinin akım değeri manyetik alanı içinde olduğu
artacaktır. Akımın bu artışını azaltıcı yönde 1 yönünde sürece manyetik akı değişimi
öz indüksiyon akımı oluşur. v “sıfır” olacağından tel
halkada indüksiyon akımı
B devresinde akımın geçmesiyle birlikte bobinin içinde
oluşmaz.
sayfa düzleminde sola doğru manyetik alan oluşur ve bu
alan akım değerinin artmasıyla artar.
Bu artan manyetik alan B devresindeki bobinin içinden
B
geçer. Buna göre B devresindeki bobinin içinde bu artan
manyetik alanı azaltıcı yönde yani sayfa düzleminde sağa
doğru bir manyetik alan oluşur. Sağa doğru manyetik
alanın oluşabilmesi için devrede 1 yönünde indüksiyon v
akımı oluşur.
B manyetik alanı içindeki tel halka şekildeki gibi hareket

8 ettirilirse halkadan geçen manyetik akı değişimi
azalacağından bir indüksiyon akımı doğar. Bu akımın
yaratacağı manyetik alan da manyetik akı azalmasına
B B karşı koyacak şekilde B manyetik alanını destekleyecek
biçimde sayfa düzleminden içeri doğru olur. Bu manyetik
alanın oluşabilmesi için indüksiyon akımının yönü
v şekildeki gibi olur.
v
9
B
v
B N
v
M
Sayfa düzleminde içeriye doğru olan bir manyetik alanda 3L
2L v
bir tel çerçeve şekildeki gibi v sabit hızı ile çekilirken
meydana gelen indüksiyon akımlarının yönlerini bulunuz.
Tel halka şekildeki yönde

B hareket ettirilirse manye- Boyları ve hızları verilen şekildeki iletken teller, düzgün
tik akı artacaktır. Bu sayfa düzleminden bize doğru düzgün bir manyetik
durumda oluşan indüksiyon alanda çekiliyor. Oluşan indüksiyon emk’lerinin oranını
v akımının yaratacağı manye- bulunuz.
tik alan da manyetik akı
artmasına karşı koyacak
şekilde sayfa düzleminden eM B.2L.v 2
dışarı doğru olur. Bu eN = B.3L.v = 3
manyetik alanın oluşabil-
mesi için indüksiyon akımı-
nın yönü şekildeki gibi olur.
10 11
Akı ix 4i
L K
d d d d
3f
Şekildeki gibi sayfa düzlemine dik olarak konulan iki
2f iletken telin, K noktasında oluşturdukları manyetik
alanların toplamı sıfırdır. L noktasında oluşan manyetik
f alanın büyüklüğünü bulunuz.
0 Zaman
t 2t 3t 4i akımının K noktasındaki manyetik alan yönü sayfa
düzleminde aşağı doğrudur. K noktasında manyetik
Bir tel çerçevede manyetik akının zamanla değişim alanın sıfır olabilmesi için X telinin K noktasındaki
grafiği şekildeki gibidir. Çerçevede meydana gelen manyetik alan yönü sayfa düzleminde yukarı yönlü ve
indüksiyon emk’nin zamanla değişim grafiğini çiziniz . şiddeti 4i akımının yarattığı alan şiddetine eşit
olmalıdır. Buna göre X telinden geçen akımın yönü sayfa
düzleminde dışarı doğrudur.
Df Df
e1 = Dt
- e2 = 0 e3 = - Dt BX
BX B4i
ix 4i
3f-0 3f 0-3f 3f K
e1 = - =-
t
e3 = - = d d L d d
t-0 3t-2t t
B4i
2.4i 2.ix
K =K
Emk d 4d
ix = 16i 2.4i 2.16i 24i

3f BL = K +K =K
d 2d d
t
12
0 Zaman
t 2t 3t K 3v
3f 3r
K
- 2v
t r
O O
Sayfa düzleminden bize doğru düzgün manyetik

alanında, alana dik olarak O noktalarından sabitlenen OK
ve OL telleri şekildeki hızlarla döndürülüyor. Tellerde
oluşan indüksiyon emk’lerinin oranını bulunuz.
1
eOK 2 B.r.2v 2
eOL = 1 B.3r.3v = 9
2
TEST SORULARI 3
Toplu
iğne
Şekilde birbirine paralel M ve N telleri bir üretece

bağlanmıştır.
Bir demir çiviyle yapılan elektromıknatısta çivinin ucuna
Tellerden akım geçtiğinde,
toplu iğneler şekildeki gibi yapışmaktadır.
I. Tellerin çevresindeki manyetik alan çizgilerinin
Yapışan toplu iğnelerin sayısını artırmak için ,
dolanım yönleri zıttır.
I. Sarım sayısı artırılmalı,
II. Tellerden eşit uzaklıktaki K noktasında oluşan
II. Devredeki üretecin gerilimi artırılmalı manyetik alan şiddeti sıfırdır.
III. Sarım sayısı aynı kalacak şekilde daha uzun bir çivi III. Tellerin çevrelerindeki manyetik alan çizgilerinin
kullanılmalı dolanım yönleri aynıdır.
işlemlerinden hangileri tek başına yapılmalıdır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
4
2 i
i Bir mıknatıs ve bobin şekil

d ip
düzlemi üzerinde verilen
K konumlarda tutuluyor. S
d
d Mıknatısın bağlı olduğu ip N
geirlmesi,
I. d, uzaklığına d
Akım taşıyan iletken teller ve K noktası aynı II. L, bobinin uzunluğuna

düzlemdedir. K noktasındaki bileşke manyetik alanın III. Bobinden L V
geçen akımın
yönü nasıldır? yönüne
niceliklerinden hangilerine bağ-
A) B) C) D) E) lıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
5 7 Z
2d
O 2I
I1=I d Y
2I
P R
I2=2I
X
I
Sayfa düzlemine dik tellerden geçen I 1 ve I2 akım
şiddetlerinin yönü şekildeki gibidir.
Bu tellerin O noktasında oluşturdukları bileşke manyetik
alanın yönü aşağıdakilerden hangisidir?
Yalıtılmış iletken X, Y, Z tellerinden I, 2I, 2I akımları
geçmektedir.
A) B) C) D) E) Tellerin P ve R noktalarında oluşturdukları bileşke
manyetik alan şiddetlerinin B P/BR oranı kaçtır?
A) 1 B) 2 C) 1 D) 1 E) 3
5 5 2 2
8
6
3r
A B C D 2r r
2I
IK IL IM I I
Sayfa düzlemine dik ve birbirine paralel olarak X Y Z

yerleştirilen K, L, M iletken tellerinden geçen IK, IL, IM
akımları geçmektedir.
Hangi noktalarda bileşken manyetik alan şiddeti sıfır
olabilir? Şekildeki 2r, 3r, r yarıçaplı çember şeklindeki iletken
tellerden I, I, 2I büyüklüğünde akımlar geçmektedir.
A) B ve C B) A ve D C) B ve D Çemberlerin merkezlerinde oluşan B , B , B manyetik X Y Z
alan şiddetlerinin arasındaki ilişki nedir?
D) A ve C E) B, C, D
A) BZ > BX > BY B) BX > BY > BZ C) BX = BZ > BY
D) BY > BX > BZ E) BY > BX = BZ

9 12
I2 = 2I F
I3 = I
I
r r
O 1 2
Düzgün bir manyetik alan içinde bulunan sayfa

I1 = I
düzlemindeki iletken telden geçen I akımı ile tele
etkiyen manyetik kuvvet şekildeki gibidir.
Aynı düzlemdeki yalıtılmış tellerden geçen akım Buna göre manyetik alanın yönü aşağıdakilerden
şiddetleri I1, I2, I3 kadardır. hangisidir?
I1 akımının O noktasında oluşturduğu manyetik alan B
ise, bu noktadaki bileşke manyetik alan nedir? A) Sayfa düzleminde, 2 yönünde
(p = 3)
B) Sayfa düzleminden içeri doğru
C) Sayfa düzleminde, 1 yönünde

A) -B B) 0 C) B D) 2B E) 6B
D) Sayfa düzleminden dışarı doğru
E) Sayfa düzleminde, F kuvveti ile aynı yönde

10
Çember şeklinde kıvrılmış tel 1 13

ile düz tel aynı düzlemde r r
olup, çemberin merkezindeki O Akım taşıyan teller sayfa
bileşke manyetik alan şiddeti düzleminde olup, X telinin Y
sıfırdır. I 2 teline uyguladığı kuvvet F dir.
I1
Buna göre I akımının yönü ve Buna göre Y teline etki eden
büyüklüğü nedir? bileşke kuvvet nedir?
(p = 3)
5F
A) 1 yönünde, I1 B) 1 yönünde, 3I1 C) 1 yönünde, 6I1 A) -5F B) -F C) F D) 2F E)
2 2
D) 2 yönünde, 3I1 E) 2 yönünde, 6I1
14
11 Aynı düzlemdeki özdeş K, L, M iletken
N telleri eşit aralıklarla yerleştirilmiş-
lerdir. K L M
S Devredeki X anahtarı kapatıldığında
tellerin alacağı durum aşağıdakilerden
K hangisi gibi olur?
Şekildeki pusula iğnesi, K anahtarı açık iken yerin (K ve M tellerinin birbiri üzerindeki X
manyetik alanına paralel olarak durmaktadır. K anahtarı etkisi önemsenmiyor.)
kapatılırsa bobinin maksimum manyetik alan şiddeti
yerin manyetik alan şiddetinin büyüklüğüne eşit oluyor . A) B) C) D) E)
Anahtar kapalı iken pusula iğnesi nasıl yönelir?
A) B) C) D) E)
15 17
1 2 3
r
O
I1 N S
I2
Doğrusal tel, halka düzlemine diktir. Halkadan I 1, -

doğrusal telden I2 akımı geçiyor.
Doğrusal telin L uzunluğuna etki eden manyetik kuvvetin (-) yüklü bir parçacık sayfa düzlemindeki mıknatıs
büyüklüğü nedir? kutupları arasına gönderiliyor.
Parçacık, mıknatısın manyetik alanında hangi yönde
2pI1 2I1.I2 hareket eder?
2pI1.I2
A) K L B) K L C) K L
r r r
A) 1 yönünde
I1.I2
D) K L E) 0 B) 2 yönünde
r
C) 3 yönünde
D) Sayfa düzleminden içeri doğru
E) Sayfa düzleminden dışarı doğru
18
16
N
1 2 K
I2 R L
O
I1 3
d M
S
d 4
5
v
I3 +q
Sayfa düzlemine dik, düz iletken tellerden I1, I2 ve I3
Mıknatısın kutupları arasına v hızı ile giren +q yüklü
akımları şekildeki yönlerde geçmektedir.
parçacık, kutuplar arasından geçtikten sonra hangi
I2 akımı geçen tele etki eden manyetik kuvvetin yönü noktaya çarpabilir?
şekilde verilen yönlerden hangisidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) K B) L C) M D) R E) O
19 21
m1 r B manyetik alanında iletken bir tel parçası v hızıyla

2q hareket ettiriliyor.
q v1 v2 B Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisinde tel üzerin-
m2
2r deki yük dağılımı doğru verilmiştir?
A) B) C)
B v B
++ -- ++ -- -- ++
Yükleri q, 2q olan m 1, m2 kütleli parçacıklar sayfa ++ -- ++ -- -- ++
düzlemine dik manyetik alan içine v 1, v2 hızlarıyla B
giriyorlar. v v
Buna göre parçacıkların çizgisel momentumlarının P 1/P2 D) E)
oranı nedir? ++ v
++ B
++ --
v ++ --
A) 2 B) 3 C) 1 D) 2 E) 4 --
3 4 -- B
22
20
A B N
N S
N S
S
sol sağ
R
R 1 2
1 2
Bir yanında pusula bulunan akım makarasının diğer
tarafına ok yönünde mıknatısın N kutbu yaklaştırılıyor .
Şekildeki N-S kutuplu çubuk mıknatıs A-B akım
makarasına sabit hızla yaklaştırılıyor. Bu sırada oluşan indüksiyon akımının yönü ve pusulanın
sapma yönü için hangisi doğrudur?
Buna göre,
(Mıknatısın pusulaya etkisi dikkate alınmayacaktır.)
I. Makaradan 1 yönünde akım geçer.
II. Makaranın A ucu S, B ucu N kutuplanır. İndüksiyon Pusulanın
III. Makara içinden geçen manyetik akı azalır. Akımı Sapma yönü
yargılarından hangileri doğru olur?
A) 1 yönünde Sağa
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B) 2 yönünde Sola
D) II ve III E) I, II ve III
C) 1 yönünde Sola
D) Akım oluşmaz Sapmaz
E) 2 yönünde Sağa
23 25
B 4m
1m
v
2 m/s
Sayfa düzlemine dik olan 0,125 Wb/m2 şiddetindeki Düzgün B manyetik alanı 5.10-2 Wb/m2 şiddetindedir. Bu
manyetik alanda uzunluğu 2 m olan iletken bir tel, sayfa manyetik alan 2 m/s hızla giren iletken tel çerçevede
düzleminde 4 m/s hızla hareket ettiriliyor. kaç saniye süreyle indüksiyon akımı oluşur?
Buna göre telin uçları arasında oluşan indüksiyon emk’sı
kaç volt olur?
A) 0,05 B) 0,5 C) 1 D) 1,5 E) 2
A) 1 B) 2 C) 4 D) 5 E) 6
26
24
B
B
α
I II
Boyutları 40x20 cm olan iletken bir çerçeve şiddeti Sayfa düzlemindeki B manyetik alanına dik olarak
2.10-2 Wb/m2 olan manyetik alanda çizgilere paralel yerleştirilen, A kesit alanına sahip iletken tel çerçeve
durumdan dik duruma 0,01 saniyede gelmektedir. Dt sürede I konumundan II konumuna getiriliyor .
Buna göre, tel çerçevede oluşan indüksiyon emk’sı kaç Tel çerçevede oluşan indüksiyon emk’sı aşağıdakilerden
volt olur? hangisi ile bulunabilir?
BA -BAcosa -BA(1-sina)
A) 4.10-2 B) 8.10-3 C) 16.10-2 D) 4.10-3 E) 8.10-2 A) B) C)
Dt Dt Dt
BAsina -BA(cosa-1)
D) E)
Dt Dt
27 29 B
1 2 w
O
B
v
B Akım makarası düzgün B manyetik alanında ok yönünde w

açısal hızıyla döndürülüyor.
Şekildeki düşey rayın kolları arasında hareket edebilen Akım makarasının uçları arasında oluşan indüksiyon
çubuğun boyu 20 cm dir. Sistem, ray düzlemine dik 1 N/ emk’sının bulunabilmesi için,
A.m şiddetindeki manyetik alan içindeyken tel serbest I. A, makaranın kesit alanı
bırakıldığında 6 m/s lik sabit hızla düşüyor.
II. N, makaranın sarım sayısı
Buna göre, telde oluşan indüksiyon akımının yönü ve
III. w, makaranın açısal hızı
indüksiyon emk’sının büyüklüğü aşağıdakilerden
hangisidir? niceliklerinden hangileri gereklidir?
A) 1 yönünde, 0,6 V B) 2 yönünde, 1,2 V A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
C) 1 yönünde, 0,3 V D) 2 yönünde, 0,2 V D) II ve III E) I, II ve III
E) 2 yönünde, 0,4 V
30
X Y
28
a v R
1 2 V
B
Y akım makarasının bulunduğu devredeki K anahtarı

Kenar uzunluğu a olan türdeş, iletken kare çerçeve kapatılıp açılıyor.
sayfa düzlemine dik B manyetik alanı içinde v sabit Bu durumda R direncinden geçen indüksiyon akımının
hızıyla çekiliyor. yönü için,
Çerçeve üzerinde oluşan indüksiyon akımını artırmak I. Kapatılırken 2 yönündedir.
için, II. Açılırken 1 yönündedir.
I. v hızı artırılmalıdır. III. Kapalı kaldığı sürece 2 yönündedir.
II. B manyetik alanı azaltılmalıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
III. a uzunluğu artırılmalıdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
31
2 1
K R
Akım makarası, reosta ve K anahtarının bulunduğu

devrede öz indüksiyon akımının oluşabilmesi için ,
I. K anahtarı kapalı, ok 1 yönünde hareket
ettirilmelidir.
II. Ok hareketsiz, K anahtarı kapatılmalıdır.
III. K anahtarı açık, ok 2 yönünde hareket
ettirilmelidir.
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
D) I ve III E) I, II ve III
1) C 11) C 21) B 31) C

2) E 12) B 22) B
3) C 13) E 23) A
4) E 14) A 24) C
5) A 15) E 25) C
6) A 16) D 26) E
7) A 17) E 27) B
8) A 18) D 28) A
9) C 19) C 29) E
10) C 20) C 30) B

MANYETİZMA (Indirpdf - Net)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MANYETİZMA (Indirpdf - Net)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FİZİK ÖZEL DERS MERKEZİ

11-2 ELEKTRİK VE MANYETİZMA

11.2.4. Manyetizma ve Elektromanyetik İndüklenme 2.4. MANYETİZMA VE ELEKTROMANYETİK

Halkanın Manyetik Alanı

Şekilde görüldüğü gibi üzerinden akım geçen telin et-

Akım Makarası (Bobin)ın Oluşturduğu Manyetik Alan

I I q Kutuplar izole edilebilir.

B Şekildeki gibi sayfa düzleminde bulunan üç telden

Manyetik kuvvetin yönü, sağ el kuralıyla bulunur. Sağ

Aralarında d uzaklığı bulunan boyca eşit ve paralel iki

Çerçeveye etki eden tork (döndürme etkisi);

2IX.IZ 2IY.IZ v B, manyetik alan şiddeti ile doğru,

2.6I.5I 2.IY.5I v A, tel çerçevenin alanı ile doğru,

FXZ = FYZ t = B.i.A.sinq

2.4.4. Yüklü Parçacıkların Manyetik Alan İçindeki F = B.q.v.sinq

2.4.5. Manyetik Akı N

Tel halkada akım oluşmasının nedeni, halka alan dışına

Fdış = -Fman ÖRNEK:

Yapılan iş; W = F.DX

Halkanın Dt sürede v hızıyla yaptığı yer değiştirme

q yükünün yaptığı iş; W = e.q

Buna göre; e.q = F.DX 37o

İndüksiyon elektromotor kuvveti, manyetik

Df1 = B.A Df2 = B.A.cos370

Bunun nedeni Enerjinin Korunumu Kanunu’dur. Manyetik Bı

İndüksiyon akımının yönü, kendisini meydana getiren

Manyetik Alan İçinde Hareket Eden Tel

B manyetik alanı içindeki tel halka (1) yönünde hareket Bı

Eğer tel halka (2) yönünde hareket ettirilirse manyetik

İletken çubuğun uçları arasındaki indüksiyon

Hız vektörü iletken tele paralel olursa;

2.4.7.Öz İndüksiyon Akımının Oluşumu

Şekildeki devrede anahtar kapatıldığında devre akımı

2.4.8. Elektrik Motorunun ve Dinamonun Çalışma

Şekildeki tellerden akımlar aynı yönde geçerken K 10 cm

I2 = 8 A olur. F2 = 12.10-5 N F4 = 24.10-5 N

Fnet = F4 – F2 = 24.10-5 – 12.10-5 = 12.10-5 N

Şekildeki sonsuz paralel iletkenler düzgün bir dış

Tellerin birbiri üzerinde oluşturdukları manyetik

Aralarında 8 cm uzaklık bulunan iki iletken çubuk,

Birbirine paralel sonsuz uzunluktaki iki tel olan X

Şekildeki tellerden, gösterilen yönde akımlar

Halka şeklindeki telin O noktasındaki manyetik alanı 4

Bir kenarı 10 cm olan eşkenar üçgenin köşelerine sonsuz

F = 5,29.10-6 N (Parçacıklara etki eden kütle çekimi ihmal edilecek.)

K parçacığı manyetik alana paralel doğrultuda hareket

Manyetik alan çizgilerine paralel konan bir kenarı 10 cm x 1

B) Reosta sürgüsü M noktasından K noktasına getirilirse B

B manyetik alanı içindeki tel halka şekildeki gibi hareket

Tel halka şekildeki yönde

ix = 16i 2.4i 2.16i 24i

Sayfa düzleminden bize doğru düzgün manyetik

Şekilde birbirine paralel M ve N telleri bir üretece

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

i Bir mıknatıs ve bobin şekil

Akım taşıyan iletken teller ve K noktası aynı II. L, bobinin uzunluğuna

Sayfa düzlemine dik ve birbirine paralel olarak X Y Z

A) BZ > BX > BY B) BX > BY > BZ C) BX = BZ > BY

D) BY > BX > BZ E) BY > BX = BZ

Düzgün bir manyetik alan içinde bulunan sayfa

C) Sayfa düzleminde, 1 yönünde

E) Sayfa düzleminde, F kuvveti ile aynı yönde

Çember şeklinde kıvrılmış tel 1 13