7 ELEKTRiK ve MANYETİZMA - 3 TYT Fizik /@notbudur

16 Temiz notlar, kaliteli içerik!

MIKNATIS ve MANYETİK ALAN AKIM ve MANYETİK ALAN

Mıknatısların Oluşturduğu Manyetik Alan ve Özellikleri
Mıknatısın manyetik özelliklerini gösterdiği bölgeye o mıknatısın
manyetik alanı denir. Manyetik alan B sembolüyle gösterilir.
SI’da birimi Tesla’dır. Manyetik alan vektörel bir büyüklüktür. Mıknatıslar,
manyetik alanı içerisindeki diğer mıknatıslara ve manyetik maddelere
kuvvet uygular.
Mıknatısın kutup şiddeti artırıldığında etrafında oluşan manyetik
alan şiddeti artar.
Üzerinden Akım Geçen Düz Bir İletken Telin Etrafında
Oluşan Manyetik Alan
Üzerinden akım geçen iletken telin etrafında oluşan manyetik alan,
içerisindeki manyetik maddelere kuvvet uygular.
Üzerinden akım geçen düz iletken telin etrafında oluşan manyetik alan,
iletken telin bulunduğu düzleme diktir. Manyetik alan çizgileri iletken
telin etrafında halkalar şeklinde oluşur.
Oluşan manyetik alanın yönü sağ el kuralı ile bulunur. Üzerinden akım

m
Mıknatısa yaklaşıldığında manyetik alanın büyüklüğü artarken geçen iletken tel, başparmak ile akım aynı yönde olacak şekilde sağ elin
mıknatıstan uzaklaşıldığında azalır. avuç içine alınır. Bu durumda bükülen dört parmak, manyetik alanın
Bütün mıknatıslar, kuzey N (North-nort) ve güney S (South-saut) dolanım yönünü gösterir.
olmak üzere iki kutuptan oluşur. I
I

o
B B

Çubuk mıknatısın demir tozlarıyla etkileşimi
Yön bulmada kullanılan pusulanın
ibresi bir mıknatıstır. Pusula,
çubuk mıknatısın manyetik alanı
.c
Manyetik alanın büyüklüğü,
U şeklindeki mıknatısın demir tozlarıyla etkileşimi İletken telden geçen akım
şiddeti (Ι) ile doğru orantılıdır.
I
İletken telden geçen akımın
ur yönü değişirse manyetik alanın

{
d
yönü de değişir. B
içerisine konulduğunda pusula N S Bir noktada oluşan manyetik alan
ibresi çubuk mıknatısın manyetik
şiddeti, o noktanın iletken tele
alanından etkilenerek sapar.
olan dik uzaklığı ile ters orantılıdır.
Pusula ibresinin konumu
manyetik alan çizgilerine teğettir. Elektromıknatıslar
Mıknatısın manyetik alanı içerisindeki
ud
Manyetik alan çizgileri, kapalı pusula ibrelerinin konumu Manyetik maddelerin üzerine sarılmış telden akım geçirildiğinde akımın
eğriler şeklindedir. Bu nedenle oluşturduğu manyetik alandan etkilenen bu maddeler mıknatıslık özelliği
manyetik alan çizgilerinin bir başlangıç ve bitiş noktası yoktur. gösterir. Bu şekilde oluşturulmuş yapay mıknatıslara elektromıknatıs
Manyetik alan çizgileri, mıknatısın etrafındaki N kutbundan S kutbuna denir.
yönelirken mıknatıs içindeki manyetik alan çizgileri, S kutbundan N Demir çubuğun etrafına dışı
kutbuna doğrudur. yalıtılmış iletken tel sarılıp telden
akım geçirildiğinde elektromıknatıs
elde edilir. Elektromıknatısın
tb

oluşturduğu manyetik alanın

büyüklüğü, iletken telden geçen
akımın şiddeti ve sarım sayısı ile
doğru orantılıdır.
Pusula ile Yön Nasıl Bulunur?
Dünya’nın manyetik alanının etkisiyle yön bulmak için kullanılan
no

pusulalardaki ibre bir mıknatıstır ve bu ibre Dünya’nın manyetik alanı

Çubuk mıknatısın manyetik alan çizgileri U mıknatısın manyetik alan çizgileri doğrultusunda dengeye gelir. Pusula ibresinin N kutbu coğrafi kuzey
kutbunu gösterir.
Zıt kutuplar arasında oluşan manyetik alan çizgileri Pusulada N kuzey, S güney, E doğu N
N E
W batı yönünü göstermektedir.
E
Pusulanın yön ibresi iki renkli olup W

kırmızı uç daima kuzeyi (N harfini) W S

S
gösterir. Şekil -2
Şekil - 1
Pusula ile yön aşağıdaki gibi bulunur: Gidilmek istenen yön

Güneybatı yönünde gitmek isteyen biri, pusulayı yatay tuttuğunda pusula yandaki gibi dengeye
gelmiş olsun.
İki farklı mıknatısın S kutupları arasında ve N kutupları arasında Pusulanın döner kapsülü, pusula ibresinin kırmızı ucu Şekil 2 deki gibi N (kuzey) kutbunu gösterecek
oluşan manyetik alan çizgileri şekilde döndürülür.
Pusulaya göre güneybatı yönü belirlenerek istenilen yönde ilerlenir.
Dünya’nın Manyetik Alanının Sonuçları
Dünya’nın çekirdeği 3480 kilometre yarıçapındadır. Çekirdekte büyük oranda demir ve az miktarda nikel,
eriyik hâlde bulunur. Eriyik hâlde bulunan demirin hareket etmesi sonucunda güney-kuzey
doğrultusunda manyetik alan meydana gelir.
Mıknatıstan uzaklaşıldıkça manyetik alan şiddeti azaldığı için manyetik Dünya’nın manyetik alanı,
cisimlere uygulanan kuvvet de azalır. Dünya’yı Güneş rüzgârlarından, uzaydan gelen yüksek enerjili parçacıklardan, radyasyondan
korumaktadır. Kutup ışıkları (aurora) adı verilen doğal ışımaların meydana gelmesine neden olur.