Professional Documents
Culture Documents
SOY 120
Kablosuz Algılayıcı Ağlar (Wireless Sensor Networks, WSNs)
• Kablosuz algılayıcı ağlar fiziksel boyutları çok küçük, hafif, düşük maliyetli ve çok az güç
tüketen algılayıcı düğümlerden meydana gelir. Algılayıcı düğüm sayısı takip edilen coğrafi
sahanın büyüklüğüne ve uygulamanın gerektirdiği hassasiyete bağlı olarak değişir.
• Bireysel olarak yetenekleri oldukça sınırlı olan algılayıcı düğümler aynı amaç
doğrultusunda iş birliği (co-operation) yapacak şekilde kablosuz ağ yardımıyla birbirleriyle
bağlandıklarında, son derece güçlü ve esnek bir sistem modeli ortaya çıkar. Bu işbirliğinden
faydalanarak geniş bir coğrafi saha üzerinde uçtan uca dağıtılmış algılama (distributed
sensing) fonksiyonu kolaylıkla gerçekleştirilebilir.
• Genel amaçlı bir algılayıcı düğüm üzerinde güç birimi, hesaplama birimi, algılama birimi ve
haberleşme birimi olmak üzere dört temel blok yer alır. Ayrıca kullanıldığı uygulamanın
özelliklerine bağlı olarak algılayıcı düğümler üzerinde küresel konumlandırma sistemi
(GPS) ve konum değiştirici (mobilizer) birimlerine yer verilir.
• Algılayıcı düğümler saha üzerinde planlı olarak veya rastgele konumlandırılır. Her bir
algılayıcı düğüm çevresinden veri toplayan bilgi kaynağı olarak çalışırken, aynı zamanda
diğer algılayıcı düğümler tarafından toplanan verilerin çıkış düğümüne (sink node)
aktarılmasında röle görevi üstlenir.
• Güç birimi algılayıcı düğüm üzerindeki diğer tüm birimlerin enerji kaynağı olarak görev
yapar. Algılayıcı düğümler enerji ihtiyaçlarını üzerlerinde bütünleşik olarak bulunan pil
yardımıyla sağlar. Çoğu uygulamada enerjisi tükenen algılayıcı düğümlere ait pillerin
değiştirilmesi veya yeniden şarj edilmesi mümkün değildir. Güneş paneli gibi alternatif
enerji kaynakları ile destek sağlansa da kullanılan pillerin kapasitesi sınırlıdır.
1 cm by 1 cm solar-
powered Wireless
Sensor Node using
the S6AE101A Energy
Harvesting Power
Management IC
• Algılama birimi üzerinde ortamdaki fiziksel büyüklükler hakkında bilgi toplama yeteneğine
sahip bir veya daha fazla algılayıcı bulunur. Her algılayıcı sıcaklık, nem, ışık gibi belirli bir
fiziksel büyüklüğün algılanmasından sorumludur. Algılayıcının ürettiği sinyaller ADC
üzerinden hesaplama birimine aktarılır.
• Algılayıcı düğümler haberleşme birimi yardımıyla ağa bağlanır. Gönderilecek bit dizisi
formatında veriler algılayıcı düğüm tarafından paketlenerek alıcı/verici (transceiver)
üzerinden radyo frekans (RF) sinyallerine ve benzer şekilde dışarıdan alınan RF sinyalleri
yine alıcı/verici üzerinden bit dizisi halinde veri paketlerine dönüştürülür. Algılayıcı
düğümler arasında veri transferi oldukça düşük hızlarda (10 – 250 Kbps) gerçekleştirilir.
CC2420 RF transceiver
• Gereksiz veri transferini ortadan için algılanan fiziksel büyüklüklere ait ham verilerin
doğrudan çıkış düğümüne gönderilmesi yerine algılayıcı düğüm üzerinde işlenmesi
sağlanabilir. Bu durumda hesaplama biriminde harcanan enerji artarken, önemsiz paketler
daha algılayıcı düğüm üzerinde elenerek gereksiz ağ trafiği düşürülür ve haberleşme
biriminde boşa enerji tüketimi azaltılır.
• Haberleşme biriminde enerji tüketimini düşürmek için genellikle veri transferine gerek
duyulmayan zamanlarda alıcı/verici devresi kapatılarak algılayıcı düğümler uyku modu
(sleep mode) konumuna alınır. Uykuya geçerek ağdan ayrılan ve uyanarak tekrar ağa
bağlanan algılayıcı düğümler sebebiyle ağın fiziksel topolojisi ve mantıksal topolojisi
sürekli olarak değişir. Ayrıca durum değiştirme sürecinde algılayıcı düğümlerin enerji
tüketimi, haberleşme için tüketilen enerjiden daha fazladır. Bu sebepten algılayıcı
düğümlerin uyutulup yeniden aktif duruma getirilmesinden kaçınılmalıdır.
• Çok atlamalı haberleşme durumunda güç kuvvetlendirici üzerinde düşük enerji tüketimi
gerçekleştirilse de kaynaktan gönderilen verilerin röle görevi üstlenen düğümler
tarafından aktarıldığı her istasyonda sinyal alımı, yönlendirme ve sinyal gönderimi için
haberleşme biriminde yer alan RF devreler üzerinde ekstra enerji tüketilir. Ayrıca kanal
üzerinde daha fazla rekabet, girişim ve gecikme ortaya çıkar. Bu problemlerin önlenmesi
için yönlendirme protokolü (routing protocol) kullanılır.
• Fiziksel katman (physical layer) kablosuz bağlantı üzerinde işlenmemiş (ham) bit dizisi
akışının güvenli şekilde transferinden sorumludur. Frekans seçimi, taşıyıcı frekans üretimi,
modülasyon, kanal kodlama, güç kontrolü ve çoklu anten teknikleri (çeşitleme, çoğullama)
gibi işlemler fiziksel katman üzerinde gerçekleştirilir. Algılayıcı düğümlerin enerji tüketimi
fiziksel katman özellikleriyle doğrudan bağlantılıdır. Modülasyon planı, veri hızı, verici
iletim gücü ve uyku modu gibi faktörler fiziksel katmanda güç tüketimini etkiler.
• Veri bağlantı katmanı (data link layer) girişim ve gürültü nedeniyle bozulmaya açık bit
dizisi akışını daha üst seviyeli katmanlarda hatalardan etkilenmeyen veri akışına
dönüştürür ve aynı zamanda veri trafiğinin düzenlemesinden sorumludur. Kendi içinde
lojik bağlantı kontrolü (LLC) ve ortam erişim kontrolü (MAC) şeklinde iki alt katmandan
meydana gelir. LLC katmanı fiziksel kanaldan bağımsız olarak adresleme, çoğullama,
çerçeve algılama, akış kontrolüyle birlikte gecikme süresinin düşürülmesi, hata kontrolü,
yeniden paket gönderimi ve şifreleme gibi işlemlerden sorumludur. MAC katmanı ise ağ
kaynakların (zaman, frekans, güç vb.) verimli paylaşımından sorumludur. Algılayıcı
düğümlerin kanala erişimleri ve paket gönderimleri MAC katmanı üzerinde kontrol edilir.
• Kablosuz kanalın algılayıcı düğümler arasında paylaşımı için FDMA tekniği kullanıldığında
algılayıcı düğüm maliyeti yükselirken, CDMA tekniği kullanılması durumunda daha fazla
hesaplama yapılacağından algılayıcı düğümlerin enerji tüketimi artar. Bu sebepten kanal
paylaşımı için TDMA tekniğinden faydalanılır.
• Taşıma katmanı (transport layer) uçtan uca veri transferi sürecinde yeniden gönderim,
hata düzeltme, yeniden sıralama ve akış kontrolünden sorumludur. İnternet veya başka bir
harici ağ üzerinden sisteme erişim sağlanacaksa taşıma katmanı önem kazanır.
• Kablosuz algılayıcı ağlar için protokol yığını fiziksel katman, veri bağlantı katmanı, ağ
katmanı, taşıma katmanı ve uygulama katmanından oluşur.
• Kablosuz yerel alan ağlarında uyum problemlerinin çözümü için IEEE (Institute of
Electrical and Electronics Engineers) tarafından 1997 yılında 802.11 standart grubu
oluşturulmuştur. IEEE 802.11 standardı haberleşme kapasitesi ve servis kalitesinin
artırılmasına odaklanılarak geliştirildiği için enerji tüketimi kısıtlanmış kablosuz ağlarda
beklenen performansı vermez.
• Düşük veri hızı ve sınırlı enerji tüketimiyle kablosuz haberleşen cihazlar için IEEE 802.15.4
standardı geliştirilmiştir. IEEE 802.15.4 standardı ile uyumlu alıcı/verici taşıyan algılayıcı
düğümler farklı üreticiler tarafından üretilmeleri durumunda bile birbirleriyle bağlantı
kurabilir.
• IEEE 802.15.4 standardı kablosuz algılayıcı ağlar için fiziksel katman ve MAC katmanı
özelliklerini tanımlar. Fiziksel katmanda 2.4 GHz (Global – 250 Kbps), 915 MHz (Amerika –
40 Kbps) ve 868 MHz (Avrupa – 20 Kbps) olmak üzere üç farklı frekans kullanılmaktadır.
Algılayıcı düğümlerin iletim menzili düşük güç modunda 10 – 100 metre arasındadır. Daha
sonra IEEE 802.15.4 standardı üzerinde ortak uygulamalar geliştirmek için birçok üretici
firmanın oluşturduğu bir konsorsiyum tarafından ağ ve uygulama katmanlarını tanımlayan
ZigBee standardı geliştirilmiştir.
• MAC katmanında yıldız (star), örgü (mesh) ve kümelenmiş ağaç (cluster tree) topolojileri
desteklenmektedir. Algılayıcı düğümler basit ve gelişmiş olmak üzere fonksiyonel olarak iki
gruba ayrılmıştır. Gelişmiş düğümlerden biri koordinatör olarak yönetici görevi üstlenir.
Basit düğümler yönlendirici ve koordinatör fonksiyonlarına sahip değildir.
• Yıldız (star) topolojisinde basit veya gelişmiş tüm düğümler doğrudan koordinatörle
haberleşir. Çalışma sahasının nispeten küçük olduğu uygulamalarda genellikle yıldız
topolojisi kullanılır.
• Yıldız topolojisine sahip ağların birbirlerine bağlanmasıyla kümelenmiş ağaç (cluster tree)
topolojisi oluşturularak hiyerarşik bir yapı elde edilir
• Algılayıcı düğümlerin çalışma ömrünün uzatılması için enerji verimli MAC protokolü
tasarımına ihtiyaç duyulur. Geliştirilen MAC protokolleri zamanlamaya dayalı ve rekabete
dayalı olmak üzere iki grupta incelenir. Ayrıca hem zamanlamaya dayalı hem de rekabete
dayalı MAC protokollerinin bazı karakteristik özellikleri kendi içinde barındıran melez
(hybrid) MAC protokolleri geliştirilmiştir
• TDMA tekniği yardımıyla zaman boyutu çerçevelere ve her bir çerçeve de belirli sayıda
zaman dilimine bölünür. Oluşturulan zamanlama planıyla her algılayıcı düğüm kendisi için
ayrılan zaman dilimlerinde paket gönderimi gerçekleştirdiğinden çarpışma problemi
yaşanmaz. Ayrıca algılayıcı düğümlerin haberleşme ihtiyacı duymadığı görev çevriminin
büyük kısmını uykuda geçirmesi sağlanarak ağın çalışma ömrü uzatılır.
• Zamanlamaya dayalı MAC protokolleri genellikle topoloji değişiminin yavaş, veri trafiğinin
periyodik ve servis kalitesi ihtiyacının ön planda tutulduğu uygulamalarda tercih edilir.
• Özellikle veri trafiğinin düşük olduğu kesintili (bursty) paket gönderimi yapılan
uygulamalarda çarpışma (collision) olasılığı azalacağından, rekabete dayalı MAC
protokolleri daha iyi sonuç verir. Topoloji değişiminin hızlı olduğu uygulamalarda yine
rekabete dayalı MAC protokolleri tercih edilir. En önemli dezavantajı gönderilen paketlerin
başarılı alınması çarpışma sebebiyle garanti edilemediğinden ağın enerji verimliliğinin
düşük olmasıdır.
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 207
Rekabete Dayalı MAC Protokolleri
• Rekabete dayalı MAC protokollerinde kanal erişimi ALOHA ve taşıyıcı duyarlı çoklu erişim
(carrier sense multiple access, CSMA) teknikleriyle düzenlenir.
• Zaman ekseni parçalara bölünür ve paket gönderimleri sadece zaman dilimlerinin başında
gerçekleştirilir. Bu şekilde çarpışma olmasına karşı tedbir alınır. Fakat uygulanabilmesi için
algılayıcı düğümler arasında senkronizasyon sağlanmalıdır.
• Bu problemin çözümü için gönderim isteği (request to send, RTS), gönderime uygun (clear
to send, CTS) ve alındı onayı (acknowledge, ACK) sinyallerinin kullanılmasıyla CSMA/CA
mekanizması oluşturulmuştur.
• Paket gönderimi yapmak isteyen algılayıcı düğüm kanalın boş olduğunu algılarsa, RTS
sinyali ile paket göndermek istediğini diğer algılayıcı düğümlere bildirir. Bu isteğine karşı
CTS sinyali alırsa paket gönderimini başlatır.
Crossbow
Yeni Nesil Kablosuz Haberleşme Sistemleri ve Ağları - H. SOY 221
Digi XBee
• https://howtomechatronics.com/tutorials/arduino/how-to-build-an-arduino-wireless-
network-with-multiple-nrf24l01-modules/