LİSE YAZ OKULU

Doç. Dr. Tamer Dağ

Bilgisayar Mühendisliği
Bilgisayar ağı nedir?
 Bilgisayar ağı, bilgisayarların bilgi ve kaynaklarını paylaşabilmeleri için
oluşturulan yapıdır.
• En az iki bilgisayarı birbirine bağlayarak bir ağ oluşturulur.
• Bu ağ vasıtasıyla bilgisayarlar birbiri ile iletişim kurarlar.
 Bilgisayar ağlarına şu sebeplerden dolayı ihtiyaç vardır.
• Dosya paylaşmak.
• Yazıcı, tarayıcı gibi donanımları paylaşmak.
• Birbirleriyle iletişim kuran yazılım, oyun, vs. kullanmak.
• İnternet hizmeti gibi çeşitli servisleri paylaşmak.
• Ağ üzerinden cihazların kontrolünü ve yönetimini sağlamak.
Bilgisayar ağı nedir?
 Örneğin, Bilgisayar Mühendisliği öğretim üyelerine ait bütün
bilgisayarlardan çıktı alınabilmesini istiyoruz. Her bir bilgisayar için ayrı
bir yazıcı satın almalı mıyız?
Bilgisayar ağı nedir?
 Bilgisayarlar arasında bir ağ bağlantısı kurarsak, onlarca yazıcının
masrafından ve yer bulma sıkıntısından kurtulabiliriz.
Ağ bağlantısı nasıl kurulur?
 Bilgisayarlar arasında bir ağ bağlantısı kurmak için, çeşitli yazılım ve
donanımlara ihtiyacımız var.
• İşletim Sistemi
• Ağ Kartı
• Modem veya Dağıtıcı (Hub)
• Kablolar
Intel X540-T2 10GBASE-T, 2 portlu NIC

Cat 6 bakır kablo Avaya ERS 2550T-PWR, 50 portlu Ethernet anahtarı

Ağ bağlantısı nasıl kurulur?
 Ağ kablosunun bir ucu bilgisayarın ağ kartına, diğer ucu modem ya da
dağıtıcıdaki Ethernet girişine takılır. Aynı işlem diğer bilgisayarlar için de
gerçekleştirilir. İşletim sistemi üzerinden ağ ile ilgili gerekli ayarlar
yapılır ve ağ bağlantısı tamamlanmış olur.
Ağ türleri
 Bilgisayar ağları, ağın büyüklüğüne göre farklı adlar alır.

• PAN – Kişisel Alan Ağları

• LAN – Yerel Alan Ağları
• MAN – Kentsel Alan Ağları
• WAN – Geniş Alan Ağları
• Diğer ağ çeşitleri
• SAN – Depolama Alan Ağı
• VPN – Özel Sanal Ağ
Kişisel Alan Ağları – Personal Area Networks (PAN)

 Kişisel alan ağları yaklaşık 10 metre çapındaki bir alanı kapsayan, kişisel
alan kavramıyla kastedilen cihazların birbirlerine bağlanmasıyla
oluşturulan ağı tanımlamaktadır. Örneğin, üzerinde saat, cep telefonu,
dizüstü bilgisayar gibi cihazları taşıyan bir kişi, bu cihazları arasında
uygun bir veri paylaşım ağı oluşturduğunda PAN kurulmuş olur.
 Kişisel alan ağlarında Firewire ve USB gibi bağlantılar kullanılır. Kişisel
alan ağlarında kablosuz ağ teknolojileri de kullanılabilir, IrDA,
Bluetooth, kablosuz USB, Z-Wave, ZigBee gibi.
Kişisel Alan Ağları – Personal Area Networks (PAN)
Yerel Alan Ağları – Local Area Networks
(LAN)
 Yerel alan ağı ev, okul, laboratuvar, iş binaları vb. sınırlı coğrafi alanda
bilgisayarları ve araçları birbirine bağlayan bilgisayar ağıdır.
 LAN yapısı itibarı ile yerel bir ağ olduğu için ancak bir bina veya bir kat
içinde kurulabilir. Bu yapı üzerinden farklı cihazlar aynı kaynakları ortak
kullanabilirler, farklı protokoller aracılığıyla veri alışverişi yapabilirler.
 Yerel ağ içinde bilgisayarlar, Ethernet kartları, kablo ve sonlayıcı, hub,
yazıcılar ve diğer çevre birimleri yer alabilir.
 LAN’ın sağladığı avantajlar kullanıcılarına uygulamalara ve cihazlara
ulaşım, bağlı kullanıcılar arasında dosya değişimi, elektronik posta ve
diğer uygulamalar yoluyla haberleşme gibi çeşitlendirilebilir.
Yerel Alan Ağları – Local Area Networks
(LAN)
Kentsel Alan Ağları – Metropolitan Area Networks (MAN)

 Yerel alan ağlarından daha geniş bir bilgisayar ağ grubunu kapsar.

 Orta ölçekli ağ sistemidir. Bir kampüs içerisinde veya şehir
içerisinde yönlendirme, güçlendirme ve doğrulama işlemleri için
yardımcı ağ aygıtlarına gereksinim duyar; bünyesinde birden çok
LAN sistemi barındıran ve birbirine bağlayan ağ sistemidir. Büyük iş
yerlerinde oluşturulan ağlar da bu kategoriye girer.
Kentsel Alan Ağları – Metropolitan Area Networks (MAN)
Merkez Ofis

Depo

Fabrika

Bölge Şubesi
Geniş Alan Ağları – Wide Area Networks (WAN)

 Bu ağlar bir ülke ya da dünya çapında yüzlerce veya binlerce

kilometre mesafe arasındaki iletişimi sağlarlar.
 Coğrafi olarak birbirinden uzak yerlerde bulunan bilgisayar
sistemlerinin veya yerel bilgisayar ağlarının (LAN) birbirleri ile
bağlanmasıyla oluşur.
 Ağlar arası bağlantı fiber optik bir kablo olabileceği gibi, uydular
üzerinden de sağlanabilir.
 Yönlendirici (router) ve çoklayıcı (repeater) gibi ağ elemanlarının
kullanılması gerekir.
 Bu sisteme en güzel örnek Internettir.
Geniş Alan Ağları – Wide Area Networks (WAN)
Ağ sunucusu

Ağ geçidi

Ağ kullanıcısı
LAN anahtarı
Ağ Topolojileri
 Topoloji bir ağdaki bilgisayarların nasıl yerleşeceğini, nasıl
bağlanacağını, veri iletiminin nasıl olacağını belirleyen genel
yapıdır.
 Topoloji türleri
• Doğrusal – Bus Topology
• Halka – Ring Topology
• Yıldız – Star Topology
• Ağaç – Tree Topology
• Örgü – Mesh Topology
Doğrusal (Bus) Topoloji
 Bir kablo yol olarak düşünülürse, bu yol üzerindeki her bir durak
ağda bir düğümü temsil etmektedir. Bu tek kabloya bölüm
(segment), omurga (backbone) veya trunk denilebilir.

A B C

D E F
Doğrusal (Bus) Topoloji
 Avantajları:
• Kurulumu kolaydır.
• Ağa yeni cihaz eklemesi kolaydır.
• Ekonomiktir.
• Daha az kablo kullanılır.
• Anahtar/dağıtıcı gerektirmez.
 Dezavantajları:
• Ağa bağlanabilecek cihaz sayısı kısıtlıdır.
• Ağın hat uzunluğu sınırlıdır.
• Omurga üzerindeki bir sorun tüm ağı etkiler.
• Yaşanabilecek sorunların tespiti ve giderilmesi zordur.
• Ağın bant genişliği düşüktür.
• Çarpışma olabilir.
Halka (Ring) Topoloji
 Halka topolojisi IBM tarafından geliştirilmiştir.
 Halka topolojisinde, halka biçimindeki ağ üzerinden gönderilen
veri alıcı cihaza ulaşıncaya kadar ağ üzerindeki tüm cihazlara
teker teker uğrar. Ağ üzerindeki veri 3 byte’ lık jeton (token)
denilen bir kılavuz ile gönderilir. Jeton ağ üzerinde sürekli dolaşır
ve göndericiden aldığı veriyi alıcıya ulaştırır.
Halka (Ring) Topoloji
B
C

D
Jeton

G
F E
Halka (Ring) Topoloji
 Avantajları:
• Bağlı tüm cihazlar aynı yetkiye sahiptir.
• Çarpışma olasılığı düşüktür.
• Ağın büyütülmesi performansı az etkiler.
 Dezavantajları:
• Bağlı cihazlardan birindeki arıza ağın çökmesine neden olur.
Yıldız (Star) Topoloji
 Tüm düğümler ortak bir merkeze (anahtar, dağıtıcı) bağlanırlar.
 Anahtar ve dağıtıcının iletişim mantığı aslında aynı görünse de
içlerinde ufak tefek farklılıkları vardır. Dağıtıcı paketleri
klonlayarak tüm ağdaki cihazlara gönderir, anahtar ise sadece
iletişim sağlanacak cihaza iletecektir.
Yıldız (Star) Topoloji
B
A
C

G D

F E
Yıldız (Star) Topoloji
 Avantajları:
• Cihaz (pc, telefon, santral vb. ethernet kartlı) eklemek, çıkartmak gibi
işlemler çok kolaydır. Ağın tamamı bundan etkilenmez.
• Yönetilmesi, hata gözlemlemesi ve giderilmesi çok daha kolaydır.
• Kablolar kısa olduğu için arıza çıkartması durumunda daha az maliyet
ile kablolar değiştirilebilir.
 Dezavantajları:
• Diğer topolojilere göre daha fazla kablo kullanılır. Maliyeti daha
yüksektir.
• Merkezde bulunan cihazın durmasında tüm ağ duracaktır.
• Merkezi cihaz maliyetleri arttıracaktır.
Ağaç (Tree) Topoloji
 Ağaç topolojisi, yıldız topolojisi ile doğrusal topolojinin birlikte
kullanıldığı topolojidir. Merkezdeki bir ortak yol (omurga)
üzerine yerleştirilmiş dağıtıcı ya da anahtarlara bağlı cihazlarla
oluşturulur.
 Bu topolojiye ağaç topolojisi denmesinin nedeni omurganın
ağaç gövdesini, hub ya da switch üzerinden bağlanan
bilgisayarların da ağacın dallarını modellemesidir.  
 Ağaç topolojisi büyük ağların omurgalarını oluşturmak için
kullanılır.
Ağaç (Tree) Topoloji
Ağaç (Tree) Topoloji
 Avantajları:
• Her bir bölüme ulaşmak kolaydır.
• Birçok çalışma grubu biraraya getirilebilir.
 Dezavantajları:
• Her bir bölümün uzunluğu kullanılan kablo ile sınırlıdır.
• Omurga kablosu bozulduğunda bölümlerdeki ağ trafiği etkilenir.
• Kurulumu ve düzenlenmesi daha zordur.
Örgü (Mesh) Topoloji
 Örgü topolojisinde, ağa bağlı bir cihaz ağdaki diğer cihazlara
doğrudan bağlantılıdır.
 Çoğunlukla geniş alan ağları (WAN) arasında kullanılır.
 Ağa bağlı cihaz sayısı ‘N‘ ise, ağ üzerindeki bağlantı sayısı
‘Nx(N-1)/2‘ adettir.
Örgü (Mesh) Topoloji
Örgü (Mesh) Topoloji
 Avantajları:
• En büyük avantajı her cihaz tüm cihazlar ile haberleştiği için, cihazlar
arasındaki bir kopmada trafik alternatif cihazlar üzerinden ulaşım
sağlayacaktır.
• Bilgisayarlar birbirine direk bağlı olduğundan veri iletişimi çok hızlıdır.
 Dezavantajları:
• Tüm cihazlar kendi aralarında bağlantılar gerektirdiği için çok fazla kablo
kullanılacaktır. Bu da maliyeti arttıracaktır.
Internet
Birbirine bağlı milyarlarca mobil ağ
hesaplama aygıtı: ulusal veya global ISS
 Ağ uygulamalarını çalıştırırlar

Yönlendiriciler: paketleri
yerel veya
iletirler Internet
bölgesel ISS
 yönlendiriciler, anahtarlar
ev ağı
İletişim bağlantıları: içerik sağlayıcı ağ
verimerkezi ağı
 fiber, bakır, radyo, uydu
 aktarım hızı: bant genişliği
Ağlar: şirket ağı
 cihazların, yönlendiricilerin,
bağlantıların toplanması
Internet
mobil ağ
4G
 Internet: “ağların ağı” ulusal veya global ISS

• Birbirine bağlı ISSler

video akışı
 protokoller her yerde Skype
IP
• Mesajların gönderilmesini ve
yerel veya
alınmasını kontrol ederler bölgesel ISS
• HTTP (Web), video akışı, Skype, TCP, IP,
WiFi, 4G, Ethernet ev ağı içerik
sağlayıcı
 Internet standartları HTTP ağ Verimerkezi ağı

• RFC: Request for Comments Ethernet

• IETF: Internet Engineering Task Force TCP

http://www.ietf.org şirket ağı

WiFi
 Nesnelerin Interneti - IoT

Kalp pili & Monitör

Tweet-a-watt: enerji
kullanımını kontrol et
Amazon Echo
IP fotoğraf çerçevesi Web-özellikli tost makinesi

Internet
buzdolabı
Slingbox: uzaktan
kumandalı kablo TV
Güvenlik kamerası AR gözlükler

sensörlü
Internet
telefonları
yatak Başka?
Fitbit
Internet’in yapısına yakından bakış
mobil ağ

Ağ sınırı: ulusal veya global ISS

 uç birimler: istemciler ve sunucular

 sunucular genellikle veri
merkezlerinde yer alır yerel veya
bölgesel ISS

ev ağı içerik
sağlayıcı
ağ Verimerkezi ağı

şirket ağı
Internet’in yapısına yakından bakış
mobil ağ

Ağ sınırı: ulusal veya global ISS

 uç birimler: istemciler ve sunucular

 sunucular genellikle veri
merkezlerinde yer alır yerel veya
bölgesel ISS

Ağ erişimi ve fiziksel ortam: ev ağı içerik

 kablolu veya kablosuz iletişim sağlayıcı
ağ Verimerkezi ağı
bağlantıları

şirket ağı
Internet’in yapısına yakından bakış
mobil ağ

Ağ sınırı: ulusal veya global ISS

 uç birimler: istemciler ve sunucular

 sunucular genellikle veri
merkezlerinde yer alır yerel veya
bölgesel ISS

Ağ erişimi ve fiziksel ortam: ev ağı içerik

 kablolu veya kablosuz iletişim sağlayıcı
ağ Verimerkezi ağı
bağlantıları
Ağ çekirdeği:
şirket ağı
 birbirlerine bağlı yönlendiriciler
Internet: “ağların ağı”
Soru: Milyonlarca erişim ağını, birbirlerine nasıl bağlayabiliriz?

access
… access
net
access
net …
net
access
access net
net
access
access net
net
…

…
access access
net net

access
net
access
net

access
net
access
… net
access
net
access
net
…
access
net
Internet: “ağların ağı”
Soru: Milyonlarca erişim ağını, birbirlerine nasıl bağlayabiliriz?

access
… access
net
access
net …
net
access
access
net
… … net

access
access net
net

Bütün ISSleri birbirine

…

…
bağlanamak ölçeklendirilemez:

…
O(N2) bağlantı.
access access
…

net net

access
net
access
net

access
net
access
… access
… … net
access
net access net
net
Internet: “ağların ağı”
Her bir erişim ağını global bir ISSe bağlayalım?

access
… access
net
access
net …
net
access
access net
net
access
access net
net
…

…
global
access
net
ISS access
net

access
net
access
net

access
net
access
… net
access
net
access
net
…
access
net
Internet: “ağların ağı”
Ama global bir ISS karlı bir iş ise, rakipleri de olacaktır…

access
… access
net
access
net …
net
access
access net
net
access
access net
net
ISS A
…

…
access
net ISS B access
net

access
net
ISS C
access
net

access
net
access
… net
access
net
access
net
…
access
net
Internet: “ağların ağı”
Ama global bir ISS karlı bir iş ise, rakipleri de olacaktır ve birbirlerine de bağlı
olmaları gerekecektir.
Internet değişim noktası
access
… access
net
access
net …
net
access
access net
net
IXP access
access net
net
ISS A
…

…
access
net
IXP ISS B access
net

access
net
ISS C
access
net

access
net
eşleştirme bağlantısı
access
… net
access
net
access
net
…
access
net
Internet: “ağların ağı”
… ve erişim ağlarını ISSlere bağlayacak bölgesel ISSler de oluşabilir

access
… access
net
access
net …
net
access
access net
net
IXP access
access net
net
ISS A
…

…
access
net
IXP ISS B access
net

access
net
ISS C
access
net

access
net
bölgesel ISS access
… net
access access
net net
Internet: “ağların ağı”
… ve içerik sağlayıcı ağlar (Google, Microsoft, Akamai,…) içeriklerini son
kullanıcılara ulaştırmak, çeşitli servisler vermek amaçlı oluşabilir

access
… access
net
access
net …
net
access
access net
net
IXP access
access net
net
ISS A
…

…
İçerik sağlayıcı ağ
access
net
IXP ISS B access
net

access
net
ISS C
access
net

access
net
bölgesel ISS access
… net
access access
net net
 Internet: “ağların ağı”
Kat 1 ISS Kat 1 ISS Google

IXP IXP IXP

Bölgesel ISS Bölgesel ISS

access access access access access access access access

ISP ISP ISP ISP ISP ISP ISP ISP

Merkezde az sayıda çok iyi bağlantılı büyük ağlar var.

 “Kat-1” ticari ISSler (Level 3, Sprint, AT&T, NTT), ulusal & uluslararası kapsama alanı
 İçerik sağlayıcı ağlar (Google, Facebook): veri merkezlerini, Kat-1 ve bölgesel ağları
baypass ederek Internete bağlayan özel ağlar
Kat-1 ISS Ağ haritası: Sprint (2019)
Bazı İlginç Web sayfaları
 https://internet-map.net/
 https://www.akamai.com/internet-station/traffic-map
 https://www.internetexchangemap.com/
 https://www.submarinecablemap.com/
Uç birimler: data paketleri gönderirler
Uç birim iletim fonksiyonu:
 uygulama mesajını alır
 paket adı verilen L bit L bit uzunluğunda
uzunluğunda küçük parçalara iki paket
böler
 Paketi aktarım hızı R olan erişim 2 1

ağına iletir
host
• bağlantı aktarım hızı, veya R: bağlantı aktarım hızı
bağlantı kapasitesi, veya bant
genişliği paket L-bitlik paketi L (bit)
iletim = bağlantıya =
gecikmesi aktarmak için R (bit/s)
gereken süre
 Paket-anahtarlama: sakla-ve-gönder

L bit
uzunluğunda
paketler
3 2 1
kaynak hedef
R bps R bps

 Paket iletim gecikmesi: L-bit uzunluğundaki bir

paketi, R bps kapasitesindeki bir bağlantıya Tek-hopluk örnek:
aktarmak, L/R saniye sürer  L = 10 Kbit
 Sakla ve gönder: paketin tamamı yönlendiriciye  R = 100 Mbps
ulaştıktan sonra bir sonraki bağlantıya aktarılır  tek-hopluk iletim gecikmesi
 Uçtan uca gecikme: 2L/R, eğer yayılma = 0.1 ms
gecikmesi 0 ise
Paket-anahtarlama: kuyruk gecikmesi ve
kayıp
R = 100 Mb/s
A C

D
B R = 1.5 Mb/s
E
iletilmek için bekleyen
paket kuyruğu

Paket kuyruğu ve kayıp: eğer gelen kapasite (bps) bağlantı

kapasitesini (bps) geçerse:
 paketler iletilmek için kuyruğa girerler
 eğer yönlendiricinin hafızasında yer kalmazsa paketler
düşürülebilir (kayıp)
Paket gecikmesi:
iletim
A yayılma

B
işleme
kuyruklama

dnodal = dproc + dqueue + dtrans + dprop

dproc: işleme gecikmesi dqueue: kuyruklama gecikmesi

 bit hataları kontrolü  iletim için kuyrukta beklenen süre
 Çıktı hattının belirlenmesi  yönlendiricinin tıkanıklık seviyesine bağlıdır
 < msec
Paket gecikmesi:
iletim
A yayılma

B
işleme
kuyruklama

dnodal = dproc + dqueue + dtrans + dprop

dtrans: iletim gecikmesi dprop: yayılma gecikmesi
 L: paket uzunluğu (bit)  d: fiziksel bağlantının uzunluğu
 R: bağlantı bant genişliği (bps)  s: yayılma hızı (~2x108 m/sec)
 dtrans = L/R  dprop = d/s
dtrans ve dprop
çok farklıdır
 Gerçek Internet gecikme ve yolları
tracert stanford.edu
Tracing route to stanford.edu [171.67.215.200] over a maximum of 30 hops:

1 1 ms 1 ms 1 ms 192.168.0.1
2 * * * Request timed out.
3 15 ms 8 ms 17 ms 172.25.34.5
4 33 ms 8 ms 8 ms 212.156.129.157.static.turktelekom.com.tr [212.156.129.157]
5 16 ms 8 ms 8 ms 00-gayrettepe-xrs-t2-2---00-gayrettepe-t3-10.statik.turktelekom.com.tr [81.212.215.38]
6 8 ms 9 ms 11 ms 00-ebgp-gayrettepe-k---00-gayrettepe-xrs-t2-2.statik.turktelekom.com.tr [81.212.202.19]
7 72 ms 55 ms 54 ms 301-fra-col-2---00-gayrettepe-xrs-t2-2.statik.turktelekom.com.tr [212.156.101.196]
8 55 ms 53 ms 55 ms ipv4.decix-frankfurt.core1.fra1.he.net [80.81.192.172]
9 67 ms 61 ms 59 ms 100ge1-1.core1.par2.he.net [72.52.92.13]
10 131 ms 131 ms 131 ms 100ge10-2.core1.ash1.he.net [184.105.213.173]
11 191 ms 192 ms 192 ms 100ge7-2.core1.pao1.he.net [184.105.222.41]
12 198 ms 198 ms 197 ms stanford-university.100gigabitethernet5-1.core1.pao1.he.net [184.105.177.238]
13 229 ms 208 ms 198 ms woa-west-rtr-vl3.SUNet [171.66.255.132]
14 * * * Request timed out.
15 199 ms 218 ms 200 ms web.stanford.edu [171.67.215.200]

Trace complete.