‹≈◊ÁΔ¡ª ¡º÷ª Á∂ √πÍÈ∂

¡√Δ∫ ‹≈◊‰ º’ ‘Δ √Ω∫ √’Á∂ ‘ªÕ

¡√Δ∫ √¯Ò ‘؉ º’ ‘Δ Ò≈ÍÃÚ≈‘ ‘Ø √’Á∂ ‘ªÕ
Ï‘πÂ∂ ÒØ’ Ï⁄≈˙ Ú≈ÒΔ Êª ÒºÌÁ∂ ‘È ¡Â∂ «Î ‹ΔÚÈ Ì ¿∞μÊ∂ ‘Δ ÏÀ·∂
«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
÷πÙΔ ¡Â∂ ÷∂Û≈ ÓºË-Ù∂뉒 ¡≈ÁÙ ¡Â∂ ¿∞Á∂Ù ‘È, «¬‘ ÍΩÛΔ Á∂ «Ú⁄’≈
«‹‘∂ Í‘πø⁄‰ ¡Â∂ ¿∞μÊ∂ ‘Δ «‡’∂ «‘‰ Á≈ ¡«‘√≈√ ‘ÈÕ
¡«‹‘∂ ÒØ’ª Á≈ ‹ΔÚÈ ¿∞Á∂Ù ÈΩ’Δ ÍÃ≈Í ’È≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
ÈΩ’Δ ÁΩ≈È ¡√Δ∫ ÓÈ√»Ï∂ ω≈¿∞∫Á∂ «‘øÁ∂ ‘ª, √πÍÈ∂ Ïπ‰Á∂ «‘øÁ∂ ‘ª, Í
¿∞‘ ’Á∂ ÔÊ≈Ê È‘Δ∫ ωÁ∂Õ
ÈΩ’Δ Á≈ «¬º’ Ó≈Û≈ ͺ÷ «¬‘ ÚΔ ‘À «’ «¬‘ √≈‚∂ ÂØ∫ ÈΩ’Δ ¤º‚‰ ÁΔ «‘øÓÂ
÷Ø‘ ÒÀ∫ÁΔ ‘ÀÕ ÈΩ’Δ ÁΔ Í’Û «¬øÈΔ ÍΔ‚Δ ‘Ø ‹ªÁΔ ‘À «’ √∂Ú≈-Óπ’ ‘؉ Ú∂Ò∂ ÚΔ
‘ «’√∂ ÁΔ «¬‘Δ «¬º¤≈ ‘πøÁΔ ‘À «’ ’∞fi √≈Ò ÈΩ’Δ ’È Ò¬Δ ‘Ø «ÓÒ ‹≈‰Õ
Á»‹∂ Í≈√∂ ¿∞‘ ÒØ’ ‘È, «‹‘Û∂ ÚÍ≈ Á∂ ıÂ∂ ÓπÒ
º ÒÀ∫Á∂ ‘È ‹ª ’∞fi ¿∞Í‹≈¿∞‰
Á≈ ¿∞Í≈Ò≈ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ ÁΩÒÂÓ≥Á ‘Ø «ÈºÏÛÁ∂ ‘ÈÕ
¡≈Ó ’’∂ ÁΩÒÂÓ≥Á, ÚÍ≈ ¡Â∂ ¿∞ÂÍ≈ÁÈ Á∂ ÷∂Â È≈Ò √ÏøË ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
«¬√ Á≈ ’≈È «¬‘ ‘À «’ ¿∞È∑ª «Ú⁄ ıÂ∂ ÓπºÒ ÒÀ‰, ÿ≈«‡¡ª ¡Â∂ ‘≈ª ȱø
ÏÁ≈Ù ’È, ÈÚΔ¡ª ⁄‰ΩÂΔ¡ª Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È ¡Â∂ ¡≈͉∂ ’ΔÂ∂ ¯À√«Ò¡ª
Á∂ ÈÂΔ‹∂ Ìπ◊‰ Á≈ «‹◊≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
¿∞‘ √»‹ Úª◊ «ÈøÂ ’≈‹ÙΔÒ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ
√≈∂ «Ú¡’ÂΔ¡ª ȱø «ÂøÈ Óπº÷ ÚøÈ◊Δ¡ª «Ú⁄ Úø«‚¡≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À,
«Í¤ª‘«÷º⁄», √«Ê «‘‰ Ú≈Ò∂ ¡Â∂ ¡◊ª‘ÚË»Õ
√ø√≈ «Ú⁄ ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¿∞‰ Á≈ ’≈‹ ¿∞‘ ÒØ’ ’Á∂ ‘È, «‹È∑ª ÁΔ ‡∂’
Ì«Úº÷ ”Â∂ ‘πøÁΔ ‘ÀÕ Ì≈ «Ú⁄ Ï‘π«◊‰ÂΔ ¿∞È∑ª ÒØ’ª ÁΔ ‘À, «‹‘Û∂ ¶ÿ ◊¬∂
√«ÂÔ∞º◊ ȱø ¿∞‚Δ’ ‘∂ ‘È ‹ª «‹‘Û∂ ÍøÍ≈ È≈Ò Í»È-̪ «¬’√π ‘ج∂
‘ج∂ ‘ÈÕ
¡√Δ∫ Ì≈ÂΔ ÁΩÒ Á∂ «ÚØËΔ ‘ª, √≈‚∂ Á∂Ù «Ú⁄ ¡ÓΔΔ È±ø Ìø«‚¡≈ «◊¡≈

9 / ≈‘-√Â∂
‘À ¡Â∂ ˆΔÏΔ È±ø Ú«‚¡≈«¬¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ √≈ȱø Ì≈ÂΔ¡ª ȱø ¡ÓΔΔ È≈Ò «⁄Û∑ ‘ÀÕ
¶Ó∂ ¡√∂ ÂØ∫ ¡√Δ∫ ¡ÓΔΔ È±ø Ï∂¬ΔÓ≈ÈΔ, ·º◊Δ, fi»·, ¯∂Ï, ¤ºÒ, ÙØÙ‰ ¡≈«Á
È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ ¡ÓΔΔ ÁΔ¡ª ◊Ò ¿∞Á≈‘‰ª ȱø √≈‘Ó‰∂ º÷ ’∂
¡ÓΔΔ ¡Â∂ ÁΩÒ ÍÃÂΔ ¡≈͉∂ «ÁzÙ‡Δ’Ø‰ «Ú⁄ ¡√Δ∫ ‡Δ ÍÀÁ≈ ’ «Ò¡≈ ‘ÀÕ
«¬‘ «ÁzÙ‡Δ’Ø‰ √≈‚Δ ÷πÙ‘≈ÒΔ Á∂ ≈‘ ÁΔ Úº‚Δ π’≈Ú‡ ω «◊¡≈ ‘ÀÕ √≈‚∂ Á∂Ù
«Ú⁄ ’∞fi ¡ÓΔ ÒØ’ ª ‘È, Í ÁΩÒÂÓ≥Á ÒØ’ª ÁΔ «◊‰ÂΔ Ï‘πÂΔ È‘Δ∫Õ
¡ÓΔ ¿∞‘ ‘À, «‹‘Û≈ ÷πºÒ∑≈ ı⁄ ’∂, Í ÁΩÒÂÓ≥Á ¿∞‘ ‘À, «‹‘Û≈ Ϻ⁄Â
’’∂ ‘Ø ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¬∂Õ
¡ÓΔª ’ØÒ √Ì ’∞fi ÷ΔÁ‰ ÁΔ √ÓºÊ≈ ‘πøÁΔ ‘À, Í Ú∂⁄‰ÔØ◊ ÓπºÒÚ≈È
’∞fi È‘Δ∫ ‘πøÁ≈Õ ÁΩÒÂÓ≥Á ¡≈͉∂ ËÈ È±ø ÏΔ‹ Úª◊ ÚÂÁ∂ ‘È, «‹√ ÂØ∫ ‘Øª Ò¬Δ
π˜◊≈ Á∂ ÓΩ«’¡ª ÁΔ ¯√Ò ¿∞Í‹≈¬Δ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ
¡ÓΔ ‘؉ ¡Â∂ ÁΩÒÂÓ≥Á ‘؉ «Ú⁄ ¡≥Â ‘ÀÕ
ÁΩÒ ¿∞‘ ‘πøÁΔ ‘À, ‹Ø Â∞√Δ∫ ¡◊Ò∂∂ «Ú’≈√ Ò¬Δ Ï⁄≈¿∞∫Á∂ ‘ØÕ
Ϻ⁄ Â∞‘≈ȱø ¡≈˜≈Á ’ÁΔ ‘À, «¬√ È≈Ò ⁄Δ˜ª ÷ΔÁ‰ ÁΔ Ù’ÂΔ ÚËÁΔ
‘À, Í ÷ΔÁ‰ ÁΔ ÒØÛ ÿ‡ÁΔ ‘ÀÕ
ÁΩÒÂÓ≥Áª ’ØÒ «¬øÈ≈ ËÈ ‘À «’ ‹∂ ¿∞‘ ¡º‹ ÂØ∫ ’Ó≈¿∞‰≈ ÏøÁ ’ Á∂‰ ª
ÚΔ ’¬Δ ÍπÙª º’ ¡‹Ø’Δ ÍºË Ú≈Ò≈ ‹ΔÚÈ ‹Δ¡ √’Á∂ ‘È, Í ¿∞‘ ¡º‹
ÚΔ ’øÓ «¬Ú∂∫ ’Á∂ ‘È, «‹Ú∂∫ ¿∞È∑ª È∂ ¡º‹ ÁΔ ¡≈ÓÁÈ È≈Ò ’ºÒ∑ Á∂ ı⁄∂
⁄Ò≈¿∞‰∂ ‘؉Õ
ÁΩÒ «Ó‘È ’È, Ϻ⁄ ’È, ı⁄∂ «Ú¿∞∫‰ ¡Â∂ √ÚÀ-’≈Ï» «Ú⁄Ø∫
¿∞Í‹ÁΔ ‘ÀÕ ‹ÁØ∫ «’√∂ ’ØÒ ÁΩÒ ‘πøÁΔ ‘À ª ¿∞√ È≈Ò ¿∞‘ «Ú¡’ÂΔ ‘Δ ÷πÙ‘≈Ò
È‘Δ∫ ‘πøÁ≈, √◊Ø∫ ¿∞√ ÁΔ ÁΩÒ È≈Ò √Ó≈‹ ¡Â∂ Á∂Ù ÚΔ ÷πÙ‘≈Ò ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
Ô±Í ¡Â∂ ¡ÓΔ’≈ «¬Ú∂∫ ‘Δ ÷πÙ‘≈Ò ‘ج∂ ‘ÈÕ
ÁΩÒ ¿∞‘ ËÈ ‘À, ‹Ø Â∞√Δ∫ ¡≈Í ¡≈͉∂ ÔÂȪ È≈Ò, ¡≈͉∂ ‹ΔÚÈ «Ú⁄
’Ó≈¿∞∫Á∂, Ï⁄≈¿∞∫Á∂ ¡Â∂ ¿∞ÂÍ≈ÁÈ «Ú⁄ Ò≈¿∞∫Á∂ ‘ØÕ
ÁΩÒ ‘ΩÒΔ-‘ΩÒΔ ¿∞√ÁΔ ‘À, Í ‹∂ ¿∞√ÁΔ ‘∂ ª ÏØ‘Û Úª◊ ÎÀÒ ‹ªÁΔ
‘À ¡Â∂ Á«¡≈ Á∂ Ú«‘‰ Úª◊ Â∂˜ ‘πøÁΔ ‹ªÁΔ ‘ÀÕ ÁΩÒ ‹»¡≈ ÷∂‚ ’∂, Ò≈‡Δ
«‹ºÂ ’∂, Ï∂¬ΔÓ≈ÈΔ ’’∂ ‹ª Á»«‹¡ª Á≈ ‘º’ Ó≈ ’∂ È‘Δ∫ ¿∞√ÁΔ, «¬√ ÁΔ
¿∞√≈Δ «Ú⁄ √ÌȪ Ò¬Δ ÷πÙ‘≈ÒΔ ¤∞ÍΔ ‘øπÁΔ ‘À, «’¿∞∫«’ ÁΩÒ Á≈ ¡≈Ë≈ «Ó‘ÈÂ
‘À, «Ó‘È «ÏȪ È≈ «¬‘ ¿∞√ÁΔ ‘À, È≈ ‘Δ «‡’ÁΔ ‘ÀÕ
ÈÚΔ∫ √Ø⁄, ’≈‹ÙΔÒÂ≈ ¡Â∂ «Ó‘È ÁΩÒ Á∂ ÊøÓ∑ ‘ÈÕ
◊≈‘’ ÁΔ ÍÃ√øÈÂ≈, ÁΩÒ ¿∞Í‹‰ Á≈ Ó»Ò Ó≥Â ‘ÀÕ

10 / ≈‘-√Â∂
 ¡⁄≈È’ «Ó«Ò¡≈ ËÈ √≈‚≈ «Ú‘≈ «Ú◊≈Û «ÁøÁ≈ ‘À, ‹ÁØ∫ «’ √ªfiΔ «Ó‘ÈÂ
È≈Ò ¿∞Í‹Δ ÁΩÒ √≈‚∂ «Ú‘≈ «Ú⁄ ‚±øÿ≈¬Δ ¡Â∂ «ÚÙ≈ÒÂ≈ «Ò¡≈¿∞∫ÁΔ ‘ÀÕ
«¬º’ Òº÷ «Ú⁄Ø∫ «¬’-ÁØ ’∞fi «◊‰ÂΔ Á∂ «Ú¡’ÂΔ ‘Δ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹‘Û∂ ÁΩÒÂ
¿∞Í‹≈¿∞∫Á∂ ‘È, Ï≈’Δ ËÈ ‘Δ ’Ó≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
ÁΩÒ Á≈ Óπº÷ ’≈‹ ‘Ø π˜◊≈ ¿∞Í‹≈¿∞‰≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
ÈΩ’ ÁΔ ÂÈı≈‘ Ì≈Ú∂∫ Òº÷ª πͬ∂ ÍÃÂΔ Ó‘ΔÈ≈ ‘ØÚ∂, ¿∞‘ ÈΩ’ ‘À; ¿∞‘
Á»«‹¡ª Ò¬Δ π˜◊≈ È‘Δ∫ ¿∞Í‹≈ √’Á≈, «’¿∞∫«’ ¿∞‘ ¡≈Í π˜◊≈ Á≈ ¡«ÌÒ≈ÙΔ
‘ÀÕ ÁΩÒÂÓ≥Á, ‘Ø π˜◊≈ ÍÀÁ≈ ’’∂ ‘Ø ÒØ’ª ȱø ¡≈Í‰Δ ÁΩÒ ÚË≈¿∞‰ «Ú⁄
Ì≈¬ΔÚ≈Ò Ï‰≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ Úº‚Δ¡ª ’øÍÈΔ¡ª «¬‘Δ ’≈‹ ’ÁΔ¡ª ‘ÈÕ
’øÍÈΔ Úº‚Δ ‘πøÁΔ ‹ªÁΔ ‘À ¡Â∂ ’øÍÈΔ Á∂ ’Ó⁄≈Δ ÷πÙ‘≈Ò ‘πøÁ∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
«¬Ú∂∫ ÁΩÒÂÓ≥Á «Ú¡’ÂΔ ¡≈Í‰Δ ’Ó≈¬Δ ȱø √Ó≈¬∂ «Ú⁄ ÏÁÒΔ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
ÁΩÒÂÓ≥Á «Ú¡’ÂΔ Ù≈ÈØ-ÙΩ’Â Ú≈Ò≈ ‹ΔÚÈ «‹¿∞∫ √’Á∂ ‘È, Í ¿∞‘
√≈Á≈ ‹ΔÚÈ «‹¿±∫Á∂ ‘È, ¿∞‘ ¡≈͉∂ √Ó∂∫, Ù’ÂΔ ¡Â∂ ËÈ È±ø ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¿∞‰
Ò¬Δ ÚÂÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞‘ ‹≈‰Á∂ ‘È «’ ¡≈«Ê’ ͺ÷Ø∫ √πÂøÂ ¡Â∂ √ÚÀ-«ÈÌ
‘؉≈ ı⁄ΔÒΔ ¡Â∂ Ó«‘ø◊Δ ‹ΔÚÈ-‹≈⁄ È≈ÒØ∫ ÚË∂∂ Ó‘ºÂÚÍ»È ‘ÀÕ √ÚÀ-«ÚÙÚ≈√
’≈È, ‘Δ‰-Ì≈ÚÈ≈ ÂØ∫ Óπ’ ‘؉ ’≈È, ÁΩÒÂÓ≥Á «Ú¡’ÂΔ «Á÷≈Ú∂ Á∂ Ø◊ ÂØ∫
Óπ’ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞È∑ª È∂ √Ì ’∞fi ¡≈͉∂ ÔÂȪ È≈Ò ¿∞√≈«¡≈ ‘πøÁ≈ ‘À, √Ø
«’√Ó È∂ ¿∞È∑ª Á∂ ‹ΔÚÈ «Ú⁄ ’Ø¬Δ ØÒ È‘Δ∫ «ÈÌ≈«¬¡≈ ‘πøÁ≈Õ ¿∞È∑ª «Ú⁄
ÓπÙ«’Òª «Ú⁄Ø∫ ¡Ú√ª ȱø Ú∂÷‰ ÁΔ ÔØ◊Â≈ ‘πøÁΔ ‘ÀÕ «¬º’ Ú≈Δ ‹ÁØ∫ «¬º’ ÚÍ≈Δ
Á» Á∂ «¬º’ Ù«‘ Á∂ ‘Ø‡Ò «Ú⁄ «‘≈ ª ‹ÁØ∫ √Ú∂∂ ¿∞√ È∂ ¡ıÏ≈ Ó≥«◊¡≈ ª
¿∞√ ȱø ‹≈‰ ’∂ ‘À≈ÈΔ ‘Ø¬Δ «’ «¬øÈ∂ Úº‚∂ Ù«‘ «Ú⁄Ø∫ ’Ø¬Δ ¡ıÏ≈ È‘Δ∫ √Δ ¤ºÍÁ≈
¡Â∂ Ï≈‘Ò∂ ¡ıÏ≈ ÁπÍ«‘ ÂØ∫ «Íº¤Ø∫ Í‘πø⁄Á∂ √ÈÕ ¿∞√ È∂ «È≈Ù √«ÊÂΔ «Ú⁄Ø∫
ÓΩ’≈ Ú∂«÷¡≈ ¡Â∂ ¿π∞√ Ù«‘ «Ú⁄Ø∫ ¿∞√ ÚºÒØ∫ ‹≈Δ ’ΔÂ∂ ¡ıÏ≈ È∂ ¿π√ «¬Ò≈’∂ Á∂
‘Δ È‘Δ∫, ¿∞√ ≈‹ Á∂ «Ú’≈√ «Ú⁄ ÚΔ ¿∞μÿ≈ ØÒ «ÈÌ≈«¬¡≈ ‘ÀÕ
’Ø¬Δ ÚΔ «Ú¡’ÂΔ «ÁÈ «Ú⁄ ’∂ÚÒ ¡º· ÿ≥‡∂ ’øÓ ’’∂ È≈ ¡ÓΔ ‘Ø √’Á≈
‘À, È≈ ÷πÙ‘≈Ò ¡Â∂ È≈ ‘Δ ÁΩÒÂÓ≥ÁÕ ‹∂’ ¡√Δ∫ ¡º· ÿ≥‡∂ ÚΔ ’øÓ È‘Δ∫ ’Á∂ ª
’≈È «’Ë∂ Һ̉ ‹≈‰ ÁΔ ÒØÛ È‘Δ∫ «’ ¡√Δ∫ ÷πÙ‘≈Ò «’¿∞∫ È‘Δ∫ ‘ªÕ
«’øÈ∂ ’øÓ ‘È, «‹‘Û∂ ¡√Δ∫ Í»∂ ’Á∂ ‘ª? ’øÓ È±ø «ÏȪ Í»«¡ª ’Δ«Â¡ª
’Ø¬Δ «Ú’≈√ È‘Δ∫ Ú≈ÍÁ≈ ¡Â∂ ’Ø¬Δ ÚΔ ⁄Δ˜ ¡º◊∂ È‘Δ∫ ‹≈ √’ÁΔÕ
¡Ë»∂ ’≈‹ ’Á∂ ÚΔ ÷πÙ‘≈ÒΔ, «Ú’≈√ ‹ª √¯ÒÂ≈ Á∂ ÍÛ≈¡ È‘Δ∫ ωÁ∂Õ
’È ÂØ∫ «ÏȪ ’∞fi È‘Δ∫ Ú≈ÍÁ≈Õ
«√¡≈‰≈ «Ú¡’ÂΔ ‘≈Ò≈ ȱø ÏÁÒ‰ ÁΔ Êª ¡≈͉∂ ¡≈Í È±ø Í«√«ÊÂΔ¡ª

11 / ≈‘-√Â∂
¡È∞√≈ „≈Ò‰ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘À, ‹ÁØ∫ «’ ’≈‹ÙΔÒ «Ú¡’ÂΔ √«ÊÂΔ¡ª ȱø ¡≈͉∂
¡È∞√≈ „≈ÒÁ∂ ‘È, «¬√ Ì≈ÚÈ≈ «Ú⁄Ø∫ ‘Δ π˜◊≈ ¿∞Í‹Á∂ ‘ÈÕ ’≈‹ÙΔÒ ‘Δ
ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
«‹ºÊ∂ ◊≈‘’ Á≈ «È≈Á ‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ÚÍ≈ ‹ª ¡Á≈∂ ‹ÒÁΔ ÒØÍ ‘Ø
‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
√’≈Δ Á¯Âª «Ú⁄ ¡¯√ª ¡Â∂ ’Ó⁄≈Δ¡ª Á≈ ‘Δ Ó‘ºÂÚ ‘À, ’øÓ
’Ú≈¿∞‰ Ò¬Δ ¡≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÒØ’ª Á≈ «È≈Á ‘Δ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ «¬‘Δ ’≈È ‘À «’
√’≈Δ ÈΩ’Δ¡ª ÎÀÒ‰ ÁΔ Êª √øπ◊ÛÈ Òº◊ Í¬Δ¡ª ‘È ¡Â∂ «Èº‹Δ ÷∂Â ¡≈͉Δ
⁄ø◊∂Δ ’≈◊π˜≈Δ ’≈È ÏÒÚ≈È ‘Ø «‘≈ ‘ÀÕ
«‹√ ÷∂Â «Ú⁄ Óπ’≈ÏÒ≈ È‘Δ∫, ¿∞μÊ∂ «Ú’≈√ ÚΔ È‘Δ∫ Ú≈ÍÁ≈Õ
‘ ⁄Δ˜ ÁΔ ¡≥ÂÒΔ Íı Ó≈’Δ‡ «Ú⁄ ‘ØÚ◊ ∂ Δ, ‹∂ ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ ’≈◊π˜≈Δ
È‘Δ∫ √πË≈ª◊∂ ª √≈‚∂ ◊≈‘’ √≈ȱø ¤º‚ ‹≈‰◊∂Õ
‘ «Ú¡’ÂΔ, ‘ Ú∂Ò∂ ‹ª ’∞fi Ú∂⁄ «‘≈ ‘πøÁ≈ ‘À ‹ª ’∞fi ÷ΔÁ-ı⁄-ÚÂ
«‘≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
«’√∂ Ú√ Á∂ «ÂøÈ ÍÃÓπº÷ ͺ÷ ‘πøÁ∂ ‘È: Ú√ Á≈ ◊π‰, Ú√ ÁΔ ’ΔÓ ¡Â∂
Ú∂⁄‰ Ú≈Ò∂ Á≈ «Ú‘≈Õ «¬º’Ø ÍÃ’≈ ÁΔ¡ª Ú√ª ¡Â∂ ’ΔÓª «Ú⁄ «ÚºÊ Òº◊Ì◊
«Ó‡ÁΔ ‹≈ ‘Δ ‘À, ¡≥Â ’∂ÚÒ Áπ’≈ÈÁ≈ Á∂ «Ú‘≈ Á≈ «‘ «◊¡≈ ‘ÀÕ
«‹‘Û≈ Áπ’≈ÈÁ≈, ◊≈‘’ª ȱø √øÂÙ
∞ ‡ ¡Â∂ ÍÃ√È
ø ’∂◊≈, Ï≈˜≈ ¡Â∂ Óπ’≈ÏÒ∂
«Ú⁄ ˙‘Δ «‡’ √’∂◊≈Õ
ÌÀÛ∂ «Ú‘≈ Ú≈Ò∂ ¡¯√ª ¡Â∂ ’Ó⁄≈Δ¡ª Á≈ ÚΔ ÌÀÛ∂ «Ú‘≈ Ú≈Ò∂
Áπ’≈ÈÁ≈ª Úª◊ ’Ø¬Δ Ì«Úº÷ È‘Δ∫ ‘ÀÕ Ó≈ÛΔ ’≈◊π˜≈Δ Ú≈Ò∂ √’±Òª, ‘√ÍÂ≈Òª,
ÏÀ∫’ª ¡≈«Á Á≈ ÚΔ ’Ø¬Δ Ì«Úº÷ È‘Δ∫ ‘ÀÕ
‘π‰ ‘ «’√∂ ȱø ¡≈͉∂ ÔÂȪ È≈Ò ‘Δ ¡ÓΔ ‹ª ˆΔÏ Ï‰È≈ ÍÚ∂◊≈Õ
‘π‰ Ú∂⁄‰ Ú≈Ò∂ ÁΔ È‘Δ∫, ÷ΔÁ‰ Ú≈Ò∂ ÁΔ Ó˜Δ ⁄ºÒ∂◊ΔÕ
ÍÃ√øÈ ◊≈‘’, Ó≈Ò’ Ò¬Δ ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¿∞‰ Á≈ ’≈‹ ’Á∂ ‘ÈÕ
Ó≈’Δ‡ «Ú⁄ ¡√Δ∫ Ú√ª È‘Δ∫ ÷ΔÁÁ∂, ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ¡ª √Óº«√¡≈Úª Á∂
‘ºÒ ÷ΔÁÁ∂ ‘ªÕ
ÁΩÒÂÓ≥Áª ȱø ¡≈Í‰Δ «Ó‘È «Ú⁄ «ÚÙÚ≈√ ¡Â∂ ¡≈Í‰Δ ÔØ◊Â≈ «Ú⁄
ÌØ√≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ ‘∂’ Úº‚Δ ’øÍÈΔ ¡≈Í‰Δ «Ó‘È Á∂ ¡È∞Í≈ «Ú⁄ ‘Δ √¯Ò
‘Ø¬Δ ‘ÀÕ
‘ √≈Ë≈È «Ú¡’ÂΔ È±ø ¡≈͉∂ ÿ «Ú⁄ Ó≥‹∂ ÁΔ Êª Ͷÿ «Ò¡≈¿∞‰
Ú≈√Â∂ Òº◊Ì◊ ÚΔ‘ √≈Ò «Ó‘È ’ÈΔ ÍÚ∂◊ΔÕ

12 / ≈‘-√Â∂
 ÁΩÒÂÓ≥Á Í«Ú≈ª ÁΔ √øÂ≈È, «‹√ ÷∂Â «Ú⁄ ÚΔ ‹ªÁΔ ‘À, ¿∞μÊ∂ ‘Δ ÓΩ’∂
ÍÀÁ≈ ’ÁΔ ‘ÀÕ
Í≥‹≈Ï Á∂ ‘Δ «¬º’ «Ú¡’ÂΔ È∂ «¬º’ ÏÀ∫’ ȱø ÍÃÎπºÒ ’ΔÂ≈, Òº◊Ì◊ ÚΔ‘
‘˜≈ Í«Ú≈ª ȱø π˜◊≈ «ÁºÂ≈, ‹ÁØ∫ ¿∞√ Á≈ ⁄Ò≈‰≈ ‘Ø«¬¡≈ ª «¬È∑ª Í«Ú≈ª
Á∂ Òº◊Ì◊ «¬º’ Òº÷ ‹Δ¡ª ÁΔ ÁØ Òº÷ ¡º÷ Ø ‘Δ √ΔÕ
ÁΩÒÂÓ≥Á «Ú¡’ÂΔ √Ó≈‹ ¡Â∂ Á∂Ù «Ú⁄ ˆΔÏΔ ıÂÓ ’È Á≈ ’≈‹
’Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á≈ ‹ΔÚÈ ı⁄ΔÒ≈ È‘Δ∫, √≈Á≈ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
Ú∂«÷¡≈ «◊¡≈ ‘À «’ «‹È∑ª È∂ «Ó‘Ȫ ’ΔÂΔ¡ª ‘È, ÁΩÒ ’Ó≈¬Δ ‘À, ¿∞‘
¡≈Áª «Ú⁄ √Á≈ √≈Á∂ ‘πøÁ∂ ‘È, ‹ÁØ∫ «’ «‹È∑ª ȱø ËÈ «Ú√∂ ‹ª ‹≈«¬Á≈Á Á∂ »Í
«Ú⁄ «Ó«Ò¡≈ ‘πøÁ≈ ‘À, ¿∞‘ ¡≈Í‰Δ ¡ÔØ◊Â≈ ¤∞Í≈¿∞‰ Ò¬Δ Ó«‘ø◊Δ¡ª ⁄Δ˜ª
Í«‘ÈÁ∂-ÚÂÁ∂ ‘È ¡Â∂ ω≈Ú‡Δ ¡Â∂ ˙Í≈ ‹ΔÚÈ «‹¿±∫Á∂ ‘ÈÕ
’¬Δ ÒØ’ª ȱø ◊Ò ¡Â∂ Ó«‘ø◊Δ¡ª ⁄Δ˜ª ÷ΔÁ‰ ¡Â∂ «ÈøÂ ⁄Δ˜ª
÷ΔÁÁ∂ «‘‰ Á≈ Ø◊ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
ÒØÛ ÂØ∫ «ÏȪ ÷ΔÁΔ¡ª ⁄Δ˜ª «⁄øÂ≈ ¿∞Í‹≈¿∞∫ÁΔ¡ª ‘È ¡Â∂ ¡«‹‘Δ «⁄øÂ≈
√≈‚Δ ’≈‹’∞ÙÒÂ≈ ȱø ÿ‡≈¿∞∫ÁΔ ‘À, ¡«‹‘∂ «Ú¡’ÂΔ ¡≈͉∂ ¡≈Í È±ø ⁄Δ˜ª
È≈Ò ÿ∂ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ
«‹Ú∂∫ «ÚÁÚÂ≈ «¬√ ◊ºÒ «Ú⁄ ‘øπÁΔ ‘À «’ ’«‘‰ Ò¬Δ Ï‘π ’∞fi ‘؉≈, Í
⁄πºÍ «‘‰≈, «¬Ú∂∫ ‘Δ «√¡≈‰Í «¬√ ◊ºÒ «Ú⁄ ‘πøÁΔ ‘À «’ √Ì ’∞fi ÷ΔÁ‰ ÁΔ
√ÓºÊ≈ ‘؉Δ, Í ’∞fi È≈ ÷ΔÁ‰≈Õ ‹ΔÚÈ Á∂ √≈∂ √πº÷ ‘؉∂, Í «’√∂ √πº÷ ÁΔ ÒØÛ
È≈ ÍÀ‰Δ, ÂøÁπ√ÂΔ Á≈ ÍÃÓ≈‰ ‘πøÁ≈ ‘ÀÕ
√Ì ’∞fi ‘؉ Á∂ Ï≈Ú‹»Á √≈Á∂ «‘‰≈, √º⁄Δ ¡ÓΔΔ ‘ÀÕ
¡ÓΔ ¡Â∂ ÷∞Ù‘≈Ò ‹≈Í≈ÈΔ ÚÍ≈Δ ’«‘øÁ∂ ‘È, ◊≈‘’ ȱø ¡≈¿∞‰ «Á˙,
ÓπÈ≈¯≈ È≈Ò ¡≈Ú∂◊≈Õ
ÍÃ√øÈ ◊≈‘’ ‘Ø ◊≈‘’ª ȱø «Ò¡≈¿∞‰ Á≈ Ú√ΔÒ≈ ωÁ≈ ‘À, «‹ºÊ∂ ◊≈‘’ª
ÁΔ ÌÓ≈ ‘ØÚ∂, ¿∞μÊ∂ Ϙ≈ ω«Á¡ª Á∂ È‘Δ∫ Òº◊ÁΔÕ
Ϙ≈ª «Ú⁄ «‹øÈΔ ÚË∂∂ ⁄«‘Ò-Í«‘Ò ‘ØÚ∂◊Δ, ¿∞√ Á∂Ù ÁΔ ÁΩÒ ¡Â∂
÷πÙ‘≈ÒΔ «Ú⁄ ÚΔ ˙È≈ ‘Δ ÚË∂∂ Ú≈Ë≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ
’¬Δ «Ú¡’ÂΔ Ó◊Ø∫ ¡≈ÓÁÈ ‘؉ ÁΔ ¡≈√ «Ú⁄ Í«‘Òª ‘Δ ı⁄∂ ÚË≈
ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∂ «Ú¡’ÂΔ È≈ ’∂ÚÒ Í䪫ڡª «Íº¤∂ ÁΩÛÁ∂ ‘È, ¿∞‘ ¡≈͉∂ ‘Δ
’ÁÓª «Ú⁄ ¡Û ’∂ «‚º◊ ÚΔ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ Í«‘Òª ’Ó≈¿∞‰≈, «Î ı⁄ ’È≈ ¡Â∂
’Ó≈¬∂ «Ú⁄Ø∫ ’∞fi Ò◊≈Â≈ Ï⁄≈¿∞‰≈ ¡Â∂ «‹‘Û∂ «¬√ Ï⁄≈¬∂ ȱø √Ó≈¬∂ «Ú⁄
ÏÁÒ‰≈ «√º÷ ÒÀ∫Á∂ ‘È, ¿∞È∑ª ȱø Ó≈«¬’ ͺ÷Ø∫ «’√∂ ”Â∂ «ÈÌ È‘Δ∫ «‘‰≈ ÍÀ∫Á≈Õ

13 / ≈‘-√Â∂
 ¡«‹‘∂ «Ú¡’ÂΔ¡ª «Ú⁄ ‘Δ ¡‰◊≈‘∂, ÈÚ∂∫ ≈‘ª ”Â∂ ‡πÈ ÁΔ ¡Â∂ ¡≈͉Δ
√øÂ≈È È±ø ¿∞‚≈‰ ÌÈ Ò¬Δ ÷πºÒ∑≈ ¡≈’≈Ù ÍÃÁ≈È ’È ÁΔ √ÓºÊ≈ ‘πøÁΔ ‘ÀÕ
Ú∂«÷¡≈ «◊¡≈ ‘À «’ «‹‘Û∂ ÁΩÒÂÓ≥Á ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞È∑ª ’ØÒ ¡’√ ¿∞⁄∂Δ
«Úº«Á¡≈ È‘Δ∫ ‘πøÁΔ ¡Â∂ «‹È∑ª ’ØÒ ¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ ‘πøÁΔ ‘À, ¿∞‘ ÁΩÒÂÓ≥Á È‘Δ∫
‘πøÁ∂Õ «¬√ ÚÂ≈∂ Á∂ ’≈È ‹≈‰È ÁΔ ÒØÛ ‘ÀÕ «‹‘Û∂ ÒØ’ ¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈ÍÂ
’Á∂ ‘È, ¿∞‘ ’∂ÚÒ ÈΩ’Δ ‹Ø◊∂ «‘ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈Í ’Á∂-
’Á∂ ¿∞‘ ’∞fi ’-◊π˜È ÁΔ √ÓºÊ≈, √Óª ¡Â∂ ÓΩ’∂ ◊π¡≈ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ¿∞⁄∂Δ
«Úº«Á¡≈ ÍÃ≈Í ’È Ú≈Ò∂ «Ú¡’ÂΔ «√˪’ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È, ’∞fi ’È Á∂ ͺ÷Ø∫
¿∞È∑ª Á≈ √Δ ‹Ú≈ÈΔ «Ú⁄ ‘Δ Ïπº„≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ ¿∞‘ ’≈‹ª ÁΔ Êª «Ú⁄≈ª «Ú⁄
ÚË∂∂ πºfiÁ∂ ‘ÈÕ
¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈Í ’’∂ ¡√Δ∫ «√¡≈‰∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ª «’ È‘Δ∫, «¬‘ «ÈÙ⁄∂
È≈Ò È‘Δ∫ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈, Í «¬‘ «ÈÙ⁄∂ È≈Ò «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ‘À «’ ¡√Δ∫ ’جΔ
¡ÓÒΔ ’≈‹ ’È Á∂ ÷∂Â «Ú⁄Ø∫ Ï≈‘ «È’Ò ‹ªÁ∂ ‘ªÕ
ÚË∂∂ «√˪’ ‘؉ ’’∂ ¡√Δ∫ «Ú⁄≈-⁄⁄≈ «¬øÈΔ ÚË∂∂ ’ ÒÀ∫Á∂ ‘ª «’
’Ø¬Δ ·Ø√ ¯À√Ò≈ ’ ÚΔ Ò¬Δ¬∂ ª ÏÛΔ ‹ÒÁΔ √≈ȱø ¿∞√ ¯À√Ò∂ «Ú⁄Ø∫ ÓØΔ¡ª
«Ú÷≈¬Δ Á∂‰ Òº◊ ÍÀ∫ÁΔ¡ª ‘ÈÕ «¬Ú∂∫ √≈‚Δ √Ø⁄‰ Ù’ÂΔ √≈‚Δ Â≈’ ‘؉ ÁΔ Êª
√≈‚Δ ’Ó˜ØΔ ‘Ø «ÈºÏÛÁΔ ‘ÀÕ
√≈∂ «◊¡≈ÈΔ, «◊¡≈È Á∂ Ø◊ È≈Ò ÍΔÛ ‘È, ¿∞È∑ª Á≈ «Ú‘≈ √Ø⁄ È≈Ò
ÎÀÒ‰ ÁΔ Êª, √πø◊ÛÈ Òº◊ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «‹‘ÛΔ¡ª ÒÛ≈¬Δ¡ª «ÚÁÚ≈È ÒÛÁ∂ ‘È,
ÂΩÏ≈-ÂΩÏ≈! √≈‚∂ Á∂Ù ÁΔ «‚◊Δ¡ª Ú≈ÒΔ ‹Ú≈ÈΔ «¬√∂ Ø◊ ÂØ∫ ÍΔÛ ‘ÀÕ «¬√
Ú◊ ÁΔ ÙË≈ ’∂ÚÒ √’≈Δ ÈΩ’Δ ÍÃÂΔ ‘À, Ï≈’Δ √Ì ÷∂Âª ÍÃÂΔ È¯ ‘Δ
ȯ ‘ÀÕ √≈‚∂ Á∂Ù «Ú⁄ Ï∂π˜◊≈Δ ’∂ÚÒ √’≈Δ ÈΩ’Δ¡ª Á∂ ͺ÷Ø∫ ‘À, Ï≈’Δ
√≈∂ ÷∂Â ÷πºÒ∑∂ ‘È, «‹ºÊ∂ Úø◊≈ª Á≈ ‘Û∑ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ‘ÀÕ «¬√ ÍëÚÂΔ Á∂
¡≥ÁÚ≈ «¬º’ ‘Ø √Óº«√¡≈ ‘ÀÕ √≈‚Δ «ÁÒ⁄√ÍΔ ÈΩ’Δ Ú≈Ò∂ ’øÓ «Ú⁄ È‘Δ∫,
«ÓÒ‰ Ú≈ÒΔ ÂÈı≈‘ ¡Â∂ √‘»Òª «Ú⁄ ‘πøÁΔ ‘ÀÕ
¡√Δ∫ ÂÈı≈‘ Á∂ ÙË≈¨ ‘ª, «¬‘ ÙË≈ ’∂ÚÒ √’≈Δ ÈΩ’Δ «Ú⁄ ‘Δ
ÍÃ◊‡≈¬Δ ‹≈ √’ÁΔ ‘ÀÕ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ √’≈Δ ÈΩ’Δ «ÓÒ‰Δ-ÒÀ‰Δ ¡Ω÷Δ ‘À,
’ÈΔ ¡Ω÷Δ È‘Δ∫ ‘∞øÁΔÕ
ÚÍ≈ «Ú⁄ ’øÓ Âª ‘È, Í ’È∂ ¡Ω÷∂ ‘ÈÕ
’∂ÚÒ ¡Ω÷Δ¡ª «‹ºÂª ‘Δ Ó≈‰ÔØ◊ ‘πøÁΔ¡ª ‘ÈÕ
«¬‘ ÏÛΔ ‘À≈ÈΔ ÁΔ ◊ºÒ ‘À «’ ÍÛ∑∂ «Ò÷∂ «Ú¡’ÂΔ, ÚÍ≈ «Ú⁄ Òº◊∂ ‹ª
¡≈͉≈ ’øÓ ’È Ú≈Ò∂ ÒØ’ª ȱø ¡≈͉∂ È≈ÒØ∫ ÈΔÚª √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÍëÚÂΔ
’∂ÚÒ ˆΔÏ Á∂Ùª «Ú⁄ ‘Δ ‘À ¡Â∂ «¬√ ÍëÚÂΔ ’≈È ‘Δ «¬‘ Á∂Ù ˆΔÏ ‘ÈÕ

14 / ≈‘-√Â∂
«¬‘ ÚΔ ˆΔÏ Á∂Ùª «Ú⁄ ‘Δ ‘À «’ «¬ºÊ∂ «Èº’Δ¡ª-«Èº’Δ¡ª √’≈Δ ÈΩ’Δ¡ª ”Â∂
Òº◊∂ «Ú¡’ÂΔ ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÚÍ≈Δ¡ª, ¿∞ÁÔØ◊ÍÂΔ¡ª ȱø Âø◊ ÍÃ∂Ù≈È
’Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ √≈‚≈ ÁπÌ≈◊ ‘À «’ «¬ºÊ∂ ¿∞ÁÔØ◊ÍÂΔ¡ª ÁΔ ¿∞Í‹≈¬Δ ÁΩÒ Á≈
√πº÷ Ó≈‰È Ú≈Ò∂, ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª ȱø ÓπÙ’Òª «Ú⁄ Í≈¿∞∫Á∂ ‘ÈÕ
«‹√ Á∂Ù «Ú⁄ ÁΩÒ ¿∞Í‹≈¿∞‰ Ú≈«Ò¡ª Á≈ Ó‘ºÂÚ ¿∞‹≈◊ È‘Δ∫ ‘πøÁ≈,
¿∞√ Á∂Ù ÁΔ ¡≈«Ê’ √«ÊÂΔ ÏÁÒ‰ ÁΔ √øÌ≈ÚÈ≈ ÚΔ È‘Δ∫ ‘ØÚ∂◊ΔÕ
«‹‘Û∂ ÁΩÒÂÓ≥Á ‘πøÁ∂ ‘È, ¿∞È∑ª È∂ «’Â≈ÏΔ ‹ª «√˪’ «◊¡≈È ÁΔ Êª
«Ú‘≈’ «◊¡≈È È±ø Â‹Δ‘ «ÁºÂΔ ‘πøÁΔ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª ÁΔ √øÂ≈È ¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ Á∂
Ó‘ºÂÚ È±ø √ÓfiÁΔ ‘À, Í ¿∞Á∂Ù‘Δ‰ ÍÃ≈Í ’ΔÂΔ «Úº«Á¡≈ Á≈ ¿∞È∑ª Ò¬Δ ’جΔ
Ó‘ºÂÚ È‘Δ∫ ‘πøÁ≈Õ
¿∞‘ ¶ÓΔ¡ª Ï«‘√ª «Ú⁄ È‘Δ∫ ÍÀ∫Á∂Õ
¿∞‘ ¯À√Ò∂ √Ø⁄ √Ófi ’∂ ’Á∂ ‘È, Í ¯À√Ò∂ ’’∂ «Î È‘Δ∫ √Ø⁄Á∂, ‹ÁØ∫ «’
¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈Í ’È Ú≈«Ò¡ª «Ú⁄ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈Í ’«Á¡ª-’«Á¡ª
‘ ⁄Δ˜ Ò¬Δ ¿∞ÂÙ≈‘ ¡Â∂ ‹ØÙ Óº·≈ ÍÀ ‹ªÁ≈ ‘À ¡Â∂ ¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ Ú≈«Ò¡ª ȱø
√øÌ≈ÚÈ≈Úª È≈ÒØ∫ √ΔÓ≈Úª, «ÓÒ‰ Ú≈Ò∂ Ò≈̪ È≈ÒØ∫ ÍÀ‰ Ú≈Ò∂ ÿ≈‡∂, ÚË∂∂ «Á÷≈¬Δ
Á∂‰ Òº◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ÍÃÔØ◊ ’È≈ ‹ª ‹Ø÷Ó Ú≈Ò≈ ¯À√Ò≈ ’È≈ ¿∞È∑ª Á∂ Úº√ «Ú⁄
È‘Δ∫ «‘øÁ≈Õ
«È√øÁ∂‘, ÁΩÒ ¡Â∂ «√˪’ «Úº«Á¡≈ «Ú⁄’≈ «ÙÂ≈ «Ú√ø◊ÂΔ ¡Â∂
«ÚØË Ú≈Ò≈ ‘ÀÕ
Ï‘π ¡«Ë’ «Úº«Á¡≈ ÍÃ≈Í «Ú¡’ÂΔ, «¬√ ’’∂ ËÈÚ≈È È‘Δ∫ ‘πøÁ∂,
«’¿∞∫«’ ¿∞‘ ËÈÚ≈È Ï‰È Ú≈ÒΔ ¿∞Ó ¡Â∂ ¯À√Ò∂ ’È Á≈ √Óª «¬Ó«Â‘≈Ȫ
¡Â∂ «‚◊Δ¡ª ÁΔ Ì∂‡ ⁄Û∑≈ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
ˆΔÏ Á∂Ùª «Ú⁄ ¤∞º‡Δ¡ª ÚË∂∂ ‘πøÁΔ¡ª ‘È ¡Â∂ ¤∞º‡Δ¡ª ÚË∂∂ ‘؉ ’’∂
«¬‘ Á∂Ù ˆΔÏ ‘Δ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ
«Íº¤∂ «‹‘∂ «¬º’ Ò∂÷’ È∂ “’ØÛÍÂΔ «’Ú∂∫ Ï‰Δ¬∂?” «√Ò∂÷ Ú≈ÒΔ Íπ√Â’
«Ò÷Δ ¡Â∂ ¡≈Í‰Δ Íπ√Â’ Á∂ ÍÃ⁄≈ Ò¬Δ ’¬Δ ʪ¬Δ∫ Ì≈Ù‰ «ÁºÂ∂Õ ¿∞√ ȱø ¡’√
Íπº«¤¡≈ «◊¡≈ «’ Â∞√Δ∫ Á»«‹¡ª ȱø ’ØÛÍÂΔ Ï‰È Á∂ „ø◊-ÂΔ’∂ ª Áº√Á∂ ‘Ø,
Í Â∞√Δ∫ ¡≈Í ’ØÛÍÂΔ «’¿∞∫ È‘Δ∫ ω∂? ¿∞√ Á≈ ¿∞μÂ «¬‘ √Δ «’ ¿∞√ È∂
◊ÒÂΔ «¬‘ ’ΔÂΔ «’ ¿∞√ È∂ ‹ΔÚÈ Á∂ ⁄≈ Á‘≈’∂ ÍÃΔ«÷¡≈Úª Í≈√ ’È «Ú⁄ ‘Δ
Ò◊≈ «ÁºÂ∂ ¡Â∂ «¬Ú∂∫ ’Ó≈¿∞‰ Ú≈Ò∂ ÚΔ‘ ’ΔÓÂΔ Ú∑∂ ◊π¡≈ «ÁºÂ∂Õ
ÁΩÒ «¬√ ◊ºÒ ÁΔ ÍÃÚ≈‘ È‘Δ∫ ’ÁΔ «’ «¬√ Á∂ Ó≈Ò’ ¡ÈÍÛ∑ ‘È ‹ª
ÍÛ∑∂ «Ò÷∂, Ì≈ Á∂ Ú≈√Δ ‘È ‹ª ¡ÓΔ’≈ Á∂ Ú≈√ΔÕ

15 / ≈‘-√Â∂
 ¿∞ÍØ’Â ⁄⁄≈ Á≈ ¡Ê «¬‘ È‘Δ∫ ÒÀ‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ «’ ¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈ È‘Δ∫
ÒÀ‰Δ ⁄≈‘ΔÁΔ, Í «¬‘ Ô≈Á º÷‰≈ ˜»Δ ‘À «’ ¡ÓÒ-«Ú‘»‰Δ ¿∞⁄∂Δ «Úº«Á¡≈
Â∞‘≈ȱø ¡Í≥◊ ω≈ ’∂ ’∂ÚÒ ÈΩ’Δ ‹Ø◊≈ ’ Á∂Ú∂◊Δ, Í ÈΩ’Δ «ÓÒ∂◊Δ È‘Δ∫Õ
‹∂ Â∞√Δ∫ ¡≈͉≈ ’øÓ ’È≈ ‘À ‹ª ÚÍ≈ ‹ª ¿∞ÂÍ≈ÁÈ Á∂ ÷∂Â «Ú⁄ ‹≈‰≈
‘À ª ˙‘Δ «Úº«Á¡≈ ⁄ø◊Δ ‘À, «‹‘ÛΔ Â∞‘≈‚∂ «Ú⁄ «Ú¿∞∫Â∂ ‘ج∂ ’øÓ ’È ÁΔ ÔØ◊Â≈
¡Â∂ √ÓºÊ≈ ȱø ÚË≈Ú∂, È‘Δ∫ ª «Úº«Á¡≈ ‘Δ Â∞‘≈‚∂ ≈‘ ÁΔ π’≈Ú‡ ω ‹≈Ú∂◊ΔÕ
√≈‚∂ √Ó≈‹ «Ú⁄ ÍÛ∑∂ «Ò÷∂ ÒØ’ª ÁΔ Èπ∞Ó≈«¬ÙΔ ¡ÓΔΔ È±ø √Ó≈‹ ÍÃÚ≈È◊Δ
ÁΔ È˜ È≈Ò È‘Δ∫ Ú∂÷Á≈Õ
⁄Ó’Á≈ Ó«‘ø◊∂ ’ºÍ«Û¡ª Ú≈Ò∂ ÍÃدÀ√ ‹ª ‘Δ∂ ÁΔ¡ª ÓπøÁΔ¡ª Ú≈Ò∂
‚≈’‡ ¡≈«Á ȱø ¡≈͉∂ «’ºÂ∂ «Ú⁄ Ó≈‘ È‘Δ∫ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈Õ
√Ó≈‹ ¡≈√ ’Á≈ ‘À «’ ¿∞‘ √≈Á∂ «‘‰ ¡Â∂ ¡≈͉∂ ËÈ ÁΔ È∞Ó≈«¬Ù È≈
Ò≈¿∞‰, ‹ÁØ∫ «’ √Ó≈‹ «¬È∑ª ȱø ¡≈«Ê’ «⁄øÂ≈Úª ÂØ∫ Óπ’ ‘؉ ÁΔ ÍÃÚ≈È◊Δ
«÷Û∂ ÓºÊ∂ «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ
‹∂ Â∞√Δ∫ ¡≈«Ê’ ͺ÷Ø∫ √πÂøÂ È‘Δ∫ ª Â∞‘≈ȱø ¡≈͉≈ „∂ √≈≈ √Óª,
Ù’ÂΔ ¡Â∂ √Ø⁄ «¬√ ͺ÷ ÍÃÂΔ «⁄øÂ≈ ’«Á¡ª ◊π˜≈ÈΔ ÍÚ∂◊ΔÕ «¬√ «⁄øÂ≈ Á≈
«¬Ò≈‹ ¡≈ÓÁÈ-ı⁄ Á≈ Ï‹‡ ω≈¿∞‰≈ ‘ÀÕ
ÍÃ∂Ù≈È ÒØ’ Ï‹‡ ω≈¬∂ ‹ª ¡≈ÓÁÈ-ı⁄ «Ú¿∞∫Â∂ «ÏȪ ‹ΔÚÈ ◊π˜≈Á∂
‘È, «¬√∂ Ò¬Δ ÍÃ∂Ù≈È «‘øÁ∂ ‘ÈÕ
«‹√ ÷∂‚ Á∂ È∂Ó È‘Δ∫ ‘È, ¿∞‘ ÷∂‚ ÷∂‚‰ Á∂ ’Ø¬Δ ¡Ê ÚΔ È‘Δ∫ ‘؉◊∂Õ
’¬Δ ÒØ’ √¯ÒÂ≈ ȱø «’√Ó È≈Ò ‹ØÛÁ∂ ‘È, «¬‘ ¡≈Á ’∂ÚÒ ¡√¯Ò
ÒØ’ª «Ú⁄ ‘πøÁΔ ‘ÀÕ
Â≈Ù Á∂ ͺÂ∂ Úø‚ «ÁºÂ∂ ‹ªÁ∂ ‘È, ͺÂ∂ È‘Δ∫ ÏÁÒ∂ ‹≈ √’Á∂, Í ¡≈͉∂
¡È∞ÌÚ ¡Â∂ ‹Ï∂ È≈Ò ¡√Δ∫ ¡≈Í‰Δ Áπº’Δ È≈Ò Á»‹∂ Á∂ Ôº’∂ ȱø Ó≈ Í≈ √’Á∂
‘ªÕ Â≈Ù Á∂ «ÓÒ∂ ͺÂ∂ √≈‚Δ «’√Ó ‘∞øÁ∂ ‘È, ¡√Δ∫ ÷∂‚Á∂ «’Ú∂∫ ‘ª, «¬‘ √≈‚Δ
ÔØ◊Â≈ ‘ØÚ◊
∂ ΔÕ
‹∂ ÙÂø‹ ÷∂‚‰Δ ¡≈¿∞∫ÁΔ ‘ØÚ∂ ª ’¬Δ Ú≈Δ «Í¡≈Á≈ («√Í≈‘Δ) ÚΔ Ï≈ÁÙ≈‘
ȱø ÿ∂ ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ
’¬Δ «Ú¡’ÂΔ √ÓfiÁ∂ ‘È «’ ¿∞È∑ª Á≈ «ÈÙ≈È≈ √ÍÙ‡ ‘Ø «◊¡≈ ‘À, √Ø ¿∞‘
«ÈÙ«⁄ø ‘Ø ’∂ √Ω∫ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ √πºÂ∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ
ÁΩÒÂÓ≥Á «Ú¡’ÂΔ ’ø‹»√ È‘Δ∫ ‘πøÁ∂, √ø‹ÓΔ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
Ú∂«÷¡≈ «◊¡≈ ‘À «’ ‹ÁØ∫ Â∞√Δ∫ ¡⁄≈È’ «ÓÒ∂ ÍÀ«√¡ª È≈Ò ¡≈Í‰Δ √ÓºÊ≈
È≈ÒØ∫ ÚË∂∂ Ó«‘ø◊Δ ’Ø¬Δ ⁄Δ˜ ÷ΔÁØ◊∂ ª Â∞‘≈ȱø Ò◊≈Â≈ ’¬Δ Ó«‘ø◊Δ¡ª ⁄Δ˜ª
16 / ≈‘-√Â∂
÷ΔÁ‰Δ¡ª ÍÀ‰◊Δ¡ª, È‘Δ∫ ª Í«‘ÒΔ¡ª ÷ΔÁΔ¡ª Ó«‘ø◊Δ¡ª ⁄Δ˜ª ÏÛΔ¡ª
¡‹ΔÏ Òº◊‰◊Δ¡ªÕ
¡≈͉∂ ÍÀ«√¡ª È≈ÒØ∫ Á»«‹¡ª Á∂ ÍÀ√∂ ı⁄‰∂ √Ω÷∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
¡≈͉∂ Ϻ«⁄¡ª ȱø Â∞√Δ∫ «‹øÈ∂ ÚË∂∂ ÍÀ√∂ Á∂ÚØ◊∂, ¿∞‘ ˙È∂ ÿº‡ Ï⁄≈¿∞‰◊∂;
«‹øÈ∂ ÿº‡ Á∂ÚØ◊∂, ˙È∂ ÚºË Ï⁄≈¿∞‰◊∂Õ
¡≈Í‰Δ √øÂ≈È È±ø Ϻ⁄ ≈‘Δ∫ ¡≈«Ê’ ͺ÷Ø∫ √πÂøÂ ‘؉ ÁΔ¡ª ¡≈Áª ‹∂
Ï⁄ÍÈ «Ú⁄ È‘Δ∫ Í≈˙◊∂ ª «¬‘ ¡≈Áª ’Á∂ ÚΔ È‘Δ∫ ÍÀ‰◊Δ¡ªÕ
‹ÁØ∫ ¡√Δ∫ ¡≈͉∂ ’Ó≈¬∂ ÍÀ√∂ ı⁄Á∂ ‘ª ª √≈‚∂ «È‰∂, «ÁzÙ‡Δ’Ø‰ ¡Â∂
¯À√Ò∂ Úº÷Δ ÌªÂ Á∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
‹ÁØ∫ º’ ’Ø¬Δ «Ú¡’ÂΔ ¡≈͉≈ ’Ó≈«¬¡≈ ÍÀ√≈ ı⁄ È‘Δ∫ ’Á≈, ¿∞ÁØ∫
º’ ¿∞‘ Ï⁄ÍÈ «Ú⁄ ‘Δ «Ú⁄Á≈ ‘ÀÕ
‹Ø ’∞fi Ó∂≈ ‘À ¡Â∂ ‹Ø ’∞fi Ó∂≈ È‘Δ∫, «¬‘ ‹≈‰ ÒÀ‰≈ ÏÛ≈ ˜»Δ ‘Δ È‘Δ∫
‘øπÁ≈, ÏÛ≈ Ò≈Ì’≈Δ ÚΔ ‘øπÁ≈ ‘ÀÕ
ÁΩÒÂÓ≥ÁΔ Á»«‹¡ª Ò¬Δ π˜◊≈ ÍÀÁ≈ ’È ÁΔ ÔØ◊Â≈ ‘øπÁΔ ‘ÀÕ
«‹‘Û≈ √Ó≈‹ ¡◊Ò∂Δ ÍΔÛ∑Δ Ò¬Δ „πº’Ú∂∫ π˜◊≈ È‘Δ∫ ¿∞Í‹≈¿∞∫Á≈, ¿∞‘
√Ó≈‹ √π÷Δ ¡Â∂ ÷πÙ‘≈Ò ÚΔ È‘Δ∫ ‘øπÁ≈Õ
√Óº«√¡≈ √ø√≈ ȱø √πË≈È ÁΔ È‘Δ∫, ¡≈͉∂ ¡≈Í È±ø ¿∞√≈» ’≈‹ª «Ú⁄
Ò≈¿∞‰ ÁΔ ‘À, ‘≈∂ ‘ج∂ ÒØ’ª Á∂ ‘È∂∂ «Ú⁄ √»‹ ⁄≈Û∑È ÁΔ ‘À, ’ÒÍÈ≈ ȱø
«√‹‰≈ «Ú⁄ ÏÁÒ‰ ÁΔ ‘À, «Ú‘Ò È±ø ÁΩÒ «Ú⁄ ÍÒ‡≈¿∞‰ ÁΔ ‘À, ÏÀ«·¡ª ȱø
ÁΩÛÈ ÁΔ «‘øÓ Á∂‰ ÁΔ ‘À, ÈΩ’Δ Ò¬Δ ÂÒ∂ «Ó≥Ȫ ’È Ú≈«Ò¡ª «Ú⁄ Ó≈Ò’
Ï‰È ÁΔ ÍÃ∂È≈ ¡Â∂ ¿∞ÂÙ≈‘ ¿∞Í‹≈¿∞‰ ÁΔ ‘À ¡Â∂ ‹≈◊ÁΔ¡ª ¡º÷ª È≈Ò √πÍÈ∂
Ú∂÷‰ ÁΔ ‘ÀÕ

***

17 / ≈‘-√Â∂