BOZKIF

B O Z K IR
Ö y k ü ler
YAZKO
Türkoçağı Cad, Kat: 2
Cağaloğlu-lstanbul
22 78 45

Mehmet Özgül’ün öteki çevirileri:

BİR DELİNİN GÜNCESİ (Gogol)
YERALTI DÜNYASI (Dostoyevski)
ÜÇ ÖLÜM (L. Tolstoy)
İV AN İLYİÇ'İN ÖLÜMÜ (L. Tolstoy)
BEYAZ GECELER (Dostoyevski)
BİR TAŞRAU (Çehcv)
KREÇETOVKA İSYASYONUNDA BİR OLAY (Soljsnltsln)
İVAN DENİSOVİÇ'İN BİR GÜNÜ (Sollenltsln)
BÜTÜN ESERLERİ / 4 c ilt / (C. Aytmatov)
LOPATİN'İN NOTLARI (K. Slmonov)
AİLE MUTLULUĞU (L. Tolstoy)
TARAŞ BULBA (Gogol)
TRÖST (Ehrenburg)
BUDALA (Dostoyevski)
MUJİK (Gorkl)
VARENKA OLESOVA (Gorkl)
BOZGUNCU (Gorkl)
ANAYURDUN DUMANI (K. Sımonov)

Bu kitap Ağaoğlu Yayınevi Teslslerl'nde

dizildi, basıldı, ciltlendi, 27 73 37
Kapak resmi: Leyla Uçansu
İstanbul. 1982
 BOZKIR
A N TO N Ç EH O V

Ç eviren :
M E H M ET Ö ZG Ü L

Yazarlar ve Çevirmenler Yayın Üretim

Kooperatifi
 B O Z K IR

(B ir Y o lcu lu ğ u n Ö yk ü sü )
I

B ir tem m u z s a b a h ın ın e rk e n sa a tle r in d e Z.
ilin e b a ğ lı N. k a s a b a s ın d a n çık a n , N u h N e b i’
d en k a lm a , y aysız, k ö h n e b ir a ra b a , k a s a b a n ın
ö n ü n d ek i a n a y o la sap tı. B r iç k a a d ı v e rile n bu
tü r u fa k a r a b a la r a şim di R u sy a ’d a y a ln ız tü c ­
c a r k a h y a la rı, cele p le r, b ir de y o k su l p a p a z la r
b in e rle r
A ra b a en u fa k b ir h a re k e tte ta k u r tu k u r s e s­
le r çık a rıy o r, c ız ır tıla r k oy v eriy or, a r k a y a b a ğ ­
lı boş b ir k o v a d a ta n g ır tıla r la b u g ü rü ltü y e
k a tılıy o rd u . Y a ln ız b u g ü rü ltü le re , a r a b a n ın
göv d esin d en s a r k a n d eri p a r ç a la r ın a b a k a ra k
bu k ü lü s tü r b in e k a ra c ın ın h a n i n erd e y se k ı­
rılıp d ö k ü lü v ere ce ğ in i san ırd ın ız.
B riç k a d a N. li ik i ad am o tu ru y o rd u . B u n ­
la rd a n b iri, gözlü k lü , h a s ır şa p k a lı, yü zü sin e k
k a y d ı tıra ş lı, ilk b a k ış ta tü c c a rd a n ço k m em u ­
r a b en zey en , tü c c a r İv a n İv a n ıç K u zm iço v ’du.
Ö te k i ise, y e lk e n b ezin d en k u rşu n i b ir k a fta n
ile g en iş k e n a rlı b ir silin d ir şa p k a giy en , b e li­
n e re n k re n k işle m e li b ir k e m e r ta k m ış, uzun
sa ç lı, u fa k te fe k b ir ih tiy a r, N ik o lay ev sk k ilis e ­
si v a iz i p a p az K risto fo r Ş iriy s k i... Iv a n İv a n ıç
d a lg ın d a lg ın düşü nüyor, b ir y a n d a n d a u y k u ­
su n u d a ğ ıtm a k iç in ik id e b ir b a ş ın ı silk e liy o r­
du. Y ü zü n d e, iş te n b a ş k a b ir şey d ü şü n m ey en
b ir a d a m ın k u ru lu ğ u y an ın d a, y a k ın la rın d a n
y e n i a y rılm ış b ir sa rh o şu n d u y g u sa llığ ı v ard ı.
P a p a z K r is ta fo r ise ıs la k g ö zlerle, T a n n ’n ın y a ­
r a ttığ ı b u g ü zel d ü n y a y a h a y r a n h a y r a n b a k ı­
yordu. Y ü z ü n e ö y lesin e ta tlı b ir gü lü m sem e y a ­
y ılm ıştı k i, g ü lü m sem e s a n k i silin d ir ş a p k a s ı­
n ın k e n a r la r ın a d eğ in ta şm ış san ırd ın ız. İy im ­
s e r yüzü üşüm ü ş g ib i k ıp k ırm ızıy d ı.
K u zm içov ile p e d e r K r is ta fo r y ü n s a tm a ­
y a g id iy o rlard ı. E v le rin d e n a y rılm a d a n ö n ce t ı­
k a b a s a p u f b ö reğ i y em işler, s a b a h ın e rk e n s a ­
a tin e b a k m a d a n iy ice k a fa la r ı çek m işlerd i. Ş im ­
di ik isi d e ça k ır k e y ifti, n e şe le ri y erin d e y d i...
A n la tıla n b u ik i k işid e n v e a r a b a y a k oşu lu
b ir ç if t k ıv ra k d oru a t ı y o ru lm a d a n k ır b a ç la ­
y a n a r a b a c ı D e n isk a ’d a n b a ş k a b ir y olcu d a h a
v ard ı. Bu, yüzü g ü n e şte n y an m ış, göz y a ş la rıy ­
la ısla n m ış b ir ço cu k tu . Y e g o ru şk a a d m d a k i bu
ço c u k K u zm iço v ’u n y eğ en iy d i. D ay ısın ın izn ini,
p a p a z K ris to fo r’u n d a o n a y ın ı a ld ık ta n so n ra
u z a k b ir k e n tte g im n a z iy a y a 1 g irm e k iç in g ö ­
tü rü lü yord u . O ku m u ş in sa n la ra , so y lu la r to p ­
lu lu ğ u n a h a y r a n lık b esley en , K u zm iço v 'u n k ü ­
çü k b ir d ev let m e m u ru n d a n d ul k alm ış kız k a r ­
deşi O lg a İv an o v n a, yün s a tm a y a g id en a ğ a b e ­
yin d en , oğlu Y e g o ru ş k a ’y ı d a y a n m a a lm a sın ı,
g id eceğ i y erd e k i o k u la v e rm e sin i istem işti. İşte
şim d i Y e g o ru şk a a r a b a n ın önünd e D e n isk a ’n ın
y a n ın d a o tu ru y o r; n e re y e g ittiğ in i b ilm e m en in
şa ş k ın lığ ı için d e, a ş a ğ ı d ü şm em ek iç in sık sık
a r a b a c ın ın d irse ğ in e tu tu n u rk e n , k a y n a y a n se ­
m a v e rin ü stü n d e k i d em lik g ib i hop hop h o p lu -
yordu. A ra b a n ın h ız ın d a n d o lay ı a l g ö m leğ i s ır ­
tın d a şişip k a b a rıy o r, ta v u s tü y ü ta k ılm ış y en i
ş a p k a sı ik id e b ir en se sin e k ayıyo rd u .
A r a b a k a s a b a d ışın d a k i h a p is h a n e n in ö n ü n ­
d en g e çe rk e n Y e g o ru şk a y ü k sek b ey a z d u v a r d i­
bin d e sessiz sessiz g ezin e n n ö b e tçile re , p a rm a k ­
lık lı k ü ç ü k p e n ce re le re , d am d a p a rla y a n h a ç a

(1) Bugünkü ortaokul-lise dengi o rta öğrenim ku ­

rumu (Ç.N.)
b a k tı v e b ir h a f t a ö n ce K a z a n M ery em A n a sı
gü n ü n d e a n n e siy le b irlik te b u r a y a g elişle rin i,
y o rtu y u h a p is h a n e k ilisesin d e k u tla m a la rın ı
an ım sad ı. P a s k a ly a y o rtu su n d a d a a şç ı Lyud-
m ily a ve D e n isk a ile b irlik te g en e b u ra y a g e l­
m işlerd i. Y a n la r ın d a b ö rek , h a ş la n m ış y u m u r­
ta , k ız a rm ış sığ ır e ti ve ç e ş it ç e ş it ç ö re k le r g e ­
tirm işle r; b u n la rı v e rd ik le ri m a h p u sla r te şe k k ü r
edip ista v ro z ç ık a r m ış la r; m a h p u sla rd a n b ir i y i­
y e ce k le re k a r ş ılık o la r a k Y e g o ru şk a ’y a k a la y la
k a p lı b ir ç if t k o l d ü ğ m esi a rm a ğ a n etm işti.
Ç ocu k ta n ıd ığ ı b u y e rle re b a k tı; d en siz a r a ­
b a h ız la sa v u şu p gid iy o r, h e r şey i g e rid e b ır a ­
kıyordu . H a p ish a n ed e n so n ra iste n k a r a r m ış d e­
m irci d ü k k a n la rın ı, b u n la rın a rd m d a n p a rç a
ta ş la rd a n ö rü lm ü ş b ir d u v a rın çev reled iğ i, su s­
kun, y eşil m e z a rlığ ı g eçip g ittile r. D u v a rın a r ­
k a sın d a n , v işn e a ğ a ç la r ın ın y e şillik le ri a r a s ın a
g iz le n m iş b ey a z m e z a r ta ş la rı, s ır a s ır a h a ç la r
gözü kü yor; u z a k ta n b a k ılın c a b u n la r b ey az b e ­
n e k le r g ib i d u ruyordu . Y e g o ru şk a , v işn e le r ç i­
çe k a ç m c a m e z a r ta ş la r ı ile h a ç la r ın v işn e ç i­
çe k le rin d e n o lu şan b ey az b ir d enize k a rıştığ ın ı,
v işn e le r o lg u n la şın c a d a b ey a z ta ş la r ın k a n k ır ­
m ızısı b e n e k le rle k a p la n d ığ ın ı an ım sad ı. O rad a,
v işn e le rin a ltın d a b a b a s ı ile n in e si Z in aid a D a ­
n ilo v n a g ece -g ü n d ü z b itm ez b ir u y k u y a d a l­
m ışla rd ı. N in esi ö ld ü ğü z a m a n onu u zun , d a r
b ir ta b u ta k o y m u şlar, k a p a n m a k b ilm e y en göz­
le rin i ik i b a k ır b e ş lik le k a p a tm ışla rd ı. Y a ş lı n in e
ölü m ü n e k a d a r d in ç k a lm ış b ir k ad ın d ı, p a z a r­
d a n h a ş h a ş to h u m u serp ili y u m u şak s im itle r a l ­
d ırır, y erd i. Şim d i ise u yu yor, u y u y o rd u ... M e­
z a rlığ ın ilerisin d e tu ğ la f ır ın la r ı tü tü yord u . U zu n
k a m ış la r la ö rtü lü b a sık d a m la rın a ltın d a n ç ı­
k a n koyu, k a r a d u m a n la r ir i k ü m e le r o lu ştu r­
d u k ta n s o n ra u su l u su l g öğ e y ü k seliy o rlard ı.
F ır ın la r v e m e z a rlık ü zerin d ek i gök yü zü es­
m e rle şm işti; d u m an ö b e k le rin in g en iş g ö lg e le ri
 yolda, ta r la la r d a sü rü n ü yo rd u . D a m la rın y ö re ­
sinde, koyu d u m an için d e k ırm ız ı to z la ö rtü l­
m üş g ib i g ö rü n en in s a n la r, a tla r k ım ıld a n ıy o r­
du.
F ırın la rın h em e n y a n ın d a k a s a b a n ın son
c a n lılığ ı d a b itiy o r, k ır la r başlıy ord u . Y e g o ru ş-
k a son b ir kez dönüp k a s a b a y a b a k tı, b u n u n
a rd ın d a n yüzü n ü D e n isk a 'n ın d irseğ in e d a y a y a ­
r a k a c ı a c ı a ğ la m a y a b aşlad ı.
K u zm içov y eğ en in in a ğ la m a s ın a ö fk e le n m iş­
ti.
— H adi, h ad i, g en e h ü n g ü rd em e, h ü n g ü rd ek !
Ş ım a rık lığ ı b ır a k d a s a ly a n ı a k ıtm a b a k a y ım !
dedi. M ad em g itm ek istem iy o rsu n , g itm e! S e n i
zo rla g ö tü re n yok!
P ed er K risto fo r ise ça b u k ç a b u k ş u n la rı
söyledi:
— A ğ la m a y av ru m , yok b ir şey. Y eg o r, oğlum ,
yok b ir şey. Y o k b ir şe y ... T a n r ı’y a sığın , oğlum .
K ö tü lü k için d eğil, iy ilik için gid iy o rsu n . O k u ­
m a a y d ın lık tır d em işler, c a h illik de k a ra n lık . Y a
iş te ...
K u zm içov a y n ı ö fk ey le sordu:
— H adi, söyle! g e riy e d ö n m ek is tiy o r m u su n ?
Y e g o ru ş k a h ıç k ır ık la r a ra s ın d a y a n ıt verdi:
— I-istiy o ru u u u m !..
— D ön öyley se! Z aten boşu b o şu n a g id iy o r­
sun. O k u m a y a n iy e ti o la n b ö y le d av ran m az.
P ed er K risto fo r ö ğ ü tle rin i eld en b ıra k m ıy o r­
du.
— Y o k b ir şey, yok b ir şey, oğlum . T a n r ı’y a
sığ ın sen. Lom onosov d a se n in g ib i g itm işti o k u ­
la, on u b a lık ç ıla r ın y a n m a k a tm ışla rd ı. N e v a r
k i A v ru p a ça p ın d a b ir a d a m old u so n u n d a.
İn a n ç la k a z a n ıla n b ilg i T a n n ’y ı se v in d ire ce k
ü rü n le r v erir. H an i, d u a d a b ile n a s ıl sö yleriz:
« Y a r a d a n ’m ş a n ın a , a n a -b a b a m ız m a v u n m a sı­
n a, yu rd u m u zu n , k ilise n in y a r a r ın a olsun.» Ö y ­
le d eğ il m i?
U cu z y a p ra k s ig a r a la r ın d a n b ir ta n e s in i y a ­
k a n K uzm içov;
— Y a r a r d ed iğ in ç e şit ç e şittir, dedi. B a k a r s ın
ad am y irm i y ıl o k u r o k u r d a k a fa s ı g en e n a h
m erm er!
— Ö y lesi de v a r ...
— B ilim k im isin in işin e y a ra r, k im isin in de
y a ln ız c a a k lın ı k a r ış tır ır . D ü şü n cesiz b ir k a d ın ­
d ır kız k a rd eşim , so y lu lu k la bozm u ş a k lın ı. O ğlu
o k u y a ca k m ış d a a d a m o la ca k m ış. O y sa bilm ez
ki, m a l v a rlığ ım , k a z a n c ım o ğ lu n u n y a şa m b o ­
yu r a h a t etm esin e y e te r de a r t a r b ile ... Ş u n u n
iç in sö ylü y o ru m b u n la rı: E ğ e r h e rk e s o k u y a ­
ca k olsa, ta r la y ı-ta p a n ı k im ek ecek , kim tic a ­
r e tle u ğ ra ş a c a k ? K im se ü rü n y e tiştirip m a l s a t­
m azsa a cım ız d a n ö lü rü z...
— Ö yle d iy o rsu n a m a h e rk e s ta rla d a , d ü k ­
k a n d a ça lışm a y a k a lk a r s a b u s e fe r de b ilim le
u ğ ra ş a c a k k im se kalm az.
O tu ra k lı la f la r e ttik le rin e in a n a n K u zm içov
ile p ed er K r is ta fo r h e r ik isi d e y ü z lerin i cid d i­
le ştird ile r, a y n ı a n d a ö k sü rd ü ler. K o n u şm a la ra
k u la k k a b a r ta n D e n isk a b u n la rd a n fa z la b ir şey
a n la m a d ığ ı iç in b a şın ı sa lla d ı, h a fifç e d o ğ ru ­
la r a k d oru a tla r a k ır b a ç sa lla d ı, so n ra o rta lığ a
b ir sessiz lik çöktü .
B u a r a d a y o lcu la rın g ö z leri ön ünd e, te p e le r
z in c irin in a rd a r d a u zayıp g ittiğ i so n su z b ir
o v a a çılm ış b u lu n u y ord u . B irb irin in a r k a s ın ­
d a n s ık la ş a ra k g özü ken b u te p eler, y olu n sa ğ ın ­
d a ta u fk a d eğ in u z a n ırk e n m e n e k şe re n g i e n ­
g in le rd e gözd en y ite n b ir y ü k sek liğ e k a rış ıy o r­
lard ı. G id ersin iz, g id ersin iz, b u y ü k sek liğ in n e ­
red e b a şla y ıp n e re d e b ittiğ in i a n la y a m a z sın ız ...
G ü n eş de g e rile rd en , k a s a b a n ın ü stü n d en b ir
y erd en doğm uş; k en d i sessiz, a c e le siz iş in e k o ­
yulm u ştu . İlk g ü n eş ışın la rı, y e rin g ö k le b ir le ş ­
tiğ i te p e c ik le rin v e u z a k ta k o lla rın ı s a lla rk e n
m in icik b ir a d a m ı a n d ıra n y ü k se k çe y e l d e ğ ir­
m e n in in y ö resin d e g en iş, p a rla k , s a n b ir ş e rit
 olu p b o ylu b o y u n ca u zand ı. B ir d a k ik a so n ra
b ö y le b ir şerit, d a h a b e rile rd e sa ğ a d oğru k a y ­
dı, y a k ın d a k i te p e le ri sard ı. A ra d a n fa z la b ir
z a m a n g eçm ed en ılık b ir şey Y e g o ru ş k a ’n m s ır ­
tın a dokundu; b ir ış ık d em eti a rk a s ın d a n g iz lice
sü zülüp a tla rın , a r a b a n ın ü zerin d en a ştı, k a r ­
şıd a n y a y ıla ra k g ele n ş e r itle r le b irle şti. G en iş
b o zk ır, ü zerin d en s a b a h m lo şlu ğ u n u a tıp b ir ­
d e n b ire g ü lüm sedi, ç iğ le r ışıl ışıl ışıld ad ı.
B ir g ü n ö n ce g ü n eşten k a v ru lm u ş o lan , y a ­
n ık re n g i, y a n ca n lı, şim di ise çiğ le rin y ık ay ıp
g ü n eşin ilk ış ık la r ıy la o k şad ığ ı b içilm iş çav d ar,
k a n g a l, sü tleğ en , d a ğ k e n e v irle ri y en id en ç iç e k ­
le n m e k iç in d irild ile r. D ed em en k u ş la n yolu n
ü stü n d e n şen ç ığ lık la r la u çu ştu , g e le n ile r o tla ­
r ın a ra s m d a n seslen d i, sol y an d an , u z a k b ir
y erd en ta r la k u şla rın ın cıv ıld a ştığ ı duyuldu.
A ra b a d a n ü rk e n b ir k e k lik sü rü sü k a n a t çırp tı,
g ev re k « p im » sesle riy le te p elere d o ğ ru u çtu .
Ç e k irg eler, c ır c ır la r , ağ u sto s b ö ce k leri, ç a y ır ç e ­
k irg e le ri o tla rın için d e n cız ırd a y a n tekd ü ze tü r ­
k ü le rin i tu ttu rd u la r...
F a k a t z a m a n ile rle d ik ç e ç iğ le r b u ğ u la şıp u ç ­
tu, h a v a d o n u k laştı, a ld a tılm ış b o z k ır g en e o
h ü zü n lü , ölgü n tem m u z g örü n ü m ü n e bü rü nd ü .
O tla r pörsüdü, y a şa m söndü. G ölge g ib i y u ­
m u şa k re n k le riy le u z a k la rd a k i y a n ık yeşil, k a v ­
ru lm u ş, m o r te p eler; p u slu e n g in le re göm ü lm ü ş
düz ova; b ü tü n b u n la rın tep esin d ek i, o rm a n la ­
rın , y ü k sek d a ğ la rın b u lu n m a d ığ ı b o z k ırla rd a
ço k d a h a d erin , ço k d a h a d u ru g özü ken g ö k ­
yüzü, o so n su zlu k için d e sık ın tıd a n donup k a l­
m ış g ib iy d iler.
N e b o ğ u cu b ir sıca k , n e sık ın tılı b ir h a v a i
Y e g o ru şk a k a rşısın d a d u rm a d a n a y n ı şe y le ri
g örü y or: gökyüzü, ova, te p e le r ... O tla rın a r a s ın ­
d a k i m ü zik son bu ld u , d ed e m en le r su stu , k e k ­
lik le r b ir y e rle re çe k ip g itti. Y a ln ız s a k s a ğ a n ­
la r solm u ş o tla r ü zerin d e iş o lsu n d iy e u çu şu ­
yor, h ep si de b irb irin e b en z e d ik le ri için , boz­
k ıra d a h a tek d ü ze b ir g ö rü n ü m v e riy o rla r.
K a n a tla r ın ı u su l u su l sa lla y a n b ir ç a y la k to
pede sü zülüyor, y a şa m ın sık ıc ılığ ın ı a n la m ış g i­
bi h a v a d a b ir a n d u ru y or, so n ra k a n a t çırp ıy o r
ve b o z k ırın ü stü n d e ok g ib i k ay ıy o r. N için u ç ­
tu ğu, n erey e u çtu ğ u b e lli d eğ il... U z a k ta k i y el
d eğ irm en i d u rm a d a n k a n a tla r ın ı o y n atıy o r.
T e k d eğ işik lik , y a b a n i o tla r a ra s ın d a b ey az
b ir k a fa ta s ın ı y a d a k a y a p a rç a s ın ın b ird en g ö ­
rü n ü p k a y b o lm a sı. İri b ir taş, d a lla r ın a g ö k çe rg e
k on m u ş k u ru b ir a k sö ğ ü t b ir a n iç in g ö zü n ü ­
zün ön ü n d e b eliriv e riy o r, b ir g elen i, k o şa ra k
y old an g eçiy o r; so n ra y en id en y a b a n i o tla rd a n ,
tep elerd en , ek in k a rg a la rın d a n b a ş k a b ir şey
g örü lm ez oluyor.
Çok şü kü r, işte k a rşıd a n e k in d em e tleriy le
dolu b ir a r a b a g eliyo r. Y ığ ın ın ta te p esin e b ir
k ız ço cu ğ u y atm ış. K ü çü k k ız s ıc a k ta n b itk in ,
u ykulu; k a rş ıd a n b e lire n a r a b a y ı g ö rü n ce b a ­
şın ı k a ld ırıp b a k ıy o r. D e n isk a d a o n a b ak ıy o r,
b r iç k a y a k o şu lu d oru a tla r b a ş la r ın ı d em etlere
u z a tıy o rla r. E k in a r a b a s ı g ıc ırd a y a r a k b e rik in e
b in d ird i b in d irecek , k ılç ık lı b a ş a k la r p ed er K ris-
to fo r’u n silin d ir şa p k a sın ı sü p ü rg e g ib i sıy ırıp
g e çiy o rla r. D e n isk a b a ğ ırm a y a b aşlıy o r:
— A ra b a n ı d o ğ ru sü r, şişik ! Ş u n a b a k , s u r a ­
tın ı eşe k a r ıs ı m ı sokm u ş n e! D av u l g ib i ş iş ­
m iş!..
K ız u y k u lu u y k u lu gü lü m sü yor, d u d a k la rın ı
k ıp ırd a tıp k en d i k en d in e b ir ş e y le r m ırıld a n d ık ­
ta n so n ra y ığ ın ın ü stü n e y en id en y a tıy o r... H ah,
ile rd e k i tep ed e b ir k a v a k g özü ktü. O n u o ra y a
k im in d ik tiğ in i, te k b a ş ın a o ra d a n iç in d u ru p
d u rd u ğu n u T a n n b ilir! Y e ş il g iy sile ri için d ek i
sü lü n g ib i k a v a k ta n g ö zleri a y ırm a k zor. M u t­
lu m u d u r b u g ü zel y a r a tık d u rd u ğu y erd e? Y a ­
z ın y a k ıc ı sıca ğ ın d a n , k ışın d o n u n d an , tip isin ­
den, güzü n k a p a lı h a v a la r ın d a n b a ş k a n e g ö rü r
bu y erle rd e ? O k o rk u n ç g e ce le r, ö fk ey le u ğ u ld a-
d a y a n a zg m rü z g a rla rd a n b a ş k a b ir şey iş itil­
m ey en k ış g e ce le ri, d a h a d a ö n em lisi ö m ü r b o ­
yu h ep y aln ız, y a ln ız ... K a v a ğ ın ö te sin d e b ir
tep ed en b a şla y ıp a şa ğ ıd a y o la k a d a r u z a n a n
s a p s a n b ir bu ğd ay ta r la s ı v ar. Teped e ek in b i­
çilip y ığ m y ap ılm ış, a ş a ğ ıd a ise y en i b içiliy o r.
A ltı tır p a n c ı y a n y a n a d u rm u şla r, tırp a n la rın ı
sa llıy o rla r. T ırp a n la r g ü n eşte p a rlıy o r, h ep si a y ­
n ı tem p od a « V ıjj! V ıjjl* d iy e se sle r ç ık a n y o r.
D em et b a ğ la y a n k a d ın la rın te rle rin i silm e sin ­
den, tırp a n c ıla rın y ü zlerin d en , tır p a n la n n p ırıl
p ırıl p a rla m a sın d a n s a n sıc a ğ ın y a k tığ ı, b u ­
n a lttığ ı belli. D ili b ir k a rış d ışa rı çık m ış k a r a
b ir köpek, b e lk i h a v la m a k n iy e tiy le tır p a n c ıla ­
rın y a n ın d a n a r a b a y a d oğru k oşu y o r, fa k a t y a rı
y old a d u ru y or, k a m ç ısın ı «Çok sıca k , sa k ın h a v ­
la m a h a!» d e rcesin e s a lla y a n D e n isk a ’y a k a y ıt­
sız ca b ak ıy or. D em etçi k a d ın la rd a n b iri d o ğ ru ­
lu yor, a ğ rım ış b elin i ik i e liy le b ird en tu ta ra k ,
Y e g o ru ş k a ’n ın a l g ö m leğ in i g ö zleriy le izliyor.
K ırm ızı re n k m i d ik k a tin i çe k m işti, y o k sa evde
b ıra k tığ ı ç o c u k la rın ı m ı a n ım s a m ıştı? Ö ylece,
u zu n sü re k ım ıld a m a d a n d urup, g e ç e n le rin a r ­
d ın d a n b ak ıy or.
İşte ek in b iç e n le r de a rk a d a k ald ı. Y in e k a v ­
ru lm u ş ova, y a n m ış tep eler, s ıc a k gökyü zü u z a ­
n ıy o r g ö z le r önünd e; y in e b ir ç a y la k tep ed e sü ­
zü lü yor. U z a k ta k i y eld e ğ irm en i h â lâ k o lla rm ı
sa llıy o r, g en e e sk isi g ib i k o lla rın ı s a lla y a n k ü ­
çü k b ir a d a m ı an d ırıy o r. U z a k ta d ik ilip d u rm a ­
sı n e c a n sık ıcı! S a n k i y a n m a v a rıla m a z m ış,
a r a b a d a n k a ç a rm ış g ib i b ir g ö rü n ü şü v ar.
P ed er K risto fo r ile K u zm iço v h ep su su y o rlar.
D en isk a d oru ta y la r ı a r a d a b ir k ırb a ç la rk e n
b a ğ ırıy o r, a ğ la m a sın ı k esm iş b u lu n a n Y eg o ru ş-
k a s a ğ a -s o la u m u rsa m a z c a b a k ıy o r. S ıc a ğ ın , s ı­
k ıcı b o z k ırın onu yordu ğu , c a n m d a n b ezd ird iğ i
belli. S a n k i ç o k ta n d ır y o l g id iy o rm u ş, ç o k ta n ­
d ır a r a b a d a sa rsıh y o rm u ş, g ü n eş ç o k ta n d ır s ır ­
tın ı y a k ıy o rm u ş g ib i b ir d u y gu içind e. O n v e r s ta 1
bile ile rle m e d ik le ri h ald e , «D inlenm e z a m a n ı
geldi.» d iye d ü şü n ü y o r. D a y ısın ın y ü zü nd eki
d u y g u sa llık silin m iş, işte n b a ş k a b ir şey d ü şü n ­
m eyen b ir tü c c a rın k a tılığ ı k a lm ıştı. Ö zellik le
g özlü klü old u ğu , b u rn u n u n , ş a k a k la rın ın to za
b u la n d ığ ı şu s ır a d a b u k a tılık , tır a ş lı yüzü ne
a cım a sız b ir z a lim in h a v a sın ı veriy ord u . P ed er
K risto fo r ise T a n r ı’n ın özen e b ezen e y a ra ttığ ı
d ü n y ay a b a k m a y a d o y a m a m ıştı d a h a , y ü zü n ­
d en ek silm ey en g ü lü m sem esiy le ç e v re sin i h a y ­
ra n h a y r a n sey red iyo rd u . K a fa sın ın iç in e n e
k a d a r iç a çıcı, n eşe v e ric i d ü şü n ce le r dolm uş
o lm alı ki, g ü lü m sem e yüzü nden h iç silin m iy o r­
du. Y ü zü n d e d o n m u ş g ib i d u ra n gü lü m sem ey e
b a k a ra k k a fa sın d a k i iç a çıcı, n eşe v e ric i d ü şü n ­
c e le rin s ıc a k ta n b ey n in e p işip y a p ıştığ ın ı s a n ır ­
dınız.
K u zm içov b ir a ra ;
— Hey, D en isk a, bu gü n a r a b a k e rv a n ın a y e ­
tişir m iyiz? diye sordu. H a n i dün k a sa b a d a n
g eçm işlerd i y a ? O n la rı sö y lü y o ru m ...
D e n isk a gök yü zü n e b a k tı, y erin d e n h a fifç e
d oğru lu p a t l a n k ırb a ç la d ı, a n c a k o n d an so n ra
so ru yu y a n ıtla d ı:
— G ece b a s tırd ık ta n so n ra y e tişe b iliriz b elk i
d e...
O s ıra d a köp ek h a v la m a la n duyuldu. B u n u n
a rd ın d a n a ltı ta n e ir i b o z k ır ç o b a n k ö p eğ i p u ­
su d an fır la r c a s ın a , azg ın , u lu y a n h a v la m a la rla
a ra b a y a sa ld ırd ı. Ö rü m cek a ğ ı g ib i k ıllı s u r a tla ­
rın d a n k in k u sa ra k , ö fk eli g ö zleriy le a r a b a d a k i-
le re y e rc e s in e b a k a r a k a ra b a y ı d ö rt b ir y a n d a n
k u ş a ttıla r; sa n k i a v la rın ı b irb irle rin d e n k ıs k a n ­
d ık la rı iç in itişip k a k ış a r a k h ep b ir a ğ ız d a n b o ­
ğuk b ir u ğ u ltu tu ttu rd u la r. Ö fk e d e n k u d u rm u ş

(1) V ersta; 1060 m. (Ç.N.)

g ib iy d iler; a tla n , a ra b a y ı, a r a b a n ın için d e k i in -
s a n la n b ir a n d a p a ra m p a rç a etm ey e h a z ır g ö­
rü n ü y o rla rd ı. K ö p e k leri k a m çıla y ıp k ızd ırm ay ı
sev en D en isk a k a rş ıs ın a ç ık a n bu fır s a tta n ö tü ­
rü son d ere ce k ıv an çlıy d ı. O d a su ra tın ı ö fk e y ­
le b u ru ştu ru p ö ne d oğru e ğ ile re k ç o m a rla rd a n
b irin e esa s lı b ir k ır b a ç y a p ıştırd ı. İtle r h ep b ir
a ğ ız d a n u lu d u lar, a tla r h ız la rın ı a rtırd ıla r. A ra ­
b a n ın ön ü n d e z o rlu k la tu tu n a n Y e g o ru şk a k ö ­
p e k le rin k in li g özlerin e, siv ri d işlerin e b a k a r ­
ken , boş b u lu n u p a ş a ğ ı y u v a rla n ıv e rse bu c a ­
n a v a r la r ın on u b ir a n d a p a r ç a p a rç a e d e ce k le ­
r in i düşündü. A m a n ed e n se h iç b ir k o rk u d u y ­
m uyor, D en isk a g ib i o d a k ö p ek lere ö fk e li ö f­
k eli b a k ıy o r, o n u n d a elin d e b ir k ırb a c ın b u lu n ­
m a y ışın a y erin iy ord u .
A r a b a b ü yü k b ir k oy u n sü rü sü y le a y n ı h iz a ­
y a g e lin ce K u zm içov D e n isk a ’y a b ağ ırd ı:
— D u r! D u rd u r a ra b a y ı! D u m r !
D en isk a b ü tü n g öv d esin i g eriy e verd i, a tla r ı
g ü çlü k le d urdu rd u. A ra b a s a r s ıla r a k d u ru n ca
K u zm içov ç o b a n a b a ğ ırm a y a b aşlad ı:
— H ay, k örolası, g e l b u ra y a ! S u s tu r şu k ö­
p e k leri!
K ışlık b ir şa p k a g iyen, ü stü -b a şı y ırtık p ır­
tık, k a lç a s ın d a n k ir li b ir çu v a l sa rk a n , u cu ç e n ­
g elli so p a sın a d a y a n m ış, y a lın ay a k , N u h N e b i’
d en k a lm a y a şlı b ir ço b a n , azg ın k ö p ek leri y a ­
tıştırd ı; ş a p k a sın ı ç ık a r a r a k a r a b a y a y a k la ştı.
T ıp k ı o n u n g ib i e sk i p ü skü g iy sili b iri d e sü rü ­
n ü n ö b ü r b a şın d a k ım ıld a n m a d a n d u ru y or, a r a ­
b a y la g e çe n le re v u rd u m d u y m azca b ak ıy ord u .
— B u sü rü k im in ? diye sord u K u zm içov y aşlı
ço b a n a .
— V a rla m o v ’un!
S ü rü n ü n ö b ü r b a şın d a k i ço b a n , a y n ı soru k e n ­
d isin e so ru lm u ş gibi:
— V a rla m o v ’un, d iye k a rş ılık verdi.
— D ün V a rla m o v ’u n, b u ra d a n g e çtiğ in i g ö r­
d ünüz m ü ?
— H a y ır, efen d im . D a h a d o ğru su k a h y a la rı
g eçtiler.
— H ad i öyley se, s ü r a ra b a y ı!
K u zm iço v ’u n b u y ru ğ u ü z erin e a r a b a y en id en
y o la koyuld u, k u d u rg a n k ö p e k le r ile ç o b a n la r
g erid e k a ld ıla r. Y e g o ru şk a elin d e o lm ad an ile ­
rile re , m o r re n g e bü rü n m ü ş e n g in le re b a k ıy o r­
du. K a n a tla r ın ı s a lla y a n d eğ irm en g ittik ç e y a k -
la şıy o rm u ş g ib i b ir d u y g u y a k ap ılm ıştı. Ç ünkü
g ittik ç e b ü y ü y e rek k o c a m a n b ir şey o lm u ştu so ­
n u n d a. Şim d i d ö n en ik i k a n a d ın ı d a a ç ık ç a g ö ­
reb iliy o rd u . K a n a tla rd a n b iri eskiyd i, şu ra sın a
b u ra sın a y a m a la r k o n u lm u ştu ; ö te k i k a n a t ise
y en i y a p ıld ığ ı iç in g ü n eşte p arlıy o rd u .
A r a b a y old a düm düz g ittiğ i h a ld e d eğ irm en
hep so la k a y ıy o r g ibiyd i. G id iy o rla r g id iy o rlar,
d eğ irm en d u rm a d a n so la k a y ıy o r, b ir tü rlü g öz­
d en k ayb o lm u y ord u .
D en isk a d a a y n ı şe y le ri d ü şü n ü y o r o lm a lı ki:
— B o ltv a o ğ lu n a iy i b ir y e l d eğ irm en i k urd u ,
dedi. K en d i ç iftliğ i de y ak ın d ad ır.
— Ç iftlik m i d ed in ? H ani, n e re d e ?
— Ş u ra d a . D eğ irm e n in a r k a s ın a d üşer.
G e rç e k te n , ço k g eçm ed en B o ltv a ’n ın ç iftliğ i
de g özü ktü. D eğ irm en b ir tü rlü gözd en u z a k ­
laşm ıy or, p ırıl p ırıl p a rla y a n k a n a d ıy la Y ego -
ru ş k a ’y a b a k ıy o r, h ep d önüyordu. N e y a m a n b ir
büyü cü yd ü b u ?

II

Ö ğley e d oğru a r a b a a n a y old an s a ğ a saptı,

y a v a ş y a v a ş b ira z d a h a ile rle d ik te n s o n ra d u r­
du. Y e g o ru şk a iç r a h a tla tıc ı, o k şa y ıc ı b ir su ş ı­
rıltısı duydu. S a n k i b a ş k a y e rle rd e n g e le n b ir
h a v a , k a d ife y u m u şa k lığ ıy la yü zü ne sü ründ ü .
D oğ a’n m k o ca m a n , b içim siz ta ş la rd a n o lu ştu r­
duğu b ir tep ed en gelip , b ilin m e y e n b irin in so k ­
tu ğ u b a ld ıra n otu sa p ın d a n y ap ılm ış b ir o lu k ­
ta n a k a n in c e c ik b ir p ın a rın b a şın d a d u rm u ş­
lard ı. G ü n eşte ışıl ış ıl p a rla y a n duru, n e şe li p ı­
n a r in c e b ir şırıltıy la to p ra ğ a dökü lü yor; k e n ­
d in i gür, co şk u n b ir se l s a n a r a k h ız la so la k ıv ­
rılıy o rd u . O y sa te p e n in ile risin d e k i su b irik in ­
tisin e k a rış a n bu co şk u n sel, p a rm a k in c e liğ in ­
de b ir şeydi. İle rk i b irik in tis in e d o ğru k o ştu ra n
ou in c e c ik d ere n in h ız ı g ü n eşin y ık ıcı ış ık la rı
a ltın d a sım sıc a k to p ra k ta g id erek azalıy o r,
s o n ra k en d isi g ib i b a ş k a b ir d e re cik le b irle şe-
re k b ira z can la n ıy o rd u . A ra b a g e ç e rk e n ü ç ç u l­
lu ğ u n u çtu ğ u , g ü r k a m ış la r la ö rtü lü b ir gölcük
görü n ü m ü n d ey d i su b irik in tisi.
Y o lc u la r b ira z d in len m ek, a tla r ı yem lem ek
için d ere ciğ in k ıy ısın d a m o la v erd iler. P ed er
K risto fo r, K u zm içov, Y e g o ru şk a ; a r a b a ile k o ­
şu m la rın d a n ç ık a rılm ış a tla rd a n y ere düşen
a ç ık g ö lg ey e b ir k eçe se re re k o tu rd u la r, yol a z ık ­
la r ın ı ç ık a rıp y em ey e b a şla d ıla r. S ıc a k y ü zü n ­
d en p ed e r K risto fo r’u n b ey n in d e, k a tıla şıp k a ­
la n iyi, n eşeli d ü şü n celer, sa y g ıd e ğ e r p ap az h a ş ­
la n m ış b ir y u m u rta y iyip b ir b a rd a k d a su iç in ­
ce b ird e n b ire çözü lü verd i. P ed er, Y e g o ru ş k a ’nm
y ü zü n e o k şa y ıcı b a k ış la rın ı çev ird i, b ir y and an
y em eğ in i y e rk en b ir y a n d a n d a a n la tm a y a b a ş ­
lad ı:
— B a k , oğlum , o k u la b en de sen in y a şın d a
g itm iş b ir ad am ım . D a h a k ü ç ü cü k te n T a n rı iç i­
m e n a sıl b ir ak ıl, a n la m a y ete n eğ i koym uşsa,
a n a m ı, b a b am ı, ö ğ re tm e n le rim i ş a ş k ın a ç e v ir ir ­
dim. E v et öyleyd im , a rk a d a ş la rım b en im g ibi
d eğ illerd i. O n b eş y a şım a b a stığ ım d a R u s ç a ’nın
y a n ın d a L a tin ce de oku r, ş iir le r y azard ım . O
y ılla rd a b aşp isk o p o s aziz K r is to fo r’u n a s a ta -
şıyıcısıy d ım . S a n k i dün olm u ş g ib i h iç u n u t­
m am : B ir g ü n im p a ra to r A le k sa n d r P av lo v iç'in
doğum g ü n ü n ü k u tla rk e n k ilised e d u ay ı b itir ­
miş, soyu n u y ord u k . B a ş p iskop os aziz K risto fo r
 m ih r a p ta y a m m a g eld i, bama g ü le re k b a k tık ta n
so n ra sordu: «P u e r bo n e, q u a m a p p e lla ris? » 1
B en h e m e n atıld ım : « C h risto fo ru s sum .»2 O d a
«Ergo c o n n o m in a ti sum us.», y a n i biz ad aşız, d e ­
di. G en e L a tin ce o la ra k k im le rd e n old u ğu m u
sordu. B en de L a tin ce , L ebed in o k ö y ü n d en z a n ­
g o ç S ir iy a k i’n in o ğlu o ld u ğu m u söyled im . Aziz
başp isko p o s b e n im b u ço k b ilm işliğ in i, k o n u şm a ­
la rım ın ça b u k lu ğ u k a rş ıs ın d a p e k m e m n u n k a l­
m ış o la c a k ki, k u tsa d ı b en i, so n ra da; « B a b a n a
yaz, k e n d isin i u n u tm a y a c a ğ ım , sen i de h ep göz
ön ünd e b u lu n d u racağ ım .» dedi. M ih ra p ta top ­
la n a n p isk o p o slar, p a p a z la r b izim L a tin ce k o ­
n u şm a m ız ı a ğ ız la r ı b ir k a rış a ç ık d in liy o rlard ı.
H er b iri b a n a övgü dolu sö zler sö y led iler. İşte
oğlum , d a h a b ıy ık la rı y e n i te rle m iş b ir d e lik a n ­
lıy k en L a tin ce , Y u n a n c a , F r a n s ız c a o k u r; f e l­
sefe, m a te m a tik , a n a y u r t ta r ih i g ib i b ilim lerd en
a n la rd ım . T a n rı b a n a ö ylesin e ş a ş ır tıc ı b ir b e l­
lek v erm iş o lm a lı k i, b ir k ez oku d u ğ u m y a z ı­
la r ı çoğu k ez ezb erley iv eriy o rd u m . Ö ğ re tm e n le ­
rim , b a n a y ard ım edip elim d en tu ta n la r h a y r a n
k a lır la rd ı bu d u ru m a. H epsi de b en im ilerd e
b ü yü k b ir b ilg in , k ilise n in ç ır a s ı o la c a ğ ım a in a ­
n ırla rd ı. P ap az o k u lu n u b itird ik te n so n ra K i-
y ev ’e gid ip ila h iy a t o k u lu n a g ir m e k isted iysem
de a n a m -b a b a m u y g u n b u lm a d ıla r. B a b a m a y ­
rılığ a k a tla n a m a y a c a ğ a ben ziyo rd u . B a n a , «B ak
oğlum , b ıra k sa m y a şa m boyu o k u m a y a h e v e s­
lisin . S e n i d a h a n e k a d a r b ek ley eceğ im ?» dedi.
O n u n a ğ z m d a n b u sö zleri iş itin c e ö ğ ren im im i
y a rıd a kestim , k ilise le rd e n b irin d e g örev e b a ş ­
ladım . S o n u n d a b ilg in b ir a d a m o lm ad ım a m a
a n a m m -b a b a m ın g ö n lü n ü de k ırm ad ım . O n la rı
düşkün d ö n em lerin d e r a h a t ettird im , ö ld ü k le­
rin d e ş a n la r ın a y a k ış ır biçim d e göm düm . B ü ­
y ü k le re sa y g ı o ru çta n , h e r tü rlü ta p ın m a d a n
ü stü nd ü r.
(1) İyi çocuk, adın nedir?
(2) K ristofor’dur.
 K u zm içov o s ıra d a d ü şü n d ü k lerin i a ç ığ a v u r­
m a d a n d u ram ad ı:
— H e rh a ld e z a m a n la ö ğ ren d iğ in iz b ü tü n b i­
lim le ri u n u tm u şsu n u zd u r.
— N a sıl u n u tm azsın ız ? Ç ok şü k ü r se k se n in -
deyim . F elsefe ve söylev b ilim le rin d e n k im i şe y ­
le r h a tırım d a . A m a y a b a n c ı d ille ri, m a te m a tiğ i
tü m ü y le u n u ttu m g ib i b ir şey ...
K risto fo r b u n la rı sö y led ik ten so n ra g ö zlerin i
yum du, k ısık sesiy le ş u n la r ı ekled i:
— M ad de n e d ir? M adde, b ü tü n o lm ası için
b a ş k a b ir şey e g e re k d u y m ay an , k en d i b a şın a ,
b a ğ ım sız b ir v a rlık tır. (S e v e c e n b ir g ü lü m se­
m ey le güldü, b a şın ı sa lla d ı) R u h u n b e sin id ir
m ad d e. M ad de b ed en im izi b esler, b ed en im iz de
ru h u m u z u b a rın d ırır.
K u zm itço v d a h a fa z la d ay an am ad ı.
— P ed er, şim d i fe ls e fe n in s ıra s ı d eğil. V a r la -
m ov ’a y etişem ezsek fe lse fe y i siz o z a m a n g ö rü r-
şü nüz.
— İn s a n iğ n e d eğ ild ir, isted iğ im iz za m a n b u ­
lu ru z. V a rla m o v b u ra la rd a n b a ş k a b ir y e re g i­
d ecek d eğ il y a ...
G ö lcü ğ ü n k ıy ısın a g e ld ik le ri sıra d a k a m ış la ­
r ın a ra s ın d a n k a ç a n ç u llu k la r b ir d a h a g elip
su y u n ü stü nd e d o lan d ılar, so n ra te d irg in liğ in
v erd iğ i te la ş la b a ğ ır a b a ğ ır a u ç tu la r g ittile r. A t­
la r y e m le rin i b ü y ü k b ir iş ta h la çiğ n iy o rla r, p o ­
f u r p o fu r s e s le r ç ık a rıy o rla rd ı. D e n isk a e fe n d i­
le rin in ö n ü n d ek i y u m u rta, b ö re k v e h ıy a r la r a
ald ırm ıy o rm u ş g ib i ta v ır la r ta k ın ırk e n a tla rın
çe v re sin d e d o laşıy o r; h a y v a n la rın s ır tla r ın a , k a ­
rın la r ın a ü şü şen k a ra sin e k le ri, a t sin e k le rin i
k o v m a işin e f a z la c a d alm ış g örü n ü y o rd u . S i­
n e k le ri k ıy a sıy a v u ru rk e n b o ğ azın d an çık a rd ığ ı
ö fk eli h ır ıltıla r .o fla m a -p u fla m a la r, k a çırd ığ ı b ir
sin e ğ in a rd ın d a n ü zü n tü y le b a k ış ı g ö rm ey e d e ­
ğ e rd i...
K a r n ın ı tık a b a s a d o y u ran K u zm içov;
— H ey, D en isk a, g e l y em eğ in i ye! d iy e se s­
lendi.
D e n isk a k o r k a k o r k a y a k la ştı, « tu rşu lu k * d e­
n ile n s a ra rm ış, ir i h ıy a rla rd a n b e ş ta n e s e ç ti
(u fa k ve k ö rp e le rin i a lm a y a k ıy a m a m ıştı), ik i
ta n e k a ra , ç a tla k , h a şla n m ış y u m u rta ald ı, so n ­
r a ç e k in e çe k in e, s a n k i u z a ttığ ı e lin e b iri v u r a ­
ca k m ış g ib i, b ö re k le rd e n b irin e dokundu.
— H adi, k o rk m a , a l a l! d iy e ç ık ış tı K uzm içov.
B u n u n ü z erin e D e n isk a b ö re ğ i ald ı, a z ığ ın ı
k u c a ğ ın a y ığ d ık ta n so n ra a ra b a d a n u z a k ç a b ir
y ere, s ırtın ı o n la r a d ö n ere k o tu rd u. A z so n ra
o tu rd u ğ u y erd en ö y le a ğ ız ş a p ırtıla rı y ü k sel­
m eye b a şla d ı ki, a t la r b ile k u şk u y la b a ş la rın ı
o y a n a çe v irip b a k tıla r.
K u zm içov a ra b a d a n , için d e b ir şe y le r b u lu n a n
b ir to rb a çık a rd ı, Y e g o ru ş k a ’ya;
— B e n y a tıp u y u y a ca ğ ım . G özünü d ö rt aç,
to rb a y ı b a şım ın a ltın d a n çe k ip a lm a sın la r, dedi.
P ed er K risto fo r cü b b esin i, k em erin i, k a ft a n ı­
n ı çık a rd ı. Y e g o ru ş k a o n a b a k ın c a ş a ş k ın lık ta n
d o n ak ald ı. B ir p ap azm p an to lo n g iy d iğ in i k en d i
g ö z leriy le g örm ezse, böyle b ir şey e ö ld ü rseler
in an m azd ı. İn a n m a z d ı a m a P ed er K risto fo r’un
p a n to lo n u v a rd ı işte, h em de p a ç a la r ın ı çizm eleri
iç in e so ktu ğ u , y e lk e n b ezin d en esa slı b ir p a n ­
tolon. B u n u n ü stü n e de a la c a lı-b u la c a lı b ir c e ­
k e t g iy m işti. Ş a ş k ın b a k ış la rın ı p ap a z d a n a y ır a -
m a y a n Y e g u ru şk a , o n u n b ö y le ş a n ın a p ek y a ­
ra şm a y a n c ic ili b ic ili g iy sileri, u zu n s a ç v e s a ­
k a lıy la tıp k ı R o b en so n C ru zo e’ye b en zed iğ in i
d üşündü. S o y u n m a işi b ittik te n so n ra p ed er
K risto fo r ile K u zm içov a r a b a n ın a ltın d a k i g ö l­
g ey e yüz yüze u z a n d ıla r, g ö z lerin i y u m d u lar.
O a r a d a a ğ ız ş a p ır tıla r ı k e sile n D e n isk a g ü n eş
a ltın d a k i b ir y e re s ır t ü stü u zand ı, g ö zlerin i
k a p a tırk e n Y e g o ru şk a ’ya;
— A m a n a t l a r a iy i b ak , b iris i g elip g ö tü rm e­
sin ! d ed ik ten so n ra h em e n h o rla m a y a b aşlad ı.
A tla n n y em y e rk e n ç ık a r d ık la rı k ıtır k ıtır se s­
ler, p o fu rd a m a la r, u y u y a n la rın h o ru ltu la rı d ı­
şın d a o rta lığ a b ir sessiz lik çö k tü . A ra d a b ir
u z a k ta n b ir k u şu n a ğ la r g ib i ö tm esi, ça ğ rısız
k o n u k la rın gid ip g itm e d ik le rin e b a k m a k için
g ele n çu llu k la rın ç ığ lık la r ı d u yuluyord u. P ın a ­
rın d erin d en g ele n , g ev re k , y u m u şak b ir ş ır ıl­
tısı v a rd ı. F a k a t b ü tü n b u s e s le r çe v re d e k i d u r­
g u n lu ğ u bozm uyor, d o n a k a la n h a v a y ı c a n la n ­
d ırm ıy or, ta m te rsin e , d oğayı d erin b ir u y k u y a
göm üyordu.
Y e m e k te n so n ra sıca ğ ın e tk isin i d a h a ço k h is ­
sed en Y e g o ru şk a iy ic e b u n a la ra k k a m ışlığ a
koştu, o ra d a n çe v re y i sey re tm e y e b a şla d ı. Y o l­
cu lu ğ u n u n b a şın d a n b e ri g örd ü ğü a y n ı şey ler
v a rd ı d ö rt b ir y and a: en g in ova, a lç a k tep eler,
m o ra ç a la n u fu k la r, b ü tü n b u n la rın ü stü nd e
son su z g ö k y ü zü ... T e p e le r b u ra d a n d a h a y a k ın ­
m ış g ib i d u ru yord u , g e rile rd e k a la n d eğ irm en
de g ö rü n ü rle rd e yoktu . D ib in d en p ın a rın çık tığ ı
k a y a lık tep en in a rk a s ın d a d a h a düzgün, y a y ­
v a n b ir tepe d a h a yü k seliy ord u . B u y a y v a n t e ­
p e n in ü stü n d e b e ş -a ltı ev lik b ir köy v ard ı. U fa ­
cık k ö y öğle sıc a ğ ın ın a ltın d a k u ru m u ş, u y u ­
şup k a lm ış g ibiyd i. Y e g o ru şk a iş olsu n diye o t­
la r a ra sın d a n b ir c ır c ır b ö ce ğ i y a k a la d ı, a v cu -
n u n iç in e koyup k u la ğ ın a tu ttu . B ö ce k tekd ü ze
k e m a n ın ı ç a la rk e n Y e g u ru şk a onu u zu n uzun
d in led i. M üzik d in lem e k ten b ık ın c a k a rg ılığ a su
b a ş ın a k o n a n b ir k ü m e s a rı k ele b e ğ in a rd ın a
düştü. O n la rı b ö y le k o v a la rk e n döne d ön e a r a ­
b a n ın y a n ın a n a s ıl g eld iğ in e k en d isi de p ek ş a ş ­
tı. D ayısı ile P ed er K risto fo r h o ru l h o ru l u y u ­
y o rla rd ı. A tla r d in le n in ce y e k a d a r, b ir k a ç s a a t
u y u m a y a n iy e tle ri v a rd ı a n la şıla n . B u uzun
z a m a n ı n a s ıl g e çire c e k , s a n s ıc a k ta n n erey e
k a ç a c a k tı? Y e g o ru şk a b ilin ç siz b ir h a re k e tle a ğ ­
z ın ı şırıl şırıl a k a n p ın a ra d ayad ı, a ğ z ın ın içi
b ir a n d a b ü yü k b ir s e r in lik v e b a ld ıra n sap ı
o lu k ta n g ele n b a y ıltıc ı k o k u y la doldu. Y e g o ru ş-
k a buz g ib i su yu ö n ce istek le, so n ra so ğ u k ilik ­
le rin e işled iğ i h a ld e k e n d in i z o rla y a ra k , g ö m le­
ğ in in önü sırsık la m ıs la n m c a y a k a d a r içti. S o n ­
r a a r a b a y a y a k la ştı, u y u y a n la rı sey re koyuldu.
D a y ısın ın y ü zü n d e işin d en b a ş k a b ir şey d ü şü n ­
m eyen b ir a d a m ın k a tılığ ı v a rd ı g en e. G e rç e k ­
ten de K u zm içov u y a n ık k e n olsu n , u y u rk e n d ü ş­
le rin d e o lsu n, h a tt a k ilised e «ije h eru v im i» d u a ­
sın ı o k u rk en o lsu n iş le r in i n a s ıl dü zen e k o y a c a ­
ğ ın ı d ü şü n ü rd ü hep . Şim d i d e a n la ş ıla n d ü şü n ­
de yün d en k le rin i, a r a b a la r ı, y ü n p a z a rın ı, V a r -
la m o v ’u g ö rü y o r o lm alıy d ı. T a tlı sözlü, y u m u şak
yüzlü, g ü leç b ir a d a m o la n p ed er K risto fo r ise
onu b o ğ a y ıla n ı g ib i s ık a c a k h iç b ir ta s a y a d a
d e rt tan ım azd ı. Y a ş a m boyu tu ttu ğ u iş le rin h ep ­
sind e de onu işin k en d isin d en çok , k a rş ıla ş tığ ı
in s a n la rla iliş k ile r çek m işti. Çiu iş y o lcu lu ğ u n d a
d a o n u y ü n p iy a sa sın d a n , b ü y ü k y ü n ü re tic isi
V a rla m o v ’d an ço k y ol sö y leşile ri, a r a b a n ın g ö l­
g esin e çe k ilip u y u m a la r, z a m a n lı za m a n sız y e ­
m e k le r ilg ile n d iriy o rd u . U y u rk e n b ile yüzü n ün
g ü lü m sem esin e b a k ılırsa , d ü şü n d e başp isk o p o s
K risto fo r’la L a tin ce k o n u şm asın ı, k a rısın ı, k a ­
rıs ın ın p işird iğ i p u f b ö re k le rin i v e d a h a K u z-
m iço v ’u n g ö rem ey eceğ i b ir n ic e şey i g ö rü y o r
olm alıy d ı.
Y e g u ru ş k a u y k u lu y ü zlere b a k a rk e n b ird e n ­
b ire, h a fifte n b ir ş a r k ı duydu. U z a k la rd a b ir
y erd e b ir k a d m ş a r k ı söylüyordu. A m a n ered en
g eliy o rd u b u ses, h iç b e lli d eğild i. G ü çlü k le du-
y u la b ilen , şa rk ıd a n ço k a ğ la m a y a b en z e y e n b u
d u rgu n , ezik, h ü zü n lü ş a r k ı b ir sağ d an , b ir so l­
d an , b ir y u k a rd a n , b ir y e rin a ltın d a n g e liy o r
g ibiyd i. Y e g o ru şk a çe v re sin e b a k ın d ı, tu h a f ş a r ­
k ın ın h a n g i y ön d en g eld iğ in i a n la y a m a d ı. S o n ­
r a iy ic e k u la k k a b a r tın c a b u n u o tla rın sö yled iği
s a n ıs ın a k ap ıld ı. P örsüm ü ş, y a r ı ölm ü ş o tla r,
sö y led ik leri b u sözsüz fa k a t a cık lı, iç li ş a rk ıy la
k e n d ile rin in h iç b ir s u ç la n o lm ad ığ ın ı, g ü n eşin
 o n la n boşu b o şu n a y a k tığ ın ı a n la tıy o r g ib iy d i­
ler. D a h a y a şa m a k iste d ik le rin i, ö lm ek iç in çok
g e n ç o ld u k la rın ı, k u ra k lık ile y a k ıcı sıc a k o n ­
l a n k u ru tm a y a ç a lışm a sa d a h a u zu n sü re güzel
k a la b ile c e k le rin i d ile g e tiriy o rla rd ı. H içb ir su ç ­
la r ı y ok tu o n la rın , g en e d e b irile rin d e n b a ğ ış ­
la n m a la r ın ı d iliy o rla r; d a y an ılm az a c ıla n n ı,
d e rtle rin i iç li iç li a n la tıy o rla rd ı.
Y e g o ru şk a b ir sü re sessizce d inled i; b u h ü ­
zünlü, ezik ş a rk ıd a n d o lay ı h a v a n m d a h a b o ğ u ­
cu, d a h a sıca k , d a h a d u rg u n b ir h a le g eld iğ in i
düşündü. Ş a rk ın ın e tk is in i a z a ltm a k iç in o d a
b ir tü rk ü tu ttu rd u ve a y a k la rın ı p a tır p a tır v u -
r a r a r a k k a rg ılığ a d oğru k oştu. K a m ış la ra v a ­
r ın c a ş a rk ıy ı k im in sö y led iğ in i b ird e n g ö rü ­
verdi. K öyü n k ıy ısın d a k i ev lerd en b irin in y a ­
n ın d a k ıs a etek lik li, u zu n b a c a k lı, b a lık ç ıl g ib i
d iz lerin i k ırm ış b ir k a d ın elin d ek i k a lb u r la b ir
şey eliyor; k a lb u ru n a ltın d a n ç ık a n toz, boz b ir
ş e r it g ib i tep ed en a şa ğ ıy a sü zülüyordu . Ş a rk ıy ı
o k a d ın ın sö yled iği kesind i. K a d ın d an b irk a ç
a d ım ilerd e, sırtın d a iç g ö m leğ in d en b a ş k a b ir
şe y o lm a y an , b a ş ı k a b a k , a y a k la r ı ç ıp la k b ir
o ğ la n ço cu ğ u b ü y ü len m iş g ib i d ik ilm ek teyd i.
O n u n , g ö z lerin i Y e g o ru ş k a ’n ın a l g öm leğ in d en
a y ırm a d a n b a k m a sı, ş a rk ıd a n d a h a ço k g ö m le­
ğ in ç a r p ıc ı re n g in d e n etk ile n d iğ in i g ö ste riy o r­
du.
Ş a r k ı so n a e r in c e Y e g o ru ş k a da, y a p a c a k
b a ş k a b ir işi o lm a d ığ ı iç in s a lla n a s a lla n a a r a ­
b a n ın y a n ın a g itti, y en id en p ın a rın su y u y la o y ­
n a m a y a b a şlad ı.
D erk en b a y g ın ş a r k ı a y n ı ez ik lik le b ir d a h a d u­
yuldu . K ö y ü n y a k ın ın d a k a lb u ru y la iş g ö ren
k ıv rık b a c a k lı k a d ın o lm alıy d ı g en e. Y e g o ru ş k a ’
n ın iç in e b ir b ezg in lik , b ir c a n sık ın tısı çöktü,
b a ld ıra n b o ru y la o y n a m a y ı b ır a k a r a k b a şın ı
köyd en y a n a çev ird i. F a k a t çe v irm esiy le b ir lik ­
te k a rş ıla ş tığ ı g ö rü n tü d en ü rp e rm e si b ir oldu.
K a y a la rd a n b irin in ü stü nd e, d em in ş a r k ı sö y ­
ley en k a d ın ın y a n ın d a gördü ğü , sırtın d a iç g öm ­
leğ in d en b a ş k a b ir şey b u lu n m a y a n , iri f ır la k
k a rın lı, in c e c ik b a c a k lı, şişik yüzlü ço cu k a z
ilerd e ça k ılm ış g ib i d ik iliy o rd u . K ü çü k o ğ lan ,
sa n k i k a rş ısın d a b a ş k a d ü n y ad an g e le n in s a n ­
la r v a rm ış gibi, Y e g o ru şk a ’n ın a l g öm leğ in e,
a r a b a y a , a r a b a n ın d ib in d e u y u y a n la ra ağ z ı b ir
k a r ış a çık , g ö z le rin i k ırp m ak sızm , yüzü nd e k o r­
k u v e şa şk ın lığ ın d o n u k lu ğ u y la a v a l a v a l b a k ı­
yordu. Y e g o ru şk a ’n ın k ırm ız ı göm leğ i, a r a b a ­
n ın a ltın d a u y u y a n in s a n la r o n u n iç in n e k a d a r
ilg i ç e k ic i şey lerd i, k im b ilir! Ç ocuk, b e lk i d e onu
köy d en b e r i çe k ip g e tire n şey in g ö m leğ in k ır ­
m ızısı ile y a b a n c ı in s a n la r a k a r ş ı duyd uğu m e­
r a k old u ğu n u b ilm iy o rd u b ile. Ş im d i k o rk m a ­
d an b u r a la r a n a s ıl g eld iğ in e k en d isi de şa şıy o r
olm alıy d ı. Y e g o ru şk a ile k a r ş ılık lı b irb irle rin e
b a k tıla r; so n u n d a ik isi d e b u n d a n sık ılm ay a,
u ta n m a y a b a şla d ıla r. U zu n b ir sessiz lik ten so n ­
r a Y e g o ru şk a d a y an am ad ı, sordu:
— A d ın n e se n in ?
K ü çü ğ ü n y a n a k la r ı d a h a b ir şişti, s ırtın ı k a ­
y a y a y a p ıştırd ı, g ö z lerin i b e le rtti, d u d a k la rın ı
o y n attı, a ğ zın d an k ısık , k a im b ir ses çık tı:
— T it...
Ç o c u k la rın a ra s ın d a b u n d a n b a ş k a b ir k o ­
n u şm a g eçm ed i. K ü çü k o ğ la n b ir sü re d a h a se s­
sizce b e k le d ik te n so n ra g ö zlerin i Y e g o ru ş k a ’d an
a y ırm a k sız ın b ir a y a ğ ın ı a rk a y a , y u k a rı d o ğru
k a ld ırd ı, to p u ğ u y la a rk a sın d a k i k a y a d a b ir ç ı­
k ın tı a ra d ı, a ra d ığ ı şey i b u lu p y o k la y a ra k a y a ­
ğ ın ı o ra y a b a stı, y ükseldi; sa n k i Y e g o ru ş k a ’n ın
o n u d ö v m esin d en k o rk u y o rm u ş g ib i, b a k ış la rı
h ep ond a, ö b ü r a y a ğ ın ı a r k a y a k a ld ırıp b ira z
d a h a yü kseld i, b ö y lece k a y a d a n k a y a y a tır m a ­
n a r a k g eld iğ i g ib i g izem li b ir b içim d e te p en in
a rd ın d a gözd en silin ip g itti.
K öylü ço c u k tep ey e böyle a r k a a r k a tır m a ­
 n ırk e n Y e g o ru şk a d a o tu rd u ğ u y erd e b a c a k la ­
r ım k u c a k la m ış, b a şın ı d iz lerin in ü stü n e k o y ­
m u ştu . K ızg ın g ü n eş en sesin i, o m u zların ı, s ır tı­
n ı y akıyo rd u . H üzünlü ş a rk ı b ir kesilip , b ir y e ­
n id en b aşlıy o rd u . P ın a rın tekd ü ze şırıltısı hep
ay n ıy d ı. Y e m le rin i g ev eley en a tla rd a n a y n ı k ı­
tır tıla r , p o fu rtu la r d uyuluyord u. Z am an, bü yü k
b ir d u rg u n lu k için d e d on m uş k alm ış gibiyd i;
s a b a h ta n b e ri sa n k i k o sk o ca b ir y ü zyıl g e çm iş­
ti. Y o k sa T a n rı Y e g o ru şk a ’n ın , a tla n n , a r a b a ­
n ın , a r a b a n ın a ltın d a u y u y a n la rın b u d u rg u n ­
lu k için d e k a tıla ş m a la rın ı, y ö red ek i y a y v a n te ­
p e le r g ib i ta ş la şıp k a lm a la rın ı m i istiy o rd u ?
Y e g o ru şk a b a ş ın ı k ald ırd ı, a ğ ırla ş a n göz k a ­
p a k la rın ı a r a la y a r a k ile r le r e b a k tı. O z a m a n a
d eğ in k ıp ırtısız d u ra n m o r e n g in lik le r s a lın m a ­
y a, gök yü zü y le b irlik te y a v a ş y a v a ş u z a k la ş ­
m a y a b a şla d ı an sızın . G ü n e şte n k a v ru la n k a n ­
g a l d ik en leri, s a ra rm a y a yüz tu tm u ş k a m ış la r
d a o n la rla b irlik te sü rü k len iy o rd u . Y e g o ru şk a
h iç b ir ç a b a h a rc a m a d ığ ı h a ld e k en d isin e de o n ­
la r ın a r d ın a ta k ıld ığ ın ı h issetti. K a rşı k o n u lm az
b ir g ü ç on u z o rla çe k ip g ötü rü y or, k a v u ru cu
s ıc a k ile b ez d irici ş a r k ı d a o n u b ıra k m a k sız ın
a rk a s ın d a n g eliyord u . Y e g o ru şk a b a ş ın ı eğdi,
g ö z lerin i y u m d u ...
Ö n ce D e n isk a u y an d ı. U y u rk en b ir şey ıs ır ­
m ış o lm a lı k i b ird en h o p lad ı, e lin i o m zu n a g ö­
tü rü p h a tır h a tır k a şın m a y a b aşlad ı.
— T ü h , m e n d e b u r h a y v a n ! T a n r ı c e z a n ı v e r­
sin, e m i? d iy e sövü y ord u b ir y a n d a n da.
S o n r a k a lk ıp p ın a r a y a n a ş tı, k a n a k a n a su
iç tik te n so n ra e lle rin i, y üzü nü y ık ad ı. O n u n y ı­
k a n ırk e n a t la r g ib i p o fu rd a m a sı, su ş ıp ırtıla rı
Y e g o ru şk a ’yı d a u y k u su n d a n u y an d ırd ı. Ç ocuk,
D e n isk a ’n ın ir i çille rle , su d a m la la rıy la kap lı,
m e rm eri a n d ıra n ıs la k yü zü ne b a k a ra k ;
— N e z a m a n g id eceğ iz? d iy e sordu.
D en isk a b a şın ı k a ld ırıp g ü n eşin y ü k sek liğ in e
baktı.
— Ç ok g eçm ez g id eriz h e rh a ld e ...
Y ü zü n ü g ö m leğ in in e te ğ in e sild ik te n so n ra
b ird en cid d ileşti, sa n k i ö n em li b ir şey y a p ıy o r­
m uş g ib i tek a y a ğ ın ın ü stü n d e sıç ra y a ra k ;
— H adi, k a rg ılığ a k a d a r k im d a h a ça b u k s e ­
k ece k ? dedi.
Y e g o ru şk a sıc a k ta n , a n sız ın b a s tır a n u y ­
k u d an b itk in d üşm ü ştü; g en e de D e n isk a ’n ın
a rk a sın d a n sek m e y e b aşlad ı. D e n isk a a r a b a c ı­
lık la g eçim in i sa ğ la y a n , y a k ın d a ev len m ey i t a ­
sa rla y a n , y irm i y a ş la rın d a k o ca m a n b ir h e r ifti
a m a ço cu k lu ğ u b ir tü rlü eld en b ırak m ıy o rd u .
U çu rtm a u çu rm a y a , k a v g a etm ey e b ay ılırd ı.
E fe n d ile rin in a z ıc ık b ir y e rle re u z a k la şm a la rı
y a d a u y u m a la rı, o n u n te k a y a k ü stü nd e s ıç r a ­
m a, ta ş fır la tm a cin sin d e n b ir o y u n a d alm ası
iç in y e te r de a r ta r d ı bile. D e n isk a ’n ın k ü ç ü k le r­
le b öyle k en d in d en g e ç e rc e sin e o y n ad ığ ın ı g ö ­
re n le r, «V ay s ırık vay!» d em e k ten a la m a z la rd ı
k en d ilerin i. Ç o c u k la r ise a r a la r ın a k o c a b ir h e ­
rifin k a rışm ış o lm a sın a h iç a ld ırm a z la r, o n u n la
k en d i a rk a d a şla rıy m ış g ib i o y n a rla rd ı: Ne o la ­
ca k , v a rs ın o y n asın , y e te r k i d ö vü şm esin de!..
K ü çü k k ö p e k le r d e a r a la r ın a k a r ış a n şa k a c ı, ir i
b ir k ö p ek le d a la ş m a k ta y a d ırg a n a c a k b ir şey
g örm ezler.
D e n isk a te k a y a k ü stü n d e sek m e y a rışın d a
Y e g o ru ş k a ’y ı g eçm iş, b u n d a n d a son d ere ce
m em n u n k a lm ıştı. B u n u n ü zerin e Y e g o ru ş k a ’ya
göz k ırp a ra k , h e r u z a k lığ a te k a y a k ü z erin e g i­
dip g ele b ileceğ in i, is te rse o n u n la b irlik te yolun
ö te sin e d ek se k e b ile c e k le rin i söyledi. O k a d a r
b ü y ü k m e sa fe y e sek m e y i göze a la m a y a n Y e g o ­
r u ş k a o n u n b u ö n e risin i g e ri çev ird i; ço k y o r­
gund u, b a c a k la r ın ın g ü cü k esilm işti.
T a n ı o s ıra d a D en isk a, K u zm içov on u d ö v er­
k e n y a d a so p asın ı v u rm a k iç in k a ld ırd ığ ı s ı­
ra d a y a p tığ ı g ib i, yüzü a n sız m c id d ile şe re k tek
 dizi ü stü n e çöktü ; g ö z lerin i b ir n o k ta y a d ik ip
y a v a ş ç a eğild i; yüzü nd e ü rkm ü ş, b ira z d a k ız ­
m ış b ir a d a m ın g erg in liğ i ile, çu k u rla ştırd ığ ı
a v cu n u h a v a y a k a ld ırıp ile ri a tıla r a k b ir k ü m e
otu n ü stü n e boylu b o y u n ca k a p a k la n d ı.
— Y a k a la d ım ! dedi b ü y ü k iş b a şa rm ış b ir a d a ­
m ın co şk u su y la.
K a lk tığ ı za m a n a v cu n u n için d e k o c a m a n b ir
o t ç e k irg e si tu tu yord u . D en isk a ile Y e g o ru şk a,
çe k irg e n in p ek h o ş la n a c a ğ ın ı d ü şü n ere k gen iş,
y eşil sırtın ı sıv a z la d ıla r, b ıy ık la rın a d oku n d u ­
la r. S o n r a D en isk a k a n em e em e şişm iş sem iz
b ir sin e k y a k a la d ı, y em esi iç in bu n u çe k irg e n in
a ğ z ın a y a k la ştırd ı. Ç ek irg e, sa n k i D e n isk a ile
ç o k ta n d ır ta n ışıy o rm u ş gibi, u m u rsa m a z b ir t a ­
v ırla , k ıs k a c a b en zey en ç e n e le rin i o y n a ttı, sin e ­
ğ in k a rn ın ı tu ttu ğ u g ib i k op ard ı. Ç ek irg ey i s a l­
d ıla r, ö zg ü rlü ğ ü n e k a v u şa n h a y v a n p em b e k ır ­
m a la rın ı a çtı, az ile rd e k i b ir o t k ü m e sin e k o ­
n a r a k c ırla m a y a b aşlad ı. S in e ğ i b ır a k tık la r ı z a ­
m a n b e r ik i ö rse le n e n k a n a tla r ın ı d ü zeltti, k a -
rın sız k a lm a sın a a ld ırm a k sız ın , a t la n n y a n m a
d oğru u çtu g itti.
A ra b a n ın a ltın d a n d e rin b ir iç çe k iş işitild i:
K u zm iço v u y a n m ıştı. A d am g ö z lerin i a ç ın c a
ilk y a p tığ ı h a re k e t, b a ş ın ı k a ld ırıp u z a k la ra t a ­
sa y la b a k m a k oldu. O n u n b ö y le D en isk a 'y ı, Y e -
g o ru şk a ’y ı g ö rm ek sizin g ö z lerin i u z a k la ra ç e ­
v irm e si u y a n ır u y a n m a z g en e V a rla m o v ’u, yün
p iy a sa sın ı d ü şü nd ü ğü nü g österiy o rd u . V a k tin
h a y li ile rle d iğ in i a n la y ın c a te la ş a k ap ıld ı.
— H ad i p ed er K risto fo r, k a lk ın a rtık , g itm e
z a m a n ı geld i! H erk es iş in i-g ü c ü n ü d ü şü n ü rk en
biz u yu m u ş k alm ışız. D en isk a, a t l a n koş ça b u k !
P ed er K risto fo r, u y u rk e n yüzü nd e donup k a ­
la n a y n ı g ü lü m sem ey le u y an d ı. Y ü zü u y k u sı­
ra s ın d a k ın ş ıp p ö rsü m ü ş, sa n k i y a n y a n y a k ü ­
çü lm ü ştü . E lin i-y ü z ü n ü y ık a y ıp g iy in d ik te n
s o n ra h iç te la ş etm ed en ce b in d e n k ü çü k d u a
k ita b ın ı ç ık a rd ı, y ü zü n ü d o ğ u y a döndü, f ıs ır f ı ­
sır b ir ş e y le r oku yu p ista v ro z ç ık a r m a y a b a ş ­
lad ı. B u s ıra d a K u zm içov te la ş ta n n e y a p a c a ­
ğ ın ı b ilem iy ord u .
— H adi, p e d e r K risto fo r! G e ç k a lıy o ru z ! B a ­
k ın , a tla r d a h a z ır. S iz de ta m z a m a n ın ı b u l­
dunuz!..
— H em en, şim di. K o fizm a d u a sın ı d a o k u y a ­
yım . B u g ü n k ita b m y ü zü n ü a çm a d ık ...
— K o fiz m an ız d a ek sik k a la y d ı...
— İv a n İv a n ıç, b e n i n iç in h e r g ü n yap tığım
b ir şeyd en a lık o y u y o rsu n u z? O lu r m u h iç ?
— T a n r ı b a ğ ışla y ıcıd ır. B u se fe rlik k u su ru n a
b ak m a z . N e o la c a k ...
P ed er K r isto fo r çe y re k s a a t d a h a yüzü doğu­
y a dönük, k ıp ırd a m a d a n d u a okudu. B u sıra d a
K u zm içov dokuz d oğu ruyor; p e d e r K risto fo r’a
a rk a d a n k in d olu b a k ış la rla , y iy ecek m iş g ib i
b ak ıy ord u . P ed er K risto fo r d u a sın ı b itirip d e­
r in d erin iç in i ç e k e re k ista v ro z ç ık a rm a y a , ö te ­
k ile rin de ista v ro z ç ık a rm a sı iç in y ü k sek sesle;
— A llilu y a ! A llilu y a! A llilu y a ! d iye b a ğ ırm a ­
y a b a ş la y ın c a iy ic e d eliy e döndü.
E n so n u n d a p e d e r gülüm sedi, gökyü züne s e ­
v in çle b a k tı, d u a k ita b ın ı ce b in e so k a ra k ;
— F in i!1 dedi.
B ir d a k ik a so n ra y en id en y o la k o y u ld u lar.
S a n k i ile riy e d eğ il de g e riy e g id iy o r g ib iy d iler,
ç ü n k ü sa b a h k i g e ç tik le ri a y n ı şe y le r u z a n ıy o r­
du g ö z leri önünd e. M o r te p e le r g en e a rd a rd a
sıra la n ıy o r, b ir tü rlü sonu g elm ek bilm iyo rd u .
Y a b a n i o t k ü m e leri, ir i ta ş la r, b içilm iş ta r la la r
a y n ı s ıra y la b ir b ir in i izliy or; d a h a ö n ce g ö r­
d ü k le ri s a k s a ğ a n la r ta r la la r a in ip in ip k a lk ıy o r,
g en e te k ç a y la k gökyü zü n d e dönüp d u ru yord u .
G ittik ç e ısın a n , sessizleşen h a v a d a h a d u rg u n
b ir h a l a lıy o rd u sa n k i, g ü n eşin s ıc a k lığ ın a k a r ­

(1) B itti. (L atin ce).

şı k o y a m a y a n doğa, sessizlik için d e donup k a l­
m ış gib iyd i. N e u fa k b ir esin ti, n e k ü çü k b ir ç ı­
tırtı, n e de k ıp ırd a y a n b ir b u lu tçu k ...
F a k a t işte g ü n eşin b a tıy a d oğru y ön eld iği b ir
sırada' "bozkır, y a y v a n tep eler, d u rg u n g ö k y ü ­
zü; a r tık ü z erlerin d e k i b a sk ıy a d ay a n a m a y ıp
b a ş k a ld ırm a y a , bu k a tla n ılm a z b a sk ıy ı k a ld ı­
rıp a tm a y a n iy etle n m iş g ib i k ıp ırd a n m a y a b a ş ­
la d ıla r. T e p elerin a rk a s ın d a n a n sız ın b ir b u lu t
sıy rıld ı; b u k ü l re n g i, boz, k a tm e r k a tm e r b u ­
lu t, «Ben h a z ırım !» d e rcesin e b o z k ırla b ak ıştı,
su ra tın ı iy ice a stı. D u rg u n h a v a d a b ir k ım ıld a n ­
m a oldu, b ird e n b ire ç ık a n b ir y el h ışırd a y a ra k ,
ıslık ç a la r a k b o z k ırd a şöyle b ir dolandı. K u ru ­
m a y a yüz tu tm u ş o tla r, g e çe n y ıld a n k a lm a
k a n g a lla r k ıp ır k ıp ır e ttile r, rü z g a rın ıslığ ın a
h ış ırtıy la k a rş ılık v erd ile r. Y o ld a n k a lk a n b ir
toz b u lu tu h elezo n g ib i k ıv rıld ı, b o z k ırd a k o ş­
tu rm a y a b aşlad ı, a rd ın d a n sa m a n la rı, b ö ce k le ­
ri, k u ş tü y lerin i sü rü k le y e re k te n k ıv rıla n b ir di­
re k olup g ök yü zü ne y ükseldi, g ü n eşin y üzü n ü
k a ra rttı. B o z k ırın d ö rt b ir y a n ın d a h o p lay an ,
z ıp la y a n k e v e n le r a ra s ın d a b ir k o v a la m a ca d ır
gid iyord u. Top k ev en lerd e n b iri h o rtu m u n b u r ­
g a c ın a k a p ıla ra k d öne döne y ükseldi, y ükseldi;
ta y u k a rla rd a k a r a b ir n o k ta olup gözd en s i­
lin d i. B u n u n p eşin d en İk in cisi, so n ra ü çü n cû sü
h a v a la n d ı. Y e g o ru şk a ik i k ev en in m a v i y ü k se k ­
lik lerd e n a s ıl ç a rp ıştık la rın ı, d üello y a p ıy o rla r­
m ış g ib i n a s ıl b irb irin e g irip g irip a y rıld ık la rın ı
se y re tti b ir sü re.
T a m y olu n k ıy ısın d a n b ir toy h a v a la n d ı. K a ­
n a tla r ı, k u y ru ğ u g ü n eşte p a rla y a n k u ş, su yu n
için d e n g e lirk e n p ın l p ın l o y n a y a n b ir b a lık ç ı
z o k a sın a b en ziyo r; su y u n ü zerin d e u ç a rk e n k a ­
n a tla r ı b ıy ık la rıy la k a rışa n , d ö rt b ir y a n ın d a n
b ıy ık la rı çık ıy o rm u ş g ib i g ö rü n en b ir su k e ­
le b eğ in i an d ırıy o rd u . K ü çü k b ir b ö ce k g ib i g ö k ­
yüzünde k ım ıld a y a n , k ım ıld a d ık ça k a n a t la n n -
d a g ü n eşin y a n s ım a sıy la a la c a b u la c a gözü ken
toy k uşu , d ik b ir çiz g i b o y u n ca y ü c e le re y ü k ­
seldi; o ra d a k ıv rılıp d u ran toz b u lu tu n d a n ü r k ­
m ü ş o la c a k ki, y a n a d o ğru k ay d ı, b ö y lece g ö k ­
yüzünde a rd a rd a p a rla y ıp sö n m esi sü rd ü g itti...
İşte, k a rg a ş a d a n k a y g ıla n a n b ir ça lık u ş u n e ­
ye u ğ ra d ığ ın ı a n la y a m a d ığ ı iç in o tla rın a r a s ın ­
d a n fırla d ı b ir an d a; ö b ü r k u ş la r g ib i rü z g a ra
k a rş ı değil, rü z g a rın ö n ü n d en u çm a y a b aşlad ı.
Ç a lık u şu r ü z g a ra k a rş ı u ç tu k ç a tü y le ri h a v a y a
k a lk ıy o r, k a b a r a n tü y le riy le ir ile ş e r e k ö fk eli,
k orku v e ric i b ir g ö rü n ü m alıyo rd u . B o zk ırd an
b a ş k a b ir y ere g itm ey en , tü m y a ş a m la rın ı bo z­
k ırd a g e ç ire n s a k s a ğ a n la r ise h iç b ir şey i u m u r­
sa m a d a n r a h a t ç a u çu y o rla r y a d a k a lın g a ­
g a la rıy la s e rt to p ra ğ ı eşe liy o rla rd ı.
T e p elerin a rd ın d a gök b o ğ u k b o ğ u k g ü rled i,
o rta lığ a serin b ir h a v a y ayıld ı. K e y fe g e le n De-
n isk a n e ş e li b ir ıs lık tu ttu rd u , a t l a n k ırb a çla d ı.
P ed er K risto fo r ile K u zm içov e lle riy le ş a p k a la ­
rın ı tu ta r a k b u lu tu n y ü k seld iğ i te p e le re b a k tı­
lar. Y a ğ m u r b ira z se rp iştirse iy i o la c a k tı.
B o z k ır b ira z d a h a d ay a n sa , ü stü n g elm ek için
b ira z d a h a d ire n se isted iğ in i eld e ederd i. N e y a ­
zık k i g ö rü n m ey en b ir g ü ç y a v a ş y a v a ş rü z g a rı
b a stırd ı, h a v a y ı d in g in leştird i, toz b u lu tla rın ı
y a tıştırd ı, az so n ra h iç b ir şey o lm am ış g ib i o r­
ta lığ a b ir sessizlik çö k tü . B u lu t b ir y e rle re g iz ­
lendi, y a n ık re n g i te p e le r so m u rtk a n la ştı, h a v a
d u rg u n la ştı. Y a ln ız c a r a h a t la n k a ç a n k u şla rı
u z a k la rd a a ğ laşıy o r, b a ş la r ın a g ele n le rd en do­
layı için iç in sızlan ıy o rlard ı.
S o n r a ç a b u c a k ak şam oldu.

III

A k şa m ın a la c a k a r a n lığ ın d a tek k a tlı, d a ­

m ın ın s a c ı p as tu tm u ş, p e n c e re le ri k a ra n lık , b ü ­
yü k b ir ev g özü ktü. E v in çe v re sin d e a v lu c in s in ­
d en b ir şey yoktu , fa k a t b u ra s ı n ed en se h a n o la ­
r a k a d la n d ırılm ıştı, b o z k ırın o rta sın d a y aln ız
b a ş ın a d ik ilip du ru yordu . E v in b ira z g erisin d e
a lç a k çitli, b a k ım sız b ir v işn e b a h ç e si göze ç a r ­
pıyordu. K a ra n lık p e n c e re le rin d ibin d e sıra y la
d iz ili a y ç iç e k le ri ir i b a ş la r ın ı ö n le rin e eğm iş,
y a rı k a r a n lık ta u y k u lu u y k u lu d ik iliy o rlard ı. Y a ­
k ın la rd a , h e rh a ld e ta k ır tıs ıy la ta v ş a n la rı ü r ­
k ü tsü n d iye k u ru lm u ş u fa k b ir d eğ irm en v ard ı.
E v in y ö resin d e b o zk ırd an b a ş k a b ir şe y g ö rü l­
m üyor, d eğ irm en in ta k ır tıs ın d a n b a ş k a b ir ses
işitilm iyo rd u .
B r iç k a g iriş k a p ısın ın ön ü n d e d u ru r d u rm az
b iri k ad ın , b iri e rk e k ik i k işin in se v in ç ç ığ lık ­
la r ı y ü k seld i evin için d en . B u n u n a rd ın d a n b ir
k ap ı cızırd ad ı, e lle riy le b irlik te e te ğ in i de s a l­
la y a n uzun boylu, z a y ıf b ir ad am b ir a n d a a r a ­
b a n ın y a n ın d a b itiv e rd i. B u so lg u n b en izli, b i­
çim li s a k a lı çin i m ü rek k e b iy le b o y an m ış g ib i
k a p k a ra , y a şı d a h a y li ile rle m iş ad am , h a n ın
sa h ib i M oisey M o isey iç’ti. S ır tın a esk i b ir r e ­
d in g o t g eçirm işti; re d in g o t ad a m ın d a r o m u z­
la r ın d a a sk ıd ay m ış g ib i d u ru y or, y a şlı h a n s a ­
h ib i se v in çte n y a d a k o rk u d a n e lle rin i ç ır p a r ­
k en e te k le rin in ile risi b ird en k a n a t g ib i h a v a ­
y a k alk ıy o rd u . R ed in g o tu n a ltın a g en iş p açalı,
b ey a z b ir p an tolo n ; k ırm ız ı çiç e k le ri u z a k ta n dev
ta h ta k u r u la r ın a b en zey en k a d ife b ir y ele k g iy ­
m işti.
M oisey M o isey iç g e le n le ri ta n ıy ın ca , b ir an,
y ü re ğ in i d o ld u ran d u y g u la rın co şk u su n a d a y a ­
n a m a y a ra k y erin d e dondu k ald ı, s o n ra e lle rin i
sev in çle şa k la ttı, in led i. R ed in g o tu n e te k le ri h a ­
v a la n ıp sa lla n d ı, y a şlı a d a m ın s ırtı y a y g ib i b ü ­
küldü, a r a b a y la g e le n le ri g ö rm esi o n u n iç in çok
hoş, ço k ta tlı b ir şey m iş g ib i, so lg u n yüzü s e ­
v in ç g ü lü m sem esiy le k ırış k ırış oldu. K ıv ra n a n ,
g ele n le rin ön ü n d e eğ ilip k a lk a n gövd esiy le y o l­
c u la rın a ra b a d a n in m e sin e en g el olu yor, solu ğu
tık a n a r a k b ir o ra y a b ir b u r a y a k o ştu ru y o r, b ir
y a n d a n d a in c e sesiy le ş a r k ı sö ylü y o rm u ş gibi;
— A h , a m a n T a n n m , a m a n T a n rım ! B en im
için n e m u tlu b ir g ü n bu! A h, şim d i b en n e
y a p a ca ğ ım ? İv a n İv a n ıç! A ziz K risto fo r! A h, g ö­
züm k ö r olsu n , az k a ld ı g örm ü y ord u m , a r a b a ­
n ın ön ü n d e g ü zel b ir de b ey zad e o tu ru y o rm u ş!
Ah, n e d ir b en im b a ş ım a g ele n le r! Y e rim d e k ıv ­
ra n ıp d u ru y o ru m d a k o n u k la n iç e r i b u y u r e t­
m ek a k lım a g e lm iy o r!.. B u y u rsu n la r, y a lv a n -
rım efen d im ! L ü tfen ! B ü tü n e ş y a la rın ı ta ş ırım
ben. H adi, g irin iç e r i! A h, h e y T a n rım ! diyordu.
M oisey M o isey iç a r a b a n ın iç in i d id ik didik
ed erek y o lc u la n n tü m ö te b e risin i d ış a n ç ık a r ­
dı, s o n ra sa n k i b o ğ u lm a k ü zerey m iş de y a rd ım a
ça ğ ırıy o rm u ş g ib i b a ğ ırm a y a b aşlad ı:
— Hey, S a la m o n ! N erd esin S a la m o n ?
E vd en de b ir k a d ın sesi y ükseldi:
— S a la m o n ! S a la m o n !
D ış k a p ı cızırd ad i; kızıl, se rt, k ıv ırc ık s a ç la ­
rın ın ta m o r ta y erin d e n k a fa s ı d azlak laşm ış,
o rta boylu, ir i g a g a b u ru n lu g e n ç b ir Y a h u d i
eşik te g özü ktü. G e n ç Y a h u d i k en d isin i k ısa
boylu, tü y le ri y olu n m u ş b ir k u ş g ib i güd ük
g ö steren , d eğ irm i etek li, k ıs a k ollu , esk iy ip tif-
tim iş d a r b ir ce k e t; p a ç a la rı k ısa ve d ar, şa y a k
b ir p a n to lo n g iy m işti. M oisey M o isey iç’in ç a ğ ır ­
d ığı S a la m o n bu yd u işte. H an sa h ib in in öz k a r ­
deşi. S a la m o n y en i g e le n le re tek söz sö y lem ek -
sizin, h a tta selam b ile verm ed en , y a ln ız c a k e n ­
di k en d in e tu h a f tu h a f g ü lü m se y e rek a r a b a y a
y a k la ştı. M oisey M oiseyiç, k a rd e şin in k en d isin e
in a n m a y a ca ğ ın d a n k o rk u y o rm u ş g ib i b ir ta v ır ­
la;
— İv a n İv a n ıç ile aziz K risto fo r o n u rla n d ır­
d ıla r bizi, dedi. Ay, ay, o la ğ a n ü stü b ir şe y bu!
B ö yle iy i in s a n la r tu tsu n la r d a a n sız ın h a n ı­
m ız a g e liv e rsin le r! H adi, S ala m o n , a l e şy a la rı!
D eğ erli k o n u k larım , iç e r i b u y u ru n !
 B ira z so n ra K u zm içov, p e d e r K risto fo r ve Y e -
g o ru sk a iç k a r a r tıc ı, g en iş, h em e n h em e n boş
b ir o d ad a k ü lü stü r b ir m eşe m a sa n ın ç e v re sin ­
de to p la n m ışlard ı. O d ad a b u n d an b a ş k a d a
m a sa yoktu ; z a te n k o c a o d ad a bu m a sa y la b ir ­
lik te m u şa b a sı y ırtık , g en iş b ir sed ird en ve ü ç
sa n d a ly ed e n b a ş k a e şy a gözükm üyordu. Hoş
sa n d a ly e le re de sa n d a ly e d en em ezd i y a! Ö m rü ­
n ü ç o k ta n tü k etm iş m u şa m b a la rı, ço c u k k ızağ ı
g ib i g eriy e y a tık a r k a lık la r ıy la b ir e r sa n d a ly e
k a lm tısıy d ı b u n la r. S a n d a ly e le ri y a p a n m a r a n ­
gozun, a r k a lık la r ı böyle in s a fs ız c a g e riy e eğ ­
m e k te n e g ib i b ir r a h a tlık g ö ze ttiğ in i a n la m a k
o lan ak sızd ı. İn sa n b u n la rın böyle o lm a sın d a b ir
m a ra n g o z d an çok, g ü ç g ö ste risi y a p a rk e n s a n ­
d a ly e le rin a r k a lık la r ın ı b ü k e n , so n ra d ü zelte­
yim d erk en d a h a d a ço k b ü k e n p e h liv a n y ap ılı
b ir y o lcu n u n su çlu old u ğu n u d ü şü n ü yord u is ­
te r istem ez. O d a y a r ı k a ra n lık tı. D u v a rla r z a ­
m a n la k u rşu n i b ir re n k alm ış, ta v a n k a ra rm ış,
k o rn işle r esk im işti. D öşem ed e boylu b o y u n ca
ç a tla k la r u zanıyo r, şu ra sın d a b u ra sın d a n a sıl
a çıld ığ ı b ilin m e y e n k a r a k a r a d e lik le r göze ç a r ­
pıyordu. (A ynı p e h liv a n ö k çesiy le a çm ış olam az
m ıyd ı b u d e lik le ri? ) G en iş o d a y a b ir d eğil, tam
on la m b a a s ıls a h e rh a ld e g en e lo şlu k ta n k u r ­
tu lam azd ı. P e n c e re le rd e o lsu n, d u v a rla rd a o l­
su n sü se b e n z e r te k n esn e yoktu . B u n u n la b ir ­
lik te d u v a rla rd a n b irin e , a ğ a ç çe rçe v e si k a r a r ­
m ış, tep esin d e ik i b a ş lı k a r ta l re sm i b u lu n a n
b ir h a n y ö n e tm e liğ i ile b a ş k a b ir d u v a rd a d a
g en e b öyle b ir çerçev ed e, a ltın a «İn san lığ ın v u r­
d u m d u y m a z lığ a diye y a zılm ış ta ş b a sm a sı b ir
re sim asılıy d ı. İn s a n la r n ey e k a rş ı ve n iç in v u r­
d u m d u ym azd ılar, o ra s ı p e k a n la şılm ıy o rd u , ç ü n ­
kü re sim z a m a n la silik le şm iş, s in e k le r t a r a fın ­
d an cö m e rtçe k irle tilm işti. O d an ın içi sasım ış,
ek şim si b ir k o k u y la doluydu.
K o n u k la rın ın ön ü n d e ik i k a t y ere eğ ilen , sü k ­
lüm p ü klü m d o la şa n , e lle rin i ç ırp a n , se v in ç ç ığ ­
lık la rı a ta n , k ır ıta n M o isey M o isey iç b u h a r e ­
k e tle ri k o n u k se v e rliğ in b ir g e re ğ i o la ra k y a p ­
tığ ın a in a n ıy o rd u h e rh a ld e . A d am b ö y le ö n le ­
rin d e k ıv ra n ıp d u ru rk e n K u zm iço v sordu:
— Y ü n y ü k lü a r a b a la r g e ç ti m i b u ra d a n ?
— E v et, k a file le r d e n b iri b u s a b a h g eçti. B a ş ­
k a b ir k a file de siz in ön ü n ü zd en k a lk tı g itti.
Ö ğle d in len m e sin i h a n d a y a p tıla r.
— Ş e y ... V a rla m o v ’u m e ra k ed iyoru m en çok.
G e le n le r a ra s ın d a o d a v a r m ıyd ı?
— Y o k tu , İv a n İv a n ıç ! K a h y a s ı G rig o ri Y e -
g o riç dün s a b a h g eld i h a n a . V a rla m o v ’u n b e lk i
de b u g ü n M a la k o v ’u n ç iftliğ in e u ğ ra y a c a ğ ım
söylüyordu.
— Ç ok güzel. İlk y a p a ca ğ ım ız iş, ö n ce ö n d ek i
yün a r a b a la r ın a y etişm ek . S o n r a d a v e r e lin i
M a la k o v ’u n çiftliğ i!..
İv a n İv a m ç ’ın sö y led ik lerin d e n b ü y ü k b ir k o r­
k u y a k a p ıla n M oisey M o isey iç e lle rin i ç ırp m a ­
y a b a şla d ı.
— T a n rı k o ru su n , İv a n İv a n ıç! G ece y a n s ı h a ­
n ı b ıra k ıp d a n e r e le re g id iy o rsu n u z? A k şam y e ­
m eğ in iz i y ersin iz, g e ce y i b irlik te g e çiririz , y a ­
r ın s a b a h d a e rk e n d e n g id eceğ in iz y e re g id e r­
siniz.
— B a ğ ışla y ın , M o isey M oiseyiç, h iç v a k tim iz
yok. Ç e y re k s a a t k a d a r d in len d ik te n so n ra y o la
d iziliriz. İs te r istem e z g ece y i M a la k o v ’d a g e ç i­
receğ iz .
M o isley M o isey iç b ir çığ lık a ttı.
— Ç ey rek s a a t m i? T a n n ’d an k o rk u n , İv a n
İv a n ıç! Ş a p k a la r ın ız ı sa k la tıp , k a p ıla n k ilitle ­
te ce k sin iz b a n a . B a ri b ir şe y le r y iy ip ç a y iç se y -
d in iz!
P e d e r K risto fo r iç in i çe k ti, a c ık lı b ir sesle;
— Ç a y iç m ek le y olu m u zd an g e ri k a lm a y ız
h e rh a ld e , dedi. B ir ç a y m o lası v e re lim b a ri.
İv a n İv a n ıç d a ra z ı olm u ş görü nü y ord u .
 — H adi, g e tirin ç a y ı öyleyse.
M o isey M o isey iç c a n la n d ı, se v in çle a h çe k ti.
S o ğ u k su d an y en i çık m ış g ib i titr e y e re k k a p ıy a
s e ğ irtti. S a la m o n 'u ç a ğ ırd ığ ı z a m a n k i y a b a n i
sesiy le b ir d a h a b ağ ırd ı:
— R oza! R oza! S e m a v e ri h a z ırla !
B ir d a k ik a s o n ra k a p ı açıld ı, elin d e bü yü k
b ir tep siy le S a la m o n g ird i iç eriy e. T ep siy i m a ­
s a y a k o y a rk e n g ö z lerin i b a ş k a ta r a f a k a çırıy o r,
y o lc u la rla ilk k a rş ıla ş tığ ı z a m a n k i g ib i g a rip
g a rip g ü lüm sü yord u . O d a n ın te k la m b a sı a lt ın ­
d a d e lik a n lın ın yüzü d a h a b elirg in d i, b irço k
d u ygu yu a ç ığ a v u ra n b u tu h a f g ü lü m sey işin
b a ş lıc a ö zelliğ i k a rş ıs ın d a k ile r i k ü çü m sem esiy -
di. S a n k i a k lın d a n g ü lü n ç, b u d a la c a ş e y le r g e ­
çiy o r, k a rş ısın d a k i a d a m ın h a re k e tle rin e d a y a ­
n a m ıy o r, on u h o r g örü y or, a la y la iğ n elem ek , g ü l­
m e k ten k a tılm a k iç in u y g u n b ir f ır s a t k o llu y o r
gib iyd i. U zu n b u rn u , k a lın d u d a k la rı, ir i ir i a ç ıl­
m ış sin si g ö zleri k a h k a h a a tm a k için g e rilm iş ­
ti san k i.
K u zm içov, S a la m o n ’u n y ü zü n e b a k m c a k e n ­
d in i tu ta m a d ı, güldü.
— S a la m o n , b u y az b izim N. p a n a y ırın a ç ıf ıt­
la r ı te m sil etm ek iç in n ed e n g elm ed in ?
Y e g o ru ş k a ço k iy i an ım sıy o rd u : İk i y ıl ö n ce
S a la m o n N. k a s a b a s ı p a n a y ırın d a b ir b a r a k a d a
Y a h u d i y a şa y ışın d a n s a h n e le r a n la tm ış, b u n d a
d a b ü yü k b a ş a r ı k a z a n m ıştı. B u o la y ın a n ım ­
sa tılm a sı S a la m o n ’u n h o şu n a g itm em iş o lm a ­
lıyd ı, çü n k ü s u ra tın ı b u ru ş tu ra r a k so ru y u y a ­
n ıtsız b ıra k tı, b ira z so n ra d a g id ip se m a v e ri g e ­
tird i.
M a sa d a k i iş in i b itir in c e y a n a çek ild i, e lle rin i
g öğsü n d e ça p ra z la y ıp b ir a y a ğ ın ı ile r i a ta r a k
d urdu , a la y lı b a k ış la r ın ı p e d e r K risto fo r’a d ik ti.
D u ru şu n d a b ö b ü rle n e n , h o r g ören , m ey d an o k u ­
y an , a y n ı z a m a n d a son d e re ce z a v a llı, g ü lü n ç
b ir h a l v ard ı. O n u n o ra d a c a k a lı c a k a lı d ik ilişi;
g ü d ü k ce k e ti, k ıs a p an to lo n u , k a rik a tü rü m sü
b u rn u v e tü y le ri y o lu n m u ş k u ş g ö rü n ü şü y le b ir -
le şin c e g ü lü n çlü ğ ü d a h a b ir göze çarp ıy o rd u .
M oisey M o isey iç iç e rid e n b ir ta b u re g e tirip
m a sa n ın b ira z ile r is in e o tu rd u , sözde k o n u k la ­
rın ın g ö n lü n ü h o ş tu tm a k iç in k o n u şm a y a b a ş ­
ladı:
— A fiy e t olsu n. Ç a y ın ız ı a fiy e tle için . Ö y le az
b u lu n a n k o n u k la rsın ız ki, sîz le r g ib isin i h e r z a ­
m a n a ğ ırla y a m a m . A ziz K risto fo r’u g ö rm ey eli
beş y ıl o lm u ştu r h e r h a ld e ... Şey, b irin iz çık ıp
d a bu b ey z a d en in k im old u ğu n u sö y lem e y e ce k
m isin iz?
K u zm içov;
— Y e ğ e n im d ir. K ız k a rd e şim O lg a İv a n o v n a ’
n ın oğlu, dedi.
— N erey e g ö tü rü y o rsu n u z o n u ?
— O k u m ay a. G im n a z iy a y a g ire cek .
M o isey M o iseyiç, n e z a k e t g ere ğ i, şa şırm ış g i­
bi b ir ta v ır ta k ın d ı, b a ş ın ı a n la m lı a n la m lı s a l­
lad ı. T e h d it e d e rce sin e p a rm a ğ ın ı se m a v e re doğ­
ru k a ld ır a r a k ;
— O h, iy i iyi! G im n a z iy a y ı b itir in c e h e p im i­
zin sa y g ı d u y a ca ğ ı b ir b ey efen d i o lu rsu n , in ­
şa lla h . A k ıllı, zen g in , o n u rlu k iş ile r ç ık a r g im -
n a z iy a d a n . A n n e ciğ in de sev in ir. Ç ok iy i! Ç ok
iyi!
S u stu , d iz lerin i sıv azlad ı, say g ılı, y a n ş a k a c ı
b ir ta v ır la k o n u şm a sın ı sü rd ü rd ü :
— A ziz K risto fo r, k u su ru m a b a k m azsın ız, p is­
k o p o slu ğ a b ir m ek tu p d öşen ip , tü c c a r la r ın e k ­
m e ğ in i e lle rin d e n ald ığ ın ız ı y a z a ca ğ ım . «Aziz
p ed er, d iy eceğ im , p a ra s ın ı ço ğ a ltm a k iç in y ü n
sa tm a iş in e el atm ıştır.»
— Y a , öyle. G eçk in y a şım ız d a b u d a g eld i b a ­
şım ıza. P a p a z sın ıfın d a n tü c c a r s ın ıfın a k ay d o ­
la c a ğ ım n erd ey se. E vd e o tu ru p T a n n ’y a d u a e t­
m e k v a rk e n sa v a ş a r a b a s ın a k u ru la n fira v u n
g ib i e k m ek k a v g a s ın a çık tık . İşin y o k sa u ğ ra ş,
 d id in ...
— B o şu n a u ğ ra ş a c a k d eğ ilsin iz y a, p a r a k a ­
z a n a ca k sın ız .
— Ö y le m i sa n ıy o rsu n ? P a r a y e rin e b irisi b u r ­
n u m u z u n d ib in e y u m ru ğ u n u d a y a m a sın d a ...
S a ta c a ğ ım m a l b en im d eğ il k i, g ü veyim M ih ay -
lo 'n u n .
— P ek i, n ed en k en d isi g itm iy o r y ü n ü n ü s a t­
m aya?
— N ed en o la c a k , a ğ z ın d a d a h a a n n e sin in s ü ­
tü k o k u y o r d a o n d a n ... Y ü n ü a lm a s ın a a lm ış
a m a s a tm a y a g e lin ce b e c e re m e y e c e ğ i o rta y a
çık tı. D edik y a, a n n e ku zu su , toy d elik an lı. Ü s­
te lik ço k d a a k ıls ız ... P a r a k a z a n m a k , g ö steriş
y a p m a k iç in g ö tü rd ü tü m p a ra s ın ı y ü n e y a tır ­
dı; o n d an so n ra y ü n ü s a tm a k iç in s a ğ a -s o la ne
k a d a r k o ştu rd u y sa e li b o şa çık tı, k im se o n a öd e­
d iğ i fiy a tı b ile verm ed i. B ir y ıl k a d a r b ö y le s ü rt­
tü k te n so n ra g eld i b a n a : «Ee, b a b a cığ ım , n e o lu r
y ü n ü siz sa tın . B en bu işlerd e n an lam ıy oru m .»
Y e m in ed erim , tıp k ı b ö y le söyled i. İşi d ü şü n ce
« b a b acığ ı» olu yoru z, o y sa esk id en yüzüm üze
b ak m ıy ord u . İşi d ü şm ese y ery ü zü n d e b ir b a b a ­
c ığ ı old u ğu n u b ile u n u tu p g id ecek ti. H oş, b a ­
b a c ığ ı d a işe y a r a r b ir a d a m o lsa b a ri! İv a n
İv a n ıç y a rd ım etm ese b en im k ıv ıra ca ğ ım şe y
d eğ il b u n la r. B ü tü n k a çıp k o şm am ız o n la r iç in ...
— Ö y le öyle, ç o c u k la r iç in k a çıp k oşu yoru z.
B e n im de a ltı ço cu ğ u m v a r. B irin i oku t, ö b ü rü ­
n ü n h a s ta lığ ıy la u ğ ra ş, b ir b a şk a sın ı k u c a ğ ın ­
d a ta şı. B ü y ü y ü n ce z a h m e tle ri a z a ls a b a r i! Y a l­
n ız b u z a m a n d a o lm u y o r b u n la r, k u ts a l k ita p ­
ta d a a y n ı şe y le ri y azıy or. Y a k u p P ey g a m b e r
ç o c u k la rı o lu n c a ağ la d ı, ç o c u k la r bü y ü y ü n ce
d a h a ço k ağ lad ı.
P ed er K risto fo r ö n ü n d ek i ç a y b a rd a ğ ın a d ü ­
şü n ce li d ü şü n ce li b a k tı.
— D oğru söylü y o rsu n . T a n n ’n ın b ild iğ in i k u ­
lu n d a n n iç in sa k la y a y ım , a r tık so n g ü n le rim i
y a şıy o r sa y ılırım . T a n rı b u y a ş a g elm ey i h e r ­
kese n a sip e ts in ... K ız la rım ı iy i in s a n la r la e v ­
len d ird im , o ğ u lla rım ı a d a m ettim ; şim di is e
u n u m u elem iş, eleğ im i asm ışım , k u ş la r g ib i öz­
gürüm . İs te rse m c a n ım ın isted iğ i y erd e g e z e r
d o laşırım . K o c a k a rıy la so n g ü n le rim iz i h u z u r
için d e y aşıy or, y iy or, içiy o r, u yu yor, to ru n la rım ­
la a v u n u y o r, Y a r a ta n ’a d u a ed iyoru m . B u n d a n
b a ş k a n e g ib i b ir isteğ im o la b ilir? Y a ş a m boyu
s ık ın tı yüzü görm ed im , h iç b ir şey d en y a k ın a ­
ca k d eğilim . K a r ş ım a y ü ce ç a r ç ık s a da; «D ile
ben d en n e d ilersen ?» d iy e so rsa n a s ıl b ir is te k ­
te b u lu n a b ilirim ? Ç ok şü k ü r, h e r şey im v a r,
h iç b ir d ileğ im o lam az. K a sa b a m ız d a b en d e n
d a h a m u tlu b ir in s a n a ra s a n ız b u lam azsın ız.
Y a ln ız b ir şey v a r k i, o n a ü zülüyorum . B u d a
g ü n a h ım ın ço k o lm ası. D oğ ru su n u istersen iz ,
g ü n a h sız o la n y a ln ız T a n r ı’d ır... Ö yle d eğ il m i?
— D oğ ru su ö y le...
— E h , y a ş d o la y ısıy la d işle r d öküldü, b e l ağ­
rıla rı, n e fe s d a rlığ ı, n e a r a r s a n h ep si v a r ... B e ­
d en gü çsü z d ü ştü ğ ü iç in sık sık h a s ta la n ıy o ­
rum . D esen ize ki, n ü fu s k a ğ ıd ın iy ice esk id i, a r ­
tık sen d en h a y ır g elm ez! O ra sı öyle, se k se n in -
d ey im ... B u n d a n ö te sin i istey ip yüz y a şım ı b u ­
la c a k d eğ ilim ya. H ad d ini b ilm e li in sa n -..
P ed er K risto fo r a n sız ın b ir şey a n ım sa m ış g i­
bi k ık ırd a d ı, a ğ z ın d a k i ça y ı b a r d a ğ a p ü skü rd ü ,
g ü lm esi ö k sü rm ey e dönüştü. M oisey M o isey iç d e
n ez a k eten g ü lm ey e, ö k sü rm ey e b a şla m ıştı.
P ed er K risto fo r;
— A n la ta y ım d a siz de g ü lü n ! dedi. B ü y ü k
oğlum b ir k a ç g ü n lü ğ ü n e k a lm a k iç in b ize g e l­
m işti. K e n d isi d o ktord u r, h ü k ü m e t ta b ip liğ i y a ­
p ar. N e y se ... O n a d edim ki; «B ak oğlum , b en d e
n e fe s d a rlığ ı, şu, bu, n e h a s ta lık a r a r s a n b u lu r­
sun. H a z ır g e lm işk en b a b a n ı b ir g ü zel gözd en
g eçir, g e re k li te d a v iy i yap. O ğ la n b e n ^ h e m e n
soydu, ş u ra m a -b u ra m a ta k ta k vu rd u , k a m ım a
b a stı, a k lın ız a n e g e lirse h ep sin i y ap tı. S o n r a
b a n a n e d ese b e ğ e n irsin iz ? «B ab acığ ım , sen i sı­
k ış tırılm ış h a v a y la te d av i e tm e k te n b a ş k a yol
yok!»
P e d e r K risto fo r k a h k a h a y la g ü lm ey e b aşlad ı.
G ü lerk en o tu ra m a d ığ ı iç in a y a ğ a k a lk tı, so n ra
d a s a r s ıla s a rsıla , g ö zlerin d en y a ş la r g elesiy e
k a d a r güldü. K a h k a h a la r a ra s ın d a b ir y a n d a n
e lin i-k o lu n u sallıy o r, b ir y a n d a n d a k o n u şm a ­
y a çalışıy o rd u :
— İşittin iz m i o ğ lu m u n sö z le rin i? B a s ın ç lı h a ­
v a y la te d a v i ed ilm eliy m işim ! T a n n m ü sta h a k ı-
n ı v e rsin sık ıştırılm ış h a v a sın ın ! O n a s ıl şeym iş!
K ris to fo r’u n a y a ğ a k a lk m a sı ü zerin e M oisey
M o isey iç de k a lk m ış, k a m ın ı tu ta tu ta , fin o k ö ­
p e ğ in in h a v la m a sm ı a n d ırır b ir g ü lü ş k oy ver-
m işti. K a h k a h a la r a ra s ın d a p e d e r K risto fo r hep
a y n ı şey i söylüyord u:
— S ık ıştırılm ış h a v a v erecek m iş b a n a ! T a n rı
m ü s ta h a k ın ı v ersin se n in sık ıştırılm ış h a v a n ın !
K a h -k a h -k a h !..
P ed erin k a h k a h a la r ı d u rm a k b ilm e y in c e M o­
isey M oisey de sesin i ik i n o ta y ü k seltti, onu n
g ib i s a rs ıla s a r s ıla k a h k a h a a tm a y a b a şla d ı. Bu
s ıra d a a z k a ld ı a y a ğ ı k a y ıp düşüyordu.
— . O h , a m a n a m a n , ço k gü ld ü rd ü n ü z aziz p e ­
d er! B ır a k ın d a b ira z d in len ey im ! G ü lm ek ten
k a s ık la rım p a tla y a c a k !
M oisey M o isey iç k a h k a h a la r a ra s ın d a b ir y a n ­
d a n k o n u şm a y a ça lışıy o r, b ir y a n d a n d a k u ş ­
k u y la S a la m o n ’a b ak ıy o rd u . B e rik i b a ş la n g ıç ­
ta k i d u ru şu n u h iç b o zm am ıştı, y ü zü n d eki g a rip
g ü lü m sem e donup k a lm ış gibiyd i. G ü lü m sem e­
sin e, m e y d an o k u y a n b a k ış la r ın a b a k ılır s a çe v ­
re sin d e k i in s a n la r ı k ü çü m sed iğ i, o n la rd a n n e f ­
r e t e ttiğ i a ç ık ç a b elliy d i. F a k a t o n u n b u ta v ır ­
la r ı tü y ü y olu n m u ş d u ru şu y la ö y lesin e ç e liş k i­
liyd i ki, Y e g o ru şk a , b ir a n o n u n m a s k a ra lık e t­
m ek, k o n u k la rı eğ le n d irm e k iç in b ö y le tu h a f
ta v ır la r ta k ın d ığ ın ı düşündü.
K o n u şm a d an a rd ı a r d ın a a lt ı b a rd a k ç a y iç e n
K u zm içov a ltm c ı b a r d a k ta n so n ra ö n ü n ü t e ­
m izled i, a r a b a n ın a ltın d a y a ta r k e n b a şın ın a l­
tın a koy d u ğ u to rb a y ı a ld ı, b a ğ m ı çözdü, te rs
çev irip iç in d e k ile ri m a sa n ın ü stü n e silk eled i.
T o rb a d a n m a sa y a b a n k n o t d e ste le ri saçıld ı.
— H adi, p e d e r K risto fo r, v a k tim iz v a rk e n y ü ­
ne v e receğ im iz p a ra y ı say ıp a y ıra lım .
M o isey M o isey iç p a r a la r ı g ö rü n ce u ta n a r a k
k a lk tı, b a ş k a la r ın ın g iz le rin i ö ğ re n m e k te n k a ­
ç ın a n te rb iy e li b ir in sa n ta v r ıy la a y a k u ç la r ın a
b a sa ra k , k o lla rın ı ik i y a n a a ç ıp k en d in i d en g e­
le y e re k o d ad an sessiz ce ç ık tı g itti. S a la m o n y e ­
rin d e k a lm ıştı.
P ed er K risto fo r:
— B ir ru b le lik d estelerd e k a ç b a n k n o t v a r ?
d iye sordu.
— E lli... Ü ç ru b le lik le r d o k sa n la r, y irm i b eş
ve yü z ru b le lik le r b in e r ru b le o la ra k d e ste le n -
m iştir. V a rla m o v iç in y ed i b in sek iz yüz ru b le
say m . B e n d e G u se v iç’in p a ra s m ı a y ıra c a ğ ım .
S a k ın y a n lış sa y m a y ın !
Y e g o ru ş k a b u n c a p a ra y ı b ir a r a d a h iç g ö r­
m em işti. M a sa d a k i p a r a p e k ço k o lm alıy d ı, ç ü n ­
kü p ed er K r is to fo r’u n V a rla m o v iç in a y ırd ığ ı
p a ra g e riy e k a la n y ığ ın la k a r ş ıla ş tır ılın c a k ü ­
çü cü k k alıy o rd u . B e lk i b a ş k a b ir z a m a n o lsa b u
k a d a r p a ra y la k a ç sim it, p a sta , h a ş h a ş lı ç ö re k
a la b ile c e ğ in i d ü şü nürdü . F a k a t şim d i p a r a la r a
şa ş k ın lık d u y m ad an , k a y ıtsız c a b a k ıy o r; p a r a
y ığ ın ın d a n b u rn u n a ç a lm a n g a z y a ğ ı v e çü rü k
e lm a k o k u su n d a n b a ş k a b ir şey h issetm iy o rd u .
A ra b a y la y a p tığ ı s a rs ıc ı y o lcu lu k ta n so n ra y o­
ru lm u ş, b itk in d üşm ü ştü; b ır a k s a la r b ir güzel
uyu rd u. B a ş ı ö n ü n e d ü şü yor, göz k a p a k la r ı y a ­
p ışıyor, d ü şü n ce le ri ip lik ip lik b irb irin e d o la ­
şıyord u. E lin d en g else b ü y ü k b ir is te k le b a şın ı
m a sa n ın ü stü n e k o y ar, m asa d a , la m b a n m ay -
d ın lığ m d a k ıp ır k ıp ır o y n a y a n p a rm a k la r ı g ö r­
m e m ek iç in g ö z lerin i k a p a r, g evşey en , k a rış a n
d ü şü n ce le rin in d a h a d a k a rış m a s ın a r a z o lu r­
d u. U y u m a m a y a ç a lış tık ç a la m b a n ın alev i, ça y
b a rd a k la rı, p a ra sa y a n p a rm a k la r ça ta lla şıy o r;
o d a y ı d o ld u ran çü rü k e lm a k o k u su d a h a pis,
d a h a d a y a n ılm a z b ir h a l alıyo rd u .
P ed er K risto fo r g ü lü m sey erek ;
— A h , p a ra , p a ra ! dedi. B a şım ız ın b ela sı! G ü ­
v ey im M ih ay lo şim di ta tlı ta tlı u yu yor, d ü şü n ­
d e k en d isin e b ö y le b ir y ığ ın p a ra g etire c e ğ im i
g örü y ord u r.
— B a n a k a lır s a M ih a y lo T im o fe y e v iç ciğ e ri
b eş p a ra etm ezin b iri. K a fa s ı b ö y le şe y le re h iç
ça lışm ıy o r. O y sa siz o n u n g ib i d eğ ilsin iz, a lış ­
v e riş iş le rin e a k lın ız eriy or. D a h a ö n ce d e sö y ­
le d iğ im gibi, yü n ü nü zü b a n a b ıra k ıp g e ri d ö n ­
m e k istersen iz, a ld ığ ın ız fiy a tta n y a rım ru b le
fa z la s ın ı sev e sev e v eririm . B u n u d a size k a rş ı
d u y d u ğ u m sa y g ıd a n ö tü rü y a p ıy o ru m ...
P ed er K r is to fo r iç in i çe k ti.
— T e şe k k ü r ed erim , İv a n İv a n ıç. B izim iy ili­
ğ im iz i d üşü n d ü ğü nü zü an lıy o ru m . A m a siz de
b iliy o rsu n u z ki, m a l b en im d eğil, b u k o n u d a
b ir şey sö y ley em em ...
M o isey M o ise y iç g en e p a rm a k u ç la r ın a b a ­
s a r a k u su l u su l iç e r i gird i, te rb iy e lilik g ere ğ i
p a r a y ığ ın ın a b a k m a m a y a ç a lış a r a k Y e g o ru ş k a ’
y a soku ld u , a rk a s ın d a n g ö m leğ in i y a v a şç a çe k ti.
— G el, bey zad em , iç e r i gid elim . S a n a öyle
g ü z el b ir a y ı g ö stere ce ğ im ki, b a y ıla c a k sın ! K ız ­
g ın m ı k ızg ın , k o rk u n ç b ir a y ı bu ! U u u h!
M a sa d a p in e k le y e n Y e g o ru şk a k a lk tı, a y ıy a
b a k m a k iç in M oisey M o isey iç’in a rk a s ın d a n y ü ­
rü d ü. G ö zleri h en ü z k a r a n lığ a iy ic e a lışm a m ıştı
k i, sasım ış, ek şim si b ir k o k u n u n b u ru n d ire ğ i­
n i sız la ttığ ı u fa k b ir o d a y a g ird iğ in i an lad ı. Bu
k ok u b ü yü k od aya, ev in h e r y e rin e b u ra d a n
y a y ılıy o r olm alıy d ı. K ü çü k o d an ın y a n s ı, y a ğ -
d a lı b ir y o rg a n ö rtü lm ü ş b ü y ü k b ir k a ry o la y la ,
ö b ü r y a r ıs ı ise, k o m o d inle ve s a r ı k o la lı e te k ­
lik lerd e n b a şla y ıp ço c u k p a n to lo n la rı, a s k ıla ­
rıy la b ite n b ir p a ç a v r a y ığ ın ıy la d o ld u ru lm u ş­
tu. K om od inin ü stü n d e b ir y a ğ k a n d ili y a n ıy o r­
du.
Y e g o ru ş k a sözü ed ilen k o rk u n ç a y ı y erin e,
e n ta ris in in b e n e k le ri k ırm ızı, s a ç la r ı d ağ ın ık ,
iri y a n , ço k şişm a n b ir Y a h u d i k a d ın ıy la k a r ­
şıla ştı. K ad ın , kom od in ile k a ry o la a ra sm d a k i
d a r b o şlu k ta g ü çlü k le k ım ıld an ıy o r, d işi a ğ n -
yorm uş g ib i u zu n in iltile r, a h la r k oy veriy ord u .
Y e g u ru ş k a ’y ı g ö rü n ce a ğ la m a k lı b ir yüz ta k ın ­
dı, u zu n u zu n iç in i çe k ti, d a h a n e re d e b u lu n ­
d u ğu n u iy ic e k e stire m e y e n ço cu ğ u n a ğ z ın a b a l
sü rü lm ü ş b ir e k m ek d ilim i tık tı.
— Y e , ço cu ğ u m , ye. B u r a d a a n n esiz sin , sen i
d o y u ra ca k k im se ciğ in yok.
Y e g o ru şk a evd en a y rılm a d a n ö n ce tık a b a s a
yed iği a k id e ş e k e r le ri v e h a ş h a ş lı çö re k le rd e n
so n ra, y a r ı y a rıy a b a l m u m u, a r ı k a n a tla r ıy la
k a rış ık b a ld a fa z la b ir ta t b u la m a d ıy sa d a is ­
tem ey e istem e y e yedi. O, e k m ek d ilim in i ç iğ ­
n erk e n M o isey M o isey iç ile k a r ıs ı b a k ıy o rla r, a h
çe k iy o rla rd ı.
— B ö y le n e re y e g id iy o rsu n , ço cu ğ u m ?
— O k u m ay a.
— A n n e n in k a ç ço cu ğ u v a r ?
— Y a ln ız ben. B a ş k a yok.
K ad ın a h la r la , o fla r la b a ş m ı y u k a rı k ald ırd ı.
—1 Z a v a llı a n n e ! Z a v a llı a n n e ! K im b ilir n e
üzülüyor, n e a ğ lıy o rd u r! B ir y ıl so n ra b iz de
N au m ’u m u zu o k u m a y a g ö tü receğ iz. A h, a h !
M oisey M o isey iç iç in i çe k ti, so lg u n yüzü nün
d erisi s in irli s in irli g erild i.
— A h N aum , a h N au m ! Ö y le d e cılız k i!
Y a ğ d a lı y o rg a n k ım ıld ad ı, a ltın d a n , ip in c e
boyu n ü zerin d e, k ıv ırc ık s a ç lı b ir ço c u k b a şı
göründ ü; p a rıld a y a n b ir ç if t k a r a göz m e ra k la
Y e g o ru şk a ’n ın yü zü ne dikildi. M oisey M o iseyiç
ile k a r ıs ı a h la r a , o fla r a a r a v erm ek sizin kom o­
d in e y a k la ş tıla r, a r a la r ın d a Y a h u d ic e b ir şe y ­
le r k o n u şm a y a b a şla d ıla r. M oisey M o iseyiç k a lın
sesle, a lç a k ta n a lç a k ta n k onu şuyord u; o n u n k o ­
n u şm a sı g en e llik le ard ı a rk a s ı k esilm ey en «gal
g a M a r la sü rü p gid iyordu. K a rısı ise o n a tiz
h in d i sesiy le k a rş ılık v eriy o r, «tu tu» çeşid in d en
b ir ş e y le r çık arıy o rd u . O n la r böyle k a rşılık lı
d a n ışa d u rsu n la r, k irli y o rg a n ın a ltın d a n in c e ­
cik b o yu n lu ik in c i b ir k ıv ırc ık b aş, so n ra ü çü n -
cü sü , d ö rd ü n cü sü g özü ktü. Y e g o ru şk a ’n in z e n ­
g in b ir h a y a l g ü cü olsayd ı, y o rg a n ın a ltın d a
yüz b a şlı b ir d ev in y a ttığ ın ı d ü şü n ebilird i.
— G a l g a l g al, d iyord u M oisey M oiseyiç.
— T u t tu tu, d iye k a rş ılık v eriy ord u k a rısı da.
Bu uzun sü re li d an ışm a, k a d ın ın a h la r, o t­
la r la k om od ine y a n a şm a sı, o ra d a n a ld ığ ı yeşil
b ir ça p u tu çözüp, için d e n y ü rek b içim in d e, ç a v ­
d a r u n u n d a n y ap ılm ış, iri b ir çö re k ç ık a r m a ­
sıy la son bu ld u. K ad ın çö re ğ i Y e g o ru şk a ’y a v e ­
rirk e n ;
— Al, ço cu ğ u m , dedi. Şim d i a n n e c iğ in in y a ­
n ın d a d eğ ilsin , s a n a ta tlı şe y ler v e re c e k k im ­
sen yok.
Y e g o ru şk a çö re ğ i ce b in e soktu, g eri g e ri yü ­
rü y e re k o d ad an d ışa rı çık tı; a rtık , ev sa h ip le ­
rin in için d e y a şa d ığ ı sasım ış, ek şi h a v a y ı d a h a
f a z la so lu y a c a k g ü cü k a lm a m ıştı. B ü y ü k o d ay a
d ö n ü n ce sed ire r a h a t ç a otu rd u , k a fa s ın a ü şü ­
şen d ü şü n ce le ri k en d i h a lin e b ıra k tı.
K u zm içov p a ra sa y m a y ı y en i b itirm iş, d este­
le ri g e risin g eriy e to rb a y a dold uruyordu . H a re ­
k e tle rin e b a k ılır s a p a r a la r a k a rş ı son d e re ce
u m u rsam azd ı, çü n k ü k a ğ ıt sü p rü n tü sü tık ıştı-
rıy o rm u ş g ib i b a n k n o t d e ste le rin i a lıp alıp so ­
kuyordu k irli to rb ay a.
P ed er K risto fo r, S a la m o n ’la k o n u şm a y a d a l­
m ıştı. T a m esn ed iğ i sıra d a a ğ zın d a ista v ro z ç ı­
k a r a r a k sordu:
— S ö y le b a k a lım , H a z reti S ü le y m a n , iş le r n a ­
sıl g id iy o r?
S a la m o n y a n ıt v erm ed en ö n ce sa n k i işled iğ i
b ir su çu im a ed iy o rla rm ış g ib i k u şk u lu k u şk u lu
baktı.
— H a n g i işle rd e n söz ed iy o rsu n u z?
— G en e l o la ra k c a n ım ? N e le r y ap tığ ın ı, n a ­
sıl v a k it g e çird iğ in i soru yoru m .
S a la m o n om uz silk ti, y a n ıt v e re c e ğ i y erd e o
d a b ir so ru sordu:
— N e m i y ap ıy o ru m ? H erk es n e y a p ıy o rsa ...
G örü y orsu n u z, u ş a k lık ed iyoru m . A ğ ab ey im in
u şağıyım ben. A ğ a b ey im h a n y o lcu la rın ın , y o l­
c u la r V a rla m o v ’u n u şağ ıd ır; e ğ e r on m ily onu m
o lsay d ı V a rla m o v d a b en im u şa ğ ım olurdu.
— D u r h ele! V a rla m o v se n in n ered en u şağ ın
o lu yo rm u ş?
— B u n u a n la m a y a c a k n e v a r? F a z la d a n b ir ­
k a ç m e telik k a z a n m a k iç in pis b ir ç ıfıtın elin i
öp m ey ecek b ey y a d a m ily o n e r y o k tu r d a o n ­
d an. Ş im d i b en p is b ir çıfıtım , d ilen ciy im ; h e r ­
kes s u ra tım a k öp eğ e b a k a r g ib i b a k ıy o r. A m a
ce b im p a ra dolu o lsay d ı o V a rla m o v d ed iğiniz
ad am , M o isey ’in sizin önü nü zd e y a p tığ ı gibi,
k ıv ır k ıv ır d ö n erd i önüm de.
P ed er K risto fo r ile K u zm içov b a k ış tıla r. S a -
la m o n ’u n n e d em ek isted iğ in i a n la m a m ışla rd ı.
K u zm içov se rt b a k ış la rın ı S a la m o n ’u n yüzüne
d ik erek sordu:
— N a sıl o lu r d a sen in g ib i b ir a p ta l, V a rla -
m ov’la k en d in i b ir tu ta r ?
S a la m o n d a k a rş ıs ın d a k ile r i d ik d ik süzdü.
— M e ra k etm ey in , k en d im i V a rla m o v ’la b ir
tu ta c a k d en li a p ta l d eğilim . K en d isi so y ca R u s’
tu r a m a r u h ç a pis b ir ç ıfıtta n f a r k ı y ok tu r. A d a ­
m ın v a rı-y o ğ u p a ra , te k d ü şü n cesi k a z a n ç n a ­
sıl s a ğ la n ır ... O y sa b en p a ra la rım ı so b a d a y a ­
k ıverdim . Ne p a ra p u l isterim , n e to p rak , ne
koyun , n e d e ön ü m d en g e ç e rle rk e n b en d e n ç e ­
k in ip şa p k a ç ık a r m a la rın ı-.. D em ek o lu y o r ki,
sizin V a rla m o v ’u n u zd an d a h a a k ıllıy ım v e in ­
s a n a d a h a ço k benziyoru m .
A ra d a n b ir sü re d ah g e çin ce Y e g o ru şk a , u y ­
k u su n u n o rta sın d a , S a la m o n ’u n n e fre tte n tık a n ­
m ış k ısık , b o ğ u k sesiy le, p e ltek p eltek , Y a h u d i-
lerd en , Y a h u d i y a şa m ın d a n söz e ttiğ in i işitti.
Ö n ce le ri tem iz b ir R u s ç a ’y la k on u şu y o rd u , a m a
k en d isin i a n la ttığ ı ö y k ü lerin h a v a s ın a k a p tır ­
d ık ça , p a n a y ırla rd a k i Y a h u d i ta k litç ile rin b o ­
z u k şiv esiy le k o n u şm a y a b aşlad ı.
O n u n k o n u şm ası p e d e r K risto fo r’u n h o şu n a
g itm ed iğ i için ;
— D u r b ir d a k ik a , dedi. M ad em d in in i b e ­
ğ en m iy o rsu n , h em e n d eğ iştir. D in le a la y etm ek
g ü n a h tır, d in in i k ü çü m sey en en a ş a ğ ılık a d a m ­
dır.
B u s e fe r S a la m o n p ed erin sözünü k a b a c a k e s­
ti.
— B en im n e d em ek isted iğ im i a n la m ıy o rs u ­
n u z k i! B en n e d iyorum , siz n e a n lıy o rsin iz !...
P ed er K risto fo r iç in i çe k ti.
— A n la d ığ ım k a d a r ıy la sen a p ta lın b irisin .
S a n a elim d en g eld iğ in ce ö ğ ü t v erm ey e ç a lış ı­
y oru m , sen g en e k en d i b ild iğ in i oku yorsu n.
Y a ş lı b ir k iş i oldu ğu m iç in y a v a ş y a v a ş k o n u ­
şu yoru m . Y a se n n e y ap ıy o rsu n ! G u lu g u lu gulu
d iye ü stü m e y ü rü y o rsu n . T u h a f a d a m sın d oğ­
ru s u ...
O sıra d a M o isey iç iç e r i gird i. A d am ö n ce S a -
la m o n ’a, s o n ra k o n u k la ra b a k tı, y ü zü n ü n d e ri­
si y en id en s in irli s in irli titred i. B ir a r a u y a n a n
Y e g o ru ş k a b a şın ı k a ld ırıp çe v re sin e b ak ın d ı.
S a la m o n ’u n o n a d önük yü zü n e v u ra n ö lgün
la m b a ışığ ı u zu n b u rn u n u n g ö lg e sin i sol y a n a ­
ğ ın a d ü şü rm ü ştü . G e n ç Y a h u d i’n in y a r ı g ö l­
g eli y ü zü n d eki k ü çü m se y e n g ü lü m sem e g ö z le ri­
n in a la y cı, ış ıl ışıl b a k ış la rı, c a k a lı ta v ırla rı, bü -
lün b u n la rın y a n ın d a tü y ü y olu n m u ş k u ş g ö rü ­
nüşü Y e g o ru şk a ’n n ı u y k u lu g ö zlerin d e ç a t a l­
la ş a ra k b irb irin e k a rıştı. S a la m o n o a n d a b ir
p a n a y ır m a s k a ra s ı d eğ ild i a rtık , ço c u k la rın d ü ş­
le rin e g ire n c in le re ben ziyo rd u .
P ed er K r is to fo r g ü lü m se y e rek k o n u şm a sın ı
;:ürdürdü:
— S iz in k i iy ice a k lın ı o y n atm ış, M o isey M oi-
seyiç. T a n r ı y a rd ım c ın ız o lsu n. E n iy isi bu n u
ev len d irin , y a d a b ir iş e y e rle ştirin . İn s a n a b e n ­
zer b ir y a n ı k a lm a m ış.
K u zm içov ö fk ey le so m u rtu yo rd u . M o iseyiç
k ard eşin e, k o n u k la ra b ir d a h a b a k tık ta n so n ra
k a rd eşin e s e rtç e çık ıştı:
— S a la m o n , ç ık d ışarı. Ç ık d iy o ru m sa n a !
B u çık ış m a n ın a rd ın d a n Y a h u d ic e b ir şe y le r
d a h a ek led i. S a la m o n g id e rk e n k e sik k e sik g ü ­
lüm süyordu.
M oisey M o isey iç yü zü n de b ir k o rk u y la p e d e r
K risto fo r’a döndü:
— N e o ld u ? B ir şe y m i g e ç ti a ra n ız d a ?
O n a y a n ıtı K u zm içov verdi:
— K im old u ğu n u u n u tu y o r, k a b a h e r if! K e n ­
d isin i b ir şey sa n ıy o r!
M oisey M o isey iç te la ş a k ap ıld ı, e lle rin i k o r ­
k u y la çırp m a y a b aşlad ı.
— B ö y le o la c a ğ ın ı b iliy o rd u m . A h, a m a n
T a n rım , a m a n T a n rım ! S iz o n u n k u s u ru n a b a k ­
m ayın, k ız m a y ın on a, n e o lu r! K a rd e şim in p a ­
ta v a tsız lığ ın ı h o ş g ö rü n ! N e d ir b e n im ç e k tik le ­
rim b u h e r ifte n ! Öz k a rd e şim d ir a m a ü z ü n tü ­
sü nden b a ş k a b ir şey in i görm ed im . Z aten b ili­
yorsunu z, b ira z şey d ir...
M oisey M o isey b ö y le d iy ere k p a rm a ğ ın ı a ln ı­
n ın ön ü n d e çevirdi.
— A k ıld a n n o k sa n d ır y a n i... M a h v e tti k e n d i­
ni. O n u n e y a p a ca ğ ım ı bilem iy o ru m . K im sey le
bağ d aşm ıy or, k im se y i sev ip say m ıy or, k im se ­
den k ork m u y o r. H e rk esle a la y e ttiğ in i, n e le r s a ç ­
m ala d ığ ın ı, h e rk e se «sen» d ed iğin i k en d in iz
g ördü nüz. İn a n m a y a ca k sın ız , b ir g ü n h a n a V a r-
lam ov g elm işti; S a la m o n on u n y a n ın d a n e le r
y u m u rtla d ıy sa, a d a m k a m çısın ı h em b a n a , hem
te rb iy e siz k a rd eşim e y ap ıştırd ı. P eki, a m a n e ­
d en b a n a ? B en im n e su çu m v a rd ı? T a n rı onu n
a k lım b a şın d a n ald ıy sa, b u n d a b en im su çu m
n e?..
A ra d a n b eş-o n d a k ik a g eçm işti, M oisey M o i-
sey h â lâ sızlan ıy o r, k a rd e şin i çek iştiriy o rd u :
— G ec e le ri u yk u tü n e k bilm ez, h ep d üşü n ür,
d ü şü n ü r... N e d ü şü n d ü ğ ü n ü T a n n ’d an b a şk a
k im se bilm ez. G ece y a rıs ı y a n ın a g id ersin , k ızar,
a la y lı a la y lı g ü ler. B en d en de h o şlan m az. B a ri
sev diği, isted iğ i b ir şey o lsa! N erd ee?.. B a b a c ı­
ğ ım ö lü rk e n o n a da, b a n a d a a lt ı b in e r ru b le
b ıra k tıy d ı. B e n k en d im e b ir h a n ald ım , e v le n ­
dim , ço lu k ço cu ğ a k a rıştım . A m a b izim k isi p a ­
r a l a n so b a y a a ttı. Y a z ık d eğ il m i? P a r a y a k ılır
m ı h iç ? M adem se n in işin e y aram ıy o rm u ş, v e r
b a n a ! P a ra y ı y a k m a k d a n e o lu yo r?
O s ıra d a o d an ın k a p ısı cızırd ad ı, d ö şem en in
ta h ta s ı b ir in in a d ım la n n d a n titred i. Y a n u y ­
ku a ra s ın d a h a f if b ir r ü z g a n n y ü zü n ü o k şa d ı­
ğ ın ı h is s e tti Y e g o ru şk a . S a n k i k o ca m a n k a n a t-
la n n ı a ç a r a k u ça n k a r a b ir k u şu n g elip y a n m a
k on d u ğu n u san d ı, b ird en g ö zlerin i a çtı. D a y ı­
sı, p a ra to rb a s ı elind e, g itm ey e h a z ır, sed irin
y a n ın d a d u ru yord u . P ed er K r is to fo r g en iş k e ­
n a r lı silin d irin i elin d e tu ta r k e n se la m v e r irc e ­
sin e eğ iliy o r; y ü zü n e p e k y a ra ş a n o y u m u şak ,
sev ece n g ü lü şle d eğil, say g ılı, z o ra k i b ir g ü lü m ­
sem ey le sırıtıy o rd u . M oisey M oisey ise, sa n k i ü ç
p a rç a y a b ö lü n m ü ş de b ed e n in in d ağ ılıp ü ç p a r ­
ç a h a lin d e y e re d ü şm esin i ö n le m ek iç in k o lla ­
r ıy la d en g ey i sa ğ la m a y a ç a lışıy o r g ib iy d i. O d a ­
y a g e ri g elm iş b u lu n a n S a la m o n ’d an b a ş k a h e r ­
k e s g e rg in b ir b ek le y iş içersin d ey d i. G e n ç Y a ­
h u d i h e r z a m a n k i g ib i u m u rsam azd ı; b ir k ö şe ­
de k o lla rın ı ça p ra z la m ış d u ru rk en , yüzü nd e a y ­
n ı k ü çü m sey en , ç a r p ık g ü lü m sem e vard ı.
P ed er K r is to fo r’u da, K u zm iço v ’u d a gözü
g örm ey en , ü çe bö lü n ü p p a rç a la n m a m a k iç in
k o lla rıy la d en g ey i sa ğ la m a y a ç a lış a n M oisey
M o isey iç y ılışık b ir g ü lü cü k ler;
— B izi b a ğ ışla y ın , h a n ım e fe n d i, size g ö re o d a ­
mız yok, d iye in led i. B a s it in sa n la rız biz, h a n ı­
mız tem iz d eğ ild ir.
Y e g o ru şk a g ö z lerin i oğu ştu rd u . O d an ın o r ta ­
sın d a h a s ır şa p k a lı, siy a h g iy sili, to m b u l ve g ü ­
zel b ir k ad ın , g e rç e k b ir h a n ım e fe n d i d u ru y o r­
du. K a d ın ın yüz çiz g ile rin i iy ic e in celem e y e f ı r ­
sa t b u la m a y a n Y e g o ru şk a ’n ın a k lın a n ed en se
g ü n d ü zley in tep ed e gördü ğü , te k b a ş ın a d u ran ,
in ce, u zu n k a v a k a ğ a c ı geldi.
K ad ın ;
— B u g ü n b u ra d a n V a rla m o v g e çti m i? d iye
sordu.
M oisey M o isey iç y ılıştı, sa y g ıy la eğild i.
— H a n ım efen d i h a z re tle ri, g elm e d ile r bu gü n.
— E ğ e r y a n n u ğ ra y a c a k o lu rsa b e n i g ö rm e ­
sin i söyleyiniz. O lu r m u ?
Y e g o ru ş k a h iç b ek lem ed iğ i b ir sıra d a , y ü zü n ­
den b ir k a rış ötede, an sızın , siy a h k a d ife k a şla r,
iri ir i b a l re n g i g özler, to m b u l y a n a k la r ve bu
y a n a k la r g ü n eş ışığ ı s a ç a r c a s m a ta tlı ta tlı g ü ­
lü m se rk e n ç u k u rla şa n b ir ç if t g am ze gördü .
M is g ib i b ir koku geld i b u rn u n a .
— N e ş e k e r ço cu k , dedi y a b a n c ı k ad ın . K im in
oğlu b u ? K a z im ir M ih ay lo v iç, b a k ın , n e o la ­
ğ a n ü stü b ir şey! N e de g ü zel u y u y o r? A m an ,
ta tlım b en im !
K a d ın e ğ ile re k Y e g o ru ş k a ’n ın y a n a ğ ın a b ir
ö p ü cü k kond u rd u, Y e g o ru şk a , u y u yo rm u ş sü sü
v e re re k g ö z lerin i yum du, gü lü m sedi. O s ıra d a
k ap ı y en id en g ıcırd ad ı, te la şlı a y a k se s le ri d u ­
yuldu, b irile ri g irip çık tı.
B irisi, h erh a ld e D e n isk a o la ca k , g elip Y e g o -
r u ş k a ’yı a y a ğ a k ald ırd ı, elin d en tu tu p d ış a n
d oğru çe k ti. Y e g o ru şk a sen d e le y e rek y ü rü rk e n
g ö z lerin i a ra la d ı, k en d isin i ö p en siy a h g iy sili
k a d ın ı b ir d a h a gördü . K a d ın o d an ın o rta sın d a
d ik ilirk e n Y e g o ru şk a ’y a b a k ıy o r, b a şın ı d o st­
ç a sallıy o rd u . Y e g o ru şk a k a p ıy a iy ic e y a k la ştığ ı
s ıra d a k a d ın ın y a n ın d a , ş a p k a sın ı b a ş ın a sım ­
sık ı g eçirm iş, to zlu k lu , y a k ışık lı, d olgun v ü c u t­
lu, e sm e r b ir ad am gördü . G ü zel k a d ın ın y ol a r ­
k a d a şı o lm alıy d ı bu.
A v lu d an «durrr» d iye s e s le r g eliyord u .
A d ım ın ı e şik te n d ış a n a ta r k e n Y e g o ru şk a , a v ­
lu d a, b ir ç if t y ağ ız a tın çe k tiğ i lü k s b ir k u p a
a ra b a s ın ın d u rd u ğu n u gördü . Ü n ifo rm a lı, eli
k a m çılı b ir u ş a k o tu ru y o rd u sü rü c ü y erin d e.
H a n d a n a y n la n p ed er K r is to fo r’u, K u zm iço v ’u,
Y e g o ru şk â ’y ı y a ln ız S a la m o n u ğ u rla m a y a çık tı.
G e n ç a d a m ın yüzü k a h k a h a a tm a k ü zereym iş
g ib i g e rg in d u ru yordu . K o n u k la r g ittik te n so n ­
r a a r k a la n n d a n r a h a t ç a a la y e tm ek iç in b ir a n
ö n ce çe k ip g itm e le rin i g özlü y ord u san k i.
B r iç k a y a b in e rle rk e n p e d e r K risto fo r sa y g ıy ­
la fısıld a d ı:
— K o n tes D ra n itsk a y a !
K o n tesle k a r ş ıla ş m a la n n ın e tk isi n e d ere ce
b ü y ü k o lm alıy d ı k i, D e n isk a b ile, a r a b a ü ç v e rs-
ta y ol a ld ık ta n , h a n y e rin e g e rile rd e sö n ü k b ir
ış ık k a ld ık ta n so n ra d o ru a tla r a k ırb a c ın ı s a l­
la y ıp n eşe y le h a y k ırm a y ı göze a lab ild i.

IV

S a la m o n ’u n ad am y e rin e k oy m ad ığ ı, k o n tes
D ra n its k a y a ’n ın b ile a ra y ıp sord u ğ u b u g iz em ­
li, b u ele g eçm ez V a ria m o v k im d i a c a b a ? A r a ­
b a n ın ön ü n e, D e n isk a ’n ın y a m b a ş m a o tu ra n
Y e g o ru ş k a h e r şey d en ö n ce b u n u d üşündü. H a k ­
k ın d a ço k şe y le r iş ittiğ i, a d ı sık sık a n ıla n bu
ad a m ı b ir k e re c ik g ö rm em işti, a m a o n u g öz­
le rin in ö n ü n d e b ir ç o k k ez c a n la n d ırm a y a ç a ­
lışm ıştı. O n u n la ilg ili o la ra k b ild iğ i şey ler; 200-
300 d ö n ü m lü k a r a z is i ile yüz b in b a ş a y a k ın
koyunu ve p e k ç o k p a ra sı olduğu, d u rm ad an
d olaştığ ı iç in a r a n d ığ ı z a m a n k o la y k o la y b u ­
lu n am ad ığ ıy d ı.
Y e g o ru şk a ev d e d a y ısın d a n k o n tes D ra n its-
k a y a h a k k ın d a d a ço k ş e y le r ö ğ ren m işti. O n u n
da 200-300 d ö n ü m lü k a ra z isi, k oy u n sü rü leri,
ta v lası ve ço k p a r a s ı vard ı. F a k a t o, V a rla m o v
g ib i d u rm a d a n d o laşm az; onu a r a y a n la r ın k o ­
la y c a b u la c a k la rı, iş i g ere ğ i b irç o k k ez o n u g ö r ­
m eye g id en İv a n İv a n ıç ’ın ö vgü yle sözü n ü ettiğ i,
b ir eşi d a h a b u lu n m a z çiftliğ in d e n p e k d ışa rı
çıkm azd ı. A n la tıla n la r a b a k ılırs a , d u v a rla rın d a
Leh k r a lla r ın ın p o rtre le ri a s ılı b u lu n a n , k o n ­
tesin k o n a ğ ın ın b ü y ü k sa lo n u n d a siv ri k a y a
b içim in d e b ir s a a t v arm ış. K a y a n ın ü zerin d e
g özleri p ır la n ta k a k m a lı, a ltın d a n b ir a t d u ru ­
yorm uş; a t a ise, s a a t ç a ld ık ç a elin d e k i k ılıc ı sa -
ğ a -so la s a lla y a n , a ltın d a n b ir sü v a ri b in m e k ­
teym iş. İşte b u z en g in k o n tes, y ıld a ik i kez, il
s ın ır la n iç in d e k i tü m to p ra k a ğ a la n n ı, b ü tü n
d ev let m e m u rla n n ı ça ğ ırd ığ ı, b u a r a d a V a r la -
m ov’u n d a k a tıld ığ ı g ö rk em li b a lo la r v erirm iş.
K o n u k la ra g ü m ü ş se m a v erlerd e ç a y k a y n a tılır,
k ışın o rta s ın d a b u lu n u p g e tirile n ah u d u d u , ç i­
lek cin sin d e n eşsiz y iy e c e k le r su n u lu r, b a lo y a
g e le n le r g ece-g ü n d ü z ç a la n m ü zik eşliğ in d e
d an sed er, eğ le n irle rm iş.
Y e g o ru ş k a k o n tesin yüzünü, ta tlı g ü lü m se m e­
sin i an ım sad ı: «Ne gü zel k ad ın !» d iye d ü şü n ­
dü.
K u z m iço v ’u n d a a k lın d a h ep k o n te s o lm a ­
lıydı, çü n k ü a r a b a ik i v e r s ta d a h a y ol a ld ık ta n
sonra,-
— Ş u K a z im ir M ih oyloviç, k a d ın ı soyu p so ­
ğ a n a çev iriy o r, dedi. A n ım sa r m ısın ız, b ir k a ç
y ıl ö n ce k o n testen y ü n a lm ıştım . İşte, y a ln ız bu
a lış-v e riş te n ü ç b in ru b le k a z a n c ım oldu.
P ed er K risto fo r;
— B ir P o lo n y a lı’d an b a ş k a n e b e k le n ir? k a r ­
ş ılığ ın ı verdi.
— D erd i y o k k ad ın ın . G e n ç olduğu iç in çok
toy. K a fa s ın d a k a v a k y e lle ri esiyor.
Y e g o ru ş k a ’n ın d ü şü n ce le ri h ep V a rla m o v ’la,
ko n tes D ra n itsk a y a ile, ö zellik le b u İk in cisiy le
doluydu. U yku lu zih n i o la ğ a n şe y le r ü zerin d e
d u rm a k istem iy or, a k lın a böyle şe y le r g elin ce
d u m a n la n ıp k arışıy o rd u . O a n d a k a fa s ın ı k u r ­
c a la y a n d ü şü n celer, k en d iliğ in d en g eliv erip , k a ­
f a s ın ı silk ele y in ce de d u m an iz b ıra k m a d a n d a ­
ğ ıla n , m a salım sı, d ü şü n sü k o n u la rla ilgiliyd i;
O sıra d a çe v re sin d e g örd ü ğü şe y le r de o la ğ a n ­
ü stü ö z e llik le r taşıy ord u . S a ğ y an d a, ü rk ü n tü
verici, a k ıl a lm a z g iz le r sak lıy o rm u ş g ib i y ü k ­
selen , k a r a k a r a te p e le r vard ı. S o l y an d a, u f ­
k u n ü stü n d ek i gök yü zü şerid i b o ylu b o y u n ca
k ırm ız ı re n g e b ü rü n m ü ştü ; bu k ız ıllığ ın u z a k ­
la r d a ç ık a n b ir y an g ın d a n m ı, y o k sa d o ğ m ay a
h a z ır la n a n a y d a n m ı y a n sıd ığ ın ı a n la m a k g ü ç ­
tü. E n g in le r sa n k i g ü n d ü zm ü ş g ib i g ö zü k ü y o r­
du, fa k a t a k şa m p u su n u n g ölg eled iğ i h a f if m o r­
lu k la r k aybo lm u ş, b ü tü n b o zk ır, M oisey M oise-
y iç ’in ç o c u k la rın ın y o rg a n a ltın a s a k la n m a la rı
g ib i, loş b ir sis a ltın a g izlen m işti.
Tem m u z g ece le rin d e b ıld ırc ın la r, ç a lık u ş la rı
ötm ez, o rm a n v ad ilerin d e b ü lb ü lle r şak ım az,
tü rlü ç iç e k le r k a lm a z , a m a b o z k ır g en e de g ü ­
zeld ir, y a şa m dolu du r. G ü n eş b a ta r b a tm a z
g ü n d ü zk i e z iy e tle r u nu tu lm u ş, b o ğ u cu sıca ğ ın
çe k tird ik le ri b a ğ ışla n m ış g ib i, in c e b ir sis do­
ğ a y ı k a p la r, e n g in b o z k ır g en iş g ö ğ sü y le h a f if
h a f if solu r. K a r a n lık ta p ö rsü m ü şlü ğ ü g ö zü k m e­
y en o tla r a ra sın d a n g ü n d ü zley in işitilm e y e n
şa k ra k , g ü r sesli b ir ş a m a ta y ü k selir. Ç ıtırtıla r ,
ıslık la r, c ırıltıla r , b o z k ır b a ş la n , te n o r la n , so p ­
ra n o la rı b irb irin e k a n ş ır ; a k ış ın a k en d in izi k a p -
t.ınp iy i şey le a n ım sa y a c a ğ ın ız , h ü zü n len ip d u y ­
g u la n a c a ğ ın ız k esin tisiz, tekd ü ze b ir cu rc u n a
o lu şur. B u tekd ü ze c u rc u n a , n in n i g ib i u y u tu r
in san i; g id ersin iz, g id ersin iz, g ö zlerin ize u yku
a ğ ırlığ ın ın çö k tü ğ ü n ü h issed ersin iz; b ir a ra , a n ­
sızın, u y u m am ış b ir k u şu n k e sik k esik ç ığ lık ­
ları y a d a ş a şk ın lığ a k a p ıla n b irin in «A aaa!»
diye b a ğ ırm a sın ı a n d ıra n b e lirsiz b ir ses ç a lı­
n ır k u la ğ ın ız a ; so n ra u yk u y a v a ş y a v a ş göz k a ­
p a k la rın ız ı k a v u ştu ru r. Ç a lılık la r ın b u lu nd u ğu
d ere b ü k le rin in y a n ın d a n g eçe rk en , b o zk ırd a
y a ş a y a n la rın «splyuk» ad ın ı v erd ik le ri b ir kuş
«Splyu! Sp ly u ! S p ly u !» 1 d iye sesle n ir; b ir b a ş ­
k ası sa n k i k a h k a h a y la g ü ler, a rd ın d a n k a p risli
b ir a ğ la y ış tu ttu ru r. B a y k u ş tu r bu. B u y a r a tık ­
la rın k im e seslen d ik lerin i, o n la rı k im in d in le ­
diğ in i T a n n b ilir; fa k a t a ğ la y ışla rın d a , ç ığ lık ­
la rın d a in s a n a h ü zü n v eren b ir sız la n ış v a rd ır.
D ört b ir y a n d a k u ru m u ş ot, g e ç a çm ış körp e
çiçe k k o k a r; bu k o k u la r k esk in , iç b a y ıltıc ı d e­
reced e ta tlı, k im i za m a n d a tap tazed ir.
S is a ra s ın d a n h e r şey g ö rü lü r, fa k a t c is im ­
le rin b içim ve re n k le ri ta m o la ra k seçilem ez.
G id ersin iz, g id ersin iz, b ird en y olu n k ıy ısın d a
k eşişe b en zey en b ir k a ra ltın ın d im d ik a y a k ta
d u rd u ğu n u g ö rü rsü n ü z. S a k ın yol k e se n b ir
h a y d u t o lm asın b u ? S iz ile rle d ik ç e k a r a ltı d a
y a k la ş ır bü yü r, a r a b a n ız la a y n ı h iz a y a g elir;
o z a m a n h ay d u t sa n d ığ ın ız şey in yol k ıy ısın d a
d ik ilen b ir ç a lı y a d a k a y a p a rç a s ı old u ğu n u a n ­
la rsın ız . B ö yle k ım ıltısız, b ilile r in i g özley en k a ­
r a ltıla r te p elerd e d u ru rla r, tü m se k lerd e s a k la ­
n ırla r, y a b a n i o n la rın a r a s ın a g iz le n irle r; b u n la ­
rın h ep si de in s a n a b en zer, k u şk u u y a n d ırır.
A y d o ğ u n ca g ece solgu n, donuk b ir a y d ın lığ a
b ü rü n ü r, sis o rta d a n k a lk m ış g ib id ir. H av a sa y -

(1) Splyu: uyuyorum. Bu ses benzerliğinden do­

layı böyle bağıran kuşlara «splyuk» adı ve­
rilmiş. (Ç.N.)
dam , taze ve ılık tır. H er y e r a ç ık ç a gözü kü r,
h a tta yol k e n a rın d a k i o t s a p la n n ı b ile seçm ek
o la n a k lıd ır. T a u z a k la rd a n k a y a la rı, ta ş la n , ça -
lıla n , h a y v an k a fa ta s la r ın ı g örü rsü n ü z. K a r a
g iy sili k eşişe b en zey en k a r a ltıla r g ece n in p a r ­
la k fo n u n d a d a h a b elirg in , b u n a k a r ş ılık d a h a
so m u rtk a n d ır. T ekd ü ze b ö ce k c u rc u n a sı a r a ­
sın d a u y k u su k a ç a n , sa y ık la y a n ku ş sesleri, b i­
n le r in in şa şk ın « A a a » la n d a h a a ç ık -s e ç ik iş i­
tilir. D üzlük y erlerd e, g ök yü zü n d eki b u lu tla r
b en z e ri g en iş g ö lg e le r d o laşır. B u g ö lg e le r u z a k ­
la r d a ü s t ü ste y ığ ılıp y ü k se le re k b u la n ık , d ü ş­
sel b içim le re g ir e r ... B u n la r a b a k tık ç a k o rk u b a ­
s a r in sa n ın y ü reğ in i. B a şın ız ı k a ld ın p ü zerin d e
te k b u lu tçu k , u fa c ık b ir le k e b ile b u lu n m ay an ,
sa y ısız y ıld ız la n n se rp iştirild iğ i d o n u k y eşil g ö k ­
y ü zü n e b a k a rs ın ız ve ılık h a v a n ın n iç in d u rgu n ,
d o ğ an ın n iç in k ım ıltısız, k u la ğ ı k iriş te b e k le r
d u rd u ğu n u a n la rsın ız : Y e riy le , g ö ğ ü y le tü m
d oğa b ü y ü k b ir k o rk u için d ed ir, b ir a n olsu n
y a şa m d a n k op m ak istem e m ek te d ir. G ö k y ü zü n ü n
erişilm e z d erin liğ i, u çsu z -b u ca k sız lığ ı k o n u su n ­
d a y a ln ız e n g in d en izlerd e, b ir de g ece ay ışık lı
b o z k ırla rd a f ik ir sa h ib i o lu n a b ilir. B ö y le z a ­
m a n la rd a gök yü zü ü rk ü n tü v e r ic id ir g ü zeld ir,
o k şa y ıcıd ır, in s a n ı b ü y ü le y e rek k en d in e çe k e r,
o k şa m a sı b a ş d önd ü rü r.
S a a tle r c e ile r le r s in iz ... Y o lu n u z a su sk u n , y a ş ­
lı b ir tepe; k im in , n e z a m a n d ik tiğ in e a k ıl e r ­
d irem ed iğ in iz b ir k ilo m e tre ta şı ç ık a r. B ir g ece
k u şu a n sız ın «pırr» d iye h a v a la n ır; ü rp e rtiy le
b irlik te h a tırın ız a b o z k ır sö y len celeri, b ir z a ­
m a n la r y o lla rd a d in led iğ in iz ö yk ü ler, ço c u k lu ­
ğ u n u z d a k ö y lü d ad ın ızın a n la ttığ ı m a sa lla r, o
a n d a h a y a l g ü cü n ü zle c a n la n d ıra b ile c e ğ in iz h e r
şey g elir. İşte o za m a n b ö ce k le rin cu rc u n a sın d a ,
k u şk u v e ric i k a r a ltı ve tü m sek lerd e, m av i g ö k ­
y üzünde, h ü ly a lı a y ışığ ın d a, g ece k u şu n u n a n ­
sızın u çu şu n d a, g örü p iş ite b ild iğ in iz h e r şey d e
g en çliğ in , g ü z e lliğ in g ö rk em in i, d o ğ ad ak i c a n ­
lıla r ın g elişip serp ilm e özlem in i, y a şa m a k a rşı
d u y d u k la rı d oyu m su z tu tk u y u t a d erin d en s e ­
zersin iz; a n a y u rd u n b u k a tı y ü re k li a m a g ü zel
p a rç a sın a , b o z k ıra k a r ş ı için izd e b ir y a k ın lık
d u y arsın ız, g e ce k u şu y la b irlik te sizin d e h a v a ­
la n ıp u ç a sın ız g e lir. G ü ze lliğ in g örk em in d e, d o­
ğ a n ın b u co şk u lu m u tlu lu ğ u n d a b o z k ırın g en e
de b ir ş e y le rin ö zlem in i çe k tiğ in i, b ir te d irg in ­
lik d u y d u ğ u nu h issed ersin iz.
B o zkır, y a ln ız lığ ın ın b ilin c in d e g ib id ir, sa n k i
z en g in liğ i, ilh a m g ü cü k im se p in iş in e y a r a m a ­
dığı, k im se ş a rk ıla rd a b u n ite lik le rin i y ü c e lt­
m ediği iç in k en d in i boş y e re h a rc a d ığ ın a in a n ­
m a k ta d ır. B ö ce k le rin c a n lı c u rc u n a s ı a ra s ın d a
onun ö zlem le y a n a n u m u tsu z ç a ğ rış ım iş itir s i­
niz; « B ir ozan, n e o lu r b ir ozan!» d iye se s le n ir
g ib id ir.
— D u b rrr! S e la m P a n te ley ! İş le r iy i g id iy o r
m u?
— Ç ok şü k ü r, İv a n İv an ıç.
— H ey ç o c u k la r, V a ria m o v ’u g örm ed in iz m i?
— H ay ır, r a s la m a d ık ona.
Y e g o ru şlta u yan d ı, g ö z lerin i a çtı. B riş k a y o ­
lu n o rta sın d a d u ruyordu . İlerd e, sa ğ d a a rd a r ­
da d izilm iş u zu n b ir a r a b a k e rv a n ı gözü kü yor,
b irta k ım a d a m la r a r a b a la r ın y ö resin d e g id ip
g eliy o rla rd ı. Ü z e rle rin d e b ü y ü k y ü n d en k le ri
b u lu n d u ğ u n d an a r a b a la r ın h ep si de so n d e re ­
ce y ü k sek ve k a b a rık , a tla r ise u fa c ık u fa c ık ,
k ıs a b a c a k lı g örü n ü y o rd u .
K uzm içov;
— A n la şıld ığ ın a g ö re d o ğ ru ca M a la k o v ’a g i­
d eceğiz, dedi. H an cı çıfıt, V a rla m o v ’u n M a la -
kov’d a g ece le y e ce ğ in i söylüyord u. S iz le re iy i
y o lcu lu k la r d ileyelim . H o şça k a lın , a ğ a la r!
B ir k a ç a r a b a c ı b ird en k a rş ılık verdi:
— G ü le g ü le, İv a n İv an ıç!
K u zm içov b ird en ca n la n d ı.
 — H a, ço c u k la r, b izim k ü çü ğ ü de a lır m ısı­
n ız y a n ın ız a ? Y o lla rd a bizim le b o şu n a y o ru l­
m asın . P a n teley , d en k lerd en b irin e o tu rtu v e r
şu n u ! S iz in le b irlik te y a v a ş y a v a ş g itsin . Biz
a rk a n ız d a n y etişiriz. Y e g o r, h ad i g it! K o rk m a,
b ir şey olm az.
Y e g o ru şk a a ra b a n ın ö n ü n d en indi. Y a k la ş tı­
ğ ı a r a b a la r ın y a n ın d a b ir k a ç el onu sım sık ı y a ­
k a la d ı, y u k a rı d oğru k ald ırd ı; çiğ d en h a fifç e ıs ­
la n m ış, y u m u şacık , k o ca m a n b ir şey in ü stü n e
o tu rttu . Ç ocu k k en d in i b ird en göğe y ak laşm ış,
y erd en ise u z a k la şm ış h issetti.
D e n isk a a şa ğ ıd a n , u z a k ta n g ele n b ir sesle b a ­
ğırıyo rd u :
— Hey, p alto n u u n u ttu n . A lsan a şu n u da!
Ç ık ın ıy la b irlik te f ır la tıla n p alto y a n ın a d ü ş­
tü. O a n d a u y u m a k ta n b a ş k a b ir şey d ü şü n m e­
yen Y e g o ru şk a çık ın ı h em en b a şın ın a ltın a k o y ­
du, p a lto y la örtü nd ü , b a c a k la r ın ı boylu b o y u n ­
c a u z attı, çiğ in v erd iğ in se rin lik te n ü rp erip b ü ­
z ü şere k k ey ifle gülüm sed i.
A şa ğ ıd a n D e n isk a ’n m şöyle b a ğ ırd ığ ı d u y u ­
luyordu:
— B a k ın a rk a d a şla r, bizim d elik a n lıy ı g ü c e n ­
d irey im d em eyin!
K u zm içov da;
— Eh, h o şç a k a im a ğ a la r! dedi. Y o lu n u z a çık
olsu n. G ö rey im sizi, o ğ la n a iy i b a k ın !
— G özünü z a rk a d a k a lm a sın , İv an İv an ıç!
D e n isk a a tla r ı h ay lad ı, k ö h n e b r iç k a g ıc ır t ı­
la r k o p a ra ra k y ürü d ü. F a k a t y old an d eğ il de
y a n a d oğru g ittile r. Y e g o ru şk a b ü y ü k b ir s e s ­
siz lik için d e, d a y ısın ın a ra b a s ın ın u z a k la ştığ ı­
nı, a rk a y a b a ğ lı k o v a n ın g ittik ç e a z a la n tın g ır ­
tıla r ç ık a rd ığ ın ı işitiy o rd u .
D u ra n a r a b a k e rv a n ın ın ö n ü n d en de b iri b a ­
ğ ırd ı:
— K iry u h a, had i, sü r a ra b a y ı!
 E n ön d eki a r a b a g ıc ır tıla r k oyverdi, on u n
a rd ın d a n İk in cisi, ü ç ü n c ü sü ... Y e g o ru şk a , te p e­
sind e u za n d ığ ı a r a b a n ın g ıc ırd a y a r a k s a rs ıld ı­
ğ ın ı h isse tti. B ü tü n k e rv a n y o la koy u lm u ştu .
Y eg o ru şk a b a ly a la n s a ra n sicim e tu tu n d u , b ir
d ah a k e y ifle gü lü m sed i, ce b in d e k i çö re ğ i d ü ­
zeltti, evde, y a ta ğ ın d a u y u yo rm u ş g ib i r a h a t
b ir u y k u y a d ald ı.
G ö z lerin i a çtığ ı z a m a n g ü n eş doğuyordu. T e ­
pelerd en b iri g ü n e şin ö n ü n e g erilm iş, y e ry ü ­
zünü a y d ın lığ a b o ğ m a y a h a z ır la n a n ış ık la rı tu t­
m aya ç a lış ıy o r gibiyd i. A m a d ö rt b ir y a n a ışık
p ü skü ren g ü n eş u zu n ış ın la n n ı s a ğ a -so la u z a ­
tıyor, u fk u p a rla k y a ld ız ıy la boyu yordu . B ir gün
ünce g ü n eşi h ep en se sin d e h issed en Y eg o ru şk a,
onun b u g ü n so lu n d an d oğd u ğu nu g ö rü n ce onu n
doğuş y erin i n iç in d eğ iştird iğ in i an la y a m a d ı.
Z aten çe v re sin d ek i g ö rü n tü d e d eğ işm işti. T e ­
p ecik ler y ok olm uş, göz a la b ild iğ in e u zan an ,
tekdüze y a n ık re n g iy le in s a n ın iç in e s ık ın tı v e ­
ren, düm düz b ir o v a bu y a y v a n te p e le rin y e r i­
ni alm ıştı. Ş u ra d a -b u ra d a u fa k tü m se k ç ik le r
göze ça rp ıy o r, b u n la rın ü stle rin d e ise b ir gün
ön ceki s a k s a ğ a n la r u çuyord u. İşte u z a k ta b ir
köyün ç a n k u lesi ile b ey az b ey az ev leri g ö zü k ­
tü. P a z a r g ü n ü d o lay ısıy la ev lerin d e o tu ra n
U k ra y n a lIla r ta tild e bol bol y iy e ce k le ri y e m e k ­
leri p işiriy o r o lm alıy d ılar. Bu, h e r ev in b a c a ­
sın d a n çık an , so n ra köyün ü stü n d e say d am b ir
ö rtü g ib i to p la n a n boz d u m a n la rd a n a n la ş ılı­
yordu. E v le rin a ra sın d a k i b o şlu k la rd a n b a k ılın ­
ca k ilis e n in a rk a sın d a n g öğ ü m sü b ir ırm a ğ ın
g eçtiğ i, ır m a k u fk a d oğru y a k la ş tık ç a p u sla r
içinde gözden silin d iğ i görü lü y ord u . B ü tü n b u n ­
la r a ra s ın d a b ir g ü n ö n cek i g ö rü n tü le re en az
b en zerliğ i o la n şey yoldu. B u ra d a b o z k ırın b a ğ ­
rın d an g eçe n yol, g en işliğ i, d ü zgü nlü ğü , b o zk ırı
boydan b o y a a ş ıs ıy la m a sa l k a h r a m a n la rın ın
g e çtik le ri y o lla rı an d ırıy o rd u . G e rç e k te n de 30 -
40 s a je n 1 g en işliğ in d ek i, a r a b a la r ın g id e-g ele
çö k erttiğ i, to zla k ap lı, koyu re n k li y o ld an b ir
z a m a n la r İly a M u rco m ets, H ay d u t So lo v ey g ib i
d ev lerin , m a sa l k a h r a m a n la rın ın g elip g e ç m e ­
d iğin i, k ü lıe y la n a tla r ın b u y o lla rı ir i n a lla r ıy ­
la ezm ed iğ in i d ü şü n m em ek zordu. Y e g o ru şk a
eğ ilip a şa ğ ıy a b a k tı ve k u ts a l ta r ih te k i re s im ­
le rd e g örd ü ğü a r a b a la r cin sin d e n a lt ı ta n e h e y ­
b e tli sa v a ş a r a b a s ın ı h em e n y a n ın d a y ü rü y o r
o la ra k düşündü. H e r b ir a r a b a y a a ltış a r y a b a n ıl
a t k oşu lm u ştu ; dev te k e rle rd e n ç ık a n to z la r
g ö k le re y ü k seliy o r, a t la n n y an ın d a, a n c a k d ü ş­
le rd e T a sla n a b ile c e k tü rd en , m a sa lsı a d a m la r
g en iş a d ım la rla y ü rü y o rla rd ı. E ğ e r d e sta n la rd a
y a şa y a n b u k a h r a m a n la r, a tla r ı v e a r a b a la r ıy ­
la b irlik te b u g ü n de v a r o lsalard ı, b u engin
b o zkırd a, b u g en iş y o la ö y lesin e y a ra ş ırla rd ı ki!
Y o lu n sa ğ ın d a ik i te lli te lg r a f d ire k le ri d izil­
m işti. D ire k le r g itg id e k ü ç ü le re k k ö y ü n y ö re­
sin d e k i y eşillik le r, e v c ik le r y a k ın ın d a gözden
y itiy o r; so n ra y en id en o rta y a ç ık a r a k to p ra ğ a
sa p la n m ış m in icik k u rşu n k a le m le r b içim in d e
m o r e n g in lik le re d oğru u zay ıp gid iy ord u . T e l­
le rd e sıra la n m ış a tm a c a la r , b o zd o ğ an lar, k a r ­
g a la r y old an g eçip g id en a r a b a k e rv a n ın a k a y ıt­
sız ca b a k ıy o rla rd ı.
A ra b a la rd a n so n u n cu su n d a y a ta n Y e g o ru ş-
k a ’n ın b ü tü n a r a b a la r ı g ö rm esi b ö y lece k o la y ­
la şm ış olu yord u . Y irm i k a d a r a r a b a v a rd ı k e r ­
v an d a, h e r ü ç a r a b a y a b ir sü rü c ü v erilm işti. Y e -
g o ru şk a ’n ın b in d iğ i so n u n cu su n u n b a şın d a p e­
d e r K ris to fo r g ib i k ıs a boylu, sısk a , f a k a t g ü ­
n eş y a n ığ ı y ü zü n ü n ta s a lı, s e r t a n la tım ıy la o n a
h iç b en zem ey en , sa k a llı b ir ih tiy a r v ard ı. B u
ih tiy a r c ık b e lk i de a s lın d a ciddi, s e r t yüzlü b iri
d eğild i, a m a k ız a rm ış göz k a p a k la n , u zu n siv ri
b u rn u is te se de iste m e se d e y ü zü n e cid d i şe y ­

di S a je n : 2,13 m. (Ç.N.)
le r d ü şü n m ey e a lışk ın , s e r t b ir ad am a n la tım ı
veriyordu . B u ih tiy a r d a b a ş ın a p e d e r K risto -
fo r’u n k i g ib i g en iş k e n a rlı, fa k a t soylu k işile rin
giy d iği c in ste n d eğ il de, h a lk ta n tip le rin g iy d i­
ği c in s te n k e çe b ir silin d ir, silin d ird en ço k k e ­
sik k o n iy e b en z e y e n b ir şa p k a g e çirm işti. A y a k ­
la rı çıp la k tı. A ra b a s ın ın b a şın d a g id e rk e n b ir ­
çok k ez d o n m a te h lik e siy le k a rş ıla ş tığ ı soğu k
kış g ü n le rin d e n k a lm a b ir a lış k a n lık ta n d o la ­
yı y ü rü rk e n e lle rin i k a lç a la rın a , a y a k la rın ı d a
y ere v u ru y o rd u . İh tiy a r, Y e g o ru ş k a ’n m u y a n ­
d ığ ın ı fa rk e d in c e so ğ u k ta n titre y e n sesiy le ş u n ­
la rı söyledi:
— E, d elik an lım , u y a n d ın m ı? İv a n İv a n ıç ’m
oğlu m u o lu y o rsu n ?
— H ay ır, y eğ en iy im .
— D em ek y eğ en i o lu y o rsu n ... B e n de çiz m e­
le rim i çık a rd ım da, y a lın a y a k zıp lay ıp d u ru y o ­
ru m iş te ... A y a k la rım h a sta lık lı, b ir z a m a n la r
ü şü tm ü ştü m , o n u n iç in çizm esiz d a h a r a h a t
y ü rü n ü y or. A y a k la rım r a h a t ed iyor, d e lik a n ­
lım ... Ç izm esiz iy i... Y e ğ e n isin d em ek k i... İyi
ad am d ır, ta n ırım . T a n rı ö m ü rle r v e r s in ... B ir
k ötü lü ğ ü n ü g ö rm ed im ... D ay ın d an , İv a n İv a n ıç ’
ta n söz ed iy o ru m ... M a la k o v ’a g itm esi g e re k i­
y orm uş ...T a n rım , se n b iz le ri esirg e!..
Y a ş lı a d a m sa n k i h a v a ço k so ğu km u ş d a so ­
lu k a lm a d a g ü çlü k çek iy o rm u ş g ib i, sö zlerin e
a r a v erere k , a ğ zın ı fa z la a çm a d a n k o n u şu y o r­
du. B e lk i de d u d a k la rın ın u y u şm a sın d a n o la ­
cak , d u d ak ü n sü z le rin i (se ssiz le rin i) ta m ç ık a ­
ra m ıy o r, b ir sö y led iğ in i b ir d a h a sö y ley ere k k e-
k eliy o rm u ş izlen im i v eriy ord u .
İk i a r a b a ile rd e u zu n k ızıl p alto lu , k a sk e tli,
a y a k la rın d a k ıs a k o n çlu çiz m e le r b u lu n a n , eli
k ırb a ç lı b ir a d a m y ü rü m ek tey d i. Y a ş ı k ır k y a
var, y a yok tu , ilk b a k ış ta f a z la y a ş lı g ö ste rm i­
yordu. A d am b ir a r a g eriy e d ön ü n ce, Y e g o ru ş-
ka, se y re k k e ç i sa k a llı, sa ğ g özü n ü n a ltın d a sü n ­
g e r g ib i b ir şişlik b u lu n a n , uzun, k ırm ızı b ir
yüz gördü. B u ç irk in şişte n b a ş k a ad a m ın h e ­
m en göze ç a rp ıv e re n b ir özelliği d a h a vard ı:
K ırb a c ı sol e liy le tu tu yo r, sağ elin i ise, sa n k i
koro y ön etiy o rm u ş g ibi, s a ğ a -so la sa lla y ıp d u ­
ru yord u . K im i za m a n k ırb a c ı k o ltu ğ u n u n a lt ı­
n a k ıstırıy o r, o za m a n d a ik i k olu n u b ird e n s a l­
la m a y a b a şla y a ra k , k en d i k en d in e b ir şe y le r
m ırıld an ıy o rd u .
O nu izley en a ra b a c ı, ta h ta g ib i düz sırtı, fa z ­
la c a d üşü k o m u zları ile siv ri, uzun b ir in sa n
g ö rü n tü sü veriy ord u . S a n k i a s k e r lik eğ itim i
y ap ıy o rm u ş y a d a o k la v a y u tm u ş g ib i d ik y ü ­
rü yo r, sa lla n m a y a n k o lla n ik i y a n ın d a so p a g i­
bi sa rk ıy o rd u . O nu n böyle g öv d esin i d ik tu tu p,
d iz lerin i k ırm ad an , a d ım la rın ı elin d en g eld i­
ğ in ce g en iş a ta r a k y ü rü d ü ğ ü n ü g ö ren ler, a d a m ­
ca ğ ız ı ta h ta d a n y ap ılm ış o y u n ca k b ir a sk e re
b en z eteb ilird i. Y e g o ru şk a ’n ın y a k ın ın d a k i y a ş ­
lı sü rü cü ile g özü n ü n a ltı u rlu a r a b a c ı ik i ad ım
a ta r la r k e n b e rik i y a ln ız c a te k adım atıy o r; b u n ­
d an ö tü rü o n la ra g ö re d a h a y av aş y ü rü y e rek
g erid e k a lm ış izlen im i veriyordu . Y ü zü ç e n e s i­
n in a ltın d a n b ir s a rg ıy la b a ğ la n m ıştı, b a şın d a
k eşiş k ü la h ı cin sin d e n b ir şa p k a vard ı. B o l ş a l­
v a rın ın ü stü n e k ırk y a m a lı b ir U k ra y n a lI g ö m ­
leği g iym iş, a y a k la r ın a d a d o lak sa rm ıştı.
Y e g o ru ş k a d a h a ile rk i a r a b a c ıla r ı seçem iy o r-
du. Y ü zü k o yu n y a tıp d en k te bu ld u ğ u b ir d eliğe
p a rm a ğ ın ı soktu, e lin e g e çe n y ü n p a rç a sın ı k ı­
v ır a ra k ip yap tı. A ra b a n ın d ibin d e y ü rü y en ih ­
tiy ar, y ü zü n ü n d u ru şu n d an sa n ıld ığ ı g ib i se rt
b iri çık m ad ı; a ğ zın ı b ir kez a çm ıştı ya, a r tık
k a p a tm a k b ilm iyo rd u . A y a k la rın ı hep y e re v u ­
r a r a k y ü rü rk en ;
— Ee, n erey e g id iy o rsu n b a k a lım ? d iye sordu.
— O k u m a y a gid iyoru m .
— O k u m ay a m ı? E h, h a d i b a k a lım , M ery em
A na y a rd ım cın o lsu n. Ö yle y a, b ir a k ıl iyi, ik i
ak ıl d a h a iyi. T a n rı k u lla rın d a n k im in e te k
ak ıl, k im in e ik i, k im in e de ü ç ta n e b ird en v e ­
r ir ... H em de ü ç ta n e b ird e n ... B u n la rd a n b iri
d o ğ a rk en a ld ığ ın a k ıl, b iri o k u m ak tan , b iri de
y a şa rk e n g örü p k a z a n d ığ ın a k ıl... İşte y avru m ,
üç a k lı b ird en k a z a n a n a n e m u tlu ! B ö yle in s a n ­
la r a d eğ il y a şa m a k , ö lm ek b ile k o la y g elir. Y a,
ölm ek b ile ... N a sıl o lsa b ir g ü n h ep im iz ö le ce ­
ğiz...
İh tiy a r a ln ın ı k aşıd ı, b a şm ı k a ld ırıp k ız a r­
mış g ö z lerle Y e g o ru şk a ’y a b ak tı.
— S la v y a n o se rb sk k asab ası a ğ a la rın d a n
M aksim N ik o la y iç b ıld ır oğlu nu o k u m a y a g ö ­
türdüydü. D e lik a n lın ın k a fa s ı b ilim a lm a y a y e ­
te rli m i, o ra sın ı b ilm em a m a iy i ço c u k tu r doğ­
ru s u ... N e y a la n söyleyeyim , b ir k ö tü lü ğ ü n ü
görm ed im . A ile ce iy i in s a n la r d ır h ep si de. Y a
işte, bu d e lik a n lıy ı o ku su n d iye k e n te g ö n d e r­
diler. D em ek o lu y o r ki, S la v y a n o se rb sk ’te b i­
lim v e re c e k oku l yokm uş, o yüzd en k en te g ö n ­
d erm işler. İy id ir, iy id ir. G itti de k ö tü m ü y a p ­
tı? K a sa b a d a k ü çü k r ü tb e le r iç in b a s it oku l v a r ­
m ış o ğ la n ın y ü k sek ö ğ ren im a lm a sın ı is tiy o r la r ­
mış. O lu r ya, y o k tu r öyle b ir oku l o ra d a ... A dın
neydi b a k a lım ?
— Y e g o ru şk a .
— Y e g o ri de sen şu n a. D oğum g ü n ü n n is a ­
n ın y irm i ü çü, aziz Y e g o ri P ob ed o n o sets’in a d ı­
nı v e rm işle r s a n a 1. B en im ad ım d a P a n te le y ...
P a n te ley Z ah aro v H olodov... H o lo d o v lard an ız...
B elk i b ilirsin , K u rsk d iye b ü y ü k b ir k e n t v a r ­
dır, iş te bu k e n tin T im köyün d e d oğm uşum .
K a rd e şle rim e s n a f sın ıfın a k ay d o ld u lar, k en te
y erleşip k en d i z a n a a tla rıy la u ğ ra şıy o rla r. B e n ­
se köyd e kald ım . Y ed i y ıl ö n ce gid ip g örd ü m
o ra sın ı. E ve g ittiğ im i sö ylem ek istiy o ru m . K en -

ll) Takvim in her günü bir ya da birkaç Hristi-

yan azizinin doğum günü sayılm ıştır. (Ç.N.)
d im köyd e de o tu rd um , k e n tte d e... A n la sen
ca n ım , T im ’e g ittiğ im i söylüyorum . Ş ü k ü r T a n -
n ’y a o z a m a n h e p sin in sa ğ lığ ı y erin d eyd i. Ş im ­
d i n a sılla r , b ilm e m ... B e lk i ö le n le r o lm u ştu r.
A rtık ö lm ek z a m a n ı ç o k ta n geldi, h ep si de y a ş-
lı-b a ş lı in s a n la r. A ra la rın d a b en d e n b ü y ü k leri
b ile v ar. Ö lü m sa n ıld ığ ı g ib i k ö tü değ ild ir, g el-
g ele lim tö v b esiz ö lm em eli in sa n . T ö v b esiz ö lü m ­
d en k ö tü sü y o k tu r. T ö vbesiz ölü m y a ln ız şe y ­
ta n ı k ıv a n d ırır. E ğ e r T a n n k a tın ın s a n a y a s a k
k ılın m a m a sı iç in tövd e edip ölm ek is te r s e n azize
V a r v a r a ’y a d u an ı e k sik etm e. B a ğ ışla y ıc ıd ır,
in a n a n la rı k o ru r. H erk es tö vbe edip y a lv a rsın
d iye T a n rı o n a y ü ce k a tın d a y e r verdi.
Y e g o ru ş k a ’n m , k en d isin i işitip iş itm e d iğ in ­
d en en u fa k b ir k u şk u y a d ü şm eyen P a n te ley
m ırıld a n ıp d u ru yord u . S e s in i y ü k seltip a lç a lt-
m a k sız ın sü rd ü rd ü ğ ü b u tekd ü ze, ö lg ü n k o n u ş­
m a sıy la k ısa z a m a n d a ço k şey a n la tm ıştı. A n ­
la ttık la rın ın h ep si de, a r a la r ın d a e n u fa k b a ğ ­
la n tı b u lu n m ay an , Y e g o ru şk a ’y a ise h iç de ilg i
çe k ici g elm ey en şey lerd i. A d am cağ ız b e lk i de
s u s a ra k g e çird iğ i b ir g ece d en so n ra y ü k se k se s­
le düşü nüp , b ö y lece d ü şü n ce le rin in y e rle rin d e
d u ru p d u rm a d ık la rın ı y o k la m a k is tiy o r o la b ilir­
di. T ö v b e k o n u su n u b itir in c e S la v y a n o se rb sk 'li
b ilm em h a n g i to p ra k a ğ a sı M ak sim N ik o lay e-
v iç’e y en id en döndü:
— Y a , d elik a n lıy ı a lıp g ö tü rd ü le r o k u m ay a.
G ö tü rd ü le r de iy i e ttile r...
İlerd e y ü rü y e n a r a b a c ıla r d a n b iri k ır la r a d oğ­
ru k oştu, y e re e ğ ile re k k ırb a c ın ı v u rm a y a b a ş ­
ladı. Bu, 30 y a şla rın d a , g en iş om uzlu, uzun
boylu, s a n k ıv ırc ık sa ç lı, g ö rü n ü şe b a k ılır s a son
d ere ce sa ğ lık lı, g ü çlü -k u v v e tli b ir ad am d ı. K ır ­
b a c ıy la b irlik te k o lu n u n in ip in ip k a lk m a s ın ­
dan, göv d esin in d u ru şu y la a n la ttığ ı ö fk ed en ,
k ırb a c ın ı vu rd u ğ u şey in c a n lı b ir y a r a tık o l­
duğu a n la şıla b ilird i. A d am ın y a n ın a ; sırtın d a
yeleği, e te k le ri d ış a n çık m ış g ö m leğ i ile, a lç a k
boylu, tık n az, k op ko yu ta h ta s a k a llı b ir a r a b a c ı
d a h a k o ştu geld i. O ra y a v a rın c a ö k sü rü k lü to k
sesiy le b ir k a h k a h a attı.
— A m a n ın ç o c u k la r, D ım ov b ir y ıla n ö ld ü r­
müş. B a k ın , b o y lu b o y u n ca se rm iş y ere!
S e sin d en , g ü lü şü n d en z e k a d u ru m u k o n u ­
su n d a y a rg ıy a v a ra b ile ce ğ im iz k iş ile r v ard ır.
İşte k a r a s a k a llı d a b u ta lih lile rd e n b iriy d i: S e ­
sind en, g ü lü şü n d en sü zm e b ir a p ta l old u ğu a n ­
laşılıyo rd u . S a n s a ç lı D ım ov k ır b a c ıy la v u rm a k ­
tan v a z g eçti, y erd en ip e b e n z e r b ir şey ta k ıp
aldı, k a h k a h a la r a r a s ın d a b u n u a r a b a la r a d oğ­
ru fırla ttı.
A ra b a c ıla rd a n b iri b ir ç ığ lık attı.
— Y a z ık be! Z e h irli değil, k a r a y ıla n bu!
Y ü zü çe n e sin in a ltın d a n b a ğ lı, o k la v a y u t­
muş y ü rü y ü şlü a d a m k o ş a r a d ım la rla ölü y ıla ­
n ın y a n m a v ard ı, o n a b a k tı, so p a b içim in d ek i
k o lla rın ı sa lla m a y a , b o ğ u k b o ğ u k çık a n , a ğ la ­
m ak lı sesiy le b a ğ ırm a y a b aşlad ı:
— T ü h , T a n n ’n ın ce z a sı! N ed en ö ld ü rd ü n yı-
la n ca ğ ız ı? S a n a n e y a p tı, m e n d e b u r h e r if? V a h
vah, a cım a d a n k ıy ıv e rd i y ıla n c ığ ın c a n ın a ! S e ­
ni de b ö y le b irin in g e b e rttiğ in i g ö rm ey ece k m i­
yim ?
— K a r a y ıla n ı ö ld ü rm em eli, d iye söylend i
P an teley de d u rg u n b ir sesle. O lm a z ... E n g e re k
d eğ ild ir k i... G e rç i g ö rü n ü şü y ıla n d ır a m a z a ­
ra rsız y a r a tık tır. İn s a n la rı se v e r k a r a y ıla n la r ...
H erh ald e D ım ov ile k a r a s a k a llı sü rü c ü y a p ­
tık la rın d a n d olayı u ta n m ışla rd ı, çü n k ü su çlu
su çlu g ü lerek , a rk a d a ş la rın y a k ın m a la rın a k a r ­
şılık v erm ed en , a r a b a la r a d oğru te m b el te m b el
yürü d ü ler. S o n u n cu a r a b a y ıla n ın öld ü rü ld ü ğ ü
yerle a y n ı h iz a y a g elin ce, y ıla n ın b a şu cu n d a
d ikilen, y ü zü n ç e n e sin in a ltın d a n b a ğ lı ad am
P a n te ley ’e döndü, a ğ la m a k lı b ir sesle sordu:
— Dede, sö ylesen e, b u ad am n e d iye öldürdü
y ıla n c a ğ ız ı?
Y eg o ru şk a , iy ic e y a k la ş ın c a fa rk e tm işti: A d a­
m ın u fa k u fa k d onu k gözleri, so lm a k ta n k ül
re n g i a lm ış, h a s ta lık lı b ir yüzü, k ız a n p şişm iş
b ir çe n e si vardı.
P a n te le y ’le y an y a n a y ü rü y e rek so ru su n u
ü steled i:
— N eden öld ü rdü k a r a y ılan ı, sö y ler m isin,
d ed e?
— N eden o lacak , b u d a la n ın e lle ri k a şm m ıştır
d a ond an. B ilirsin , h iç r a h a t durm az. K a r a y ı­
la n ın ö ld ü rü lm ey eceğ in i h e rk e s b ilir. A m a vız
g e lir D ım ov’a. B ö y lesi az b u lu n u r yeryüzü n de,
e lin e g eçe n i öld ü rü r. A m a K iry u h a d a h a y v a n ­
ca ğ ız ı on un elin d en a lm a m a k la iyi etm ed i. O nun
en g el o lm a sın ı b ek lerd im . Ü ste lik k a h -k a h -k a h ,
k ih -k ih -k ih ! V a sy a , sen ca n ın ı sık m a! B u n d a
ü zü lecek b ir şey yok. O n la r b ir y a ra tığ ın c a ­
n ın a k ıy d ılar, T a n rı c e z a sın ı v e r ir b ö y lelerin in .
D ım ov y a ra m a z ın tek id ir, K iry u h a ise k a fa s ız ­
lığ ın d a n u y a r ona; .. A ld ırm a sen o h a y la z la ra !
A k lı k ıt in s a n la r a n la m a z öyle şe y le rd e n ... T a n ­
r ı k u su rla rın ı b a ğ ışla sın . B a k , Y e m e ly a n o n la ­
r a b en z iy o r m u ? K e n d isin e z a r a r v erm ey en e
d oku n m uyor. B e n b ö y lesin e iyi in s a n d erim .
Ç ü n k ü iy i te rb iy e g ö rm ü ştü r, ö b ü rle ri g ib i a k ıl­
sız ca iş le r yap m az. Y e m e ly a n d em işle r o n a, k im ­
se n in g ird isin e ç ık tıs ın a k arışm az.
G ö rü n m ez koroy u y ön eten , g özü n ü n a lt ı u rlu ,
k ız ıl p a lto lu a ra b a c ı, a d ın ın sö y len d iğ in i iş itin ­
ce durdu; P a n te le y ile V a s y a k en d i h iz a s ın a g e ­
le n e d ek b ek led i, s o n ra o n la rla b irlik te y ürü d ü.
— K o n u şm an ız n e ü zerin ey d i? d iye sordu, k ı­
sık, ç a ta lla ş m ış b ir sesle.
— B izim V a sy a , d iyorum , b o şu b o şu n a c a n ı­
n ı sıkıyo r. C an ın ı sık m a m a sın ı sö ylü y o rd u m
o n a ... O f, h a s ta a y a k la rım , a ğ rılı b a c a k la rım !
O f-o f!.. K u tsa l p a z a r g ü n ü g en e k a rın c a la n ıp
d u ruyor.
 — Y ü rü m e k te n o lacak , dedi V asy a.
— H ay ır, d elik an lım , h a y ır, y ü rü m ek te n d e ­
ğil. Y ü rü d ü ğ ü m z a m a n tü y g ib iy im , a m a y a tıp
ısın ın c a s ız la m a y a b a şla r. Y ü rü d ü k çe açılıy o r,
b ir şey ciğ i k alm ıy o r.
K ız ıl p a lto lu Y e m ely a n , P a n te le y ile V a s y a ’
nın a ra s ın d a y ü rü rk e n , sa n k i ş a rk ı söylem eye
h a z ırla n ıy o rm u ş g ib i k o lla rın ı sa lla m a y a b a ş ­
ladı, a m a b ir sü re so n ra k o lla rın ı s a lla m a k ta n
v azg eçerek ;
— Ah, g ü zel b ir sesim olayd ı! dedi. A ln ım m
k a ra y a z ısı! B ir z a m a n la r v ard ı a m a k alm ad ı
şim di. M a rin o v sk i B e y ’in n ik a h ın d a ü ç sesli k o ­
ro y la oku d u ğu m u z « Y a ra b b i, e sirg e bizi» i l a ­
h isin i u n u tam ıy o ru m , g ece s a b a h a d ek h a tır ım ­
dan çık m ad ı, şim d i b ile ağ zım ı a çs a m sö yley i-
v erecek m işim g ib im e g eliy o r. O y sa y ap am am
a rtık , o g ü zel ses ç o k ta n g itti...
A k lın a b ir şey g elm iş o lm alı ki, b ir sü re s u s­
tu, k o n u şm a sın ı sü rd ü rd ü :
— K ilise le rd e 15 y ıl ila h ic ilik y ap tım , k o sk o ­
ca L u g a n sk fa b rik a s ın d a b en im k i g ib i g ü zel s e ­
si kim sed e bu lam azd ın ız. G elg e le lim ü ç y ıl ö n ­
ce D on ets ırm a ğ ın d a y ık a n d ığ ım b ir g ü n b o ­
ğ azım ı ü şü ttü m , o g ü n d en b e r i tem iz ses ç ık a ­
ram ıyoru m . İşç i k olu n u y itirin c e n e d u ru m a
d ü şerse, iş te b en de a y n ı d u ru m d ayım .
— D oğ ru d u r, dedi P a n te le y iç in i çe k e rek .
— A rtık b en d en h a y ır g elm ez; b e n b u n u b i­
lir, b u n u sö ylerim .
B u k o n u şm a la r s ıra s ın d a V a s y a ’n ın gözü
a ra b a n ın tep esin d ek i Y e g o ru şlta ’y a tak ıld ı; o
a n d a g ö zleri ıslan d ı, m in icik m in ic ik k ald ı.
U ta n m ış g ib i y en iy le y ü zü n ü ö rte rek ;
— A a, b ey zad em de bizim le b irlik te m i g id i­
y or? dedi. A m an , a r a b a n ın te p esin e n e g ü zel de
k u ru lm u ş! S e n h ep b izim le k al, olm az m ı? K e r-
v a n cılık ed er, yün ta şırsın .
B ir bey zad e ile a ra b a c ın ın a y n ı k işid e b ir le ş ­
m esi d ü şü n cesi o n a ço k tu h a f, a y n ı z a m an d a
z e k ice b ir b u lu ş o la ra k g ö rü n m eli ki, ad am k ı­
k ır k ık ır güldü, bu d ü şü n cey i g e liştirm e k iç in
b ü y ü k b ir is te k duydu. O n u n a rd ın d a n Ye.m el-
y a n d a b a şın ı k a ld ırıp b a k tı Y e g o ru şk a ’ya, f a ­
k a t bu, soğuk, k ısa b ir b a k ıştı. H erh ald e o an d a
g öm ü ld ü ğü k en d i d ü şü n ce le ri için d e çırp ın ıp
d u ru yord u . V a s y a o lm asa a ra b a d a k im in b u lu n ­
d u ğ u n u görm ez, g ö rse b ile ald ırm azd ı. A ra d a n
b eş d a k ik a g eçm ed en k o lu n u n b irin i y en id en
sa lla m a y a b aşlad ı, b ü tü n g e ce h a tırın d a n ç ık ­
m a y a n « Y a ra b b i, e sirg e bizi» ila h is in i b ir z a ­
m a n la r n e d en li g ü zel o k u d u k la rın ı y ol a r k a ­
d a ş la r ın a a n la tır k e n k a m ç ısın ı k o ltu ğ u n u n a l­
tın a ald ı, b u s e fe r ik i k o lu n u b ird en sallad ı.
A ra b a k e rv a n ı y ol k ıy ısın d a k i b ir k öy ü n b ir
v e r s ta ile risin d e k i ta p ın c a k lı b ir k u y u b a şın d a
m o la verdi. E n b a ş ta k o şa n k a r a s a k a llı K iry u h a
k u y u n u n ü stü n e y ü zü ko yu n k ap an d ı; k a ra n lık
d eliğ e ta p m ca ğ ın u cu n d a k i k o v a y la b irlik te k ıl­
lı b a şın ı, o m u zların ı, g ö v d esin in y a n s ım so ktu .
D ışa rd a y a ln ız c a sırtı, k ısa b a c a k la n , u ç la n y e ­
r e z o r d o k u n an a y a k la n k a lm ıştı. A d am k u y u ­
n u n d erin lik le rin d e k en d i b a ş ın ın y a n sım a sın ı
g ö rü n ce p ek h o şu n a g itti, a p ta lc a , to k b ir k a h ­
k a h a koy verd i; k u y u n u n y a n k ısı a y n ı k a h k a ­
h a la r a k a r ş ılık verd i. K o v a elin d e k a lk tığ ın d a
y ü zü , b o yn u a l b e z le r g ib i k ız a rm ıştı. S u iç m e ­
ye ilk k o şa n D ım ov oldu. A ğ zm ı k o v a d a n ik i­
d e b ir a y ıra ra k , K iry u h a ’y a g ü lü n ç şe y le r a n ­
la tıp k a h k a h a y la g ü le re k iç ti iç ti; so n ra g eriy e
döndü, tü m b o z k ıra b a ğ ır a b a ğ ıra , a ğ z a a lın ­
m a y a c a k ç irk in k ü fü r le r sav u rd u . Y e g o ru şk a bu
k ü fü rle rin n e a n la m a g eld iğ in i b ilm iy o rd u , f a ­
k a t b u n la r ın k ö tü ş e y le r old u ğu n u d a a n la m ıy o r
değild i. A k ra b a la r ın ın , y a k ın d a n ta n ıd ığ ı k iş i­
le rin b u sö z le re k a r ş ı d u y d u k la rı tik s in tiy i b ilir,
n ed en in i a n la m a d a n o d a a y n ı tik s in tiy i p a y la ­
şırd ı. B ö yle ç irk in sö z le ri b a ğ ır a b a ğ ır a söyle-
ıno y e tk isin i y a ln ız s a rh o ş la r la k o p u k la rın t a ­
nıdığını d ü şü n m ey e a lışm ıştı a rtık . K a r a y ıla ­
nın ö ld ü rü lm e o la y ın ı an ım sad ı, D ım o v ’u n sö v ­
gülü k a h k a h a la r ın ı d in led i v e b u a d a m a k a rş ı
n efre t çeşid in d en b ir duygu b eslem ey e b aşlad ı.
T e rslik bu ya, ta m o sıra d a D ım ov da, su iç ­
m ek iç in a ra b a d a n in e n Y e g o ru şk a ’y ı gördü ; b ir
k a h k a h a a ta r a k b a ğ ırm a y a b aşlad ı;
— A m a n ın , ç o c u k la r, b a k ın ! B izim m o ru k g e ­
ce le y in b ir ç o c u k d oğu rm uş!
O n u n a rd ın d a n K iry u h a to k sesiy le güldü,
a m a fa z la g ü lem ed en ö k sü rü ğ e tu tu ld u . O n la ­
rın p eşin d en b ir ü çü n cü sü k a h k a h a y ı b a stı. Y e -
g o ru şk a ’n ın yüzü k ıp k ırm ız ı k esti. D ım ov’u n
kötü b ir in s a n o ld u ğ u n a iy ic e in a n m ıştı şim di.
K ıv ırcık s a n sa ç lı, şap k asız, m in ta n ın ın önü
açılı, so n d e re ce g ü çlü g ö rü n en , y a k ışık lı D ı-
mov’u n h e r h a re k e tin d e n b ir k a b a d a y ın ın , d e­
ğ erin i b ile n b ir y iğ id in c a k a s ı oku n u y o rd u . K o ­
n u şu rk en o m u z la rın ı o y n atıy o r, e lle rin i k a lç a ­
la r ın a koyuyor, sesin i h e rk e ste n ço k y ü k se lti­
yor, k a h k a h a la r la g ü lü y or, b ir eliy le a ğ ır b ir
şey k a ld ıra c a k m ış d a b u n u n la tü m d ü n y ay ı ş a ş ­
k ın a d ö n d ü recek m iş g ib i ta v ır la r tak ın ıy o rd u .
A rsız b a k ış la r ı y old an a r a b a la r a , a ra b a la r d a n
g ökyü zün e k ay ıy o r; h iç b ir y erd e u zu n b o y lu k a ­
lam ad ığı ve y a p a c a k b a ş k a b ir iş i o lm ad ığ ı iç in
s a ta şa c a k , a la y ed ecek, ö ld ü recek b irin i a r a r c a -
sın a şu n a -b u n a tak ılıy o rd u . D ım ov b e lli k i h iç ­
bir şey d en k o rk m u y o r, k en d in e h iç b ir şey i d e rt
etm iyor, h ele Y e g o ru ş k a ’m n , o n u n h a k k ın d a n e ­
ler d ü şü n d ü ğ ü y le h iç m i h iç ilg ilen m iy o rd u . P e ­
ki, Y e g o ru şk a n e le r d ü şü n ü y o rd u o s ıra d a ? A d a ­
mın s a r ı s a ç la rın d a n , ay d ın lık , g ü le ç yüzü nd en,
k en d isin e g ü v enen , c a k a lı d u ru şu n d an tü m y ü ­
reğiyle n e fr e t ed iyor; k a h k a h a la r ın ı tik sin tiy le ,
k orku yla d in liy o r; o n d an ö ç a lm a k iç in n e le r
söylem esi g e re k tiğ in i ta sa rlıy o rd u . K u y u y a y a ­
n a şa n so n u n cu a r a b a c ı P a n te le y ’di. Y a ş lı ad am
ceb in d en y eşil b ir k a n d il çö m leğ i çık a rd ı, bu n u
b ir bezle g ü zelce sildi, k o v ad an su y la doldurdu
ve te p esin e dikti. S o n ra çö m leğ e b ira z d a h a su
doldurdu, beze özenle sard ı, g e risin g eriy e c e ­
b in e soktu.
Y e g o ru şk a bu işe ço k şaşırm ıştı.
— Dede, su yu n iç in k a n d il çö m leğ iy le iç iy o r­
su n ? d iye sordu.
— K im i d o ğru d an d o ğ ru y a k o v ad an içer, k i­
m i de k a n d ille a lır içer. H er y iğ id in b ir y o ğ u rt
y iy işi v a rd ır, d e rle r... E ğ e r c a n ın k o v ad an iç ­
m e k is tiy o rsa sa ğ lık la iç, s a n a k im se k a rışm a z ...
V a sy a k im se n in b ek lem ed iğ i b ir an d a, s e v in ç ­
li, a ğ la m a k lı b ir sesle b ağ ırd ı:
— Oy, ik i gözüm ben im , an a cığ ım , can ım , c a ­
n ım ın içi!
U z a k la ra çev ird iğ i g ö zleri y a şa rm ıştı, g ü lü m ­
sü yord u. Y ü zü, d a h a ö n ce Y e g o ru şk a ’y a b a k a r ­
k en b ü rü n d ü ğ ü a y n ı a n la tım a bü rü n m ü ştü .
— K im e sö y lü y o rsu n bu sö zleri? d iye sord u
K iry u h a .
— T ilk iy e ... K öp ek en ciğ i g ib i y atm ış, k endi
k en d in e oynu yor.
A r a b a c ıla r g ö zlerin i u z a k la ra çe v ird ile r, K ir-
y u h a ’n m g örd ü ğü tilk iy i a ra m a y a b a şla d ıla r,
f a k a t k im se o n a b en z e r b ir y a r a tığ a ra sla m a d ı.
Y a ln ız c a V a s y a d onuk b a k ışlı, k ü l re n g i, m in i­
c ik g ö z leriy le b ir şe y le r g örü y or; bu g ö rü n tü ­
d en d olayı d a sev in cin d en k a b ın a sığ am ıy o rd u .
Y e g o ru şk a d a h a so n ra d u ru m u öğren d i: V a s y a ’
n m şa şıla s ı k e sk in g ö zleri v ard ı. O d en li u z a k ­
la r d a k i şe y le ri g örü y ord u ki, b o za b u lan m ış,
y a n ık re n g i b o z k ır o n u n iç in h e r z a m a n y a şa m
dolu, m e ra k lı şe y lerle k a y n a şa n b ir yerd i. B ir
tilk iy i, b ir ta v şa n ı, g ö k te k i b ir a k b a b a y ı, in s a n ­
la rd a n k a ç a n b a ş k a b ir h a y v a n ı g ö rm esi için
u z a k la ra şöyle b ir b a k ıv e rm e si y eterd i. K a ç a n
ta v ş a n ı y a d a g ö k te sü zü len a k b a b a y ı g ö rm ek
zor d eğ ild ir, b o zk ırd a y o lcu lu k y a p a n h e rk e s
böyle şey leri g ö re b ilir, fa k a t k a çm a d ık la rı, s a k ­
lan m a d ık la rı, k a y g ıy la s a ğ a -s o la b a k m a d ık la rı
/.am an y a b a n h a y v a n la rın ı k en d i y u v a y a şa m ­
ları için d e g ö rm ek p e k k o la y olm az. O y sa V a s-
va n e le r n e le r g örm ezd i k i b o zk ırın o rtasın d a!
O y n a şa n tilk ile r m i, p a tile riy le y ü z lerin i y ı­
k ayan ta v ş a n la r m ı, k a n a tla r ın ı d ü zelten a k ­
b a b a la r m ı, k o n d u k la rı y eri eşeley ip d u ra n toy
k u şla n m ı?.. G ö zü n ü n bu k e sk in liğ i say esin d e
V a sy a ’n ın , h e rk e sin g örd ü ğü n d en a y n , k en d in e
özgü b a ş k a b ir d ü n y ası, k im se n in erişem ed iğ i,
o b a k ıp s e v in irk e n de k ısk a n m a k ta n k e n d ile ri­
ni a la m a d ık la rı, g ü zelin g ü zeli b ir d ü n y ası v a r ­
dı.
A ra b a k e rv a n ı y en id en y o la k oy u ld u ğ u n d a
köy k ilis e s in in ç a n ı öğle a y in in i vu ruyord u.

K e rv a n ırm a k k ıy ısın d a k i b ir köyü n y a n ın a

kon aklad ı. G ü n eş b ir g ü n ö n ce k i g ib i c a y ır c a ­
yır y akıyo rd u ; h a v a d u rgu n, sık ın tılıy d ı. K ıy ı­
da b ir k a ç ta n e sa lk ım sö ğ ü t vard ı, fa k a t b u n la ­
rın g ölg esi to p ra ğ a d eğil, su y a d ü ştü ğ ü iç in b o ­
şa gid iyord u. A ra b a la rın a ltın d a k i g ölg e is e b u ­
n altıcı, o d ere ce de iç k ap ay ıcıy d ı. İçin d e g ö k ­
yüzü y a n sıd ığ ı iç in m a sm a v i g ö rü n en su yu n
yüzeyi «gel b an a!» d e rcesin e in sa n ı k en d in e
ken d in e ça ğ ırıy o rd u .
Y e g o ru ş k a ’n in d a h a ö n ce fa rk e tm e d iğ i, y ü rü r­
ken p a ç a la rı b a y ra k g ib i s a lla n a n bo l b ir ş a l­
v ar ile u zu n b ir m in ta n g iy m iş, 18 y a şla rın d a
bir U k ra y n a lI o la n S ty o p k a ç a b u k ç a b u k so ­
yundu, ırm a ğ ın d ik k ıy ısın d a n a şa ğ ı d oğru koş-
lu ve k en d in i su yu n iç in e atıv erd i. S u y ü zü n e
ç ık tık ta n so n ra b ir k a ç kez d a h a b a tıp çık tı, so n ­
ra s ır t ü stü y üzm eye b aşlad ı, zev k te n g ö z lerin i
yum du. S u d a n g ıd ık lan ıy o rm u ş, b ir y e rle ri a ğ -
rıyorm u ş, se rin su d a y ü zm ek tu h a fın a g id iy o r­
m u ş g ib i g ü lü m sü yo r, y ü zü n ü b u ru ştu ru y o rd u .
B o ğ u cu , b u n a ltıc ı s ıc a k ta n k a çıp k u rtu la m a ­
d ığım ız böyle b ir g ü nd e su şıp ırtısı, s e r in s u ­
d a y ık a n a n b irin in h ızlı so lu k a lış la r ı k u la ğ a
hoş g elen , g ü zel b ir m ü zik e tk isi y a p a r in sa n a .
S ty o p k a ’y a b a k a r a k D ım ov ile K iry u h a d a ç a ­
b u k ç a b u k so y u n d u lar. D a h a ır m a ğ a d alm ad an ,
su y u n ta d ın ı d u y a rc a sın a ç ın la tıc ı k a h k a h a la r
a ta r a k ır m a ğ a a tıld ıla r. D u rg u n a k a n , a ğ ır b a ş ­
lı ırm a k o n la rın p o fu rd a m a la rın a , ş ıp ırtıla rın a
k a rş ılık v eriy ord u . K iry u h a ö k sü rü y o r, g ü lü y or,
k en d isin i b o ğ m a k is te y e n b iri v a rm ış g ib i b a ­
ğ ırıy o rd u . D ım ov is e a rk a d a ş ın ı k ov alıy o r, a y a k ­
la rın d a n y a k a la m a y a çalışıy o rd u .
— H eeeeyl Y a k a la y ın , tu tu n şu n u !..
K iry u h a h e r n e k a d a r k e y ifli k a h k a h a la r a t ı­
y o rsa d a y ü zü n ü n a n la tım ı k a ra d a k in in a y n ı­
sıydı. B iris i g iz lice a rk a s ın d a n y a k la şm ış d a b a l­
ta n ın d övd üsü nü k a fa s ın a in d iriv e rm iş g ib i a p ­
ta lc a , ş a şk ın b ir g ö rü n ü şü v ard ı. Y e g o ru şk a d a
soyundu, ö te k ile r g ib i k ıy ıy a inm ed i, sa rp y a ­
r ın tep esin d en g e riy e ç e k ile re k h ız la k oştu , b ir
b u çu k m e tre y u k a rd a n su y a a tla d ı. B u a tla y ış la
b ira z d a h a y ü k se le re k h a v a d a b ir y a y çizdi, su ­
y u n ta d e rin le rin e göm ü ld ü yse de d ib in i b u la ­
m ad ı. D oku nu şu serin , h o ş b ir g ü ç on u su y u n
a ltın d a n k a p tığ ı g ib i g e risin g e riy e y u k a rıy a ,
su y u n y ü zü n e çık a rd ı. Y ü z e ç ık ın c a d erin b ir
so lu k verdi, b ey az k a b a r c ık la r a ra s ın d a g öz­
le r in i a çtı. G ö z lerin i a ç m a sıy la k a m a şm a sı b ir
oldu: T a m b a şın ın y a n ın d a g ü n eş y an sıy o rd u
su d a. P a rıltılı, k ö r ed ici k ıv ılcım la rd a n s o n ra
g ö k k u şa k la rı, k a r a k a r a b e n e k le r d oldurdu g ö z­
le rin i. B u n u n ü zerin e y en id en d ib e daldı, su yu n
için d e g ö z lerin i b ir d a h a a ç tı, a y ışık lı g e c e ­
le rd ek i gök yü zü n e ben zeyen , b u la n ık y e şil b ir
y o ğ u n lu k la k a rş ıla ş tı. G en e a y n ı g ü ç, d ib e v a r ­
m a sın a fır s a t v erm ed en , Y e g o ru şk a se rin liğ i b e ­
d en in d e d oya d oya d u y m ad an o n u y u k a n itti.
Y e g o ru şk a su y ü zü n e ç ık ın c a d erin b ir so lu k
aldı; s o lu k la n m a sıy la b irlik te göğsü, k a m ın ın
içi ra h a tla y ıp serin led i. B u n d a n so n ra su d an
a lın a b ile c e k ç e ş itli z ev k le re k a p tırd ı k en d in i:
S ır t ü stü y a ttı, su y u n için d e d ebelen di, ta k la
attı, su yu a ğ z ın a d old u ru p p ü skü rd ü ; y o ru lu n -
cay a, b ık ın c a y a k a d a r k a r ın ü stü , y a n , s ır t ü stü
y a ta ra k , d ik le m esin e d u r a ra k y üzd ü yü zd ü ...
Irm a ğ ın k a r ş ı y a k a s ı silm e k a m ış la rla ö rtü lü y ­
dü, k a m ış y a p r a k la n g ü n e şte p ırıl p m ld ı, s a l­
kım sa lk ım k a m ış ç iç e k le ri su y a sa rk m ıştı. B ir
a ra k a m ış la r k a n ş tı, titre y e n y a p r a k la n n a r a ­
sın d an h ış ır tıla r y ü k seld i. S ty o p k a ile K iry u h a
y en geç y a k a lıy o rla rd ı.
K iry u h a b ö b ü rlen e rek ;
— Y e n g e ç, y en g e ç! B a k ın ço c u k la r, y en g e ç
diye b a ğ ırd ı.
G e rç e k te n de elin d e b ir y en g e ç tu tu yo rd u .
B u n u n ü zerin e Y e g o ru şk a d a k a m ışlı k ıy ıy a
yüzdü, d ib e d a la r a k k a m ış k ö k le ri a r a s ın ı a r a ş ­
tırm a y a koyuld u. C ıvık, k a y g a n g öm ü ğü (ça m u ­
ru) elle riy le d id ik lerk en siv ri, iğ re n ç b ir şey, b e l­
in de b ir y en g e ce dokundu, fa k a t b u s ıra d a b iri
u yağın d an y a k a la d ı, y u k a n çe k ti. Y u tk u n a ra k ,
ö k sü rerek g ö zlerin i a ç tığ ın d a Y e g o ru şk a s a t a ş ­
kan D ım ov’u n s ın ta n , ıs la k y ü zü yle k a r ş ıla ş ­
tı. D ım ov y a v a ş y a v a ş solu yor, y a ra m a z lığ ı e l­
den b ıra k m a y a c a ğ ı g ö zlerin d en oku n u yord u . B ir
eliyle Y e g o ru ş k a ’n ın b a c a ğ ın d a n sım sık ı y a p ış­
ın içti. Ö b ü r elin i, b o y n u n d an d a y a k a la m a k iç in
k ald ırm ıştı ki, Y e g o ru şk a b u g ü çlü -k u v v e tli
ad am ın k en d isin i b o ğ a c a ğ ın d a n k o r k a ra k tik ­
sintiyle, n e fre tle çırp ın d ı, iğ re n ç h e r ifin k o lla ­
rın ın a ra s ın d a n sıyrıld ı.
— A ptal, su ra tın a p a tla tırsa m ! d iye h a y k ırd ı
o ia n ca g ü cü y le.
S o n ra , b u n u n ö fk e sin i a n la tm a d a y ete rsiz k a l­
d ığını g ö re re k b ira z düşündü;
— N am u ssu z! İt o ğlu it! d iye b ağ ırd ı.
 Dım ov, sa n k i bu k ü fü rle r k en d isin e d eğ ilm iş
gibi, Y e g o ru şk a ’y a a ld ırm a d a n K iry u h a ’y a d oğ­
ru yüzdü. B ir y a n d a n da;
— H eeey, ço c u k la r! G elin b a lık av lay alım .
H adi b a lık a v ın a ! d iye bağ ırıy o rd u .
K iry u h a dş, o n a k atıld ı:
— D u rm ay ın h ad i! B u ra d a ço k b a lık v a rd ır...
D ım ov ırm a k ta k i g e n ç U k ra y n a lıy a seslend i:
— S ty o p k a! Ç a b u k k öy e g it! K ö y lü lerd en b ir
a ğ iste!...
— V erm ezler!
— N için v e rm e sin le r? S e n is te h ele! İsa P ey ­
g a m b e r a d ın a de! B iz de b u ra d a g a rib iz !
— P eki, istey ey im !
S ty o p k a su d an çık tı, ç a b u k ç a b u k g iyin di,
b a ş ı çıp la k , bol şa lv a rın ın p a ç a la rın ı sa v u ra
s a v u ra k öy e d oğru k oştu.
D ım ov’la ça tışm a sın d a n so n ra ır m a k Y eg o -
ru ş k a için tü m çe k ic iliğ in i y itirm işti. O d a d ı­
ş a r ı çık tı, g iy in m ey e b aşlad ı. P a n te le y ile V as-
y a a y a k la rın ı s a r k ıta r a k d ik sa h ild e o tu ru y o r­
la r, y ü z en lere b a k ıy o rla rd ı. Y e m e ly a n h em en
k ıy ıd a diz boyu su y a g irm iş, d ü şm em ek için
b ir eliy le k e n a rd a k i o tla ra tu tu n u rk e n b ir e liy ­
le de g öv d esin i ovuyordu. K u p k u ru k ü re k k e ­
m ik leri ve g özü n ü n a ltın d a k i şişle, b esb e lli su ­
d an k o rk tu ğ u iç in ön e a b a n m ış d u ru rk e n ço k
g ü lü n ç b ir g ö rü n ü şü v ard ı. Y ü zü n ü n a n la tım ı
ciddi, se rtti; b ir z a m a n la r D o n ets’te ü şü tü p s e ­
sin i a ld ığ ı için , a z a rlıy o rm u ş g ib i su y a ö fk eli
ö fk eli bak ıy ord u .
Y e g o ru şk a ;
— N ed en y ık a n m ıy o rsu n ? diye sord u V a s y a ’
ya.
— H iç... S ev m iy o ru m d a o n d an ...
— Ç en en n iç in şişti? B u yüzden m i y ık a n ­
m ıy o rsu n ?
— H a sta lık lıd ır çen em , beyzad em . K ib rit f a b ­
rik a sın d a ç a lış ırk e n h a sta la n d ı. D o k to r ç e n e ­
m in şişece ğ in i söyled iyd i, d ed iği g ib i de çık tı.
O ra sın ın h a v a sı sa ğ lığ a z a ra rlıy m ış, çoğu k işiy e
d oku n u rm u ş. B en d en b a ş k a ü ç k işin in d a h a
çen esi şişti. H ele b iris in in ç e n e si b ü sb ü tü n s a ­
kat kald ı.
A ra d a n fa z la b ir z a m a n geçm ed i, elin d e b ir
ıığla S ty o p k a k öy d en döndü geld i. D ım ov ile
K iry u h a su d a u zu n sü re k a lm a k ta n d olayı m o s­
m or k e stik le ri, s e s le ri de k ısıld ığ ı h ald e b a lık
a v la m a iş in e d ö rt e lle sa rıld ıla r; k am ışlığ ın d i­
binden a y rıla ra k d erin y e rle re g ittile r. B u ra d a
su D ım ov’u n g ır tla ğ ın a g eliyo r, k ıs a bo ylu K ir-
yuh a’y ı ise boylu yord u . K iry u h a ağ ı ç e k e rk e n
v u tk u n a y u tk u n a, k a b a r c ık la r ç ık a r ta ç ık a r ta
ilerliyor; D ım ov’u n a y a k la rı a ğ a d olaşıyor, k ö k ­
lere ta k ılıy o rd u . İki d elik a n lın ın su için d e d e ­
belen m esin d en , cıb ıld a m a sın d a n d o lay ı y a p tık ­
ları iş b a lık a v ın d an b a ş k a h e r şey e ben ziyord u .
K iry u h a k ısık k ısık b a ğ ırırk e n ;
— B u ra sı ço k d erin ! B u su d a b a lık a v la n ­
maz! dedi.
G erg in a ğ a g e re k e n d u ru m u v erm ek iç in su ­
yun için d e d o lan an D ım ov ö b ü r u ç ta n b ağ ırd ı:
— D ik k a t e t u lan ! S ım sık ı tu t şu m ereti!
O n la rın böyle b o şu n a ç ırp ın d ık la rın ı g ö ren
l’ıınteley o tu rd u ğ u y erd en seslen d i:
O ra d a b a lık fila n y a k a la y a m a z sın ız ! B a ­
lıkları ü rk ü tm e k te n b a ş k a b ir iş y a p m ıy o rsu ­
nuz, b u d a la la r! S o la d oğru gidin. O ra d a sığ
yerler var.
B ir a ra a ğ ın ü stü n d e ir i b ir b a lığ ın p ırıld a d ı­
ğı görüld ü . H ep b ird en d erin b ir a h çe k tile r,
Dımov b a lığ ın sıç ra y ıp k ay b o ld u ğ u y ere y u m ­
ruğunu sav u rd u , yüzü ü zü n tü d en b u ru ştu . A y a ­
ğa fırla y a n P a n te le y te p in e re k h ay k ırd ı:
T ü h , a p ta lla r! K o ca b ir b a liğ i k a çırd ın ız !
S o la d oğru gide g id e D ım ov ile K e ry u h a sığ
yerlere v a rd ıla r, g e rç e k b a lık a v ı o ra d a b a ş la ­
dı. Bu a ra d a a ra b a la rd a n d a 300 m e tre k a d a r
u z a k la şm ışla rd ı. İk i k işi a ğ ı sığ y erd en k a m ış ­
lığ a d oğru a ğ ır a ğ ır çe k e rek , b ir y a n d a n d a
b a lık la rı ü rk ü tü p a ğ ın iç in e sü rm e k iç in su yu
ş a m a rla y a r a k ta n , k a m ış la rı h ış ırd a ta r a k ta n
ilerle d ile r. K a m ış la rın y a n ın a y a k la ş ın c a g eriy e
d ön d ü ler, y en id e n sığ y e re v a rd ık la rı za m a n
d a a ğ ı k ıy ıy a çe k tile r. İç in d en b ir şey ç ık m a d ı­
ğ ın ı g ö rü n ce düş k ırık lığ ı iç in d e te k r a r k a m ış ­
la r a d oğru y ü rü d ü ler. B ö y le d iz lerin i y u k a rı
k a ld ıra k a ld ıra g id e rle rk e n a r a la r ın d a k o n u şu ­
y o rla r, fa k a t n e k o n u ştu k la rı k ıy ıd a n iş itilm i­
yordu. G ü n eş s ır tla r ın ı iy ic e k ızd ırm ış, ıs ırg a n
s in e k le r b a ş la r ın a ü şü şm ü ştü . B a ş la n g ıç ta s e ­
rin su d a n m o sm o r k esen te n le ri şim d i k ıp k ır­
m ızıydı. M in ta n ın ı o m zu n a kadar sıv a y a n
S ty o p k a ete ğ in in b ir u cu n u d işiy le tu ta ra k , e lin ­
de k ova, a ğ ç e k e n le rin p eşin d en y ü rü y o r, eğ e r
a ğ d a n b a lık ç ık a r s a g ü n eşte p a rla y a n b a lığ ı h a ­
v a y a k a ld ırıp k ıy ıd a k ile re g ö steriyo rd u .
— Hey, b a k ın h e ir i b ir b a lık ! K o v ad a b u n u n
g ib i b eş ta n e d a h a v ar!
A ğ ı k e n a ra ç e k tik te n so n ra D ım ov, K iry u h a
ve S ty o p k a ’n ın h e r se fe rin d e ça m u ru d id ik d i­
d ik e ttik le ri, k o v a y a b ir şe y le r fır la ttık la r ı, a ğ ­
d a n ç ık a r d ık la rı b ir n e sn e y i b a z a n eld en ele g ez­
d ire re k ilg iy le in ce le d ik le ri, so n ra onu d a k o ­
v a y a a ttık la r ı görü lü y ord u .
K ıyıd an ;
— H ey, n e d ir o ç ık a rd ığ ın ız ? diye b a ğ ırıy o r­
la rd ı.
B u n a K iry u h a k a rş ılık veriy or, fa k a t onun
n e d ed iği p ek a n la şılm ıy o rd u . E n so n u n d a S ty o p ­
k a su d a n çık tı, m in ta n ın ı b o şla m a y ı u n u tu p k o ­
v a y ı ik i eliy le b ird e n tu ta r a k a r a b a la r a doğrul
k oştu . G ü çlü k le so lu k a lırk e n şö yle bağ ırıyord u -'
— A rk a d a şla r, b u k o v a doldu, b a ş k a s ın ı v e ­
rin !
Y e g o ru şk a k o v a y a b ir göz a ttı: İç e ris i b a lık la
doluydu. G e n ç b ir ç a p a k b a lığ ı ç irk in su ra tın ı;
su dan d ışa rı çık a rıy o r, o n u n y a n ın d a y e n g e ç­
ler, k ü çü k b a lık la r k a y n a şıy o rd u . Y e g o ru şk a
olini su y a d ald ırd ı, k a rıştırd ı; ç a p a k b a lığ ı av -
cıın u n iç in d e n k ay d ı, o n u n y e rin e y u k a rıy a b ir
su d ak ile ç a y ır sa z a n ı çık tı. V a s y a d a y a k la şıp
bak tı k ov ay a, b a k a r b a k m a z g ö zleri ıslan d ı. T il­
kiyi görd ü ğü z a m a n k i g ib i y ü zü n e sev ece n b ir
y u m u şaklık y ayıld ı. A z so n ra k o v a n ın iç in d e n
bir şey çık a rd ı, b u n u a ğ z ın a a tıp çiğ n e m ey e
başladı. D işle rin in a ra sın d a n k ıtır k ıtır s e s le r
geliyordu.
S ty o p k a ş a ş ır a r a k b a ğ ırm a y a b aşlad ı:
— A m a n ın k a rd e şle rim ! V a s y a k a y a b a lığ ın ı
çiğ çiğ y iyor! T ü h sa n a , e m i!
V a sy a h iç is tifin i bozm ad ı, çiğ b a lığ ı ç iğ n e r­
ken;
— Y o k ca n ım ! B u , k a y a b a lığ ı değil, k ilb a lığ ı,
dedi.
A ğ zın d an b a lığ ın ezilm iş k u y ru ğ u n u çık a rd ı,
sev giyle b a k tık ta n s o n ra y en id en a ğ z ın a soktu.
O böyle b a lığ ı çiğ n e y ip ç ıtır ç ıtır s e s le r ç ık a r ır ­
ken, Y e g o ru şk a , in sa n d a n b a ş k a b ir y a r a tık la
luırşı k a rş ıy a b u lu n d u ğ u n u d üşündü. Ş iş ik ç e ­
nesi, d o n u k b a k ışlı, o la ğ a n ü stü k e sk in g özleri,
ağ z ın a tık ıştırd ığ ı b a lık k u y ru ğ u , çiğ b a lığ ı ç iğ ­
n erken y ü zü n ü n a ld ığ ı y u m u şa k lık onu in s a n ­
dan ço k b ir h a y v a n a b en zetiy o rd u . V a s y a ’n ın
y an ın d a d ik ilm ek te n Y e g o ru şk a ’n m c a n ı s ık ıl­
mıştı. Z a ten b a lık av ı d a son b u lm u ştu . A r a b a ­
ların y a n ın d a te m b el te m b el b ira z gezin d i, b a ş ­
lı a y a p a c a k b ir şey b u la m a d ığ ı iç in k öy e d o ğru
yollandı.
K ilised eyd i şim di. B ir k ö y lü n ü n k e n e v ir k o ­
kan s ır tın a a ln ın ı d ay am ış, m im b erd e o k u n a n
İlah iyi d in liy o rd u k ım ıld am ad an . Ö ğ le a y in i b it­
m ek ü zereyd i. Y e g o ru şk a k ilise şa rk ısın d a n b ir
şey a n la m ıy o r, o yüzd en k a y ıtsız du ru yordu . A z
ö n ceki ırm a k e ğ le n ce sin d en d o lay ı ıs la k k ızıl
sa ç la rın d a n Y e m e ly a n ’ı h em e n tan ıd ı. E n sesi
to sto p a rla k , s a ç la r h a y li y u k a rd a n k esilm işti;
ş a k a k la rı da öyle, g ere ğ in d e n fa z la k ısay d ı. K ır ­
m ızı k u la k la rı ik i a sla n a ğ z ı y a p ra ğ ı g ib i y a n ­
la r a a çılm ıştı, y e rle rin i p e k y a d ırg a m ış g ö rü ­
n ü y o rla rd ı. Y u sy u v a rla k en sesin e, k ep çe k u la k ­
la r ın a b a k a rk e n Y e g o ru şk a Y e m e ly a n ’ın ço k
m u tsu z b ir in s a n old u ğu nu düşündü. Y ü rü rk e n
k o lla rın ı sa lla m a sın ı, h ır ıltılı sesin i, ır m a k ta
y ık a n ırk e n ü rk e k ü rk e k o tla r a tu tu n u şu n u g ö ­
zü n ü n ö n ü n e g e tirin c e o n a k a rşı so n su z b ir a c ı­
m a duydu, iç in d e n o n a o k şa y ıcı şe y le r sö y le­
m e k geld i. A d am ı y en id en çe k e rek ;
— Y e m ely a n , b en d e b u rad ay ım , dedi.
K ilise k o ro su n d a te n o r y a d a b a s sesle ila h i
sö y ley en ler, ö zellik le b ir k e re c ik o lsu n k oroy u
y ö n e tm e m u tlu lu ğ u n a e r iş e n le r ç o c u k la ra s e r t
s e r t b a k m a, g e re k tiğ in d e de a z a rla m a a lış k a n ­
lığ ın ı ed in irler. K oro şa rk ıc ılığ ın d a n a y rıld ık ­
ta n so n ra b ile bu a lış k a n lık la r ı s ü re r g id er. Y e ­
m e ly a n d a y ü zü n ü Y e g o ru şk a ’y a çe v irip k a ş la ­
rın ın a ltın d a n s e r t s e r t b a k tı;
— K ilised e şım a rık lık edilm ez! dedi.
Y e g o ru ş k a o ra d a fa z la k alm ad ı, k a la b a lık
a ra s ın d a n ile rle y e re k aziz ta s v irle rin in b u lu n ­
d uğu k ö şey e u la ştı. B u r a d a ilg in ç in s a n la r ç a r p ­
tı gözü ne. H e rk esten önde, y e re se rili h a lın ın
sa ğ ın d a b ir b a y ile b ir b a y a n d ik iliy o rlard ı. H er
ik is in in a rk a s ın d a b ir e r bo ş sa n d a ly e v ard ı. Ü s ­
tü n d e y en i ü tü len m iş k e te n b ir g iy si b u lu n a n
bay , se la m v e ren b ir a s k e r g ib i d im d ik, tıra şlı,
m a v im si g ö rü n en ç e n e sin i y u k â n k ald ırıy o rd u .
D ik y a k a sın d a , m av im si çen esin d e, te p esin d e­
k i u fa c ık d azlağ ın d a, elin d e k i b a sto n d a so n d e­
r e c e k ib irli b ir h a v a vard ı. A d am ın k u ru m la n ­
m a sı o d en li a şırıy d ı ki, b o y n u g e riy e d oğru iy i­
ce g erilm işti. Ç en esin i a r k a y a itip b o y n u n u g e ­
rişin d e n k a fa s ın ın h e r a n kop up h a v a y a f ır la -
y ıv e re ce ğ in i san ırd ın ız. B e y a z ip e k şa llı, to m ­
bul, y a şlıc a b a y a n is e b a ş ın ı y a n a eğm iş; s a n ­
ki az ö n ce b irin e b ir iy ilik te b u lu n m u ş da, b e ­
rik in in te şe k k ü r etm e si ü zerin e, «Ah, te şe k k ü ­
re n e g e re k v a r ? B e n b ö y le şey leri sevm em !»
d em ek istiy o rm u ş g ib i b ak ıy o rd u . H alıy ı d ö rt
b ir y a n d a n U k ra y n a lı k ö y lü le r k u şa tm ıştı.
Y e g o ru şk a , aziz ta s v irle ri b ö lm esin e y a k la ştı,
tan ıd ığ ı a z iz le rin re sim le rin in ön ü n d e e ğ ilm e­
ye b a şla d ı. H er a z iz in ön ü n d e te la ş etm ed en y e ­
re d eğ in eğ iliy o r, d o ğ ru lm ad an ö n ce a rk a d a d u ­
ra n la r a şöyle b ir göz g ezd iriyo r, so n ra k a lk ıp
resm i öpüyordu. A ln ın ın soğu k ta ş d öşem eye
d eğm esi ço k h o şa g id ici b ir şeydi. E lin d e u zu n
m um m a ş a sıy la k ilise b e k çisi m u m la n sö n d ü r­
m ek iç in m ih ra p ta n ç ık ın c a Y e g o ru şk a a y a ğ a
fırla d ı, o n a d o ğru s e ğ irte re k sordu:
— E k m e k -şa ra p a y in i ta m a m la n d ı m ı? Ş a ­
ra p lı ek m ek d a ğ ıtıld ı m ı?
B e k ç i so m u rttu .
— H ay ır, h a y ır! B ö y le b ir g ü n d e şa ra p lı e k ­
m ek d ağ ıtılm az.
N ik a h tö re n i so n a erm işti. Y e g o n ış k a a ğ ır ­
d an a la r a k k ilised e n çık tı, k öy ü n ç a r ş ıs ın ı g ez ­
m eye g itti. E sk id en de b irç o k köy görm ü ş, ç a r ­
ş ıla r gezm iş, ç e şit ç e ş it in s a n ta n ım ıştı; o y ü z­
den b u ra d a k a rş ıla ş tığ ı şe y le r p e k ilg isin i ç e k ­
m iyordu. İş o lsu n diye, k a p ısın ın ön ü n d e gen iş,
k ırm ızı k u m a ş p a rç a s ı a sılı b ir d ü k k a n ın k a p ı­
sın d an iç e r i g ird i. İç e ris i g en iş, y a n k a ra n lık tı;
d ü k k an ik i b ö lü m d en o lu şuyord u. B ö lü m le rd en
b irin d e tu h a fiy e ve b a k k a liy e m a lla n sa tılıy o r­
du. Ö b ü rü n e k a tr a n f ıç ıla r ı d izilm işti; ta v a n d a n
h a m u tla r, k oşu m k a y ış la n sark ıy o rd u . H e r ik i
b ölü m e de hoş b ir k a tr a n ve m eşin k o k u su s in ­
m işti. D ü k k a n ı se rin le tm e k iç in y e rle ri su la-
m ışlard i; b u işi y a p a n k işi düş g ü cü zeng in , a y ­
nı z a m a n d a ö zg ü r d ü şü n ce li b iri o lm alıy d ı, ç ü n ­
kü ta b a n b a ş ta n b a ş a n a k ış la r la , b ü y ü iş a r e t­
le riy le sü slü ydü . G ö rü n ü şe b a k ılır s a k u zey li b ir
R us o lan , a b la k su ra tlı, d eğ irm i sa k a llı, şişk o
d ü k k a n sa h ib i, g ö b e ğ in i te z g a h ın a rk a sın d a k i
y a z ı m a s a s ın a d ay am ış, a y a k ta d ik iliy o rd u . A d a ­
m ın elin d e k ıtla m a iç tiğ i b ir b a rd a k ç a y vard ı.
Ç a y ı y u d u m la rk en oflu y o r, d erin d e rin iç in i
çek iy o rd u . Y ü zü n d en b ü y ü k b ir v u rd u m d u y ­
m a z lık o k u n m a k la b irlik te h e r iç çek işiy le; «Sen
b ira z d u r h ele! B e n de se n in gözü nü p a tla tm a z ­
sam !» d e r g ib iy d i
Y e g o ru ş k a a d a m ın ç a lım ın a a ld ırm a k sız ın ;
— B a n a b ir k a p ik lik a y çiç e ğ i v e r ir m isin iz ?
dedi.
D ü k k a n c ı k a ş la rın ı k ald ırd ı, te z g a h ın a r k a ­
sın d a n çık tı, Y e g o ru şk a 'n ın ce b in e b ir k a p ik ­
lik a y çiç e ğ i doldurdu. Ö lçek g ö rev in i boş b ir p o ­
m a t k u tu su y ap m ıştı. Y e g o ru şk a ’n ın c a n ı d ü k ­
k a n d a n çık ıp g itm e k istem iy o rd u . Ç ö re k dolu
g ö z lere u zu n u zu n b a k tı, b ir şe y le r d üşündü,
y ılla rc a b ek le m ek te n ü z e rle rin e toz çö k en , u fa k
V y a z e m sk çö re k le rin i g ö stere rek ;
— B u n la r k a ç a ? diye sordu.
— Ç ifti b ir kap ik .
Y e g o ru şk a b ir gün ö n ce Y a h u d i k a d ın ın a r ­
m a ğ a n otliğ i çö reğ i ceb in d en çık ard ı.
Peki, büylolerl s iz d e k a ça ?
D ü k k an cı çö reğ i elin e ald ı, ev ird i-çev ird i, b ir
k aşın ı k a ld ıra ra k ;
Höylelori m i? diye sordu.
S o n r a ö b ü r k a şın ı d a k ald ırd ı, böyle b ir sü re
d a h a düşündü, so n ra y a n ıt verdi:
— Ç ifti ü ç k a p ik tir.
O rta lığ a b ir sessizlik çö k tü . K ırm ızı b a k ır
ç a y d a n lık ta n k en d in e b ir ç a y d a h a d o ld u ran
d ü k k a n sa h ib i, g ö b eğ in i y en id en m a sa y a d a y a ­
d ık ta n so n ra;
— K im in o ğ lu su n u z? d iye sordu.
— İv a n İv a n ıç ’ın y eğ en iy im ben.
— H an g i İv a n İv a n ıç. H e r y erd e İv a n İv a n ıç
d o lu ...
D ü k k a n c ı iç in i çe k ti, Y e g o ru şk a ’n ın b a şın ın
ü stü n d en k a p ıy a b ir göz a ttı, k ıs a b ir sessiz*
lik te n so n ra;
— Ç a y is te r m isin iz ? dedi.
Y e g o ru ş k a ç a y iç m e k iç in b ü y ü k b ir is te k
d uym uyord u.
— E h , iç e b ilirim ...
A d am o n a d a b ir b a rd a k ç a y doldurdu, b ir
to p ak ş e k e ri d işle riy le p a r ç a la y a r a k ç a y ta b a ­
ğ ın a koydu. K ırm a sa n d a ly elerd e n b irin e o tu ­
ra n Y e g o ru şk a ç a y ın ı içm ey e b aşlad ı. Ş im d i de
b ad em şe k e r le rin in e d e rin i so rm a k istiy o rd u .
Sö zü ta m b u k o n u y a g e tirm e k ü zereyd i ki, iç e ­
riy e b ir m ü şte ri g ird i, b a rd a ğ ın ı b ir k e n a ra ite n
d ü k k a n cı a d a m a d oğru k oştu. O n la r m ü şte riy le
b irlik te k e sk in k e sk in k a tr a n k o k a n b ö lü m e g it­
tile r, k o n u şm a y a b a şla d ıla r. M ü şteri iş in i b ilen ,
in a tç ın ın b iri o lm alıy d ı, çü n k ü ed e r k o n u su n d a
b ir tü rlü p a z a rlığ a y an aşm ıy o r, «olm az» a n la ­
m ın d a b a ş ın ı s a lla rk e n k a p ıy a d oğru g e ri g eri
y ü rü yo rd u . S o n u n d a d ü k k a n c ıy la b ir a n la şm a y a
v a rd ıla r, b e r ik i b ü y ü k b ir çu v a la y u la f d o ld u r­
m a y a b a şlad ı.
M ü şteri b ir y a n d a n m ın n k ırın ediyordu:
— S iz b u n a d a y u la f m ı d iy o rsu n u z? Y u la f
d eğil, h a rm a n e le n tisi bu. T a v u k la rın ö n ü n e
a ts a n ız o n la r b ile g ü ler. H ay ır, b en B o n d a re n -
k o’n u n d ü k k a n ın a gid eceğ im .
Y e g o ru şk a ır m a k k ıy ıs ın a döndü ğü za m a n
su y a y a k ın y erd e a te ş y ak m ışlard ı. A r a b a c ıla r
y e m ek h a z ırlığ ı y ap ıy o rlard ı. S ty o p k a elin d e
b ü y ü k b ir k e v g irle d u m a n la r için d e d ik iliy o r,
d u rm a d a n ö n ü n d ek i k a z a n ı k a rıştırıy o rd u . B i­
ra z öted e de K iry u h a ile V a s y a v ard ı; b a lık
a y ık la y a n b u ik is in in g ö zleri d u m an d an k ız a r­
m ıştı. Y e rd e, ça m u ra , y o su n la ra b u lan m ış, ü z e­
rin d e b a lık la r ın p arlad ığ ı, y e n g e çle rin o y n a ş­
tığ ı ıs la k a ğ duruyordu .
B ir a z ö n ce k ilised e n d ön en Y e m e ly a n g elip
P a n te le y ’in y a n ın a d ik ilm işti. A d am b ir y a n d a n
k oro y ö n e tir g ib i k o lla rın ı sallıy o r, b ir y a n d a n
d a z o r iş itilir, h ır ıltılı sesiy le «Sen in iç in T a n ­
rım ...» ila h isin i okuyordu. D ım ov a tla r ın y a ­
n ın d ay d ı.
B a lık a y ık la m a y ı b itire n K iry u h a ile V a sy a
te m iz led ik leri b a lık la rı, c a n lı y e n g e çle ri b ir k o ­
v a y a d o ld u rd u lar bo l su y la ç a lk a la d ıla r, so n ra
h ep sin i b ird en k a z a n d a k i k a y n a r su y a b o ca e t­
tiler.
K e v g irle k ö p ü k leri to p la y a n Sty o p k a;
— Y a ğ d a k o y ay ım m ı? d iye sordu.
K iry u h a ;
— N e diye b o şu n a y ağ h a rc a y a c a k s ın ? dedi.
B a lık k en d i su y u n u b ıra k ır.
K a z a n ı a te şte n çek m ed en ö n ce S ty o p k a su y a
ü ç a v u ç d olu su d a n ile b ir a v u ç tu z a ttı. K a ­
za n ı k a n ş tır ıp b ira z b ek le d ik te n s o n ra ç o r b a ­
n ın ta d ın a b a k tı, d u d a k la rın ı şa p ırd a ttı, k ev g iri
y a la d ı, y a p tığ ı işte n k ıv a n çlı, b o ğ azın ı te m iz ­
led i. B a lık ç o rb a s ı y en m ey e h a z ır d em ek ti bu.
P a n te le y d ışın d a a r a b a c ıla r k a z a n ın ç e v re s i­
n i k u şa ttıla r, k a şık la rın ı d ald ırıp d a ld ın p ç ı­
k a rm a y a b a şla d ıla r.
P a n te ley k a z a n ın b a şm d a k ile re çık ıştı:
— Hey, d elik a n lım a d a b ir k a ş ık v erm ek yok
m u ? B e lk i on un d a k a r n ı a cık m ıştır.
K iry u h a iç in i çe k e rek ;
— B iz im azığ ım ız k ö y lü ced ir, b e lk i beğ en m ez,
dedi.
— Y e m e ğ in k ö y lü cesi m i o lu rm u ş? C a n ı ç e ­
k en o tu ru r yer.
E lin e b ir k a ş ık tu tu ştu ru la n Y e g o ru şk a k a ­
z a n ın b a şın a ö b ü rle ri g ib i çökm ed i; a y a k ta d u ­
ru p b ir ç u k u ra b a k a r g ib i k a z a n a b a k a ra k , k a ­
şık la m a y a b aşlad ı. Y e m e k te n ta z e b a lık k o k u ­
su y a y ılıy o r, a r a s ır a d a r ıla r a ra sın d a n p u lla r
çık ıy o rd u . Y e n g e ç le ri k a ş ık la çek ip ç ık a r m a k
z o r o ld u ğu nd an, a r a b a c ıla r d o ğru d an d o ğ ru y a
e lle rin i ç o rb a y a d ald ırıp a lıy o rla rd ı. Ç o rb a n ın
su y u n a y a ln ız e lle rin i d eğil, y e n le rin i b ile so k ­
m u ş b u lu n a n V a s y a b u k o n u d a ö zellik le b e c e ­
rik liy d i! Ç o rb a g e n e de Y e g o ru şk a ’y a p e k le z ­
zetli geld i, p erh iz g ü n le ri a n n e sin in p işird iğ i
y en g e ç ço rb a s ın ı a n ım s a ttı. P a n te le y k a z a n d a n
u zak b ir y erd e o tu ru y o r, k en d i k en d in e ek m ek
g eveliyord u.
Y e m e ly a n d a y an am ad ı, sordu:
— D ede, ço rb a d a n sen n iy e y em iy o rsu n ?
— İğğğ! Y e n g e ç te n iğ re n irim ben !
Y a ş lı a d am g e rç e k te n de tik s in tiy le y ü zü n ü
g eriy e çev ird i.
Y e m e k y e n irk e n h a v a d a n -su d a n k o n u şu lu ­
yordu. Y e g o ru şk a a r a b a c ıla r ın bu k o n u şm a la ­
rın d a n , a r a la r ın d a y aş ve h u y a y rım ı o lm a k la
b irlik te , o n la rı b irb irle rin e y a k la ş tır a n b ir şe y ­
le rin v a rlığ ın ı h e m e n sezdi: H epsi de ço k iy i
g eçm işleri o lan , b u n a k a rş ılık g e çirm e k te old u k ­
la rı g ü n le rd en h iç h o şn u t k a lm a y a n k im selerd i.
G eçm iş g ü n le r h a k k ın d a h e r b iri co şk u y la k o ­
nu şu y or, a m a iç in d e b u lu n d u k la rı g ü n e g e lin ­
ce a ğ ız la rın ı b ıç a k açm ıy ord u . Ö y led ir h e r z a ­
m an , R u s in sa n ı y a şa m a y ı d eğil, a n ım sa m a y ı
sev er. Y e g o ru şk a d a h a bu g e rç e ğ i b ilm iy o r; ç o r ­
b a k a z a n ı b a ş ın a to p lan m ış b u in s a n la n n h e p ­
sin in de b irile rin c e in c itild ik le rin e , d ü n y a y a
k ü stü rü ld ü k lerin e in an ıy o rd u . P a n te ley , g eçm iş
z a m a n la rd a , h en ü z d em iry olu y o k k en a t a r a b a ­
la r ıy la M o sk o v a’ya, N ijin ’e y ü k ta ş ıd ık la n n ı, k a ­
z a n d ık la rı bol p a ra y ı k o y a ca k y e r b u la m a d ık ­
la rın ı a n la tıy o rd u . O z a m a n ın tü c c a r ia n b ir
b a şk a y m ış, b a lık b ile d a h a bol, h e r şey u cu z ­
m uş. Y a şim d i? S o n z a m a n la rd a y o lla r k ı­
salm ış, tü c c a r la r p in tileşm iş, h a lk y o k su llaşm ış,
ta h ıl p a h a la n m ış, h e r şey u fa lıp k ü çü lm ü ştü .
Y e m e ly a n d a d ertliyd i. B ir z a m a n la r L u g a n sk
fa b rik a s ın d a k ilise ş a rk ıc ılığ ı y a p tığ ın ı, a m a
şim di o g ü zel sesten , n o ta y a b a k ıp ş a rk ı o k u ­
m a d a n e s e r k a lm a d ığ ın ı söyledi. Şim d i b ir k ö y ­
 lü p a rç a s ın a dönm üş; g eçim i ise, onu a r a b a la ­
r ın b a ş ın a koyup y o llay an , y old an d ö n dü kten
so n ra d a k a z a n c ın ın y a n s ın ı elin d en a la n a ğ a ­
b ey in in in s a fın a k alm ıştı. V a s y a esk id en b ir k ib ­
r it fa b r ik a s ın d a ça lışıy o r, ço k d a iy i k a z a n ıy o r-
m uş. K iry u h a iy i in s a n la rın y a n ın d a a r a b a c ı­
lık yap m ış, y öred e ü çlü a t k oşu lu a r a b a la r ı onu n
g ib i sü ren b a ş k a b ir a r a b a c ı d a h a yokm uş. V a r ­
lık lı b ir k ö y lü n ü n oğlu o la n D ım ov ise g ü n le ­
r in i zevk, e ğ le n ce için d e g eçirm iş, g ezm iş-toz-
m u ş, ü zü n tü n e d ir ta n ım a m ış. F a k a t s e r t y a p ı­
lı b ir ad am o lan b a b a sı, ço cu k 20 y a şın ı d old u ­
ru n c a , d a h a fa z la a y la k d o laşm asın d an k o rk ­
m u ş; o ğ lu n u n b ir b a lta y a sap o lm a sın ı is te d i­
ğ in d en , k im siz -k im se siz ç o c u k la r g ib i a r a b a c ı­
la r ın y a n ın a k atıv e rm iş. Ö te k ile rin a r a s ın d a k o ­
n u ş m a y a n y aln ız S ty o p k a ’ydı, a n c a k o n u n y ü ­
zü n ü n d u ru şu n d an d a esk i y a şa m ın ın şim d ik i­
n e g ö re b in k a t iy i oldu ğu a n la şıla b ilird i.
A k lın a b a b a sı g elen D ım ov s o m u rta ra k y e ­
m eği b ıra k tı, ç a tık k a ş la rın ın a ltın d a n a r k a ­
d a şla rın ı to k er te k e r süzdü, a rsız b a k ış la rın ı
Y o g o ru şk a ’n in ü zerin d e d urdurdu.
Iloy, şa p k a n ı ç ık a r s a n a sen! dedi. G a v u r
m u su n y o k sa? Y e m e k y e rk e n şa p k a g iy m ek
n ered e g ö rü lm ü ş? B ir de efen d i o lm a y a n iy e t­
len iy o r!
Y e g o ru ş k a te k söz b ile sö ylem ed en şa p k a sı­
n ı çık a rd ı. A rtık n e y ed iğ i ç o rb a n ın ta d ı k a l­
m ıştı, n e de P a n te le y ile V a s y a ’n ın o n a a rk a
ç ık m a la rın ı işitiy o rd u . O n u g ü c e n d ire n k a b a ­
d a y ıy a k a rş ı için d e k a b a rd ık ç a k a b a r a n b ir k in
v a rd ı şim di. İlk f ır s a t ta b u k ü sta h ad am d an
h ın c ın ı ç ık a r a c a k tı.
Y e m e k te n so n ra a r a b a c ıla r a r a b a la r ın y a n ı­
n a g id ip a ltla r ın d a k i g ö lg e lik y e rle re y u v a rla n ­
d ıla r.
Y e g o ru şk a , P a n te le y ’in y a n ın a y a k la ştı.
— Dede, n e z a m a n g id eceğ iz?
 — U lu T a n rı n e z a m a n iz in v e rirse biz de o
z a m a n g id eriz, d elik a n lım . Ş im d i y o la çık ılm az,
s ıc a k tır ... O h, u lu T a n rım , se n b izi esirg e! M e r­
y em A n a k o ru bizi!.. H adi, se n de y at, oğul!
Ç ok g eçm ed en a r a b a la r ın a ltın d a n h o ru ltu la r
yük seld i. Y e g o ru sk a y en id en k öy e g itm ey i dü-
şü n d ü yse de u y u y a n la n n a ra s ın d a b ira z d a h a
o y alan d ı, so n d a k en d isi de ih tiy a rın y a n ın a k ıv ­
rıld ı.

VI

K e rv a n g ü n boyu ırm a k k ıy ısın d a n a y rılm a ­

dı, a n c a k g ü n eş b a ta r k e n y o la koyuldu.
Y e g o ru şk a g en e d e n g in ü stü n d e y a ta rk e n
a r a b a cızırd ıy o r, ik i y a n a a ğ ır a ğ ır ır g a la n ı­
yordu. P a n te le y a r a b a n ın y a n ın d a y d ı g ene. Y a ş ­
lı a d a m y ü rü rk e n a y a k la rın ı y ere, e lle rin i de
k a lç a la r ın a vu ru y o r, b ir y a n d a n d a k en d i k e n ­
d in e m ırıld an ıy o rd u . H av ad a b ir g ü n ö n cek i
m üzik, b o z k ırın tekd ü ze c u rc u n a s ı vard ı.
Y e g o ru şk a a r a b a n ın tep esin d e s ır t ü stü y a t­
tı, e lle rin i b a şın ın a ltın a koydu, g ök yü zü n ü se y ­
re koyuldu. A k şam k ızıllığ ı y a v a ş y a v a ş a z a lı­
yor, k o ru y u cu m e le k le r u fk u d ö rt b ir y an d an
y ald ız lı k a n a tla r ıy la ö rte rk e n , g ece y a tıs ı için
y e rle rin i a lıy o rla rd ı. O lay sız g e çe n b ir g ü n d ü z­
den so n ra b ek le n en , iste n e n g e ce b a stırm ıştı;
m e le k le r g ö k le rd ek i ev lerin d e r a h a t ç a o tu ra b i­
lirle rd i... Y e g o ru şk a h a v a n ın y a v a ş y a v a ş k a ­
ra rd ığ ın ı, k a r a n lık la b irlik te b o z k ıra sis çö k tü ­
ğü n ü , y ıld ız la rın b ir b ir i a rd ın d a n gökyü zü nd e
p a rla d ığ ın ı gördü.
U çsu z -b u ca k sız g ö k ten g ö zlerin izi a y ırm a d a n
b a k a rk e n , h e r n ed en se d ü şü n celerin izd e, d u y ­
g u la rın ız d a y a ln ız old u ğu n uz b ilin c i u y a n ır.
K en d in izi u m a rsız lık için d e y aln ız, en y a k ın ı­
nız sa y d ığ ın ız k im se lerd e n u zak, ço k u z a k b u ­
lu rsu n u z. K o ca ev ren d e d eğ ersiz b ir v a rlık o la ­
r a k g ö rü rsü n ü z ken d in izi. B in le rc e y ıld ır g ö k ­
y üzü n den b a k a n y ıld ızlar, in sa n ın k ıs a c ık y a ş a ­
m ını u m u rsa m a y a n , b ilin m e y e n le rle dolu g ö k ­
yüzü ve k a ra n lık , siz o n la rla göz göze g elip a n ­
la m la rın ı çözm eye ç a lış tık ç a su sk u n lu k la rıy la
için iz i ezerler. İşte o a n d a m e zard a b iz le ri b e k ­
ley en y a ln ız lık a k lın ız a g elir; y a şa m g e rç e ğ i
tü m k o rk u n çlu ğ u , u m a rsız lığ ıy la bey n in izd e ç a ­
k ar.
Y e g o ru ş k a g ö m ü tlü k te, v işn e a ğ a ç la r ı a ltın ­
d a sonsuz u y k u su n a y a ta n n in e sin i düşündü.
G ö z lerin i b a k ır b e ş lik le rle k ap ay ıp ta b u ta k o y ­
d u k la rın ı, so n ra ta b u tu n k a p a ğ ın ı ö rtü p göm ü-
te in d ird ik le rin i an ım sad ı. T o p ra k k e se k le rin in
ta b u tu n k a p a ğ ın d a n çık a rd ığ ı to k se s le r k u la k ­
la rın d a çın lad ı. K a r a n lık d a r ta b u t için d e h e r ­
k e sin te k b a ş ın a b ıra k ıp g ittiğ i z a v a llı n in e si
gözü n ü n ö n ü n e geldi. N in esin in , b ird e n b ire u y a ­
nıp n ered e old u ğu nu a n la y a m a d ığ ın ı, a ç m a la rı
için k a p a ğ a vu rd u ğ u nu , onu k u rta rm a la r ın ı is ­
te y e re k y a lv a rd ığ ın ı, so n u n d a k o rk u d a n b itk in
düşüp y en id en öld ü ğü nü c a n la n d ırd ı zihn ind e.
D ah a so n ra a n n esin i, p ed er K r is to fo r’u, k o n tes
D ra n its k a y a ’yı, S a la m o n ’u ölü o la ra k düşledi,
fa k a t k en d isin i evd en u z a k la rd a , k a r a n lık b ir
g ö m ü tte y aln ız b a ş ın a b ıra k ılm ış, g ü çsü z ve
ölü o la ra k h a y a l etm ey e n e d en li ç a lış tıy s a da
b a şa ra m a d ı. K e n d isin in ö le b ile ce ğ in e in a n m ı­
yor, h iç b ir z a m a n ö lm ey ecek m iş g ib i b ir d u y ­
g u y a k a p ılıy o rd u ...
Ö te y a n d a n ölm e v a k ti ç o k ta n g elm iş b u lu ­
n a n P a n te le y a r a b a n ın y an ın d a, a y a k la rın ı y e ­
re v u ra ra k y ü rü y o r, b ir y a n d a n d a d ü şü n ce le ri­
n in y e rle rin d e d u ru p d u rm a d ık la rın ı y o k lu y o r­
du:
— B ir k ö tü lü k le rin i görm ed im , iy i e fe n ­
d ile rd ir doğru su. D elik a n lıy ı o k u m a y a g ö n d e r­
d iler, a m a o ğ la n iy i o k u y o r m u, o ra sın ı b ilm em
a r tık ... S la v y a n o se rb sk ’te y ü k sek b ilim ö ğ re ­
n ile c e k o k u l y o k m u ş, y ok m u ş y a ... O n u n için
k en te g ö n d e rm işle r d e lik a n lıy ı... O ğ la n d a iyi
o ğ la n d ır h a !.. B ü y ü sü n , a d a m o lsu n , a n a s ın a -
b a b a s m a y a rd ım e d e r... S e n de öyle, Y eg o ri,
şim di d a h a k ü ç ü k sü n , b ü y ü y ü n ce a n a n a -b a b a -
n a b a k a c a k sın . U lu T a n n ’n m b u y ru ğ u d u r b u ...
A n a n ı-b a b a n ı s a y a c a k s ın . B e n im de ço cu k la rım
v ard ı, y a n d ıla r ...K a r ım d a y and ı, ço c u k la rım
d a ... Y a işte, b ö y le ... N oel g ece si y a n g ın ç ık ­
m ış. Y o k tu m b e n evde, A ry o l’a g itm iştim . K e ş­
ke g itm ez olay d ım . Y a n g ın ı g ö r ü r g örm ez M a r­
y a so k a ğ a fırla m ış , so n ra ç o c u k la rın içe rd e k a l­
d ık la rın ı a n ım s a y ın c a g e risin g e riy e iç e riy e k o ş­
m uş. H epsi b ir lik te y a n m ışla r, h iç b ir i k u r tu la ­
m a m ış... Y a iş te ... E rte si g ü n k em ik lerin d e n
b a ş k a b ir şey b u la m a m ış la r...
G ece y a rıs ı o lm alıy d ı; a r a b a c ıla r , Y e g o ru şk a
g en e u fa k b ir a te ş in çe v re sin d e o tu rm a k ta y d ı­
la r. K u ru y a b a n i o tla r ç a t ır ç a t ır y a n a r k e n K ir-
y u h a ile V a s y a d erey e su g e tirm e y e g ittile r.
Az s o n ra k a r a n lık ta gözden k a y b o la n ik i k iş i­
n in k o n u şm a la rı, k o v a la rın ı su y a d a ld ırışla rı
d u y u ld u ğ u n a g ö re d ere p ek u z a k ta değild i. O
koyu k a r a n lık ta a te ş, d u rm a d a n k ıp ırd a y a n k o ­
c a b ir k ırm ız ı le k e gibiyd i. G ö k te h e r n e k a d a r
a y ış ıld ıy o rsa da, k ırm ızı le k e n in ö te sin d e h e r
şey ış ık g eçirm e z b ir k a ra n lığ ın iç in e g ö m ü l­
m ü ştü . A le v le r a r a b a c ıla r ın gözü n ü k a m a ş tır ­
d ığ ın d a n y o lu n b ir b ö lü m ü n ü n d ışın d a h iç b ir
şey g özü km ü yordu . Y ü n b a ly a la r ı y ü k lü a r a b a ­
la r , a y a k ta d ik ilen a tla r y a rı k a r a n lık ta y ü ce
d a ğ la n a n d ırıy o rd u . A teşin 20 ad ım ötesind e,
yol ile ta r la sın ırı a ra sın d a , y a n a y a tm ış b ir m e ­
z a r h a ç ı vard ı. A teş y a k ılm a d a n ö n ce u z a k la r
d a h a iy i g özü ktü ğ ü iç in Y e g o ru şk a b u eğ ik h a ­
ç ın o ra d a d urd u ğu n u g örm ü ştü .
Dolu k o v a la rla g eriy e d ö n ü n ce K iry u h a ile
V a s y a k a z a n ı ta ş ır a ta ş ır a d o ld u rd u lar, ate şin
ü stü n e o tu rttu la r. E lin d e k e n a rla rı k e rtik k e r ­
tik olm uş b ir k a şık , S ty o p k a k a z a n ın y an ın d a,
d u m a n la r iç in d e k i y e rin i ald ı; su y a d ü şü n celi
d ü şü n celi b a k a r a k k öp ü ğ ü n ç ık m a sın ı b e k le m e ­
ye b a şla d ı. Y a n y a n a o tu ra n P a n te le y ile Y e -
m e ly a n d a b ü y ü k b ir su sk u n lu k için d e d ü şü n ­
c e le re d alm ışlard ı. D ım ov, y u m ru k la rın ı b a ş ı­
n a d estek y ap m ış, y ü zü n k o y u n y atıy o r, a te şe
b akıyord u . O böyle u zan m ış y a ta rk e n a y a k ta
d ik ilen S ty o p k a ’n ın g ö lg esi o n u n ü zerin d e s ıç ­
rıyo r, g ü zel yüzü b a z a n lo şlu ğ a b ü rü n ü rk e n b a -
z a n d a a y d ın la n ıp p arlay ıv eriy o rd u . K iry u h a ile
V a s y a y a k ın la rd a d o laşıy o rlar, a te şe a tm a k iç in
k u ru ot, k a y ın a ğ a c ı k ab u ğ u to p lu y o rlard ı. E l­
le rin i ce p lerin e so k a n Y e g o ru şk a , P a n te le y ’in
y a n ın d a d u rm u ştu . A teşe d alıp g itm işti gözleri,
a te ş in k u ru o tla rı y u tu -y u tu v erm e si g ö rü le ce k
şey d i...
Y o rg u n lu k g id ere n a r a b a c ıla r ın h ep sin in d u ­
ru ş la rı d a d ü şü n celiyd i. A ra d a b ir b a ş la rın ı ç e ­
virip, ü z erin d e k ırm ızı b e n e k le rin o y n a ştığ ı
ta h ta h a ç a ç a b u k ça b u k b a k ıy o rla rd ı. K a r a n ­
lık ta k i bu te k m e z a rın h ü zü n lü , h ü ly a lı, son
d erece şiirse l b ir g ö rü n ü şü vard ı. G ec e n in s e s ­
siz liğ i için d e su sk u n lu ğ u , b u su sk u n lu k için d e
ise to p ra k a ltın d a y a ta n , ta n ım a d ık la rı k işin in
ru h u n u n v a rlığ ı ta m a n la m ıy la seziliyord u .
A c a b a b u ru h , b o z k ırın o rta sın d a h u zu rlu m u y ­
d u? A y ışık lı g e ce le rd e y a ln ız b a ş ın a sık ılm ıy o r
m u yd u? B o z k ır d a h a b ir h ü zü n lü , k e d e r v erici,
d ü şü n celiy d i g ö m ü tü n y a n ın d a . O tla r d a h a b ir
ü z ü n tü lü g örü n ü y o r, ç e k irg e le rin ç ıtır tıla r ı d a ­
h a n eşe siz g eliy o rd u in sa n a . Y o ld a n g e çe rk e n
bu te k b a ş ın a k a lm ış ru h u d ü şü n m ey en , g öm ü t
ço k g e rile rd e k a lıp sisle ö rtü lü n ce y e d ek dönüp
dönüp a r k a s ın a b a k m a y a n te k yolcu çık m a m ış­
t ır h e rh a ld e ...
— D ede, n ed en d ik m işle r b u h a ç ı? d iye sordu
Y e g o ru şk a .
P a n te le y ilk in h a ç a b a k tı, so n ra g ö z lerin i D ı-
nıov’a ç e v ir e re k sordu.-
— H ey, M ik o la, tırp a n c ıla rın tü c c a r la r ı ç e v i­
rip ö ld ü rd ü k leri y e r b u ra s ı m ı?
D ım ov is te k siz is te k siz d irs e k le rin e d ay an ıp
d oğruldu, m e z a ra b ir göz a ta r a k ;
— T a k en d isi, dedi.
O rta lığ a b ir se s siz lik çö k tü . B ir tu ta m k u ru
ot a la n K iry u h a o tla n ç ıtır d a ta ç ıtır d a ta to p ak
y ap tı, b u n u k a z a n ın a ltın a so ktu . A teş c a n ­
lan d ı, a le v le r y ü k seld i, a le v le b irlik te y ü k selen
b ir y u m a k d u m an S ty o p k a ’n ın ü stü n e sıvan d ı.
H açın g ö lg e le ri u z a y a ra k y a r ı k a r a n lık ta k i a r a ­
b a la r a d o ğru k oştu .
D ım ov b a şla d ığ ı sözü sü rd ü rm e k is te r k e n b ir
y a n d a n d a is te k siz g örü n ü y o rd u .
— E v et, ö ld ü rd ü k le ri y e r b u ra sı. İk i tü cc a r,
b iri b a b a , b iri oğul, k u ts a l ta s v irle r, aziz r e ­
sim le ri s a tm a y a çık m ışla r. İlerd e, şim di İg n a t
F o m iç’in iş le ttiğ i b ir h a n v a rd ır, g e ce le y in o r a ­
d a k o n a k la m ışla r. B a b a iç k iy i b ira z fa z la k a ç ır ­
m ış a n la ş ıla n , p a ra s ın ın ço k lu ğ u y la ö ğü n m ey e
b a şla m ış. B ilm ez m isin iz, tü c c a r m ille ti öğü n-
m eyi se v e r... S a n k i h e rk e ste n ü stü n o ld u k la rın ı
o rta y a k o y a c a k la r d a e lle rin e b ir şey g eçe ce k !..
H or n ey se, o g e ce h a n d a b u r a la r a ek in b iç m e ­
ye g elen tır p a n c ıla r da v arm ış. T ü c c a rın öğü n -
d ü ğ ü n ü d u y u n ca k u la k la rın ı d ik m işle r...
P a n te le y iç in çek ti.
— S e n b ü y ü k sü n T a n n m ! B iz le ri k oru , M e r­
y em A n a!
— E rte si gün, g ü n u cu y la b irlik te tü c c a r la r
y o la k o y u lm u şlar, tır p a n c ıla r d a o n la rın p e şin ­
d en ... «E fend im , b irlik te y o lcu lu k y ap alım , z a ­
m an ç a b u k g eçe r, h em te h lik e le ri de a z a ltm ış
olu ruz. K u ş u çm az, k e rv a n g eçm ez y e r le r b u ­
rası.» d em işler. A ziz ta s v irle ri zed elen m esin d i­
y e tü c c a r la r y a v a ş yol alıy o rla rm ış, b u d a t ı r ­
p a n c ıla rın işin e y a ra m ış...
D ım ov d izlerin in ü stü n e o tu rd u, g erin d i esn e -
 y erck a n la tm a sın ı sü rd ürd ü :
- Y a iş te ... B a ş la n g ıç ta g ü zel g ü zel k o n u ş­
m u şla r, a h b a p lık etm işler. A m a b u ra y a g e lin ­
ce ır g a tla r a n sız ın tırp a n la rın ı k a ld ırıp b a b a -
o ğ u la s a ld ırm ışla r. O ğ lan y iğ it b ir d e lik a n lıy ­
m ış, tırp a n la rd a n b irin i k a p tığ ı g ib i o d a ö te ­
k ile re v e ry a n sın etm iş. N e v a r k i sek iz k işiy ­
m iş tırp a n c ıla r, so n u n d a tü c c a r la r ı d elik -d eşik
etm işler, k esm e d ik leri y e rle rin i b ıra k m a m ışla r.
İk isin in de iş in i b itir in c e sü rü k le y e sü rü k le y e
g ö tü rm ü şler, y a şlı tü c c a rı b u ra y a , o ğ lu n u d a
y olun ö b ü r y a n ın a g öm m ü şler. Ş u h a ç ın k a r ­
şısın d a b ir h a ç d a h a v a rd ır. S a ğ la m k alm ış
m ıd ır, b ilm em a m a k a r a n lık ta g ö rü lm ez...
K iry u h a g ö z lerin i k a r a n lığ a dikti.
— S a ğ la m , d u ru y o r y e rin d e ...
— T ü c c a rla rın fa z la p a ra s ı çık m am ış, dedi
Dım ov.
O nu P a n te le y de o n aylad ı:
— D oğru, ço k p a r a la n yokm uş. Topu topu yüz
ru b le çık m ış ü stlerin d en .
— S o n ra tırp a n c ıla rd a n d a ü ç k işi ölm üş.
G e n ç tü c c a r o n la n iy ice h ırp a la m ış m eğ er. Y a ­
ra lıla rd a n ü çü ço k k a n k a y b e tm işle r. B irin in
kolu kopm uş, a n la tıla n la r a b a k ılır s a d ö rt v e r s -
ta k a d a r g ittik te n so n ra K u rik o v k öy ü y a k ın ­
la r ın d a b ir tü m se k te b u lm u şla r. Ç öm elip b a ş ı­
n ı d iz lerin e d ay am ış, on u o tu rd u ğ u y erd e d ü ­
şü n ü y o r sa n m ışla r. B ir de b a k m ış la r ki, ca n ı
yok, ölm ü ş a d a m ...
P a n teley ;
— K a n lı izlerd e n b u lm u ş la r onu, dedi.
H epsi b ird en d önüp h a ç a b a k tıla r, o rta lığ a
b ir sessiz lik çö k tü . B ir y erlerd en , b e lk i de d ere
k ıy ısın d a n b ir k u şu n h ü zü n lü çığ lığ ı y ü k seld i:
«Splyu, splyu, splyu!..»
Y e m ely a n ;
— D ü n y ad a k ö tü in s a n ço k ! dedi.
Ü rk m ü ş b ir yüzle a te şe d oğru so k u la n P a n -
 tel ey;
— E v et, ço k tu r, p e k ço k tu r, diye o n ay lad ı onu.
B ö y leleriy le h e r y erd e k a rş ıla ş m ış ım d ır... Ö te
y an d an iy ilerin i, a n a sın d a n tem iz sü t em m işleri
de g ördü m . İn s a n la rın g ü n a h a g irm işle ri d a h a
ço k tu r y ery ü z ü n d e ... G ö k lerin . K ra liç e si, M e r­
yem A n am ız esirg e sin , k o ru su n b iz le r i... H iç
u n u tm am , 30 y ıl, b e lk i d a h a d a ön ceyd i; M oş-
ç a n s k y ’ta n b ir tü c c a r b in m işti a ra b a m a . İy i b ir
ad am d ı d oğru su , y ö re n in v a rlık lı, ta n m m ış tü c-
c a r la n n d a n d ı. B ir k ö tü lü ğ ü n ü görm ed im , n em e
g erek, iy i in san d ı. İşte b u tü c c a r la y o la çık tık ,
h a y li g ittik te n so n ra h a n la r d a n b irin d e k o n a k ­
lad ık. R u s y a ’d a h a n la r b u ra d a k ile r g ib i d e ğ il­
d ir1. H a n la n n a h ır g ib i ü s tle ri k a p a lıd ır o rad a,
zen g in ç iftlik le r in in a m b a rın ı a n d ın r b ira z . Y a l­
nız, a m b a r la rın ta v a n ı y ü k se k çe olu r. İşte b ö y ­
le b ir h a n a in d ik , ik im izin de k e y fin e d iy ecek
yok, d o ğ ru su ... T ü c c a r o d asın d a, b en a tla rın
y a n ın d a ; g el k ey fim gel! N eyse v a k it ilerled i,
y a tm a z a m a n ı g eld i. T a n n ’y a g e re k e n d u am ı
yap tım , y a tm a d a n ö n ce av lu y u şö yle b ir d o la ­
şay ım , dedim . Ş im d ik i g ib i k a p k a ra n lık b ir g e ­
ce b a stırm ış, göz gözü g örm ü y or. U su l u su l y ü ­
rü d üm , sözün g e lişi şu a r a b a la r a k a d a r g ittim ,
gitm ed im . B ir de b a k tım : İle ris i a te ş y a k m ış­
la r g ib i ay d ın lık . O lu r şey değil! G e c e n in bu
sa a tin d e k im a te ş y a k a b ilir? H e rh a ld e h a n s a ­
h ib i ço k ta n y a tm ıştı, tü c c a r la b en d e n b a şk a
yolcu d a yok tu . B e n i b ir k u şk u d u r a ld ı... İy ice
soku ld u m , a y d ın lığ ın n ered en g eld iğ in i g ö rm ek
isted im . A m an T a n n m , sen b izi k oru , G ö k lerin
K ra liçe si!.. B ir de n e göreyim : H an ın a ltın d a k i
p a rm a k lık lı b ir p e n cered en g elm iy o r m u ışık ?

(1) Yolculuk Ukrayna’da, Çehov’un doğup büyü­

düğü bölgeye yakın yerlerde geçm ektedir. R u s ­
ya olarak adlandırılan yerler, U krayna’nın
kuzeylndedir. (Ç.N.)
Y e re y a ttım u su lca, başım ı u zatıp b ak tım . N a ­
sıl b a k tıy s a m b ü tü n tü y lerim a y a ğ a k a lk tı, bu z
g ib i o ld u m ...
G ü rü ltü etm em ey e ç a lış a r a k a te şe b ir tu ta m
ot a ttı, o tu n ç ıtırtıla r ı, c ız ır tıla rı g eçin ce y e d ek
b ek le d ik te n so n ra a n la tm a s ın ı sü rd ü rd ü :
— İç e riy e b ak tım : g en işçe, isli, k a r a n lık b ir
bod rum . F ıçın ın ü stü n e b ir fe n e r k on u lm u ş.
D em ek, ışık b u fe n e rd e n g e liy o rm u ş... O d an m
o rta sın d a k ırm ızı g ö m lek li on k a d a r a d a m d u ­
ru yo r; k o lla rın ı sıv a m ışla r, elle rin d e k i b ıç a k ­
l a n b iliy o rla r. Y a , d em ek böyle! T am d a ç e te ­
n in k u c a ğ ın a düşm ü şü z!.. B u d u ru m d a n e y a p ­
m a k g e re k ir? H em en tü c c a n n y a ttığ ı o d a y a k o ş­
tu m , y a v a ş ç a c ık u y an d ırd ım . «Böyle b ö y le ,..
S a k ın k o rk a y ım dem e, efen d im , a m a h a y d u t-
la n n elin e d ü ştü ğ ü m ü zü de b il...» B e ti b en zi
a ttı a d a m cağ ızın . «D ur, P an teley , n e y a p a ca ğ ız
şim d i? d iye sordu. Y a n ım d a ö k sü z le rin h a k k ı,
p e k ço k p a ra v ar. C a n ım d an k o rk tu ğ u m yok,
T a n rı verd i, T a n rı a lır, a m a b en im tü m k o r ­
k u m ö k sü z le r iç in k sıza n d ığ ım p a ra la r...» T ü c ­
c a r b a n a g ü v e n iy o r y a, b en im elim d en n e g e ­
lir ? B ü tü n k a p ıla r k a p a lı, d ış a n k a ç a c a k te k
d elik yok. A v lu y a ln ız d u v a r la rla çe v rilm iş o l­
say d ı kolayd ı, d u v a rın ü stü n d e n a şm a y a ç a lı­
şırd ık . A m a a v lu n u n ü stü k a p a lı. T ü c c a r a d e ­
d im k i: «Efendim , se n y ü re ğ in i b e r k tu t. K o r­
k u y a k a p ılm a d a n , y e rin i d eğ iştirm ed en d u a e t
Y a r a d a n ’a. B e lk i U lu T a n r ı ö k sü zleri y e rin d ir­
m e k istem ez. B u r a d a k al, h iç re n k v erm e. B e n
elim d en g ele n i y a p m a y a çalışa ca ğ ım .» İşte b ö y ­
le d ed im tü c c a ra . O tu ru p d u a ettim , T a n r ı b a ­
n a a k ıl verdi. U su lc a c ık a r a b a y a çık tım , o r a ­
d a n d a y u k a rı tırm an d ım . K im se c ik le r d u y m a ­
sın d iye y a v a ş y a v a ş ta v a n d a k i s a m a n la rı ç e k ­
m eye b a şla d ım . E lle rim le çe k tim , çe k tim , b ir
a d a m sığ a c a k g en işliğ e b ir d elik a çtım . O ra d a n
ç ık tım d ışa rıy a , ç a tıy a d em ek istiy o ru m y an i.
Ç a tıd a n a ş a ğ ı a tla d ım , v a r g ü cü m le k o şm a y a
başlad ım . K o ştu m , k oştu m , k o ştu m ... A z k ald ı
düşü p b a y ılıy o rd u m . B ir so lu k ta b eş v e rsta , b e l­
ki de d a h a ço k k oşm u şu m . T a n n ’y a şü kü r,
b ir de b a k ıy o ru m : b ir k ö y ... K o şa k o şa e v le r­
den b irin e y a k la ştım . «A çın k a p ıy ı O rto d o k sları
diye b ağ ırd ım . B ir H ristiy a n ’m ca n ım k u r ta ­
rın!» H e rk esi a y a ğ a k a ld ırd ım . K ö y lü le r to p ­
la n d ıla r, y o lla ra d ökü ld ü ler. K im isin d e sicim ,
k im isin d e sopa, k im isin d e d irg e n ... H an ın k a ­
p ısın ı k ırd ık , o ra d a n d o ğ ru ca bo d ru m a. H a y ­
d u tla r b ıç a k la rın ı iy ic e b ilem işle r, tü c c a n k e s ­
m eye h a z ırla n ıy o rla rm ış. K ö y lü le r tü m ü n ü de
y a k a -p a ç a to p la d ıla r, m u h ta ra te slim e ttile r.
T ü c c a r öyle sev in d i ki, y a rd ım a g e le n le re yüz
ru b le b a ğ ışlad ı. B a n a d a beş a ltın verdi. U n u t­
m a m a k iç in ad ım ı d e fte re yazdı. S o n r a o bo d ­
ru m d a b irç o k in sa n k em iğ i b u lm u şla r. K em ik,
k em ik ... D o ld u rm u şla r h e r yeri. D em ek o lu y o r
ki, h a n a g e le n le ri so y u y o rlar, s o n ra k im se ö ğ ­
re n m esin d iye ö ld ü rü p g ö m ü y o rla rm ış... İşte
böyle, h a y d u tla rı M o şça n k ’a g ö tü rd ü ler, c e lla t­
la r c e z a la rım verdi.
P a n te le y ö y k ü sü n ü b itir in c e d in ley en lere b a k ­
tı. O n la r d a ç ıt ç ık a rm a d a n g ö zlerin i ih tiy a ra
d ik m işlerd i. S u d u rm ad an k ay n ıy o r, S ty o p k a b ir
y a n d a n k öp ü ğ ü n ü alıy o rd u .
K iry u h a sesin i y ü k se ltm e k te n k o rk a ra k ;
— Y a ğ h a z ır m ı? d iy e sordu.
— B ek le b ir d ak ik a. H em en g e tiririm .
O n u n y o k lu ğ u n d a y en i b ir şey a n la tm a sın ı
istem ed iğ i için , g ö z lerin i P a n te ley 'd e n a y ırm a ­
y a n S ty o p k a a r a b a la r a d oğru k oştu , u fa k ta h ta
b ir ç a n a k la b irlik te ç a b u c a k g e riy e döndü. Ç a ­
n a ğ ın için d e dom uz y a ğ ı vard ı.
P a n te le y g en e a lç a k sesle, g ö z lerin i k ırp m a ­
d a n a n la tm a y a b aşlad ı:
— B a ş k a b ir se fe rin d e g en e b ir tü c c a r a lm ış ­
tım a ra b a m a . D ü n olm u ş g ib i a n ım sa rım , ad ı
 P iy o tr G rig o ry iç’ti. iy i ad am d ı, d oğru su . A ynı
biçim de, o n u n la d a b ir h a n a ind ik. O g en e o d a­
sın d a, b en de a tla r ın b aşın d a. K a rı-k o c a h an
s a h ip le ri iyi in s a n la r a b en ziy o rlard ı, y a n a ş m a ­
la r ı d a öyle. H er şey iyi, g ü zel de, b en im içim
r a h a t d eğil. G en e iç im e b ir k u rt düştü. B öyle
y erlerd e sen g el de h u y la n m a ! K a p ıla r açık ,
g ire n -ç ık a n p ek ço k a m a g en e de korku yo ru m ,
iç im r a h a t e tm iy o r... A ra d a n za m a n g eçti, y o l­
c u la r y a tıp u y u d u lar. V a k it h a y li ilerled i, n e ­
red ey se s a b a h o la ca k . A ra b a d a te k b a şım a y a ­
tıyoru m , b ay k u ş g ib i g ö zlerim i k ırp m ıy o ru m ...
D erk en , a m a n ın y a v ru la rım , «tap tap, tap» d i­
ye se s le r işitm ey ey im m i y a ttığ ım y erd en ? B i­
rin in a ra b a y a y a k la ştığ ın ı an lad ım . B a şım ı ç ı­
k a rıp b a k tım : Ü stü n d e g e ce lik te n b a ş k a b ir şey
b u lu n m a y a n b ir k a d ın d ik iliy o r k arşım d a. «Ne
v ar, n e istiy o rsu n , kad ın ?» d iye soru yoru m . S e -
n in k is i z a n g ır z a n g ır titriy o r, b e t b en iz atm ış.
«Ç abu k k alk !» diyor. « C an ın a k u rb a n . T ü c c a r
teh lik ed e, h a n sa h ip le ri o n u n iç in h iç de iyi
ş e y le r d ü şü n m ü y o rlar. A d am ın , k a rıs ıy la f is ­
kos e ttik le rin i k en d i k u la k la rım la işittim .» Y a ,
iş te ... Y ü re ğ im b o şu n a sızlay ıp d u rm am ış, b o ­
şu n a iş k ile n m e m işim ... «Peki, se n k im sin ?» d iye
soru yoru m . «Ben m i? B e n o n la rın aşçısıyım .»
d iyor. B u n u n ü z erin e d o ğ ru ca tü c c a rın y a n ın a
v ard ım , on u u su lc a u y an d ırd ım . «Böyle böyle,
P iy o tr G rig o ry iç, d u ru m u n h iç de iç a ç ıc ı değil.
B a k , efen d im , se n h em e n k a lk y a ta k ta n . U y k u ­
n u so n ra a lırsın . V a k it v a rk e n b u ra d a n u z a k ­
la şıp gidelim .» dedim . T ü c c a r k a lk tı, g iy in m ey e
b a şla d ı. T a m o s ıra d a k ap ı a rd ın a k a d a r açıld ı.
Ee, g özü n üz a y d ın .., A m a n A n a K ra liçem , bu
g ö z lerim n e le r g ö rü y o r? O d ay a h a n s a h ib i k a rı
- k o c a ile ü ç ta n e de y a n a ş m a g irm e z le r m i?
D em ek, k ö r o la s ıla r u ş a k la rı d a k a n d ırm ışla r...
« P a ra sı ço k tu r, tü c c a rı ö ld ü rü r, p a ra s ın ı p a y ­
la şırız» d em işlerd ir. B e şin in d e elle rin d e u zu n
b ire r b ıç a k ... H a n sa h ib i ad am k a p ıy ı a rk a d a n
k ilitle d ik te n so n ra ; «Ee, h a d i b a k a lım , ec e l s a ­
a tin iz geld i, ç a b u k d u an ızı y ap ın ! dedi. E ğer
b a ğ ırm a y a k a lk a rs a n ız d u a etm en ize de izin
verm em .» B a ğ ırıp d a n e o la c a k tı sa n k i? Ü s te ­
lik k o rk u d a n so lu ğu m u z k esilm iş, b u d u ru m d a
b a ğ ıra c a k g ü ç k a lır m ı in sa n d a ? T ü c c a r a ğ la ­
m aya, y a lv a rm a y a b aşlad ı: «Ey, O rto d o k sları
Siz, dedi, p a ra m a göz d ik ip b e n i ö ld ü rm ey i t a ­
sa rlad ın ız . A k lın ız a k oy d u ğ u n u zu y a p m a n ız a
en g el o lam am . B e n y o lcu h a n la r ın d a ö ld ü rü len
n e ilk tü cc a rım , ne de so n ... B e n im g ib i k a ç
tü c c a r k a rd eşim c a n v e r m iştir b u y erlerd e! A m a
a ra b a c ım ın b u n d a su çu n e ? B en im p a ra m y ü ­
zü nden o n a n e d iye eziy et çe k tiriy o r, k esm ey e
k alk ıy o rsu n u z?» T ü c c a rın bu a c ık lı k o n u şm ası
k a rş ıs ın d a h a n sa h ib i n e d ese b eğ en irsin iz ?
«E ğer a r a b a c ıy ı k esm ezsek y a rin m ah k em ed e
ilk ta n ık lığ ı o y a p a r. O n u n iç in d iri b ır a k a m a ­
yız. Z a ten b izim iç in p ek fa r k etm ez; h a b ir kişi
ö ld ü rm üşü z, h a ik i k işi... O n g ü n a h iş le se n de
b ir tövbe y ete rli. S iz şim d i k o n u şm a y ı b ıra k ın
da d u an ızı b itirin . B o şu n a v a k it y itirtiy o rsu n u z
bize.» T ü c c a r la y a n y a n a d u ra ra k , g ö zlerim iz­
den y a ş la r a k a a k a U lu T a n r ı’y a y a k a rm a y a
b a şla d ık . T ü c c a rın a k lın d a n ço c u k la rı ç ık m ıy o r­
du. B en se d a h a g en çtim , y a şa m a y a d o yam am ış-
tım . A z iz lerin re sim le rin e b ak ıy o r, öyle a c ı a cı
ağ lıy o rd u k ki, d ü şü n d ü k çe şim d i b ile g ö zlerim
y a şa rıy o r. H an sa h ib i ile k a rıs ı b ize a c ım a y a
b a ş la d ıla r n erd ey se. D ed iler ki; «Ey, T a n r ı’n m
g a rip k u lla rı! Y a n n ö b ü r d ü n y ad a y a k a m ız a
y ap ışm a y ın , T a n n k a tın d a b iz le r iç in k ö tü d u a
etm ey in ! S iz e b u iş i y ap ıy o rsak , g eçim zo rlu ğu
y ü zü n d en y a p tığ ım ız ı b ilin ! B u n d a n b a ş k a ç ı­
kış y olu m u z yok.» T a n n ’y a y a lv a rd ık , y a k a rd ık ,
ağ la d ık , sızlad ık, a m a so n u n d a Y ü c e T a n rım
d u a la rım ız ı işitti, a cıd ı b iz e ... H an sa h ib i tü c ­
c a r ın s a k a lın d a n y a k a la y ıp ta m b ıç a ğ ı b o ğ a ­
z in a ç a la c a ğ ı s ıra d a b iri av lu p e n ce re sin e k ü t-
k ü t v u rm a y a b a şla m a sın m ı! T ü c c a rla b en ş a ş ­
k ın lık ta n d o n ak ald ık . H an sa h ib in in ik i eli y a ­
n ın a düştü. D ışa rd a n p e n cerey e v u ru y o rla r, b ir
y a n d a n d a b a ğ ırıy o rla rd ı: «P iy otr G rig o ry iç! Pi-
y o tr G rig o ry iç! H adi, ç a b u k h a z ırla n , g id iy o ­
ruz!..» T ü c c a n a lm a k iç in a d a m la rın ın g eld i­
ğ in i s a n a n h a n sa h ip le ri h em e n o ra d a n ta b a n ­
la r ı y a ğ la d ıla r, biz de d o ğ ru ca a v lu y a k oştuk,
o ra d a n a r a b a y a a tla d ığ ım ız g ib i a r tık b iz i koy-
d u n sa bu l!..
D ım ov;
— P en cere y e v u ra n k im m iş? d iye sordu.
— P en cere y e v u ra n m ı? K im o la c a k ! M elek ­
le rd en y a d a e rm işlerd e n b ir i... Ç ü n k ü a v lu ­
d an d ış a n çık tığ ım ız d a k im sey i g örem ed ik.
T a n n ’n ın h ik m eti, b iz e y a rd ım a g ön d erm iştir...
P a n te le y b u n u n g ib i d a h a b irç o k öykü a n ­
la ttı d in ley en lere. Ö y k ü le rin in h ep sin d e de «uzun
b ıça k la r» b a ş lıc a ro lü oynu yor, h ep sin d en de b ir
u y d u rm a k okusu g eliyord u . B u ö y k ü leri b a ş k a ­
la rın d a n m ı işitm işti, y o k sa b ir z a m a n la r k e n ­
d isi u yd u ru p b elle ğ i z a y ıfla d ık ç a g e rç e k le rle
u y d u rd u k la rın ı k a rış tırm a y a m ı b a şla m ıştı, o r a ­
sı p ek b elli değildi. A n ca k , h a n g isi d o ğru o lu r­
s a olsu n, in sa n ın tu h a fın a g id en b ir şey vard ı:
Y a ş lı a d a m g e re k y o ld a g id erk en , g e re k se d in ­
le n irk e n b ir şe y le r a n la tm a is te ğ i duyduğu z a ­
m an y a şa d ık la rın ı d eğ il de, u y d u ru k o la y la rı
a n la tm a y ı a ç ık ç a y eğ liy o rd u . H e r iş ittiğ in i g e ­
ç e r a k ç e sa y a n s a f Y e g o ru şk a , P a n te le y ’in a n ­
la ttık la r ın a h em e n in a n ıy o r, fa k a t g ü n görm ü ş,
b ü tü n R u sy a ’yı gezm iş, b irç o k o la y y aşam ış,
bu a r a d a ço lu ğ u n u ço cu ğ u n u y a n g ın d a y itir ­
m iş b ir a d am ın sa n k i b ü tü n b u n la r onu n b a ş ın ­
d an g eçm em iş g ib i k en d i y a ş a n tıs ıy la ilg ili k o ­
n u la ra g elin ce su sm a sın a , u y d u ru k şe y le ri bo l
b o l a n la tırk e n o k o n u la ra a ld ırış etm em e sin e
şa şıp k alıy o rd u .
 P işird ik le ri la p a y ı y e rk e n h ep si su su y or, az
ön ce d in le d ik le ri ö y k ü leri d ü şü n ü y o rlard ı. Y a ­
şam k o rk u v e ric id ir, m u ciz e le rle doludur; o n e ­
d enle R u s la rın ü lk esin d e a n la ta c a ğ ın ız öykü
ne d en li k o rk u lu o lu rsa olsu n, ö y k ü lerin iz i h a y ­
d u t y u v a la rıy la , u zu n b ıç a k la rla , m u cizelerle
ne d en li ço k sü sle rse n iz sü sley in , a n la ta c a ğ ın ız
ö y k ü ler d in le y ic ile r ü zerin d e o lm u ş şe y le r e t­
k isi b ıra k ır, b e lk i y a ln ız o k u m u ş-y azm ış k iş i­
le r size in a n m a d ık la rın ı g ö ste rirc e sin e y an y an
b a k a rla r, fa k a t o n la r b ile k a r ş ı çıkm az, su s­
m ay ı y e ğ lerler. Y o lu n k ıy ısın d a k i h a ç, k a r a n ­
lığ a g öm ü lm ü ş y ü n d en k leri, g ö rü n m ey en k o ­
yu en g in lik le r, a te ş in b a şın d a to p lan m ış in s a n ­
la rın k a r a n lık g e le ce k le ri topu b ird en a lın ın c a
ö ylesin e ü rk ü n tü v erici, m u cizeli görü n ü y o rd u
ki, u y d u rm a o la y la rın , m a s a lla rın k o rk u v erici-
liği b u n la rın y a n ın d a so lu k laşıy o r, g e rç e k g ib i
gözüküyordu.
A r a b a c ıla r k a ş ık la rın ı a y n ı k a z a n a d ald ırıp
ç ık a rıy o rla r, y a ln ız P a n te le y la p a sın ı b ir k ö şe ­
de te k b a ş ın a ta h ta ça n a ğ ın d a n y iyordu . P an -
te le y ’in k a şığ ı d a ö te k ile rin k i g ib i d eğild i; sel-
vi a ğ a c ın d a n y ap ılm ış, ü z erin e h a ç re sm i iş le n ­
m işti. Y e g o ru şk a y a şlı ad a m ın k a şığ ın ı g ö rü n ­
ce h a tır ın a su iç tiğ i k a n d il çö m leğ i geld i. Sty o p -
k a 'y a so k u la ra k u su lca sordu:
— D ede n iç in a y rı y iy o r y em eğ in i?
S ty o p k a ile V a s y a b ir a y ıp ta n , g izli k alm ış
b ir s u ç ta n söz ed iy o rla rm ış g ib i b irb irle rin e b a ­
k a ra k fısıltıy la :
— E sk i ta r ik a tta n d ır d a o nd an , k a rş ılığ ın ı v e r­
diler.
H epsi de su su y or, d ü şü n ü y o rlard ı. A n la tıla n
k o rk u lu ö y k ü lerd en so n ra o la ğ a n şey lerd en söz
e tm ek g elm iy ord u içle rin d e n . B u koyu sessizlik
o rta sın d a V a s y a b ird e n b ire doğru ld u , d onuk
g ö zlerin i b ir n o k ta y a d ik ere k k u la k k a b a rttı.
— N e v a r ? B ir şey m i old u ? d iye so rd u D ım ov.
 — B iz e d oğru b iri g e liy o r u zak tan .
— H an i, n ered e?
— B a k , iş te o rad a. B e lli b e lirsiz p arlıy o r.
V a s y a ’n m b a k tığ ı y ö n d e k oy u k a r a n lık ta n
b a şk a b ir şey g özü km ü yordu , h ep si b ird en k u ­
la k k esild iler, h iç b ir ses de yoktu.
D ım ov;
— Y o ld a n m ı g e liy o r? d iye sordu.
— Y oo, ta rla d a n . B ize d oğru y ak laşıy o r.
B ir d a k ik a k a d a r sessizlik için d e g eçti. D ı-
mov;
— B e lk i tü c c a rla r d a n b iri h o rtla m ış tır d a t a r ­
la d a d o laşıyo rd u r, dedi.
B a ş la r ın ı h a ç a d öndü rü p ü rk e k ü rk e k b a k tı­
la r, s o n ra g ö z lerin i b irb irle rin e çe v irip g ü lü ş­
tü le r. D u y d u k ları k o rk u d an d o lay ı u ta n m ış la r­
dı.
İşte a y a k sesle ri işitild i, b irisi h ızlı h ızlı y ü ­
rü y o rd u o n la ra doğru.
V a sy a ;
— E lin d e de b ir şey v a r, dedi.
Y ü rü y e n k işin in a y a k la n a ltın d a o tla n n h ış ır ­
d ad ığı, çıtırd a d ığ ı d u y u lm ay a b a şla d ı, fa k a t
a te şin a y d ın la ttığ ı b ö lg en in d ışın d a te k ca n lı
v a rlık g özü km ü yordu . S o n u n d a a y a k se s le ri iy i­
ce y a k la ştı, b iris i öksü rd ü , sa n k i a te ş in titr e ­
y en a y d ın lığ ı b ird e n b ire g e n işle y e re k a r a b a c ı­
la r ın g ö z lerin d ek i sis p erd esi d ü şü verdi: Ö n le ­
rin d e k o sk o ca b ir ad am duruyordu .
A teşin a y d ın lığ ı m ı a d a m ın yüzü nd e b ir ışık
oyu nu y ap m ıştı, y o k sa o n a b a k a n la r ö n ce bu
yüzü m ü d ik k a tle in celem işle rd i, o ra sı p ek belli
değil, fa k a t, h e r şey d en ö n ce a d a m ın yüzü nd eki
g ü lü m sem en in e tk ile y iciliğ i h e p sin in d ik k a tin i
çe k ti. U y k u su n d an y en i u y a n d ırılm ış b ir ç o c u ­
ğ u n g ü lü c ü k le rin e ben zeyen , b a k a r b a k m a z in ­
sa n ın iç in i ıs ıta n , b ü tü n yüze y ay ılm ış, hoş b ir
g ü lü m sem ey d i bu. G ö rü r g örm ez bu g ü lü cü ğ e
g ü lü m sem ey le k a rş ılık v erm ek g elird i içinizd en.
A d am a d a h a y a k ın d a n b a k ın c a o la ğ a n ü stü b ir
ö zelliği b u lu n m a y a n , 30 y a şla rın d a , ç irk in c e b i­
ri old u ğu göze çarp ıy o rd u . U zu n boylu, u zu n
b u ru n lu , u zu n b a c a k lı, u zu n k o llu b ir U k ra y n a ­
l I y d ı bu; k ısa o la n y a ln ız boynu yd u , b u d a on a
k a m b u ru m su b ir g ö rü n ü ş veriy ord u . Y a k a s ı iş ­
lem eli, te rte m iz , b ey a z b ir m in ta n , b ey az b ir
şa lv a r, b ey az çiz m e le r g iy m işti. B e y a z la r iç in ­
deki y a b a n c ı çe v re sin e ış ık s a ç ıy o r gibiyd i. İlk
b a k ışta n e old u ğu a n la şılm a y a n , iri, b ey az b ir
şey tu tu y o rd u elin d e, sırtın d a u zu n n am lu lu
tü feğ i v ard ı.
K a r a n lık ta n ış ık h a rm a n ın ın o rta s ın a ç ık ın c a
m ıh la n m ış ca sın a durdu; «B ak ın b en n e g ü zel
gü lü m sü yoru m !» d ercesin e, y a rım d a k ik a k a d a r
a r a b a c ıla r ı gözden g eçird i, so n ra a te şin y a n ın a
y ü rü yerek ;
— A fiy e t şe k e r o lsu n a ğ a la r! dedi.
Ş a ş k ın lık ta n a ğ ız la rın ı b ir k a rış a ç a n a r a b a ­
c ıla r a d ın a P a n te le y k a rş ılık verdi:
— Hoş g eld iniz. B u y u ru n ...
Y a b a n c ı elin d e tu ttu ğ u şey i a te şin y a n m a b ı­
ra k tı — ölü b ir toydu b u — o tu ra n la rı b ir d ah a
selam lad ı.
A r a b a c ıla r to y u n b a ş ın a to p lan d ılar. D ım ov;
— A m a n n e b ü y ü k b ir k u ş b u ? N eyle v u rd u ­
n u z ? dedi.
— K u rş u n la ... S a ç m a u la şm a z o y ü k se k liğ e ...
S a tın a lm a k is te r m isin iz ? Y irm i k a p iğ e b ır a ­
k ırım size.
— Toyu n e y a p a lım b iz? A n c a k k ız a rtm a sı
işe y a ra r. H a şla m a sı y ap ılm az bu n u n , diş g e ç ­
m ez etin e.
— Ç ok y a z ık ... Ş u ra d a k i ç iftliğ e g ö tü re b ilsey -
dim e fe n d ile r en azın d an 50 k a p ik v erirlerd i.
A m a u zak, 15 v e rsta d a n a ş a ğ ı değil.
Y a b a n c ı ad am o tu rd u, tü fe ğ in i ç ık a r ıp y a n ı­
n a koydu. Y ü zü yorgu n , u y k u lu g örü n ü y o r,
d u rm a d a n g ü lü m sü yo r, a te şe b a k a rk e n g ö zle­
rin i k ısıyord u . G ü lü m sem esin e b a k a ra k z ih n in ­
d en h ep iy i şe y le r g e çtiğ i d ü şü n ü leb ilird i. O n a
d a b ir k a şık v erd ile r, y em ek y iy en le re o d a k a ­
tıld ı.
Dımov;
— Kimlerden oluyorsun, arkadaş? diye sordu.
A d am so ru yu işitm em işti, çü n k ü D ım ov’a y a ­
n ıt verm ed i, h a tta dönüp b a k m a d ı bile. D u rm a ­
d a n g ü lü m sey en y a b a n cı, la p a n ın ta d ın ı d ah i
a lm ıy o r o lm alıyd ı; k a şığ ı b a z a n dolu, b a z a n boş,
a ğ z ın a g e tirip g ö tü rm esin d e n a n la şılıy o rd u bu.
A ğ zım tem b el tem b el, m a k in e g ib i o y n a tm a ­
sın d a n , sa rh o ş d eğ ilse bile, k a fa sın d a sersem -
le tic i d ü şü n ce le rin d o laştığ ı k estirileb ilird i.
Dımov;
— Sana soruyorum; kimsin, kimlerdensin? di­
ye sordu bir daha.
Yabancı irkildi.
— Ben mi? Adım Konstantin Zvonık, Rovnı-
lıyım. Köyümüz dört versta ilerdedir.
Yeni tanıştığı bu insanlara başka köylülere
benzemediğini göstermek istercesine;
— Kovanlarımız var, domuz yetiştirir sata­
rız, dedi böbürlenen bir tavırla.
— A nanla-babanla birlikte mi yaşıyorsun,
yoksa ayn mısın?
— Şim d i a y n y aşıy oru m . B u ay P etro v y o r­
tu su n u n a rd ın d a n evlend im . E v le n in ce a y n ld ım
a n a d a n -b a b a d a n . E v le n eli b u g ü n ta m 18 gün
oluyor.
— Eh, iy i b ir iş y ap m ışsın oğul, dedi P a n ­
teley. E v len m ek iy id ir. U lu T a n n d a böyle b u ­
y u rm u ştu r.
Kiryuha gülmeye başladı.
— Kah-kah-kah! Genç kansı evde tek başına
uyuyor, seninkisi dağ-bayır dolaşıyor. Böyîesi
de görülmüş mü?
Konstantin, en nazik yerinden çimdiklemiş gi­
bi irkildi, sonra güldü, yüzü utançtan kıpkır­
m ızı k esild i. A ğ z ın a so ktu ğ u k a şığ ı g e risin g e ­
riye ç ık a r ıp ç e v re sin d e k ile ri şa şk ın lık la , se v in ç ­
le sü zerek ;
— A m a k a rım y o k k i evde! dedi. Y ok, g itti...
İki g ü n lü ğ ü n e a n a s ın ın ev in e g önd erd im . İn a n ­
m ıyor m u su n u z y o k sa ? S a n k i h iç ev len m em iş
g ib iy im şim di. V a lla h i d o ğru sö ylü y o ru m .
N a sıl olup d a d u ru m u n u a n la m a d ık la rın a şa -
ş a rc a s m a e lle rin i çırp tı, b a şın ı ik i y a n a sallad ı.
B ütün d ü şü n ce le rin i a ç ığ a v u rm a k istiy o r, fa k a t
yüzünü a y d ın la ta n se v in ç b u n a en g el olu yor
gibiyd i. O tu rd u ğ u y e r b a tm ış ç a s ın a k a lk ıp b a ş ­
ka b ir y ere o tu rd u , güldü , e lle rin i b ir d a h a ç ır p ­
tı. B ir y an d an , iç in i d o ld u ran hoş d ü şü n ce le ri
çe v re sin d e k ile re a çm a k ta n u ta n ıy o r, b ir y a n d a n
ela y ü re ğ in d e k i se v in ci p a y la şm a k iç in k a rş ı k o ­
n ulm az b ir is te k duyuyordu.
Ö fk elen m iş g ib i b ir ta v ırla tü fe ğ in i a lıp b a ş ­
ka b ir y e re k o y d u k ta n so n ra;
— D em id o va k öy ü n e, a n n e sin in y a n m a g it­
ti, dedi. Y a r ın d ö necek. Ö ğ le y em eğ in e k a lm a z
d ön erim , dediydi.
— K a n n ı ço k m u ö zled in ? diye so rd u Dım ov.
— Ö zlen m ez o lu r m u ? E v le n eli d a h a dün bir,
bu gü n ik i... E v le n ir evlen m ez a n a sın ın ev in e
koştu. B en im iç in ce h en n e m a z a b ı ca n ım ! Y a ­
la n sö y lü y o rsam gözü m çık sın ! A h, n e güzel,
ne c a n a y a k ın , n e g ü le r yüzlü, n e n e şe li k a d ın ­
dır, k a n c ığ ım ! K ıs a c a s ı b ir yu d u m s u ... Y a n ım ­
d a d u rd u ğu sü re c e b a şım f m l f i n i d önüyor, a y ­
rılıp g ittiğ i z a m a n d a böyle se r s e ri se r s e ri b o z­
k ırd a d olaşıyo ru m . T a öğle v a k ti çık m ıştım e v ­
den, gözü m e u y k u g irm iy o r.
G ö z lerin i u yk u lu u yk u lu o ğu ştu rd u , a te şe
b a k tı, gülüm sedi.
P a n teley ;
— K a n n ı sev iy orsu n , d em ek ki, dedi.
K o n sta n tin , y a şlı ad am ın sö y led ik lerin i işit-
m em işti.
 — A h, n e şek er, n e ta tlı şey d ir o! Ü ste lik çok
d a a k ıllı, d ü şü n celi b ir k ad ın d ır. K o sk o ca e y a ­
le tte on u n g ib isin i a r a ş a n b ir d a h a b u lam azsın .
A m a g itti işte. A m a o d a ö zlü yo rd u r ben i. B en
m a lım ı b ilm ez m iy im ? Ö ğley e d ö n eceğ in i söy-
lediydi, d ö n eceğ in i ad ım g ib i biliy o ru m .
O tu ru şu n u d eğ iştird i, sesin i b ir to n in c e ltip
claha d a y ü k selterek ;
— F a k a t siz şu işe b a k ın ! dedi. Şim d i onun
cîa b e n i sev d iğin i, ö zled iğ in i b iliy o ru m . A m a,
112 h a b e r, b a ş la n g ıç ta b a n a v a rm a k is te m e m iş­
ti!,
K iry u h a , g e n ç ev lin in y em ek y em ed en o tu r­
d u ğu n u g örü n ce;
— H adi, y esen e, y ah u ! dedi.
B e rik i on u n n e sö y led iğ in i işitm em işti.
— Y a işte, v a rm a k istem e m işti b an a. Ü ç yıl
p eşin d e d o laştım . K a la ç ik p a n a y ırın d a g ö rm ü ş­
tüm onu, g ö r ü r g örm ez ö lesiy e vu ru ld u m . B ir
i’vu rum u n tep esin e çık, a t k en d in i a ş a ğ ıy a d a ­
im iyi. B e n R o v m ’d an ım , o D em idovo’dan; a r a ­
m ızd a ta m 25 v e r s ta u z a k lık v ar. E lim d en b ir
şey g elm iy o r k i! D ü n ü r g ön d eriy o ru m ; N u h d i­
yor, p e y g a m b er d em iyor. A h, o n e k u rn a z , n e
şey ta n d ı öyle! D u rm a d a n ç e ş it ç e ş it ö te b erile r,
k ü p eler, çö re k le r, k ilo k ilo b a lla n g ö n d e riy o ­
ru m ; istem e m oğlu istem e m ! S e n g e l de r a h a t
o tu ra b ilirs e n o tu r! A k lım a n e le r g elm iy o rd u n e ­
le r?.. H er şey d en ö n ce b en b ö y le b ir k ız a eş
o la b ilir m iyd im ? B ir d ü şü n sen e, k ız g en ce cik ,
ü ste lik g ü zel m i g üzel, civ elek !.. O y sa b en im y a ­
şım ilerlem iş, n erd e y se o tu zu n a y a k la şm ışım .
G ü z e llik d ersen , iş te k a rşın ız d a g örd ü ğü n ü z
ad am ! Y u v a rla c ık b ir s a k a l y erin e çiv i g ib i siv ­
ri b ir tu ta m k ıl! P ü rü zsü z yüz y e rin e de ş işle r
için d e b ir su ra t! B ö y le b ir a d a m o k ız a denk
d ü şe r m i? G eriy e k a la k a la zen g in liğ im iz k a lı­
yor. A m a k ızın a ile si V a h ra m e n k o la r dersen,
o .iia rın d a b izd en a ş a ğ ı k a lır y a n la n yok. Ü ç
ç ift m a n d a y la ç if t s ü r e r le r , i k i d e y a n a ş m a fu ­
la r la r. Y a işte, a ğ a la r , iç in i ç i n y a n m a y a b a ş ­
ladım ben . Y e m e d e n -iç m e d e n k esild im , g ö zle­
rim e u y k u g irm e z oldu. K a f a m d a öyle bozu k
ki, T a n r ı d ü şm a n ım ın b a ş ın a v erm esin C n u
görm ed en d u ram ıy o ru m . G e lg e le lim b e n b u r a ­
da, k ız d a ta D em id ovo’da. E ğ e r y a la n sö y lü ­
y orsam g özü m çık s ın , on u g ö r m e k iç in h a fta d a
ü ç-d ö rt k ez D em id o v a’y a y o l te p tiğ im i b ilirim .
Z am an geld i, a y r ılığ a d a y a n a m a z oldum , k ız a
d a h a d a y a k la ş m a k iç in D em id o v o ’y a y a r a ş ­
in a lığ a g irm e y e ra z ı old u m . B e n d e h a y ır k a l­
m am ıştı a rtık . A n a m b ü y ü c ü le r e m i g ö ste rm e ­
di ben i, b a b a m ö fk e sin d e n s o p a m ı çekm ed i!..
B a b a m ın en a z ın d a n on k ez d a y a ğ ın ı y em işim -
dir. Y a işte, ü ç y ıl şe y ta n a z a b ı çe k tim . S o n u n ­
da b a k tım , o lm a y a ca k ; « L a n et o lsu n ! K e n te g i­
deyim de b ir y e re a r a b a c ılığ a g ire rim .» dedim .
Bu k a r a r ü zerin e o n u g ö rm e k iç in P a s k a ly a y o r­
tu su n d a son b ir k ez D em id o vo ’y a g ittim . D em ek
lu y azg ım ız y azılm ış.
B a şım a r k a y a a ttı, sa n k i b ir in i a z ö n ce k u r ­
n a z ca k a n d ırm ış da, b u iş ç o k h o şu n a g itm iş
g ib i n eşe li b ir g ü lü cü k le, k ık ır k ık ır g ü lm ey e
başlad ı.
— B a k tım , k ö y ü n d e lik a n lıla rıy la b irlik te ır ­
m a k k ıy ısın d a d o laşıp d u ru y o r. B u d u ru m a çok
ca n ım sık ıld ı... O n u b ir k e n a r a çe k tim , ik i s a a t
dil döktüm . N e le r sö ylem ed im , n e le r! B ird e n b i­
re h o şla n d ı ben d en , ü ç y ıl y ü zü m e b a k m a y a n
kız şıp d iye sev m ey e b aşlad ı.
D ım ov;
— N e le r sö yled in o n a ? d iy e sordu.
— N e le r söyled iğim i b e n n ered en b iley im '
G ü ld ü r g ü ld ü r a k a n b ir çeşm e g ib i döküldü
sö z ler ağ zım d an . Şim d i b ir te k in i söyle, d esen
söyleyem em . Y a işte, böyle o ld u ... Ş im d i de g ü ­
zel k u şu m a n a s ın ı g örm ey e g itti. B e n de onsuz
k a lın c a k ır la r a d üştüm . E vd e o tu ru n c a s ık ın tı­
d a n p atlıy o ru m , d u rm a d a n d o laşıyo ru m g ö rd ü ­
ğ ü n ü z g ib i...
A y a k la rın ı b e c e rik siz c e a ltın d a n çe k ip o ra ­
c ığ a u zand ı, so n ra , y en id en to p a rla n ıp otu rd u,
b a ş ın ı e lle rin in ü stü n e koydu. A r a b a c ıla r onu n
h em a şık, h em m u tlu , özlem d en y a n ıp k a v ru ­
lu rk e n b ile m u tlu b ir ad am old u ğu nu şim d i çok
iy i a n la m ışla rd ı. G ü lü m sem esi, b a k ışla rı, h e r h a ­
re k e ti özlem d en, m u tlu lu k ta n b itk in d ü ştü ğ ü n ü
g österiy o rd u . A d am d iken, ü stü nd eyd i; n a sıl
o tu ra ca ğ ın ı, e lle rin i n ere y e k o y a ca ğ ın ı, y ü re ğ i­
n i d o ld u ran d u y g u la rın onu y iy ip b itirm e sin i
ö n le m ek iç in n e y a p a c a ğ ın ı b ilm iy o r g ibiyd i.
K a r a n lık ta k a rş ıs ın a ç ık a n y a b a n c ı in s a n la ra
iç in i d ö k tü k te n s o n ra b ira z ra h a tla m ış , a te şe
g ö z lerin i d ik e re k h a y a lle re d alm ıştı şim d i...
A ra la rın d a m u tlu b ir ad am g ö ren a r a b a c ıla ­
r ın iç le rin e b ir s ık ın tı çö k tü , a y n ı m u tlu lu ğ u
k e n d ile ri de d u y m ak iste ğ iy le k a r a k a r a d ü şü n ­
m eye b a şla d ıla r. D ım ov a y a ğ a k a lk tı, a te şin ile ­
risin d e a ğ ır a ğ ır y ürü d ü, Y ü rü rk e n k ü re k k e ­
m ik le rin in o y n a y ışın d a n o n u n d a b ö y le b ir m u t­
lu lu ğ u n e d en li özlediği a n la şılıy o rd u . B ö yle b i­
ra z d o la ştık ta n so n ra K o n s ta n tin ’in yü zü ne
b a k tı, g elip e sk i y e rin e tu rd u .
A teş sö n m ey e yüz tu tm u ştu . A rtık a le v le r göz
k ırp m ıy o r, o rta d a k i k ırm ız ı le k e g ittik ç e d a r a ­
lıy o r, d o n u k laşıy o rd u ... A teş sö n ü k le ştik ç e ay
ış ık lı g e ce de g itg id e p a rla k la şıy o rd u . A teşin
ile risin d e k i yol, a r a b a la r ın o k la n , ü stle rin d e k i
d e n k le r y em lerin i g ev eley en a tla r a ç ık ç a s e ­
çilm e y e b a şla m ıştı; y olu n k a rş ı y a n ın d a k i gö-
m ü t h a ç ı b e lli b elirsiz g özü kü yord u .
D ım ov e lin i y a n a ğ ın a d ayad ı, a ğ ır a ğ ır a c ık lı
b ir tü rk ü tu ttu rd u . U y k u lu u y k u lu g ü lü m seyen
K o n sta n tin de in c e sesiy le o n a k a tıld ı. T ü rk ü
y a n m d a k ik a sü rd ü sü rm ed i, o n d an so n ra ik isi
de su stu la r. Y e m e ly a n silk in d i, d irs e k le rin i sa-
ğ a -so la sa lla d ı, p a rm a k la r ın ı k ım ıld a ttı, y a lv a ­
ran b ir sesle;
— A ğ a la r, g e lin d in i b ir ş a rk ı sö yley elim , d e ­
di.
E lin i g ö ğ sü n e k oy m u ştu , g ö zlerin d e y a ş la r
p arlıyord u.
— N e olu r, a rk a d a ş la r, h ep b irlik te b ir ila h i
o ku yalım .
K o n sta n tin ;
— B en ila h i o k u y am am , k a rş ılığ ın ı v erd i,
ö b ü rleri de b u n a b e n z e r sö z le r sö yled iler. B u ­
nun ü z erin e Y e m e ly a n ila h is in i te k b a ş ın a sö y ­
lem ek z o ru n d a k ald ı.
A d a m ca ğ ız ik i e lin i b ird en s a lla y a r a k b a şın ı
önüne eğdi, a ğ z ın ı a çtı, fa k a t b o ğ azın d an h ır ıl­
tılı, k ıs ık b ir se s te n b a ş k a b ir şey çık m ad ı. O
da ila h is in i elle rin in , b a şın ın , g ö zlerin in , h a tta
gözünün a ltın d a k i u ru n y a rd ım ıy la o k u m a y a
başlad ı; b ü tü n g ü cü n ü k u lla n a ra k , k en d in i h ır ­
p a la y a ra k b o ğ a z ın d a tık a n ıp k a la n sesi ç ık a r ­
m ay a ç a lıştı. N e v a r k i, o b ö y le k en d in i z o rla ­
d ıkça, tem iz b ir n o ta ç ık a r m a y a u ğ ra ş tık ç a h ı­
rıltılı sesi d a h a b ir ö lg ü n leşti, so lu ğ u iy ic e k e ­
sildi.
Ö b ü rle ri g ib i Y e g o ru şk a ’n ın ü z erin e de b ir
uyku a ğ ırlığ ı çö k m ü ştü . Ç ocuk, b a ş ta n b e r i b in ­
diği a r a b a n ın y a n ın a g itti, d en k le rin ü stü n e t ı r ­
m an d ı, h em e n o ra c ığ a k ıv rıld ı. U y u m ad an ö n ce
g ök yü zü n e b a k a rk e n K o n s ta n tin ’i, k a r ıs ın ı d ü ­
şü n üyordu . İn s a n la r iç in e v len iy o rla r, k a d ın la r
şu d ü n y ad a n e işe y a rıy o rd u ? Y e g o ru şk a k en d i
k en d in e y a n ıtla y a m a y a c a ğ ı b u g ib i s o ru la r y ö ­
n e ltirk e n b ir y a n d a n d a g ö n ü l o k şay ıcı, şen -
şa k ra k , g ü zel b ir k a d ın ın b ir e rk e ğ i r a h a t e t ti­
re b ile ce ğ in i, onu y a şa m boyu m u tlu k ıla c a ğ ın ı
d üşü n üyord u. B u d ü şü n ce le r a r a s ın d a h e r n e ­
d en se h a tın n a k o n tes D ra n its k a y a g eld i, b ö y le
b ir k a d ın la y a ş a m a k ta n b ir e rk e ğ in h e r z a m a n
h o ş la n a c a ğ ın ı h a y a l etti. E ğ e r a y ıp la m a s a la r
o n u n la sev e sev e ev len ird i. K o n tesin k a r a
 k a ş la rın ı, g ö zlerin i, h a n ın önünd e b ek le y e n k u ­
p a a ra b a s ın ı, ev in d ek i sü v a rili a tın ı g ö zlerin in
ö n ü n e g etirm e y e ç a lış tı... S essiz, ılık g ece Y e -
g c r u ş k a ’n ın ü zerin e eğ ilm iş, k u la ğ ın a b ir şe y ­
le r fısıld ıy o r g ibiyd i. Ç ocuk, o g ü zel k ad ın ın
gerip ü z erin e eğ ild iğ in i, o n a g ü le re k b a k tığ ın ı,
öprnek isted iğ in i d ü şled i...
A teşin y erin d e g ittik ç e k ü ç ü le n k ırm ızı ik i b e ­
n e k te n b ir şey k alm a m ıştı. Y a n k a r a n lık ta k ı­
m ıld a m a d a n o tu ra n a r a b a c ıla r ile o n la rın y a ­
n ın d a k i K o n sta n tin , esk iy e g ö re d a h a iri, b ire r
koyu g ölg e g ib i g özü kü yord u . Şim d i h e r ik i h a ç
da a y n ı d ereced e b elirg in le şm işti. A n a yol b o ­
y u n ca , h a y li u z a k la rd a k ırm ız ı b ir a te ş p a r lı­
yordu. B ir ile r i y em ek p işiriy o r o lm alıy d ılar.
K iry u h a an sızın , «A n ayurd u m uz R u sy a b ü tü n
d ü n y a d a en öndedir» d iye v a h şi b ir sesle tü rk ü
sö ylem eye b aşlad ı, a m a h em e n â rd ın d a n ö k sü ­
rü ğe tu tu la r a k tü rk ü y ü y a n d a k esti. B o z k ın n
y a n k ısı K iry u h a ’n ın sesin e k atıld ı, u z a k la ra d o ğ ­
ru y u v a rla n a y u v a rla n a g itti. S a n k i a p ta llığ ın
ta k en d isi a ğ ır te k e rle k li a r a b a s ıy la b o zkırd a
y ü rü y o rm u ş g ibiyd i.
P an teley ;
— Y o la ç ık m a z a m a n ı geldi. H aydi, k a lk ın b a ­
k alım , y iğ itle rim ! dedi.
A r a b a c ıla r k o şu m la n n d a n çö zd ü k leri a t l a n
y en id en k o ş a r la rk e n K o n sta n tin o n la n n y a n ın ­
da d o lan ıyo r, k a n s ın in h a y a liy le m u tlu lu k ta n
k a b ın a sığam ıyo rd u .
K e rv a n h a re k e t ed in ce a r k a la n n d a n b ağ ırd ı:
— G ü le g ü le, a ğ a la r ! İk ra m ın ız d a n d o lay ı te ­
şe k k ü r ed erim ! B e n de şu a te ş in b a ş ın a g id e­
yim b a ri. K öy e y ü rü y e ce k g ü cü m yok.
Ç ok g eçm ed en y a n k a r a n lık ta gözd en silin d i;
onun, m u tlu lu ğ u n u b a ş k a in s a n la r a a k ta rm a k
iç in a te şe d oğru y ü rü rk e n ç ık a rd ığ ı a y a k s e s ­
le ri u zu n sü re çın lad ı.
Y e g o ru şk a e rte s i g ü n g ö z lerin i a ç tığ ın d a s a ­
b a h ın e rk e n b ir sa a tiy d i, h en ü z g ü n eş b ile d oğ­
m am ıştı. A r a b a la r s ır a y la d u ru y o rlard ı. K u r ­
şuni, u cu z b ir k u m a ş ta n g iy sisi o lan , b ey az ş a p ­
k alı, K a z a k k a n ı b ir a t a b in m iş b ir ad am en
b a şta k i a r a b a n ın y a n ın d a D ım ov ve K iry u h a ile
k onu şuyord u. A r a b a k e rv a n ın d a n ik i v e r s ta k a ­
d a r u z a k ta , a lç a k ta v a n lı u zu n u zu n a m b a rla r,
d a m la rı k ire m it d öşeli k ü ç ü cü k e v le r v ard ı. B u
ev cik le rin ö n le rin d e b ir ta n e a ğ a ç b ile g ö rü lm e ­
diği g ib i ç e v re le rin d e a v lu la rı d a yoktu .
Y e g o ru şk a ;
— B u r a s ı n e k öy ü d ü r, d ede? d iy e sordu.
P an teley ;
— E rm e n i ç iftlik le r id ir b u ra sı, k a rş ılığ ın ı v e r ­
di, E rm e n ile r y a ş a r b u ra d a , d elik an lım . K ötü
b ir u lu s sa y ılm a z la r, b ir z a r a r la r ın ı görm ed im ..
K u rşu n i g iy sili a d a m D ım ov ve K iry u h a ile
k o n u şm a sın ı b itir in c e ç iftlik le r e d oğru b a k tı.
S e rin s a b a h h a v a sın d a bü zü şen P a n te le y i ç i ­
ni çe k ti, o d a g ö z lerin i ç itflik y ön ü n e çevirdi.
— N a sıl iş bu, an la y a m a d ım . A d am b ir k a ğ ıt
g etirm e le ri iç in ç iftlik le r e a d a m gön d erd i, d a h a
g ele n -g id e n y o k ... B ir de S ty o p k a ’yı m ı g ö n d e r­
m eli, n e y a p m a lı?
Y e g o ru şk a ;
— B u a d am kim , d ed e? diye sordu.
— V a rla m o v .
A m a n T a n rım ! Y e g o ru şk a y a ttığ ı y erd en d o ğ ­
ru ld u , d iz lerin in ü stü n e otu rd u , ad a m ın b ey az
k a sk e tin e g ö z lerin i dik ti. İş le ri tık ırın d a b ü tü n
in s a n la rın u yu d u ğu b ö y le b ir s a a tte k ö tü K a z a k
b e y g irin in sırtın d a k ö y lü le re la f a n la tm a y a ç a ­
lışa n , b u k o c a m a n çizm eli, k ıs a c ık boylu, k u r ­
şu n iy e b ü rü n m ü ş ad am ın , k o n tes D ra n its k a y a ’
d a n d a h a ço k p a ra s ı old uğu h a ld e «d u rm ad an
gezen», işi iç in h e rk e sin a ra y ıp sord u ğ u , a m a
k o la y k o la y ele g eçirem ed iğ i V a rla m o v o la b ile ­
ce ğ in i d ü şü n m ek g e rç e k te n zordu.
G ö z lerin i çiftlik le rd e n a y ırm a d a n b a k a n P a n -
 teley;
— K ö tü b ir ad am d eğ ild ir, n e y a la n sö y ley e­
yim , b ir z a ra rın ı görm ed im , dedi. T a n n sa ğ lık
v ersin , özü-sözü d oğru b ir k iş i şu S em yo n A lek -
sa n d riç V a rlam o v . D ü n y a iş te b ö y lelerin in yüzü
su yu h ü rm e tin e a y a k ta d u ru y or. G örü y orsu nu z,
d a h a h o ro z la r ötm ed en a y a ğ a fırla m ış. B a ş k a ­
la r ı on u n y erin d e o lsa y a y a ta r u yu r, y a da
k o n u k la rıy la v u r p a tla sın , ç a l o y n asın eğ len ir.
S e n in k isi öyle b iri d eğ ild ir. Y a z dem ez, k ış d e­
m ez, g ece -g ü n d ü z b o zk ırd a d o laşır; h ep iş in i k o ­
v a la r. O n u n g ib isi az b u lu n u r, y a m a n a d a m d ır
d o ğ ru su ...
D u rm a d a n ç iftlik le rd e n y a n a b a k a n V a rla m o v
b ir ş e y le r m ırıld an ıy o r, s a b ırsız la n a n a y g ırcık
a ltın d a k ıp ır k ıp ır oynu yord u .
P a n te le y şa p k a sın ı ç ık a r a r a k b ağ ırd ı:
— S em y o n A lek sa n d riç, e m ir b u y u ru rsa n ız
ç iftliğ e b ir de bizim S ty o p k a ’yı g önd ereü m . Y e -
m ely an , ç a ğ ır şu S ty o p k a ’yı d a b u ra y a gelsin .
B a k ın işte, çiftlik le rd e n b u y a n a d oğru b ir
a tlı çık tı. A d am a tın ın ü stü n d e iy ice y a n a y a t­
m ıştı; a tın ın ü stü n d e çe şitli h ü n e rle r g ö sterip
a ta k b in iciliğ iy le h e rk e si ş a şırtm a k iste rce sin e ,
k ırb a c ın ı b a şın ın ü stü n d e sa lla y ıp sa lla y ıp a t ı­
n a y a p ıştırıy o r, a r a b a la r a d oğru h ız la g e liy o r­
du.
P a n teley ;
— Ç iftlik le re g ön d erd iğ i u la ğ a ben ziyo r, d e­
di. B ir d eğil, y ü z u la ğ ı v a rd ır onun, h e r y ere
h a b e r c i k o ştu ru r.
B in ic i en b a ş ta k i a r a b a y la a y n ı h iz a y a g e lin ­
ce a tın ı durdu rd u, şa p k a sın ı ç ık a r d ık ta n so n ra
V a rla m o v ’a b ir d e fte r u za ttı. V a rla m o v d e fte ­
r in için d e n b ir k a ç k a ğ ıt çık a rd ı, b u n la rı okudu.
— P ek i, İv a n ç u k ’u n g ön d erd iğ i p u su la n ered e?
A tlı, d e fte ri g eriy e aldı, iç in d e k i k a ğ ıtla r a göz
g ezd ird i, om uz silk ti, k en d i k en d in e h o m u r­
dand ı. K e n d in in b u iş te b ir su çu olm ad ığın ı.
izin v e rilirse ç iftlik le r e b ir d a h a g id eb ile ce ğ in i
sö y lü y o r o lm alıy d ı. B in ic isi b ird e n b ire a ğ ır la ş ­
m ış g ib i K a z a k a y g ın k ıp ırd an d ı; V a rla m o v ö f­
k elen m iş, e lin i k o lu n u sa lla m a y a b a şla m ıştı. K ır ­
b a c ın ı u la ğ ın a v u rm a k iç in k a ld ırırk e n ;
— D efol k a rşım d a n ! d iye b ağ ırd ı.
S o n ra K a z a k a y g ırın ı g e riy e çev ird i, k e rv a n
b o y u n ca a ğ ır a ğ ır s ü re re k elin d e k i d e fte ri in ­
celem ey e koyuldu. S o n u n cu a r a b a y a y a k la ş tı­
ğ ın d a Y e g o ru şk a g ö z lerin i d ö rt a çtı, y a şlı a d a ­
m a b ü tü n d ik k a tiy le b a k m a y a b aşlad ı. U fa cık
s a k a lın a k ır d üşm ü ş, yüzü g ü n eş y an ığ ı, b a s i­
tin b a s iti b ir ad am d ı bu. Ç iğd en ıslan m ış, k ı­
zarık , tip ik R u s yüzü m av i d a m a rc ık la rla ö r ­
tülüydü. İv a n İv a n ıç ’in yüzü g ib i o n u n k in d e de
işten b a ş k a b ir şey d üşü n m eyen, titiz b ir a d a ­
m ın k u ru lu ğ u , k a tılığ ı oku n u yord u . G en e de
o n u n la İv a n İv a n ıç a ra s ın d a b e lirg in b ir a y n m
göze çarp ıy o rd u . K u zm içov d a y ın ın yüzü n d e h ep
iş d ü şü n en b ir a d a m ın k u ru lu ğ u y a n ın d a ;
«A m an V a rla m o v ’u k a çırm a y a y ım , p iy a sa y ü k ­
sek k en y etişey im , h e rk e ste n g e ri k alm ay ay ım !»
d iyen b ir a d a m ın k a y g ısı v ard ı. O y sa V a rla m o v '
u n n e yüzü nde, n e ta v ırla rın d a k ü çü k a d a m la ra
özgü b ö y le b ir ta s a n ın izin e ra s la n a b ilird i. Ç ü n ­
kü p iy a sa y ı b u ad am y a ra tır, k en d isi k im se n in
p eşin d e koşm az, k im sey e b a ğ ım lı olm azdı. H er
n e k a d a r g örü n ü şü n d e b ir o rta h a llilik v a rs a da,
b ü tü n d a v ra n ışla rın d a , elin d e k ırb a c ın ı tu tu ­
şu n d a b ile b ir g ü çlü lü k , iç li-d ışlı y a şa d ığ ı b o z­
k ıra k e sin k e s eg em en o lu şu n u n b ilin c i o k u n u ­
yordu. Y e g o ru şk a ’n ın y a n ın d a n g e çe rk e n b a ş ı­
n ı çe v irip o n a b a k m a d ı bile. Y a ln ız a y g ırc ık ço ­
cu ğ u iltifa tın d a n y ok su n b ıra k m a k istem ed i; iri,
a p ta l g ö z lerin i ç e v ire re k bön bön b a k tı. V a r la ­
m ov y a k ın m a g e lin ce P a n te le y eğ ilip sela m v e r­
di. Y a ş lı a d am b ü n u fa rk e tti, g ö z lerin i in c e le ­
d iğ i k a ğ ıtla r d a n ay ırm ak sızm ;
— M ey h ab a, ih tiy a y ! dedi p e lte k d iliyle.
 V a rla m o v ’un, u la ğ ı ile a z a r la r c a s ın a k o n u ş­
m ası, v u rm a k iç in k ırb a c ın ı k a ld ırm a sı a r a b a ­
c ıla r ü stü n d e iy i b ir etk i b ıra k m a m ıştı. O n e ­
d en le h e p sin in s u r a tla r ı b ir k a n ş a sık tı. G üçlü
efen d isin in ö fk esi k a rşısın d a a fa la y a n u la k şim ­
di a tın ın d iz g in lerin i b ıra k m ış, ön d ek i a ra b a n ın
y a n ın d a b a şı a ç ık d olaşıyor, a ğ zın ı b ıç a k a ç m ı­
yordu. G ü n ü n böyle b ir o la y la b a şla m ış o lm a ­
s ın a b ir tü rlü in a n a m ıy o r gibiyd i.
P a n te le y k en d i k en d in e konu şu y ord u :
— Ç ok s e r t b ir ad am d ır. S iz o n u n n e denli
se rt old u ğu n u g örm ed in iz d ah a. S e r tt ir a m a iy i­
dir, d u ru p d u ru rk en k im se y i in citm ez. Z a r a n
yok, iy i ad am d ır.
K a ğ ıtla r ın h ep sin i d e in ce le y ip b itir e n V a r ­
lam ov d e fte ri k a tla y ıp ce b in e soktu. K a z a k a y ­
g ırı, sa n k i sa h ib in in d ü şü n ce le rin i a n la m ış g ib i
k ıp ırd a n d ı, h e rh a n g i b ir u y a rı b ek le m ek sizin
ile ri fırla d ı, g en iş yold a h ız la k o şm a y a b aşlad ı.

V II

A r a b a c ıla r a n c a k g ece le y in m o la v erd iler,

a r a b a la r d u ru r d u rm az la p a p işirm ey e b a ş la d ı­
la r. B u k o n a k la m a d a d a b a şın d a n b e r i b e lirsiz
b ir sık ın tı v ard ı h ep sin in için d e. H a v a b o ğ u cu
d ereced e sıca k tı, d u rm ad an su iç tik le ri h a ld e b ir
tü rlü k a n m a k b ilm iy o rla rd ı. K ızıl h a s ta lığ ın a
y a k a la n m ış g ib i k ıp k ırm ız ı so m u rtk a n b ir ay
y ü k seld i gökyü zünd e. Y ıld ız la r d a so m u rtu y o r­
la rd ı. B ir g ece ö n ce sin e g ö re sis d a h a koyu, e n ­
g in le r d a h a b u la n ık tı. S a n k i d oğa, k a r ş ıla ş a c a ­
ğ ı a c ı b ir o la y ın şim d id en ü zü n tü sü n ü ç e k iy o r
g ibiyd i.
A te şin çe v re sin d e b ir g ü n ö n ce k i k ıp ırtı, c a n
k u la ğ ıy la d in len e n k o n u şm a la r y ok tu . H ep sin in
de c a n la n sık ılıy o r, b ez g in b ezg in , b ü y ü k b ir
is te k siz lik le k o n u şu y o rlard ı. B a c a k la n n ın sızla-
dığ ın ı sö y ley en P a n te le y d u rm a d a n a ğ rıla rd a n
y a k ın ıy o r, sözü d önd ü rü p d o la ştırıp ölü m e g e ­
tiriyo rd u .
Y ü z ü k o y u n y a tm ış b u lu n a n D ım ov su su y o r­
du hep, a ğ z ın d a b ir sa m a n çöp ü g ev elem e k tey ­
di. Y ü zü n d e, sa n k i s a m a n çö p ü n d en k ö tü b ir
koku g eliy o rm u ş g ib i tik sin en , b ık k ın b ir a n ­
la tım vard ı. V a s y a h a s ta ç e n e sin in z o n k la m a sın ­
d an y a k ın ıy o r; b u n u n , h a v a n ın b o zacağ ı a n la ­
m ın a g eld iğ in i söylüyord u. K o lla rın ı sa lla m a y ı
ço k ta n b ıra k a n Y e m ely a n , g ö zleri a te şe ça k ılı,
a sık s u r a tla k ıp ırd a m a d a n d u ru yord u . Y e g o ru ş-
k a ’n ın d a iç i sık k ın d ı. A ra b a la rın y a v a ş y av aş
g id işin d en y oru lm u ş, g ü n d ü zü n s a rı sıca ğ ın d a n
b a ş ın a a ğ rı g irm işti.
L a p a p iştiğ i sıra d a D ım ov c a n ın ın sık ın tıs ın ­
d an n e y a p a ca ğ ın ı iy ic e şaşırd ı, s a ta ş a c a k b ir i­
n i a ra m a y a b a şla d ı. İlk k u rb a n d a Y e m e ly a n
oldu. Y e m e k y em ey e h a z ır la n a n a d a m a ö fk e y ­
le b a k a ra k ;
— Y a y ıld ı o tu rd u, a ğ a la r a ğ a sı! dedi. K a şığ ın ı
h e rk e s te n ö n ce b a n m a z sa iç i r a h a t etm ez! A ç
gözlü, n e o la c a k ! K a şığ ın ı k a p tığ ı g ib i k a z a n ın
b a şın a çö re k len ir. İla h i sö y lerm iş k iliselerd e !
İş ite n le r de b ir şey s a n ır la r! S e n in g ib i ila h ic i-
le rin b in ta n e si y o lla ra d ökü lm ü ş, g ele n d en -g e -
çen d en b a ğ ış dilemiyor.
Y e m e ly a n d a ö fk e li g ö z lerin i D ım ov’a çevirdi.
— S u çu m y o k k en n iy e s a ta şıy o rsu n b a n a ?
— K a z a n a h e rk e ste n ö n ce y a n a ş m a sen de!
K en d in i b ir şey m i sa n ıy o rsu n ?
Y e m e ly a n h ır ıltılı sesiy le;
— A p ta lın b iris in sen ! B u n u b ilir, b u n u sö y ­
lerim , dedi.
D a h a ö n ce k i ö rn ek le re b a k a r a k bu g ib i k o ­
n u ş m a la rın n a s ıl so n u ç la n a c a ğ ın ı b ile n P a n te ­
le y ile V a s y a a r a y a g ire re k D ım ov’a boş y ere
sa ğ a -s o la ça tm a m a sın ı, a ğ z ın ı b o zm am asın ı
söyled iler.
 A m a k a v g acı D ım ov y a tış m a k bilm iyord u .
K a rşısın d a k in i k ü çü k g ören , a la y c ı b ir g ü lü şle;
— H ıh! İla h iciy m iş! dedi. İla h iy i se n in k a d a r
h e rk e s sö yler! G it, k ilise le rd e n b irin in s a h a n lı­
ğ ın a o tu ru v er, o n d an so n ra d a elin i açıp , «Ne
o lu r, H a z reti İsa a d ın a b ir sad ak a!» d iye b a ğ ır ­
m a y a b a ş la ! İşte se n in y a p a ca ğ ın bu! A h siz le r
y ok m u su n u z y a!..
Y e m e ly a n sesin i k esm işti. B u su sk u n lu k D ı-
m ov ü zerin d e k ış k ırtıc ı b ir e tk i y ap tı. E sk i ila -
h iciy i; d a h a b ü y ü k b ir n e fre tle sü zerek;
— S a n a ilişm e k istem iy o ru m , y o k sa k en d in i
b ir şey s a n m a n ın n e d em ek o ld u ğu nu g ö s te rir­
dim ! dedi.
A m a bu s e fe r de Y e m e ly a n p arlad ı.
— N e s a ta şıp d u ru y orsu n , y ezit? B en s a n a
d o ku n u y o r m u yu m ?
D ım ov b ird en d ik lend i. G ö zleri k a n ç a n a ğ ın a
d önm üştü.
— H a, n e d edin b a n a , n e d ed in ?! B e n yezidim ,
öyle m i? A l öyley se! G it de a ra !
D ım ov b ö y le d iy ere k Y e m e ly a n ’ın la p a y ed iğ i
k a şığ ı elin d en k a p tığ ı g ib i u z a k la ra fırla ttı.
K iry u h a , V a sy a , Sty o p k a, y erlerin d e n k a lk tı­
la r, k a şığ ı a ra m a k iç in k o ştu lar. Y e m e ly a n ise
y a lv a rırc a sın a , sa n k i «Ne o lu r b ir şe y le r yap!»
d e rc e sin e P a n te le y ’e b a k tı. B u a r a d a yüzü u fa l-
di u fald ı, b u ru ştu , g ö zleri k ırp ış k ırp ış etti, esk i
ila h ic i k ü çü k b ir ço cu k g ib i a ğ la m a y a b aşlad ı.
Ç o k ta n d ır D ım ov’a k a r ş ı tik s in ti d u y an Y e -
g o ru şk a h a v a n ın b ird e n b ire , d a y a n ılm a z d e re ­
ced e b o ğ u cu la ştığ ın ı, a te ş te n g ele n sıc a k lığ ın
y ü zü n ü c a y ır c a y ır y a k tığ ın ı h iss e tti. K a ra n lığ a ,
a r a b a la r ın y a n ın a k a ç ıp g itm e k istiy o r, f a k a t
n e fr e t e ttiğ i k a b a d a y ın ın sık ın tıd a n p a tla y a n ,
ö fk eli b a k ış la rı onu k en d in e d oğru çek iy o rd u .
Y e g o ru şk a , için d e o n a so n d ere ce in c itic i b ir
şey sö y lem e is te ğ i k a b a r a r a k D ım ov’a d o ğru
y ü rü d ü , so lu ğu tık a h ır c a s ın a şö yle h a y k ırd ı:
 — Ç ok a ş a ğ ılık b ir a d am sın l S e n i g özlerim
g ö rm esin ! A n la d ın m ı!
B u sö zlerd en s o n ra a r a b a la r ın y a n ın a k a ç m a ­
sı g e re k irk e n y e rin d e n b ile k ıp ırd ay am ad ı, b a ­
ğ ırm a s ın ı sü rd ü rd ü :
— C eh en n e m d e y a n a c a k s ın ! B u y a p tık la rın ı
İv a n İv a n ıç ’a sö y ley eceğ im ! Y e m e ly a n ’ı g ü cen -
d irem ezsin l P is h e rif!
D ım ov ço cu ğ u u m u rsa m a z c a güldü.
— Şim d i de se n m i ç ık tın ? B a k şu dom uz y a v ­
ru su n u n sö y led ik lerin e! A ğzı sü t k o k a r a m a k o ­
ca m a n ad a m ı te rslem ey e k a lk a r! Ş im d i k u la ğ ın ı
b ir çe k ersem !
Y e g o ru ş k a so lu ğ u n u n tık a n d ığ ın ı h iss e tti
—b öyle b ir şey ilk k ez b a ş ın a g eliyo rd u — , b ü ­
tü n b ed en i z a n g ır z a n g ır titre m e y e b aşlad ı,
a y a k la rım y ere v u ra ra k tiz b ir sesle h ay k ırd ı:
— D övün onu! D övün onu!
G ö z lerin d en y a ş la r fışk ırd ı, sö yled iği sö z le r­
den u ta n d ı, sen d e le y e rek a r a b a la r a d o ğru k o ş ­
tu. H a y k ırışın ın n e g ib i b ir e tk i b ıra k tığ ın ı g ö r ­
m em işti. D en g in ü stü n d e y a ta r a k a ğ la rk e n k o l­
la rın ı, b a c a k la r ın ı sa llıy o r; b ir y a n d a n d a «A n­
ne! A n n eciğ im !» diye fısıld ıy o rd u .
B ü tü n bu in sa n la r, a te şin çe v re sin d e k i g ö lg e­
ler, k a r a k a r a d en k ler, u z a k la rd a h e r san iy e
ç a k a n şim şe k le r şim d i g ö z le rin in ön ü n d e y a b a ­
nıl, k o rk u n ç b ir g ö rü n ü m a lm ıştı. U m u tsu zlu k
için d e, b ü y ü k b ir ü rk ü n tü y e k a p ıla ra k , n a sıl
olup d a b ilm ed iğ i b u y erlere , bu k o rk u n ç k ö y ­
lü le rin a r a s ın a d ü ştü ğ ü n ü so ru yo rd u k en d i k e n ­
d ine. D ayısı, p e d e r K risto fo r n ere le rd e y d ile r?
N için h â lâ g e lm iy o rla rd ı? Y o k s a u n u tm u şla r
m ıyd ı o n u ? Y e g o ru şk a u nu tu ld u ğu , k en d i y a z ­
g ıs ıy la b a ş b a ş a b ıra k ıld ığ ı d ü şü n ce sin d en ö y ­
le sin e b ü y ü k b ir ü rp e rti duydu ki, b ir k a ç kez
d en k le rin ü stü n d en a tla y ıp a rd ın a b a k m a d a n
o ra d a n k a çm a y a , g e risin g e riy e g eld iği y e rle re
g itm ey e n iy e tle n d iğ i h ald e y old a k a rş ıs ın a ç ık ­
m a sın d a n k o rk tu ğ u so m u rtk a n h a ç la r, e n g in le r­
de sık sık ç a k a n şim şe k le r onu n iy etin d e n a lı­
koydu. Y a ttığ ı y erd e -A n n e! A n n eciğ im !» diye
fısıld a rk e n b ira z y e ğ n ile şiy o r g ibiyd i.
A r a b a c ıla r d a b u n a b e n z e r b ir k o rk u y a k a p ıl­
m ış o lm a lıy d ılar. Ç ü n k ü Y e g o ru şk a a te şin y a ­
n ın d a n k a ç tık ta n so n ra ilk in sessiz lik için d e
o tu rd u la r, so n ra k en d i a r a la r ın d a k ısılm ış b ir
sesle o’n u n g elm ek te oldu ğu nu, h em en h a z ır la ­
n ıp o ’n d a n k a ç m a k g e re k tiğ in i k o n u şm a y a b a ş ­
la d ıla r. A k şam y em e k le rin i ç a r ç a b u k y iy ip b i­
tird iler, y a k tık la rı k ır a te şin i sön d ü rd ü ler. B ir
fe la k e tin g elm ek te o ld u ğu nu sezd ik leri a r a la r ın ­
d ak i istek siz, k e sik k e sik k o n u şm a la rd a n a n la ­
şıla b ilird i.
A r a b a la r y o la çık m a d a n ö n ce D ım ov, P a n te -
le y ’e y a k la ş tı ,a lç a k sesle;
— N eydi ço cu ğ u n a d ı? d iye sordu.
— Y eg o ri.
D ım ov b ir a y a ğ ın ı Y e g o ru ş k a ’n m b in d iğ i a r a ­
b a n ın te k e rin e b a stı, d e n k le ri sık ı sık ı sa rd ı s i­
c im le re tu tu n a ra k y ü k seld i. Y e g o ru şk a tik s in ­
diği k a b a d a y ın ın yüzünü, k ıv ırc ık s a ç la rın ı a n ­
sızın k a rşıs ın d a g ö rü v erin ce irk ild i. B u yüz so l­
gun, y orgu n , ciddiydi, a m a ö fk e izi taşım ıy o rd u .
D ım ov u su lca;
—H ey, Y e r a 1, h ad i vu r! Döv ben i! dedi.
Ç ocu k a d am m y ü zü n e ş a ş k ın lık la b a k tı, tam
o sıra d a b ir şim şek çak tı.
D ım ov b ir d ah a;
— B a k m a sen ona! V u r! dedi.
O n d a n s o n ra d a Y e g o ru şk a ’n m v u rm a sın ı y a
d a k en d isiy le k o n u şm a sın ı b ek lem ed en a şa ğ ıy a
atla d ı;
— O f! S ık ın tıd a n p a tla y a ca ğ ım ! diye b ağ ırd ı.
B ir b a c a ğ ın d a n ö b ü rü n ü n ü stü n e y ık ıla y ık ı-

(1) Y era, Yegoruşka aslı Georgi olan, Yegor. Ye­

gori olarak halk arasında kullanılan adın ço­
cuklar, yakın arkadaşlar arasında söylenen
■biçimi (Ç.N.)
 la, k ü re k k e m ik le rin i o y n a ta o y n a ta k e rv a n b o ­
y u n ca te m b el te m b e l y ü rü d ü ; a ğ la m a k lı, hem
de sık k ın b ir se s le ü steled i:
— O f! S ık ın tıd a n p a tla y a ca ğ ım !
Y e m e ly a n ’ın y a n ın d a n g eçe rk e n ;
— Y e m e ly a n , k u s u ra k a lm a , e m i! dedi. S e n
b en im k u su ru m a b a k m a ! B iz le r m ah v o lm u ş in ­
sa n la rız . B iz im k in e de y a şa m a m ı d en ir?
S a ğ y a n d a b ir şim şek ça k tı, sa n k i a y n a d a y a n ­
sım ış g ib i h em e n u z a k la rd a d a b a ş k a b iri p a r ­
ladı.
P a n te le y a r a b a n ın y a n ın d a n y u k a rıy a k a ra ,
b ü yü k b ir şey u zattı.
— Y e g o ri, a l şu nu!
— N ed ir o, d ed e?
— H asır. B ira z d a n y a ğ m u r y a ğ a c a k , ö rtü n ü r­
sün.
Y e g o ru şk a doğru ld u , çe v re sin e b ak ın d ı. E n ­
g in le r göze ç a r p a c a k d ereced e k a ra rm ış tı, s o l­
gun b ir ışık u z a k la rd a a rd a r d a y a n ıp y a n ıp sö ­
nüyordu. K oyu k a ra n lık , sa n k i a ğ ırlığ ı o la n b ir
cisim g ib i h ep s a ğ a d oğru k ay m ak tay d ı.
Y e g o ru şk a ;
— Dede, f ır tın a m ı ç ık a c a k ? d iye sordu.
P a n te le y ço cu ğ u n n e d ed iğin i işitm ed i, a y a k ­
la rın ı y ere v u ra ra k , ş a rk ı sö y le r gibi;
— A h, h a s ta b a c a k la rım ! A ğ n lı b a c a k la rım !
diye sızlan d ı.
B irisi gökyü zü nd e b ir k ib r it ça k m ışça sın a , fo s ­
forlu , so lu k b ir ış ık p a rla y ıp söndü. Ç ok u z a k ­
la r d a b ir y erd e s a ç d am ü zerin d e y ü rü y o rla r-
m ış g ib i y u k a rd a n g ü rü ltü le r geldi. D am d a g e ­
z in e n le r y a lın a y a k o lm alıy d ılar, çü n k ü s a ç b o ­
ğ u k b o ğu k güm bü rd ü y o rd u .
K iry u h a ;
— F ır tın a g eliy o r! d iye b ağ ırd ı.
U fk u n sa ğ y a n s ın d a ö y lesin e p a rla k b ir şim ­
şek ç a k tı ki, b o z k ırın b ir bölü m ü, g ök yü zü n ü n
k a ra n lık la ö rtü le n y e rle ri p m l p m l ay d ın lan d ı.
K o rk u n ç b ir b u lu t h iç a c e le etm ed en , bü yü k
b ir k ü tle h a lin d e g öğ ü n ü stü n e çöküyordu. B u ­
lu tu n d ö rt b ir y a n ın d a n k o c a m a n k o ca m a n s a ­
ç a k la r sa rk m ıştı. A y n ı s a ç a k la r b irb irin e d o la ­
n ıp s a rm a la y a ra k u fk u n sağ ın d an , so lu n d an
u z a n m ışla rd ı. B u lu tu n bu sa lk ım sa ç a k , y ırtık
p ırtık g ö rü n ü şü b u k o c a k ü tley e sa rh o ş b ir d i­
le n c i g ö rü n ü m ü veriy ord u . G öky ü zü k u la k la r ­
d a p a tla y a n , to k b ir sesle h o m u rd an ıy o rd u . Y e-
g o ru şk a ista v ro z çık a rd ı, p alto su n u ça b u k ç a ­
b u k g iy in m ey e b aşlad ı.
Ö n d eki a r a b a la rd a n b irin in y a n ın d a n D ım ov’
u n ö fk ey le c a n sık ın tısı k a n ş ık h o m u rtu la rı iş i­
tildi:
— O f, of! Ç ok ca n ım sık ılıy o r! O f!
R ü z g a r h iç b ek le n m ed ik b ir an d a, öylesin e
g ü çlü esti k i, az k a ld ı Y e g o ru şk a ’n ın sım sık ı
tu ttu ğ u h a s ır ile elin d ek i ç ık ın ı çek ip alıyord u .
H a sır sa v ru la ra k ço cu ğ u n b ir y a n ın a kayd ı; o r a ­
d a d en g in ü stü ne, b ir u cu y la d a Y e g o ru ş k a ’n ın
y ü zü n e h ızlı h ızlı ç a rp m a y a b aşlad ı. R ü z g a r
k ıv rıla k ıv rıla b o zk ırd a k oştu, ön ü n d e o tla n ,
k u ru y a p ra k la rı h ış ırd a ta r a k sü rü k led i. B u h ı­
ş ırtıd a b ir a n n e g ö k g ü rü ltü sü işitile b ild i, ne
de te k e rle k le rin g ıc ırtısı. İç e risin d e toz b u lu t­
la rı, y a ğ m u r ve to p ra k k ok u su g e tire n bu şid ­
d etli rü z g a r ta k a r a bu lu d u n y a n ın d a n esip g e l­
m işti sa n k i. A y ışığ ı p u slan d ı, k irli b ir re n k a l­
dı, y ıld ız la r d a h a so m u rtk a n b ir h a v a y a b ü rü n ­
d üler, toz b u lu tla n ile b u n la n n y ere d üşen g ö l­
g e le ri g e rile re d oğru k o ştu rd u la r. P e k o la sıd ır
ki, k a s ırg a ilerd e b ir y erd e k ıv n la r a k , y erd en
toz, k u ru ot, tü y le ri tü sle ri sü rü k le y e re k t a g ö k ­
le re y ü k seliy ord u . K a r a b u lu tu n y ö resin d e top
k e v e n le r u çu şu y o rd u h erh a ld e. Top k ev e n le r
o ra d a ta y ü k sek le rd e k im b ilir n a sıl k o rk u y o r­
la rd ı! F a k a t göz k a p a k la n n ı y a p ış tıra n tozd an
to p ra k ta n d o lay ı şim şe k le rin p a rıltısın d a n b a ş ­
k a h iç b ir şey g örü n m ü yo rd u .
 Y a ğ m u ru n ü stü n e b o şa n m a k ü zere o ld u ğ u n u
d ü şü n en Y e g o ru şk a diz çö k ü p otu rd u , h a s ın
ü zerin e çe k ti.
U z a k la rd a n b iri b a ğ ın y o rd u :
— P a n te lee ey ! B e n i d u y u y o r m u su n !
P a n te le y a r a b a n ın y a n ın d a n ezik, d a ğ ıla n b ir
sesle k a rş ılı kverd i:
— H eeeyl S e s in p e k iy i işitilm iy o o o r!
G öky ü zü h ır ç ın b ir sesle g ü m bü rd ed i; ilk in
sa ğ d a n -so ld a n , so n ra g e rile re d oğru p a tır p a ­
tır p a tla y a ra k k e rv a n ın ö n le rin d e sessiz liğ e g ö ­
m üldü.
İsta v ro z ü stü n e ista v ro z ç ık a r a n Y e g o ru şk a
fıs ır f ıs ır d u a oku yord u :
— T a n n m ! T a n n m ! T a n n m , se n b izi k o ru !
B izi esirg e aziz S a v a o f! Y e rle r, g ö k le r se n in ş a ­
n ın la dolsun.
G ö k tek i k o y u lu k a ğ z ın ı a çtı, d ışa rıy a b ey a z
b ir ış ık p ü skü rd ü . B u n u n a rd ın d a n gök yü zü
g ü m b ü r g ü m b ü r g ü m bü rd ed i. G ö k g ü rü ltü sü ­
n ün k e silm esiy le b irlik te şim şek b ir d a h a ö y le­
sin e g en iş b ir a la n d a ç a k tı kı, Y e g o ru şk a ü s tü ­
ne çe k tiğ i h a s ır ın a ra lığ ın d a n ta u z a k la ra doğ­
ru g id en y olu n tü m ü n ü , b ü tü n a r a b a c ıla r , h a t ­
ta K iry u h a ’n ın sırtın d a k i g öm leğ e v a r ın c a y a
k a d a r h e r şey i a ç ık ç a görd ü . K a r a s a ç a k la r y e r ­
den y u k a n d oğru u zan m ıştı; ir i ir i p a rm a k lı, b i­
çim siz, k a b a s a b a b ir k o l a y a d oğru y a k la ş ı­
yordu. K o rk u y a k a p ıla n Y e g o ru şk a g ö z lerin i
sım sık ı yum du.
A rtık çe v re sin d e olup b ite n h iç b ir şey e a ld ır ­
m a y a ca k , h e r şey g eçip g id in cey e d ek b e k le y e ­
cek ti.
Y a ğ m u r n ed en se b ir tü rlü b o şa n m a m ıştı. Y e ­
g o ru şk a k a r a b u lu tu n g eçip g ittiğ i u m u d u y la
h a s ır ın a ra lığ ın d a n b ir d a h a b a k tı: Ü rk ü tü c ü
b ir k a ra lık v a rd ı d ışard a; n e P a n te le y ’i, n e ü s ­
tü n d e y a ttığ ı yün d en g in i, n e de e lle rin i g ö r e ­
bild i. B u n u n ü zerin e az ö n ce a y ın b u lu n d u ğ u y e ­
r e g ö z lerin i çev ird i; o ra d a d a a r a b a n ın .y a k ın ın ­
d a k i g ib i k a r a n lık v ard ı. Ş im şe k le r k a r a n lık ta
ü s t ü ste, göz k a m a ş tırıc ı b ir p a rla k lık la çak ıy o r:
h e r ç a k ış ta in sa n ın gözü ne a ğ rı g iriyo rd u .
Y e g o ru şk a ;
— P a n te le y d edeee! diye b ağ ırd ı.
Y a n ıt yoktu . G ü çlü b ir rü z g a r h a s ın so n kez
sav u rd u , so n ra d a h ız la u z a k la şıp g itti. D üzgün,
g ü rü ltü sü z b ir ş a k ır tı duyuld u b u n u n a rd ın d an .
İri, so ğ u k b ir d a m la Y e g o ru şk a ’n m d izin e d ü ş­
tü, b ir b a ş k a s ı e lin in ü stü n d e n y u v a rla n d ı. Ç o ­
cu k , d iz lerin in a ç ık ta k a ld ığ ın ı fa r k e tti, f a k a t
b u s ıra d a gök yü zü n d en b ir şe y le r d öküldü, bu
d ö k ü len ş e y le r y o lu n ü stü nd e, o k la rd a , y ü n
d en k le rin d e tıp ırd ad ı. Y a ğ m u rd u bu. Y a ğ m u r
ile h a s ır h e r k o n u d a b ir b ir le r in i ço k iy i a n lı-
y o rla rm ış gibi, ik i s a k s a ğ a n ın ç irk in sesiy le, ç a ­
b u k ça b u k , n eşe li b ir k o n u şm a y a tu tu ştu la r.
Y e g o ru şk a d iz lerin in ü stü n d e d uruyordu ,
d a h a d oğru su ç iz m e le rin in b o ğ a z la rın a o tu r­
m u ştu . Y a ğ m u r h a s ır a h ız lı h ızlı ç a rp ın c a , b ir ­
d e n b ire ıs la k la ş a n d iz lerin i ö rtm e k iç in g ö v d esi­
n i ile r iy e verd i. A rtık d izlerin i g öv d esiy le ö r t­
m ü ştü , a m a b ir d a k ik a b ile g eçm ed en , sırtın d a n
a ş a ğ ı doğru, b a ld ırla r ın d a d on d u ru cu , ü rp e rtic i
b ir ıs la k lık duydu. E sk i d u ru şu n a g eçti, d iz le ri­
n i is te r istem e z y a ğ m u ru n a ltın d a b ıra k tı; b u
a r a d a «N asıl edip de k a r a n lık ta g özü km eyen h a ­
s ı n d ü zeltm eli?» diye d ü şü nüyord u. F a k a t ü rp e r­
tic i y a ş lık k o lla n n a y ay ılm ıştı. Y a k a sın d a n , k ol
u ç la n n d a n iç e r i y a ğ m u r s u la rı g iriy o rd u . Az
s o n ra k ü re k k e m ik le ri so ğ u k ta n sız la m a y a b a ş ­
lad ı. B ir d a h a k ıp ırd a n m a m a y a , y a ğ m u r g eçip
g id in cey e d ek h a re k e tsiz o tu rm a y a k a r a r verdi.
B ir y a n d a n da;
— T a n n m ! T a n n m ! T a n n m ! d iye fısıld ıy o rd u
A n sızın , ta m b a şın ın ü stü n d e k u la k s a ğ ırla ş -
tm c ı b ir ç a tır tı kop tu . Y e g o ru şk a öne k a p a k la n ­
dı, tep esin d e p a r ç a la n a n şey in en sesin e, s ırtın a
d ö kü lm esin i b e k le rk e n so lu ğ u n u tu ttu . E lin d e
o lm ak sız ın g ö z lerin i a ç t ı v e ellerin d e, ıs la k y e n ­
lerin d e, h a s ır d a n a ş a ğ ı a k a n selcik lerd e , d en g in
ü stü nd e, a r a b a n ın d ö rt b ir y a n ın d a göz k a m a ş-
tırıc ı-b a tıc ı b ir ış ığ ın ü st ü ste b eş k ez ça k ıp
sön d ü ğ ü n ü gördü . B u n u n a rd ın d a n y en i b ir ç a ­
tırtı, ö n ce k i k a d a r g ü ç lü ve k o rk u n ç b ir ç a t ır tı
d a h a kop tu. A rtık gök g ü rlem iy o r, g ü m b ü rd e­
m iyor; k ırıla n k u ru a ğ a ç ç a tır tıs ın a b en ze r, g e v ­
re k ç a t ır tıla r çık arıy o rd u .
— T ırrr a k ! T a k -ta k -ta k -ta k -ta k !
T o k z ın g ır tıla r ta k ır ta k ır ed iyor, g ö k te y u ­
v a rla n ıp g id iyor, b ir y erlerd e tö k ezliy o r, ön d ek i
a r a b a la r ın d o la y la rın d a y a d a g e rile rd e ö fk eli,
k esik k e sik « tırra k » la rla b irleşiy o rd u .
B a ş la n g ıç ta şim şe k le r y a ln ız c a k o rk u n çtu , a m a
ta k ır tıla r la k a r ış ın c a tü y le r ü rp e rtic i b ir h a l a l ­
dı. B ü y ü lü p a r ıltıla r ıy la g ö z k a p a k la n n d a n iç e ­
ri sızıyor, in sa n ın b ed en in d e so ğ u k b ir y el olup
g ezin iyord u . B u şim şe k le ri g ö rm em ek iç in n e
y a p m a lıy d ı? Y e g o ru şk a b a şın ı g e riy e çev ird i;
a rk a d a n b irin in onu g ö zetlem esin d en k o rk a ra k ,
d ö rt a y a k olup d en g in ü stü n d e em ek ley erek , ıs ­
lak , k a y g a n d en g in ü stü n d en y u v a rla n m a m a y a
ç a lış a r a k old u ğu y erd e g eriy e döndü.
B a ş k a b ir ç a tır tı « T ırra k -ta k -ta k !» d iy ere k b a ­
şın ın ü stü n d en g eçti, a r a b a la r ın a ltın a d ü ştü ve
«T ırrra k !» diye p atlad ı.
G ö zleri g en e elin d e o lm ad an açıld ı. Y e g o ru ş­
k a y en i b ir te h lik e y le k a rş ı k a rş ıy a g elm işti: A r a ­
b a n ın y a k ın ın d a , o m u z la rın d a u zu n u zu n k a r ­
g ıla r ı b u lu n a n ü ç dev yü rü yo rd u . Ş im şe k k a r ­
g ıla r ın siv ri u ç la r ın d a p arlad ı, d ev leri tü m ir i­
lik le riy le a y d ın la ttı. B u n la r, a ğ ır a ğ ır y ü rü y en ,
b a ş la n ö n le rin e d üşm üş, y ü z leri ö rtü lü , k o c a ­
m a n k o ca m a n ü ç in sa n d ı san k i. Ü zg ü n , u m u tsu z,
d ü şü n ce le re d alm ış g ö rü n ü y o rlard ı. B e lk i de
a r a b a la r a b ir z a r a r v erm ek iç in g elm em işlerd i
b u ra y a , g en e de y a k m la n n d a ü rk ü tü cü b ir şey
v ard ı.
Y e g o ru şk a ç a r ç a b u k ile riy e e sk i d urdu ğu y ö ­
n e döndü, b ü tü n b ed en i z a n g ır z a n g ır titr e y e ­
r e k b a ğ ırd ı:
— D ede! P a n te le y dede!
G ö k ten o n a b a ş k a b ir y a n ıt geld i: « T ırrrra k -
ta k -ta k !»
A r a b a c ıla rın y e rle rin d e d u ru p d u rm a d ık la rı­
n a b a k m a k iç in Y e g o ru şk a g ö zlerin i a ra la d ı. O
a n d a d a şim şek ik i y erd e b ird en ç a k a r a k ta
u z a k la ra d ek b ü tü n yolu, a ra b a la r ı, s ü rü c ü le ri­
n i a y d ın la ttı. Y o ld a n d e re c ik le r ak ıy o r, k a b a r ­
c ık la r h oplu yord u . P a n te le y h em e n a r a b a n ın y a ­
n ın d a y d ı,tü m sek şa p k a sı, o m u z la n u fa k b ir h a ­
s ır la örtlü y d ü . G ö k g ü rü ltü le rin d e n sa ğ ırla şm ış,
şim şek le rd en k ö rleşm iş g ib i, yü zü nd e n e b ir
k o rk u izi v ard ı, n e de en u fa k b ir ta s a ...
— D ede! D ev ler g e liy o r
Y e g o ru şk a d u rm a d a n b ağ ırd ığ ı, a ğ la d ığ ı h a l­
de n e y az ık ki, dede o n u işitm ed i. D a h a ile rd e n
de Y e m e ly a n yü rü yord u . B a şın d a n a y a k la n n a
d o ğru s a r k a n k o ca m a n b ir h a s ır la ö rtü n m ü ştü .
B u d u ru şu y la ü çg en b içim in d ek i b ir cism i a n ­
d ırıyo rd u . B a ş ın a h iç b ir şey ö rtm e m iş b u lu n a n
V a s y a h e r z a m a n k i g ib i, d izlerin i k ırm ad an ,
a y a k la n m fa z la y u k a n k a ld ırm a d a n , o k la v a
y u tm u ş g ö rü n ü şü y le dim d ik y ü rü y o rd u gene.
Ş im ş e k ç a k tığ ı a n d a k e rv a n h a re k e t e tm iy o r-
m uş, a r a b a c ıla r d u rd u k la n y erd e donup k a l­
m ışla r, V a s y a ’n ın k a lk ık b a c a ğ ı h a v a d a ö y lece
ta şla ş m ış g ibiyd i.
Y e g o ru ş k a d ed eye b ir d a h a seslen d i. O n d an
b ir k a rş ılık a la m a y ın c a k ım ıld a m a d a n otu rd u ,
çe v re sin d e o la n la rın so n u n u n g elm esin d en u m u ­
d u n u k esti. G ö k g ü rü ltü sü n ü n b ir a n g elip
onu ö ld ü receğ in d en , is te r istem e z g ö z lerin i a çıp
d ev leri g en e g ö rece ğ in d en a r tık k u şk u su k a l­
m a m ıştı. İsta v ro z çık a rm ıy o r, d ed eye se sle n m i­
y or, a n n e sin i d ü şü n m ü y ord u ; fır tın a n ın h iç k e ­
silm ey eceğ i in a n c ı iç in d e ve ilik le rin e işle y e n
so ğ u k ta n d o lay ı o tu rd u ğ u y erd e k a tılıp k a lm ış ­
tı.
D erk en b ird e n b ire k u la ğ ın a s e s le r çalın d ı.
P a n te ley dede a şa ğ ıd a n ;
— Y eg o ri, u y u y o r m u su n, d elik a n lım ? H adi,
in a ş a ğ ı? d iye b ağ ırıy o rd u .
Ç o cu k ta n ses çık m a y ın c a b ir d a h a b ağ ırd ı:
— Hey, s a ğ ır m ısın , ço c u k ? D u rm a, h ad i, in
a rtık !
Y a b a n c ı b ir erk e k , to k sesiy le;
— N e f ır tın a y a! d ed ik ten so n ra b ir b a rd a k
iyi cin s v o tk a içm iş g ib i k e y ifli k e y ifli h a y k ırd ı.
Y e g o ru şk a c a n la n a r a k g ö z lerin i a ç tı. A r a b a ­
n ın y a n ın d a P a n te ley , ü çg en g ö rü n ü şlü Y e m e l­
y an ile ü ç dev d u ru y ord u . A m a d ev lerin b o y la n
o n la n ilk g örd ü ğ ü z a m a n k in e g ö re ço k k ıs a l-
m ıştı. Y e g o ru şk a bu d ev lere d ik k a tle b a k ın c a ,
o m u z la rın d a k a rg ı d eğil, d irg en tu ta n b a s it b i­
r e r k öy lü o ld u k la n n ı gördü. P a n te le y ile ü çg en
Y e m e ly a n ’m a r a s ın d a b a s ık b ir k öy ev in in a y ­
d ın lık p e n ce re si göze çarp ıy o rd u . A n la şıla n , a r a ­
ba k e rv a n ı b ir k ö y ü n iç in d e k o n a k la m ıştı. Y e ­
g o ru şk a h a s ın ü zerin d e n a ttı, y a n ın d a k i çık ın ı
ald ı, a ra b a d a n a şa ğ ı sıy rıld ı in d i. G ö k g en e e s­
k isi g ib i g e v re k ç a t ır tıla r çık a rtıy o r, ü st ü ste
ş im şe k le r çak ıy o rd u , a m a a y d ın la n m ış b ir p e n ­
c e re n in ön ü n d e k o n u şa n in s a n la r g ö rd ü k ten
so n ra Y e g o ru şk a ’n ın tü m k o rk u su d ağ ılm ıştı.
P an teley ;
— F ır tın a iy id ir, k im se y e b ir z a r a n d oku nm az,
dedi. A y a c ık la n m y a ğ m u rd a n b ira z ıs la n d ı a m a
z a r a n y o k ... Ee, a ra b a d a n in d in m i, Y e g o ri? H a ­
di, g ir iç e riy e ...
Y e m e ly a n h ın ltılı sesiy le d u a okuyordu:
— T a n rım sen bizi k oru ! T a n n m se n b izi k o ­
ru ! B ir y e rle re y ıld ın m d ü şm ü ştü r m u h a k k a k .
(D ev lerd en b irin e döndü) B u r a lı m ısın ız, a r k a ­
d aş?
 — Y oo, G lin ovoloyu z. G lin ovo k öy ü nd eniz biz.
P la te r a ğ a n ın y a n ın d a ça lışırız .
— H a rm a n m ı sü rü y o rsu n u z ?
— İş ço k şim d i... Ö n ce h a rm a n ı k a ld ıra ca ğ ız .
N e ço k şim şek ç a k tı! Ü st ü ste, ü st ü ste d u rm a ­
d a n p a rlıy o r! Ç o k ta n d ır b ö y lesi b ir f ır tın a o l­
m a m ıştı.
Y e g o ru şk a a ra b a d a y k e n g örd ü ğ ü b a s ık köy
ev in e gird i. O n u o ra d a siv ri çe n eli, k a m b u r, c ı­
lız m ı cılız, y a şlı b ir k a d ın k a rşıla d ı. K a d ın e lin ­
d e b ir y a ğ k a n d ili tu tu y o r, g ö z lerin i k ısıy o r, d u r­
m a d a n iç in i çek iy o rd u . Y e g o ru şk a ’ya,;
— U lu T a n n öyle b ir fır t ın a g ö n d erd i k i dedi.
B iz im k ile r b o zk ırd a g e ç iriy o rla r g ecey i. K im -
b ilir n e g ü ç lü k le rle k a rşıla şm ışla rd ır! Ç ok ıs ­
la n m ışsın , y av ru m . H adi, soyu n, soyu n!
S o ğ u k ta n ü rp eren , z a n g ır z a n g ır titre y e n Y e ­
g o ru ş k a ıs la k p alto su n u sırtın d a n ç ık a n p a ttı.
S o n r a k o lla rın ı a çıp b a c a k la r ın ı a r a la y a r a k
o d a n ın o rta sın d a durdu, u zu n sü re b u d u ru şu ­
n u b ozm ad ı. Ç ü n k ü en u fa k k ıp ırd a n m a , ilik le ­
r in e iş ley en ısla k lığ ı, so ğu ğu ü rp e re re k y en id en
d u y m a sın a n ed en oluyordu.
Y e n le ri, g ö m leğ in in s ır tı sırılsık la m d ı; p a n ­
to lo n p a ç a la rı b a c a k la r ın a y ap ışıy o r, b a şın d a n
s u la r sızıyordu .
Y a ş lı k ad ın ;
— N e d iye b a c a k la r ın ı a y ırm ış d u ru y orsu n ,
y a v ru m ? dedi. G e l de o tu r şu ray a.
Y e g o ru ş k a g en e b a c a k la r ın ı a y ır a a y ıra m a ­
s a y a y a k la ştı; o rad a, sed ird e y a ta n b irin in b a ­
şın ın y a n ın a otu rd u . B a ş k ım ıld an d ı, b u rn u n d a n
fıs ılt ıla r çık a rd ı, ağ zı g ev iş g etiriy o rm u ş g ib i oy ­
n ad ı, so n ra sa k in le şti. P ö stek i b ir g o c u k la ö r ­
tü lm ü ş b ir tü m se k lik k a fa d a n b a şla y ıp se d ir b o ­
y u n c a a y a k la r a d o ğru u zan ıy o rd u . U y u y an b ir
k a d ın d ı bu.
Y a ş lı k a d ın iç in i çe k e çe k e d ışa rı çık tı, az
so n ra elin d e b ir d ilim k av u n , b ir d ilim &e k a r ­
puzla g e riy e döndü. E sn ey ere k ;
— Al, ye b u n la n , ik i gözüm , dedi. E vde y iy e ­
cek b a ş k a b ir şey k alm am ış.
Ç ek m ece n in g özü n ü k a rıştırd ı, h a n la r d a h a y ­
d u tla rın tü c c a r la r ı k e s tik le r i c in s te n uzun, siv ­
ri b ir b ıç a k ç ık a r ıp verdi.
Y e g o ru ş k a sıtm a lı g ib i tir t i r titr e y e re k b ir
dilim k a rp u z la b ir d ilim k a v u n u e sm e r e k m e k ­
le b irlik te y em ey e b a şla d ı; b u n d a n d o lay ı ü şü ­
m esi d a h a d a ço ğ ald ı.
Y e g o ru ş k a v e rile n şey leri so ğ u k ta n z a n g ır­
d a y a ra k y e rk e n k a d ın sızlan ıy o rd u :
— T ü h , tü h ! B iz im k ile r g ece y i n a s ıl g e ç iriy o r­
la r a c a b a ? T a n n ’n in ö fk e si tu ttu . T a s v ir k u tu ­
su n a m u m d ik sem iy i o la c a k . N e rey e koym u ş
m u m la n S te p a n id a ? Y e , çocu ğ u m , y e sen. B a ­
n a b a k m a ...
Y a ş lı k a d ın esn ed i, sa ğ elin i g e riy e a ttı, sol
o m zun u n a r k a s ın ı kaşıd ı.
— S a a t ik i m id ir, n e d ir? N erd ey se k a lk ıp işe
k oy u lm ak zam an ı. B iz im k ile r de b o z k ırd a g e ­
ç iriy o rla r g ecey i. İy ic e ıs la n m ış la rd ır şim di-..
Y e g o ru şk a;
— N in e, u y u m a k istiy o ru m , dedi.
Y a ş lı k a d ın b ir a h d a h a çe k ti, esnedi.
— U yu, y av ru m , u y u ... S e n b iz i e sirg e İs a
H a z retleri!.. U zan d ığ ım y erd e u y u y a k a lm ışım .
B ir d e b a k tım , b iris i k a p ıy a tık tık v u ru y o r. H e­
m en to p a rla n ıp k a lk tık . O n e fırtın a y d ı ö y le?
U lu T a n rı n e f ır t ın a la r v e rirm iş? B ir m u m y a k ­
ın alı aziz re sim le rin in önün e. A m a m u m u d a
b u lam ıy o ru m ki!..
K en d i k en d in e sö y len e rek sed ird en b ir çu l
(p ek o la s ıd ır k i k en d i d öşeği) ald ı, fır ın ın y a ­
n ın d a k i çiv id en ik i p ö ste k i g o cu k çık a rd ı, b u n ­
la r la Y e g o ru ş k a ’y a y a ta k y a p m a y a b a şla d ı. B u
a ra d a d u rm a d a n söylen iyo rd u :
— F ır tın a d a k esilm ed i g itti. T a n rı k o ru su n ,
şim d i b ir y a n g ın ç ık a c a k o lsa k im se sönd ürem ez.
B iz im k ile r bo zk ırd an _d ö n em ed iler, o ra d a k a ld ı­
l a r b ü tü n g e c e ... Y a t, y a v ru m sen, u y u m a n a
b a k ... İsa k o ru su n sen i. B a k ıy o ru m , k av u n u n u
b itirm e m işsin . İç le ri g ö tü rm ey eceğ im , k a lk ın c a
y ersin .
Y a ş lı k a d ın ın son u g elm ez a h la rı, esn em eleri,
sed ird e u y u y an k a d ın ın d ü zen li so lu k a lışla rı,
o d a n ın a la c a k a r a n lığ ı, y a ğ m u ru n d ışa rd a te k ­
d üze tıp ırtısı in sa n ın u y k u su n u g etiriy o rd u . Y e-
g o ru şk a , n in e n in y a n ın d a so y u n m a k ta n u ta n d ı­
ğ ı iç in çiz m e le rin i ç ık a r d ık ta n s o n ra g ö sterile n
y e re u zand ı, k oy u n p o stu g o cu ğ a sarın d ı.
B ir d a k ik a b ile g eçm ed en P a n te le y ’in fıs ıld a ­
y a n sesi duyuldu:
— B izim d elik a n lı u yu du m u ?
N in e d e fıs ıltıy la k a r ş ılık verdi:
— Y a ttı, y a ttı. Ş im d i y a ttı... U lu T a n n ’n ın ö f­
k e si g eçm ed i d ah a. D u rm a d a n g ü rlü y o r, b ir tü r ­
lü son u g elm iy or.
P a n te le y ile n in e Y e g o ru şk a ’n in a y a k u cu n d a
y a n y a n a o tu ru y o rla r, k o n u şm a la rı ik id e b ir e s ­
n e m e le rle , iç ç e k m e le rle k e silerek , d işsiz a ğ ız la ­
r ın ın şa p ırtısıy la fisk o s ed iy o rlard ı. Y e g o ru şk a ’
n ın ü şü m esi g eçm em işti h â lâ . Ü z e rin e a ğ ır, k a ­
lın b ir p ö stek i g ocu k ö rtü ld ü ğ ü h ald e k o lları,
b a c a k la r ı titriy o r, b ü tü n iç o rg a n la rı zonklu -
yordu . G o cu ğ u n a ltın a g irin c e ü stü n d e k i ıs la k
g iy sile ri çık a rm ıştı, fa k a t b ü tü n b ed e n in in s a r ­
sılm a s ı g en e de geçm ed i. Ü şü m esi g itg id e a r t ı­
yordu .
P a n te le y a r a b a la r ın b a şın d a n ö b e t s ıra s ın ı g e-
ş irip g eld iğin d e Y e g o ru şk a h â lâ z a n g ır z a n g ır
titriy o r, g ö zlerin e u y k u g irm iy o rd u . S a n k i b ir
şe y b a şın a , g ö ğ sü n e b a s a r a k a ğ ırlık yap ıy or,
o n u b u a ğ ırlığ ın a ltın d a ez iy o r gibiyd i. Y e g o ru ş ­
k a on u ezen şey in n e old u ğu n u a n la y a m a d ı b ir
tü rlü ; bu, ih tiy a r la r ın b itm ey en fisk o su m u y ­
du, y o k sa k oy u n p o stu n u n a ğ ır k o k u su m u ? Y e ­
diği k a rp u z ile k a v u n d a n a ğ z ın ın iç in d e h o ş o l­
m ay an b ir d em ir ta d ı k a lm ıştı. B ü tü n b u n la rın
ü stü n e b ir de p ire le r ısırıy o rd u .
Y e g o ru şk a;
— Dede, ü şü y oru m , d ed iği za m a n k en d i s e s i­
ni ta n ıy a m ad ı.
Y a ş lı k a d ın u z a k ta n g e le n sesiy le;
— U yu, y av ru m , uyu, dedi.
Ç ırp ı b a c a k lı T it u su l u su l y a ta ğ ın a y a k la ştı,
o n a e lle rin i sa lla d ı, so n ra b ü yü d ü bü yü dü , b a şı
ta v a n a v ard ı, o n d an so n ra d a y el d eğ irm en in e
döndü. P e d e r K risto fo r, a r a b a d a k i g iy sileriy le
d eğil de, re sm i p ap az g iy sisi ve elin d e k u ts a l su
serp m e p ü sk ü lü ile d eğ irm en in çe v re sin i d o la n ­
dı, d ö n en k a n a tla r ın a k u ts a l su serp ti, d eğ irm en
b ird en b ire d urdu . D üş g örm ey e, s a y ık la m a y a
b a şla d ığ ın ı a n la y a n Y e g o ru şk a g ö z lerin i a çtı.
— D ede! S u v er! d iye in led i.
A m a d ed eden k a r ş ılık g elm ed i. Y a ta ğ ın iç i
d a y a n ılm a z d ereced e sıca k , o y ü zd en de r a h a t ­
sızdı. Y e g o ru şk a k a lk ıp g iy in d i, o d ad an d ışa rı
çık tı. S a b a h o lm u ştu a rtık . H av a g en e b u lu tlu
o lm a k la b irlik te y a ğ m u r y ağm ıyo rd u . Y e g o ru ş­
k a titre y e titre y e , ıs la k p a lto su n a s a rın a ra k , ç a ­
m u rlu a v lu d a n y ü rü m ey e b a şla d ı. B ir y a n d a n
da ev in çe v re sin d ek i sessizliğ e k u la k k a b a r tıy o r ­
du. O sıra d a k a p ısı y a r ı a ra lık , ç a tış ı s a z la ö r­
tü lü b ir a h ır ç a r p tı gözü ne. K a p ıd a d u ru p iç e ­
riye b a k tı, so n ra e şik te n a d ım ın ı a ttı, k a ra n lık
b ir k öşed ek i te z e k y ığ ın ın ın ü stü n e o tu rdu.
A ğ ırla ş a n k a fa s ın ın için d e d ü şü n ce le r b ir b ir i­
ne k a rışıy o rd u . D e m ir ta d m d a n d o lay ı a ğ z ın ın
içi k u ru m u ş, b ir tu h a f o lm u ştu . Y e g o ru şk a şa p ­
k a s ın ı ç ık a rıp gözd en g eçird i, ü stü n d e k i tav u s
te le ğ in i sıv azlad ı, b u şa p k a y ı a lm a k iç in a n n e ­
siyle b ir lik te ç a r ş ıy a g id işle rin i a n ım sa d ı. S o n ­
r a elin i ce b in e so ktu , o ra d a n k a h v e re n g i, y a p ış­
k a n b ir m a c u n to p ağ ı çık a rd ı. N a sıl g irm iş ti bu
m a c u n to p ağ ı c e b in e ? T am am , şim d i â n ım sı-
 yordu, Y a h u d i k a d ın ın v erd iğ i ç ö re k ti bu. Z a­
v a llıcık , n a sıl da ısla n ıp ezilm işti!
S o n r a p alto su n u gözd en g eçirm e y e b aşlad ı.
P a rd esü b içim in d e d ik ilm iş, ir i k em ik d ü ğ m ele­
ri o lan , k u rşu n i b ir p alto yd u bu. E v in g irişin d e
değil, b ü tü n y en i ve d eğ erli g iy e c e k le r g ib i y a ­
ta k od asın d a, a n n e sin in e n ta ris iy le y an y a n a
a s ılı d uru rd u . B a y ra m d a n b a y ra m a , b ir de
ö n em li g ü n le rd e g iy ilm esin e izin v erilird i. Y e-
g o ru ş k a p alto su n u o d u ru m d a g ö rü n ce iç in ­
d en b ir a c ım a d uygu su g eçti. H em k en d isi, h em
p a lto su y a z g ıla rıy la b a ş b a ş a b ıra k ılm ışla rd ı.
Ç ocu k ca ğ ız eve b ir d a h a d ö n em ey eceğ in i d ü ­
şü n ü n ce a c ık lı b ir a ğ la m a tu ttu rd u , b u s ıra d a az
k a ld ı tezek y ığ ın ın d a n a şa ğ ı y u v arlan ıy o rd u .
O sıra d a , k ılla rı to k a y la to p lan m ış g ib i s u r a ­
tın a tu ta m tu ta m yap ışm ış, y ağ m u rd a n s ır ıls ık ­
lam , iri, b ey az b ir k öp ek a h ırd a n iç e r i gird i;
g ö z lerin i m e ra k la Y e g o ru ş k a ’y a dik ti. H a y v a n ­
ca ğ ız h a v la m a k m ı, y o k sa h a v la m a m a k m ı g e ­
re k tiğ in e k a r a r v erem iy o rm u ş g ib i d uruyordu .
S o n u n d a h a v la m a m a k g e re k tiğ in d e k a r a r k ıla ­
ra k , çe k in e çe k in e Y e g o ru şk a y a soku ld u , onu n
u z a ttığ ı m a cu n u yed i, so n ra g eld iği g ib i se ssiz ­
ce çık ıp g itti.
S o k a k ta b irin in şöyle b a ğ ırd ığ ı d uyuluyord u:
— V a rla m o v ’u n d u r b u n la r!
A ğ la m a sı so n b u la n Y e g o ru şk a a h ırd a n çık tı,
s o k a k ta k i b ir su b irik in tis in in çe v re sin i d o la n a ­
r a k a ğ ır a ğ ır y ürü d ü. A r a b a la r avlu k a p ısın ın
ö n ü n e s ır a s ır a d izilm işti. A y a k k a b ıla rı ç a m u ­
r a b a tm ış, ısla n m ış, g ü z sin e k le ri g ib i u yu şuk,
u y k u lu a r a b a c ıla r o rta lık ta d o la şıy o r y a d a o k ­
la r ın ü stü n d e otu ru y o rd u . Y e g o ru şk a y o lcu lu k ­
ta ta n ıd ığ ı b u a d a m la ra b a k tı ve «K öylü o lm ak
n e b e rb a t, n e c a n sık ıcı b ir şey!» diye d ü şü n ­
dü. S o n ra P a n te le y 'in y a n ın a g itti, o n u n y a n ın a ,
o ku n ü stü n e otu rd u . E lle ri cep lerin d ey d i.
— Dede, ü şü y oru m , dedi titre y e re k .
 P a n te ley g ev şek g ev şek esn ed i.
— Z a ra rı yok, d elik a n lım . Y o lcu lu ğ u m u zu n
b itm esin e az b ir şey k a ld ı...
K e rv a n v a k it g eçirm e d e n y o la koyuldu, ç ü n ­
kü o g ü n h a v a s ıc a k değildi. Y e g o ru şk a g en e
d en g in ü stü n e y a tm ıştı. Az so n ra d oğan g ü n eş
ıs la k g iy sisin i, y ü n d en k le rin i, y aş to p rağ ı ç a ­
b u cak k u ru ttu ğ u h a ld e onu ısıta m ıy o r, b u y ü z­
den tir tir titriy o rd u . B ir a r a g ö zlerin i k a p a d ı­
ğ ın d a g en e in c e b a c a k lı T it’i, y e l d eğ irm en in i
gördü. İç b u la n tıs ıy la b irlik te b ü tü n b ed en in e
çö k en a ğ ırlık ta n k u rtu lm a k iç in o la n c a g ü cü n ü
k u lla n d ığ ı za m a n bu g ö rü n tü le r u zak laşıy o r,
fa k a t b u n la rın a rd ın d a n g ö zleri ö fk ed en k ız a r ­
mış, y u m ru k la n sık ılı, s a ta ş k a n D ım ov k a r ş ı­
sın a d ik ilere k ; «Of, ca n ım sık ılıy o r!» sö zleriy le
g en e b a ş ın ı a ğ rıtm a y a b aşlıy o rd u . O n u n a rd ın ­
d an V a rla m o v g ö rü n ü y o rd u K a z a k a y g ın n ın
sırtın d a , so n ra d a elin d e b ir to y tu ta n , m u tlu ­
lu k ta n a ğ zı k u la k la rın d a K o n sta n tin ... N e b ık ­
k ın lık v erici, ne c a n sık ıcı a d a m la rd ı b u n la r?
A ra d a n h a y li za m a n g eçm iş, a k şa m y a k la ş ­
m ıştı. Y e g o ru şk a su istem e k iç in b a şın ı d o ğ ru lt­
tu ğ u n d a a r a b a k e rv a n ı g en iş b ir n e h ir ü z e rin ­
d eki k öp rü d e d u rm ak tay d ı. A şa ğ ıd a k a r a k a ra
d u m a n la r g örü n ü y o rd u , k a r a d u m a n la r a r a s ın ­
da ise yed eğ in d e m a v n a çe k e n b ir ç a ta n a ... D a h a
ilerlerd e , n e h rin ö tesin d e k ilise le rle , e v le rle tık ­
lım tık lım dolu k o sk o ca b ir d ağ v ard ı. B u a la ­
c a lı b u la c a lı d ağ ın eteğ in d e, y ü k v a g o n la rın ın
y a n ın d a b ir lo k o m o tif y ü rü yo rd u .
Y e g o ru ş k a o g ü n e d eğin n e vap u r, n e lo k o m o ­
tif, n e de b u n la ra b e n z e r şe y le r g ö rm ü ştü , f a ­
k a t şim di b u n la rla k a rş ıla ş ın c a en u fa k b ir k o r ­
ku y a d a ş a şk ın lık d u y m ad ığ ı gibi, n e o ld u k la ­
r ıy la d a fa z la ilg ilen m ed i. O a n d a tü m du yd u ğu
şey iç in in b u la n m a sı, b a şın ın d önm esiyd i. K u s­
m a m a k iç in k a rn m ı d en g in k e n a r ın a d ay ad ı,
o ra y a ö ylece y attı. Ç ocu ğ u n b u d u ru m u n u g ö ­
re n P a n te ley şa şk ın lık , c a n sık ın tısı a n la m ın d a
b a ş ın ı iki y a n a s a lla y a r a k b ağ ırd ı:
— T ü h , b izim d elik a n lı h a sta la n m ış! K a m ı­
n ı m ı ü şü ttü , n e etti, y a v ru c a k !.. E lin m e m le­
k etin d e n e y a p a c a k şim d i? K ö tü o ğ la n ın d u ru ­
m u ...

V III

K e rv a n is k e le n in a z ilerisin d e , b ü y ü k b ir h a ­
n ın a v lu su n d a durdu. A ra b a d a n s a rk a n Y e g o -
ru ş k a a rk a d a n ta n ıd ık b irin in se s in i duydu.
B ir is i o n u n in m e sin e y a rd ım ed erken ;
— B iz d ün a k şa m d a n b e r i b u rad ay ız, sizin
y olu n u zu gözlü yord u k, dedi. Y o ld a a rk a n ız d a n
y etişm e k isted ik , so n ra b a ş k a iş le r çık tı, o r a ­
la r a g itm ek z o ru n d a k a ld ık ... V a y -v a y -v a y , p a l­
to n u d a n a s ıl b u ru ştu rm u şsu n ! D ay ıcığ m d an
a z a r işite ce k sin !
Y e g o ru ş k a o n u n la k o n u şa n a d a m ın m e rm e r
y ü zü n e b a k tı, b u n u n D e n isk a old u ğu nu a n ım ­
sadı.
— D a y ıcığ ın la p e d e r K r is to fo r o teld eler. B en
a y rıld ığ ım d a ç a y iç iy o rla rd ı. H adi, gid elim .
D e n isk a b ö y le d iy ere k Y e g ö ru şk a ’yı, N. k a ­
s a b a sı y a rd ım k u ru m u n u n b in a s ın a b en zeyen ,
k a ra n lık , iç sık ıcı, ik i k a tlı, b ü y ü k b ir y a p ıy a
g ötü rd ü . G en iş g irişi, k a r a n lık m e rd iv en leri,
u z u n d a r k o rid o ru g e ç tik te n so n ra Y e g o ru şk a
ile D e n isk a .içe risin d e g e rç e k te n İv a n İv a n ıç ve
p ed er K r is to fo r’u n ça y iç tik le r i k ü ç ü cü k b ir o d a ­
y a g ird iler. Ç ocu ğ u g ö rü n ce ik i ih tiy a r ço k ş a ­
şırd ıla r, y ü zlerin d e se v in ç iz le ri b elird i.
P ed er K risto fo r;
— Oo, Y e g o r N ik o la y e v iç? B a y Lom onosov!
d iy e b a ğ ırd ı.
D a y ısı da;
— Hoş g elm işler, b en im k işizad em ! dedi.
Y e g o ru ş k a p a lto su n u ç ık a rd ı, d a y ısın ın , p e ­
d er K r is to fo r’u n e lle rin i öptü, o n la rla b irlik te
çay içm ey e o tu rd u . Y e g o ru ş k a ’n ın ö n ü n e b ir
b a rd a k ça y k o y a n p ed er K risto fo r, h e r za m a n k i
g ibi y ü zü n d en se v in ç p a rıltıs ı s a ç a r a k ço cu ğ u
soru y a ğ m u ru n a tu ttu :
— E ee, y o lcu lu k n a s ıl g e ç ti b a k lım , p u e r b o n e?
Ç ok y oru ld u n , d eğ il m i? T a n n k im se y e a r a b a y ­
la y a d a m a n d a sırtın d a y o lcu lu k k ısm e t e tm e ­
sin! G id ersin g id ersin , d ö rt b ir y a n d a u cu -b u -
ca ğ ı b u lu n m az, düm düz b o zk ır, u z a n ır. B ö y le-
sine, y o lcu lu k d eğ il p ü sk ü llü b e la d e rle r... Ne
o, ça y iç m iy o r m u su n ? H adi, iç, iç ! S e n k e rv a n la
a ğ ır a ğ ır g e lirk e n b iz k e n te d a h a ö n ce u la ştık ,
sen in iş le r in i y o lu n a koyduk. Ç ok şü k ü r, y ü n ü ­
m üzü de tü c c a r Ç e re p a h in ’e sa tıv erd ik . T a n rım
h erk e se b ö y lesin i n a sip ey lesin , az k a z a n cım ız
o lm ad ı b u iş te n ...
Y e g o n ış k a ’n m için d e, y a k ın lık duyduğu bu
iki in s a n ın y a n ın d a b ü y ü k b ir d e rt y a n m a is ­
teği u y an d ı. P ed er K r is to fo r d u rm a d a n k o n u ­
şu rk e n o h iç b ir in i d in lem iy o r, y a k ın m a la rın a
ö n ce n ered en b a ş la y a c a ğ ın ı d ü şü n ü y ord u . N e
v a r k i p ed er K r is to fo r ’u n o s ıra d a k u la k la r ı t ı r ­
m a la y a n , ra h a ts ız ed en se si d ü şü n ce le rin i to p ­
la m a sın ı z o rla ştırıy o r, k a fa s ın ın iç in i k a r m a ­
k a rışık ediyordu. Ç ay so fra sın d a b eş d a k ik a b i­
le o tu rm a d a n k a lk tı, o d ad ak i d iv a n a g id ere k
u zandı.
P ed er K r is to fo r şa şırm ıştı.
— A l s a n a işte! Ç a y ın ı n iç in içm ed in , ço c u ­
ğum ?
S ız la n m a la rın a n ered en b a ş la y a c a ğ ın a b ir
tü rlü k a r a r v e re m e y e n Y e g o ru şk a a ln ın ı d u v a­
r a d ayad ı, h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ la m a y a b aşlad ı.
O tu rd u ğ u y erd en k a lk a r a k d iv a n ın y a n ın a
g elen p e d e r K risto fo r;
— O d a n e si? S a n a n e oldu, G eo rg i? N için a ğ ­
lıy o rsu n ? dedi a y n ı şa şk ın lık için d e.
Y e g o ru şk a ;
 — B e n ... ben h astay ım , d iyebild i.
P ed er K risto fo r d a h a d a şaşırd ı.
— Ne, h a s ta m ı? İşte b u olm ad ı, ço cu ğ u m ! İn ­
sa n y o lcu lu k sıra sın d a h a s ta la n ır m ı? Y a p tığ ın
işi h iç beğ en m ed im , d o ğ ru su ...
E lin i Y e g o ru şk a ’n ın a ln ın a koydu, y a n a ğ ın a
dokundu.
— E vet, a ln ın c a y ır c a y ır y an ıy o r. Y o ld a y a
ü şü tm ü ş o la c a k sın , y a d a y a ra m a z b ir şey y e­
din. D u a e t U lu T a n r ı’ya, y a v ru m ...
İv a n İv a n ıç d a ço k şa şırm ıştı.
— K in in m i v ersek , n e y a p sa k ? dedi.
— H ay ır, s ıc a k b ir şe y le r y esin d a h a iy i..•
G eo rg i, s a n a ço rb a g e tirte y im m i? Ç o rb a iç e r
m isin ?
Y e g o ru ş k a h ıç k ıra ra k ;
— İs te ... istem iy o ru m diye k a rş ılık verdi.
— Ü şü y o r m u su n y a v ru m ? Y o k sa b ir y erin
m i a ğ n y o r?
— Ö n ce ü şüyordum , şim d i... şim di ate şim v ar.
H er y erim ağ rıy ooor.
İv a n İv a n ıç d a d iv a n ın y a n ın a geld i, e lin i Y e -
g o ru ş k a ’n ın a ln ın a değdi, şa şk ın şa şk ın h o m u r­
d a n a ra k sofraya, döndü.
P ed er K risto fo r, Y e g o ru ş k a ’ya;
— Y a p a c a ğ ın ilk iş, y a tıp g ü zelce b ir u yk u
çekm ek, dedi. İy ic e u y k u n u a l b a k a lım , n e o la ­
ca k !..
Y e g o ru ş k a ’n ın so y u n m a sın a y ard ım etti, b a ­
şın ın a ltın a y a stık koydu, ü zerin e y o rg an , y o r­
g a n ın ü stü n d en de İv a n İv a n ıç ’m p alto su n u ö r t­
tü, so n ra d a a y a k u ç la r ın a b a s a b a s a ç a y m a ­
s a s ın a döndü. Y e g o ru şk a u y u m ak iç in g ö zlerin i
yum du, fa k a t y u m a r y u m m az k en d isin i oteld e
d eğ il de, b o z k ırd a k i y old a, a te şin b a şın d a g ö r­
dü. Y e m e ly a n k o lla rın ı sa llıy o r, k ız a rık gözlü
D ım ov ise yü zü koyu n y erd e y a ta rk e n o n a a la y ­
c ı g ö z lerle bakıyord u .
— D övün o n u ! D övün on u ! diye b a ğ ırd ı Y e -
g oru şk a.
P ed er K risto fo r;
— Ç o cu k ca ğ ız say ık lıy o r, dedi fısıltıy la .
İv a n İv a n ıç ise iç in i çe k ti.
— H iç y o k ta n b a şım ız a iş çık tı. Şim d i b ir de
h a s ta lık la u ğ ra şa c a ğ ız , dedi.
— Ç ocu ğ u n s ır tın a s irk e sü relim , y a ğ la o ğ a -
lım. Y a r ın a b ir şey i k alm az, k a lk a r a y a ğ a .
Y e g o ru şk a k o rk u lu d ü şlerd en k u rtu lm a k için
g ö zlerin i a çtı, ış ığ a b a k m a y a b a şla d ı. P ed er
K risto fo r ile İv a n İv a n ıç ç a y la r ın ı iç m işler, a r a ­
la rın d a fıs ıl fısıl b ir şe y le r k o n u şu y o rlard ı. B i­
r in cis in in yüzünde, yün a lışv e rişin d e n iy i k a ­
z a n ç s a ğ la d ığ ın ı u n u tm a y a n b ir a d a m ın m u tlu
g ü lü m sem esi v ard ı. A n ca k , ev e v a r ır v a rm a z
büyük a ile sin i b a ş ın a to p layıp , o n la r a k u rn a z
k u rn a z göz k ırp tık ta n so n ra n e şe li b ir k a h k a ­
h a a tm a k d ü şü n cesi o n a p a ra k a z a n m a n ın k e n ­
d isin d en d a h a b ü yü k b ir m u tlu lu k v eriy ordu .
İlk in yün ü a lış ed erin d en (fiy a tın d a n ) d a h a
u cu za sa ttığ ın ı sö y ley ere k h ep sin i k a n d ıra c a k ,
so n ra d a gü veyi M ih a il’e k a b a r ık cü zd an ı v e ­
rip; «Al, b a k a lım ! G ör, iş n a s ıl y ap ılırm ış!» d i­
y ecekti. K u zm içov h iç k ıv a n ç lı görü nm ü yord u .
Y ü zü n d e eski6i g ib i, y aln ız iş d ü şü n en b ir a d a ­
m ın k a tıld ığ ın d a n , ta s a d a n b a ş k a b ir şey y o k ­
tu.
A lça k sesle;
— T ü c c a r Ç e re p a h in ’in b ö y le y ü k sek e d e r v e ­
re ce ğ in i n ered en b ile c e k tim ? dedi. B ilsey d im 300
pu d lu k 1 y ü n ü k a sa b a d a y k e n M a k a ro v ’a s a ta r
m ıyd ım ? N e b ü yü k şan ssızlık ! P iy a sa n ın böyle
y ü k selece ğ in i kim b ile b ilird i?
B ey a z m in ta n lı b ir ad am ç a y iç tik le ri se m a ­
v eri k a ld ırd ı, aziz ta s v irin in ö n ü n d ek i k an d ili
y a k tı. P ed er K risto fo r a d a m ın k u la ğ ın a eğ ilerek
b ir şe y ler fısıld ad ı, b erik i, «A nlıyorum .» a n la ­
m ın d a b a şın ı sa lla d ı, k om p lo ya h a z ır la n a n la n n
g iz em li ta v r ın ı ta k ın a r a k d ış a n çık tı. A z so n ra
elin d e la z ım lık la g eriy e döndü. İv a n İv a n ıç y a ­
ta ğ ın ı d öşem eye serdi, b ir k a ç k ez esn ed i, is te k ­
siz istek siz d u a etti, so n ra soyu nup y attı.
P ed er K risto fo r;
— Y a r ın k a te d ra ld e d u a etm ey e n iy etliy im ,
dedi. K a te d ra l a n a h ta r c ıs ı (k o ru cu su ) ta n ıd ı-
ğım d ır. Ö ğle a y in in d e n so n ra d a piskop osu zi­
y a r e t e tm ek istiy o rd u m a m a k e n d ile ri h a s ta y ­
m ış...
E sn ed i, la m b a y ı sönd ürd ü. O d ay ı şim d i y a l­
n ız k a n d il ışığ ı a y d ın latıy o rd u . P ed er K risto fo r
b ir y a n d a n so y u n u rk en , b ir y a n d a n d a k o n u şu ­
yordu:
— H a sta lık d o la y ısıy la k im se y i k a b u l e tm i-
yorm uş. B u d u ru m d a aziz piskop osu g örm ed en
g id eceğ iz ...
P ed er k a fta n ın ı ç ık a r ın c a Y e g o ru şk a ön ü n d e
g en e R o b in so n C ru zo e’yu gördü. R o b in so n şim ­
d ik i k a p ta b ir şe y le r k a r ış tır a r a k o n a y a k la ştı.
— Lom onosov, u y u y o r m u su n ? H adi, k a lk !
S ır tın a s irk e sü rü p y a ğ la o ğ ay ım b ira z . Ç ok iy i
g elir. S e n d e d u a n ı e k sik e tm e ...
Y e g o ru şk a d oğru ld u , y a ta ğ ın iç in d e otu rdu.
P e te r K ris to fo r ço cu ğ u n iç g ö m leğ in i ç ık a r d ık ­
ta n so n ra , s a n k i g ıd ık la n a n k en d isiy m iş g ib i ezi­
lip b ü zü lerek, sık sık so lu y a ra k g öğ sü n ü , s ırtın ı
o ğ m a y a b a şla d ı. B ir y a n d a n d a d u a oku yordu :
— B a b a s m ın v e o ğ lu n u n ve k u ts a l ru h u n
a d ıy la ... Y a t şim d i ço cu ğ u m . S ır t ü stü y at. H a
şö y le ... Y a n n a b ir şey ciğ in k alm az. Y a ln ız , b ir
d a h a g ü n a h işlem e! A teş g ib i de y an ıy o rsu n .
K o rk a rım o fır tın a d a y old ay d m ız?
— E v et, yold ayd ık.
— H a sta lık d u ru p d u ru rk e n g e le ce k d eğ il y a,
h e r şey in b ir n ed e n i v a r. B a b a s ın ın v e o ğlu n u n
ve k u ts a l ru h u n a d ıy la ... H a sta la n m a y ıp d a n e
y a p a ca k tın ? Y a ğ m u rd a k a lm ışsın ...
Y e g o ru ş k a ’yı g ü z elce o ğ d u k tan so n ra iç g ö m ­
leğini y en id en giy d ird i, ü z erin i sım sık ı ö rttü , ü s­
tünde ista v ro z ç ık a rd ı. Y e g o ru şk a on u d a h a so n -
ıa d u a -e d e rk e n gördü . Y a ş lı a d a m p ek ço k d u a
biliy o r o lm alıy d ı, çü n k ü k u ts a l ta s v irin ön ünd e
d ik ilirk en fıs ıl fıs ıl d u a o k u m a sın ın son u g e l­
m eyecekm iş g ib i g örü n ü y o rd u . E n so n u n d a d u a­
la rın ı b itird i, p e n ce re le re , k ap ıy a, İv a n İv a n ıç ’a
dönüp ista v ro z ç ık a rd ı, b a şın ın a ltın a y a stık a l­
m ak sızın k ü çü k b ir d iv a n a u zan d ı, ü stü n e k a f ­
ta n ın ı örttü.
K o rid o rd a s a a t 10’u vu rd u. Y e g o ru şk a s a b a h a
k a d a r d a h a b ir sü rü z a m a n k a ld ığ ın ı d ü şü n ü r­
ken c a n sık ın tısıy la b a ş ın ı d iv a n in a rk a lığ ın a
d aydı. B u la n ık , eziy e t v e r ic i k a b u s la rd a n k u r tu l­
m ay a ça lışm ıy o rd u a r tık ... F a k a t s a b a h u m d u ­
ğu n d an d a e rk e n geld i.
A lnı d iv a n ın a r k a lığ ın a d a y a lı, k ısa b ir sü re
y atm ış g ib iy d i sa n k i. G ö zlerin i a ç tığ ın d a eğ ik
güneş ış ın la n h e r ik i p e n cered en b ird e n iç e ri
g ire re k od ayı a y d ın lığ a bo ğm u ştu . P e d e r K ris-
lo fo r ile İv a n İv a n ıç g itm işlerd i. O d a d e rli-to p -
lu, cıv ıl cıv ıl g ü n e şle d oluydu, fa k a t bu ay d ın ­
lık h u z u r v eriy o rd u in sa n a . A y n c a h a v a s ın a p e ­
d er K ris to fo r’u n k u ru p e y g a m b e rç iç e ğ i ve selv i
kok u su sin m işti. (Evd e p e y g a m b e rç iç e k le rin d e n
k u tsa l su serp m e p ü sk ü lleri v e ta s v ir k u tu la r ı­
n a sü sle r y a p tığ ı iç in p e d e rin b ü tü n g iy sile rin ­
d en çe v re y e b u k o k u y a y ılırd ı.) Y e g o ru şk a b a ş ı­
nın a ltın d a k i, p ed e r K risto fo r’u n k en d isi k u lla n ­
m ayıp o n a v erd iğ i y a stığ a , p e n ce re d e n y ere d ü­
şen e ğ ik ış ın la ra , d iv a n ın d ib in d e d u ra n , y en i
b o y a n m ış çiz m elerin e b a k tı, güldü. O a n d a a r a ­
bad a, d en g in ü stü nd e b u lu n m a y ışın a , ç e v re sin ­
d eki tü m eşy a n ın k u ru lu ğ u n a , ta v a n d a şim şek ­
le rin ça k m a y ıp g öğ ü n g ü rlem e y işin e h em ş a ş ı­
yor, h em de sev iniyord u.
D iv a n d a n a ş a ğ ı a tla y ıp g iy in m ey e b a şla d ı.
K en d in i çok iy i hissed iy o rd u ; b ir g ü n ö n ce k i h a s ­
ta lık ta n b a c a k la rın d a , b o y n u n d a a z b ir k e sik ­
lik k a lm ıştı. S irk e y le , y a ğ la o ğ u lm ası b ek le n en
e tk iy i g ö sterm işti, d em ek k i... B ir g ü n ö n ce b e l­
li b e lirsiz görd ü ğü ç a ta n a , lo k o m o tif, g en iş n e ­
h ir a k lın a g eld iğ i için , b u n la rı y en id en s e y re t­
m ek n iy etiy le, b ir a n ö n ce g iy in ip çık m a y a c a n
atıyo rd u . E lin i-y ü z ü n ü y ık ay ıp silin d ik te n so n ­
r a ta m k ırm ız ı g öm leğ in i g iy eceğ i s ıra d a k a p ı­
n ın k ilid i şık ırd ad ı; y elk en bezi k a fta n ın ın ü s­
tü n d en giydiği, k a h v e re n g i ip e k te n p ap az cü p ­
pesi, b a sto n u , silin d ir şa p k a sı ile p ed er K risto -
fo r eşik te gözüktü. P ed er g ü lü m sey erek , y ü zü n ­
d en ışık s a ç a r a k (k ilised en y en i çık m ış ih tiy a r ­
la r ın h ep si de y ü zlerin d en böyle ışık s a ç a r la r ),
m a s a y a b ir p a sk a ly a çö re ğ i ile b ir p a k e t b ır a k ­
tı, d u a sın ı okudu.
— G ö rü y o ru m ki, T a n rı lü tfu n u g ö n d e rm iş...
N asıl, iy ile ştin m i?
Y e g o ru ş k a p ed erin e lin i öptü.
— İy iy im şim d i...
— Ş ü k ü r Y a r a d a n ’a ... B en de öğle a y in in d e n
dönüyorum . T an ıd ığ ım a n a h ta r c ıy ı bu ld um , b e ­
n i ça y içm ey e ç a ğ ırd ı a m a istem ed im gitm ey i.
K im sey i e rk e n d e n r a h a ts ız e tm e k te n h o ş la n ­
m am . T a n rım o n d an ra z ı olsun!
C ü b b e sin i ç ık a r d ık ta n so n ra g öğ sü n ü sıv az­
lad ı, h iç a c e le etm ed en m a sa n ın ü stü n d ek i p a ­
k e ti açtı. Y e g o ru şk a b ir d ilim tu zlu b a lık sırtı,
iç e risin d e ta n e li h a v y a r b u lu n a n b ir te n e k e k u ­
tu, b ir f r a n c a la gördü.
— B a lık ç ı d ü k k a n ın ın ön ü n d en g e çe rk e n a lı­
verd im b u n la rı. B a ş k a za m a n o lsa b u n ca m a s­
r a f a girm ezd im . O teld e h a sta m ız ın y a ttığ ın ı d ü ­
şü n d ü m d e... B ö yle z a m a n la rd a y a p ıla n m a s ra f­
ta n k im sey e z a r a r gelm ez. Ç ok iyi b ir h a v y a r­
d ır bu, m e rsin b a lığ ı y u m u rta sın d a n y a p ılm ış­
tır.
O s ıra d a b ey a z m in ta n lı ad am b ir se m a v e r
İle ça y ta k ım ı g etird i. P ed er K risto fo r b ir dilim
ekm eğe h a v y a r sürdü, Y e g o ru şk a ’y a u zattı.
— Al, y e şu ek m eğ i. Şim d i bol bo l ye, iç, gez,
so n ra z a m a n ı g e lin ce o ku rsu n . O k u la g irin ce
çok ç a lış a c a k s ın ki, so n u n d a b ir y a r a r ı olsun.
I’, /,herlenm ek m i isten iy o r, ezb erle; b ir şey i ez­
b erlem ed en , özü nü n k a v ra n ıp a n la tılm a s ı m ı is ­
len iyor, o za m a n d a özünü k a v ra y ıp k en d i söz­
lerin le a n la tm a y a ça lış. B ilim le rin h ep sin e a y n ı
önem i v er, h ep sin i de en iy i d ereced e ö ğ re n e ­
cek g ib i ç a b a g ö ster. K im ileri ço k iy i m a te m a -
Lik b ilir, a m a «P yo tr M o g ila k im d ir?» d iy e so ­
ru n ca a v a l a v a l b a k a r. K im ile ri de P y o tr M o-
g ila ’yı ta n ır d a ay d a n , g ü n eşten h a b e r i y ok tu r.
Hana k a lır s a sen h e r şey d en a n la y a c a k b içim ­
de o k u m a lısın . L a tin ce , F ra n sız c a , A lm a n c a ...
co ğ ra fy a , ta rih , ila h iy a t, fe lse fe , m a te m a tik ...
h içb irin i k ü çü m sem ed en ça lış, öğren. A cele e t­
m eden, sin d ire sin d ire, d u a e d e rek ö ğ ren d in mi,
oku lu n u b itir in c e b ir g örev e g ire rsin . B ü tü n b i­
lim leri özü m sed iğ in za m a n h e r iş te k o la y lık la
k a rşıla şırsın . S e n y a ln ız oku, ça lış; b ir g ü n g e ­
lir, em ek le rin in k a rş ılığ ın ı d ev şirirsin . U lu T a n ­
rı h a n g i m esleğ i se ç e c e ğ in i g ö s te rir san a. D ok­
tor m u o la c a k sın , y a rg ıç m ı, m ü h en d is m i, z a ­
m a n ın d a b e lli olur.
U fa k b ir ek m ek d ilim in e h a v y a r sü rü p a ğ z ın a
attı.
— H a v a rile rd e n aziz P av el tü rlü tü rlü , tu h a f
b ilim lere ön em verm em izi ö ğ ü tler. B ü yü cü lü k,
ü fü rü k çü lü k y ap m ak , S a u l g ib i g a ip te n ru h ç a ­
ğ ırm a k y a d a n e ken d in e, n e de b a ş k a la r ın a b ir
y a r a rı d o k u n m ay an b ilim le rle u ğ ra şm a k in s a ­
n a y ak ışm az. B ö y le b ilim le rle u ğ ra ş a c a k s a n h iç
u ğ ra şm a d a h a iyi. T a n r ı’n ın s a n a «Ö ğren !» d e­
d iğ in i ö ğ ren , a k lın ı b a ş ın a d evşir, y e te r bu s a ­
n a ... Aziz h a v a r ile r h e r d ili k o n u şu rla rd ı. S e n
de y a b a n c ı d il öğren. U lu V a s ili m a te m a tik ve
fe lse fe ö ğ ren m işti, o n la rı sen de öğren . A ziz
N esto r ta r ih y azard ı. S e n d e ta r ih ö ğ ren v e yaz.
K en d in e o n la rı ö rn ek a l...
T a b a ğ a d öktüğü ça y ı y a v a ş y a v a ş yud um lad ı,
b ıy ığ ın ı sildi, b a şın ı ik i y a n a döndürdü.
— Y a , iş te böyle ço cu ğ u m ... B en esk i u su le
g ö re okudum , ü stelik şim d i ö ğ ren d ik le rim in ço ­
ğ u n u u n u ttu m . G en e d e y a şa y ışım b a ş k a la r ın a
g ö re d eğ işik tir. H em de ö y lesin e d eğ işik k i! Söz
g elim i b ir yerd e, b ü yü k b ir to p lu lu k a ra sın d a ,
y em ek te y a d a b ir to p la n tıd a L a tin ce b irk a ç söz,
ta r ih te n y a d a fe lse fe d e n ilg in ç b ir k a ç tü m ce
sö ylersin , b u h e m h e rk e sin h o şu n a gid er, h em
de k en d in h o şn u t k a lırsın . D iy elim ki, k e n tte
ce z a m a h k em e si k u ru lm u ş, jü r i to p lan m ış, t a ­
n ık la r a k u ts a l y em in e ttirm e k g ere k iy o r. B a ş ­
k a p a p a z la r o lsa sık ılır la r, y a p tırm a k ta n ç e k i­
n irle r. A m a b en b u işi g ü zelce k ıv ırd ık ta n b a ş k a
y a rg ıç la rla , sa v c ıla r la , a v u k a tla r la a h b a p lık
ed erim ; b ilg in b ir k işi o la ra k o n la r la b irlik te
ç a y içer, ş a k a la ş ır, g ü ler, b ilm e d ik lerim i de o n ­
la r d a n so ra rım . H o şla n ırla r böyle şey lerd en . İş ­
te böyle, o ğ lu m ... B ilm ek ay d ın lık , b ilm e m ek
ise k a ra n lık tır. O ku, oku; d u rm a d a n oku ! B ili­
y o rsu n zo r b ir iş tir b en im s a n a söyled iğim , b ö y ­
le z a m a n d a ço k d a p a r a iste r. S a n a g elin ce , a n ­
n e c iğ in d ul k ald ı, d u l-y etim a y lığ ıy la g e çin m e k
zo ru n d asın ız. G en e d e... şe y ...
P ed er ü rk e k ü rk e k k a p ıy a b a k tı, sesin i a lç a l­
ta r a k ekled i:
— İv a n İv a n ıç y a rd ım e d e r sa n a . D estek
o lu r... K en d i ç o c u k la rı o lm a d ığ ın a g ö re y ard ım
etm ey ip d e n e y a p a c a k ? O k o n u d a h iç m e ra k
etm e.
Y ü z ü n ü cid d ileştird i, a lç a k sesle k o n u şm a sı­
n ı sü rd ürd ü :
— A m a, b a k G eo rg i, T a n r ı s a n a u zu n ö m ü r­
le r v ersin , z a m a n ı g e lin ce se n de n e a n n e n i u n u ­
tu rs u n n e de İv a n İv a n ıç ’ı. A n n e le ri sa y m a k
U lu T a n r ı’n m b u y ru ğ u d u r. İv a n İv a n ıç v e lin i­
m etin d ir, b ö y le o ld u ğ u n a g ö re se n in b a b a n y e ­
rin e g eçe r, on u d a sa y m a n g e re k ir. B ir g ü n o k u ­
yup ad am o lu rsa n , T a n rı g österm ey e, sen d en
d a h a g e rid e d irle r, b ilg isiz d irle r d iy e in s a n la rı
yüksüm eye k a lk a rs a n , v a y se n in h a lin e , v a y s e ­
nin h a lin e !
P ed er K risto fo r e lle rin i y u k a rı k ald ırd ı, in ce
sesiyle;
— V a y s a n a k i v ay , v ay ! diye ü steled i.
P ed er K r isto fo r k o n u şm a y a d alm ış, b ö y le d u ­
ru m la rd a d en ild iğ i gibi, k o n u şm a n ın ta m ta d ı­
na v a rm a y a b a şla m ıştı. A m a o sıra d a k a p ı
açıld ı, İv a n İv a n ıç iç e r i gird i. İv a n d ây ı ça b u k
(.abuk s e lâ m la ş tık ta n so n ra m a sa y a otu rd u , b ü ­
yük b ir a c e le si v a rm ış gibi, h ız lı h ız lı ç a y ın ı iç ­
m eye b a şla d ı. Y u d u m la r a ra s ın d a da;
— B ü tü n iş le ri b itird im , dedi. K a s a b a y a h e ­
m en d ö n eb ilird ik , g elg elelim d a h a Y e g o ru ş-
k a ’y la işle rim iz v a r. O n u y erle ştirm e m iz g erek.
Kız k a rd e şim b u r a la r d a b ir y erd e a rk a d a ş ı N a s­
ta sy a P e tro v n a ’n ın o tu rd u ğ u n u söylüyord u. B e l­
ki de şu n u y a n m a a lıv e rir.
C ü zd an ın ın iç in i k a rıştırd ı, b u ru şu k b ir k a ğ ıt
p a rça sı b u lu p çık a rd ı.
— « M a la y a N ijn a y a S o k a ğ ı, k en d i evind e o tu ­
ru r N a sta sy a P e tro v n a T o sk u n o v a ’ya». H em en
gidip a r a s a k iy i o la c a k . İş-g ü ç b itm iy o r ki!..
Ç a y la rın ı b itir in c e İv a n İv a n ıç ile Y e g o ru şk a
b irlik te ç ık tıla r. H an d a n d ış a n a d ım la rın ı a tt ık ­
la rın d a İv a n İv a n ıç h â lâ söyleniyord u :
— İş-gü ç, d u rm a d a n iş -g ü ç ! A t sin e ğ i g ib i y a ­
p ıştın ü z erim e! «O ku yacağım !» d iye tu ttu rd u n ,
T a n n s a n a a k ıl-d ü şü n ce v ersin ! O k u y u n ca te ­
m elli b a ş ta n ç ık a c a k s ın , a m a işk e n c e y i h ep biz
çek eceğ iz!
H an a v lu su n d an g e ç e rle rk e n Y e g o ru şk a b ir ­
lik te y o lcu lu k y a p tığ ı a r a b a la r ı d a g örem ed i,
a r a b a c ıla r ı da. S a b a h e rk e n d e n isk e ley e g itm iş
o lm a lıy d ıla r. A v lu n u n u zak b ir k ö şe sin d e ço k
y a k ın d a n ta n ıd ığ ı k ö h n e b riç k a y a g ö zleri ta k ıl­
dı. B riç k a n ın y a n ın a b a ğ la n m ış d oru a t la r y u ­
la fla r ın ı g ev eliy o rlard ı. Y e g o ru şk a ; «Elveda, a r a -
b a cık !» d iye g eçird i için d en .
İlk in sonu g elm ez g ib i g ö rü n en b ir b u lv a rd a n
yokuş y u k a rı tırm a n d ıla r, so n ra ç a r ş ın ın o r ta ­
sın d a n g e çtile r. B u ra d a İv a n İv a n ıç b ir p o listen
N ijn a y a S o k a ğ ı’n ın bu lu n d u ğ u y eri sordu. Polis
g ü lm ey e b a şlad ı.
— O hoo! D a h a ço k y ü rü y ecek sin iz. T a o ra d a ­
k i ç a y ır lığ ı g eçin b a k a lım !
Y o ld a k a r ş ıla r ın a sık sık fa y to n la r çık ıy o rd u ,
fa k a t d ayısı fa y to n a b in m ek g ib i b ir lü k se a n ­
c a k b a y ra m la rd a , k im i özel d u ru m la rd a izin
v erird i.
D ayısı ile Y e g o ru şk a ö n ce p a rk e ta ş d öşen m iş
y o lla rd a n , so n ra y a ln ız y a y a k a ld ırım ı b u lu n a n
to p ra k so k a k la rd a n , y ü rü d ü ler. B a c a k la r ı ile
d ille ri bu ik i k işiy i M a la y a N ijn a y a S o k a ğ ı’n a
u la ştırd ığ ı za m a n ik isin in de y ü zleri k ız a rm ış­
tı. Ş a p k a la r ın ı ç ık a rıp te rle rin i sild iler.
İv a n İv a n ıç b ir k a p ın ın ön ü n d e isk em lesin d e
o tu ra n y a şlı b ir a d a m a sordu:
— L ü tfen sö y ler m isin iz, N a sta sy a P e tro v n a
T o sk u n o v a ’n ın evi b u ra la rd a n ered ed ir?
Y a ş lı a d a m b ira z düşündü.
— B u r a la rd a T o sk u n o v a d iy e b irisi yok. S a k ın
T im o şen k o o lm asın ?
— H ay ır, T o sk u n o v a...
— Ö yley se T o sk u n o v a yok.
O n la r b ira z u z a k la ş ın c a y a şlı ad am a r k a la ­
rın d a n sesleAdi:
— Boşu b o şu n a a ra m a y ın . Y o k d iy o rsam y o k ­
tu r.
İv a n İv a n ıç b u s e fe r a y n ı soruyu, ta b la sın d a
a y çiç e ğ i ve a rm u t sa ta n y a şlı b ir k a d ın a sordu:
— B a k a r m ısın, tey ze! N a sta sy a P e tro v n a T o s-
k u n o v a ’yı arıy o ru z. E v i b u r a la r d a n ered ed ir?
K en d i ev in d e o tu ru r.
 K ad ın o n a şa şk ın b ir y ü zle b a k tık ta n so n ra
K ü ld ü .
— N a sta sy a P e tro v n a şim d i k en d i ev in d e o tu r­
m uyor k i! K ızın ı k o c a y a v erip ev i de g ü v eyin e
b ıra k a lı sek iz y ıl olu yor. Ş im d i g ü v eyi o tu ru ­
yor o n u n evinde.
K o ca m a n k o c a m a n açılm ış g özleri; «A p tallar,
n asıl olup d a böyle b a s it şe y le ri bilm ezsin iz?»
d ercesin e gü lü m sü yord u .
— P ek i, şim d i n ered e o tu ru y o r?
K ad ın ço k şa şırm ış g ib i e lle rin i çırp tı.
— A h , T a n rım , bu d a s o ru lu r m u ? K ira d a
şim di. E v in i g ü v ey in e b ır a k a lı ta m sek iz y ıl o l­
du. S iz n e le r sö ylü y o rsu n u z?
K a d ın ca ğ ız İv a n İv a n ıç ’ın da; «Y a öyle m i?
İ3ak iş te b u n u bilm iyo rd u m ?» d em esin i b e k le -
d iyse de, b e rik i h iç is tifin i bozm ad ı.
— Y a k ira d a o tu rd u ğ u y e r n e re si?
S a tıc ı k a d ın k o lla rın ı çem red i, ç ıp la k k o lla rı­
nı u z a tıp ik i k işin in g id e c e k le ri y eri t a r if e d e r­
ken b ir y a n d a n d a in ce, k u la k ç ın la ta n b ir s e s­
le b a ğ ırıy o rd u :
— D osd oğru g id in , gid in, g id in ... B ö y lece k ır ­
mızı b ir ev ceğ ize v a rıp onu d a g e çin ce sol k o l­
d a b ir a r a so k a !: g ö recek sin iz. B u a r a so k a ğ a
sapın , so ld an ü çü n cü k ap ı a ra d ığ ın ız evdir.
İv a n İv a n ıç ile Y e g o ru şk a k ırm ızı ev ciğ e v a r ­
d ıla r, so ld ak i a r a so k a ğ a sa p tıla r, ü çü n cü k a p ı­
ya y ön eld iler. Y ö n e ld ik le ri k u rşu n iy e b o y a n ­
mış, k ö h n e k a p ın ın h e r ik i y a n ın d a k o ca k o c a
ç a tla k la r ı b u lu n a n , k u rşu n i re n k te b ir ta h ta çit
u zanıyord u . T a h ta ç itin k a p ıy a g ö re sa ğ d a k a ­
lan b ölü m ü ile ri d o ğru ab a n m ış; «H a y ıkıld ım ,
h a y ık ıla ca ğ ım .» d iye k ork u v eriy o rd u in sa n a ;
so ld ak i bölü m ise g eriy e, a v lu y a d oğru y a tm ış­
tı. İk i bölü m ü n a ra s ın d a d ik d u rm a y a ç a lışa n
kapı, ile riy e m i, y o k sa g eriy e m i eğ ilm esi g e re k ­
tiği k o n u su n d a k a ra rs ız lık g e ç iriy o r g ibiyd i.
İv an İv a n ıç k ap ıy ı a çtı, k a n g a l d ik en leri, k e lo t-
l a n b ü rü m ü ş g en iş a v lu ç ık tı ö n le rin e . D ış k a ­
p ıd a n yüz ad ım k a d a r ile rd e k ırm ız ı k a p ılı, y e­
şil p a n c u rlu b ir ev ceğ iz v ard ı. K o lla rm ı s ıv a ­
m ış, e te ğ in i to p lam ış şişm a n b ir k a d ın a v lu n u n
o rta sın d a d u ru y or; y ere b ir şe y le r s a ç a rk e n , ta b -
la c ı k a d m ın k i g ib i in ce, ç ın la tıc ı b ir sesle b a ğ ı­
rıyord u ;
— G el b ili-b ili-b ili!..
K a d ın ın a rk a s ın d a siv ri k u la k lı, k ızıl tü ylü
b ir k öp ek d u r m a k ta y d ı K ö p ek k o n u k la rı g ö rü r
g örm ez k a p ıy a k oştu , te n o r sesiy le h a v la m a y a
b a şla d ı. (B ü tü n k ızıl tü y lü k ö p e k le r te n o rla h a v ­
la r la r.)
K ad ın , g ö z lerin i e lle riy le sip e rle y e re k b ağ ırd ı:
— K im i arıy o rsu n u z ?
İv a n İv a n ıç so p asın ı k ız ıl tü ylü k öp eğ e s a l­
lad ı.
— İy i g ü n le r! S ö y le r m isin iz, N a sta sy a P et-
ro v n a T a sk u n o v a b u ra d a m ı o tu ru y o r?
— E vet, b u ra d a o tu ru y o r. N e y a p a ca k sın ız
onu?
İv a n İv a n ıç ile Y e g o ru şk a k a d ın a d oğru y a k ­
la ş tıla r. B u s ıra d a k a d ın o n la rı k u şk u y la sü zü ­
yordu.
— N için a rıy o rsu n u z, sö y le r m isin iz?
— N a sta sy a P e tro v n a siz m isin iz y o k sa ?
— Ee, b en im . N e o la c a k ?
— Ç ok iy i... Şey, a n ım s a r m ısın ız, bilm em .
E sk i a rk a d a şın ız O lg a İv a n o v n a K n y a z y e v a se ­
la m g ö n d erd i size. B u d a o n u n oğlu. B e lk i u n u t-
m u şsu n u zd u r, b e n de k a rd e şi İv a n İv a n ıç ’ım ...
B izim N. k a sa b a sın d a n o ld u ğu nu zu b iliriz biz.
K a sa b a m ız d a doğdunuz, k a sa b a m ız d a bü yü d ü ­
n ü z ...
O rta lığ a b ir sessizlik çö k tü . Ş işm a n k a d ın
g ö z lerin e in a n a m ıy o rm u ş, b ird en n ey e u ğ ra d ı­
ğ ın ı şa şırm ış g ib i İv a n İv a n ıç ’a a n la m sız , bön
g ö z lerle b a k tı b a k tı; s o n ra a n sız ın c a n la n a r a k
e lle rin i çırp m a y a b a şla d ı. B ö y le ik i e lin i b ird en
b ıra k ın c a e te ğ in d e k i y u la fla r y e re saçıld ı, g öz­
lerin d en y a ş la r b o şan d ı, k u la k ç ın la ta n b ir ç ığ ­
lık a ttı.
— O lg a İv a n o v n a ’n ın oğlu m u ? A h , ik i gözüm
benim , ciğ e rim ! A m an , b a n a d a n e le r o lu y o r?
A ptal g ib i d ik iliy o ru m ! A h , b en im m eleğ im , c a ­
nım !..
Y e g o ru ş k a ’y ı k u c a k la d ı, ço cu ğ u n yüzü n ü göz-
y a ş la rıy la ıs la ta r a k öptü öptü. S o n r a e lle rin i
o ğ u ştu rm a y a b a şla d ı.
— A m a n ın T a n rım , O lg a ’n m o ğlu y m u ş! G ü ­
v ercin im b en im ! N e sev im li, n e ta tlı b ir ço cu k !
Tıpkı d a a n n esi! H ık d em iş, b u rn u n d a n düşm üş!
Ee, a v lu n u n o rta s ın d a n e d ik ilip d u ru y o rsu n u z?
Hadi, iç e r i b u y u rsa n ız a!..
Ş iş m a n k a d ın ev e d oğru h ız lı h ız lı y ü rü rk e n
b ir y a n d a n a ğ lıy o r, b ir y a n d a n d a d u rm a d a n
konu şuyord u. İk i k o n u ğ u d a a r k a s ın a d üşm ü ş­
tü.
Ü çü b ird en aziz ta s v irle riy le , ç iç e k s a k s ıla ­
rıy la b ezen m iş, k ü çü k h a v a sız b ir o d a y a g ir ­
d ik le ri z a m a n k a d ın d u rm a d a n kon u şu y ord u :
— O rta lık d a to p la n m a d ı d a h a ! A , M ery em
A n a !.. K ızım V a s ilis a ! Ç a b u k g el d e p a n c u rla rı
aç!.. O liç k a ’n ın b ö y le c ic i b ir o ğ la n cığ ı o ld u ğ u ­
nu bilm iyo rd u m . D em ek böyle!..
Ş işm a n k a d ın k o n u k la rın a b ira z a lışıp sessiz ­
leşin ce İv a n İv a n ıç o n u n la y a ln ız b a ş ın a k o ­
n u şm a k is te d iğ in i b ild ire re k b ir k ö şe y e ç e k ti B u ­
n un ü z erin e Y e g o ru şk a b a ş k a b ir o d a y a gitti.
B u ra d a ilk in b ir d ik iş m a k in e s i ç a r p tı gözüne.
P en c e re n in ön ünd e, için d e sığ ırc ık b u lu n a n b ir
k a fe s asılıy d ı. O d an ın ş u ra s ın d a -b u ra s ın d a en
a z ın d a n ö te k i o d ad ak i k a d a r ço k aziz ta s v irle ri,
çiçe k s a k s ıla r ı v ard ı. M a k in e n in y a n ın d a T it g ib i
to m b u l y a n a k lı, a k -p a k b a sm a e n ta rili, yüzü
g ü n eş y a n ığ ı, k ü çü k b ir k ız ço cu ğ u k ıp ırd a n ­
m a d a n d u ru yord u . G ö zlerin i Y e g o ru ş k a ’n ın g öz­
le rin e d ik ip k irp ik le rin i k ırp m a d a n b a k a n ç o ­
cu k ca ğ ız b u k a rş ıla ş m a d a n d o lay ı son d ere ce
r a h a ts ız olm alıy d ı. Y e g o ru şk a d a o n a b a k tı,
u zu n b ir sessizlik ten so n ra sordu:
— A d ın n e sen in ?
K ü çü k k ızın d u d a k la rı h a fifç e k ıp ırd an d ı, y ü ­
zü a ğ la m a k lı oldu, titr e k b ir sesle;
— A tk a, dedi.
«K atka» d em ek ti bu.
Ö b ü r o d ad an İv a n İv a n ıç ’m fısıl fıs ıl k o n u ş­
m a sı g eliyord u :
— Sizd e k a la c a k . E ğ e r k a b u l ed ersen iz ay d a
10 ru b le öderiz. L ü tfen k a b u l edin. Sessiz, ş ı­
m a rtılm a m ış b ir ço cu k tu r.
N a sta sy a P e tro v n a a ğ la m a k lı a ğ la m a k lı için i
çekiyord u .
— Siz e b en şim di n e söyleyeyim , b ilm e m k i...
O n ru b le iyi p a ra , n e v a r k i, elin ço cu ğ u n u n so­
ru m lu lu ğ u n u a lm a k k o lay değil. A n sızın h a s ta -
la n ıv e rir, b a ş k a b ir şey olur.
Az so n ra Y e g o ru şk a ’yı ö b ü r o d ay a ç a ğ ır d ık ­
la rın d a İv a n İv a n ıç a y a ğ a k alk m ış;
— Eh, ö yley se h o şça k a lın , diyordu. H a, şey,
iyi oldu d a a k lım a geld i. Ç ocuğu g eriy e g ö tü r­
m eyeceğ im , şim di de sizde k a lsın . (Y e g o ru şk a ’
y a döndü.) Y eg o r, k a lırsın , d eğ il m i? H adi, k al,
k a l. S a k ın y a ra m a z lık etm e, N a sta sy a P etro v n a '
n m sözün d en çık m a. H oşça k alın . Y a r ın g en e
g ö rü şü rü z ...
İv a n İv a n ıç böyle d iy ere k çık tı g itti. N a s ta s ­
y a P etro v n a, Y e g o ru şk a ’yı b ir d a h a k u ca k la d ı,
«M eleğim !» d iy ere k öptü, okşad ı. O n d an so n ra
d a a ğ la m a k lı b ir yüzle so fr a h a z ır la m a y a k o ş­
tu.
Y e g o ru şk a y en i ta n ıştığ ı şişm a n k a d ın la so f­
ra d a y a n y a n a o tu ru rk e n o n u n sonu g elm ez so ­
ru la r ın a y a n ıt y e tiştirm e y e ça lışıy o r, ö n ü n e k o ­
n u la n sıca k , y a ğ lı la h a n a ço rb a s ın ı içiy ord u .
A k şa m le y in d ik iş m a sa sın ın b a şın d a N a sta s­
y a P e tro v n a ile k a r ş ı k a rş ıy a , b a ş ın ı e lle rin in
a r a s ın a a la r a k o tu ru rk e n g en e o n u n k o n u şm a ­
la rın ı d in lem ek tey d i. K ad ın , a ğ la m a la r ı g ü lm e­
le rin e k a r ış a r a k a n n e siy le b irlik te g eçe n g e n çlik
g ü n lerin i, ev liliğ in i, ç o c u k la rın ı a n la tıy o rd u Y e -
g o ru şk a ’ya. O c a k ta b ir c ır c ır b ö ce ğ i cırlıy o r,
la m b a n ın fitili b e lli b e lirsiz cızırd ıyo rd u . A lça k
sesle k o n u şa n k a d ın h e y e c a n d a n ik id e b ird e
yü k sü ğ ü n ü d ü şü rü yor, y ü k sü ğ ü a lm a k iç in m a ­
sa n ın a ltın a g ire n to ru n u K a tk a o ra d a Y e g o -
r u ş k a ’n m a y a k la r ın ı sey re k o y u ld u ğ u n d an o la ­
cak , m a sa n ın a ltın a g ird ik te n so n ra b ir tü rlü
ç ık m a k bilm iyo rd u .
Z a v a llı Y e g o ru şk a d in liy o r, d in liy or, u y u k lu ­
yor, şişm a n k a d ın ın yüzünü, k ıllı e t b en in i, y ü ­
zü nd eki göz y a şı iz le rin i sey red iyo rd u . O an d a
d uyduğu h ü zü n sonsuzdu. Y a tm a z a m a n ı g e lin ­
ce y a ta ğ ın ı sa n d ığ ın ü stü n e serd ile r, e ğ e r ca n ı
b ir şey y em ek is te rse g ece k o rid o ra çıkıp, p e n ­
c e re n in ö n ü n d ek i ü stü ö rtü lü ta b a k ta d u ran
p iliç k ız a rtm a sın ı y iy e b ile c e ğ in i söyled iler.
E rte s i g ü n s a b a h ta n İv a n İv a n ıç ile p ed er
K risto fo r v e d a la şm a y a g eld iler. O n la rın g elişin e
çok sev in en N a sta sy a P e tro v n a se m a v e r k a y n a t­
m ak iç in k o ştu ğ u s ıra d a İv a n İv n ıç e lle rin i s a l­
la m a y a b a şlad ı.
— Y ok, yok, şim d i ça y la , şe k e rle v a k it h a r ­
ca m a y a lım ! B iz h em e n gid eceğiz.
V e d a la şm a d a n ö n ce o tu rd u lar, b ir d a k ik a k a ­
d a r k im sed en ses çık m ad ı. B u sıra d a b a k tı. S e s ­
siz lik b itm ed en İv a n İv a n ıç a y a ğ a k a lk tı.
— E h , d em ek a r tık k a lıy o rsu n , dedi.
Y ü z ü n d e k i iş ad a m ı k u ru lu ğ u b ir a n d a silih -
di, b u n u n y e rin e h a f if b ir k ız a rık lık la ü z ü n tü ­
lü b ir g ü lü m sem e y ayıld ı.
— B a k , y eğ en im , o k u iş te ... A n n e n i u n u tm a
N a sta sy a P e tro v n a ’n m sözünü d in le. E ğ e r iy i:
o k u rs a n sen i h e r b a k ım d a n d estek ley eceğ im '
a k im d a n ç ık a rm a .
C eb in d e n p a ra k e se sin i çık a rd ı, Y e g o ru ş k a ’
y a s ırtın ı d ö n ere k k a rış tırd ı k a rıştırd ı, için d en
b ir 10 k a p ik lik b u la r a k b u n u Y e g o ru şk a ’n m av-
c u n a sık ıştırd ı. P ed er K risto fo r iç in i çe k ti, h iç
a c e le etm ed en Y e g o ru ş k a ’y ı k u tsad ı.
— B a b a s ın ın v e o ğ lu n u n v e k u ts a l ru h u n a d ıy ­
la ... O ku, oğlum , ço k ç a lış ... B ir d a h a g ö rü şm e­
d en ö le ce k o lu rsa m b e n i h a y ır la an . Al, b e n de
s a n a b ir 10 k ap ik lik ; k a b u l e t bu n u .
Y e g o ru ş k a p a p a z ın e lin i öptü, ağ lad ı. İçin d e
b u ih tiy a rla , b ir d a h a g ö rü şm ey ecek m iş g ib i b ir
duygu v ard ı. İv a n İv a n ıç o d ad a b ir ölü v a rm ış
g ib i sesin i a lç a lta ra k ;
— N a s ta sy a P etro v n a, g im n a z iy a y a d ilek çey i
verd im , dedi. 7 a ğ u sto sta ço cu ğ u n g iriş sın av ı
v a r. S iz e z a h m e t o ra y a g ö tü rü v erirsin iz. Eh,
esen k a lın ız. S e n de h o şça k a l, Y eg o r. A lla h a ıs­
m a rla d ık !..
N a sta sy a P e tro v n a o n la r g id erk en a r k a la r ın ­
dan;
— B i r ça y ım ı içsey d in iz, diye inledi.
G ö z lerin i b ü rü y en y a ş la r a ra sın d a n Y e g o ru ş­
k a d a y ısıy la p e d e r K r is to fo r’u n çık ıp g ittik le r i­
n i b ile görm ed i. B ir a n to p a r la n a ra k p e n cerey e
a tıld ıy sa d a a v lu d a n d a çık m ışla rd ı. Az önce
h a v la y ıp d u ra n k ız ıl tü y lü k öp ek b o rcu n u öd e­
m işle rin r a h a tlığ ıy la g e riy e dönüyordu. N için
y a p tığ ın ı b ilm e d e n Y e g o ru şk a y erin d e n fırla d ı,
o d a d a n d ış a r ı k o ş a r a k k en d in i so k a k k a p ısın a
a ttı. O h ız la so k a ğ a çık tığ ı z a m a n İv a n İv a n iç ile
p e d e r K risto fo r, b irin c is i ç e n g e lli so p asın ı, İk in ­
cisi is e b a sto n u n u s a lla y a r a k d ö n em eci y en i k ıv ­
rılıy o rla rd ı. Y e g o ru şk a o a n a k a d a r b u in s a n ­
la r la b irlik te y a şa d ığ ı h e r şey in b ir d u m an g ib i
b ird e n b ire y o k old u ğu n u a n la d ı. G eriy e d ö n e­
re k u m a rsız lık için d e b ir isk e m ley e çö k tü , k e n ­
d isi iç in o a n d a n so n ra b a şla m ış b u lu n a n , yeni,
bilm ed iğ i y a şa m ı a c ı göz y a ş la rıy la selam lad ı.
N asıl b ir y a şa m o la c a k tı b u ?
 M o sko v a’d a k i « S la v y a n sk i B azar» o te lin in
g a rs o n la rın d a n N ik o lay Ç ik ild eyev b ir g ü n h a s ­
ta la n ıv erd i. B a c a k la r ı ik id e b ir u yu şu y ord u , bu
yüzden y ü rü yü şü b ile d eğ işm işti. B ir k ere sin d e
korid o rd a tö k ez ley ere k tep sid e g ö tü rd ü ğ ü b e -
/.elyeli ja m b o n ta b a ğ ıy la b irlik te y e re k a p a k ­
landı. İşin d en a y rılm a k zo ru n d a k a ld ı en so n u n ­
da. E lle rin d e -a v u ç la rm d a b u lu n a n ı te d av iy e
h a rc a d ık la rı için , evde y em ey e b ile p a r a la r ı
yoktu. H ele b ir de işsizg ü çsü z k a lın c a , k öy d ek i
b a b a ev in e d ö n m ek ten b a ş k a ç ık a r y ol k a lm ı­
yordu. İn sa n k en d i evin d e d a h a u cu z a g e çin ir,
h a s ta lığ ın ı d a h a k o la y a tla ta b ilird i. B o şu n a d e­
m em işler, «Evin d u v a rı y a rd ım eder,» diye.
K öyü Ju k o v o ’y a a k şa m ü stü v a rd ıla r. Ç o cu k ­
lu k a n ıla rın d a b a b a ev i ay d ın lık , r a h a t, h u z u r
dolu b ir y e r o la r a k ca n la n ırd ı, a m a b u k ü çü k
köy ev in i ilk g ö rü şte b ird e n irk ild i. Ç ü n k ü iç e ­
risi k a ra n lık , iç d a ra ltıc ı, p isti. Y a n ın d a g e tird i­
ği k a rıs ı O lg a ile k ız ı Ş a ş a , k ö y ev in in n erd ey -
se y a rıs ın ı d o ld u ran , isten , k ird en , sin e k p islik ­
le rin d e n k o y u la şm ış k o c a m a n o ca ğ ı1 g ö rü n ce,
şa şa k a ld ıla r. E v in için d e sin e k te n g eçilm iyo rd u .
O ca k y a n a d oğru eğ ilm işti, d u v a rla rd a k i y a ta y
ta h ta la r 2 ise ç a r p ık çu rp u k tu . E v i h a çö k tü , h a

(1) Köy evlerinde hem yemek-ekmek pişirm e­

ye, hem de ısıtm aya yarayan, duvara bitişik büyük
ocak, fırın . (Ç.N.)
(2) Köy evleri yalnız kütüklerden yapılmıştı.
(Ç.N.)
ç ö k e c e k sa n ırd ın ız. A ziz ta s v irle rin in b u lu n d u ­
ğu ön köşeye g a z ete k e sin tile ri, şişe e tik e tle ri
y a p ıştırılm ıştı; ta b lo y e rin e g eçiy o rd u b u n la r.
H er köşed en y o k su llu k ak ıy ord u .
B ü y ü k lerd en k im se y ok tu evde, ek in b iç m e ­
ye g itm işlerd i. O ca ğ ın ü stü n d e1 sek iz y a ş la rın ­
d a, b ey a z sa çlı, ü stü -b a şı k ir için d e, k a y ıtsız b ir
kız ço cu ğ u o tu ru y o rd u ; ço cu k iç e ri g ire n le re
b a k m a m ıştı bile. Y e rd e b ir k ed i o ca k d em irin e
sü rtü n ü y ord u .
Ş a şa ;
— P isi pisi! G el, p isi pisi! diye ç a ğ ırd ı ked iyi.
O ca ğ ın ü stü n d ek i kız:
— K ed in in k u la k la rı işitm ez, sa ğ ırd ır, dedi.
— N ed en ?
— Hiç. D övd ü ler d e...
N iko lay ile O lg a b u ra d a k i y a şa m ın n a sıl b ir
şey old u ğu nu h em e n a n la d ıla r, a m a b u n u b ir ­
b irle rin e sö y lem ed iler. Ç ık ın la rın ı sessizce y e ­
r e b ır a k a r a k s o k a ğ a ç ık tıla r. E v le ri u ç ta n ü çü n -
cüydü; en yoksul, en e sk i g ö rü n en i de oydu.
İk in cisi, o n d an d a h a iy i say ılm azd ı; en u ç ta d u­
ra n ın ise d am ı s a ç la k ap lıyd ı, p e n ce re le rin d e
p erd e vard ı. Ç ev resin d e ç it b u lu n m a y a n bu ev,
k o n a ğ ı an d ırıy o rd u , a ltın d a b ir m e y h a n e a ç ıl­
m ıştı. E v le r b ir s ıra ü zerin e gid iyord u; a v lu la r ­
d a n g özü ken söğüt, üvez, m ü rv e r a ğ a ç la r ı köye
d u rgu n , d ü şü n celi, hoş b ir g ö rü n ü m v eriy ord u .
K öy b a h ç e le rin in ö tesin d e ır m a ğ a d o ğru in e n
y a r ö y lesin e sa rp tı ki, k illi to p ra ğ ın şu ra sın d a n
- b u ra s ın d a n ir i k a y a la r fırla m ıştı. Ç a n a k ç ıla r ın
a ç tığ ı ç u k u r la r la b u k a y a la r a ra s ın d a n a şa ğ ı
d o ğru k ıv rım k ıv rım b ir k e çi yolu iniyord u ; k ır ­
m ızı, s a rılı ç a n a k -ç ö m le k k ır ık la r ı d ö k ü lm ü ştü

(1) Çocuklar, yaşlılar, h astalar soğuk h avalar­

da üstünde geniş yeri olan ocağın üstünde y atar­
lar. (Ç.N.)
öb ek ö b ek y ol b o y u n ca. A şa ğ ıd a ise köy sü rü ­
sü nün d o la ş tığ ı,,a ç ık y eşil re n k li, y en i b içilm iş,
geniş, düz b ir ç a y ır lık u zanıyo rd u . O y a g ib i g i-
r in tile r -ç ık ın tıla r a ra s ın d a n b ü k lü m bü klü m
a k a n ırm a k , k öy d en b ir v e r s ta u zak tay d ı. Irm a ­
ğın a rk a s ın d a g en e g en iş b ir ça y ır, ça y ır d a o t­
la y a n d a v a rla r, b ey a z k a z sü rü leri, d a h a ilerd e
ise tıp k ı bu sa h ild e k i g ib i d ik b ir y a r v ard ı. Y a r ­
ın ü stü nd e, y a m a çta , b eş k u b b e li k ilise si olan
bü yü cek b ir köy, k ıy ısın d a b ey k o n a ğ ı b u lu n u ­
yordu.
K ilisey i g ö rü n ce ista v ro z ç ık a r a n O lga;
— S iz in b u ra sı ço k g üzel! dedi. N e g en işlik ,
şu n a b a k ın !
T a m bu s ıra d a ç a n la r a k şa m d u a sı için ç a l­
m ay a b a şlad ı. (G ü n le rd en cu m a rtesiy d i.) A ş a ­
ğ ıd an k o v a la rla su g e tire n ik i k ü çü k kız ço c u ­
ğu, ç a n se s le rin i d in lem e k iç in dönüp k ilisey e
b a k tıla r.
N ik o lay d alg ın d alg ın ;
— İşte ta m b u s a a tte S la v y a n sk i B a z a r ’d a a k ­
şam y em eğ i v e rilir, dedi.
Y a r ın k ıy ısın d a o tu ra n N iko lay ile O lg a, g ü ­
n eşin b a tış ın ı sey re d iy o rlard ı. A ltın k ırm ızısı
g ü n eş ırm a k ta , k ilise n in p e n cerelerin d e , a n la t ı­
la m a y a c a k d u ru lu k ta k i y u m u şak , d u rg u n h a v a ­
d a y an sıy ord u . M o sk o v a’d a böyle b ir h a v a o la ­
m azdı. G ü n eş b a tın c a köy ü n m eley en , böğü ren ,
h ay v an sü rü leri k öy e döndü, ö b ü r y a k a d a k i k a z ­
la r u ç a ra k ırm a ğ ı g eçtiler. O n d an so n ra d a b ü ­
tün s e s le r k e sile re k a k şa m k a r a n lığ ı h ız la in ­
m eye b a şla d ı.
B u a ra d a N ik o lay ’ın a n n e siy le b a b a sı dön­
m ü şlerd i; a y n ı boyd a, dişsiz, zay ıf, k a m b u rla ş ­
m ış ik i ih tiy a rd ı b u n la r. Irm a ğ ın k a rş ı y a k a s ın ­
d a k i b ey çiftliğ in d e ç a lışa n ik i g elin M a ry a ile
F iy o k la d a o n la rd a n so n ra döndü ler. N ik o la y ’ın
K iry a k a ğ a b e y in in k a rıs ı o la n M a ry a ’m n a ltı,
a sk e re g id en D en is’in k a rıs ı F iy o k la ’n ın ise iki
ço cu ğ u v ard ı. N ik o lay eve g ir e r g irm ez k e re v e t­
le rin ü zerind e, b eşik lerd e , k ö şe d e -b u ca k ta d e ­
b elen en , b u bü y ü k lü k ü çü k lü a ile b irey le rin i;
a n n esin in , b a b a sın ın , y e n g e le rin in k a r a ça v d a r
e k m eğ in i su y a b a n ıp y iy işle rin i g örü n ce, b u r a ­
y a b o şu b o şu n a, h em de p arasız-p u lsu z, h a s ta
h a s ta , ü stelik y a n ın a a ile sin i de a la r a k , g e re k ­
siz y e re g elm iş old u ğu n u an lad ı.
H epsiyle h o ş-b e şte n so n ra:
— K iry a k n e rd e ? diye sordu.
— B ir tü c c a rın o rm a n ın d a b e k çilik yap ıy or,
dedi b a b a sı. İy id ir, h o ştu r am a, içk iy i b ira z f a z ­
la k a çırıy o r.
A n n esi a ğ la m a k lı oldu h em en.
— K iry a k h a y ırsız çık tı, oğlum . B izim e r k e k ­
lerim iz h ep böyle; eve g e tirm e k şöyle d u rsu n,
evd en g ö tü rü y o rlar. N için g ü n a h ım ız ı s a k la y a ­
lım ; K iry a k d a içiy o r, b a b a s ı da!.. M ey h a n en in
y o lu n u iyi ö ğ ren m işler. G ö k le r K r a liç e s i’n in ö f­
k esi ü zerim ize o la ca k .
K o n u k la rın o n u ru n a sem a v e ri y a k tıla r . Ç a y a
b a lık k o k u su sin m işti, şe k e r to p ağ ı ısırılm ış
g ib i k e rtik k e rtik , ü ste lik k ü l ren g iy d i; ek m eğ in
k a p k a ç a ğ ın ü zerin d e n h a m a m b ö ce k le ri k o şu ­
şu yord u. İç ile n ça y d an , şek erd en ; m a s a b a ş ın ­
d a d u rm a d a n h a sta lık , y o k su llu k ü stü n e k o n u ş­
m a la rd a n iğ re n iy o rd u in sa n . D a h a b ir e r b a rd a k
ç a y b ile içm e m işle rd i k i, d ışa rd a n b ir sa rh o şu n ,
y ü k sek p erd ed en, çe k tire re k ;
— M a -a r y a -a -a ! d iye b a ğ ırd ığ ı duyuldu.
— K iry a k g eliyo r, sa n ırsa m . İti an , so p ay ı y a ­
n ın a koy, dedi y a şlı b a b a .
H e rk es su stu . B ira z so n ra a y n ı k a b a , u zu n
h a y k ırış, s a n k i y e rin a ltın d a n g eliy o rm u ş g ibi,
b ir d a h a duyuldu:
— M a -a r y a -a -a !
B ü y ü k g e lin M a ry a ’d a b e t b en iz atm ıştı, h e ­
m en k a lk ıp b ir k ö şey e sind i. B u g en iş om uzlu,
g ü çlü k u v v etli, ç irk in k a d ın ın yü zü nd e k o rk u
b elirtile ri g ö rm ek in sa n ı şa şırtıy o rd u . O ca ğ ın
üstünde o tu ra n o k ü çü k , v u rd u m d u ym az k ız d a
bir a ğ ıt koy verdi.
E ltisi g ib i g en iş om uzlu, g ü çlü k u v v etli, a m a
güzel o la n ö te k i g e lin F iy o k la k ız a b ağ ırd ı:
— S a n a d a n e o lu y o r? G eb e resi! K o rk m a, se ­
ni yem ez!
N ikolay ’ın d a h a so n ra b a b a sın d a n ö ğ ren d iğ i­
ne g öre, M a ry a k o ru d a k o c a sıy la b irlik te o tu r­
m ak tan k o rk u y o rm u ş. K iry a k iç e r iç e r eve g e ­
lir, b ir sü rü g ü rü ltü p a tırtıd a n so n ra k a rıs ın ı
K ıyasıya d överm iş.
— M a -a r y a -a !
S o n h a y k ırış, ta k a p ın ın a rk a s ın d a n geldi.
M a ry a ’n m e li-a y a ğ ı kesild i, sa n k i on u bu z g i­
bi b ir su y a so k u y o rla rm ış g ib i, sık sık so lu k a la ­
rak;
-K o ru y u n b en i, T a n rı a ş k ın a ! A m an , elin izi
ay a ğ ın ız ı öpeyim , tu tu n şu n u ! d em eye b aşlad ı.
K u lü b ed e b u lu n a n b ü tü n ç o c u k la r a ğ la m a y a
b a şla d ıla r, o n la rı g ö rü n ce Ş a ş a d a b a şla d ı a ğ la ­
m aya. B ir sa rh o ş ö k sü rü ğ ü işitild i, a rk a sın d a n
uzun boylu, k a r a s a k a llı b ir k öy lü g ird i içeriy e;
lâ m b a n ın ö lg ü n ışığ ın d a, k ışlık şa p k a sın ın a ltın ­
dan yüzü seçilem e d iğ i iç in k o rk u n ç b ir g ö rü n ü ­
şü v ard ı. K iry a k ’tı g elen . K a r ıs ın a y a k la ş a ra k
g erin ip yü zü n e b ir y u m ru k in d ird i. B e rik i y u m ­
ru ğu n e tk isiy le g ık d em ed en o ld u ğu y e re çöktü ,
b u rn u n d an o a n d a k a n bo şan d ı.
O ca ğ ın ü stü n e tırm a n a n ih tiy a r, o rad an ;
— A yıp, ayıp, k o n u k la rın y a n ın d a ço k ay ıp !
dedi. G ü n a h sen in y ap tığ ın !
Y a ş lı a n n e ik ib ü k lü m o tu rd u ğ u y erd e d ü şü n ­
ce le re d a lm ıştı, F iy o k la b eşik sa llıy o rd u ... N e
Kadar k o rk u n ç old u ğu nu görüp b u n a p ek se v i­
nen K iry a k d a h a d a k o rk u n ç g ö rü n m ek iç in k a ­
rısın ı k o lu n d a n y a k a la d ı, k a p ıy a d o ğ ru sü rü k ­
lem eye, öküz g ib i b ö ğ ü rm ey e b a şla d ı. A m a b u
sıra d a , y en i g e le n le ri fa rk e d e re k b ird e n durdu.
K a rısın ın k o lu n u d a b ıra k tı.
 — A a, g eld in iz d em ek!. S e v g ili k a rd e şim ve
a ile s i...
K a n ça n a ğ ı, b a y g ın g ö z lerin i b e lirte re k aziz
re sim le rin in ön ünd e sen d eley e sen d eley e h a ç
çık a rd ı.
— K a rd e şim le a ile s i b a b a ev in e g e lm işle r...
M o sk o v a’dan, öyle y a ! K e n tle rin a n a sı, b a ş k e n t­
le r b a şk e n ti M o sk o v a’d a n ... Ö zü r d ilerim ...
H em en o ra d a se m a v erin b a ş ın a ku ru ld u , k im ­
sed en ç ıt çık m a z k e n o ç a y ta b a ğ ın d a n 1 h ö p ü r-
d ete h ö p ü rd ete ç a y içm ey e k o y u ld u ... O n b a r ­
d a k k a d a r içm iş o la c a k tı; o n d an so n ra d a h e ­
m e n c e c ik s ıra y a d evrild i, h o rla m a y a b aşlad ı.
Y a tm a z a m a n ı g elin ce , h a s ta old uğu iç in N i-
k o la y ’ı b a b a sın ın y a n ın a , o ca ğ ın ü stü n e y a tırd ı­
la r, Ş a ş a y e re k ıv rıld ı, O lg a ise k a d ın la rla b ir ­
lik te sa m a n lığ a gitti.
M a ry a ile y a n y a n a s a m a n la rın ü zerin e k ıv ­
r ıla n O lga;
— Y a , böyle, e lticiğ im ! dedi. Ü zü n tü n ü göz-
y a şıy la silem ezsin ! S a b re d e c e k sin , işte o kad ar...
K u ts a l K ita p ta b ile y azılıd ır: *Sağ yanağın a v u ­
ru lu rsa , sol yanağ ın ı u za t» d iy e ... S e n d e öyle
y a p a ca k sın .
S o n r a ş a rk ı sö y le r gibi, a m a y a v a ş b ir sesle
M o sk o v a ’dan, o ra d a k i y a şa n tısın d a n , m o b ily alı
o d a la rd a h iz m e tç ilik y a p tığ ın d a n a n la tm a y a
b a şla d ı.
— M o sko v a’d a y ü k sek y ü k sek ta ş evler, y ü z­
le rc e , b in le rc e k ilise v a r, elticiğ im . E v lerd e o tu ­
r a n h a n ım la rı, b ey le ri g ö rsen a k lın d u ru r; h e p ­
si de güzel, h ep si de k ib a r ...
M a ry a d eğ il M o sk o v a’ya, ilçe m e rk e zin e b ile
g itm em işti. O k u m a sı-y a z m a sı y oktu , h iç b ir d u a­
yı, «Babam ız » d u asın ı b ile bilm iyo rd u . G ere k
o, g ere k se az öted e o tu ra ra k o n la rı d in ley en F i­

i l ) Büyük bard aktan içilen çay soğusun diye.

CÇ.N.)
y ok la son d e re ce b ilg isiz d ile r, b ir şey d en a n la ­
d ık la rı y oktu . K o c a la rın ı se v m iy o rla rd ı ik isi de.
M a ry a ’n ın K iry a k ’ta n ödü p a tla rd ı, o n u n la b a ş-
b a ş a k a ld ık la r ı z a m a n la r tir tir titr e r, k o c a sın ­
d an y a y ıla n v o tk a, tü tü n k o k u su n d an m idesi
b u la n ırd ı. F iy o k la 'y a k o c a sın ı özleyip ö zlem ed i­
ğ in i sord u O lg a. F iy o k la c a n ı sık ıla ra k :
— B ıra k ın ca n ım şu n u ! dedi.
B ira z d a h a k o n u ştu k ta n so n ra su stu lar.
H av a serin d i, sa m a n lığ ın y a k ın la rın d a b a ğ ır a
b a ğ ıra ö ten b ir h o ro z u y u m a la rın a en g el o lu y o r­
du. M a v im tra k s a b a h ay d ın lığ ı b ü tü n y a r ık la r ­
d a n iç e r i sızd ığı s ıra d a F iy o k la u su lc a y e rin ­
d en k a lk tı, d ışa rı çık tı; o n u n ç ıp la k a y a k la rıy la
k o şa k o şa u z a k la ştığ ı işitiliyo rd u .

II
K a lk tık la r ı za m a n O lga, y a n ın a M a ry a ’yı d a
a la r a k k ilisey e g itti. K e çi y o lu n d an ç a y ır lığ a
in e rle rk e n se v in çle rin e d iy ecek y ok tu ik isin in
de. O lg a ’n m h o şu n a g id en bu en g in lik ti, M a ry a
ise e ltisin d e ca n d a n b ir in sa n bu ld u ğ u için se ­
viniyord u . G ü n eş y en i doğm uştu. U y k u lu b ir a t ­
m a c a ç a y ır la r ın ü stü n d en sü zü lerek g eçti, ır ­
m a k so m u rtk an d ı, ş u ra d a -b u ra d a sis vard ı. G ü ­
n eş k a r ş ı y a m a c a k u şa k g ib i düşm üştü; k ilise
p ırıl p ırıl y an ıy o r, b ey ev in in b a h çe sin d e k a r ­
g a la r k u la k y ır ta r c a s ın a b a ğ ırıy o rla rd ı.
M a ry a a n la tm a sın ı sürdürdü:
— K a y n a ta m ın z a r a r ı yok, a m a n in e ço k h u y ­
suzdur, d ırd ırı h iç ek sik olm az. K en d i u nu m u z
b a h a r a k a d a r y etti, şim d i b a k k a ld a n alıyoru z.
İşte b u n a kızıyor, «Çok y iyorsun u z,» diyor.
— A m a n elticiğ im ! S a b ır d ır en iyisi. Ö yle y a z ­
m ıy o r m u: «Zahm et çekenler, y ü k a ltın d a ezi­
le n le r bana koşun » diye. t
O lg a ’n m a ğ ırb a ş lı b ir k o n u şm ası v ard ı, söz­
c ü k le r i ş a r k ı sö y ler g ib i u zatıy o rd u . Y ü rü y ü şü
ise h a c ı k a d ın la rın y ü rü yü şü g ib i te lâ ş lı v e ç a ­
b u k tu . Z a n g o çla rın İlâ h i sö y lem e le rin e b e n z e ­
te rek , b a ğ ır a b a ğ ır a İn c il o k u rd u h e r gün. O k u ­
d u k la rın ın h ep sin i a n la m a m a k la 1 b irlik te , k u t­
sa l sö z leri sö y lerk en g ö zleri y a şa rırd ı. B u sö zler
o n a ço k d oku nuyor, içi eziliyordu . T a n r ı’ya,
M ery em A n a ’ya, a z iz lere in an ıy o rd u ; A lm an o l­
su n , Ç in g en e olsu n, Y a h u d i olsu n, h iç k im se, h iç
k im se g ü cen d irilm e m eliy d i o n a g ö re ... H a ttâ
h a y v a n la ra eziy et e d e n le rin b ile ö b ü r d ü n y ad a
çe k e ce ğ i v ard ı. B ü tü n b u n la rın K u tsa l K ita p ’ta
b ö y le y a z ılı o ld u ğ u n a in a n ır, o n u n iç in a n la ­
m a d ığ ı sö z cü k leri sö y lerk en b ile yüzü n ün a n la ­
tım ı y u m u şak , ay d ın lık , a c ım a k lı olu rd u.
— N e relisin iz? d iye sord u o n a M ary a.
— V la d im ir’liyim . A m a M o sk o v a’y a y e rle şe li
ço k oldu, sek iz y aşın d ay d ım o zam an .
Irm a ğ a y a k la şm ışla rd ı. K a r ş ı y a k a d a ta m su ­
y u n k ıy ısın d a b ir k a d ın d u ru y or, soyu nuyord u.
— B u b izim F iy o k la! d ed i M ary a. K a rşık ı b ey
k o n a ğ ın a , k â h y a la r a g id ip gelm iş. A ğ zı b o zu ­
ğu n , sü rtü ğ ü n b irid ir.
K a r a k a şlı, k a r a gözlü, k ız g ib i de g e n ç v e d i­
r i g ö rü n en F iy o k la, çö zü lm ü ş s a ç la r ıy la ö y lece
a tla d ı su ya; a y a k la rın ı v u rm a y a b a şla d ı, d ö rt
b ir y a n a d a lg a la r y ayıld ı.
— H em öyle b ir sü rtü k k i!
S a lla n a n ta h ta b ir k ö p rü y a p m ışla rd ı ırm a ğ ın
ü zerin d e, ta m k ö p rü n ü n a ltın d a k i tem iz, du ru
su d a iri k a fa lı b a lık la r o y n aşıyo rd u . Irm a ğ a
b a k a n y em y eşil fu n d a y a p ra k la rın d a ışıl ışıl çiğ
d a m la la rı v ard ı. Ilık ılık b ir e sin ti çarp ıy o rd u
in şa n ın yüzüne. N e hoş, n e ta tlı b ir sa b a h ! A h
şu y ok su llu k , n e re y e k a ç a r s a n k a ç elin d e n k u r ­
tu la m a y a c a ğ ın , b a ş b elâ sı, k o rk u n ç y o k su llu k
o lm asa , b u d ü n y ad a y a ş a m a k g e rç e k te n ço k
güzel o la c a k tı! G eriy e dönüp Ju k o v o ’y a şöyle
b ir b a k m a k , o ra d a b ir g ü n ö n ce sin in iz le rin i
c a n lı b ir b içim d e g ö rm ek iç in y e tiy o r d a a r t ı­
yordu b ile ... D ö rt b ir y a n ı sa rm ış o la n g ece n in
m u tlu lu k bü yü sü g ü n eşle b irlik te çözü lü p g it­
m işti.
K ilisey e v a rd ıla r. M a ry a k a p ıd a durdu. İç e ri
g irm e y i göze a lam ıy o rd u . H a ttâ o tu rm a y a b ile
c e s a re t ed em ed i. A y in iç in ç a n la r s a a t d o ku za
d oğru ça ld ığ ı h a ld e 1 h ep ö y le a y a k ta bek led i.
İn c il o k u n m a y a b a şla n d ığ ı s ıra d a iç e r i g ire n
b ey a ile sin e y ol a ç m a k iç in h e rk e s şö yle b ir k ı­
m ıld an d ı. B a ş la r ın d a g en iş k e n a rlı şa p k a la r, b e ­
yaz g iy sili ik i g e n ç k ız ile d e n iz cile r g ib i g iy d i­
rilm iş p em b e y a n a k lı, to m b a la k b ir o ğ la n ço ­
cu ğu k a la b a lık a ra sın d a n g e çtile r. G e le n le ri g ö ­
rü n ce O lg a ’n ın y ü re ğ i ho p lad ı: B u n la rın o k u ­
m uş, k ib a r, g ü zel in s a n la r o ld u k la rın a k a r a r
v erd i h em en . M a ry a ise o n la ra ü rk m ü ş b ir h a y ­
v a n g ib i sertçe, y a b a n y a b a n b a k tı. S a n k i bu
g e le n le r b ir e r ca n a v a rd ı, y a n a çek ilm ezse onu
tep eley ip g e çe b ilirle rd i.
Z an g o ç y ü k sek sesle b ir şe y le r o k u y a c a k olsa,
« M a -a r y a -a -a !» h a y k ırış la rı g eliy o rd u k u la ğ ın a
hep, h e r se fe rin d e de z a n g ır z a n g ır titriy o rd u .

III

K o n u k la rın g elişi köyd e h em e n duyu lm u ştu ,

â y in b ittik te n so n ra ev e d o lan d o lan ay d ı. G e le n ­
le rin a ra s ın d a L eo n ıçev ler, M a tv e y içe v le r, M o s­
k o v a ’d a ç a lış a n a k r a b a la r ın ı so rm a k istey en İl-
y iço v la r v ard ı. O k u m a -y a z m a ö ğ re n e n Ju k o v o ’
lu ç o c u k la r M o sk o v a’y a g ö tü rü lü r, o ra d a y a
g a rso n ya d a k om i o la ra k işe y e rle ştirilirle rd i.
(T ıp k ı k a r ş ı y a k a k ö y lü le rin in y a ln ız ek m ek çi
o lm a la rı g ib i ) . D a h a k ö leliğ in k a ld ırılm a d ığ ı t a ­
rih le rd e 2, şim d i ad ı e fsa n e le şe n J J u k o v o ’lu b ir
köylü, L u k a îv a n ıç, M oskova k u lü p lerin d en b i­

(1) Ayin sırasında herkes ayağa kalkar. (Ç.N.)

(2) 1861’den önce (Ç.N.)
rin e b ü fe ci g irm iş, z a m a n la b irk a ç h e m şerisin i
de y a n m a y a rd ım cı o la ra k alm ıştı. B u g e n ç le r
y e rle rin i s a ğ la m la ş tırd ık ç a b a ş k a y a k ın la rın ı,
h e m ş e h rile rin i M o sk o v a’y a ç a ğ ır m a y a b a ş la d ı­
la r; g e le n le ri m e y h a n elere , lo k a n ta la r a y e rle ş­
tird iler. O g ü n d en b e ri de Ju k o v o k öy ü çe v re
h a lk ın d a y aln ız H a m sk a y a 1 y a d a H o lu y ev k a2
a d la r ıy la b ilin ir oldu.
İş te N iko lay d a öyle, d a h a on b ir y a şın d a y ­
k en M o sk o v a’y a g ö n d erilm iş, M a tv e y içe v le rin
İv a n M a k a rıç ta r a fın d a n — «E rm itaj» b a h ç e li
lo k a n ta s ın d a b a şg a rso n d u o sıra d a — b ir y ere
k on m u ştu . Şim d i N iko lay M a tv e y içe v le rle k o ­
n u şu rk en , ö ğ ü t v e ric i b ir ta v ırla ;
— İv a n M a k a rıç b a n a ço k b ü y ü k b ir iy ilik
y ap tı, d iyordu O n u n say esin d e a d a m oldum , bu
yüzden o n a g ece-g ü n d ü z d u a ederim .
İv a n M a k a rıç ’ın k ız k a rd eşi o la n u zu n boylu,
y a şlı b ir k ad ın , a ğ la m a k lı sesiyle;
— A m a n k u rb a n olduğum , ço k z a m a n d ır o n ­
la r d a n h a b e r ala m a d ık , dedi.
— K ışın O m o n ’d a çalışıy o rd u , bu y az ise k e n ­
tin d ışın d a k i b a h ç e li lo k a n ta la r a g itm iş d iye
iş ittik ... E p ey y a şla n m ış, b ir g örsen iz! E sk id en
yaz g ü n le ri on ru b le y e p a ra dem ezdi, şim d i ise
iş le r h e r y erd e durdu, o n u n için z a v a llın ın c a n ı
bu rn u n d a d ır.
G en ciy le y a şlısıy la k a d ın la r, N ik o lay ’m k eçe
çizm eli a y a k la rın a , so lg u n yü zü ne b a k ıy o rla r,
a h -v a h la r a ra sın d a ;
— S e n d e n ça lış m a g eçm iş a rtık , N ik o lay O si-
pıç. N erd e o e sk i g ü n ler, n erd e ! d iy o rlard ı.
S a ş a ’yı pek b eğ en m işlerd i. K ızcağ ız on y a şı­
n ı dold urdu ğu h a ld e h en ü z cılız, u fa k te fe k b ir
şeydi; g ö re n le r o n a en ço k y ed isin d e d erlerd i.
U zun, so lu k e n ta r ile r g iy en , s a ç la r ı b içim siz k e ­

li) Hödükler köyü (Ç.N.)

(2) Uşaklar köyü. (Ç.N.)
silm iş, g ü n eş y a n ığ ı ö b ü r k ız ç o c u k la rı a ra s ın d a
iri siy a h gözlü, s a ç ı k u rd eleli, b em b ey az te n li
Ş a şa ; k ırla r d a n y a k a la n ıp ev e g e tirile n b ir h a y ­
van y a v ru su k a d a r tu h a f g örün üyord u.
O lga, k ız ın a sev g i dolu g ö z lerle b a k a ra k ;
— B en im k ızım o k u m a sın ı d a b ilir, dedi.
K öşed en b ir İn c il b u lu p k ız ın e lin e tu tu ş tu r­
du.
— H ay d i oku, y av ru m ! O k u d a b ü tü n O rta -
d o k sla r d in lesin !
M eşin k ap lı, k e n a r la r ı çe n tik çe n tik , eski, a ğ ır
b ir k ita p tı bu; in sa n on u e lin e a lın c a iç e riy e k e ­
şişle r g irm iş g ib i b ir k ok u y ay ılıy o rd u . Ş a ş a
k a şla rın ı k ald ırd ı, y ü k sek sesle, İlâ h î sö y ler g ib i
o k u m a y a b aşlad ı:
— «Ve bir Melek, Yusuf'un yanma geldi. Ve
ona dedi: kalk Bebek’i ve A n n e’sini al»...
O lg a d a k ız ıy la b irlik te :
— Bebek'i ve Anne'sini al, d iy e te k ra rla d ı; h e ­
y eca n d a n yüzü k ıp k ırm ızıy d ı.
— «Ve Mısır’a koş. Orada kalacaksın, ne za­
man ki...»
B u ra y a g e lin ce O lg a k en d in i tu tam ad ı, h ıç-
k ıra h ıç k ır a a ğ la m a y a b aşlad ı. O n a b a k a r a k
M arya, M a ry a ’n m p eşin d en d e İv a n M a k a r ıç ’ın
k ız k a rd eşi ağ ıd ı k o y v erd iler. İh tiy a r b a b a ö k ­
sürdü, to ru n u n a b ir şe y le r v erm ek iç in köşe
b u ca k a ra n d ı, a m a eli boş çık tığ ı iç in c a n ı epey
sıkıldı. İn c il o k u m a son b u lu n c a k o n u k la r ev ­
le rin e d a ğ ıld ıla r; h ep si de ço k d u y g u lan m ıştı,
O lg a ’d an , k ızı S a ş a 'd a n m em n u n d u lar.
K u tsa l gün o lm ası d o lay ısıy le b ü tü n a ile p a ­
z a rla rı ç a lışm a z g ü n ü evde g eçirird i. K o cası t a ­
ra fın d a n o lsu n n in e diye ç a ğ r ıla n ih tiy a r an a,
h e r şeyi k en d isi y a p m a y a çalışıy o rd u . O ca ğ ı o
y akıyor, sem a v ere a te ş koyuyor, ü stelik y a rım
g ü n lü ğ ü n e ta r la y a gid iyordu; o n d an so n ra d a
ça lış a ç a lış a y o rg u n d ü şü rd ü ler, d iye h e rk e sin
b u rn u n d a n g etiriy o rd u ; E n ço k kızd ığ ı şey, e v ­
de b irin in y em eğ i b ira z fa z la y em esi, k o c a sın ın
y a d a g e lin le rin in e li bo ş o tu rm asıy d ı. B ir gün,
m e y h a n e c in in k a z la rı a rk a d a n b o s ta n a g ird i h a ­
b e r i ü z erin e u zu n so p asın ı k a p m a sıy la , k en d isi
g ib i cılız, su su z lu k ta n k a v ru lm u ş la h a n a la r ın ı
k u rta rm a k için , ç ığ lık ç ığ lığ a k a z la rı b a h çe d e n
d ışa rı a tm a sı b ir o lu yor; b a ş k a b ir g ü n civ c iv ­
le rin e ç a y la k u ğ ra d ı s a n a r a k ağ ız d olu su k ü fü r­
le ça y la ğ m ü z erin e sald ırıy o rd u . V ır v ır e tm e ­
d iğ i g ü n y o k tu d en ile b ilir. N in e’n in h e le çığ lık
çığ lığ a b a ğ ırd ığ ı z a m a n la r, y o ld an g e çe n le r, «Ne
olu yor?» d iye d u ru p b a k a rla rd ı.
K o c a sıy la 'g eçin em iy o rd u h iç, o n u n ad ı «tem ­
b el h e rif» ti, «m oruk»tu, ip siz sapsız, g ü venilm ez
b ir k ö y lü bo zu n tu su yd u k o cası. E ğ e r k en d isin in
d ü rtm esi o lm asa, e lin i b ir iş e sü rm ez, s a b a h ta n
a k şa m a k a d a r o ca ğ ın ü stü n d e o tu ru p çe n e ç a ­
lard ı. G e rç e k te n de öyle, ih tiy a r, o ğ lu n a b ir ta ­
k ım d ü şm a n la rın d a n a n la t ır d a a n la tır, k o m ­
şu la rın d a n g örd ü ğü a ş a ğ s a m a la rd a n y ak ın ırd ı,
ço k c a n sık ıcıy d ı onu d in lem ek . İk i elin i b ö ğ ­
rü n e d ay ar;
— N e a n la tıy o rd u m ? d erdi. H a ... H a ç d ik m e
y o rtu su n u n h a fta sın d a y d ı... K u ru o tu n p u d ’unu
otuz k a p ik te n s a tm a k için b iriy le a n la ştık , otu
g e tirm e y e gid iy o ru m . İyi, hoş, d eğ il m i? K im sey e
de b ir z a r a n m yok! S a b a h le y in o tu a r a b a y a d o l­
durdu m , g ö tü rü y o ru m ... A a, b ir de n e g öreyim !
M u h ta r A n tip S e d eln ik o v m e y h a n ed e n çık m ış,
o g ü n te rs ta r a fın d a n m ı k a lk tı, n ed ir, «Sen bu
otu n ere y e g ötü rü y orsu n ?» d iy e k u la ğ ım a b ir
to k a t y a p ıştırm a z m ı!..
A k şa m cılığ ın d a n d o lay ı K iry a k ’ın b a şı a ğ r ı­
d a n k u rtu la m ıy o rd u , k a rd e şin e k a r ş ı h iç yüzü
y oktu . A ğ rıy a n b a ş ın ı silk ele y e rek ;
— G ö rü n işte, v o tk a in s a n a n e y ap ıy o r! A h
K u rb a n old u ğu m ! diyordu. N e o lu r, k a rd e şci-
ğ im v e se n b a c ı, İs a a ş k ın a k u su ru m u b a ğ ış la ­
y ın ! B u h u y u m u b e n de beğ en m iy o ru m .
 P a z a r d o lay ısıy le m ey h a n ed e fı r in g a b a lığ ı a l­
m ışlar, b a lık k a fa la r ın d a n ç o r b a p işirm işle rd i.
Ö ğle v a k ti h e rk e s ö n ce ç a y içm ey e otu rd u , n e r-
deyse b u ru n la rın d a n g e lin ce y e d ek ç a y iç tile r,
on d an so n ra d a s o fr a y a ç o rb a g etirild i. H epsi
ay n ı to p ra k ç a n a k ta n içiy o rd u . R in g a la r ise n i­
n e ta r a fın d a n sa k la n m ıştı.
A k şa m ü z eri ç a n a k ç ıla r d a n b ir i y a rd a k i çö m ­
lek fırın ın ı y a k tı. A şa ğ ıd a k i ç a y ır lık ta k ız la r h o ­
ra te p tile r, ş a r k ı sö yled iler. A k o rd e o n la r ç a lı­
yordu. K a r ş ı y a k a d a d a a y n ı b içim d e b ir çö m ­
le k fır ın ı y an ıy o r, k ız la r ş a rk ı sö ylü y o rlard ı.
U z a k ta n g e le n s e s le r öyle u yu m lu , öyle h o ştu
ki! K öyü n e r k e k le ri m e y h a n e n in için d e v e ö n ü n ­
de g ü rü ltü p a tır tı ed iy o rlar, h e r b iri b a ş k a h a ­
v ad a n ş a r k ı sö y lü y o rlard ı. O n la rın sö v g ü le rin i
iş ittik çe O lg a ’n m d iz lerin in b a ğ ı çözü lü yor;
— A h , b a ş ım a g e le n le r! d iy e söylen iyo rd u .
O lg a ’n ın a sıl ş a ş tığ ı şey, k ü fü rle rin a rd ı a r a s ı
k esilm em esi, a y r ıc a b ir a y a ğ ı m e z a rd a o la n
y a ş lıla rın a ğ ız la r ın ı en fa z la b o z m a la rı, en y ü k ­
sek p erd ed en b a ğ ırıp ça ğ ırm a la rıy d ı. Ç o c u k la r
olsu n, g e n ç k ız la r olsu n b u k ü fü rle ri iş itin c e
y ü zleri b ile k ızarm ıy o rd u ; b ö y le şe y le re ta b e ­
şik ten a lış tık la r ı belliyd i.
V a k it g ece y a rıs ın ı g eçm iş, h e r ik i y a k a d a k i
f ır ın la r sönm üş, a m a ç a y ırd a k i, m e y h a n ed e k i
şa m a ta b ir tü rlü d in m em işti. İh tiy a r la K iry a k ,
ik isi de b u lu t g ib i sa rh o ş, k o lk o la, b ir b ir in i ite
k a k a s a m a n lığ a y a k la ş tıla r. İç e rd e O lg a ile
M a ry a u y u y o rlard ı.
— B ır a k c a n ım ! d iyord u ih tiy a r. S a n a n e z a ­
r a r ı d o k u n u y o r? H ayd i g it y o lu n a !..
— M a -a r y a -a -a ! d iy e b a ğ ırd ı K iry a k .
— B ıra k ded ik y a sa n a ! G ü n a h v a lla h i... U y ­
sa l b ir k ad ın cağ ız.
S a m a n lığ ın ö n ü n d e b ir sü re d u rd u lar, so n ra
b ıra k ıp g ittile r. İh tiy a r k u la k tırm a la y ıc ı, tiz se ­
siy le b ir ş a r k ı tu ttu rm u ştu :
 — «Kur çiçe-eklerini-i-i severi-iml
Kırla-arda-a koş-ar hopla-arım!»
O n d a n so n ra y e re tü k ü rd ü , y a k a sı a çılm a d ık
b ir k ü fü r s a v u ra ra k eve gird i.

IV

O g ü n n in esi, S a ş a ’yı b o sta n ın b a ş ın a b e k çi

k oym uştu , m e y h a n e c in in k a z la n iç e r i g ire rse
k o v a la y a c a k tı. S ıc a k b ir ağ u sto s günüydü. M ey ­
h a n e c in in k a z la r ı a r a la r ın d a m in i m ırıl k o n u ­
ş a r a k m e y h a n e n in ön ü n d e y u la f to p la m a k işiy ­
le o y a la n m a sa la r, a rk a d a n aşıp b o sta n a g ir e r ­
le rd i yüzd e yüz. Y a ln ız c a e rk e k k a z ik id e b ir
b a ş ın ı h a v a y a d ik iy o r, «N ine so p a sıy la g eliy o r
m u?» d iye o y a n a b ak ıy o rd u . B ir de ö te k i k a z ­
la r v ard ı, ta k a rş ı y a k a d a ç a y ır la r a dizi dizi o l­
m uş, y a y ılıy o rla rd ı, a m a g en e de ır m a k ta n aşıp
g ele b ilirle rd i. Ş a ş a b ira z d urdu , k a z la rın g e l­
m ed iğ in i görü p c a n ı d a sık ılm a y a b a şla y ın c a ,
b o sta n ı b ıra k tığ ı g ib i so lu ğu y a rd a ald ı.
O ra d a M a r y a ’n ın en b ü y ü k k ızı M o tk a ’yı g ö r­
dü; ir i b ir k a y a n ın tep esin d e d urm uş, k ım ıld a n ­
m a d a n k ilisey e b ak ıy o rd u . M a ry a on ü ç ço cu k
d o ğu rm u ştu , a m a b u n la rın a n c a k a ltıs ı h a y a t­
tay d ı; en b ü yü ğü sek iz y a şın d a o lan ço c u k la rın
h ep si d e kızdı. U zu n e n ta rili, y a lın a y a k , ta m g ü ­
n e şin a ltın d a d ik ilen M o tk a, s a rı sıca ğ ın c a y ır
c a y ır y a k m a sın a a ld ırm a d a n ta ş la şm ış g ib i d u ­
ru yo rd u . Ş a ş a d a g elip o n u n y a n ın a d ikild i, k i­
lise y e b a k a ra k ;
— K ilised e T a n rı y a şa r, dedi. B iz in s a n la rın
ev in d e lâ m b a la r, m u m la r y a n a r. T a n r ı’n m e v in ­
de ise k ırm ızılı, y eşilli, m a v ili k a n d ille r... T a n rı
g ece le y in k ilisen in için d e g ezin ir, y a n ın d a d a
M ery em A n a ’m ızla Aziz N ik o la v a rd ır. T u k, tu k,
tuk. d iye se s le r ç ık a r , k ilise b e k çisin in ödü p a t­
la r k o rk u d an . Y a işte böyle, k a rd e şciğ im ... K ı­
y a m e t g ü n ü b ü tü n k ilis e le r g öğ e çe k ile ce k .
 M o tk a sesin i k a lın la ş tırıp h e c e le ri u z a ta ra k :
—Ç a n -la -n y -la b ir -lik -t e m i? d iye sordu.
—Ç a n la rıy la b irlik te , y a a ... K ıy a m et g ü n ü iyi
İn sa n la r c e n n e te g id ecek le r, k ö tü le r ise a te şte
ç a t ır ç a t ır y a n a c a k la r , y a k a rd e şciğ im ! U lu T a n ­
rı a n n e m le M a ry a ’ya: «Siz k im se y i in c itm e d i­
ğ in iz iç in sağ y a n a , cen n ete.» K iry a k ’la n in em e
ise: «Siz de so la, ceh en n em e!» d iy ecek . P erh izd e
et y iy e n le r de a te şe a tıla c a k .
B öyle d ed ik ten so n ra b a ş ın ı k a ld ırıp g ö k y ü ­
züne b a k tı, g ö z lerin i k o c a m a n k o c a m a n a çtı.
— G özün ü k ırp m a d a n göğe b a k M o tk a, o ra d a
m e lek le ri g ö recek sin .
M o tk a b a şın ı k a ld ırıp g öğ e b a k tı, b ö y lece se s­
siz b ir d a k ik a g eçti.
— G ö rü y o r m u su n ?
— G ö rm ü y o ru m , d iye k a r ş ılık v erd i M o tk a
k a r t sesiyle.
— B e n g örü y oru m . K ü çü k k ü çü k siv risin e k ­
le r g ib i g ö k te u çu şu y o rla r, h em k a n a t la n d a
var, p ır p ır ed iy o rlar.
M o tk a b ir sü re düşündü, so n ra:
— N in em d e y a n a c a k m ı? d iye sordu.
— Y a n a c a k y a ...
K a y a n ın d ib in d en o v a y a k a d a r, y u m u şak ,
düzgün b ir y a m a ç in iyo rd u . Y a m a c ı ö rte n y e m ­
yeşil, ip ek g ib i o tla r a d o k u n m ak y a d a ü zerin d e
y u v a rla n m a k g eliy o rd u in sa n ın için d en . Ş a ş a
d a öyle y ap tı, a ş a ğ ıy a k a d a r y u v a rla n d ı. C iddi,
a sık b ir yüzü o lan M o tk a d u ru r m u h iç ? D erin
d erin so lu k a la r a k o d a y u v a rla n d ı S a ş a ’n ın
ard m d a n , a m a e n ta ris i de o m u zu n a k a d a r y ır ­
tıld ı. S a ş a ’n ın k e y fin e d iy ecek yoktu .
— A m a n n e h o ş! d iy e b ağ ırd ı.
B ir d a h a y u v a rla n m a k iç in y u k a rı ç ık m a y a
b a ş la d ıla r, a m a b u sıra d a ta n ıd ık la rı b ir sesin
cıy a k c ıy a k b a ğ ırm a sıy la k e n d ile rin e g eld iler.
E lin d e so p a sıy la k a z la rı k o v a la y a n n in e n in s e ­
siyd i bu. B ir d eri b ir kem ik, dişsiz, k a m b u r n i­
ne, a ğ a rm ış k ıs a s a ç la r ı rü z g â rd a u ç u ş a ra k k o ­
ş a rk e n d u rm a d a n b ağ ırıy o rd u :
— B ü tü n la h a n a la r ım ı d id ik lem işler, sizi g ö ­
zü çık a s ı, p is m u rd a r h a y v a n la r! A y a k la rın ız
k ırıls ın d a y ü rü yem ez olu n, e m i!..
O s ıra d a k ız la rı gördü , elin d e k i so p ay ı a tıp
y erd en b ir çırp ı a la r a k S a ş a ’y a v u rm a y a b a ş ­
lad ı. B ir y a n d a n d a bo yn u z g ib i k u ru , s e r t p a r ­
m a k la r ıy la k ız ca ğ ız ın b o y n u n u k a v ra m ıştı. Ş a ­
şa h em k o rk u d an , h em de c a n ı y a n d ığ ı iç in b a ­
ğ ırıy o rd u . B ir a r a e rk e k k a z b a şın ı h a v a y a d i­
k ip p a y ta k p a y ta k y ü rü y e re k ih tiy a r k a d ın a
y a k la ştı, k en d i d ilin d en b ir şe y le r tıslad ı. İşin i
b itirip sü rü sü n ü n y a n ın a döndü ğü zam an , b ü ­
tü n d işi k a z la r b u h a r e k e tin i b eğ en m işce sin e
« g a -g a -g a » diye s e la m la d ıla r e rk e k le rin i. N in e
so n ra S a ş a ’y ı b ıra k ıp M o tk a ’yı dövm eye b a ş la ­
dı, b u a r a d a e n ta r i de iy ic e y ırtıld ı. Ş a ş a bü yü k
b ir u m u tsu zlu k için d e, a ğ la y a a ğ la y a d e rt y a n ­
m a y a g itti eve, o n u n a rk a s ın d a n d a M o tk a. K a r t
sesiy le ağ lıy o rd u M o tk a, g ö z y a şla rın ı silm ed iğ i
iç in yüzü su y la y ık a n m ış g ib i ısla k tı.
K ü çü k le r böyle a ğ la y a r a k iç e r i g irin c e O lg a
n e y a p a c a ğ ın ı şaşırd ı.
— A m a n b a ş ım a g e le n le r! S ö y ley in n e oldu?
Ş a ş a a n la tm a y a k oyuld u, a m a ço k g eçm ed en
n in e c ır la k sesiy le sö v e -sa y a p e şle rin d en geld i,
F iy o k la ö fk ey le d ik len d i, ev in için d e b ir p a tırd ı-
d ır koptu.
S in irin d e n b e ti b en zi a ta n O lg a k ız ın ın b a ­
şın a b a k a ra k , y av a şça ;
— H ad i ca n ım b ir şey yok! dedi. K ız ılır m ı
h iç, b a b a a n n e n iz sizin ! B ir şey ciğ in yok, h a d i!
B u a rd ı a r a s ı b itm ey en b a ğ ırm a la rd a n , a ç lık ­
ta n , pislikten ,' v o tk a k o k u su n d a n c a n ın a ta k
ed en, y o k su llu ğ a diş b iley ip d u ra n , k a rısın ın , k ı­
z ın ın k a rş ısın d a a n n e si b a b a s ı a d ın a u ta n a n N i-
k o la y , b a c a k la r ın ı o ca ğ ın ü zerin d en s a rk ıttı, ö f­
k ed en titre y e n , a ğ la m a k lı b ir sesle an n esin e;
 — Ç ocu ğu d ö vem ezsin iz! dedi. D övm eye h iç
h a k k ın ız yok!
O ra d a n F iy o k la atıld ı; sesi se rt, k in doluydu:
— S e n y a t y a ttığ ın y erd e, b a c a k la r ı k o p ası
h erif! S iz in g ib i a s a la k la r ı b a şım ız a b e la g ö n ­
derd i şey ta n !
Ş a ş a , M o tk a v e iç e rd e k i k ız la rın h ep si k o rk u ­
dan o ca ğ ın b ir k öşesin e, N ik o la y ’ın a r k a s ın a sin ­
m işlerd i; k o n u şu la n la rı ç ıt ç ık a rm a d a n d in le r­
ken k ü ç ü cü k y ü re k le ri k ü t k ü t atıy o rd u . B ir
ailed e ç o k ta n d ır y a ta ğ a düşm üş, u m u tsu z b ir
h a s ta v a rsa , b ü tü n y a k ın la rın ın iç te n içe, g iz li­
ce o n u n ölü m ü n ü is te d ik le ri b a z ı z o r d a k ik a la r
olur. A m a ç o c u k la r, y a ln ız ç o c u k la r y a k ın la r ı­
n ın ö lm esin d en k o r k a rla r, ölü m ü d ü şü n d ü k çe
ü rk ü n tü y e k a p ılırla r. İşte şim d i d e öyle, y ü zle­
rin d e d erin b ir ü zü n tü , s o lu k la n k esilm işce sin e
N iko lay ’a b a k a n k ız la r, o n u n ço k g eçm ed en ö le­
ce ğ in i d ü şü n d ü k çe iç le rin d e n a ğ la m a k , o n a o k ­
şa y ıcı, a c ık lı sö z le r sö y lem ek g eliyord u .
N ikolay, O lg a ’y a so ku lm u ştu , d a h a d o ğru su
sığ ın m ıştı. T itre y e n y a v a ş sesiy le;
— O ly a 1, sev gilim , d a h a fa z la d a y a n a m a y a ­
ca ğ ım b u ra y a , d iyord u. B ü tü n g ü cü m tü k en d i.
T a n n a şk ın a , İs a p e y g a m b e r a ş k ın a y az k a rd e ­
şin K la v d iy a A b ra m o v n a ’y a b ir m ektu p ; n esi
v ar, n e si yok sa tsın , r e h in e k oysu n, b ize b u r a ­
d a n k u rtu la c a k p a ra y ı g ö n d ersin . A h, U lu T a n ­
rım , M o sk o v a’yı b ir k ez d a h a g ö re b ile c e k m i­
y im ? D ü şlerim e o lsu n g irm e y e ce k m i a n a k e n ­
tim ?
A k şa m k a r a n lığ ıy la b irlik te ev in iç in e öyle
b ir sık ın tı çö k tü k i, in sa n ın c a n ı k o n u şm a k is ­
tem iyord u. V ırv ırc ı n in e ç a v d a r ek m eğ i k a b u k ­
la r ın ı ç a n a k ta ıs la ttık ta n s o n ra o n la rı d a m a k ­
la r ıy la u z u n sü re em di. M a ry a in e ğ i s a ğ a r a k
b a k r a ç dolu su sü tü g etirip sed irin ü stü n e b ır a k ­
tı. N in e k a lk tı, sü tü te s tile re g en e a c e le etm e­
d en, y a v a ş y a v a ş b o şa lttı. M ery em A n a p erh izi
d o la y ısıy la k im se içm e y e ce ğ i2 için , sü tü n old u ğu
g ib i k a la c a ğ ın d a n m e m n u n b ir d u ru m u v ard ı.
Y a ln ız F iy o k la ’n ın b e b e ğ in in ta b a ğ ın a , o d a k o r­
k a k o rk a , b ira z c ık sü t koydu. N in ey le M a ry a ,
te s tile ri u fa k k ile re g ö tü rm ek için d ış a r ı ç ık a r
çık m a z M o tk a y erin d e şöyle b ir silk in d i, o ca ğ ın
ü stü n d en a şa ğ ıy a in e rek , iç i ek m ek k a b u ğ u dolu
ta h ta ç a n a ğ a b e b e ğ in ta b a ğ ın d a n b ira z sü t d ök­
tü.
N in e g e riy e döndü, te k r a r ek m ek k a b u k la rın ı
em m ey e b aşlad ı. Ş a ş a ile M o tk a, p e rh iz in i bo z­
d u rd u k la rı b a b a a n n e le rin in ce h en n e m e g id e c e ­
ğ in d en p e k m em n u n , o ca ğ ın ü stü n d en g ö zlerin i
o n a d ikm iş, b a k ıy o rla rd ı. V e b u a v u n tu y la u y u ­
m a y a b a şla d ıla r. Ş a ş a k o rk u n ç b ir ce z a sa h n e si
ca n la n d ırıy o rd u zih n in d e: Ç öm lek fır ın ın a b e n ­
z e r k o c a m a n b ir o ca k y anıy ord u , b o y n u z la n
öküz b o y n u z la rın ı a n d ıra n b ir şey tan , elin d e
u z u n so p a sıy la n in e n in k a z la r ı k o v a la d ığ ı gibi,
on u b u o ca ğ ın iç in e so k m a y a çalışıy o rd u .

M ery em A n a p e rh iz in in g ece si s a a t on b ir s ı­
r a la r ın d a ç a y ırd a d o la şa n k ız la r la d e lik a n lıla r
b ir ç ığ lık k o p a ra ra k köye d o ğ ru k o şm a y a b a ş ­
la d ıla r. Y u k a r d a y a rın k ıy ısın d a o tu ra n la r, ilk in
n e old u ğu n u a n la m a d ıla r. A şağ ıd an ;
— Y a n g ın ! Y a n g ın v a r! K öy y a n ıy o r! d iy e tü y ­
le r ü rp e rtic i h a y k ır ış la r geliyord u .
Y u k a r d a o tu r a n la r b ir de dönüp b a k tıla r ki,
n e g ö rsü n le r! K e n a r ev lerd e n b irin in sa m a n la
ö rtü lü ç a tıs ın d a n k ıv rım k ıv rım d ire k boyu
a le v le r y ü k seliy or, s a ğ a so la fısk iy e g ib i k ıv ıl­
c ım la r saçılıy o rd u . B ir a n d a b ü tü n ç a tıy ı p a rla k

(2) H ristiyan perhizlerinde et, hayvansal b esin ­

ler yenmez. (Ç.N.)
u lev ler sa rd ı, a te ş in ç ık a rd ığ ı ç a t ır tıla r b ü tü n
köye y ayıld ı.
A y ın p a rıltıs ı sönm üş, k öy ü titr e k k ırm ız ı b ir
ay d ın lık k a p la m ıştı; y erd e k o y u g ö lg e le r d o la şı­
yor, o rta lık y a n ık koku yord u . K o şu şa n la r, z a n ­
g ır z a n g ır titre m e k te n k o n u şa m ıy o rla r, b ir b ir le ­
rin i itip k a k ıy o rla r, y e rle re d ü şü y o rlar, g ö zleri
p a rla k ış ık ta n k a m a ş tığ ı için , b ir b ir le r in i g ö­
rüp ta n ıy a m ıy o rla rd ı. K o rk u n ç b ir g örü n ü m d ü
bu. İn s a n ı en ço k ü rp e rte n şey de, a le v le rin ü s­
tü n d ek i d u m an b u lu tu a r a s ın d a g ü v e rcin le ri
u çuşm ası; y a n g ın d a n h a b e r le r i o lm ad ığ ı için ,
m e y h a n e d e k ile rin b ir şey y ok m u ş g ib i a k o rd eo n
ça lıp ş a r k ı sö ylem eleriy d i.
K a la b a lığ ın a ra sın d a n b iri, k a r t sesiy le h a y ­
kırdı:
— S e m y o n d ay ı y an ıy o rl
Y a n g ın u z a k ta , t a k öy ü n ö b ü r u cu n d a old u ğu
h ald e M a ry a , k en d i k u lü b e le rin in ö n ü n d e d ö rt
d önüyor, e lle rin i ç ırp a ra k , d işle ri b irb irin e v u ­
r a r a k a ğ la y ıp d u ru y ord u . N iko lay k e çe çiz m e­
le riy le d ışa rı çık m ış, ç o c u k la r d on -g ö m lek d ışa rı
fırla m ışla rd ı. K öy k o lcu su n u n ev in in ö n ü n d ek i
d ökm e d em ir le v h a y a ça b u k ç a b u k v u rm a y a
b a şla d ıla r: D a n -d a n -d a n ... A rd ı a r a s ı k e silm e ­
yen b u d a n -d a n ’la rd a n in sa n ın tü y le ri ü rp e ri­
yor, iç i eziliyord u . Y a ş lı k a d ın la r elle rin d e aziz
re sim le ri tu tu y o rla rd ı. A h ırla rd a n h a y v a n la r,
d a n a la r, s ığ ır la r so k a ğ a sü rü lü y o r, sa n d ık la r,
p ö stek iler, te k n e le r d ışa rı atılıy o rd u . Ç ifte s a ­
vu ru p a tla r ı y a ra la d ığ ı iç in y ılk ıy a so k u lm a y a n
y ağız b ir a y g ır s e r b e s t b ıra k ılın c a , k işn ey erek ,
ç ifte a ta r a k köyü b a ş ta n b a ş a ik i k e re d olaştı,
so n ra b ir a r a b a n ın y a n ın d a z ın k d iye d u r a ra k
a r k a a y a k la r ıy la onu tek m ele m ey e b aşlad ı.
K a r ş ı y a k a d a k i k ilise n in ç a n la r ı d a çalıy o rd u .
Y a n a n ev in çe v re si öyle sıca k , öyle a y d ın lık tı
ki, y erd e k i e n u fa k o tla r seçiliy o rd u . D ışa rı ç ı­
k a r ıla n s a n d ık la rd a n b irin in ü zerin d e u zu n b u ­
ru n lu , k ızıl s a ç lı S em y o n d ay ı o tu ru y o rd u ; s ır ­
tın d a ce k e ti, b a şın d a ise k u la k la rın a k a d a r g e ­
çird iğ i k a sk e ti v ard ı. S e m y o n ’u n k a rıs ı k e n d in ­
d en g eçm iş, yü zü koyu n y erd e y a ta rk e n in liy o r­
du. K ısa boyu, g en iş sa k a lıy la m a sa lla rd a k i c ü ­
ce le re b en zeyen , en az se k se n lik b ir ih tiy a r, b u
köylü o lm ad ığ ı h a ld e is te r istem ez y a n g ın o la ­
y ın a k a tıld ığ ı için , b a ş ı şap k asız, elin d e b ir ç ı­
k ın la d o lan ıp du ru y or; d a z la k b a ş ı a le v le rd en
p ırıl p ırıl y an ıy ord u . E sm er yüzü, siy a h s a ç la ­
r ıy la ç in g e n e le re b en zey en m u h ta r A n tip S e d e l-
nik o v , elin d e b ir b a lta , h e r n ed en se b ir b ir i a r ­
d ın d a n p e n c e re le ri k ırd ı, so n ra ön d ek i ta h ta
s a h a n lığ ı p a rç a la m a y a b aşlad ı.
— K a d ın la r, su g e tirin ! V e rin m a k in ey i! H ay ­
d i ç a b u k o lu n ! d iye b ağ ırıy o rd u .
A z ö n ce m e y h a n ed e k a fa çe k e n k ö y lü ler, y a n ­
g ın tu lu m b a sın ı s ırtla m ış la r, g etiriy o rla rd ı. H ep ­
s i de sarh o ş, g ö zleri y aşlı, ç a re siz lik te n şaşk ın ,
tö k ezley ip tö k ezley ip d ü şü yo rlard ı.
K en d isi de sa rh o ş o la n m u h ta r, d u rm a d a n b a ­
ğırıyo rd u :
— K ız la r, siz de su g e tirin ! E lin iz i ç a b u k tu ­
tu n !
K a d ın la r, k ız la r y a rın d ib in d ek i p ın a r a k o ­
şu yor, e lle rin d e k i dolu k o v a la rı, g ü ğ ü m leri tu ­
lu m b a y a b o şa ltıp b o şa ltıp g e ri g id iy o rlard ı. S u
ta ş ıy a n la r a r a s ın d a O lg a, M a ry a , Ş a ş a , M o tk a
d a v ard ı. K a d ın la r, e rk e k ç o c u k la rı tu lu m b a n ın
k o lla r ın a b a s tık ç a h o rtu m d a n p ü sk ü ren su f ış ır ­
d ıyord u. M u h ta r h o rtu m u b ir k a p ıy a , b ir p e n ­
c e re le r e çe v iriy o r; h o rtu m u n a ğ z ın a p a rm a ğ ın ı
k o y u n ca fış ır tı d a h a d a a rtıy o rd u .
S a ğ d a n -s o ld a n b e ğ e n i sö zleri duyuluyord u:
— A fe rin A n tip ! G ö ste r k en d in i!
— D a h a ç a b u k çe k in ! H ay d i O rto d o k slar, bu
fe lâ k e t g ü n ü c a n ın ız ı d işin ize ta k m a lısın ız !
E rk e k le r y a n a çe k ilm işle r, e lle rin i b ir işe sü r­
m ed en a le v le ri sey re d iy o rla rd ı. H a n g i iş e s a r ı-
la c a k la n n ı b ilm e d ik le ri g ib i, s a n ls a la r b ile e l­
le rin d e n b ir iş gelm ezd i. O y sa y a n g ın a y a k m
y erlerd e ek in v e k u ru o t y ığ ın la rı, s a m a n lık la r,
ç a lı ç ırp ı k ü m e le ri ö b e k ö b e k sıra la n m ıştı. H er
ik isi de ç a k ır k e y if o la n b a b a O sip ’le o ğ u l K ir-
y ak d a a y a k ta d ik ile n le r a ra sın d a y d ı. B a b a O sip
b ir iş e y a ra m a z lığ ın ı h a k lı g ö sterm ek is te r g ib i
y erd e y a ta n k a d ın a ;
— B a cım , d övünü p d u rm a a rtık , dedi. Ev n a ­
sıl o lsa s ig o rta lı, d a h a n e ü zü lü y orsu n ?
Sem y o n evin n a s ıl tu tu ştu ğ u n u ö n ü n e g elen e
an la tıy o rd u :
— Ş u elin d e ç ık ın o lan ih tiy a r ı g örü y orsu n u z
ya, b ir z a m a n la r ra h m e tli g e n e r a l J u k o v ’u n
ev in d e a h ç ılık y ap m ış. İşte b u ih tiy a r a k ş a m le ­
yin b izim ev in k a p ısın ı ça ld ı, «B ir g ece liğ in e
kon u ğu n u z olayım ,» dedi, a ld ık a d a m ı içeriy e.
Ee, b ir e r b a rd a k ç a y içilm ez m i?.. B izim k a d ın
sem a v e ri y a k tı, şe y ta n d ü rtm ü ş o la c a k , o n u da
götü rü p ön o d a y a koym uş. S e m a v e rd e n ç ık a n
k ıv ılc ım la r ' d a m d a k i s a m a n la rı tu tu ştu rm u ş,
on d an so n ra d a b u iş le r b a şım ız a geld i. C a n ı­
m ızı z o r k u rta rd ık . İh tiy a rın d a şa p k a sı yand ı,
öd en ecek g ü n a h ı v a rm ış ad am ın .
D em ir le v h a y a b itev iy e v u ru y o rla r, k a r ş ı k i­
lised en a ra lık s ız ç a n se s le ri g eliyo rd u . S o k a k ­
ta k i k ırm ız ı k o y u n la rla d u m a n la r a ra s ın d a u çu ­
şa n p em b e g ü v e rcin le re k o rk u lu g ö z lerle b a k a n
O lg a, so lu k so lu ğ a, b ir a ş a ğ ı b ir y u k a rı gid ip
geliyord u . Ç a n se s le ri sa n k i b ey n in d e zonklu -
yordu; b u y a n g ın h iç b ir z a m a n sö n m ey ecek m iş,
Ş a ş a k a y b o lm u ş g ib i b ir d u y gu v a rd ı için d e.
E v in ç a tıs ı g ü rü ltü y le çö k ü v e rin ce a r tık b ü tü n
köy ü n y a n g ın d a n k u rtu la m a y a c a ğ ı k o rk u su y la
d iz lerin in b a ğ ı çözüldü, k o v a la n b ır a k a r a k o
d a y a r ın k ıy ısın a o tu ru v erd i. Y a n ın d a , ön ünd e
b a ş k a k a d ın la r d a o tu ru y o rla r, ö lü ye a ğ la r g ib i
g ö zy aşı d ökü yo rlard ı.
îş te k a rş ıd a n ik i a r a b a görü nd ü ; b u n la r, y a n ­
g ın tu lu m b a sı g e tire n ç iftlik k â h y a la r ıy la ı r ­
g a tla rıy d ı. D ü ğ m eleri çözü k b ey az b ir c e k e t g iy ­
m iş, ço k g e n ç b ir ö ğ re n ci de a tın ın ü zerin d e o n ­
la r la b irlik tey d i. B a lt a la r ta k ırd a d ı, y a n m a k ta
o la n ç a tıy a b ir m erd iv en d ay an d ı, b eş k işi b ir ­
den y u k a rı tırm a n d ıla r; en b a ş ta d a yüzü a le v ­
le rd en k ıp k ırm ızı k e sile n ö ğ re n ci v ard ı. K eskin ,
k ısık sesiy le b a ğ ırıp ça ğ ırıy o r, y an g ın sö n d ü r­
m ek p ek a lışık old uğu b ir işm iş g ib i p o z la r t a ­
k ın ıy o rd u . E v in k iriş le rin i b irb irin d e n a y ırd ıla r;
a h ır ı, çitle ri, eve y a k ın y ığ ın la rı u z a k la ra ta ş ı­
d ılar.
K a la b a lığ ın a ra sın d a n h a y k ır ış la r y ü k seliy o r­
du:
— Y ık tırm a y ın ş u n la ra evi! Ne o lu r d u rd u ­
ru n !
K iry a k k a r a r lı b ir ta v ırla evi y ık m a y a g e le n ­
le ri d u rd u rm a is te rc e sin e eve y öneld i, a m a ı r ­
g a tla r d a n b irin in onu g e ri d ö n d ü rm esiy le e n ­
sesin e b ir şa p la k in d irm esi b ir oldu. K a h k a h a ­
la r yü kseld i, ır g a t b ir d a h a p a tla ttı; b u n u n ü z e­
rin e K iry a k yü zü koyu n k a p a k la n a r a k em ekley e
em ek ley e k a la b a lığ ın a r a s ın a k a rıştı.
Ö ğ re n cin in k ız k a rd e şi o lm a la rı g e re k e n ik i
güzel k ız g eld i k a rş ı y a k a d a n . B u n la r b ira z u z a k ­
ta d u rd u la r, y a n g ın ı se y re tm e y e b a şla d ıla r. B ir ­
b irin d e n a y rılm ış o la n k ü tü k le r y an m ıy o rd u
am a , tü tü yo rd u ; h o rtu m elin d e ç a lış a n ö ğ re n ci
fış k ıra n su yu b a z a n k ü tü k lere, b a z a n e rk e k lere ,
b a z a n d a su ta şıy a n k a d ın la ra çev iriy ord u .
K ız la r o n a çık ış ır c a s m a , h e y e c a n lı sesleriy le;
— J o r j! J o r j! d iye b a ğ ırıy o rla rd ı.
Y a n g ın sön d ü rü lm ü ştü . A n c a k h e rk e s evin e
d a ğ ılm a y a b a şla d ığ ı z am an , o rta lığ ın a ğ a rd ığ ı­
nı, y ü z lerin d a h a solgu n, d a h a b ir esm erleşm iş
old u ğu n u fa r k e ttile r . S a b a h ın e rk e n sa a tin d e ,
gökyü zün d e so n y ıld ız la r d a sö n ü n ce in s a n a h ep
b ö y le g e lir ... E v le rin e d a ğ ırır la rk e n k ö y lü le r g ü ­
lü şü y o rla r, g e n e r a lin a h ç ıs ıy la y a n a n ş a p k a s ın ­
dan d o lay ı a la y ed iy o rlard ı. Y a n g ın ı ş a k a y a a l­
m ak is tey en b ir h a lle r i v ard ı, h a tt â y an g ın ın
bu k a d a r ç a b u k b itm e sin e ü zü lü y or g ib iy d iler.
O lga, ö ğ ren ciy e;
— E fen d im , y a n g ın ı k o la y c a söndürdünüz,
dedi. S iz i b izim M o sk o v a’y a ça ğ ırm a lı, b ilsen iz
o ra d a h e r g ü n n e y a n g ın la r ç ık a r !
K ız la rd a n b iri O lg a ’ya;
— M o sko valI m ısın ız y o k sa? diye sordu.
— E v et h a n ım e fe n d i. K o cam « S la v y a n sk i B a -
zar»d a ça lışırd ı.
Ü şü y erek y a n m a so k u la n S a ş a ’y ı gösterd i:
— B u d a k ızım , efen d im . M o sk o v a’d a doğdu.
K ız la r, ö ğ re n ciy e F ra n s ız c a b ir şe y le r sö y le­
d iler, o d a ç ık a r ıp S a ş a ’y a b ir y irm i k ap ik lik
verdi. B u n u g ö ren ih tiy a r O sip ’in yüzü nde b ir
u m ut ışığ ı p a rla d ı.
— B e y efen d i h a z re tle ri, T a n r ı’y a şü k ü r rü zg ar
çıkm ad ı, y o k sa b ir s a a tte y a n a r k ü l olu rd uk,
diye b a şla d ı k on u şm ay a.
S o n ra sesin i a lç a lta r a k , u ta n a -s ık ıla ekledi:
— B ey efen d i h a z re tle ri, sa y g ıd e ğ e r h a n ım la r,
tan v a k ti h a v a so ğ u k ... b ir k a ç k a p ik lü tfe d e r­
sen iz y a n m şişe cik iç k i a lırd ım k en d im e ...
İh tiy a r a b ir şey v erm ed iler, o d a b o ğ a z ın ı te ­
m iz ley erek ev in e y ollan d ı. O lg a y a rın k ıy ısın d a
d urdu; ik i a r a b a n ın g e çitte n k a rş ıy a g eçişin i,
e fe n d ile rin ç a y ırd a y ü rü m elerin i b ir sü re se y ­
re tti. K a rşıd a b ir a r a b a o n la rı b ek liy ord u . O lg a
eve g e lir g elm ez k o c a sın a o la n la rı h e y e c a n la
a n la tm a y a b aşlad ı.
— Ne iyi, n e g ü zel in sa n la rd ı; b ir g ö rm eliy ­
din! H ele k ız la n g örsen , m elek san ırd ın .
F iy o k la ö fk ey le, u y k u lu u yku lu ;
— C a n la rı ce h en n e m e! d iy e b ağ ırd ı.

VI

M a ry a k en d isin i m u tsu z b ir k a d ın say ıy or,

o n u n iç in de ö lm ek istiy ord u . O y sa ta m Fiyok-
l a ’n ın zev k in e g öreyd i b u y a şa n tı; h e m de y o k ­
su llu ğ u y la , p isliğ iy le, son u g elm ey en d ırd ırıy -
la ... Ö n ü n e k o n u la n ı seçm ed en y er, n ered e r a s -
g e lirse o ra d a u yu r, k irli su la rı h em e n e şik ten
evin ö n ü n e d öker, d ö k tü k ten so n ra d a çıp la k
a y a k la rıy la b a s a r g eçerd i. S a lt b u y a şa n tıd a n
tik sin d ik le ri için , d a h a ilk g ü n d en te rsin e g it­
m işti O lg a ile N ikolay. İçi k in le k a y n a y a ra k ;
—E h , M o sk o v alı e fen d ile r, b a k a lım b u ra d a ne
y iyip n e içecek sin iz ! dem işti.
E y lü l b a ş la rın d a b ir s a b a h F iy o k la a şa ğ ıd a n
ik i k o v a su g etird i. D irilik fış k ır a n güzel yüzü
so ğ u k ta n a l a l o lm u ştu . B u sıra d a M a ry a ile
O lg a m a sa d a ça y içiy o rla rd ı.
F iy o k la a la y lı a la y lı;
— Ç ayınız, şek erin iz h iç ek sik o lm az, dedi.
K o v a la n y e re b ır a k tık ta n so n ra ekled i:
— B a şım ız a h a n ım e fe n d i k esild in iz. H er s a ­
b a h ç a y içm ek m o d ası ç ık a rd ın ız şim di de.
O lg a ’y a h ır s lı g ö zlerle b a k tı.
— D ik k a t edin, ç a y iç m e k te n b ir g ü n p a tla -
y ıv erirsin iz so n ra ! M o sk o v a’d a g ezm ek ten ş iş ­
m iş şişm iş, e t tu lu m u n a d ön m ü şsü n ü z...
B ö yle d iy e re k g erin d i, om uz s ırığ ıy la 1 O lg a ’
n ın s ır tın a öyle b ir v u ru ş v u rd u ki, ik i e lti y a l­
n ız e lle rin i çırp a ra k ;
— O y a n a cığ ım ! diye b a ğ ırd ıla r.
S o n r a F iy o k la ır m a ğ a ç a m a ş ır y ık a m a y a g itti,
yol b o y u n ca d u rm a d a n k ü fre d işi t a evd en d u y u ­
luyordu.
G ünd ü z so n a erd i, u zu n sü re n b ir s o n b a h a r
a k şa m ı b a şlad ı. E vd e h e rk e s ip ek sarıy o rd u ,
a r a la r ın d a b u lu n m a y a n F iy o k la ırm a ğ ın k a r ş ı­
s ın a g eçm işti. İp eğ i y a k ın la rın d a k i b ir f a b r ik a ­
d a n a lıy o rla r, b ü tü n a ile ç a lış a r a k h a fta d a y ir ­
m i k a p ik k a d a r k a z a n ıy o rla rd ı.
 Y a ş lı b a b a , elin d e ip ek y u m ağ ı;
— B e y le rin z a m a n ın d a 1 y a ş a m a k d a h a k o la y ­
dı, dedi. Ç a lış m a k iç in de, y iy ip içm ek , u yu m ak
için de v a k tim iz olu rd u . Ö ğ ley in d e la h a n a ç o r­
b a sıy la la p a y erd ik , a k şa m y em eğ in d e d e... H ı­
y ar, la h a n a d erse n , ye y iy eb ild iğ in k a d a r. S o n ra
d isip lin d en en b ir şey v ard ı, h e rk e s h a d d in i b i­
lirdi.
İs ç ık a r a r a k ö lg ü n y a n a n k ü çü k b ir la m b a
ay d ın la tıy o rd u iç e risin i. B ir i la m b a n ın önüne
d u ru p d a k o c a m a n g ölgesi b ü tü n o d ayı k ap lad ı
mı, p a rla k a y ışığ ı g örü n ü y o rd u d ışa rd a n . İh ti­
y a r a ğ ır a ğ ır e sk i g ü n le ri a n la tıy o rd u . Ö zg ü r­
lü k ten ö n ce, şim d i y o k su llu k ve Sık ın tı iç e r is in ­
d e y a ş a d ık la rı bu y erle rd e a v k ö p ek leriy le, za­
ğ a r a la r la , ta z ıla r la a v c ıla r d o laşırm ış. S ü re k av ı
s ıra s ın d a k ö y lü le re v o tlıa ıs m a rla n ır, M oskova
so k a k la rın d a n , g e n ç b e y le r iç in tık a -b a s a av
h a y v a n ı d olu a r a b a la r g eçe r, k ötü in s a n la r k ır ­
b a ç la dövülüp T v e r ilin e sü rü lü r, iy ile re ise ödül
v erilirm iş. N in e de a n la ttı b ir k a ç şey. E sk i g ü n ­
le ri h iç u n u tm a m ıştı. T a n r ı k o rk u su o la n iy i y ü ­
r e k li b ir h a n ım e fe n d isi v a rm ış, k o c a sı içk icin in ,
a h la k d ü şk ü n ü n ü n b iriy m iş, k ız la n ise h e rb iri
k en d i b a ş ın a b ir k o c a y a v a rm ışla r. B ir i b ir s a r ­
h o şa düşm üş, b ir i e s n a fın b iriy le ev len m iş, ü çü n -
cü y ü ise g izlice k a ç ırm ışla r. (O z a m a n la r g en ç
k ız o la n n in e k a ç ır m a y a y a rd ım etm iş.) Çok
g eçm ed en k ız la r d a a n n e le ri g ib i ü zü n tü d en ö l­
m ü şler. B u n la n a n ım s a d ık ç a n in e n in g ö z le rin ­
d en y a ş la r geliyord u .
B u sıra d a k a p ı çalın d ı, ir k ild ile r b ird en .
— O sip d ayı, b ir g e ce liğ in e a lm iç e r i!
K a p ı açıld ı; şa p k a sı y a n a n g e n e r a l Ju k o v 'u n
u fa k te fe k a h ç ıs ı g ird i iç eriy e. İç e ri g irin c e b ir
y e re çö k tü , k o n u şu la n la rı b ir sü re d in led ik ten
so n ra o d a a n ıla r ın ı a n la ttı. A y a k la rın ı a şa ğ ıy a
su rkı ta ra k o ca ğ ın ü zerin d e o tu ra n N ikolay, ih ­
tiy a rın a n la ttık la r ın ı d inliy or, d u rm a d a n b ey ­
le rin d ev rin d e n e y e m e k le r p işird iğ in i so ru y o r­
du. K ö fte le r m i yoktu , ız g a r a la r m ı, ç e şit ç e şit
ç o rb a la r, y em ek te rb iy e le ri m i, n e le r n eler?.. H er
şey i çok iyi a n ım s a y a n a h ç ı a rtık b u g ü n y a p ıl­
m a y a n y em ek lerd en de söz etti. Ö rn eğ in , öküz
gözü n d en h a z ır la n a n b ir y em ek v a rd ı ki, ad m a,
« S a b a h le y in u y a n ın ca » d erlerd i.
— M a re şa l u su lü p irzo la y a p a r m ıy d ın ız? diye
sord u N ikolay.
— H ayır.
N ik o lay k ü çü k g ö rü rc e sin e b a şın ı sa lla d ı.
— S iz de a h ç ılık ta n n e a n la rm ışsın ız yal
O ca ğ ın ü stü nd e k im isi o tu ra n , k im isi y a ta n
k ız la r k o n u şu la n la rı g ö z lerin i k ırp m a d a n d in li­
y o rlard ı. Y u k a r d a o k a d a r ço k tu la r ki, o n la rı
b u lu tla r a ra s ın d a o tu ra n k a n a tlı m e le k le re b e n ­
zetird in iz. A n la tıla n la r p ek h o ş la rın a g id iy o r­
du. K im i v a k it h ey eca n d a n , k im i v a k it de k o r ­
k u d a n göğüs g e çiriy o rla r, titriy o rla r, sa p sa rı
k esiliy o rla rd ı. A n la ttık la r ı h e rk e sin k in d e n g ü ­
zel o la n n in e y i solu k a lm a d a n , k ım ıld a n m a k ta n
k o r k a ra k d in lem işlerd i.
S o n r a u y k u y a y a ttıla r . A n la tıla n la r d a n h e y e ­
c a n la n a n , a n ıla r ı d ep reşen ih tiy a rla r, g e n çliğ in
hoş b ir d önem old u ğu n u d ü şü n ü y o rlard ı. G e n ç ­
lik g id iyor, o n u n y e rin e c a n lı, sıc a c ık , b u ru k
a n ıla r k alıy o rd u . P ek u z a k la rd a o lm a y a n ölü ­
m ün yüzü ise n e k a d a r so ğ u k tu ! E n iy isi, onu
h iç d ü şü n m em eliyd i. L a m b a sönm ü ştü . O d a d a ­
k i k a ra n lık , a y ışığ ın d a iy ic e b e lli o la n ik i u fa k
p e n cere, sessizlik , b eşiğ in g ıc ırtıs ı n ed e n se h ep
ölüm ü, y a şa m ın b ir d a h a d ö n m em ek ü zere g e ç ­
m iş old u ğu n u fısıld ıy o rd u . B ira z d a la r, k e n d i­
n izd en g eçersin iz; b iris i şö yle om u zu n u za d o k u ­
n a c a k o lsa y a d a yü zü nü ze ü flese, u y k u n u z h e ­
m en u ç a r g id er, b ed e n in iz k u rşu n g ib i a ğ ırd ır.
K a fa n ız a ölü m le ilg ili d ü şü n ce le r ü şü şü r h e ­
 men. Ö b ü r y a n a d ö n er, ölü m ü dü şü nm em eye
ça lışırsın ız ; bu k ez d e p a h a la n a n un, yem tü rlü
g ere k sin m e le rle ilg ili, o h e r z a m a n k i c a n sıkıcı,
b ezd irici d ü şü n ce le r d o lu şu r zih n in ize. B iraz
so n ra g en e ölüm , b ir d a h a d ö n m em ecesin e g e­
çip g id en y a şa m g e lir ak lın ız a .
A hçi;
— O h, U lu T a n rım ! d iy ere k iç in i çekti.
B iri y a v a ş ç a p e n ce re y i tık la ttı. F iy o k la d ö n ­
müş o la c a k tı. D u a la r m ırıld a n a ra k , esn ey e e s-
neye O lg a k a lk tı y erin d e n , k a p ıy ı a ç tı, ön o d a ­
n ın k a p ısın ın sü rg ü sü n ü çe k ti. A m a iç e r i g ire n
olm ad ı, y a ln ız so ğ u k b ir h a v a esti, iç e riy e ay
ışığı doldu. A çık k a p ıd a n sessiz, bom boş 6okak,
g ök te y ü z er g ib i g id en ay d ed e göründ ü.
— K im o? diye sord u O lga.
— B en im , b e n ...
K a p ın ın y a n ın d a d u v a ra y a p ışa n F iy o k la ç ı­
rılç ıp la k tı. S o ğ u k ta n tir^ tir titriy o r, d işle ri b ir ­
b irin e ça rp ıy o rd u ; p a rla k a y ışığ ın d a sa p sa rı,
güzel, tu h a f b ir g ö rü n ü şü v ard ı. B ed en in d ek i
g ö lg e le rle te n in in p ırıltısı d a h a b ir göze ç a r ­
pıyor, k a r a k a ş la r ıy la k ö rp e d iri m e m e le ri ö zel­
lik le a ç ık seçik b e lli olu yord u .
— K a rşı y a k a d a k i ç a p k ın la r b e n i b ö y le so ­
yup sa lıv erd ile r. E v e a n a d a n d o ğ m a ç ıp la k g el­
dim. H adi, g iy e ce k b ir şe y le r g e tir...
Y a v a ş y a v a ş titre m e y e b a ş la y a n O lg a a lç a k
sesle:
— İç e riy e g irse n e ! dedi.
— İh tiy a rla rın g ö rm esin i istem em .
G e rç e k te n de n in e k ım ıld a n a ra k b ir şe y le r h o ­
m u rd an d ı. D ede ise; «Kim v a r o rad a?» d iye se s­
lend i. O lg a ete k liğ iy le g ö m leğ in i g e tirip F iyok-
la ’y a g iyd ird i; k a p ıla rd a n ses ç ık a r m a m a y a ç a ­
lış a r a k u su lca iç e r i g ird iler.
G elen in k im old u ğu nu a n la y a n n in e, k ızg ın
k ız g ın söylendi;
— S e n m isin sü rtü k k a n ? .. S e n b ö y le d olaş
h e r gece. B ir g ü n b o y u n u n d ev rild iğ in i g ö re m e ­
y ece k m iyim ?
F iy o k la ’y ı sa rıp s a rm a la y a n O lga;
— A ld ırm a elticiğ im , sen o n a a ld ırm a ! d iy o r­
du.
O rta lık y en id en sessizleşti. B u o d ad a şö yle t a ­
d ıy la u yk u u y u y an olm azd ı, h e r b irin in r a h a tın ı
k a ç ıra n , u y k u su n u b ö len b ir d erd i v ard ı. İ h t i­
y a rın s ır t a ğ rıla rı, n in e n in te d irg in liğ i, sin iri,
M a ry a ’n m k o rk u su , ç o c u k la rın uyuzu, a ç lığ ı...
Ş im d i d e öyle, h u zu rsu z b ir u y k u için d ey d iler;
b ir o y a n a , b ir b u y a n a d ö n ü y orlar, sa y ık lıy o r­
la r, k a lk ıp k a lk ıp su içiy o rla rd ı.
F iy o k la b ird e n z ırla m a y a b a şla d ı k a r t se s iy ­
le, a m a h em e n k en d in i tu ttu . Şim d i a r a d a b ir
h ıçk ırıy o rd u , s o n ra g ittik ç e sessiz, d erin d en a ğ ­
la y a r a k y a tış tı. Z a m a n za m a n k a rş ı k ilise s a a ­
tin in gon g u işitiliy o rd u , a m a tu h a f b ir g o n k tu
bu; ö n ce b eşi v u ru y o rd u , so n ra d a üçü.
— O h U lu T a n rım ! d iy ere k a h ç ı b ir k ez d a ­
h a iç in i çe k ti.
P e n c e re y e b a k ın c a o rta lığ ı h â lâ a y ın m ı a y ­
d ın la ttığ ı, y o k sa a r tık s a b a h m ı old u ğu a n la ­
şılm ıyord u . M a ry a k a lk m ış d ışa rı çık m ıştı, onu n
in e ğ i sa ğ ışı, «D ur m e re t!» d iye sö y len işi d u y u ­
lu yord u . N in e de ç ık tı d ışa rıy a . İç e risi k a r a n ­
lık tı h â lâ , a m a e ş y a la r seçilm ey e b a şla m ıştı.
B ü tü n g e ce gözü nü k ırp m a y a n N ikolay, o c a ­
ğ ın ü stü n d en indi. Y e ş il sa n d ık ta n , fr a k ın ı ç ı­
k a rıp g iyin d i, p e n ce re y e y a k la ş a r a k y e rle rin i
d ü zeltti, k u y ru k la rın ı b ir sü re elled i, g ü lü m se­
di. S o n r a g en e ö zen le soyu nd u, fr a k ın ı ç ık a r ıp
sa n d ığ a koydu, y e rin e y a ttı.
M a ry a iş in i b itir in c e o c a ğ ı tu tu ştu rm a y a k o ­
yuldu. H enüz u y k u su iy ice a çılm a m ış o la c a k ki,
sen d eley ip d u ru y ord u . G e celey in y a d üş g ö r­
m üş, y a d a dün a n la tıla n la r a k lın a g elm işti, ç ü n ­
k ü o ca ğ ın ö n ü n d e ta t lı ta tlı g e rin e re k ;
— H ay ır, ö zg ü rlü k 1 d a h a iy i! dedi.
 B ey efen d i g elm işti. (K a s a b a p o lis â m irin in
ııdı böyleyd i köyd e.) O n u n n için , n e za m a n g e ­
leceği b ir h a f ta ö n ce sin d en bilin ird i- Ju k o v o ’da
yaln ız k ır k ev b u lu n m a sın a k a rş ın d ev lete, ç i f t ­
ç ile r b irliğ in e ö d en m ey en v e rg ile rin to p lam ı ik i
bin ru b le y i geçiyo rd u .
P olis a m iri m e y h a n ey e indi, o ra d a ik i b a rd a k
çay «aldı», o n d an s o n ra d a y ü rü y e y ü rü ye,
öııündû v erg i y ü k ü m lü le rin in b e k le ştiğ i m u h ­
ta rın ev in e yollan d ı. D a h a otu z k ü s u r y a ş la r ın ­
da b ir ad am o la n m u h ta r A n tip Sed eln ik o v
k öy lü lere k a rş ı s e r t d a v ra n ır, h e r z a m a n y ö n e­
ticile rin y a n ın ı tu ta rd ı; o y sa k en d isi zen g in d e­
ğildi, v e rg ile rin i b ile z a m a n ın d a ödeyem ezdi.
A n la şıla n , m u h ta r olm ası, s e r tlik te n b a ş k a tü r ­
lü tu ttu ra m a d ığ ı b ir n ü fu zu n u n b u lu n m a sı h o şu ­
n a gid iyord u. T o p la n tıla rd a o n d a n ç e k in irle r,
sözünü d in lerlerd i. İs te r s o k a k ta o lsu n, is te r
m eyh an ed e, sa rh o ş la r ın ü z e rle rin e a tılıp e lle ­
rin i k ıs k ıv ra k a r k a y a b a ğ la y a r a k h a p se a ttığ ı
g ö rü lm ü ştü r. H a tta b ir g ü n O sip ’in y e rin e to p ­
la n tıy a g e lirk e n k ü fr e tti d iye n in e y e k ızd ı da,
onu g ü n le rc e h a p is te tu ttu . K e n tte h iç y a ş a ­
m ad ığı, b ir te k k ita p d a h i o k u m ad ığ ı h ald e,
n erd en ö ğ ren m işse b ir sü rü a k ıllıc a la f la r ö ğ ­
re n m işti; b u n la n k o n u şm a la rın d a k u lla n m a y ı
sev er, onu b ü tü n ü y le a n la m a s a la r b ile, k ö y lü le r
onu b u y ü zd en sa y a rla rd ı.
O sip, elin d e k en d i v erg i d efte ri, m u h ta rın
k u lü b e sin e g ird iğ i z am an , k ü lre n g i b ir c e k e t
g iy m iş o lan , u zu n k ırç ıl fa v o rili, zay ıf, y a ş lı p o ­
lis a m iri ön k öşed ek i m a sa d a b ir şe y le r y a z m a k ­
tay d ı. O d a n ın iç i tertem izd i, d e rg ilerd e n k e s i­
le re k y a p ıştırıla n re sim le rd e n d o lay ı d u v a rla r
c ic ili b ic ili g örü n ü y o rd u ; aziz ta s v irle rin in y a -
nınd a, on güze ça r p a n y erd e ise e sk i B u lg a r beyi
B a tte n b e rg ’in re sm i asılıy d ı. A n tip S ed eln ik o v
k o lla rın ı ça p ra z yap m ış, m a sa n ın y a n ın d a d i­
k iliyord u .
S ır a O sip 'e g e lin ce m u h tar;
— B ey efen d i h a z re tle ri, b u şa h sın 119 ru b le
b o rcu top land ı, dedi. P a s k a ly a ’d an b e ri topu
topu b ir ru b le v erg i ödedi.
P olis a m iri g ö z lerin i k a ld ırıp O sip ’e b a k tı.
— N için öd em iyorsu nu z, k a rd eşciğ im
O sip h e y e c a n la n d ı b ird en .
— L ü tfed ip b e n i d in lersen iz, efen d im , h e p si­
n i a n la ta c a ğ ım . G eçen y az L u to retsk i çiftliğ in in
a ğ a sı b a n a ; «Osip, k u ru o tu n u b a n a sat,» dedi.
B e n de s a tm a y a ra z ı oldum . S a tılık yüz pud k a ­
d a r otu m v ard ı, k a d ın la r m a y ısta b içm işlerd i. ••
N eyse fia tın ı k e s iş tik ... H er şey isted iğ im g ib iy ­
d i...
S a n k i k ö y lü le ri ta n ık g ö ste rir g ib i, ik id e b ir
o n la ra h ita p e d e rek m u h ta n şik â y e te b aşlad ı.
Y ü z ü k ızarm ış, te rd e n ısla n m ıştı, g ö zleri ö fk e ­
d en p arlıy o rd u .
— B u n la rı n iç in a n la ttığ ın ı an lam ıy o ru m , d e ­
di polis a m iri. B e n s a n a v e rg ile rin i n ed e n öd e­
m ed iğ in i so ru yo ru m , se n tu tu y o rsu n , b a n a n e ­
le r a n la tıy o rsu n .. .H içb irin iz ö d em iyo rsu n u z v e r­
g in izi, h e sa b ın ı d a b en d e n so ru y o rla r.
— G ü cü m y etm iy o r efen d im ! K a r ş ılığ ın ı verd i
O sip.
M u h ta r a r a y a gird i.
— A slı a s t a n o lm a y a n la f l a r b u n la r, b e y e fe n ­
d i h a z re tle ri. Ç ik ild e y e v le r k im se n in b eğ e n m e ­
d iği b ir a iled ir, is te rse n iz b a ş k a la n n d a n d a so ­
ru n . T e k n ed en , iç k i d ü şk ü n lü ğ ü , b ir d e h a y ­
la z lık . A n la y ışı k ıt in s a n la r d ır h ep si d e...
P o lis a m iri d e fte re b ir şe y le r yazdı, s o n ra su
is te rm iş g ib i sa k in , düz b ir sesle O sip ’e;
— D efol, dedi.
 Çok g eçm ed en de köyd en a y rıld ı. U cu z yol
a ra b a s ın a b in e rk e n ö k sü rü y o rd u . A rk a d a n g ö ­
rü n en u zu n d a r s ırtın d a n b ile belliy d i ki, O sip ’i,
m u h tarı, Ju k o v o köyünün v e rg ile rin i ço k ta n
unutm uş; y a ln ız k en d i iş le r in i düşü nüyord u.
Polis a m iri d a h a b ir v e r s ta b ile u za k la şm a d a n
m u h ta r Ç ik ild e y e v le rin ev in e gird i, elin d e s e ­
m av erle ç ık tı d ışarı. A rk a sın d a n n in e a v a z avaz
b ağırıyord u :
V erm em , sem a v erim i v erm em sa n a , k a h r ­
olası h e rif!..
M u h ta r g en iş a d ım la rla ç a b u k ç a b u k y ü rü ­
yor, n in e ise sırtın ın k a m b u rlu ğ u n a b a k m a d a n ,
solu k solu ğa, d üşe k a lk a o n u n a rd ın d a n s e ğ ir­
tiyordu. K o şa rk e n o m zu n d an k a y a n b a şö rtü sü ,
rü z g â rd a u çu şa n y eşilim si a k s a ç la r ın ı a ç ık ta
b ıra k m ıştı. S o n r a b ird en durdu; b ir is y a n cı ta v ­
rıy la g öğ sü n ü y u m ru k la m a y a , ş a rk ı sö y lü y o r­
muş g ib i a v az a v az b a ğ ırm a y a b a şla d ı. H an i
nerd eyse z ırla y a ca k tı.
— O rto d o k slar, din k a rd eşle rim ; b ir H risti-
yan, k u r ta r a n yok m u ? K o m şu lar, y etişin , c a ­
n ım ı a lıy o rla r!
M u h ta r ile rd e n sertçe;
— N ine, n in e a k lım b a ş ın a to p la! dedi.
Ç ik ild e y e v le rin sem a v ersiz k a la n evi pek
ıssızlaşm ıştı. O n u ru ek sile n b ir ev in k ü ç ü k dü-
şü rü lm ü şlü ğ ü , h o rla m ş ı v a rd ı b u y o k lu k ta .
M u h ta r m asay ı, isk e m leleri, ç a n a k , çö m leğ in
hep sin i a ls a y d ı d a sem a v e re d o k u n m asay d ı, d a ­
h a iyiydi. N in e d u rm ad an çığ lık a tıy o r, M a ry a
ağ lıy o r, o n la ra b a k a n k ız la r z ırlıy o rla rd ı. K e n ­
d ini su çlu h issed en ih tiy a r, b a şı önünde, b ir k ö ­
şeye çe k ilm işti. N ik o lay ’d an d a ç ıt çıkm ıy ord u .
N ine bu o ğlu n u sev er, o n a a c ırd ı am a, şim di
g özü n ü n b ir şey g örd ü ğü y oktu . Ö fk e y le onu n
ü z erin e y ü rü d ü , sö v e-sa y a y u m ru ğ u n u a d a m c a ­
ğ ızın b u rn u n a dayad ı. N erd ey se d ö v ecek ti. B ü ­
tün b u n la rın su çlu su k en d isi, ev e t N ik o la y ’dı
 te k b a şın a . G e rç e k te n de öyle, m e k tu p la rın d a ,
« S la v y a n sk i B a z a r» d a a y lığ ı e lli ru b le y e ç a lış ­
tığ ım öv ü n e öv ü n e y a z a rk e n n e d iye b u k a d a r
az g ö n d eriy o rd u ? B u ra y a , h em de a ile sin i a la ­
ra k , h a n g i y ü zle g e lm işti B ir g ü n ölü p g id erse,
onu h a n g i p a ra y la g ö m ecek lerd i?.. N ik o la y ’a,
O lg a ’ya, S a ş a ’y a b a k tık ç a in sa n ın y ü re ğ i sız lı­
yordu.
İh tiy a r O sip b o ğ a z ın ı te m iz ley ere k şa p k a sın ı
giydi, m u h ta rın ev in e yollan d ı. H av a k a r a r m ış ­
tı. A n tip S e d eln ik o v o ca ğ ın a te şin i ü fle y e ü f-
le y e b ir ş e y le r leh im liy o rd u , y a n ık k o k u su d ol­
d u rm u ştu iç e risin i. Ç ik ild e y e v le rin k i g ib i sısk a,
k irli ço cu k la r, a y a k la r artısın d a d olaşıyord u ; şi-
şik k a rın lı, ç il yüzlü k a n s ı ise ip e k sarıy o rd u
b ir köşede. B u m u tsu z, se fil ailed e te k göz d ol­
d u ra n , g ö ste rişli v a rlık m u h ta r A n tip ’in k en d i-
siydi. S ır a n ın ü zerin d e b eş se m a v e r y any an a;
d izilm iş d u ruyordu . İh tiy a r O sip iç e r i g irip B a t-
te n b e rg ’in re sm in e d ö n ere k ista v ro z çık ard ık -'
ta n so n ra;
— A n tip , dedi, in s a f et, v e r b izim şu sem a-j
veri. İs a a d ın a y a lv a n n m .
— Ü ç ru b le y i g e tirirs e n a lırsın .
— N erd en b u la y ım ü ç ru b le y i
A n tip a v u r tla r ın ı ş işire şişire , a te ş i ü fled i, a te ş
p a rla d ı, çıtırd a d ı, se m a v e rle r a y d ın lan d ı. İh ti­
y a r e lle rin in için d e şa p k a sın ı b u ru ştu ru y o rd u ,
b ira z d ü şü n d ü k ten so n ra;
— V e r h ad i! diye ü steled i.
E sm e r m u h ta r k a r a n lık ta d a h a b ir e sfh erle ş-
m işti, b ü y ü y a p a n b ü y ü cü le re ben ziyo rd u . O sip ’e
d ö n ere k se rt, k u ru b ir sesle;
— H e r şe y ç if tç ile r b irliğ i b a ş k a n m a b a ğ lıd ır,
dedi. A y ın y irm i a ltısın d a k i y ö n e tim k u ru lu
to p la n tısın d a şik a y e tin iz i k a n ıtla r ıy la b irlik te
sözlü y a d a y a z ılı o la ra k b e lirtirsin .
O sip b ir şe y a n la m a m ıştı b u lâ fla rd a n , g e n e
de ta tm in o la ra k ev in e g itti.
 On g ü n k a d a r g e çm işti k i, p o lis a m iri k öy e
1)1r d a h a geld i, b ir s a a te y a k ın k a ld ık ta n so n ra
«itti. S o ğ u k , rü z g a rlı b ir h a v a v a rd ı d ışard a,
ırm ak ç o k ta n d onm uş, a m a k a r b ir tü rlü y a ğ ­
m am ıştı; h a lk y o lsu z lu k ta n 1 sızlan ıy o rd u . B ir
p azar g ü n ü a k şa m ü z eri k o m şu la r O sip ’in e v in ­
de o tu rm a y a to p la n d ıla r. K u tsa l g ü n d e ça lışm a k
g ü n ah old uğu için , la m b a y a k m ıy o rla r, b u y ü z­
den k a r a n lık ta o tu ru y o rla rd ı. H a b e rle r ço k ca n
sıkıcıyd ı. V e rg ile rin i öd em eyen b ir k a ç evden
ta v u k la rı a lın m ış, b u c a k m e rk e zin d e k im se n in
yem v erm em esi d o la y ısıy la d a h a y v a n la rın h e p ­
si a ç lık ta n d o lay ı te le f o lm u ştu . T o p la n a n , b ir ­
b irle rin e b a ğ lı k o y u n la n h e r köyd e a r a b a d e­
ğiş tire d e ğ iştire ilç e y e g ö tü rü rle rk e n b iri ö l­
m üştü. Ş im d i su çlu n u n k im old u ğu n u b u lm a y a
ça lışıy o rla rd ı.
O sip;
— K im o la ca k , ç if tç ile r b irliğ i! dedi.
— D oğru, ç if tç ile r b irliğ i.
K im se ç iftç ile r b irliğ in in n e old u ğu n u b ilm e z ­
ken, g en e de h e r şeyd e on u su çlu b u lu y o rlard ı.
G ere k v e rg ile rin g e ç to p la n m a sın d a n , g e re k h e r ­
kesin sık ıştırılm a sın d a n , g e re k se ü rü n le rin a z ­
lığın d an te k su çlu oydu. B u n u n b ö y le o lm ası,
fa b rik a , d ü k k an , h a n -h a m a m sa h ib i zen g in k ö y ­
lü le rin b ir z a m a n la r b irlik ü y esiy k e n so n ra d a n
kızıp a y r ıla r a k fa b rik a la rın d a , m ey h a n elerd e
b irliğ e a tıp tu tm a la rıy la b a şla m ıştı.
T a n n ’n m o n la rd a n k a r ı b ile esirg e d iğ in i sö y ­
led iler; öyle y a, ev lere y a k a c a k odun g e tir ile ­
cekti d a h a . O y sa b u çu k u rlu tü m se k li k ırla rd a n
değil a r a b a g e çirm e k .y ü rü m ek b ile zordu.
B u n d a n on b eş y ir m i,y ıl ö n ce le ri Ju k o v o k ö y ­
lü le rin in k o n u şm a la rı d a h a b ir ilg i çek iciy d i.
İh tiy a rla rın d u ru şu n d an b ir s ır sa k la d ığ ı, b ir
şe y ler bild iğ i, g izli b ir şey b ek le d iğ i sa n ılırd ı.
K o n u şm a la rın ın özünü y ald ızlı m ü h ü r b a sılm ış
d ip lo m alar, to p ra k b ö lü şm eler, y en i ta r la la r , b u ­
lu n m u ş h a z in e le r o lu ştu rd u . Ş im d i is e Ju k o v o ’
lu la r ın s ır d en e ce k b ir şe y le ri k alm a m ıştı. H e r­
k esin y ü zü nd en n e le r d üşü n d üğü a p a ç ık b elli
oluyordu. B ü tü n k o n u şm a la r y ok su llu k , yem ,
k a n n y a ğ m a y ışı ü stü neyd i.
S u s tu la r. T e k r a r ta v u k la r, k o y u n la r h a tır la ­
r ın a geld i; a s ıl su çlu y u a ra m a y a k oy u ld u lar.
— Ç iftç ile r b irliğ i! dedi ü zü n tü lü sesiy le O sip.
B a ş k a k im o la c a k !

V III
B ü y ü k b ö lg e k ilise si a ltı m il ö ted ek i K osogo-
rovo köy ündeydi. B u r a y a ço c u k la rı v a ftiz e t­
m ek, n ik a h k ıy m ak , ce n a z e tö re n i y a p m a k g ibi
d u ru m la rd a g e lirlerd i; d u a etm ey e ise k a rşı y a ­
k a d a k i k ilise y e g id iy o rlard ı. P a z a r g ü n le ri iyi
h a v a la r d a k ız la r g iy in ir k u ş a n ırla r, to p lu c a s a ­
b a h a y in in e g id erlerd i. K ız la rın k ırm ız ılı, sa rılı
y eşilli g iy sile ri için d e ça y ırd a n g e çm e le ri g ö ­
rü lm e y e d eğ erd i. K ö tü h a v a la r d a is e h erk e s
evin d e o tu ru rd u . P erh iz y o rtu su n d a g en e bölge
k ilise sin e g id erlerd i. E lin d e b ir h a ç, ev ev do­
la ş a n aziz pap az, p e rh iz y o rtu su n a y etişem e-
y en le rd en on b e ş e r k a p ik ce z a p a ra sı to p lard ı.
İh tiy a r O sip, T a n n ’yı d ü şü n m ed iği iç in O ’n a
in a n m a z d ı da. D o ğ aü stü b ir şey in v a rlığ ın ı k a ­
b u l e tm ek le b irlik te b u n u n y a ln ız k a d ın la n i l ­
g ile n d ire ce ğ in i sa n ırd ı. Y a n ın d a d in d en, o la ­
ğ a n d ışı şey lerd en söz ed e n le r b u k o n u d a onun
d ü şü n ce sin i s o ra rla rs a , b a şın ı k a şıy a ra k , is te ­
m eye istem eye;
— O la b ilir! g ib i k a ç a m a k lı k a r ş ılık la r verdi.
N in en in in a n c ı sa ğ la m d eğildi, d in k o n u su n ­
d a k i d ü şü n ce le ri de k a rm a k a rış ık tı. G ü n ah ,
ölüm , ru h u n k u rtu lu şu ü stü n e şöyle b ir k a fa
y o ray ım dese, z ih n in i k u rc a la m a k ta o lan k a y ­
g ıla r, ta s a la r d ü şü n d ü k le rin i h em e n k a r ış t ın -
yor; a k lin d a k in i u n u ttu ru y o rd u . D u a la rı d a b il­
mezdi, g e ce le y in y a tm a y a g itm ed en ö n ce aziz
ta s v irle rin ön ü n d e d u ru r;
K a z a n lı M ery em A n a ’ya, S m o len sk li M e r­
yem A n a ’ya, T ro y e ru ç itsk ili M ery em A n a ’ya!
diye m ırıld an d ı.
M ary a ile F iy o k la h a ç ç ık a r ır la r , p erh iz tu ­
ta rlard ı, a m a d in d en fila n a n la d ık la rı yoktu.
Ç o c u k la ra d u a etm e sin i ö ğ retm ezler, h iç b ir din
b ilgisi v erm ezler, y a ln ız c a p e rh iz lerd e e tli-sü t-
lü y em em ele rin i sö y lerlerd i. Ö b ü r a ile le rd e de
durum ay nıy d i; in a n a n , b ile n p ek az k im se v a r ­
dı. B u n u n la b irlik te K u tsa l K ita p ’ı sev erler, hem
de ta p a rc a s ın a sev erlerd i. A m a ne o k u n a c a k k i­
tap, n e de onu oku yu p a n la ta c a k b ir k işi b u ­
lu n ab ilird i. O lg a a ra d a b ir İn c il o k u y o r diye
onu s a y a rla r; o n a olsu n, k ız ın a olsu n, «Siz» d iye
h iia p ed erlerd i.
K ilise y o rtu la rın d a , a y in le rd e O lg a sık sık
çev red ek i k öy lere, ik i m a n a s tırıy la y irm i yedi
kilisesi b u lu n a n ilç e m e rk e z in e gid iyord u. K e n ­
dinden g e ç e rc e sin e d u a e ttiğ i bu k ilise le rd e n e r-
d eyse b ir a ile s i old u ğu n u b ile u n u tu y o r, a n c a k
k ilised en çık ıp eve d ö n erk en k o ca sın ın , k ızın ın
v a rlığ ın ı an ım sıy ord u . B u n a p ek sev in d iğ i için
g ü lü m sey erek ;
— İşte Tanrı’nın bana bağışı, diyordu.
K öyde o lan h e r şe y onu üzüyor, in s a n la rd a n
n e fre t etm esin e y ol açıy o rd u . A ziz İly a g ü n ü n ­
de içm işler, M ery em A n a y o rtu su n d a iç m işler,
İs a ’n ın g öğ e ç ık ış ı g ü n ü n d e içm işlerd i. Ş e fa a t
y o rtu su n d a is e b ü tü n köy ü ç g ü n , ü ç g e ce şö ­
len y ap tı, y e d ile r iç tile r, eld ek i b e y lik 50 ru b le
iç k iy e h a rc a n d ık ta n b a ş k a ev lerd en d a h a p a ra
b ile to p la d ılar. Y o rtu n u n ilk g ü n ü Ç ik ild eyev-
le r k o ç la rın ı k esm işle r, sa b a h , öğle, a k şa m d e­
m ed en d u rm a m a ca sın a e t y em işlerd i; h a tt â ço ­
c u k la r g ece le y in de k a lk ıp e t y ed iler. K iry a k bu
ü ç g ü n o k a d a r ço k iç ti k i, şa p k a sın a , çiz m e ­
sin e k a d a r n e si v a rs a sa ttı; a rd ın d a n d a M a ry a ’
y ı g ü zel b ir dövdü. Z av allıy ı yü zü ne serp ip a y ılt­
tıla r a n ca k . S o n ra d a y a p tık la rın d a n h erk e s
u tan d ı, k u s a c a k g ib i old u lar.
B u n u n la b irlik te Ju k o v o ’da, h arii şu bizim
«H ödükler» k öy ü n d e b ir g ü n g e rç e k te n co şk u n
b ir d in se l tö re n y ap ıld ı. B u olay, M ery em A na
ta s v irin in ilç e s ın ır la n iç in d e k ö y köy d olaş tı-
n ld ığ ı b ir a ğ u sto s g ü n ü g eçti. T a sv irin Ju k o v o ’
d a b ek le n d iğ i g ü n k öy ü n iç i bom boş, h a v a k a ­
p alıy d ı. K ız la r d a h a s a b a h ta n p ın l p ın l giyim -
k u ş a m la n y la M ery em A n a ’yı k a rş ıla m a y a g it­
tile r, a k ş a m a d oğru d a a ğ ır a ğ ır y ü rü y e re k .ila ­
h ile r sö y ley ere k re sm i k öy e g e tird iler; b u sıra d a
k a r ş ı k ilisen in ç a n la r ı çalıy o rd u . B u ra lıla rd a n ,
b a ş k a k ö y lü lerd en o lu şa n b ü y ü k b ir k a la b a lık
so k a k la rd a n taşıy o rd u . G ü rü ltü -p a tırtı, toz-du-
m an , itiş -k a k ış b irb irin e k a rışm ıştı. İh tiy a r O sip,
n in e, K iry a k e lle rin i ta s v ire d oğru u z a tıy o rla r,
y a şlı g ö z lerin i o n d an b ir a n o lsu n ay ırm a d a n ;
— K o ru y u cu A n am ız! K o ru y u cu A n am ız! diye
h a y k ırıy o rla rd ı.
Y e r le g ö k a r a s ın ın boş o lm ad ığın ı; h en ü z z e n ­
g in le rin , g ü ç lü le rin h e r şey i e lle rin in a ltın a a l ­
m a d ık la rın ı; h o rla n m a k ta n , k öle g ib i y a ş a m a k ­
ta n , d a y a n ılm a sı g ü ç y o k su llu k ta n , v o tk ad an
o n la n k o ru y a c a k b irin in b u lu n d u ğ u n u b ird en
a n la m ış g ib iy d iler.
M a ry a h ü n g ü r h ü n g ü r ağlıyord u .
— A n am ız! K o ru y u cu A n am ız!
Ö lü m d en k o r k a n la r y a ln ız zen g in k öylü lerd i.
B u n la r z e n g in le ştik çe T a n r ı’ya, ru h la rın k u rtu ­
lu şu n a o la n in a n ç la r ı azalıy o rd u . K ilisey e m um
d ik iy o rla r, a y in le re g id iy o rla rs a s a lt y ery ü zü
y a şa m ın ın so n u n d an k o r k tu k la rı için d i. Y o k su l­
la r d a is e ölü m k o rk u su h iç y oktu . İh tiy a r O sip
ile n in e n in y ü z le rin e k a rş ı a r tık y a ş a d ık la rı k a ­
d a r y a şa d ık la rın ı, ölm e z a m a n la rın ın g eld iğ in i
sö y lü y o rla rd ı d a o n la r g en e tın m ıy o rla rd ı. Ni-
 kolay ’ın y a n ın d a F iy o k la ’y a, N ik o lay ö lü rse onu n
k o ca sın ın a s k e r lik g ö rev in d e n b a ğ ış la n a r a k g e ­
ri d ö n eceğ in i a n la tıy o rla rd ı N ik o la y ’ın g ü c e n ­
m esin e a ld ırm a d a n , M a ry a is e ölü m d en k o r k ­
m ak şö yle d u rsu n , n ed e n b ir tü rlü ölü m g e lm i­
yor d iye y a k ın ıy o r, ç o c u k la rı ö ld ü k çe sev in iy o r­
du.
Ö lü m d en k o rk m a y a k o rk m u y o rla rd ı y a, h a s ­
talığ ın h e r tü rlü sü n e g e lin ce ö d leri p atlıy o rd u
Şö y le m id e b o zu lm ası, a z ıc ık ü şü tm e g ib i b a s it
b ir şey d en d o lay ı n in e h e m e n k en d in i o ca ğ ın
ü stü ne a tıy o r, s a n n ıp b ü rü n ü y o r, a rd ı a r a s ı k e ­
silm eyen :
— Ö lü y o ru -u -u m ! Ö lü y o ru -u m ! h a y k ırış la rıy ­
la o rta lığ ı a y a ğ a k ald ırıy o rd u .
H em en p ap azı ç a ğ ır m a y a k oşu yo rd u ih tiy a r
O sip; n in e y i k u tsu y o rla r, v ü cu d u n a k u ts a l y ağ
sü rü y o rla rd ı. H e r g ü n ü şü tm elerd en , so lu c a n ­
lard an , k a rın d a n y ü re ğ e d o ğ ru k a y a n u rla rd a n
söz açılıy o rd u . E n ço k k o k tu k la rı şey de ü ş ü t­
m eydi, o n u n iç in y a z ın b ile k a lın k a lın g iy in ir­
ler, o ca ğ ın ü stü n d e n in m ezlerd i. N in e h a s ta lı­
ğ ın ın te d a v isin i h iç ak sa tm a z d i; h em e n h a s ta ­
neye k o şa r, y a şın ın 70 değil, 58 o ld u ğu n u sö y ­
lerdi. N in en in k o rk u su , a sıl y a şın ı ö ğ ren en d o k ­
torun, « A rtık b u n u n iy ileşm e d eğil, ö lm e z a m a ­
nı gelm iş!» d iy e o n u te d av i e tm e k te n ca y m a -
sıydı. Y a n ın a to ru n la rın d a n d a b irk a ç ın ı a la ­
ra k s a b a h e rk e n y o la ç ık a r; k en d isi iç in d a m la
k ız la r iç in de m e lh em a ld ık ta n so n ra a n c a k
ak şa m a , a cık m ış, ö fk elen m iş o la r a k d önerd i. B ir
k ere sin d e d e N ik o la y ’ı g ö tü rm ü ştü de v e rile n
d a m la la rı su y la iç e n z a v a llı a d a m , b ira z iy ile ş ­
tiğ in i söylem işti.
N in e o tu z v e r s ta u z a k ta k i b ü tü n d o k to rla rı,
sa ğ lık m e m u rla rın ı, b ü y ü cü le ri ta n ırd ı, a m a
h iç b irin i beğen m ezd i. Ş e fa a t y o rtu su n d a, e lin ­
de h a ç, ev ev d o laşan p ap azın y a n ın d a k i z a n ­
goç, n in ey e, k e n tte k i h a p ish a n e n in y a k ın la n n -
d a y a şa y a n esk i b ir sa ğ lık m em u ru n u n h a s ta ­
la r ı ço k iy i ted av i e ttiğ in i s a lık v erm iş, g idip bu
ih tiy a rı b u lm a sın ı sö ylem işti. N in e de sö y len e­
n i y ap tı. İlk k a rın d ü şm esiy le k e n te yollan d ı;
u zu n en ta rili, sa k a llı, ih tiy a r b ir Y a h u d i d ö n ­
m esin i a lıp g etird i. T a m d a o s ıra d a evde g ü n ­
d e lik ç ile r çalışıy o rd u : İn sa n ın iç in e k o rk u s a ­
la n b ir g özlü k ta k m ış ih tiy a r terzi, bez p a r ç a ­
la rın d a n b ir g ö m lek d ik iy or, ik i d elik a n lı ise
y ü n d en k e çe çizm e y ap ıy o rlard ı. S a rh o şlu k ta n
ö tü rü işin d en a tıla r a k evde o tu rm a y a b a şla y a n
K iry a k , te rz in in y a n ın d a h a m u t o n arıy o rd u . T ek
göz o d ad a ç a lış a n la r iç e riy e zo r sığ ıy o rlard ı; b o ­
ğu cu , p is b ir h a v a s ı v a rd ı od anın. Y a h u d i d ö n ­
m esi, N ik o la y ’ı g ö rü r g örm ez h a c a m a t etm ek
g e re k tiğ in i söyledi.
A d am h a c a m a t ed erk en y a şlı terzi, K iry a k ,
k ız la r d u ru p se y re ttile r; h a s ta lığ ın N ik o lay ’ın
için d e n çık ıp g ittiğ in i g ö rü y o rla rd ı san k i. Z a ­
v a llı N ikolay, ş iş e le r g ö ğ sü n e y ap ışıp y a v a ş y a ­
v aş pis k a n la d old u k ça, g e rç e k te n için d e n b ir
şey le rin ç ık a r g ib i old u ğu n u h issed iy o r, k ıv a n ­
cın d a n g ü lü m sü y o rd u
— Ş işe iy i şey, d iyord u terzi. T a n n ’n m y a r ­
d ım ıy la y a r a r ın ı g ö rece k sin .
Y a h u d i on ik i şişe ç e k tik te n s o n ra b ir on iki
şişe d a h a çe k ti, doya doya ç a y içti, k a lk tı g itti.
N ik o lay titre m e y e b a şla d ı, yüzü z a y ıfla y a ra k
— k a d ın la rın d ey işiy le— k a şık k a d a r k ald ı, p a r ­
m a k la rı m o rard ı. G o cu ğ u n ü stü n d e n y o rg a n
ö rttü k le ri h a ld e ü şü m e si artıy o rd u . A k şa m a d o ğ ­
ru ra h a tı, h u zu ru iy ice k a ç tı; k im i v a k it te r z i­
n in s ig a r a içm em esin i iste y e re k , k im i v a k it k e n ­
d isin i o ca ğ ın ü stü n d en y e re in d irm e le rin i sö y ­
le y e re k y a v a ş y a v a ş sessizleşti, s a b a h a k a rş ı da
öldü.
 O n e se rt, n e u zu n b ir k ıştı!
U n la n N o el’e v a rm a d a n tü k en m iş, b a k k a l­
dan a lm a y a b a şla m ışla rd ı. E vd e k a la n K iry a k ,
a k şa m la rı b ir p a tır tıd ır ç ık a n y o r, h e rk e si k o r­
kudan sin d iriy o rd u . S a b a h olu p d a b a ş a ğ n s ın -
dan, u ta n ç ta n k ıv ra n m a y a b a ş la y ın c a d a y ü re ­
ği sızlıy o rd u in sa n ın . A h ırd a k i a ç in e ğ in g e ce -
gündüz b ö ğ ü rm esi, n in e y le M a ry a ’n ın a k lın ı b a ­
şın d an a lıyo rd u . S a n k i in s a n la n c e z a la n d ırm a k
istiy orm u ş g ib i d ışa rd a s e r t b ir a y a z k ol g e z i­
yor, k a r tep elem e y a ğ ıy o r, k ış u z a d ık ç a u zu y o r­
du. H a b e r y o rtu s u n d a 1 g e rç e k b ir k a r tip isi ç ık ­
mış, p a sk a ly a y o rtu su n d a is e k a r y ağ m ıştı.
G en e de kış so n a erdi. N isan b a ş la rın d a g ü n ­
d üzler ılık , g e c e le rse a y az g eçiy o r, k ış g itm e ­
mek iç in d iren iy o rd u . A m a so n u n d a ılık g ü n d ü z­
lerden b iri b u z la n sö ktü rd ü ; d e re le r ak m ay a,
k u şla r ö tü şm ey e b a şla d ı. Irm a ğ ın k ıy ıla rın d a k i
bü tü n ç a y ır la r, fu n d a lık la r b a h a r s u la rın a g ö ­
müldü, Ju k o v o ile k a rş ı y a k a a ra s ın d a k i g en iş
d üzlük b a ş ta n b a ş a s e lle r a ltın d a k ald ı. Y a b a n
ördeği sü rü le rin in b iri k a lk ıp b iri in iy o rd u co ş­
kun su la ra .
K a tm e rli k ızıl b u lu tla r a ra s ın d a n g ü n eşin h e r
ak şam u fk a e ğ ilişi bu b a h a r c a n lılığ ın a yen i,
o lağ an ü stü , in a n ılm a y a c a k b ir g ö rü n ü m k a tı­
yordu. B a ş k a b ir za m a n bu re n k le ri, bu b u lu t­
ları ta b lo la rd a g ö rü rsü n ü z de in a n m a k iste m e z ­
siniz.
S iz i de y a n la r ın a ç a ğ ın y o rla r m ış g ib i, h ü z ü n ­
lü ç ığ lık la r a ta r a k , ça b u k ç a b u k k a n a t ç ır p ı­
yordu tu rn a la r. Y a r ın k ıy ısın d a d u ra n O lga,
la şk m s u la ra , g ü n eşe, b a h a rd a g en çleşm iş g ib i
p a rla y a n k ilisey e b a k tı b a k tı da, g ö zlerin d en
y a ş la r geld i, solu ğu d arald ı. A h, şu ra d a n b ir
y erlere, d ü n y a n ın öte u cu d a o lsa b ir y e rle re
g id eb ilseyd i! G e rç i o n u n M o sk o v a’y a g en e h iz-
(1) 25 m art. (Ç.N.)
m e tç i d u rm a k iç in g itm esi, K iry a k ’ın is e o n u n la
b irlik te k a p ıc ılık y a d a b a ş k a b ir iş iç in g e l­
m esi k a ra rla ş tırılm ış tı. A m a b ir a n ö n ce gid e-
b ilse y d ile r şu rad an !
Y o lcu lu k g elip ç a ttığ ı v a k it h a v a la r ısın m ış,
y e r le r k u ru m u ştu . A y a k la rın d a ç a r ık la r, s ır tla ­
r ın d a to r b a la r O lg a ile Ş a ş a g ü n ü n u c u y la k ö y ­
d en çık tıla r; M a ry a d a o n la rı u ğ u rla m a y a g e li­
yordu . H a s ta la n a n K iry a k , evde b ir h a f ta d a h a
k a la c a k tı. O lga, k o c a sın ı d ü şü n ere k son k ez k i­
lise y e k a r ş ı ista v ro z çık a rd ı, a ğ la m a d ıy sa b ile
y ü zü n ü b u ru ştu rd u , yüzü b ir n in e n in k i k a d a r
çirk in le şti. K ış b o y u n ca z a y ıfla m ış, çirk in leşm iş,
s a ç la n n a k ır d ü şm ü ştü ; a r tık y ü zü n d eki o c a -
n a y a k m , sev im li g ü lü m sem e g itm iş, y e rin e ç e ­
k ile n a c ıla r a y e n ild iğ in i g ö ste re n h ü zü n lü b ir
a n la tım g elm işti. K u la k la r ı işitm iy o rm u ş g ib i
b ir d u rg u n lu k , b ir b ö n lü k g elm işti b a k ışla rın a .
O lg a köyden, k ö y lü lerd en a y r ıla c a ğ ın ı d ü şü n ­
d ü k çe y ü reğ i bu rk u lu y o rd u . N ik o lay ’in c e n a z e ­
sin i g ö tü rü şle rin i an ım sad ı: H e r ev in önünd e
ö lü n ü n ru h u n a d u a o k u y o rlar, a c ısın ı p a y la -
ş ırc a s ın a a ğ lıy o rla rd ı.
G e re k k ışın , g e re k se y azın , k ö y lü le rin k oy u n -
la r d a n d a h a k ö tü y a ş a d ık la rı z a m a n la r olurdu.
O n la rla y a n y a n a y a ş a m a k ü rk ü n tü v e ric i b ir
şeyd i. Ç ü n k ü k a b a y d ıla r, y a la n c ıy d ıla r, p is ve
sa rh o ştu la r; b irb irle rin i sa y m a z la r, k a rş ılık lı
k o rk u ve k u şk u için d e y a ş a rla r, b u yüzd en de
d u rm a d a n k a v g a ed erlerd i. M e y h a n e le r a çıp
k ö y lü le re iç k i iç ire n k im d i? K öylü. D evlete, o k u ­
la, k ilisey e a it p a r a la r ı k im ç a r p u r ed er, iç k iy e
y a tır ırd ı? K öylü. B ir şişe v o tk a iç in k o m şu su ­
n u n m a lın ı ç a la n , k u n d a k çılık , y a la n c ı ta n ık lık
y a p a n k im d i? K öylü. Ç iftç ile r b irliğ in in , ö tek i
k u ru lu ş la rın to p la n tıla rın d a k ö y lü le rin k a r ş ı­
s ın a ç ık a n k im d i? G en e köylü. E v et, o n la rla
b irlik te y a şa m a k in s a n a ü rk ü n tü v eriy o rd u , a m a
o n la r d a b izim g ib i in sa n d ı: A ğ lıy o rla r, a c ı çe-
İliyorlardı. V e b u d ü şk ü n lü k le rin d e o n la rı h a k lı
b u lm a m a k eld en g elm iy ord u . A ğ ır ç a lış m a k o ­
fu lla rı a ltın d a b ü tü n g ece k e m ik le ri sızlar, k ış ­
la r s e r t g eçe r, ü rü n le r y etersizd ir. T ek göz d am ­
ları z a m a n la d a r g elm ey e b a ş la r, k im sed en
yard ım g ö rm ezler, ü ste lik b u n a u m u tla rı d a
yoktur. D u ru m la rı iy ic e o la n la r is e y a rd ım eli
u z atm azlar, çü n k ü o n la r d a k a b a d ır, k a y p a k ­
tır, s a rh o ştu r; o n la rın d a ağ zı b o zu k tu r. E n u fa k
b ir m e m u r y a d a a ğ a k â h y a sı k öy lü y ü k a r ş ıs ın ­
da s e r s e ri g ib i g ö rü r; h a k k ı v a rm ış gibi, k ö y ve
k ilise b ü y ü k le rin e «sen» diye h ita p ed er. A y n c a ,
köye y a ln ız h o r g örm ek , y a ğ m a la m a k , gözd ağı
v erm ek iç in y ığ ın y ığ ın g e le n a ç gözlü, çık a rc ı,
a h lâ k d ü şk ü n ü , a y la k in s a n la rd a n n e g ib i b ir
yard ım , n a s ıl b ir iy i ö rn e k o la b ilir?
K ışın K iry a k ’ı m ey d an d a y a ğ ın a çe k m e k iç in
g ö tü rü rle rk e n y ü zlerin d e n z a v a llılık , ez ik lik
o k u n a n ih tiy a r la r ı g özü n ü n ö n ü n e g etird i O lga.
İşte şim d i b u in s a n la r a acıy o r, o la n la rı a n ım s a ­
d ık ça iç i b u rk u lu y o r, dönüp dönüp k öy e b a k ı­
yordu.
M a ry a o n la n ü ç v e r s ta k a ta r g e ç ird ik te n so n ­
r a d izü stü çö k tü , y ü zü n ü y e re k o y a ra k a c ı a c ı
a ğ la m a y a b a şla d ı:
— A h b en im k a r a b aşım ! G en e m i y a ln ız , g e ­
n e m i k im sesiz k ald ım !
M a ry a b ö y le k a ld ığ ı y erd e k en d i k en d in e a ğ ­
la d ı sızlad ı. G ittik ç e u z a k la şa n O lg a ile Ş a ş a
ise o n u n ik i e liy le b a şın ı tu ta r a k s a ğ a so la eğ i­
lip k a lk tığ ın ı g ö rü y o rlard ı. M a ry a ’n ın b a şın ın
ü stü n d e k a r g a la r u çu şu y ordu .
G ü n eş y ü k selm iş, o rta lık ısın m ıştı. A r tık J u -
kovo ta g e rile rd e k a lm ıştı. Y ü rü m e k a n n e -k ı-
zın h o şu n a gid iyord u ; köyü, M a ry a ’y ı u n u tm u ş­
la r, sev in çle çe v re y i sey re d iy o rlard ı. K a r ş ıla r ı­
n a k â h b ir h ö y ü k çık ıy o rd u , k â h te lg r a f d ire k ­
le ri. D ire k le r b ir b ir i a rd ın d a n u fk a k a d a r g id e ­
r e k o ra d a k aybo lu yo rd u , te lle rin g izem li b ir v m -
la m a s ı' v ard ı. B a z a n u z a k ta n , k e n e v ir ve r u tu ­
b e t k o k u su g elen , n ed e n se için d e m u tlu in s a n ­
la r ın y a şa d ığ ın ı d ü şü n d ü ren , y e şille r için d e
u fa k b ir ç iftlik g örü n ü y o r; b a z a n da, y a n d a k i
ta r la d a te k b a ş ın a a ğ a rıp d u ran b ir a t isk e le ti
göze çarp ıy o rd u . Ç a y ırk u şla rın ın c ırla m a s ı d in ­
m ek b ilm iy o r, b ıld ırc ın la r u z a k ta n u z a ğ a b ir b i­
rin e seslen iy o r, k u y ru k s a llıy a n la r ise « cik -cik -
c ik - cirrrt!..» diye çe k tiriy o rla rd ı.
Ö ğle ü z eri O lg a ile Ş a ş a b ü y ü ce k b ir köye
g eld iler. G en iş so k a k ta n y ü rü rle rk e n k a r ş ıla r ın a
b ird en g e n e ra l Ju k o v ’u n y a şlı a h ç ısı çık tı. İh ­
tiy a r c ık s ıc a k ta n y a n ıy o r olm alıy d ı, g ü n eşte
ış ıld a y a n k a fa s ın ın d a z la k y e ri k ıp k ırm ızı ve
te rd e n ıs la k tı. İlk a n d a n e O lg a, n e de o b ir b ir ­
le r in i ta n ım a d ıla r, so n ra b ird e n ta n ıy a r a k g eri
d önüp b a k tıla r. F a k a t a n n e -k ız y a şlı a d a m a
a ğ ız la rın ı a çıp te k k elim e sö ylem ed en y o lla rın a
d ev am e ttile r. Ö te k ile rin y a n ın d a d a h a y en i, d a ­
h a z en g in ce g ö rü n en , p e n ce re le ri a ç ık b ir evin
ö n ü n d e d urdu O lg a; eğ ilip se la m verdi, in c e s e ­
siy le şa rk ı sö y le r gibi;
— İyi y ü re k li H ristiy a n la r! İs a a ş k ı iç in b ir
s a d a k a v erin ! A n a n ız m -b a b a n ız ın ru h u için !
d iye seslen d i.
Ş a ş a d a a n n e sin in a rk a s ın d a n d evam etti:
— İyi y ü re k li H ristiy a n la r! İs a a şk ı iç in b ir
şe y le r v erin . Ö le n le rin iz in ru h u h u z u ra e r s in ...
 V A D İ D E

U k leyev o köyü b ir v a d in in iç in e k u ru lm u ştu .

Şosed en y a d a is ta sy o n d a n b a k ılın c a a n c a k ç a n
ku lesiy le b a sm a fa b r ik a la r ın ın b a c a la r ı g ö rü ­
leb ilird i. G elip g e ç e n le r b u ra s ın ın n e re si o ld u ­
ğ u n u s o ra rla rs a , o n la ra ;
— B ir ce n a z e tö re n in d e b ü tü n h a v y a rla rı y i­
yen k ilise z a n g o cu n u n k öyüd ü r, k a rş ılığ ın ı v e ­
rirle rd i.
B u n d a n epey ö n ce, ih tiy a r fa b r ik a tö r K o st-
yukov’u n ölü m yem eğ ind e, ç e ş itli y iy e c e k le r a r a ­
sın d a ta n e li h a v y a rın d a b u lu n d u ğ u n u g ö ren
yaşlı köy z an g o çu h em e n h a v y a rd a n a tış tır m a ­
y a b a şlıy o r. A d am cağ ızı d ü rtü y o rla r, k olu n d an
ç e k iy o rla r am a, se n in k i zev k ten k en d in d en g e ç ­
miş, k im se y i tın m a d a n tık ın m a sın ı sü rd ü rü ­
yor. İk i k ilo lu k k av an o z dolu su h a v y a rı k ısa z a ­
m a n d a y iy ip b itirm iy o r m u za n g o ç? O g ü n d en
b eri u zu n y ılla r g eçtiğ i, z an g o cu n k en d isi b ile
ço k ta n öld ü ğü h ald e , h a v y a r o lay ı k im se n in
a k lın d a n çık m ad ı. K öyü n y a şa n tıs ı m ı p e k k ı­
sırd ı? Y o k s a on y ıl ö n ce g e çe n bu ö n em siz o la y ­
d an b a ş k a s ı m ı h a tır la r d a k a lm a m ıştı b ilin m e z
am a, U k leyevo d ey in ce h e rk e sin a k h n a a y n ı şey
g elird i.
K öyd e sıtm a d a n geçilm ezd i; ç itle rin ü zerin e
a b a n a n y a şlı sö ğ ü tle rin g en iş g ö lg e le rin d e d a h a
ço k o lm a k ü zere, y az -k ış ç a m u r e k sik olm azdı.
F a b r ik a d ö k ü n tü le rin in , b a sm a işin d e k u lla n ıla n
sirk e a s itin in k o k u su in sa n ın b u rn u n u n d ire ğ i­
ni k ıra rd ı.
Ü ç b a s m a fa b r ik a s ıy la b ir de sep i y e ri Cta-
 b a k h a n e ) v a rd ı köyd en u z a k ç a b ir yerd e. F a b ­
r ik a la r öyle p ek b ü y ü k say ılm azd ı, h ep sin d e
topu topu d ö rt yüz k a d a r iş ç i çalışıy o rd u . Sep i
y e ri d o la y ısıy la d ere n in su yu sü re k li k o k ar, d ö­
k ü n tü le rd en ç a y ır la r k irle n ir, k ö y ü n h a y v a n la ­
r ı şa rb o n d a n k u rtu lam azd ı; bu y ü zd en b u r a s ı­
n ın k a p a tılm a sı em red ilm işti. A d ı k a p a tılm ışa
çık a n işy e ri, sa h ib in in ilç e d o k to ru y la polis a m i­
rin e a y d a o n a r ru b le rü şv e t v erm esiy le o n la n n
g ö zleri ön ü n d e g izli g iz li ç a lışm a sın ı sü rd ü rü r­
dü.
K o ca köyd e d am ı s a ç la k ap lı, d o ğ ru -d ü rü st
ik i ta ş ev v ard ı. B u n la rd a n b irin d e b u c a k yö­
n e tic isi, k ilise n in ta m k a rşısın d a o la n ik i k a tlı­
sın d a is e E p ifa n lı b a k k a l G rig o ri P e tro f T sıb u -
k in o tu ru rdu .
G rig o ri g ö rü n ü şte b a k k a l d ü k k a n ı işletird i;
a slın d a is e iç k i, d eri, ta h ıl, dom uz, sığ ır, d a h a
a k la n e g e lirse a lır sa ta rd ı. D iy elim dış ü lk e le r­
d en k a d ın ş a p k a la rı iç in sa k s a ğ a n te le ğ i m i is ­
ten iy o r; b u n la r ı n ered en b u lu r, k u şla rın ç if tin ­
d en o tu z a r k a p iğ i1 ce b e in d irird i. K e sim lik o r ­
m a n s a tın a lır, fa iz le p a ra v erir, k ıs a c a s ı işin i
b e c e rird i ih tiy a r k u rt.
İk i oğlu v a rd ı G rig o ri’n in. B ü y ü k o ğ la n A n i-
sim siv il polis o la ra k k e n tte em n iy e tte ç a lış ır ­
dı, k öy e de se y re k g elird i. S te p a n a d ın d a k i k ü ­
çü ğ ü is e tic a r e te a tıla r a k b a b a s ın a y a rd ım a
b a şla d ı. A slın a b a k ılır s a k im se o n d a n y a rd ım
b ek lem iy o rd u , çü n k ü sa ğ lığ ı bo zu k tu , sa ğ ırd ı
d a ü stelik . S te p a n ’ın b a y ra m la rd a b a şın d a ş a p ­
k a , elin d e şem siy e, g ez in tiy e ç ık a n b o ylu poslu,
g ü z el k a r ıs ı A k sin y a, sa b a h le y in e rk e n c e c ik k a l­
k a r, e te ğ in i to p lay ıp a n a h ta r la r ı ş ın g ır d a ta ra k
g e ç v a k te k a d a r a m b a rd a n k ile re , k ile rd e n d ü k ­
k â n a k o ş a r d u ru rd u . İh tiy a r T sıb u k in , g elin in e
b a k tık ç a s e v in çte n g ö z leri p a rla r, o n u n la b ü -
yak oğlu d eğ il de, k a d ın g ü z elliğ in d en a n la m a ­
dığı a ç ık ç a g özü k en s a ğ ırın ev len m e sin e ü z ü lü r
dururdu.
İh tiy a r, a ile y a şa m ın a d üşkünd ü ; d ü n y ad a en
çok a ile sin i, ö zellik le de b ü y ü k oğlu ile g elin in i
severdi. S a ğ ır S te p a n 'la e v le n ir evlen m ez iş e b ü ­
yük b ir y a tk ın lık g ö ste re n A k sin y a, k im e b o rç
verilip k im e v erilm ey eceğ in i h em e n ö ğ ren m işti.
A n a h ta rla rı y a n ın d a n h iç a y ırm a z , o n la rı k o ­
c a sın d a n b ile sa k m ırd ı. H esap k u tu su y la* h e ­
sa p la rı y a p a r, e rk e k g ib i a t la n n d işin e b a k a r;
k a h k a h a sı, b a ğ ır a b a ğ ır a k o n u şm a sı ile g ittiğ i
yari n eşey e b o ğ ard ı. G e lin in in y a p tık la rın a , sö y ­
led ik lerin e b a y ıla n ih tiy a r, g u ru rla m ırıld a n ır­
dı:
— H aydi b en im g ü zel g elin im i G ö rey im s e ­
ni!..
G rig o ri P etro v d u l k alm ıştı, a m a k ü ç ü k o ğ ­
lunun d ü ğ ü n ü n d en b ir y ıl so n ra d a y a n a m a y ıp
o d a evlend i. U k le y e v o ’n u n o tu z v e r s ta u z a ğ ın ­
d aki b ir köyd en, iy i b ir a iled e n gelm e, V a r v a r a
N ik o lay ev n a ad ın d a, y a şı g e çk in c e a m a eli-y ü zü
d üzgün iy i b ir kız b u ld u lar. Y e n i g e lin eve g elip
ü st k a tta k i k ü çü k o d a y a y e rleşin ce, sa n k i p e n ­
ce re le re y e n i c a m ta k ılm ış g ib i ev in iç i a y d ın ­
la n ıv erd i b ird en . A ziz re sim le rin in d o la p la rın ­
da k a n d ille r y an d ı, m a s a la r a k a r g ib i b ey az ö r­
tü le r y ay ıld ı, p e n ce re le rin ö n ü n d ek i ta r h la r d a
k ırm ız ı k ırm ız ı ç iç e k le r b o y g ö sterd i. A rtık y e ­
m ek leri h ep b irlik te , a y n ı k a p ta n y em iy o rla r,
h erk e sin ö n ü n e b ir e r ta b a k k on u yord u . V a r v a r a
N ik o lay ev n a’n ın y ü zü n d en iç a çıcı, ta tlı b ir g ü ­
lü m sem e h iç e k sik olm uyordu, sa n k i evin iç in ­
de h e r şey g ü lü y o r san ırd ın ız. Ş im d iy e d ek g ö ­
rü lm e d ik b ir şey d a h a oldu: A v lu y a d ilen ciler,

(1) B ir kutuda on m il üzerine onaı onar dizil­

miş yuvarlaklar toplama, çıkarm a yapmaya yarar.
(Ç.N.)
g ezici d erv işler, d ü şk ü n ler d ad an d ılar. U kle-
yevo k a d ın la rın ın a cın d ırıcı, ezik sesle ri ve iç k i
iç tik le ri için fa b rik a la rd a n k ov u lan sısk a, s a r ­
hoş k ö y lü le rin su çlu su çlu ö k sü rm e leri p e n ce ­
re le r in a ltın d a g ü nd en g ü n e d a h a ço k duyuldu.
V a r v a r a o n la ra p a ra , ekm ek, esk i g iy si d a ğ ı­
tıyord u ; elin d ek in i av u cu n d a k in i tü k e tin ce de,
d ü k k a n d a n ta şım a y a b aşlıy ord u . B ir k ere sin d e
s a ğ ır o ğlan , ü vey a n n e sin in ik i k u tu ç a y alıp
g ö tü rd ü ğ ü n ü g ö rü n ce, b u n a p ek şaşırd ı.
— A n n em ik i k u tu ç a y ald ı, d iye bild ird i b a ­
b a s ın a d a h a so n ra. B u n u n erey e y a z a ca ğ ız ?
İh tiy a r k a rş ılık verm ed i, k a ş la rın ı k a ld ıra r a k
b ira z d urup d üşünd ü, so n ra y u k a rıy a , k a r ıs ı­
n ın y a n m a çık tı.
— V a rv a ru şk a , an a cığ ım , dedi o k şa y ıcı b ir
sesle. D ü k k an d an n e g e re k iy o rsa al. H em h iç
çek in m ed en , c a n ın n e is te r s e ...
E rte si g ü n sağ ır, a v lu d an k o şa k o şa g e ç e r­
ken;
— A n n e, isted iğ in iz b ir şey v a rs a g elin alın !
d iye b a ğ ırd ı.
K an d illerle, k ırm ızı ç iç e k le rle g ele n d eğ işik ­
lik gibi, V a r v a r a ’n m sa d a k a v erişin d e de yen i,
iç a çıcı, se v in ç dolu b ir şey vard ı. B ü y ü k p e r­
h iz lerd e y a d a ü ç g ü n sü re n k ilise y o rtu su n d a
f ıç ıla r a çılıp d a köy h a lk ın ın b u ru n d ire k le rin i
sız la ta n pis k ok u lu s ığ ır e ti tu z la m a sı s a tış a
ç ık a r ılın c a ; sa rh o şla rd a n , iç tik le rin e k a rş ılık
tırp a n la rı, şa p k a la rı, k a r ıla r ın ın b a ş ö rtü le ri r e ­
h in a lın ın c a ; v e rile n b e r b a t v o tk a y ı iç e r içm ez
fa b r ik a iş ç ile r i h em e n o ra d a ç a m u r la r a y u v a r­
la n ın ca , koyu b ir g ü n a h d u m an ı h e r y e ri s a rı-
y orm u ş g ib i olu rd u. İşte b ö y le z a m a n la r d a y u ­
k a rd a , evin için d e, n e k ok m u ş s ığ ır etiy le, ne
de b e r b a t iç k iy le h iç b ir g ir d is i-ç ık tıs ı o lm ay an ,
k en d i h a lin d e, tem iz b ir k a d ın ın b u lu n d u ğ u n u
d ü şü n m ek in s a n a iç r a h a tlığ ı v e rir; o n u n d a ­
ğ ıttığ ı sa d a k a la r, g ü n a h d u m a n ın ın a r ş a ç ık tı-
gı g ü n ler, m a k in e n in em n iy e t su p ab ı g örev in i
yapardı.
T sıb u k in ’in ev in d e g ü n le r iş-g ü ç le g eçerd i.
D aha g ü n eş ç ık m a m ış tır ki, b ir de b a k a rsın ız :
A ksin ya şa p u r şu p u r y ü zü n ü y ık ıy or, k ö tü b ir
şey ler fıs ıld a rm ış ç a s ın a se m a v e r m u tfa k ta u ğ u l-
duyor. U zun siy a h re d in g o tu y la b a s m a b e z in ­
den p a n to lo n u n u giy ip , a y a k la r ın a u zu n k o n ç-
lu p ırıl p ın l ç iz m e le rin i g e ç ire n ih tiy a r G rig o ri
Petrov, ö k ç e le rin i g ü m b ü r g ü m b ü r v u ra ra k o d a ­
la rd a g e z in irk e n u fa k te fe k liğ i, g iy im i-k u şa m ıy -
la ü nlü şa rk ıd a k i k a y n a ta y ı a n d ırırd ı pek. D ü k ­
kanı a ç a r la r d ı g ü n eş ç ık ın ca ; evin ö n ü n e y iğ it
bir a tın k oşu ld u ğu a r a b a çe k ilir, ih tiy a r b o l k a s ­
ketini k u la k la rın a k a d a r in d ire re k b ir d e lik a n lı
g ibi k u ru lu rd u a ra b a y a . O n u g ö re n le r 56’sını
d old urdu ğunu söyleyem ezd i. K a r ıs ıy la g elin i
u ğ u rlard ı onu. S ırtın d a tem iz, g ıc ır g ıc ır re d in ­
gotu, a ltın d a ü ç yüz ru b le d eğ erin d ek i iri, y a ­
ğız b ir a tın çe k tiğ i a r a b a s ı old u ğu z a m a n la r,
G rig o ri P etro v , k ö y lü le rin d ilek le riy le , sız la n ­
m a la rıy la y a n ın a so k u lm a la rın ı istem ezd i. O n ­
la rd a n z a te n n e fr e t eder, iğ re n ir, av lu k a p ıs ın ­
da b iris in in b e k le d iğ in i g ö rse ö fk ed en k ö p ü rü r-
dü:
— N e d ik iliy o rsu n o ra d a ? H ayd i çe k a ra b a n ı!
D u ra n b ir d ilen ci ise, ona;
— A lla h v ersin ! d iye b a ğ ırırd ı.
İşle ri iç in k e n te g iderd i. K oyu g iy s ile r g iy ip
ön ü n e s iy a h b ir ö n lü k ta k a n k a rısı, o d a la rı to p ­
lar, m u tfa k ta y em ek lere y a rd ım ed erd i. A k sin ­
ya, d ü k k a n d a a lışv e rişe b a k a rd ı. Ş işe le rin , p a ­
ra la rın şın g ırtısı; A k sin y a ’n m k a h k a h a la r ı, ç ığ ­
lık la rı; ö fk elen e n m ü şte rile rin b a ğ ırıp ç a ğ ır m a ­
la r ı ta av lu d an d uyulurdu . O ra d a g izli v o tk a
sa tış ın ın b a şla d ığ ı a n la ş ılırd ı o sa a t. S a ğ ır da
d ü k k a n d a o tu ru y o r olu r, y a da, b a ş ı çıp lak , e l­
leri ceb in d e, sa ğ ın a -so lu n a b a k a r a k s o k a k la rı
a rş ın la rd ı. G ü n d e b eş kez ç a y içm ey e, d ö rt kez
de y em ek y em eğ e o tu ru rla rd ı. A k şam ley in g ü n
lü k sa tış ın h e sa b ı y ap ılıp d e fte rle re işle n ir, son
r a d a d erin b ir u y k u y a y atılırd ı.
U k leyevo ’d a B ü y ü k ve K ü çü k H rim in lerin vı
K o sty u k o v ’u n ü ç fa b r ik a s ı ile ev leri birb irin i
te le fo n la b a ğ la n m ıştı. B u c a k m e rk e zin e de te
le fo n çe k ilm işti, y a ln ız b o lc a tü re y e n h am am
b ö ce k le riy le ta h ta k u ru la rı y ü zü nd en k ısa za
m a n d a ça lışm a sı durdu bu âle tin . B u c a k b a ş
k a n ı fa z la o k u m ası y az m a sı o lm ay an , sö zcü kle
rin b a ş h a r fin i b ü y ü k y a z a n b ir ad am d ı, anu
telefo n u bozuld uğu zam an : ^
— Şim d i ç a lışm a k d a h a d a g ü çleşti! d em işt
B ü y ü k H rım in lerle K ü çü k H rım in le r sık sı
m a h k e m e lik o lu rlard ı. B a z a n d a K ü çü k H n m ir
le r k en d i a r a la r ın d a k a v g a ed e rek m ah k em ey
d ü şerler, b a rış ın c a y a k a d a r f a b r ik a la r ı bir-ih
a y çalışm a zd ı. B u g ib i o la y la r U k ley ev o ’lu laı
p ek eğ len d irird i, çü n k ü h e r k a v g a n ın sonund
k o n u şm a k o n u la rı çık a r, d ed ik o d u lar a rta rd
T a til g ü n le ri K o sty u k o v la rla K ü çü k H n m inle
k ız a k y a r ış ın a ç ık a r a k köyü b irb irin e k atarla]
y o lla rd a d a n a la rı çiğ n e rle rd i. A ç ık -sa ç ık giyi
n en A k sin y a k o lalı etek liğ in i h ış ırd a ta hışırd ı
ta d ü k k a n ın önünd e g ezin ird i, onu a r a d a g (
re n K ü çü k H rım in ler, A k sin y a ’yı k a p tık la rı gil
n ered ey se z o rla g ö tü rü rlerd i. İh tiy a r Tsıbukiı
a r k a s ın d a V a rv a ra , y en i a ld ığ ı a tın ın üzerine
g ö ste rişe ç ık a rd ı ta til g ü n leri.
K ız a k g ezisin d en so n ra a k şa m le y in h e rk e s yı
ta ğ ın a y a tın c a K ü çü k H ırım in le rin evin d e p ah i
lı a k o rd e o n la ş a r k ıla r ça lın ır, d ışa rd a b ir c
a y ışığ ı v a rsa , bu seslerd e n r u h a co şk u n b
se v in ç d o lar, U k leyevo a r tık çu k u rd a d eğilm
g ib i g elird i.

II

G rig o riy ’in b ü y ü k oğlu A n isim k ö y ü n e p<

se y re k u ğ ra m a k la b irlik te h e m ş e h rile riy le e1
a rm a ğ a n la r y o lla r, g ü z el y a z ısı o lan b irin e r e s ­
mi k a ğ ıtla r a d ilek çe b içim i y azd ırd ığ ı m e k tu p ­
lar g ön d erird i. A n isim ’in ö m rü n d e k u lla n m a d ı­
ğı d ey im lerle d oluyd u b u m e k tu p la r: «Sevgili
b ab acığ ım , a n n eciğ im , b ed e n sel g ere k sin m en iz i
gid erm ek iç in siz le re ç iç e k ç a y ı g önd eriyorum .»
H er m e k tu b u n a ltın d a , sa n k i b o zu k b ir u çla
çiz ik tirilm iş g ib i b ir «A nisim T sıb u kin » im zası
bulunurdu, b u n u n a ltın d a d a te k r a r o g ü zel
yazıyle « Siv il m em ur» sö zcü ğ ü ...
M ek tu p la r y ü k se k sesle, b ir k a ç k ez o k u n u r­
du; d u y g u la n a n ih tiy a r, h e y e c a n d a n k ız a ra ra k ;
— İstem ed i iş te b a b a evind e o tu rm ay ı, o d a
okudu a d a m oldu! d erd i. B ır a k n e y a p a rs a y a p ­
sın, b u d ü n y ad a h e rk e s k en d i y o lu n d a g id e r...
B ü y ü k p erh iz ö n ce si b ir g ü n d o lu y la k a rış ık
şiddetli b ir y a ğ m u r y ağıyo rd u . İh tiy a r ile V a r -
v ara d ışa rı b a k m a k iç in p e n ce re y e y a k la ş m ış ­
lardı. B ir de n e g ö rsü n le r: A n isim k ız a k la is ­
tasyo n d an d oğru g elm iy o r m u ? B ö y le b ir g ü n ­
de onu h iç b ek le m iy o rla rd ı. A n isim iç e riy e te ­
dirgin, h e y e c a n lı b ir y ü zle g ird i; so n u n a k a d a r
da h ep öyle k ald ı. D a v ra n ışla rın d a b ir d a ğ ın ık ­
lık göze ça rp ıy o r, g ö rev in e g itm ek iç in h iç a c e ­
le etm iy ord u , sa n k i işin d en a tılm ış g ib i b ir ta v n
vardı. V a rv a ra , o n u n g e lişin e p e k sev in m işti,
İkide b ir k u rn a z k u rn a z A n isim ’e b a k ıy o r, iç i­
ni çe k ip b a şım sa lla y a ra k ;
— B u işe b ir tü rlü a k lım erm ed i! diyordu.
D elikan lı n erd e y se 29’u n a g ire ce k , h â lâ b e k â r
geziyor. T ü h -tü h -tü h l..
«Tü h -tü h !» d iye sö y len m esi ta iç e r ik i o d ad an
d u y u lu rken , k o c a sı ve A k sin y a ile fis -k o s a b a ş ­
lad ılar. A y n ı k u rn a z , g izem li a n la tım ö b ü r le r i­
nin y ü zü n e de y ay ıld ı; ü çü b ir kom p lo p eşin d e
g ibiyd iler.
A n isim ’i ev len d irm ey e k a r a r v erm işlerd i.
— T ü h -tü h -tü h l.. K ü çü k k a rd e şin i ev len d ireli
ço k oldu, se n h â lâ te k b a ş ın a h oroz g ib i dolaş
d ur, olm az öyle şey! T a n rı y ard ım ed er, sen de
ev b a r k k u ra rsın . A m a istiy o rsa n , g en e g ö r e ­
v in e te k b a ş ın a g it, k a rın ı d a eve bize y ard ım cı
b ıra k . B a k oğlum , se n in düzensiz b ir y a şa n tın
v ar, düzen n e d ir iy ic e u nu tm u şsu n . T ü h -tü h -
tü h , siz k e n t ç o c u k la rı b ü tü n b ü tü n e g ü n a h a
g iriy o rsu n u z!
T sıb u k in le r ev len irk e n , zen g in o lm a la rı d o la ­
y ısıy la en g ü zel k ız la n seçerlerd i. A n isim için
de a y n ı b içim d e g ü zel b ir k ız b u ld u lar. O ysa
k en d isi öyle göz d old u ru cu , y a k ışık lı b ir g en ç
de d eğild i; çelim siz, u fa k te fe k , h a s ta lık lı b ir
şey olduğu hald e, şişiriy o rm u ş g ib i tom bu l, d o l­
g u n y a n a k la n v ard ı. G ö z lerin i h iç k ırp m az, in ­
sa n ın yü zü ne d ik d ik b a k a rd ı. D ü şü n celi o ld u ­
ğ u z a m a n la r a ğ z ın a soku p çiğ n ed iğ i sey rek, k ı­
zıl b ir s a k a l b ıra k m ıştı. B u n la r y etm iy orm u ş
g ibi, y ü rü y ü şü n d en , y ü zü n d en a n la ş ıla c a ğ ı ü ze­
re, sık sık iç k i içerd i. O nu g ü zel b ir k ız la n iş a n ­
la y a c a k la r ın ı sö y led ik leri zam an ;
— B en im n ey im e k sik ? d em işti. T sıb u k in le r
d em işle r bize, h ep im iz g ü zel in s a n la rız ...
D ağ ın ta m eteğ in d e T u rg u y ev o a d ın d a b ir köy
bu lu n u y ord u ; bu k öy ü n b ir y a rıs ı k en te k a r ış ­
m ışk e n ö te k i y a rıs ı g en e öyle köy k alm ıştı. K ö ­
y ü n b irin c i y a n s ın d a k en d i evind e y a şa y a n dul
b ir k a d ın ın y oksul, g ü n d elik çi b ir k ızk ard eşi
va rd ı; o n u n d a k en d isi g ib i g ü n d elik iş le re g id en
L ip a a d ın d a b ir kızı. T o rg u y ev o ’d a L ip a ’n ın g ü ­
z elliğ i d ille re d estan d ı, a m a y o k su llu ğ u d o lay ı­
sıy la k im se y a n ın a soku lm u y ord u . D ul y a d a
y a şlı b irin in çık ıp k ızın y o k su llu ğ u n a a ld ırm a ­
d an o n u n la ev len eceğ in i, d a h a o lm ad ı y a n ın a
«öylece» a lıv e re ce ğ in i; a n n e sin in ise k ızın ın
ev in d e g e çin ip g id eceğ in i sö y lü y o rlard ı. V a rv a -
ra , g ö rü cü le rd en L ip a ’n ın ad ın ı d u y u n ca, a t l a ­
d ığ ı g ib i T o rg u y ev o ’d a a ld ı soluğu.
D a h a so n ra k ız ın te y z e sin in ev in d e g ele n ek -
lure u ygun, y em ek li, iç k ili b ir ta n ışm a to p la n ­
tısı y a p tıla r. Lipa, to p la n tı iç in d ik ilm iş, yeni,
pem be b ir g iy si g iy m işti; s a ç la r ın a ta k tığ ı koyu
kırm ızı k u rd e le ale v alev p arlıy o rd u . A ç ık h a ­
vada ç a lış m a k ta n e sm e rle şe n y ü zü n ü n çiz g ile ri
ince, y u m u şak tı. Z a y ıf m ı zay ıf, so lu k ç ıtı p ıtı
b ir k ızd ı Lipa. Y ü zü n d e n ü rk e k , h ü zü n lü b ir
gülüm sem e h iç e k sik olm u yor, in s a n a b ir ç o ­
cu ğun g ü v en ve m e ra k dolu g ö zleriy le b a k ıy o r­
du. D a h a ço cu k d en e ce k k a d a r k ü ç ü k g ö s te ri­
yordu, g ö ğ ü sleri y e n i y en i k a b a rm ıştı, a m a y a ­
şını a ld ığ ı iç in e v len d irileb ilird i. G ü zel b ir kız
sa y ılırd ı g e rç e k te n de; h o şa g itm e y e ce k b ir y eri
v a rsa o da, ik i y a n ın d a h a y v a n p e n çesi g ib i s a r ­
kan, iri, e rk e k elleriy d i.
G rig o ri P etro v , k ızın teyzesin e;
— Ç eyizi y okm uş, n e ç ık a r! dedi. O ğlum u z
S ie p a n ’a d a y ok su l b ir a iled e n k ız ald ık, a m a
şim di öve öve b itirem iy o ru z . Evde o lsu n, işde
olsun p a h a b içilm ez e lle ri v ar.
K a p ıd a d ik ilen L ip a ’cık ; «B en im le isted iğ in izi
y ap a b ilirsin iz, size gü veniyoru m ,» d e r gibiyd i;
a n n esi g ü n d elik çi k a d ın P ra sk o v y a k o rk u su n ­
dan k a çıp m u tfa ğ a sin m işti. B ir z a m a n la r, g e n ç -
liğide, e v in in d ö şem elerin i sild iğ i b ir tü c c a r ö f­
keyle ü z erin e y ü rü y ü n ce, z a v a llın ın k o rk u d an
dili tu tu lm u ş, o g ü n d en b e ri de için d e b ir ü rk ü n ­
tü k a lm ıştı. K o rk u d an elle ri, a y a k la rı, y a n a k la rı
titriy ord u . M u tfa k ta o tu ru rk e n k o n u k la rın n e ­
lerd en k o n u ştu k la rın ı işitm ey e ça lışıy o r; g ö z­
leri aziz re sim lerin d e, p a rm a k la r ın ı a ln ın a b a s-
tıra b a s tır a ista v ro z çık arıy o rd u .
A n isim , k a fa s ı h a f if d u m an lı, m u tfa ğ ın k a ­
pısını a ç a r a k , say g ısızca;
— B u ra d a n e o tu ru p d u ru y orsu n u z, d eğ erli
a n n eciğ im ? S iz o lm a d a n ca n ım ız sık ılıy o r, dedi.
K o rk u d a n ödü k o p an P rask o v y a, e lle rin i z a ­
yıf, çö k ü k g ö ğ sü n e b a s tıra ra k ;
— A m an k u su ru m a b a k m a y ın ... g eld iğ in ize
pek sev in d ik efen d im , d iye k a r ş ılık verdi.
G ö rü şm e n in sonu n d a, d ü ğ ü n g ü n ü n ü k a r a r ­
la ş tırd ıla r. A n isim eve g e lin ce o d a la rd a d o la ş­
m a y a b a şla d ı. B a z a n ıs lık ça lıy o r, b a z a n d a a k ­
lın a b ir şey g elm iş g ib i d u ru p d ü şü n ce le re d a ­
la r a k , b a k ış la rıy la y eri d elip g eçm ek is te r c e s i­
ne, g ö z lerin i b ir n o k ta y a d ikiyord u. E v len eceğ i,
h em de ço k g eçm ed en , p a sk a ly a n ın h a fta s ın d a
ev len e ce ğ i iç in n e b ir se v in ç b e lir tis i g ö steriy o r,
n e de n iş a n lıs ıy la g ö rü şm ek istiy o rd u ; y aln ız
ıs lık ça lıy o rd u , h ep si o k a d a r ... S a lt b a b a s ıy la
ü vey a n n e si öyle isted i diye, b ir de köyün, «Oğul
ev len ir, eve y a rd ım cı g elir» g ele n eğ in e u y a ra k
ev len d iği o rtad ay d ı. K ö y d en a y rılm a k ta da
a c e le etm ed i, ö n ce k i g elişle rin d e n fa rk lıy d ı z a ­
te n h e r d a v ra n ışı. A b u k sa b u k la f la r etm iş, p ek
serb est, g elişig ü zel d av ran m ıştı.

III
Şik a lo v o k öy ü n d e ik i te rz i k ız k a rd eş vard ı.
D ü ğ ü n lü k g iy sile r o n la ra , ıs m a rla n d ığ ı için , U k-
le y e v o ’y a s ık sık p ro v a y a g eliy o rla r, ça y iç m e ­
ye k a lıy o rla rd ı. V a r v a r a ’y a siy a h d a n te lli, b o n ­
cu k işlem eli, k a h v e re n g i b ir g iy si ile A k sin y a 'y a
s a n göğü slü , k u y ru k lu , a ç ık y eşil b ir e n ta ri d ik ­
tile r. T e rz ile r iş le r in i b itir in c e ih tiy a r T sıb u k in ,
b o rcu n u p a ra y la d eğ il de d ü k k a n ın d a k i m a lla rla
ödedi. K a d ın la r iş le rin e h iç y a ra m a y a n m u m ve
sa rd a ly e p a k e tle rin i alıp, a sık s u r a tla o ra d a n
a y n ld ıla r; k öy ü n d ışın a ç ık ın c a d a tü m seğ e
o tu ru p a ğ la m a y a b a şla d ıla r.
D ü ğ ü n e ü ç g ü n k a la g ıc ır g ıc ır g iy sile riy le
A n isim çık ag eld i. A y a ğ ın a p m l p ırıl lâ s tik g iy ­
m iş, b o y u n b a ğ ı y e rin e ta şlı, k ırm ız ı b ir k a y ta n
ta k m ıştı; k o lla n n ı so k m a d a n o m u z la n n a a ttığ ı
y en i b ir de p alto su vard ı.
A ziz ta s v irin in ön ü n d e a ğ ır a ğ ır d u a e ttik ­
te n so n ra b a b a s ın ın h a tır ın ı sordu, ç ık a n p on a
on tam , on d a y a rım g ü m ü ş ru b le verdi. V a r -
v a ra ’y a d a b ir o k a d a r, A k sin y a ’y a ise y irm i
çe y re k r u b le verdi. B u a rm a ğ a n la rın en h o şa
g id en y a n ı, seç ilm iş g ib i h e p sin in y ep y en i o l­
m a sı g ü n e şte p ı n l p ırıl p a rla m a sıy d ı. A ğ ırb a şlı,
cid d i g ö rü n m ey e ç a lış a n A n isim k a sılıy o r, a v u r t­
la rın ı şişiriy o rd u ; çe v re sin e y a y d ığ ı v o tk a k o ­
k u su n d a n h e r is ta sy o n d a in ip b ü fe y e k o ştu ğ u
belliyd i. D a v ra n ışın d a g en e b ir say g ısızlık , a b u r
cu b u rlu k v ard ı. S o n r a A n isim ’le b a b a s ı b irlik te
ça y iç tile r, V a r v a r a p ırıl p ın l ru b le le ri elin d e
o y n a rk en k en tte, o tu ra n h e m ş e h rile rin i sord u.
A nisim ;
— Ne o lsu n , ço k ş ü k ü r g e çin ip g id iy o rla r, d e ­
di. Y a ln ız İv a n Y e g o ro v ’u n b a ş ın a b ir şey g eld i:
Y a şlı a n n e s i S o fy a N ik ifo ro v n a v erem d en öldü.
C en aze y em eğ in d e b ir lo k a n ta d a n a d a m b a ş m a
iki b u çu k ru b le y e y em ek g e tirttile r. Ü zü m ş a ­
ra b ı b ile v ard ı. K ö y lü d ü r d em ed iler, h e m ş e h ri­
le re de a y n ı m a s ra fı y a p tıla r. A m a b iz im k ile r
yem edi. K ö y lü k ısm ı n e a n la r te rb iy e li, so slu y e ­
m eklerd en !
İh tiy a r b a şın ı s a lla y a ra k ;
— İk i b u çu k ru b le m i! dedi.
— N e sa n d ın y a ? O ra sı köy y e ri d eğil. B ir ik i
şey a tış tırm a k iç in şö yle lo k a n ta y a g ire r, b ir ­
k a ç y em ek sö y lersin . O s ıra d a b a ş k a la r ı d a g e ­
le re k g ru p o lu rsu n u z, içm ey e b a şla rsın ız . B ir de
b a k m ışsın ız, s a b a h olu v erm iş; h ay d i sö k ü lü n
b a k a lım ü çe r-d ö rd e r ru b le y i!..
O ğ lu n u h a y r a n h a y r a n d in ley en ih tiy a r;
— H ad i can ım , atıy o rsu n ! dedi.
— A rtık h ep S am o ro d o v ’la b irlik te k a lıy o ru z .
H an i size m e k tu p la rım ı y azd ırıy o ru m y a, işte.
Ne g ü zel yazıy or, d eğ il m i?
S o n r a V a r v a r a ’y a d ö n erek sev in çle d evam
etti;
— B u S am o ro d o v ’u n n a s ıl b ir a d a m o ld u ğ u ­
nu a n la tsa m , a n n eciğ im , ş a ş a r k a lırsın ız . E rm e -
n ile r g ib i e sm e r old uğu iç in k en d isin e M u h ta r
a d ın ı ta k tık . İç in i d ışın ı b ilirim , a k lın d a n g e ­
ç e n en u fa k b ir şey b ile gözü m d en k açm az. B u ­
n u an la d ığ ın d a n , an n eciğ im , o d a b en im y a n ım ­
d a n ay rılm az, b ir içtiğ im iz su a y rı g id er. B u
iç li-d ışlılık onu b ira z ü rk ü tü rse de, b en d en u zak
d u ram az. B e n n erd ey sem , o d a o rd a d ır... Göz
d e rle r iş te b u n a, an n eciğ im . B it p a z a rın d a h e ­
r ifin b ir i m in ta n m ı sa tıy o r, g ö rü r g örm ez ç a ­
lın m ış old u ğu n u a n la rım . B ir de d u rd u ru r b a ­
k a rım k i, g e rç e k te n ça lın m ış...
— N erd en a n lıy o rsu n ? d iye sord u V a rv a ra .
— H içb ir y erd en , g en e de g özü m den k a çm ıy o r
b ö y le şey ler. A slın d a b en n e rd e n b ileceğ im h a n ­
gi m in ta n ın ç a lın m ış o ld u ğu n u ? A m a b e n i o y a ­
n a d oğru çe k e n b ir şey v a rd ır, a ra d ığ ım şey i
e lim le k oym u ş g ib i b u lu ru m ... B izim a r k a d a ş ­
la r b en im için : «A nisim g en e ç u llu k a v ın a ç ık ­
tı!» d erler. «Ç alın m ış e şy a a ra m a y a g itti» d e ­
m e k tir bu . Y a işte!.. Ç a lm a sın a h e rk e s ç a la r
am a , sa k la m a sı zo rd u r! S a k la y a c a k y e r m i yok
d ersin iz y a, ç a lın a n şey iç in öyle değil-
V a r v a r a iç in i çe k e rek ;
— G eçen h a fta b izim köyd e G u n to re v le rin b ir
k o ç u y la ik i k o y u n u n u ça ld ıla r, dedi. A ray ıp b u ­
la c a k b ir k im se ç ık m a d ı... Ç ok y a z ık ...
— N e o la ca k , b e n a ra y ıv e rird im . Bu, öyle zor
b ir iş d eğil k i...
D ü ğ ü n z a m a n ı g elip ça tm ıştı. S e rin , f a k a t g ü ­
n eşli, cıv ıl cıv ıl b ir n is a n g ünü yd ü. Y e le le rin e ,
b o y u n d u ru k la rın a re n k li k o rd e le le r ta k ılm ış
ik ili, ü çlü a tla r ın çe k tiğ i a r a b a la r ç ın g ır a k la ­
r ın ı ş ın g ır d a ta ra k sa b a h ın e rk e n v a k ti U k leye-
v o ’d a şö yle b ir d o la ştıla r. B u gezintid en , ü rk e n
e k in k a r g a la r ı sa lk ım sö ğ ü tlerd e ç ığ rışm a y a
b a şla d ıla r; s ığ ır c ık la r da, T sıb u k in le rin d ü ğ ü n ü
o ld u ğ u n a p ek sev in m iş g ib i, b o ğ a z la rın ı y ırta r-
c a s ın a d u rm a d a n b a ğ ırıy o rla rd ı.
E vd e m a s a la rın ü stü n e u zu n b a lık la r, is li d o­
muz e tle ri, k u ş d o lm a la rı, ç a ç a k u tu la rı, tu z­
la m a la r, tu rşu la r, v o tk a ve ş a ra p şişe le ri d iz il­
m işti; su cu k ve e k şili İstak o z k o k u su d o ld u rm u ş­
tu b ü tü n evi. Ö k ç e le riy le d öşem eyi d ö verek y ü ­
rü y en ih tiy a r T sıb u k in m a s a la rı d olaşıyor, b ı­
ç a k la n b irb irin e s ü rte re k b iliy o rd u . B ir şey s o r­
m ak iç in m u tfa k ta n sık sık ç a ğ rıla n V a rv a ra ,
eli a y a ğ ı d o la şa ra k , so lu k so lu ğ a o ra y a k o şu ­
yor; ş a fa k ta n b e ri ç a lış a n K o sty u k o v la n n e rk e k
a h ç ıs ıy la k ü ç ü k H n m in le rin k a d ın a h ç ıs ın a y a r ­
dım ediyordu. S a ç la n k ıv rılm ış, e n ta risiz , k o r ­
seli A k sin y a, a y a k la rın d a g ıc ırd a y a n çizm eler,
av lu d an ik id e b ir fır t ın a g ib i g eçiy o r; ç ıp la k
d iz k a p a k la rıy le g ö ğ ü sleri b ir g ö rü n ü p b ir k a y ­
boluyordu. T a m b ir a n a - b a b a g ünü yd ü; a z a r la ­
m a la r, b a ğ rışm a la r, y e m in le r g ır la gid iy ord u .
E vin ö n ü n d en g e ç e n le r a rd ın a k a d a r a ç ık av lu
k a p ısın ın ön ü n d e d u ra k lıy o rla rd ı, o la ğ a n ü stü
b ir h a z ırlığ ın y ap ıld ığ ı a n la şılıy o rd u o an d a.
— G elin a lm a y a g ittile r!
Ç ın g ıra k sesle ri köyün a rd ın d a n g ittik ç e
u z a k la şa ra k k a y b o ld u ... S a a tin ü çü n e d oğru ç ın ­
g ır a k la r b ir d a h a işitild i, h a lk top lan d ı: G e lin
g e tiriy o rla rd ı!
K ilise tık lım tık lım doluydu; a v iz e le r y a n ı­
yor, ila h ic ile r, T sıb u k in ’in iste ğ i ü zerin e, n o ta ­
d an b a k a r a k o k u y o rlard ı. P a r la k ış ık la r, p ırıl
p ın l g iy sile r L ip a’n ın gözü n ü k a m a ştırm ıştı. İla ­
h ic ile r b a ğ ırd ık ç a b iri çe k içle b a ş ın a v u ru y o r
gibiyd i. İlk kez g iy d iği k o rsey le çiz m e le r o n u
sık tık ç a sıkıyo rd u . B a y ılm ış d a y en i ay ılm ış g ib i
b ir d u ru şu vard ı; b a k ıy o r b a k ıy o r, b ir şey a n ­
lam ıy ord u . B o y u n b a ğ ı y e rin e k ırm ız ı k a y ta n
ta k a n siy a h re d in g o tlu A n isim , g ö zleri b ir n o k ­
ta d a d alıp d alıp g id iyor, ila h ic ile r b a ğ ırd ık ç a
ace le y le h a ç çık arıy o rd u . Ç ok d u y g u lan m ıştı,
n erd ey se a ğ la y a c a k tı. T a ço cu k lu ğ u n d an b e r i
bu k ilise y i ta n ırd ı; b ir z a m a n la r ra h m e tli a n ­
n esi onu şa ra p lı ek m ek â y in in e g e tirird i, ço ­
c u k la r la b irlik te k o ro d a İlâ h i de oku m u ştu . H er
k ö şe sin i, h e r ta s v iri o k a d a r iyi an ım sıy o rd u ki!
O n u d a ev len d iriy o rla rd ı işte, a m a â d et y erin i
b u lsu n diye. O y sa A n isim , b u n la n d ü şü n m ü ­
yor, a k lın ı d üğ ü n d en b a ş k a şe y le r k u rc a lıy o r­
du. Y ü re ğ i sık ışıy o r, g ö z lerin i b ü rü y en y a ş la r
ta s v irle ri g ö rm esin e en g el olu yord u . T a n n ’ya,
y a lv a ra ra k , b u g ü n o lm a z sa y a n n b a ş ın a yüzde
yüz g e le ce k b ü y ü k fe la k e tin —k u ra k la rd a f ı r ­
tın a b u lu tla r ın ın b ir d a m la b ile b ıra k m a d a n
k ö y ü n ü z erin d en g eçip g itm esi g ib i— o n a do­
k u n m a d a n g e çm esin i d iliy ord u . İşled iğ i g ü n a h ­
la r o d en li çok, iç in e d ü ştü ğ ü d u ru m ö ylesin e
u m u tsu zd u ki, b a ğ ışla n m a sı iç in y a lv a rm a k b i­
le y a k ış ık a lm a y a c a k tı. A m a o b a ğ ışla n m a sı
iç in g en e d e y a lv a rıy o r, h a ttâ h ü n g ü r h ü n g ü r
ağ lıy o rd u ; o n u n iç k ili old u ğu n u sa n d ık la rın d a n
k im se dönüp b ak m ıy o rd u bile.
O s ıra d a ra h a ts ız ed ici b ir ço c u k a ğ la m a sı
işitild i:
— A n n eciğ im , b e n i b u rd a n g ötü r!
P a p a z h em en ;
— G ü rü ltü etm ey in ! diye b ağ ırd ı.
K ilised en d ö n erlerk en k a la b a lık a r k a la rın d a n
k oşu yord u . D ü k k a n ın çev resin d e, dış k ap ıd a,
a v lu d a d a in s a n la r to p lan m ıştı. Ö vgü sö y ley e­
c e k k a d ın la r geld i. Y e n i e v lile r a d ım la rın ı e şik ­
te n iç e r i y en i a tm ış la rd ı k i, ön od ad a e lle rin d e
n o ta la r la b ek le y e n ş a r k ıc ıla r a v a z la n ç ık tığ ı k a ­
d a r b a ğ ırm a y a , k e n tte n b u iş iç in g e tirtile n m ü ­
z is y e n le r ç a lg ı ç a lm a y a b a şla d ıla r. U zu n k a ­
d eh le re d o ld u ru lm u ş k ö p ü k lü D on ş a r a p la r ı g e ­
tirild i; g ü r k a ş la rın d a n g ö zleri g ö rü n m ey en , z a ­
y ıf, u zu n boylu, y a şlı d o ğ ra m a c ı-m ü te a h h it Y e -
liz a ro v , g e n çle re d ön erek;
— S e n A n isim , se n de k ızım , b irb irin iz i se v i­
n iz, T a n n ’n m y o lu n d an a y rılm a y ın ız ; G ö k lerin
K r a liç e s i s iz le ri y a ln ız b ıra k m a z , dedi.
S o n r a ih tiy a r T s ıb u k in ’in o m zu n a y a s la n a r a k
b ir a ğ ıt k oy verd i. in c e sesiy le;
— G rig o ri P etro v iç, se v in çte n a ğ la y a lım , s e ­
v in çte n a ğ la y a lım ! diye h ıçk ırıy o rd u .
A m a b ird e n b ire k a r t b ir se s le k a h k a h a a tm a ­
y a b a şla d ı;
— K a h -k a h -k a h ! B u g e lin in de g ü zel G rig o ri
P etro v iç; yüzü gözü d üzgün, h e r şey i ta sta m a m .
M akin e iy i ça lışıy o r, b ü tü n v id a la n y e rin d e ...
Y e liz a ro v a slm d a Y e g o ry ev ilçesin d en d i, a m a
g en çliğ in d e n b e r i U k le y e v o ’d a k i f a b r ik a la r d a ve
bu y öred e ça lıştığ ın d a n b u ra y a a lışıp k a lm ıştı.
Y e rlile r on u k a ç z a m a n d ır h ep b ö y le zay ıf, y a ş ­
lı h a liy le b iliy o rla rd ı, «K o ltu k D eyneği» ad ın ı
ta k m ışla rd ı o y ü zd en ad am a. B e lk i de f a b r ik a ­
la rd a k ırk y ıld ır o n a n m iş i y a p m a sın d a n o la ­
cak , h e rk e si ve h e r şey i sa ğ la m lık y ö n ü n d en
in celer; o n a n m ı g e re k iy o r m u, g e re k m iy o r m u;
d iye b a k a rd ı. D iy elim s o fr a y a o tu ra ca k ; ilk işi
sa n d a ly e le rin sa ğ la m olup o lm a d ık la n n ı y o k la ­
m ak, h a tt a k ız a rm ış b a lığ a p a rm a ğ ıy la d o k u n ­
m a k olurdu.
K ö p ü klü ş a r a p la r iç ild ik te n so n ra m a s a la r a
otu ruld u. K o n u k la r a r a la n n d a k o n u şu y o rla r,
sa n d a ly e le rin i o y n a tıp d u ru y o rlard ı. K o ro d ış
od ad a ş a r k ı söylü y o r, o rk e s tr a ça lıy o r, öv gü cü
k a d ın la r h ep b ir ağ ızd an b a ğ ırıy o r; b ü tü n bu
se s le rin y a b a n ıl, k o rk u n ç u ğ u ltu su n d a n in s a ­
n ın b a ş ı dönüyordu.
K o ltu k D eğ n eğ i y a n ın d a k ile ri d irseğ iy le it e ­
le rk e n sa n d a ly esin d e f ı r f ı r d önüyordu; b ir a ğ ­
la y ıp b ir g ü lm esin d e n k im se r a h a t k o n u şa m ı-
yordu k i...
— Ç o cu k larım , ço cu k la rım , ç o c u k la rım b en im !
d iye m ırıld an ıy o rd u ç a b u k ça b u k . İk i gözü m
A k sin y a ’çığım , V a r v a r a ’cığım , h ep im iz k a rd eşçe ,
g ü zel g ü zel g eçin elim . B e n im k u m ru la rım ...
F a z la iç k i içm ezd i, şim d i de te k k a d e h a c ı
İn g iliz b ira sın d a n b a ş ı d u m a n la n m ıştı. N ed en
y ap ıld ığ ı b e lli o lm a y a n bu b e r b a t b ir a y ı iç e n
h e r k e s b a ş ın a y u m ru k y em işcesin e se rse m li­
y ord u h e rk e sin d ili d o la şm a y a b a şla m ıştı.
K ö y ü n p a p a z la rı, fa b r ik a y ö n e ticile riy le k a ­
n la r ı, tü c c a rla r , k om şu k ö y le rin m e y h an e iş le ­
tic ile ri, h ep si h ep si b u rad ay d ı. O n d ö rt y ıld ır
b irlik te ç a lış tık la n bu b u c a k m erk ezin d e d oğru
d ü rü st b ir iş y ap m am ış o lan , öte y a n d a n e lle r i­
n e g e ç ird ik le ri in s a n la r ı d o la n d ırm a d a n y a da
g ü cen d irm e d en b ıra k m a y a n b u c a k b a ş k a n ıy la
y a z ıc ısı g en e y a n y a n a ’ o tu ru y o rlard ı. H opu r ho-
pu r, to m b u l v ü cu tla rı, h a tta y ü z lerin in d a la v e ­
r e c i in s a n la r a özgü a n la tım ı n e k a d a r ç o k in ­
sa n ın h a k k ın ı y em iş o ld u k la rın ı a ç ık ç a g ö s te ­
riy o rd u . Y a z ıc ın ın k a r ıs ı b ü tü n ç o c u k la rın ı d a
b ir lik te g e tirm işti. B u k u p k u ru , şa ş ı k a d ın t a ­
b a k la r a y ırtıc ı b ir k u şu n b a k ışıy la y a n y a n a b a ­
k ıy o r; elin e g eçe n h e r şey i k en d isin in , ç o c u k la ­
r ın ın ce b in e tık ıştırıy o rd u .
Lipa, k ilised e k i d u ru şu y la sa n d a ly esin d e k a s ­
k a tı k esilm işti. T a n ıştık la rın d a n b e ri a ğ zın ı açıp
k a r ıs ıy la te k k elim e k o n u şm am ış o la n A n isim ,
o n u n n a s ıl b ir sesi old u ğu n u d ah i bilm iyo rd u .
Ş im d i de öyle, o n u n la y a n y a n a o tu rd u ğ u h ald e
k o n u şm a k sız ın içiy o r, içiy o rd u ... İn g iliz b ira s ı
b a ş ın a v u ru n c a k a rş ıla rın d a o tu ran , g e lin in te y ­
z esin e d ön erek;
— S am o ro d o v d iye b ir a rk a d a şım v ar, d iye
b a şla d ı. B itirim d ir, b ir g ö rsen iz! L â fı-sö z ü d in ­
le n ir, sa y g ıd e ğ e r b ir k im sed ir. A m a tey zeciğ im ,
b e n de o n u n iç in i oku ru m ; b u n u b ilir k en d isi de.
İz in v erin , tey zeciğ im , S am o ro d o v ’u n o n u ru n a
b ir e r k a d e h içelim !
V a rv a ra , y o rg u n lu k ta n b itk in , k o n u k la rın ı
a ğ ır la m a k iç in o ra d a n o ra y a k o şa rk e n , b u k a ­
d a r bol, z en g in y em ek te n so n ra k im se o n la rı
k ın a y a m a y a c a k d iye p e k k ıv a n çlıy d ı. G ü n e ş
b a tm ış tı, a m a şö len sü rü y o rd u . Ne, y en ilip iç i­
le n d e n k im se n in a n la d ığ ı v ard ı, n e de k o n u şu ­
la n la r işitiliy o rd u ; y a ln ız a r a d a b ir m ü zik su ­
su n ca, a v lu d a n b ir k a d ın ın şö yle h a y k ırd ığ ı d u ­
yuluyordu:
— K a n ım ız ı em d iler, c a n a v a r la r! B ir g ü n o n ­
la r d a b e lâ la r ın ı b u la c a k la r!
A k şa m le y in o rk e s tr a çald ı, d a n se ttile r. K ü ­
çü k H n m in le r d e iç k ile r in i a lıp g elm işlerd i. K a d ­
r il1 o y n a n ırk e n , b u n la rd a n b irin in , ik i elin d e
b ire r şişe, a ğ z ın d a d a b ir k ad eh tu tm a s ı h e r ­
k esi p ek eğ len d ird i. K a d ril o y n a y a n la r h ep b ir ­
den y e re o tu ru o tu ru v e riy o rla rd i; y e ş ille r g iy ­
m iş o la n A k sin y a, g iy sisin in k u y ru ğ u y la h a v a y ı
y elp azeliy erek , d a n se d e n le r a ra s ın d a b ir g ö rü ­
nüp b ir k ay b o lu y o rd u . B ir a r a A k sin y a ’n ın e te ­
ğ in e b a s tık la r ın ı g ö ren K o ltu k D eyneği:
— Ay, f ır fır ın ı y ır ttıla r k ızın ! A m an ço c u k la r!
d iye b a ğ ırd ı.
A k s in y a ’n m p e k se y re k k ırp tığ ı ço cu k su , k ü l-
re n g i g ö z leri v ard ı; s a f b ir g ü lü m sem e y ü zü n ­
den h iç ek sik olm azd ı. B u k ırp ılm a y a n g özlerd e
uzun b o y n u n u n ü zerin d e k i k ü ç ü k b a şın d a , b i­
çim li b ed en in d e y ıla n ım sı b ir şey gizliydi. Y ü ­
zü nd eki o ço cu k su g ü lü m sem e ve s a r ı g öğ ü s-
lü k lü y e şil e n ta risiy le , b a h a rd a y e n i sü rm ü ş
e k in le r a ra sın d a n b a şın ı k a ld ırıp g e le n e -g e çe -
ne b a k a n b ir e n g e re k y ıla n ın ı an d ırıy o rd u .
H rım in ler o n a k a rş ı ço k se r b e s t d a v ra n ıy o rla r­
dı, en b ü y ü k leriy le p ek iç li-d ışlı old uğu gözden
k açm ıy o rd u . S a ğ ır ın b ir şey lerd en a n la d ığ ı y o k ­
tu, k a r ıs ın a dönüp b ak m ıy o rd u b ile; b ir k ö şe ­
de b a c a k b a c a k ü stü n e atm ış o tu ru y o r, fın d ık
yiyordu. F ın d ık la rı k ıra rk e n ç ık a rd ığ ı se ste n t a ­
b a n c a p a tla ttığ ın ı san ırd ın ız.
İşte ih tiy a r T sıb u k in de ç ık tı o rta y a . M en d i­
lin i s a lla y ış ıy la k en d isi de b ir R u s d a n sı y a p ­
m a k is ted iğ in i bild iriy o rd u . B ir a n d a b ü tü n o d a ­
la rd a n , a v lu d a k i k a la b a lık ta n o n a y la m a u ğ u l­
tusu yü kseldi:
 — K endisi k a lk tıI K en d isi!
B a b a T sıb u k in ile k a n s ı d a n sa k a lk tıla r. A n ­
ca k , d a n sed en V a r v a r a ’ydi; b e r ik i is e y aln ız to ­
p u k la rın ı y e re vu ru y o r, m en d il sallıy o rd u . D ı-
şa rd a b ir b irle rin in o m u z la n ü stü n d en p e n c e ­
re y e b a k m a y a ç a lış a n la r coşu p k en d ilerin d en
g e çe re k , b ir a n iç in ih tiy a n n z en g in liğ in i de,
k e n d ile rin e y a p tık la n n ı d a b a ğ ışla y ıv erd iler.
K a la a b lık ta n ;
— B in y a ş a G rig o riy P etro v iç! H a şöyle! G ö s­
te r g e n ç le re k im old u ğu nu se s le ri geliyord u .
D ü ğ ü n so n a erd iğ in d e g e ce n in ik is i olm u ştu .
S a lla n a s a lla n a m ü zisy en leri, ş a r k ıc ıla n d o la ­
ş a n A n isim , h ep siy le v e d a la şa ra k , o n la ra b ire r
ç il ç il y a n m r u b le lik verd i. İh tiy a r is e sa lla n -
m a k sız ın , a m a h ep öyle b ir a y a ğ ın ın ü zerind e
d u r a ra k k o n u k la rın ı u ğ u rlu y o r; h e rb irin e ;
— D üğün b a n a ik i b in e p a tla d ı, diyordu.
H erk es ev in e d ağ ıld ığ ı sıra d a , b iri Ş ik alo v o
k öy ü h a n c ısın ın y en i p a lto su n u a lıp k en d i e s­
k isin i y erin e b ıra k m ıştı. B u n u iş ite n A n isin b ir ­
d en ö fk e le n e re k b a ğ ırm a y a b aşlad ı:
— D u ru n ! Ş im d i b u lu p çık a rırım ! B u n u k i­
m in ç a ld ığ ın ı b iliy o ru m ! D u ru n !
S o k a ğ a f ır la y a r a k b irile rin in p eşin e düştü.
F a k a t on u y a k a la d ıla r, k o lu n a g irip g e ri g e tir ­
d iler; b u lu t g ib i sa rh o ş, s ırılsık la m , ö fk ed en
k ıp k ırm ız ı, te y z e sin in L ip a ’y ı soyup h a z ırla d ığ ı
o d a y a itek le d iler.

IV
D ü ğ ü n ü n ü zerin d e n b e ş g ü n g eçti. Y o lcu lu k
h a z ır lığ ın ı b itir e n A n isim v e d a la şm a k iç in y u ­
k a rıy a , V a r v a r a ’n m y a n ın a çık tı. O d ad a b ü tü n
k a n d ille r y an ıy o r, iç e r is i g ü n lü k koku yord u ;
ü vey a n n e p e n ce re n in ö n ü n e o tu rm u ş, k ırm ızı
y ü n d en ço ra p ö rm ek tey d i.
— B iz im le a z k ald ın , dedi. S ık ıld ın m ı yok-
 sa ? T ü h -tü h -tü h ... E h b izim d e d u ru m u m u z iyi,
h iç b ir ek siğ im iz yok; n e y a la n sö y lem eli, d ü ğ ü ­
n ü n ü de ta s ta m a m y a p tık ... G eçen d e b a b a n
söylüyord u, ik i b in e çık tı, d iye. S ö z ü n k ısa sı,
tü c c a rd a n g e ri k a lır y a n ım ız yok. A m a b en im
ço k ü zü ld ü ğü m b ir şe y v a r. K ö y lü y e h a k s ız lık
ed iyoruz. H ep y ü re ğ im sızlıy o r, oğlum , b ilsen ,
n e h a k s ız lık la r o lu y o r! A t d eğ iş-to k u şu n d a m ı
d ersin , m a l a lım -sa tım ın d a , ır g a t k ira la m a d a
m ı, m ille ti k a z ık lıy o ru z v a lla h i! H e r işim iz y a ­
la n d olan . P erh iz y a ğ ı1 a cıla şm ış, kok m u ş, k a t­
r a n ı d ersen , en k ö tü sü b iz d e ... E lin i v icd a n ın a
k oy d a sen söyle, d a h a iy i b ir y a ğ sa ta m a z m ıy ­
d ık?
— H erk es k en d i ç ık a r ın a b a k a r, a n n e .
— A m a b ir g ü n ö lm e y e ce k m iy iz? E tm e, n e
olu r, b a b a n la b u d u ru m u k o n u şu v er!..
— S iz k en d in iz k o n u şsa n ız y a!
— B e n m i k o n u şa y ım ? S e n in k in e söz d in le te ­
bild im m i k i! O d a tıp k ı se n in g ib i: «H erkes
k en d i ç ık a r ın a b a k a r» d iy ere k sözüm ü a ğ zım a
tık tı. Ö b ü r d ü n y ad a ç ık a r ın ın n e old u ğu n u g ö s­
te r ir le r a d a m a . T a n n ’n m a d a le ti şaşm az, o ğ ­
lu m ...
A n isim iç in i çe k e rek ;
— K im se b ir şey g österem ez, dedi. T a n n y o k ­
tu r, a n n eciğ im ; ö y ley se g ö ste re c e k k im se de
y o k tu r...
V a r v a r a a fa lla y a r a k b a k tı, tu h a f tu h a f g ü l­
m eye b a şla d ı. Ü vey a n n e sin in , sö y led ik lerin e
p e k şa şırd ığ ın ı, k en d isin e tu h a f b ir şey e b a k ı­
yorm uş g ib i b a k tığ ın ı g ö rü n ce, d u ra la d ı A n i­
sim .
— T a n rı b e lk i v a rd ır am a, in a n a n k a lm a m ış...
N ik ah ım ız k ıy ılırk e n b en k en d im d e değildim .
N a sıl k u lu ç k a n ın a ltın d a n y u m u rta y ı a lırs ın d a
iç in d e n c ik cilt d iye civ civ sesi g elir, iş te b en im

(1) H ristiyan perhizinde yenmesi günah olm a­

yan bitkisel yağ. (Ç Ji.)
t
vicd a n ım d a öyle seslen iy o rd u . N ik â h k ıy ıla -
d u rsu n , b en h ep «T an rı v a r m ı, yok m u?» d iye
d ü şü n ü yord u m . N eyse b e n n erd e n b ileceğ im
T a n n ’n m olu p o lm ad ığ ın ı? B ize ço cu k lu ğ u m u z­
d a n b e r i b öyle şe y le r ö ğ retilm e d i ki! D a h a k ü ­
çü cü k k en , a n a m ız ın m e m esin i em erk en ; «H er­
kes k en d i ç ık a r ın a b a k a r» diye o k u d u la r k u la ­
ğ ım ız a ... İyi b il ki, b a b a m d a T a n n ’y a in an m az.
H an i siz « G u n to rev lerin k o ç la rın ı ça ld ıla r» d i­
y ord u n u z y a! B u ld u m onu, Ş ik a lo v o ’lu b ir köylü
ç a lm ış m eğer. Ç a ld ık ta n s o n ra d a d e rile rin i g e ­
tirip b a b a m a s a tm ış... G ö rd ü n m ü şim di! K im in
n a s ıl in a n d ığ ın ı?
A n isim b ir gözü n ü k ırp a r a k b a şın ı sa lla d ı.
— B u c a k b a şk a n ı d a in a n m a z T a n n ’ya, y a z ı­
cısı da, k ilise z a n g o cu n u n k en d isi d e... B u n la r
k ilise y e g id iy o rla r, o ru ç tu tu y o rla rsa , in s a n la ­
rın d ilin e d üşm eyi istem e d ik le ri için d ir; b ir de,
n e o lu r n e olm az, b e lk i de g e rç e k te n y ü ce m a h ­
k em e v a rd ır, d iye k o rk a rla r. Şim d i h e rk e sin
a ğ z ın d a b ir lâ f; sözde k im sed e din, a n n e y e -b a -
b a y a sa y g ı k a lm a m ış da, d ü n y an ın son u g e le ­
siym iş. Boş şe y le r b u n la r! B a n a k a lır s a a n n e c i­
ğim , in s a n la rd a v icd a n k ıtlığ ı v ar, d erim . H er
şeyi g örü y oru m , an lıy o ru m . B iris in in sırtın d a k i
m in ta n ça lın m a mı, on u d a an lıy o ru m . Ö te y a n ­
d an b ir ad am m e y h a n ey e o tu rm u ş çiy içiy o r s a ­
n ırsın ız ; o n u n ç a y m ı, y o k sa b a ş k a b ir şey m i
iç tiğ in i b ıra k a lım b ir yol, a m a b en h em e n a n ­
lıy o ru m onun n e m a lın gözü old u ğu nu -. İşte
böyle g ü n le rc e d o la şsa n ız v icd a n lı b ir k işi b u ­
la m az sın ız . B ü tü n b u n la n n seb eb i n ed ir, b ilir
m isin iz ? T a n n ’n ın v a rlığ ın d a n k u şk u la n ıy o rla r
d a o n d a n ... E h, an n eciğ im , h o şça k a lın . S a ğ ­
lık la r, ese n lik le r; k u su ru m v a rs a b a ğ ışla y ın .
B ö y le d iy ere k V a r v a r a ’n ın önünd e y e re k a d a r
eğildi.
— Y a p tık la rın ız iç in ço k te şe k k ü rle r. A ilem iz
sizd en b ü y ü k iy ilik le r gördü . T a m b ir h a n ım e ­
fen d isin iz , sizd en h o şn u t ay rılıy o ru m .
Ç ok d u y g u la n a n A n isin i, d ış a n çık m ışk en g e ­
riy e döndü:
— Sam o ro d o v b e n i b ir işe b u la ştırd ı: Y a z e n ­
g in o la ca ğ ım , y a d a b a ta c a ğ ım . B a şım a b ir şey
g elirse , n e olu r, b a b a m ı av u tu n.
— G ü n le r n e g e tirir, b ilin m ez. T ü h -tü h -tü h ...
T a n rı esirg ey icid ir. S a n a b ir d iy eceğ im v a r. A n i­
sini, L ip a ’n m g ö n lü n ü a ls a n iy i ed ersin . N ed ir
öyle k a rş ılık lı so m u rtu p d u ru y o rsu n u z? B ira z
yüzü n üz g ü lsü n .
A n isim iç in i çek ti.
— O d a tu h a f b ir kız. N e a k lı b ir şey e erer,
n e de ik i lâ k ır d ı ed er. D a h a ağ z ı sü t kokuyor,
b ıra k bü yü sü n az d a h a ...
E v in ön ü n d e ir i y a n , sem iz, b ey az b ir a y g ır
k oşu lu b in e k a r a b a s ı h a z ır bek liy ord u .
İh tiy a r T sıb u k in ö ted en b e ri k o ş a r a k b ir s ıç ­
r a y ış ta a tla d ı a ra b a y a , d izg in leri e lin e top lad ı.
A n isim , V a r v a r a ’yı, A k sin y a ’yı, k a rd e şin i öptü.
M erd iv en lere L ip a d a çık m ıştı. K ım ıld a m a d a n
d uruşu , y a n a b a k ış ıy la sa n k i k o c a sın ı u ğ u r la ­
m a k iç in g elm em iş gibiyd i. A n isim o n a doğru
yürü d ü, d u d a k la rıy la y a n a ğ ın a h a fifç e , b e lli b e ­
lirsiz d o k u n arak ;
— H o şça k al! dedi.
L ipa, k o c a sın a b a k m a d a n , tu h a f tu h a f g ü ­
lü m sedi; y ü zü n ü n titre d iğ in i g ö r e n le r a c ıd ıla r
z a v a llıy a . A n isim de b ir s ıç r a y ış ta o tu rd u a r a ­
b a y a ; k en d isin i y a k ışık lı sa n d ığ ın d a n o lacak ,
e lle rin i b ö ğ rü n e k o y a ra k k u ru lu y o rd u .
V ad id en çık ıp d a düzlüğe g eld ik lerin d en A n i­
sim h â lâ dönüp dönüp k öy e b ak ıy o rd u . Ilık, c ı­
v ıl cıv ıl b ir gündü. D a v a rla r, s ığ ır la r ilk kez
y a y ılm a y a çık a rılm ıştı; s ü rü le rin a rd ın d a b a y ­
ra m lık la rın ı g iy m iş k a d ın la r, k ız la r v ard ı. S a ­
lıv erilm esin e sev in en boz b ir b o ğa, ön a y a k la ­
r ıy la to p ra ğ ı eşeliyo rd u . Y u k a rd a n , a şağ ıd an
ç a y ır k u ş la rın ın ö tü şü g eliyord u . A n isim beş
g ü n ö n ce için d e d u a e ttiğ i k ilise n in yü k sek , b e ­
y a z d u v a rla rın a —y en i b a d a n a y a p m ışla rd ı— ,
y eşil d a m lı o ku la, b ir z a m a n la r b a lık tu tu p y ı­
k a n d ığ ı d erey e dönüp dönüp b ak ıy o rd u . H e r b a ­
k ış ta iç in d e n b ir se v in ç d a lg a sı k a b a rıy o r; y e ­
rin a ltın d a n b ir d u v a r y ü k seliv e rse de onu ile ri
b ıra k m a sa , b u ra d a y a ln ız ço cu k lu ğ u y la b a ş b a ­
şa k a lsa , diye g eçiy o rd u için d en .
İsta sy o n a g e lin ce b ü fe y e gid ip b ir e r k a d e h
b ey a z ş a ra p iç tile r. P a ra s ın ı ö d em ek iç in ih ti­
y a r, k ese s in e d av ran d ı.
— B u n u b en ısm a rla d ım ! dedi A n isim .
İh tiy a r, d u y g u la n a ra k o ğ lu n u n om u zu n a v u r­
du, b ü fe ciy e de; «Bak, b en im n e a sla n b ir oğ ­
lu m v ar!» d e rcesin e göz k ırp tı.
— O ğlum , evde işim iz in b a şın d a k a lsa y d ın !
P a h a b içilm ez b ir d elik a n lısın , b o ğ a z ın a k a d a r
a ltın a b o ğ a rd ım sen i, dedi. A n isim e de.
— O lm az, b a b a .
Ş a r a p ek şicey d i, m ü h ü r m u m u k ok u y o rd u ü s­
telik ; g en e de b ir e r k a d e h d a h a iç tile r.
İh tiy a r eve d ö n d ü kten so n ra k ü çü k g elin in i
ilk g ö rü şte ta n ıy a m a d ı. K o ca sı a v lu d a n ç ık a r
çık m a z b ir d eğişm iş, b ir n e şe le n m işti k i! Ü z e ­
rin d e eski, tiftiğ i çık m ış b ir e tek lik , a y a k la rı
çıp la k , k o lla n o m u z la n n a d ek sıv alı; b ir y a n ­
d an ön o d an ın m e rd iv e n le rin i siliy o r, b ir y a n ­
d a n d a p ırıl p m l sesiy le ş a r k ı söylüyord u. K irli
su dolu le ğ e n i d ışa rı ç ık a n ş ın ı, ço cu k su g ü lü m ­
sem esiy le g ü n eşe d o ğ ru b a k ış ın ı g ö re n le r onu
b ir ta r la k u şu n a b en z e te b ilirle rd i.
O ra d a n g e çm ek te o lan y a ş lı b ir ç iftç i b a şın ı
sa lla y a ra k ;
— G rig o riy P etro v iç, s a n a b u g e lin le r T a n n
v erg isid ir, dedi. K a d ın değil, h a z in e v a lla h i!
 8 tem m u z cu m a g ü n ü , L ip a ile Y e liz a ro v , ö b ü r
ad ı K o ltu k D eyneği, K a z a n sk o y e k öyü nd en, a y in ­
d en d ö n ü y o rlard ı. K a z a n K u ts a l A n a s ı1 a d ın a
y a p ıla n k ilis e y o rtu su n a k a tılm ış la rd ı. L ip a ’n ın
a n n e si P ra sk o v y a, ta g erilerd ey d i; h a s ta , tık n e ­
fe s old u ğu iç in h ız lı y ü rü y em iy o rd u . V a k it a k ­
şa m a y ak ın d ı.
L ip a ’yı d in lem e k te o la n K o ltu k D eyneği:
— E ee! A n la t, h e le a n la t! diyordu.
— R e çe li p e k sev erim , İly a M a k a riç. O d a c ı­
ğ ım a çe k ilir, ç a y la n h ep re ç e lle iç e rim . Y a d a
a r a s ır a V a r v a r a N ik o la y e v n a ile b irlik te o tu ru ­
ruz. B a n a h ep a c ık lı şe y le r a n la tır la r . Ö yle ço k
re ç e lle ri v a r ki, so rm a; ta m d ö rt k av an oz. «Ye,
Lipa, ye! Ç ek inm e!» d e r d u ru rla r.
— Y a !.. D em ek d ö rt k av an o z!
— Z e n g in lik le rin e d iy ecek yok. B ey a z e k m e k ­
le k a h v a ltı; e t d ersen , ye y iy eb ild iğ in k a d a r!..
Z en gin o lm a la rın a z en g in ler, a m a in s a n ı ü rk ü ­
te n b ir y a n la rı v ar. H em de a n la ta m a m İly a M a ­
k a riç !
K o ltu k D eyneği, P ra sk o v y a ço k m u g e rile rd e
k a ld ı diye b a k m a k iç in g eriy e d önerek;
— N eym iş o sen i ü rk ü te n şey ? d iye sordu.
— İlk b a şta n , d a h a d ü ğ ü n ü m ü z y a p ılırk e n
A n isim G rig o ry e v iç’te n k o rk tu m . D oğ ru su b a n a
b ir z a r a r la r ı d oku nm ad ı, a m a n a s ıl söyleyeyim ,
b ira z y a n ım a so k u la c a k o lsa la r, ta içim d en b e ­
n i b ir titre m e alıyo rd u . B ir g ü n o lsu n gözü m e
u yk u girm ed i, tir _tir titriy o r, T a n n ’y a d u a e d i­
yordum . Şim d i de A k sin y a ’d an k o rk u y o ru m ,
İly a M a k a riç. Hoş, h ep g ü le r d u ru r; y a ln ız b a -
zan p e n cerem d en iç e r i b ir b a k ışı v a r ki, y eşil,
ö fk eli, tıp k ı a h ırd a k i k o y u n g ö zleri g ib i. K ü çü k

(1) B ir aziz ya da azize adına kurulan kilisede

(burada Meryem Ana adına) her yıl belirli bir gün­
de kilise yortusu yapılır. (Ç.N.)
 H n m in le r h ep onu b a ş ta n çık a ra n . «Sen in m o ­
ru ğ u n B u ty o k in o ’d a k ırk d ön ü m lü k b ir a ra z isi
var.» deyip d u ru y o rlar. «Kum u, su yu için d e; k u r
şu ra y a b ir tu ğ la fırın ı, biz de o r ta k o lalım .» T u ğ ­
la n ın b in i y irm i ru b le y e şim di, k a z a n ç lı iş. G e ­
çe n a k şa m y em ek te A k sin y a, k a y n a ta m a a ç tı
k on u yu . « B u ty o k in o ’d a tu ğ la f ın n ı k u rd u rm a k
istiy o ru m . B en de k en d i a d ım a tic a r e t y a p a c a ­
ğım .» dedi, g ü lm ey e b a şla d ı. B u n d an h o şla n m a ­
m ış o la c a k la r ki, G rig o riy , P e tro v iç’in yüzü y em ­
y eşil k esti. «Ben y a şa d ık ç a a iled e n a y rılm a k
yok. B irlik te ça lışa ca k sın ız ,» dediler. B u n u n ü ze­
rin e A k sin y a, d işle rin i g ıc ır d a ta r a k k a y n a ta m a
öyle s e r t b a k tı k i... G özlem e v ard ı, yem ed en
k a lk tı.
— Y a !.. Y e m ed i m i?
— B ir de A k sin y a ’n ın n e zam an , n a s ıl u y u ­
d u ğ u n a a k lım erm ez. Y a r ım s a a t k a d a r u yu r,
u yu m az; so n ra h em e n a y a ğ a fır la r . K ö y lü b ir
şey ça lm a sın , y a n g ın ç ık a r m a s ın diye ödü p a t­
la r ... K o rk u lu r b u k ad ın d an , İly a M a k a riç! K ü ­
çü k H n m in le r d üğünü n s a b a h ı u y u m a y a b ile
g itm ed en , k en te, m ah k em e y e y o lla n d ıla r. H e r­
k e sin ağ zı çu v a l d eğ il k i b ü zesin, «A k sin y a’n ın
yüzünden,» d iy o rla r. İk i k a rd e ş A k sin y a ’y a tu ğ ­
la f ın n ı y a p m a ğ a söz v erm işler, bu n u iş ite n
ü çü n cü sü kü sm ü ş; f a b r ik a la n b ir ay k a d a r ç a ­
lışm a d ı. P ro h o r d ayım o ra d a n işsiz k a lın c a k a ­
pı k a p ı ek m ek toplad ı. «D ayı, dedim , n iç in g i­
d ip ta r la d a ça lışm ıy o r, y a d a h ız a r b içm iy o r­
su n ? E lle re yüz k ız a rtm a y a d eğ er m i?» «Köylü
işin d en u z a k k ald ım , soğu dum , y eğ en im . A rtık
y ap am am ,» dedi.
B ira z d in len ip P ra sk o v a ’yı b e k le m e k iç in g e n ç
b ir a k ç a k a v a k k o ru su n u n y a n ın d a d u rd u lar.
Ç o k ta n d ır m ü te a h h itlik y a p m a s ın a ' k a rşın , Y e -
liz a ro v k en d in e b ir a t alm a m ıştı. İçin d e so ğ an
ek m ek b u lu n d u rd u ğ u b ir to rb a y ı y a n ın d a n
a y ırm a d a n ilçe d e h e r y e re y a y a g id er, k o lla rın ı
s a lla y a ra k , a d ım la rın ı k o c a m a n k o ca m a n a t a ­
r a k y ü rü rd ü . O n u n la y an y a n a y ü rü m ek h e r
b a b a y iğ id in h a r c ı değildi.
K o ru y a g iriş te b ir sın ır d ire ğ i v ard ı. Y e liz a -
rov, sa ğ la m m ı, d eğ il m i, d iy e doku ndu o n a da.
P ra sk o v y a so lu k so lu ğ a geldi. H er za m a n ü rk e k
o la n b u ru şu k yüzü m u tlu lu k ta n p arlıy o rd u . B u ­
gün b ir in sa n g ib i o d a k ilise y e g itm iş, p a n a y ı­
rı d olaşm ış, a rm u t k v a s ı1 içm işti. B ö y le şe y le r
p ek az o lm u ştu y a şa m ın d a ; h a tt a b u g ü n ilk kez
k e y fin ce y a şa d ığ ın ı d ü şü nüyord u.
D in le n in ce y en id en y o la d ü ştü ler. G ü n eş g it­
g id e a lç a lıy o r, k o ru lu ğ u n a ra s ın d a n g özü ken
ış ık la r a ğ a ç g ö v d e le rin i ay d ın latıy o rd u . İlerd e n
u ğ u ltu lu s e s le r g eliyord u . U k ley ev o ’n u n k ız la n
o n la n g e ç e li ço k olm u ştu , a m a m a n ta r to p la ­
m a k iç in o lacak , k o ru d a eğ len m işlerd i.
Y eliz a ro v ;
— Hey, k ız la r! B en im gü zel k u m ru la n m ! diye
seslen d i.
K ız la r g ü lü m se y e rek :
— K o ltu k D ey neği g eliy o r! K o ltu k D eyneği!
K o ca m o ru k! diye b a ğ ırd ıla r.
S e s le r k o ru d a y a n k ıla n d ı. İşte k o ru lu k d a g e ­
rile rd e kald ı. F a b r ik a b a c a la n n m u ç la r ı g ö rü n ­
dü, ç a n k u lesin d e k i h a ç p a rla d ı. B ir ce n a z e tö ­
re n in d e b ü tü n h a v y a rla rı y iy en k ilise z a n g o ­
cu n u n k ö y ü n e g e lm işle rd i...
İşte n erd e y se e v le r de gözü kecek. Y a m a ç ta n
a ş a ğ ı in iv erd in iz m i, tam am , k ö y d esin iz... Y a ­
lın a y a k y ü rü m ek te o la n L ip a ile a n n e si a y a k ­
k a b ıla rın ı g iy m ek iç in b ir ç a y ır a o tu rd u la r, Y e ­
liz a ro v d a otu rd u o n la rla b irlik te . Y u k a r d a n
b a k ılın c a , U kleyevo, sö ğ ü tleriy le, b ey az k ilis e ­
siyle, d ere siy le sessiz, g ü zel b ir k öy e b e n z iy o r­
du. G ö rü n ü m ü b o z a n te k şey, m a s r a flı o lm a ­

l l ) Tahıllard an, meyvelerden yapüan ekşimsi

içecek. (Ç.N.)
sın d iy e iç k a r a r tıc ı, y a b a n b ir re n g e b o y a n a n
f a b r ik a d a m larıy d ı. K a r ş ı y a m a ç ta ta r la la r u z a ­
n ıyord u. Y e n i b içilm iş ç a v d a r ta r la s ın d a d em e t­
ler, y ığ ın la r, fır tın a d a d ağ ılm ış g ib i şu ra y a -b u -
r a y a a tılı a tılı v e rm işti... Y u la f la r d a o lg u n ­
la şm ış, g ü n eşe k a rş ı sed e f g ib i p arlıy o rd u . T am
h a s a t zam an ıy d ı. B u g ü n ta til y ap m ışlard ı. Y a ­
r ın cu m a rtesi, ç a v d a r b içe c e k le r, o t ta ş ıy a c a k ­
la r ; e rte s i gün; p a z a ra , te k r a r ta tile g ir e c e k ­
le rd i1. H e r g ü n u z a k ta n u z a ğ a g ö k g ü rlü y o rd u ,
n e m li b ir h a v a v ard ı. Y a ğ m u r h a g eld i, h a g e ­
le ce k , d iye b e k liy o rla r; ta r la la r a b a k tık ç a , e k in ­
le rin b ir a n ö n ce to p la n m a sın ı istiy o rla rd ı. A h,
n e iy i olu rd u; n e d ert k a lırd ı n e sık ın tı, r u h la r
şen len ird i!..
— T ır p a n c ıla r ço k p a h a lı şim di, dedi P r a s ­
kovya. G ü n lü k le ri b ir ru b le k ırk k ap ik .
K a z a n sk o y e p a n a y ırın d a n g e le n le rin a rd ı a r ­
k a sı k esilm iy o rd u : K a d ın la r, b a ş la rın d a y en i
ş a p k a la n y le fa b r ik a işçile ri, d ilen ciler, ç o c u k ­
la r ... K â h tozu d u m an a k a ta r a k b ir a r a b a g e ­
çiyo r, a r k a s ın d a d a sa tıla m a m ış, sa n k i s a tıla -
m a d ığ ın a sev in en b ir a t; k â h d ire şk e n b ir in eğ i
b o y n u z la rın d a n tu tu p sü rü k lü y o rla rd ı. S o n ra
b a ş k a b ir a r a b a d ah a, a ra b a d a a y a k la rın ı a ş a ­
ğ ıy a s a r k ıta n sa rh o ş k ö y lü le r... Y a ş lı b ir k a ­
dın, k o c a m a n şa p k a lı, k o c a k o c a çizm eli b ir ço ­
cu ğ u elin d en tu tm u ş, g ötü rü y o rd u . S ıc a k ta n ,
d iz le rin in k ıv rılm a sın a e n g e l o la n a ğ ır çiz m e­
le rd en b itk in d ü şen ço cu k , g en e de b ü tü n g ü ­
cü y le o y u n ca k b o ru su n u d u rm a d a n ü flü y ord u .
A şa ğ ı in d ik leri, s o k a ğ a s a p tık la rı h a ld e b o ru
ö ttü rü şü h â lâ işitiliy o rd u .
— B izim fa b r ik a tö r le r in a k ılla n b a ş la n n d a
d eğil, dedi Y e liz a ro v . K o sty u k o v g eçe n le rd e k ızdı
b a n a . « K o rn işlere ço k ta h t a h a rc a m ışsın ,» dedi.

(1) Köylüler pazarlarda, yortularda çalışm azdı.

(Ç.N.)
«N asıl ço k h a rc a m ışım , V a siliy D an iliç!» dedim ,
«Ne k a d a r g e re k iy o rsa , o k a d a r k u llan d ım . S i ­
zin ta h ta n ız ı y em ed im ya!..» «V ay,» dedi, «sen
k a rşım d a b ö y le n a s ıl k o n u şu rsu n ! B e n s a n a g ö s­
te ririm d e... S e n i m ü te a h h it y a p a n b en im de...
«Sö y led iğin ize b a k ın !» dedim , « M ü teah h it d e­
ğ ilk e n de ç a y içiy o rd u m , şim d i de öyle.» «Siz
h ep in iz d ü zen bazsın ız,» dedi. S e sim i ç ık a r m a ­
dım . B u d ü n y ad a b iz d ü zen b az o lu rsa k , siz de
ö b ü r d ü n y ad a d ü zen baz olu rsu n u z, d iye g e ç ir ­
dim içim d en . K a h -k a h -k a h ! E rte si g ü n b ak tım ,
y u m u şam ış. «M ak ariç» dedi, «sö y led iklerim d en
d o lay ı k u su ru m a b a k m a . S a n a u y g u n su z b ir
söz sö ylem işsem , b ir b ü y ü ğ ü n o la r a k sen b a n a
k a rş ılık v erm em e lisin . B irin c i d e re ce d en 1 b ir tü c ­
c a r d ır k a rşın d ak i.» «Sizin b irin c i d ereced en b ir
tü cc a r, b en im se b ir d ü lg e r oldu ğu m doğru,»
dedim . «A m a Y u s u f P ey g a m b e r de d ü lgerd i. B i­
zim y olum u z h a k y olu d u r, d ü rü stlü k yolud u r,
a m a siz g en e ‘B e n b ü y ü ğ ü m d erse n iz ’ y ü ce g ö n ­
lü n ü z bilir.» B u n d an , y a n i bu k o n u şm ad an so n ­
r a k en d i k en d im e b ir düşü nd üm : B irin c i d e re ­
ced en tü c c a r m ı bü y ü k tü , y o k sa d ü lg e r m i? D ü l­
g e r d a h a b ü y ü k tü r, y a, ço cu k la rım !..
B ira z d ü şü n d ü k ten so n ra ekled i:
— O ra sı öyle, y a v ru la rım . K im z a h m e t ç e k e r,
k im s a b re d erse , b ü y ü k odur.
G ü n eş b a tm ıştı. D ere n in ü stü n d e, k ilise n in
çev resin d e, fa b r ik a la r ın y ö resin d e k i d ü z lü k le r­
de sü t re n g i b ir sis to p lan m ıştı. K a r a n lığ ın h ız ­
la a rtıp a ş a ğ ıd a ış ık la rın p a rla m a y a b a şla d ığ ı, si­
sin sa n k i a ltın d a k i so n su z u çu ru m u ö rte rce sin e
k a lın la ş tığ ı şu sıra d a ; y ok su l d o ğ d u k tan so n ra
g en e öyle, ü rk e k -ta tlı c a n la n d ışın d a h e r şey i
b a ş k a la n n a b ır a k a r a k y ok su l y a şa m a y a h a z ır
o lan b u a n a y la kız, b u g ö rk em li, g izem li d ü n ­

(1) Tü ccarlar (Sanayiciler v.s.) varlıklarına göre

derecelere ayrılırlardı. (Ç.N.)
y a d a k i say ısız in s a n y a şa m ı a ra sın d a k en d ile­
rin in de b ir güç, h em de b in le r in d e n d a h a b ü ­
y ü k b ir g ü ç o ld u k la n n ı b ir a n iç in h a y a l e t­
m işle rd ir b elk i de. B u ra d a , y ü k sek te o tu rm a k
ço k h o ş la rın a gid iyord u; se v in çte n g ü lü m se rle r­
k en n a s ıl o lsa a şa ğ ıy a d ö n ece k lerin i u nu tm u ş
g ib iy d iler.
So n u n d a d ö n d ü ler eve. D ış k ap ın ın , d ü k k an ın
ö n ü n e tırp a n c ıla r o tu rm u şlard ı. G en e llik le U k -
leyevo k öy lü leri, T sıb u k in le re ır g a t g itm ezlerd i,
bu yüzden ö teki k ö y lerd en ad am g etirm işle rd i.
K a r a n lık ta ır g a tla r ın u zu n u zu n k a r a s a k a lla rı
v a rm ış g ib i g eliyord u . D ü k k an a çık tı, sa ğ ırın
b ir ç o c u k la d a m a o y n ad ığ ı görü lü y ord u . T ırp a n ­
c ıla r z o r iş itilir b ir sesle ş a rk ı sö y lü y o rlar, y a
d a b ir g ü n ö n ce h a k e ttik le ri p a r a la r ın ı is tiy o r­
la rd ı b a ğ ır a b a ğ ıra . E rte si g ü n b ıra k ıp g itm e ­
sin le r d iye p a r a la n ö d en m em işti. S ırtın d a y e ­
leği, c e k e tsiz T sıb u k in ile A k sin y a evin ö n ü n ­
deki k a y ın a ğ a c ın ın a ltın d a ça y iç iy o rla rd ı. M a ­
sa d a b ir g a z la m b a sı y anıy ord u .
T ırp a n c ın ın b iri, k ız d ırm a k is tiy o rm u şca sın a ;
— D edee! Y a r ıs ın ı v e r h iç o lm azsa! D edeee!
d iye b a ğ ırıy o rd u .
B u n u n a rk a sın d a n k a h k a h a la r y ü k seliy o r,
so n ra g en e ş a r k ıla r söylen iyord u . K o ltu k D ey-
n eğ i de ça y içm ey e otu rdu.
— B iz de b ir y ol p a n a y ıra g id elim dedik, diye
b a şla d ı. A m an n e gezdik, n e eğlen d ik ; g ö rm e ­
liyd in iz ço cu k la r. B u s ıra d a ta ts ız b ir şey oldu.
D em irci S a ş k a b ir d ü k k a n d a n tü tü n alm ış, s a ­
tıc ıy a p a ra s ın ı ö d erk en b e r ik i b u n u n k a lp o l­
d u ğ u n u söylem iş.
Y e liz a ro v çe v re sin e şö yle b ir b ak ın d ı. A lça k
ses le k o n u şm a k is tiy o r am a, h ır ıltılı k ısık s e s i­
n i h e rk e s işitiy o rd u ...
— Y a işte, k alp m ış p a ra ! «Bunu n erd e n ald ın ?»
d iye so rm u şla r. O da: «A n isim T sıb u k in verdi,
d ü ğ ü n d e eğ len m ey e g ittiğ im sırad a.» k a r ş ılığ ı­
nı v erm iş. P o lis ça ğ ırd ıla r, S a ş k a ’yı alıp g ö tü r­
d üler. A m a n P etro v iç, b a k -g ö r, la f söz o lm a ­
sın ...
— D edeee!.. D edeee!.. d iye b a ğ ırd ı a y n ı t ı r ­
p an cı, k ız d ırm a k is te r gibi.
B ir sessiz lik oldu.
— Eh, ço c u k la r, ço c u k la r, ço cu k la rım , diye
m ırıld a n d ı K o ltu k D ey neği y erin d e n k a lk a ra k ,
g ö z lerin e u y k u g elip çö k m ü ştü .
— Ç ay, şe k e r iç in te şe k k ü rle r, y a v ru la rım .
A rtık u y k u v a k ti geld i. B iz k ö h n e le ştik iy ice,
k irişle rim iz çü rü d ü . K a h -k a h -k a h !..
U z a k la şırk e n ;
— A rtık ö lse k y erid ir, dedi, h ıç k ır a r a k a ğ la
m a y a b a şlad ı.
İh tiy a r T sıb u k in ça y ın ı b itirm ed i, ö ylece biraz
d a h a o tu ru p d ü şü n ce le re d aldı; ço k ta n so k a k ­
ta o lm a sı g e re k e n K o ltu k D ey n e ğ i’n in ad ım a t ı ş ­
la r ın ı d in liy o r gibiyd i.
K a y n a ta sın ın n e le r d ü şü n d ü ğ ü n ü sezen Ak-
sinya;
— D em irci S a ş k a y a la n sö ylem iş o lam az m ı?
dedi.
İh tiy a r eve yollan d ı, b ira z so n ra d a elin d e b ir
ç ık ın la g e ri döndü. Ç ık ın ı a çtı, ç il ç il p a ra cık -
la r ış ıld a m a y a b aşlad ı. B u n la rd a n b irin i aldı,
d işleriy le ezdi, tep siy e fırla ttı. S o n r a İk in cisin i
f ır la tt ı...
A k s in y a ’y a şa şk ın şa şk ın b a k a ra k ;
— G e rç e k te n de k a lp bu p a ra la r, dedi. H an i
A n isim b ize v erm işti y a, o n la r işte!
G e lin in e lin e çık ın ı tu tu ştu ra ra k , fısıltıy la :
— Al, k ızım , b u n la rı, k u y u y a a t, d ed i... G ö ­
züm g ö rm esin ! K im sey e de b ir şe y söylem e. B a ­
şım ız a iş çık m a sın a m a n ... S e m a v e ri k a ld ır, a te ­
şin i sö n d ü r...
S a m a n lık ta o tu rm a k ta o la n L ip a ile P ra sk o v -
ya, ış ık la rın b ir e r b ir e r sö n d ü ğ ü n ü g örd ü ler.
Y a ln ız c a y u k a rd a , V a r v a r a ’n m o d a sın d a m a ­
v ili k ırm ız ılı k a n d ille r y an ıy o r; y a ln ız c a o rad an
h u z u r dolu, iy ilik dolu, tem iz b ir h a v a e siy o r­
du. P ra sk o v y a b ir tü rlü k ız ın ın zen g in evin e
g e lin g id işin e a lışa m a m ıştı. B u r a y a h e r g e li­
şin d e ü rk e ü rk e ön o d ay a sin e r, y a lv a rırc a s ın a
g ü lü m ser, v erile n ça y ı içerd i. Hoş, L ip a d a a lı­
şa m a m ıştı b u ra y a ; k o c a sı g ittik te n so n ra b ir
g ü n o lsu n k en d i k a ry o la sın d a y atm am ış, m u t­
fa k m ı olu r, sa m a n lık m ı olu r, b ir y e re k ıv n lı-
v erm işti. H e r g ü n y a ç a m a ş ır y ık a r, y a d a dö­
şem ele ri o vard i; g ü n d elik çiy m iş g ib i h isse d i­
yord u h â lâ k en d in i. B u g ü n de öyle, ây in d en
d ö n d ü k ten so n ra a h ç ı k a d ın la b irlik te m u tfa k ta
ça y la r ın ı iç tile r, so n ra d a s a m a n lığ a g id ip k ı­
z a k la d u v a r a ra sın d a k i b o şlu ğ a y a ttıla r . K a r a n ­
lık tı iç e risi, h am u t, a t k oşu m u koku yord u . E v in
ç e v re sin d e ış ık la r sönd ü; s a ğ ırın d ü k k a n ı k a ­
p a ttığ ım iş ittile r. U z a k la rd a n k ü ç ü k H n m in le -
r in ev in d en p a h a lı ak o rd e o n u n sesi g eliy o rd u ...
A n n e -k ız u y u m a y a b a şla d ıla r.
B irin in a y a k tıp ırtıla rı o n la rı u y a n d ırd ığ ı z a ­
m a n a y ışığ ın d a n o rta lık p ırıl p ın ld ı. K u c a ğ ın ­
d a y a ta ğ ıy la , sa m a n lığ ın k a p ısın ın ön ü n d e A k-
sin y a d ikiliyord u .
— B u r a s ı d a h a se rin d ir b elk i, dedi.
Y a ta ğ ın ı eşiğ in ta m d ib in e s e r e re k ü stü n e
u zan d ı. A y onu tep ed en tır n a ğ a ay d ın latıy o rd u .
A k sin y a b ir tü rlü u yu y am ıy o r, s ıc a k ta n b ir
o y a n a , b ir b u y a n a d ö n ere k d e rin d erin so lu ­
yordu. Ü stü n d e n e v a r s a h ep sin i çık a rm ıştı.
A y ın b ü y ü lü ışığ ı a ltın d a b u v ü cu t n e k a d a r g ü ­
zel, n e k a d a r h a y v a n ım sı ve g u ru rlu y d u !
B ir sü re d a h a g eçti, g en e a y a k p a tır tıla r ı g e l­
di, b em b ey az ışık için d e ih tiy a r g özü ktü k a p ı­
dan.
— A k sin y a ! S e n b u rd a m ısın ?
— B u rd a y ım y a ! dedi A k sin y a ö fkeyle.
— S a n a d em in p a r a la n k u y u y a a t dem iştim *
a ttın m ı?
 — Y o k , b ir de k u y u y a p a r a a ta c a k tım ! T ır ­
p a n c ıla r a d a ğ ıttım o n la r ı...
İh tiy a r a fa lla y a r a k , k o rk u için d e;
— A h, a m a n T a n rım ! diye söylend i. S e n n e
ş ir r e t k a d ın m ışsın !.. G ö rd ü n m ü şim d i b a şım ız a
g ele n le ri!
N e y a p a c a ğ ın ı şa şırm ış b ir d u ru m d a o ra d a n
ay rıld ı, u z a k la ş ırk e n h ep b ir ş e y le r h o m u rd a ­
nıyord u. B ira z so n ra A k sin y a, y a ta ğ ın d a d oğ­
ru ld u , d erin d erin g öğ ü s g eçird i, y a ta ğ ın ı k u ­
c a k la y a r a k s a m a n lık ta n çık tı.
— B e n i b u eve n iç in v erd in ? d iye sord u L ipa
a n n esin e.
— E vde k a la c a k d eğ ild in y a, k ızım . Bu, b i­
zim isteğ im iz e b a ğ lı d eğil.
K a rş ı k o n u lm az b ir elem ik is in in g ö n lü n e de
d ü şm ek ü zereyd i. A m a y u k a rd a n , y ıld ız la rın
b u lu n d u ğ u g ök y ü zü n d en b iris i a ş a ğ ıy a b ak ıy o r,
h e r şeyi g örü y or, U k ley ev o ’d a olu p b ite n le ri g öz­
lü y o r gibiyd i. K ö tü lü k n e d en li b ü y ü k o lu rsa
olsu n g ece g en e de sessiz, güzeld i; y ery ü zü n d e
g en e de sessiz, güzel b ir g e rç e k v a rd ı v e b u g e r ­
çe k h e r z a m a n o la c a k tı; g ece n in a y ış ığ ıy la b ir ­
leşm esi gibi, h e r şey b u g e rç e k le b irle şm e k iç in
bek liy ord u .
A n n e-k ız ra h a tla m ış o la ra k , b irb irin e so k u ­
lu p u y u d u lar.

VI

A n isim ’in k a lp a z a n lık ta n , p iy a sa y a k a lp p a ra

sü rm e k te n h a p se g ird iğ i h a b e r i g e le li ep ey o l­
du. A y la rın a rk a s ın d a n b ir b u çu k yıl, on d an
so n ra d a u zu n b ir k ış g eçti; b a h a r geld i. K öyde
olsu n , evde o lsu n A n isim ’in h a p iste y a tm a sın a
h e rk e s a lışm ıştı. G e c e le y in d ü k k a n ın y a d a ev in
ö n ü n d en g e ç e n le r A n isim ’in h a p iste o ld u ğu n u
a n ım s ıy o rla rd ı; k ilis e n in ç a n ı ç a lın d ık ç a n e ­
d en se h e rk e s g en e A n isim ’in h a p se g ird iğ in i,
o ra d a y a rg ıla n m a y ı b ek le d iğ in i d ü şü n ü y o rla r­
dı.
T s ıb u k in le rin ev in e b ir g ölg e düşm ü ş g ib iy ­
di. D u v a rla r k a ra rm ış, s a ç d am p a sla n m ış, d ü k ­
k a n ın d em ir k ap lı, y eşil b o y a lı a ğ ır k a p ısı so l­
m u ş — s a ğ ırın d ey im iyle «b o yasın ı atm ıştı» , ih ­
tiy a r ın k en d isi b ile k a ra rm ış tı sa n k i. Ç o k ta n d ır
tır a ş o lm ad ığ ı iç in sa ç ı s a k a lın a k a rışm ıştı; a r ­
tık g ezi a r a b a s ın a b ir s ıç r a y ış ta b in em iy o r, d i­
le n cile re: «A llah versin !» d iye b a ğ ıra m ıy o rd u
G ü n d en g ü n e g ü ç te n d üşü yor, b u d a h e r h a ­
re k e tin d e n b e lli olu yord u . O n d an e sk isi g ibi
k o rk m u y o rla rd ı a rtık , köy k o ru cu su esk isi g ibi
a la c a ğ ı rü şv e ti a ld ık ta n so n ra b ir de k a lk ıp su ç
tu ta n a ğ ı tu tu yord u . G izli ş a ra p s a ttığ ı iç in ü ç
k ez k e n te ça ğ ırm ışla r, ta n ık g ö sterile m ed iğ i için
d av a h ep e rtelen m iş, ih tiy a rin a n a sın d a n em ­
d iğ i sü t b u rn u n d a n g elm işti.
S ık sık o ğlu n u n y a n m a gid iy or, o ra d a b irin i
v ek il b ıra k ıy o r, b ir y e rle re d ilek çe v eriy or, a d a k ­
la r ad ıyord u. A n isim ’in k ald ığ ı h a p ish a n e n in
m ü d ü rü n e, ü zerind e: «K iş i ölçüsünü b i l i n y a ­
zılı güm üş b ir ça y ta b a ğ ı ile u zu n b ir k a şık a r ­
m a ğ a n etm işti.
V a r v a r a k ıv ra n ıp d uruyordu :
— Y o lu y la y o rd am ıy la u ğ ra ş a c a k b ir k im se ­
m iz yok. T ü h -tü h -tü h ... E fe n d ilerd en b irin i b u l­
m alı. A n isim ’in â m irle rin e m ek tu p y a z m a lı...
M a h k e m esin e k a d a r b ıra k s a la rd ı b a ri! D e lik a n ­
lıy ı b öyle ü zecek n e v ar!
Ü zg ü n o lm a sın a k a rş ın to m b u llaşm ış, ten i
a ğ a rm ış tı V a r v a r a ’nın. E sk isi g ib i o d asın d a k a n ­
d il y a k ıy o r, evin te rte m iz o lm a sın a d ik k a t ed i­
yor; k o n u k la rım re çelle , elm a p e stiliy le a ğ ır lı­
yordu . S a ğ ır la A k sin y a d ü k k an d a ça lışıy o rla rd ı.
Y e n i b ir işe de g irm işle rd i: B u ty o k in o ’d ak i tu ğ ­
la fırın ı. A k sin y a gezi a r a b a s ıy la h e r g ü n o ra y a
gid iyord u . A ra b a n ın d iz g in lerin i k en d isi k u lla ­
n ıy o r; yüzü nd e b ilm e ce dolu ço cu k su b ir g ü lü m ­
sem e, y e şil ç a v d a r la r a ra s ın d a n b a şım u zatan
b ir y ıla n g ib i sela m lıy o rd u ta n ıd ık la rı. L ip a ise
p erh izd en ö n ce d o ğ an b eb eğ i ile oyalan ıy o rd u .
C ılız m ı cılız, m in im in i, a c ın a c a k b ir b eb ecik ti
bu; a ğ la m a sı, b a k m a sı, in s a n y a v ru su sa y ılm a ­
sı, ü s te lik N ik ifo r d iye b ir de ad k o n m ası tu h a f
geliyo rd u in sa n a . B e b e k b eşiğ in d e y a ta rk e n L i­
p a ise k a p ıy a d oğru y ü rü r, o rad an ;
— M e rh a b a , N ik ifo r A n isim iç1 d iye se la m la r­
dı onu.
K o şa ra k d e licesin e ço cu ğ u n ü zerin e a tılır, onu
ö p er ö p erd i... S o n r a g en e k a p ıy a d oğru y ürü r,
b ir d a h a seslen ird i;
— M e rh a b a N ik ifo r A n isim iç!
N ik ifo r A n isim iç ise k ırm ızı a y a c ık la r ım h a ­
v a y a d ik m iş y a tm a k ta d ır, d ü lg e r Y e liz a ro v g ib i
a ğ la m a sıy la g ü lm esi b irb irin e k a rışır.
E n so n u n d a d u ru şm a g ü n ü b e lli oldu. B eş gün
ö n cesin d en y o la d ü ştü ih tiy a r T sıb u k in , ta n ık
o la ra k ç a ğ rıla n k ö y lü le rin h e p sin in de g ö tü rü l­
düğü duyuldu, ç a ğ rı a la n y aşlı ç iftç i b ile y o la
koy u lm u ştu
D u ru şm a g ü n ü perşem beyd i, a m a p a z a r g elip
g eçtiğ i h a ld e n e ih tiy a rın döndüğü v ard ı, n e de
o n d an b ir h a b e r geld i. S a lı g ü n ü a k şa m ü zeri
V a rv a ra p e n ce re n in önün d e o tu ra ra k ih tiy a rın
g elm esin i d ö rtg ö zle b ek lem ey e b aşlad ı. B itişik
odada. L ip a b eb eğ iy le oynuyordu. B eb e ğ i e lle rin ­
de hop hop zıp la tıy o r b ir y a n d a n d a sev in çle;
— B en im oğlum b ü y ü y ecek ! B ü y ü y ü p ır g a t
o la ca k ! A n a sıy la g ü n d elik çi g id ecek ! d iyord u.
V a r v a r a ’n ın b u n a c a n ı sık ılm ıştı.
— A m an sen de, T a n n ’n ın a k ılsız k u lu ! G ü n ­
d elik çiy i de n erd en çık a rd ın ? T ü c c a r o la ca k ,
d esene!
L ip a sessiz sessiz şa rk ı sö ylem eye b aşlad ı, a m a
b ira z so n ra sö y len en a k lın d a n çık m ıştı bile.
 — B en im oğlu m b ü y ü y ecek ! B ü y ü y ü p ırg a t
o la c a k ! A n a sıy la g ü n d elik çi g id ecek !
— B a k şu n a g en e b aşlad ı!
K o lla rın d a N ik ifo r’u tu ta n L ipa, V a r v a r a ’n ın
k a p ısın d a dikildi.
— A n n e, b en b eb eğ i n iç in b ö y lesin e ço k s e ­
v iyo ru m ?
S e s i a ğ la m a k lıy d ı, g ö zleri ıs la k ıs la k ışıld ı­
yordu.
— K im d ir b u ? N e b içim b ir şey d ir? B ir lo k m a ­
cık c a n ı v ar, tü y g ib i de h a fif, a m a b en onu
k o c a m a n b ir ad am g ib i sev iy oru m . N e k o n u şu ­
yor, n e de b ir şey y a p a b iliy o r; g en e de onu n
h e r isted iğ in i g ö zlerin d en an lıy o ru m .
V a r v a r a k u la k k a b a rttı, is ta sy o n a y a k la şm a k ­
ta o la n a k şa m tre n in in g ü rü ltü sü g eliyord u . A c a ­
b a ih tiy a r v a r m ıydı için d e ? L ip a’n m sö y led ik ­
le rin i işitm iy o rd u a rtık . Z am an ın n a s ıl g e ç tiğ i­
n i a n la m ıy o r, k o rk u d a n d eğ il de, d a h a ço k m e ­
r a k ta n z a n g ır z a n g ır titriy o rd u . B ir a r a b a d o­
lu su k ö y lü n ü n öted en b e ri g ü rü ltü y le g eld iğ in i
gördü. D u ru şm a y a ç a ğ rıla n ta n ık la rd ı b u n la r.
A ra b a d ü k k a n ın ö n ü n d en g e çe rk e n iç in d e n y a ş­
lı ç iftç i a tla d ı ve dış k a p ıd a n iç e r i g ird i. A vlu d a
b irile riy le h o ş-b e ş ettiğ i, b irin in o n a b ir şey
so rd u ğ u işitiliy o rd u . O ise y ü k sek sesle;
— M a lı m ü lk ü ve b ü tü n h a k la r ı elin d en a lı­
n a ca k . A y rıc a S ib ir y a ’y a, a lt ı y ıllığ ın a ç a lışm a
k a m p ın a sü rü lecek , dedi.
A k sin y a b ir elin d e ölçü k a b ı, ö tek in d e g az
d old urdu ğu şişe, d ü k k a n ın a r k a k a p ısın d a n d ı­
ş a r ı çık tı. A ğ zın d a g ü m ü ş p a r a la r old uğu iç in
p eltek p eltek:
— B a b a m n e rd e ? diye sordu.
— İsta sy o n d a d ah a. «H ava iy ic e k a r a r s ın da
ö yle g elirim .» dedi.
A n isim ’in h ü k ü m g iydiği, ev in için d e y a y ı­
lın ca , u y g u n o la c a ğ ı d ü şü n cesiy le a h ç ı k ad ın
ö lü ye a ğ la r g ib i b ir a ğ ıt k oyverdi:
 — B iz i k im le re b ıra k tın d a g ittin , şa h in im
A n isim G rig o ry iç!..
H u y la n a n k ö p e k le r h a v la m a y a b a şla d ıla r. V a r-
v a ra a cıd a n k ıv r a n a r a k p e n ce re y e k oştu , o ra ­
d an v a r g ü cü y le a h ç ı k a d ın a h ay k ırd ı:
— S te p a n id a m ısın n e k a r ın a ğ n s ıs m , k e s şu
a ğ la m a y ı! B ir de o ra d a n se n çık m a!..
S e m a v e ri y a k m a y ı d a u n u tm u şla rd ı, a k ılla n
b a ş la n n d a değild i. O la n -b ite n i a n la m a y a n Lipa,
b eb eğ iy le o y alan ıy o rd u .
T sıb u k in is ta sy o n d a n g e lin ce o n a k im se b ir
şey dem edi. H e rk esle h a l h a tır so rd u k ta n so n ­
ra , te k söz söylem ed en , o d a la n b ir b a ş ta n ö b ü r
b a ş a d olaştı, v e rile n y em eğ i ö ylece b ıra k tı.
K o c a sıy la b a ş b a ş a k a lın c a , V a rv a ra :
— U ğ r a ş a c a k k im sem iz y o k k i! dedi. E fe n d i­
le rd en b irin i b u lm a n ı sö y lem iştim sa n a . S ö zü ­
m ü d in lem e d in ... B ir d ilek çe b a ri...
T sıb u k in e lin i sa lla d ı.
— U ğ ra şılm a z o lu r m u! A n isim h ü k ü m g iy in ­
ce, on u s a v u n a n efen d iy e k o ştu m h em en . «El­
d en b ir şey gelm ez, a r t ık g e ç kald ın,» dedi. A n i­
sim de öyle söyledi. G en e de b en m ah k em ed en
ç ın ın c a b ir a v u k a tla g örü ştü m , k en d isin e pey
verd im . B ir h a f ta d a h a g eçsin , g en e gid eceğ im .
B a k a iım u lu T a n rı n e g ö stere ce k !
İh tiy a r y en id en o d a la rd a d o laşm ay a b aşlad ı,
b ir a r a V a r v a a r ’n ın y a n ın a g ele rek ;
— H astay ım , sa n ırsa m , dedi. B a şım ın için d e
tu h a f b ir şe y le r oluyor. D ü şü n celerim k a r m a ­
k a rış ık ...
L ip a iş itm e sin d iye k ap ıy ı k a p a ttı, a lç a k s e s ­
le d ev am etti:
— E lim d ek i p a r a la r la b a şım d ertte, V a r v a r a
H a n i d ü ğ ü n d en ö n ce A n isim y e n i b ir ru b le lik ­
ler, y a n m r u b le lik le r v e rm işti y a ? İşte b u n la r ­
d a n b ir k ısm ın ı ç ık ın a koyup sa k la m ış, k a la n ­
la r ı d a k en d i p a ra m la k a rış tırm ış tım ... T a n rı
r a h m e t ey leye, D im itri F ila tiç a d ın d a b en im bi.:
d ayım v ard ı. M a l a lm a k iç in M oskova’d an K ı­
rım ’a k a d a r d u rm az, gezerd i. İşte b u n u n k a rısı,
d ayım m a l p eşin d e k o şa r d u ru rk en , b a ş k a e r ­
k e k le rle d ü şe r k a lk a rm ış. A ltı ço cu ğ u v a rd ı r a h ­
m etlin in . B a z a n iç e r iç e r de g ü lm ey e b a şla rd ı.
«Bu ç o c u k la rın h a n g isi ben d en , h a n g isi b a ş k a ­
sın d an , b ir tü rlü a k lım erm iyor.» derdi. G en iş
ad am d ı d o ğ ru su ... İşte o n u n g ib i b en de p a r a ­
la r d a n h a n g isin in g erçek , h a n g isin in k a lp o ld u ­
ğ u n u b ir tü rlü ay ırd ed em iy o ru m .
— A m an ağ zın d an y el a lsın .
— İsta sy o n d a n b ile t ald ım , ü ç ru b le y i v e r ir ­
k en b ird en p a r a la r ın s a h te o la b ile ce ğ i geld i a k ­
lım a. K o rk u d an elim ay a ğ ım kesild i. H astay ım
b e n ...
V a r v a r a b a şın ı ik i y a n a sallad ı.
— İn s a n ın b a ş ın a h e r şey g elir, P etro v iç!..
T ü h -tü h -tü h ... D a h a a k lın y erin d e y k en dü-
şiin -ta şın . G en ç d eğ ilsin a rtık , b ir s a a tin b ir
s a a tin e uym az. Ö lü r g id ersen , to ru n u n b a ş k a la ­
rın d a n ço k çe k e r. A h, k ork u y o ru m , N ik ifo r’un
h a k k ın ı y e rle r d iye k ork u y o ru m ! B a b a s ın ı yok
b il g a y rı, a n a sı d ersen d a h a toy, a k lı k ıs a ... Ç o­
cu ğ u n ü stü n e b ira z m a l m ü lk, h iç o lm azsa şu
B u ty o k in o ’yu y a p tırsa n , çok iyi olur. D ü şü n -ta-
şın! G ü zel çocuk, y azık o lu r so n ra! Y a n n h em en
git, b ir k â ğ ıt im zalay ıv er. F a z la b ek lem ed en y a ­
r a r çık m a z ...
— Ah, ben de to ru n cu ğ u m u u n u tm u ştu m ...
S u n u b ir g örey im b a ri. «İyi» d iyordun, d eğil m i?
A m a n b ü y ü sü n ! Ö m rü u zu n o lsu n da-..
T sıb u k in k ap ıy ı a ç a r a k L ip a’y a p a rm a ğ ıy la
iş a r e t etti. L ip a k u c a ğ ın d a ç o c u k la o n a y a k la ştı.
— Lipa, kızım , c a n ın b ir şey iste rse h em en
söyle, e m i? C a n ın ın çe k tiğ i h e r şey i ye iç. E s e n ­
lik olsu n d a biz y en ilen e ald ırm ay ız.
B ö yle d iy erek ço cu ğ u k u tsad ı.
— T o ru n u m a iy i b a k h a! O ğlu m y o k sa b ile
h iç o lm a z sa to ru n u m kald ı.
 İh tiy a rın y a n a k la rın d a n y ad lar süzüldü, h ıç ­
k ır a r a k u z a k la ştı o ra d a n . Ç ok g eçm ed en de y a t­
tı, d erin b ir u y k u y a daldı. Y ed i g ü n d ü r g ö zü ­
n ü k ırp m a m ıştı.

V II

T sıb u k in b ir a r a k e n te gid ip geld i. K im söy­

led iy se söyledi, ih tiy a rın v a siy e tin i y a z d ırm a k
iç in n o te re g ittiğ in i, B u ty o k in o ’yu to ru n u N iki-
fo r ’u n ü stü n e y a p tırd ığ ın ı a n la ttı A k sin y a ’ya-
H em de ü zerin d e o n u n tu ğ la p işird iğ i B u ty o k i-
n o'yu. B ir sa b a h , A k sin y a ’n ın ta m bu h a b e r i a l­
d ığı sıra d a , T sıb u k in ’le V a r v a r a ev in ön ü n d ek i
k a y ın a ğ a c ın ın a ltın d a ç a y la r ın ı içiy o rla rd ı. A k -
sin y a d ü k k a n ın ön ve a r k a k a p ıla rın ı k ilitled i,
ü stü n d ek i b ü tü n a n a h ta r la r ı to p la y a ra k ih tiy a ­
r ın a y a k la rın ın u cu n a fır la ttı. H ıç k ıra h ıç k ır a
ağ lıy o rd u .
— B u n d a n böyle elim i h iç b ir işe sü rm ey ece­
ğ im ! dedi b a ğ ıra ra k . A n la şıla n b en evinizd e g e ­
lin d eğil, h izm e tçiy m işim ! «Bak, T sıb u k in le r
k e n d ile rin e n e iy i h iz m e tçi b u lm u şlar!» d ed ir­
tip de h e rk e sin m a s k a ra s ı o la m a m ... P a ra y la tu ­
tu lm a d ım b u ra d a ! A n n e m -b a b a m v a r ben im ;
h e le d ilen ci, k öle h iç d eğ ilim !
Ö fk ed en şa şıla şm ış, sicim g ib i y aş a k a n , k in
dolu g ö z lerin i silm ed en ih tiy a r a b ak ıy o rd u . A v a ­
zı çık tığ ı k a d a r b a ğ ırd ığ ı için , yüzü, b o yn u bu
z o rla m a d a n d olayı k ıp k ırm ızıy d ı.
— A rtık b u n d an so n ra k im se y e h izm et e tm e ­
y eceğ im ! diye b a ğ ırm a s ın a d evam etti. Y e te r!
Ç alışm a k , g ece-g ü n d ü z d em ed en dükkanda
o tu rm a k , su y a g itm ek d ey in ce biz g eliriz ak la,
a m a to p ra k v erm ey e g e lin ce ilk b a ş ta n p içiy le
bu m a h k û m k a rıs ın ı d ü şü n ü rsü n ü z. E v in h a ­
nım ı, efen d isi odur, b izse h izm e tçisi! V e rin e li­
n izd e n e v ar, n e yok bu m ah k û m k a rısın a , m a la -
m ü lk e b o ğu n onu; b en b a b a m ın ev in e g id iy o ­
ru m . Şim d i k e n d in iz e b a ş k a b ir a p ta l b u lu n !
C a n a v a rla r, A lla h ın b e la la r ı!..
T sıb u k in şim d iye d e k ç o c u k la rın ı a z a rla m a ­
m ış, o n la ra b ir f is k e v u rm u ş d eğild i; a ile sin d e n
b irin in çık ıp d a o n a k a b a sö z le r sö yley eceğ i,
sa y g ısız lık y a p a c a ğ ı a k im ın k ö şe sin d e n g e çm e z ­
di. O n u n iç in şim d i ç o k k o rk m u ştu , h a ttâ iç e ri
k a ç a r a k d o lab ın a r k a s ın a g izlen d i. V a r v a r a ise
öyle şa ş ırm ıştı k i, y e rin d e n b ile k a lk am ad ı; y a l­
nız a rıla r d a n s a k ın r g ib i h e r ik i e lin i b ird e n
h ız lı h ız lı s a lla m a y a b a şla d ı.
— A m an , n e d ir b u b a ş ım ız a g ele n le r! B a ğ ı­
rıp d u rm a öyle! T ü h -tü h - tü h ... H erk ese re z il o la ­
cağ ız! B a ğ ırm a o k a d a r ! B ir a z y a v a ş ol!..
— M ah k u m u n k a r ıs ın a B u ty o k in o ’yu verdiniz,
d a h a n ey in iz v a rs a h e p sin i v e rin ! B en sizden b ir
şey istem iy o ru m ! K a h r o la s ıla r ! B u n la r b u ra d a
so y g u n cu ç e te si k u rm u ş la r! S iz le rin n e le r y a p ­
tığ ın ız ı b ir b en b ilirim ! G e le n i-g e ç e n i b ü y ü k d e­
m eden, k ü çü k d em ed en so y u p so ğ a n a çe v iren
sîzsin iz; K a ç a k v o tk a s a ta n sîzsin iz! K a lp p a ra
sü ren sîzsin iz! S a n d ık la r ın ız ı ç a k a ç a k a s a h te
p a ra y la d old u rd u nu z d a şim d i b a n a g e re k k a l­
m adı, öyle d eğ il m i?
A rd ın a k a d a r a ç ık a v lu k a p ısın ın ö n ü n d e k a ­
la b a lık b irik m işti, h e p si de iç e riy e b a k ıy o rla rd ı.
— H erk es d u y su n iş te ! S iz i re z il ed eceğim !
U ta n cın ız d a n in s a n y ü zü n e ç ık a m a y a c a k sın ız :
A y a k la rım a k a p a n d ıra c a ğ ım sizi! H ey S te p a n !
E ir d a k ik a d u rm a d a n h e m e n b u ra d a n g id iy o ­
ru z! A n n e m in -b a b a m ın ev in e gid eceğ iz, b u ra d a
m a h k u m la rla y a ş a y a c a k d eğ ilim ben ! H aydi
top lan !
A v lu y a g erilm iş ip te ç a m a ş ır la r asılıy d ı; A k -
s in y a ıs la k e te k lik le rin i, b lu z la rın ı çe k ip çe k ip
sa ğ ırın k u c a ğ ın a atıy o rd u . B u d a yetm ed i, ö fk e ­
den k u d u rm u şc a sın a o ra d a n o ra y a a tılm a y a , ip ­
tek i ç a m a ş ırla rı te k e r te k e r a la r a k y e rle re f ır -
ltm a y a , a y a k la rıy la çiğ n e m e y e b aşlad ı.
 V a r v a r a in ley ip d u ru yord u :
— A m a n T a n rım , d u rd u ru n şu n u ! N erd en ç ık ­
tı b u b e lâ b a şım ız a ? İs a a ş k ın a v e rin şu B u t-
y o k in o ’yu, o n u n olsu n !
A v lu n u n ö n ü n d ek iler, a r a la r ın d a şöyle k o n u ­
şu y o rla rd ı:
— N e k a d ın y ah u ! G ö rü lm em iş bö ylesi. D e lir­
m iş sa n ırsın ız !
A k s in y a o ra d a n m u tfa ğ a k oştu , m u tfa k ta ç a ­
m a ş ır y ık a n ıy o rd u o sıra d a . A h çı k a d ın d erey e
ç a m a ş ır d u ru la m a y a g ittiğ i iç in m u tfa k ta L ipa
y a ln ız b a ş ın a iş g örü y ord u . O ca ğ ın y a n ın d a k i
k a z a n d a n , ç a m a ş ır te k n e sin d e n y ü k se le n su b u ­
h a r ı iç e r is in i sım sıc a k y ap m ıştı; m u tfa ğ ın iç in e
sis çö k m ü ş g ibiyd i. Y e rd e d a h a y ık a n a c a k b ir
y ığ ın ç a m a ş ır v ard ı; d ü şü n ce b ir y e rin e b ir şey
o lm a sın diye, b u ç a m a ş ır y ığ ın ın ın y a n ın d a k i
s ıra y a y a tır ıla n N ik ifo r, k ırm ız ı a y a c ık la n n ı
h â v a y a d ik m iş, oynu yord u . A k sin y a ta m iç e r i
g ird iğ i sıra d a L ipa, o n u n iç fa n ila s ın ı k ir lile r
y ığ ın ın d a n a lıp te k n e y e y en i atm ış, m a sa n ın
ü z erin d e k i k a y n a r su dolu b ü y ü k k ep çey i a l ­
m a k iç in elin i u zatıy o rd u .
L ip a ’y a n e fr e t dolu g ö z lerle b a k a n A k sin y a,
fa n ila s ın ı te k n e d en çe k ip a la r a k :
— V e r onu b a n a ! d iye b a ğ ırd ı. S e n b en im
ça m a ş ırla rım a el s ü re c e k k a d ın d eğ ilsin ! M a h ­
k û m k a n s ıs ın sen , b il h ad d in i!
N eye u ğ ra d ığ ın ı ş a ş ıra n L ipa, a fa l a f a l A k sin -
y a ’y a b ak ıy ord u . A m a b ir a r a ö b ü rü n ü n b e b e ­
ğ e n e a m a ç la g özü n ü d ik tiğ in i a n la y a r a k o ld u ­
ğ u y erd e dondu kald ı.
— B en im to p rağ ım ı a lırsın d eğ il m i? A l s a n a
öyleyse!..
A k sin y a b ö y le d iy ere k k a y n a r su dolu k e p ­
çe y i k a p tığ ı g ib i b e b e ğ in ü zerin e b o ca etti.
U k leyevo ’d a şim d iye d ek işitilm e d ik b ir ç ığ ­
lık y ü k seld i b u n u n ark a sın d a n . L ip a g ib i u fa k
te fe k , z a y ıf b ir k a d ın ın b u ç ığ lığ ı n a s ıl a ttığ ın a
k im se n in a k lı erm iy ord u . E v in için d e b ird en h e r
şey sessiz leşti. Y ü zü n d e h e r za m a n k i ço cu k su
g ü lü m sem ey le A k sin y a sü klü m pü klüm m u tfa k ­
ta n çık tı. H â lâ ç a m a ş ırla rı k u c a ğ ın d a tu ta n s a ­
ğ ır, a v lu d a d olaşıp d u ruyordu ; so n ra b u n la n ipe,
se sin i çık a rm a d a n , a ğ ır a ğ ır a sm a y a b aşlad ı.
A h ç ı k a d ın ın d ered en d ö n m esin e d eğin k im se
m u tfa ğ a g irip b a k m a y ı göze alam ad ı.

V III
N ik ifo r’u bölg e h a sta n e sin e g ö tü rd ü ler, a k ­
şa m a d oğru d a o ra d a öldü. Lipa, k im se n in onu
g elip a lm a sın ı b ek lem ed en , ölü b eb eğ i b a tt a n i­
y esin e sa rd ığ ı g ib i ev e yollan d ı.
Y a k ın la r d a y ap ılm ış o lan , g en iş p e n cereli, y e ­
n i h a sta n e , d ağ ın y a m a cın d a dim d ik y ü k seliy o r­
du; b a ta n g ü n eşin ış ık la rı sa n k i y ap ın ın iç in ­
d en fışk ırıy o rm u ş g ib i p arlıy o rd u . A ş a ğ ıla rd a
k ü çü k b ir köy v ard ı. L ip a y ok u ş a şa ğ ı yold an
y ü rü m ey e b aşlad ı, k öy e v a rm a d a n b ir su b e n ­
d in in b a şın d a y ere o tu rdu. K a d ın ın b iri a tın ı su ­
la m a y a g etirm işti, a m a h a y v a n içm iyord u.
C a n ı sık ıla n kad ın;
— D a h a n e istiy o rsu n , m e re t? H aydi iç işte!
d iy e sö ylen d i k en d i ken d in e.
Su y u n b a ş ın a o tu ra n k ırm ız ı m in ta n lı b ir ç o ­
cu k , b a b a s ın ın çiz m e le rin i yık ıy ordu . B u n la r ­
d a n b a ş k a n e köyü n için d e, n e de y a m a ç ta k im ­
s e c ik le r görü nm ü yord u .
Lip a a ta b a k a ra k :
— İç m iy o r... dedi.
İş te k a d ın la ço cu k d a g ittile r, o rta d a in cin
k a lm a d ı, g ü n eş a ltın k ırm ız ısı b ir p e rd en in a r ­
k a s ın a ç e k ile re k u y k u y a y a ttı. A llı-m o rlu u zu n
b u lu tla r g ü n eşin b a şın d a b ek le m ek iç in u fk a
y a y ıld ıla r. U z a k la rd a n b ir y erd en , a h ır a k a p a ­
tılm ış b ir in eğ in bo ğu k, a c ı a c ı b ö ğ ü rm esi gibi,
b ir b a la b a n k u şu n u n ç ığ lık la r ı geldi. B u g iz em ­
li k u şu n ö tü şü h e r b a h a r işitilird i, a m a n ered e
y a şa d ığ ın ı, n a s ıl b ir şey o ld u ğ u n u k im se b il­
m ezdi. Y u k a rd a , h a sta n e d e , b en d in y ö resin d ek i
fu n d a lık la rd a , k öy ü n a rk a la rın d a , çe v re d e k i k ır ­
la r d a b ü lb ü lle r ö tü şüyordu. K u k u k u şu b i n l e ­
rin in y a şın ı sa y ıy o r say ıy o r, so n ra b ird en ş a ­
ş ır a r a k y e n i b a ş ta n b aşlıy o rd u . B e n d in için d e
b o ğ a z la rın ı y ır ta r c a s ın a b a ğ rışıy o rd u k u rb a ğ a ­
la r. K u rb a ğ a la rın : «Sen çık o ra y a ! S e n ç ık o r a ­
ya!» d iye b a ğ ırd ık la rı a ç ık a ç ık an laşılıy o rd u .
B ir c u rc u n a d ır gid iyord u. B u k a d a r y a ra tığ ın
h ep b ir a ğ ız d a n b a ğ rışm a la rı, ö tü şleri, b u b a ­
h a r a k ş a m ı h e r şey, h e r şey —ö fk e li k u r b a ğ a ­
la r b ile— u y u m asın , b ir k ez v e rile n b u y a şa m ın
h e r d a k ik a sın ı d eğ erlen d irsin , y a şa m a n ın ta d ı­
n ı ç ık a rs ın için d i s a n k i...
G ö k te g ü m ü ş re n g i b ir y a rım a y p arlıy o rd u ,
gökyüzü y ıld ız la rla b ezen m işti. N e z a m a n d a n
b e ri o tu rd u ğ u n u u n u tm u ş g itm işti Lipa; k a lk ıp
y o la d ü ştü ğ ü sıra d a köy d erin b ir u yk u d ay d ı,
ev lerd e te k ış ık y an m ıy ord u . U k ley ev o ’y a k a ­
d a r en a z ın d a n on ik i v e rsta yol v ard ı, a m a bu
yolu y ü rü y e ce k g ü cü k a lm a y a n Lipa, k öy ü n e n a ­
sıl v a ra c a ğ ın ı d üşü nm üyord u bile. A y y u k a rd a
b ir sa ğ y a n d an , b ir sol y a n d a n p arlıy o r; a y n ı
k u k u k u şu , iy ic e k ıs ıla n sesile, «D ikkat, d ik k at,
y olu n u ş a şırırsın !» d e rcesin e a la y lı a la y lı s e s le ­
n iyord u. L ip a h ız lı h ız lı y ü rü rk e n b a şm d a n ö r ­
tü sü n ü d ü şü rm ü ştü . G ökyüzü ne b a k a r a k o ğ lu ­
n u n ru h u n u n n ered e o la b ile ce ğ in i düşü nüyord u.
A c a b a p eşin d en m i g eliyord u , y o k sa y u k a rd a ,
y ıld ız la rın a ra s ın d a m ı g eziyord u?.. A n n e sin i
u n u tm u ş m u ydu?.. M ev sim in y az m ı, k ış m ı o l­
d u ğ u n a, in s a n la rın y a şa y ıp y a şa m a d ığ ın a a ld ır ­
m a y a n , k im sesiz b ir ayd ed e v a rd ı gök te. G e c e ­
le y in k ırla rd a ayd ed e y u k a rd a n b a k a rk e n , bu
son su z c u rc u n a y la b irlik te co şu p ş a rk ı sö y ley e­
m ezse, k en d in i ço k y a ln ız h isse d e r in s a n ... H e­
le b ir de ü zü n tü sü v a rsa , y a ln ız lık p ek d oku nu r.
L ip a ’n ın y a n ın d a y a an n esi, y a K o ltu k D eyneği,
y a a h ç ı k ad ın , y a d a b ir k ö y lü o lsay d ı b a ri!
— M u-u! M u -u ! diye b ağ ırıy o rd u b a la b a n k u ­
şu.
B ird e n in sa n sesle ri g elm ey e b aşlad ı.
—A tla rı koş, V a v ila !
İlerd e y olu n k ıy ısın d a b ir a te ş y ak m ışlard ı,
a le v le r sönm ü ştü , y a ln ız k ırm ız ı k o r la rı v a rd ı
ateşin . A tla rın o t g ev ele y işle ri d uyuluyord u. K a ­
ra n lığ ın a ra sın d a n , b ir i fıç ı y ü k lü y ü k sek çe,
ö te k i ise çu v a l y ü k lü ik i a r a b a ile b u n la rın y a ­
n ın d a ik i a d am seçilm ey e b aşlad ı. A d a m la rd a n
b ir i a r a b a y a k o şm a k iç in a tı g etiriy o r, ö b ü rü
ise eli a rk a s ın d a a te şin k a rş ıs ın d a d ikiliyord u .
A ra b a la rd a n b irin in y a n ın d a n b ir k öp ek h ır la ­
m a y a b a şla d ı. A tı g e tirm e k te o la n ı d u ra ra k ;
— Y o ld a n b iri m i g e liy o r n e ? d iy e sordu.
Ö tek i, k öp eğ e b ağ ırd ı:
— Ş a rik , k es sesin i!
İk in c is in in sesin d en y a şlı b iri olduğu a n la ş ı­
lıyordu.
L ip a d u ra ra k ;
— K o la y gelsin , dedi.
İh tiy a r o n a y a k la ştı, h em e n k a rş ılık verm ed i.
— Hoş geld in!
— Dede, k öp eğ in iz ısırm a z y a?
— H ay ır, gel. B ir şey y apm az.
L ipa b ir sü re so n ra;
— H a sta n ey e g itm iştim , dedi. O ğlu m o ra d a
öldü d e... Şim d i ev e g ötü rü y oru m .
B u h a b e r ih tiy a rın h o şu n a g itm em iş o la c a k tı,
çü n k ü b ira z g eriy e çe k ile re k , ç a b u k çab u k ;
— B a ş ın sa ğ olsu n, k ızım , dedi. A lın y a z ısı b ö y -
leym iş.
S o n r a y ol a rk a d a ş ın a seslen d i;
— Ç ok a ğ ırd a n alıy o rsu n , d elik a n lı. E lin i b i­
ra z ç a b u k tu t!
O ra d a n y a n ıt geld i:
— S e n in b o y u n d u ru k yok. B u lam ıy o ru m .
 — Ö yley se b ir d iy eceğ im y o k ...
İh tiy a r a te şte n b ir k o r ald ı, ü fled i; ış ık ta n
y a ln ız g ö z leriy le b u rn u a y d ın lan d ı. S o n r a e lin ­
d ek i a te şle L ip a ’y a y a k la ştı, yüzü ne b ak tı. İ h t i­
y a rın g ö z lerin d en sev ecen lik , a c ım a o k u n u y o r­
du.
— B ir a n n e sin sen. H er a n n e ço cu ğ u n a a cır,
dedi.
B ö yle sö y lerk en b a şın ı sa lla d ı. V a v ila a te şin
ü z erin e b ir şe y ler a ttı, a y a k la rıy la çiğn ed i; b ir ­
d en b ire o r ta lık zin d an g ib i k a ra rd ı. E sk isi g ib i
y a ln ız k ırla r, b ir de yıld ızlı gökyüzü v a rd ı şim ­
di görü n en . K u ş la r g en e b irb irle rin i u y u tm am ak
iç in y a r ış a r a k ö tü şü y o rlard ı. S a n k i ta m a te şin
bu lu n d u ğ u y erd e b ir k u y ru k sa lla y a n , «cik cik»
edip d u ru y ord u şim d i...
B ir d a k ik a b ile g eçm em işti k i, a ra b a la r , ih ti­
y a r ad am , u zu n b o ylu V a v ila y en id en g ö rü n ü r
oldu. A r a b a la r g ıc ırd a y a r a k y o la giriyord u .
— S iz e re n m isin iz y o k sa? d iye sord u L ip a ih ­
tiy a r a .
— H ay ır, F irsan o v o k öy ü n d en ik i in sa n ız biz.
— S e n d em in y üzü m e b a k ın c a içim b ird en
ra h a tla y ıv e rd i. D e lik a n lıy ı d a k en d i h a lin d e b i­
r i o la ra k g ö rü n ce, dedim , « B u n la r ik i e re n o l­
m alı?.»
— U z a ğ a m ı g id iy o rsu n ?
— U k ley ev o ’ya.
— B in a ra b a y a , K u zm en k i’ye k a d a r g ö tü re ­
lim . S e n o ra d a n d osdoğru g id ersin , biz so la s a ­
p acağ ız.
V a v ia f ıç ı y ü k lü a ra b a y a , ih tiy a r la L ip a ise
ö te k in e b in d ile r. V a v ila ’n ın a r a b a s ı önd e o lm ak
ü z ere a ğ ır a ğ ır ilerliy o rla rd ı.
— O ğ la n cığ ım b ü tü n g ü n a c ı çe k ti, dedi Lipa.
A ğzı v a r d ili yok y a v ru ca ğ ın , g ö z lerin i b en d e n
h iç a y ırm a d ı. A m an U lu T a n rım , sa n k i b e n im le
k o n u şm a k is tiy o r g ibiyd i. Ü zü n tü m d en b a y ılıp
b a y ılıp g itm işim . Y a v ru m u n k a ry o la c a ğ m ın y a ­
n ın d a a y a ğ a k a lk ıp d üşüyord um . D ede, sö y le r
m isin , n ed en p a rm a k k a d a r ço cu k ö lü rk e n acı
çe k iy o r? E rk e k olsu n, k ad ın olsun, b ü y ü k ler a c ı
ç e k e rle rse g ü n a h la rı b a ğ ışla n ır. A m a b u y a v ru ­
n u n n e g ü n a h ı v a r?
— K im b ilir!
K o n u şm a d an y a rım s a a t k a d a r yol a ld ıla r.
S e ssiz liğ i ih tiy a r bozdu:
— H er şey in n ed e n in i n a sılın ı bilem eyiz. K u ş­
la r a d ö rt d eğ il ik i k a n a t v erilm iş, çü n k ü ik i k a ­
n a tla d a u ça b iliy o rla r. B u n u n g ib i in sa n o ğ lu n -
d a n d a h e r şey i değil, a n c a k b a z ı şey leri, h a tta
p ek az şey i b ilm esi iste n m iş...
— Dede, b en y a y a g itsem d a h a r a h a t ed erd im .
B öyle y ü reğ im h oplu yor.
— B ir şey olm az, o tu r.
İh tiy a r e sn e y e rek a ğ zın d a ista v ro z çık ard ı.
— B ir şey olm az, kızım . S e n in ü zü n tü n e g e ­
lin ce y e k a d a r d a h a n eler, n e ü z ü n tü le r v a r! H a­
y a t u zu n d u r, d a h a b ir n ic e a c ı- ta tlı g ü n le r g ö ­
re ce k sin . A n a R u sy a 1 b ü y ü k tü r!
İ h tiy a r b öyle sö y ley ere k ik i y a n ın a şöyle b ir
göz gezd ird i.
— B en im R u sy a ’d a g itm ed iğ im yer, g örm ed iğ im
şey k a lm a d ı; o n u n iç in sö y led ik lerim e in a n , c i­
c i kızım . İn sa n ın iy i g ü n le ri de olu r, k ö tü g ü n ­
le ri d e ... B en ta S ib ir y a ’y a y a y a yürü d üm , o r a ­
d a n A m u r’a, so n ra A lta y la r ’a g ittim . S o n u n d a
S ib iry a 'd a y e rle şe re k ç iftç iliğ e b aşlad ım . A m a
A n a R u sy a ’yı ö zled iğ im iç in g en e k öy ü m e d ön­
düm geld i. H iç u n u tm am , S ib ir y a ’d an y a y a d ö­
nü yord u m , b ir g ü n s a la bind im . Z a y ıflık ta n k e ­
m ik lerim çıkm ış, ü stü m b a şım d ökü lü yor, a y a k ­
la rım çıp la k , k a rn ım aç, d o n u y oru m so ğ u k tan .
S a ld a k i b ir e fen d i —öld üyse T a n rı r a h m e t e y ­
le sin — , b en im b u d u ru m u m u g ö rü n ce g ö z le rin ­
d en y a ş la r geld i. B a k tı b a k tı da; «Ah,» dedi, «se­

ti) Y u rtları için R uslar böyle derlerdi. (Ç.N.>

n in ek m eğ in de k a r a 1, g ü n le rin de!» K öye g e ­
lin ce b ir de ne g öreyim , n e ç ift k a lm ış n e ç u ­
bu k! B ir sa ç ı k esiğ im iz v ard ı, onu d a S ib ir y a ’da
to p ra ğ a v erm iştik . N e y a p a rsın , biz de ır g a tlığ a
b a şla d ık ... « S o n ra n e oldu?» d iy ecek sin . N e o l­
sun, iyi g ü n le r de gördü k, k ö tü g ü n le r d e... B a ­
n a k a la c a k o lsa, d a h a y irm i y ıl y a şa m a k is te ­
rim . D em ek o lu y o r ki, iy i g ü n le rim k ötü lerd en
fa z la olm uş. A n a R u sy a b ü y ü k tü r!
İh tiy a r b ö y le sö y ley ere k çe v re sin e b ir d a h a
b ak ın d ı.
— D ede, in sa n ö lü n ce ru h u y ery ü zü n d e d a h a
n e k a d a r d o la şır?
— K im b ilir! D ur, V a v ily a ’y a so ralım . O k u la
g itti o. H e r şey i ö ğ re tiy o rla r şim d i... V a v ila !
— N e v a r?
— İn sa n ölü n ce, ru h u y ery ü zü n d e d a h a n e
k a d a r k a lır ?
V a v ila a r a b a y ı d urdu rd u, o n d an so n ra k a r ş ı­
lık v erdi:
— D okuz gün. K iril a m ca m ö lm ü ştü de ru h u
evim izd en ta m on ü ç g ü n çık m am ıştı.
— N ered en b iliy o rsu n ?
— Ç ü n kü on ü ç gün o ca ğ ın için d e tık ırd a d ı
durdu.
— P ek i, sü r h ayd i!
V a v ila ’n ın sö y led ik lerin e in a n m a d ığ ı belliyd i.
K u z m en k i’ye g e lin ce a r a b a la r so la k ıv rıld ı,
L ip a ise d oğru yürü d ü. O rta lık a y d ın la n m a y a
yüz tu tm u ştu . L ipa vad id en a ş a ğ ı in m e ğ e b a ş ­
la d ığ ı z a m a n U k le y e v o ’n u n ev le riy le k ilise sis­
le r için d eyd i. H av a so ğu ktu , h â lâ k u k u k u şu n u n
ç ığ lık la rı k u la k la rın d a çın lıyo rd u .
L ip a evd en iç e r i g ird iğ in d e h e rk e si u y u r bu ld u ,
d a h a s ığ ır la r b ile sü rü lm em işti. E v in ö nü ne
o tu ru p b ek led i. İh tiy a r ç ık tı en önce. O lu p b ite ­
n i b ir b a k ış ta an la y ıv e rd i. B ir şey sö y lem ek is ­
tiyor, söyleyem iyord u .
— A h, L ip a! d ed i en son u n d a. T o ru n cu ğ u m u
k o ru y a m a d m !
V a r v a r a ’y ı u y a n d ırd ıla r. K a d ın ca ğ ız ın e li a y a ­
ğı d o laştı, h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ la m a y a b aşlad ı.
H em en de ce n a z e h a z ır lığ ın a g irişti.
— Ne güzel de ço c u k tu ... T ü h -tü h -tü h ... B ir
oğlu n v ard ı, onu b ile k o ru y am ad m , a p ta l k a rı!..
B ir sa b a h , b ir de a k şa m d u a oku nd u k ilised e.
E rte s i gün ise b e b e ğ i m e z a ra g öm d ü ler. G öm m e
tö re n in d en so n ra k o n u k la r ve p a p a z la r, ç o k ta n ­
d ır b ir şey y em em işler gibi, o b u rca sın a , b o l bo l
yem ek y ed iler. L ip a m a sa d a h iz m e t ediyordu.
M a n ta r tu z la m a sın a b a tırd ığ ı ç a ta lın ı y u k a rı
k a ld ıra n b aşp ap az:
— B e b e k iç in ü zülm eyin, dedi. B ö y lelerin in y e­
r i ce n n e ttir.
H erk es d ağılıp ev in e g id in ce Lipa, N ik ifo r’u n
a r tık y a şa m a d ığ ın ı iy ice an lad ı. B u n u a n la y ın c a
d a h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ la m a y a b aşlad ı. A m a a ğ ­
la m a k iç in h a n g i o d ay a g id eceğ in i b ilem iy o rd u ;
çü n k ü o ğ lu n u n ö lü m ü nd en so n ra b u evde o n a
y e r k a lm a d ığ ın ı, b ir fa z la lık , göze b a ta n b ir fa z ­
la lık old u ğu n u h issed iy o rd u . Ö te k ile r de h is s e ­
d iy o rla rd ı ay n ı şeyi.
B ird e n k a p ıd a g ö rü n en A k sin y a, b a ğ ırm a y a
b a şla d ı:
— Z ırla y ıp d u rm a o rd a! K es sesin i!
G öm m e tö re n i d o la y ısıy la en y en i g iy sisin i
g iym iş, a llık sü rü n m ü ştü .
L ipa sesin i k esm e k isted i am a, y a p a m a d ı b u ­
nu, d a h a b ir h ıç k ır a r a k a ğ la m a y a b a şla d ı. A k ­
sin y a k u d u rm u şca sın a , a y a k la rın ı y ere v u ra ra k
h a y k ırd ı:
— Hey, s a n a sö ylü y o ru m ! İşitiy o r m u su n ? Bu
ev d en d efol g it a rtık ! S e n i b u rd a b ir d a h a gö­
züm g ö rm esin ! H ay d i to p lan !
İh tiy a r te la ş lı te la ş lı a r a y a g ird i:
— Y a p m a k ızım , y a p m a A k sin y a ’c ığ ım ... B i­
ra z k en d in e gel, a n a c ığ ım ... A ğ lar, a ğ la r!.. K o­
la y m ı, ço cu ğ u öldü.
— A ğ la rm ış... ay d i, b ir g ü n d a h a k a lm a sın a
göz y u m a ca ğ ım , a m a y a rın d efolu p g id ecek !
K a y n a ta sın ı ta k lit ed erek ;
— A ğ la r, a ğ la r! d iy e ek led i. Ş u n u n söyled i­
ğ in e b a k !
O n d a n so n ra d a d ü k k a n a d oğru yürüdü, g i­
d erk en gülüyordu.
E rte s i gün Lipa, e rk e n d e n T u rg u y ev o ’ya, a n ­
n esin in y a n ın a yollan d ı.

IX

D ü k k a n ın ç a tıs ıy la ön k a p ısı y en id en b o y a n ­
d ığı için şim d i p ın l p ırıl p arlıy o r. C ıvıl cıv ıl s a r ­
d u n y a la r g en e e sk isi g ib i p e n ce re le rd e açıyo r.
Ü ç y ıl ö n ce T sıb u k in ’in a v lu su n d a ve evind e
o la n la r ise n erd ey se u n u tu lm u ş g itm iş.
B ir z a m a n la r old u ğu gibi, g en e G rig o ri P et-
ro v ev in efen d isi say ılıy o r; am a, a s lın a b a k ılır ­
sa, h e r şey A k sin y a ’n ın e lin e g eçm iş durum da.
B ü tü n a lışv e rişi o y ap ıy o r, o n d an izin a lın m a d a n
b ir şey e el sü rü lem iy o r. T u ğ la fırın ı ço k iy i ç a ­
lışıy o r, d em iry olu y a p ım ın a tu ğ la isten d iğ i için
şim di b in i y irm i d ö rt ru b le y e fırla d ı. K a d ın lar,
k ız la r is ta sy o n a a r a b a la r la tu ğ la ta şıy ıp v a g o n ­
la r a y ü k lü y o rla r, b u iş iç in de g ü nd e çe y rek
ru b le a lıy o rla r.
A k sin y a, H rım in lerle o rta k oldu. F a b r ik a la r
şim di: «K üçük H n m in le r v e O rta k la n » a d ın ı t a ­
şıyor. B irlik te istasy o n u n y a n ın d a b ir m e y h a ­
n e a ç tıla r, a r tık p a h a lı a k o rd eo n fa b r ik a d a d e­
ğil, b u ra d a ça lışıy o r. B irta k ım tic a r e t işle rin e
a tıla n p o sta m ü d ü rü yle istasy o n şefi, b u m e y h a ­
n ey e sık sık g eliy o rla r. K ü çü k H n m in le r sa ğ ır
S te p a n ’a a ltın b ir s a a t a rm a ğ a n e ttile r, s a ğ ır
a r a d a b ir bu s a a ti ceb in d e n ç ık a r a r a k k u la ğ ı­
n a tu tu yo r.
 K öyde A k sin y a ’n ın ço k g ü çlen d iğ i söylen iyor.
G e rç e k te n de öyle, sa b a h le y in k a lk ıp d a m u tlu ,
g ü zel yüzü nd eki o ço cu k su g ü lü m sem esiy le tu ğ ­
la o ca ğ ın a g id e rk e n v e o c a k ta s a ğ a so la e m ir
y a ğ d ırırk e n bu g ü ç h e r ta v rın d a n seziliy o r h e ­
m en. O n d an , evde olsu n, köyd e o lsu n, tu ğ la o c a ­
ğ ın d a o lsu n h e rk e s k orku yo r. P o sta n ey e işi d ü­
şe c e k o lsa, p o sta m üdürü;
— O tu rm a n ız ı r ic a ed erim , K se n iy a A b ra -
m o v n a1 d iy ere k a y a ğ a fırlıy o r. İn ce k u m a şta n ,
k öy lü b içim i e n ta r i g iy en , y a şı b ira z g eçk in ce,
u zu n çiz m eleri p ırıl p ırıl, züppe b ir to p ra k a ğ a sı
b ir g ü n A k sin y a ’y a a t s a ta rk e n o n u n la k o n u ş­
m a y a k e n d in i öyle k a p tırd ı ki, so n u n d a a tı A k -
sin y a ’n ın isted iğ i f iy a ta b ıra k ıv erd i. Ç ünkü k a ­
d ın ın e lin i uzun u zu n tu tm u ş; o n u n n eşeli, k u r ­
n az, ço cu k su g ö z lerin e d alıp g id erek ;
— K se n iy a A b ram o v n a, sizin g ib i b ir k ad ın
iç in elim d en g ele n h e r şey i y ap arım . S iz y aln ız
k im se n in ra h a ts ız etm ey eceğ i b ir y erd e ne z a ­
m a n g ö rü şeb ile ce ğ im iz i söyleyin, dem işti.
— N e z a m a n istersen iz , k a rş ılığ ın ı v erm işti
A k sin y a da.
O n d a n so n ra h o v a rd a to p ra k a ğ a s ı h e r gün
d ü k k a n a k öy ü n d en b ir a içm ey e g elm ey e b a ş ­
lad ı. P elin otu g ib i a c ı b ira y ı «İçm em » d em iyor,
iç tik ç e b a ş ın ı ik i y a n a sallıy o rd u .
İh tiy a r T sıb u k in iş le re k a rışm ıy o r. A rtık b ir
y e rle re k on m u ş p a ra s ı d a yok, çü n k ü g e rç e k ­
le riy le k a lp la rın ı b irb irin d e n ay ırd ed em iy o r, ü s­
te lik b u k o rk u su n u k im se cik le re a n la ta m ıy o r.
S o n r a ö y le de u n u tk a n old u ki, b iri ö n ü n e y e ­
m eğ in i k o y m asa, a ğ zın ı a çıp a c ık tığ ın ı sö y le­
m iyor. O o lm a d a n y em ek y em ey e a lışm ışla rd ı.
V a r v a r a sık sık;

(1) Aksinya, K seniya adının senli-benli konuş­

m alardaki biçimi. Saygı duyulan kimseler, adı, ba­
ba adıyla çağrılır. «Kseniya Avramovna» gibi. (Ç.N.)
 — B iz im k i dün g en e y em ek yem ed en y a ttı,
d iy or b u g ib i şe y le re a lıştığ ı iç in h iç ü zü lm ü ­
yordu.
N ed en se y a z -k ış sırtın d a n k ü rk ü n ü ç ık a r m ı­
y o r T sıb u k in ; y a ln ız sıc a k g ü n le rd e evin d e o tu ­
ru y o r, d ışa rı çık m ıy o r, o k a d a r. K öyü n için d e,
is ta sy o n a g id en y o ld a h ep k ü rk ü n ü n d ü ğ m eleri
ilik li, y a k a la rı k a lk m ış o la ra k g eziyor, y a d a s a ­
b a h ta n a k ş a m a d ek k ilise n in ö n ü n d ek i s ır a la r ­
d a o tu ru y o r. O tu rd u ğ u y erd e onu g ö rsen iz p u t
sa n ırsın ız . G elen g eçe n o n a selam v erse de is ­
tifin i bozm uyor, çü n k ü k öy lü ta k ım ın ın esk isi
g ib i h â lâ sev m iy or. O n d an b ir şey so ra c a k o l­
sa la r, k im se y i k ırm a m a y a ç a lış a r a k , k ıs a k u ru
b ir ce v a p la k e stirip atıy o r.
S ö y le n e n le re b a k ılırs a , g elin i on u k en d i e v in ­
den k ovm u ştu , y iy ece ğ in i iç e c e ğ in i b ile v e rm i­
yordu. T sıb u k in ’in sağ ın -so lu n v e rd ik le riy le g e ­
çin m e sin e k im isi sev in iy o r, k im isi üzülüyordu.
V a r v a r a d a h a d a şişm a n la y ıp a k la ştı, esk isi
g ib i h a y ır işle rin i sü rd ü rm e sin e A k sin y a sesin i
çık a rm ıy o r. Şim d i ö ylesin e bo l re ç e l y a p ıy o r ki,
ta z e m e y v e lerin ç ık m a s ın a d eğ in k a la r a k ş e k e r­
len iy o r; b u r e ç e li n e y a p a ca ğ ın ı b ilm e y en V a r ­
v a r a d o k u n san a ğ la y a c a k n erd eyse.
A n isim ’i u n u ttu la r y a v a ş y av aş. B ir z a m a n la r
o n d an b ü y ü k k a ğ ıtla r a a y n ı güzel y azıy la, d i­
le k çe g ib i y azılm ış ş iir b içim in d e m e k tu p la r g e ­
lird i. A n la ş ıla n d ostu Sam o ro d o v d a o n u n la b ir ­
lik te ce z a sın ı çek iy o rd u . Ş iirle rin a ltın d a çirk in ,
zor o k u n a n b ir y a z ıy la şu s a t ır y e r a lırd ı: «Ben
burada hep hastayım, çok sıkıntı çekiyorum. İsa
aşkına yardım edin.»
G ü n eşli b ir s o n b a h a r günü , a k şa m ü zeri ih ­
tiy a r T sıb u k in k ilise n in ö n ü n d ek i s ıra la rd a n b i­
rin d e otu ru y o rd u . K ü rk ü n ü n y a k a sın ı k a ld ırd ığ ı
iç in y a ln ız b u rn u y la k a sk e tin in sip eri g ö rü n ü ­
yordu. M ü te a h h it Y e liz a ro v ile y etm iş y a ş la r ın ­
d a d işsiz b ir ih tiy a r o la n k a p ıc ı Y a k o v v a rd ı s ı­
ra n ın ö b ü r u cu n d a. K o ltu k D ey n eğ i ile k a p ıc ı
k en d i a r a la r ın d a k o n u şu y o rlard ı. K a p ıc ı ö fk ey ­
le;
— Ç o c u k la r a n a - b a b a la n n a b a k m a k z o ru n ­
d a d ırla r, dedi. K itap , a n a n ı b a b a n ı sev, d e r...
G elin i, k a y n a ta s ın ı k en d i ev in d en kovdu. İh ti­
y a r a d a m n e y iy ip içecek , n ered e k a la c a k ? Ü ç
g ü n d ü r a ğ z ın a te k lo k m a koy m am ış.
— Ü ç g ü n d ü r m ü dedin!..
— İşte h ep böyle o tu rm u ş p in ek liy o r. G ü çten
k u v v e tte n d üştü z av allı. N e o tu ru rsu n ; v e r şu n u
m a h k em ey e, b a k a lım gözü nü n y a şın a b a k a r la r
m ı!..
K o ltu k D ey n eğ i iy ice işitem ed iğ i için ;
— K im in gözü n ü n y a şm a b a k a r la r m ı? diye
sordu.
— E fe n d im ?
— Y a m a n k ad ın , h iç boş d u rm az. Z aten o n ­
la r ın ev in d e şey siz... y a n i g ü n a h sız b ir iş y a ­
p ılm az k i...
Y a k o f ö fk esin i y en em ey erek ;
— H em de k en d i ev in d en ! d iye d evam etti.
Ç alış, ev y a p tır, so n ra d a k o lu n d a n tu tu p a ts ın ­
la r. O la c a k iş d eğil! N e b a ş b elasıy m ış!
T sıb u k in k o n u şm a la rı is tifin i b o zm ad an d in ­
liyord u .
K o ltu k D ey neği g ü lerek ;
— K en d i evin y a d a b a şk a sın ın , n e fa rk e d e r?
dedi. Y e te r k i b a şın ı so k a c a k b ir y erin olsu n,
b ir de k a r ı d ırd ırı b u lu n m asm . B ir z a m a n la r
b en de evliyd im , k a n m N a sta sy a ’yı severd im .
K a d ife g ib i y u m u şak b ir k ad ın d ı. Hep: «M a k a riç
ev s a tın a l! M a k a riç a t sa tın al!» d er d u ru rd u .
« M a k a riç k en d in e b ir a r a b a al, y a y a yürü m e!»
d iy e d iye de öldü z a v a llıcık . K a rıc ığ ım ı b a lla şe ­
k e rle b e s le rd im ...
K o ltu k D ey n e ğ i’n i d in lem ey en Y ak o v ;
— K o ca sı o lan ak a p ta lın , b u d a la n ın b iri, d iye
d ev am etti. H a k az, h a o; h iç f a r k ı yok. K a r ı­
sın a b u s a ğ ır m ı «D ur!» d iy ecek ; k a z ın d a k a ­
fa s ın a so p a y la v u rsa n , b a n a m ısın , dem ez!
K o ltu k D ey n e ğ i fa b r ik a d a k a ld ığ ı y e re g it­
m ek iç in k a lk tı. Ö te k i de k a lk a r a k b irlik te k o ­
n u ş a k o n u şa y ü rü d ü ler. O n la r e lli ad ım k a d a r
u z a k la şın ca , T sıb u k in de o tu rd u ğ u y erd en d oğ­
ru ld u , sa n k i k a y g a n bu z ü zerin d e yüzü yorm u ş
gibi, k a ra rs ız a d ım la rla , sen d e le y e re k o ra d a n
ay rıld ı.
Köy, a k ş a m lo şlu ğ u n a g öm ü lm ü ştü ; g ü n eş
k ıv rıla k ıv r ıla y u k a rı ç ık a n y o lu n ü st k ısım la ­
r ın d a p a rlıy o rd u a n c a k . Ç o c u k la rla b irlik te y ü ­
rü y e n y a ş lı k a d ın la r, elle rin d e sep et d olu su m a n ­
ta r la r , o rm a n d a n d ö n ü y orlard ı. V a g o n la ra tu ğ ­
la y ü k lem ey e g id en g e n ç k a d ın la r, k ız la r g ö zle­
r in in a ltı tu ğ la to zu n d an k ırm ız ı k ırm ızı, k ü m e­
le r h a lin d e ş a rk ı sö y ley ere k ista sy o n d a n g e li­
y o rla rd ı. K ü m elerd en b irin in ön ü n d e y ü rü y e n
Lipa, b a ş ı dim d ik h a v a d a , in c e sesiy le s a n k i c ı­
v ıl cıv ıl ö tü y o r gibiyd i. A rtık d in le n e b ile ce ğ i
için , g ü n ü n so n a erm esin e ç ılg ın c a sev in iy o rd u .
K a la b a lığ ın a ra s ın d a a n n e si P ra sk o v y a d a v a r ­
dı. G ü n d elik çi k a d m elin d e b ir ç ık ın la a h la y a
o fla y a yürü yord u .
Lipa, K o ltu k D ey n e ğ i’n i g ö rere k ;
— M e rh a b a , M a k a rıç ! dedi. N asılsın , ik i g ö­
züm ?
K o ltu k D ey neğ i p ek sevind i.
— M erhaba^ L ip a ’cığ ım ! A m a n b e n im k e le ­
b ek le rim , zen g in d ü lg e rin izi sev in b ira z . K a h -
k a h -k a h ! Ç o cu k larım , b en im ço c u k la rım ! (A ğ ­
la m a y a b a şla d ı) S e v g ili y a v ru la rım b en im .
K o ltu k D ey neğ i ile Y a k o v k o n u şa k o n u şa
u z a k la n ıla n . G id e n le rin a rk a s ın d a n T sıbu kin.
ç ık tı k a la b a lığ ın ön üne, e rk e s su stu . L ip a ile
P ra sk o v y a ih tiy a r la a y n ı h iz a y a g e lin c e L ip a
y e re k a d a r eğ ilerek :
— İy i a k şa m la r, G rig o ri P etro v iç! dedi.
Y a ş lı a n n e si d e eğ ilip selam v erd i. İh tiy a r
d u rd u , k a d ın la ra b a k tı; g ö zleri ıs la k ısla k tı, d u­
d a k la r ı titriy o rd u . L ipa, a n n e sin in elin d e k i ç ı­
k ın d a n lâ p a lı b ir b ö re k ald ı, ih tiy a r a u za ttı. T sı-
b u k in b ö re ğ i a la r a k y em ey e b aşlad ı.
G ü n eş b atm ış, y olu n ü stü n d ek i ış ık la r yok o l­
m u ştu . Şim d i o rta lık d a h a b ir lo ştu , h a v a s e ­
rin d i. L ip a ile a n n e si y o lla rın a d evam e ttile r,
d u rm a d a n ista v ro z ç ık a rıy o rla rd ı.
 H A LK A LI K Ö LE
Bekir Yıldız

BEDO Ş
Kemal Bilbaşar

IĞ R IP
Erol Toy

AL İŞ T E İST A N B U L
Çetin Altan

BOZGUNCU
Maksim Gorki

ŞÜ P H E
Durrenmatt

Y A R IN ... Y A R IN ...
Pınar Kür

TO H U M Y E Ş E R İN C E
Emile Zola

G E C E G E LE N E S K İ D O ST
Afşar Timuçin

G Ö Z LER İ B A Ğ L I A D A M
Adnan Özyalçmer

D O ST LU K LA R IN SO N G Ü N Ü
Selim İleri

C E P H E Y E Y O L L A N IR K E N
W. Schnurre

P O LİT İK A D A B İR S A R I Ç İZM ELİ

Recep Bilgirıer
 Ç A M A SA N
Demirtaş Ceyhun

D EN İZLİ P E N C E R E
Afşar Timuçin

M E M L E K ET İN SA H İP L E R İ
Mahmut Makal

E S B E SÜ L E Y M A N E S
Salim Şengil

G EN Ç K IZ V E Ö LÜ M
Aysel Özakm

H EY VAPURLAR, TREN LER

Oktay Akbal

G Ö L G E L E R İN G Ö L G E Sİ
Çetin Altan

ZÜ H R E N İN EM
Kemal Bilbaşar

B İR D ELİ A Ğ A Ç
Pınar Kür
D Ü N YA D A N B İR A TLI G E Ç T İ /
S A H İP SİZ L E R
Bekir Yıldız
Ö TEKİ
Önay Sözer
YA BA N TO PRA K
Vadim Andreev
D İN O İLE C ER E N
Seyit Alp
İN C İ
Hakkı Özkan
AN AYURDUN DUMANI
Konstantin Simonov
 T A Ş L A ŞA N D Ü N Y A
T. Borovski

H A P İSL İĞ İM
Recep Bilginer

A D I Y E M E N D İR
Fikret Otyam

M A C EL L O S DA V İN C İ’NİN
A K ILA LM A Z SE R Ü V E N L E R İ
Erhan Bener

K A L PA K L IL A R - D O LU D İZG İN
Samim Kocagöz

P E Y G A M B E R Ç İÇ E Ğ İ
Mustafa Balel

K Ö K T E N A N K A R A LI
Talip Apaydın

K A N TO N ’DA İS Y A N
A. Malraux
 B İR G Ü N M U TLA K A
Ataol Behramoğlu

H A LK IN E K M E Ğ İ
Bertolt Brecht

SE S L E R İN A Y A K S E S L E R İ
A rif Damar

K İT A P L A R K İT A B I
İlhan Berk

D A Ğ LA RI Ö Y L E C E N E
Seyyit Nezir

Ş İİR A L A Y I
Can Yücel

AK D EN İZ, D Ö R T K İŞ İY D İL E R
B İR D E BEN
Cengiz Bektaş

H A Y A TI K A R ŞIL A Y A N Ş İİR L E R
İsmail Uyaroğlu

K U ŞA T M A D A
Ataol Behramoğlu

U T A N M A Y IN G Ö Z Y A ŞLA R IN D A N
T. Rozewicz (A. Kadir)

BA RBA RLA RI BEKLERK EN

Kavafis (B. Pirhasan - E. Alova)
 T Ü R K İY E ’Y İ S A R S A N İK İ U ZU N G Ü N
Kemal Sülker

NA ZIM H İK M E T ’İN B İL İN M E Y E N
İK İ Ş İİR D E F T E R İ
Kemal Sülker

V A R O L U ŞÇ U L U K
J.P. Sartre

B E N İM O Ğ LU M B İN A O K U R
Cengiz Bektaş

G E R Ç E K Ç İL İK S A V A Ş I
Attila İlhan

Y E N İ RO M A N
A.R. Grillet (A. Bezirci)

A N LA Y A N TA R İH
Önay Sözer

Y Ö N T E M A R A ŞT IR M A L A R I
J.P. Sartre

B İR K A R A K T E R Y A R A T M A K
Stanislavski (S. Taşer)

B İR A R A Y IŞ IN Y A Z ILA R I,
B İR Y A Z I’N IN A R A Y IŞ L A R I
Ahm et Oktay

Ç A Ğ D A Ş D İY A L E K T İĞ İN
K A Y N A Ğ I, H E G E L
Atilla Tokatlı
S A R T R E ’IN Y A Z A R L IĞ I V E F E L S E F E S İ
î. Murdoch (S. Hilav)
BOZKIR

ANTON CEHOV a

Fakat aradan zaman geçtikçe çiğle r buğulaşıp

uçtu, hava donuklaştı, aldatılm ış bozkır gene
o hüzünlü, ölgün tem muz görünüm üne büründü.
O tlar pörsüdü, yaşam söndü. G ölge gibi yumuşak
renkleriyle uzaklardaki yanık yeşil, kavrulm uş,
mor tepeler; puslu enginlere göm ülm üş düz ova;
bütün bunların tepesindeki, orm anların, yüksek
dağların bulunm adığı bozkırlarda çok daha derin,
çok daha duru gözüken gökyüzü, şim di sonsuz,
sıkıntıdan donup kaim ış bir görünüşe g irm işti.

Ö NEM Lİ NOT

Bu k ita p ba sılı fiy a tın ın üzerinde satılam az.

2C0 Lira