Magdalena Kaniewska

K
osmetologia
podstawy
Spis treści
1. Wstęp .............................................. 7
1.1. Czym jest kosmetologia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2. Kosmetyki a kosmeceutyki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.3. Kosmetyki naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.4. Rodzaje zabiegów kosmetycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2. Budowa skóry i jej przydatków ..................... 10

2.1. Naskórek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.1.1. Warstwa podstawna (rozrodcza) . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.1.2. Warstwa kolczysta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.1.3. Warstwa ziarnista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.1.4. Warstwa rogowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.2. Skóra właściwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.3. Tkanka podskórna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.4. Unaczynienie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.5. Unerwienie skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.6. Płaszcz wodno-lipidowy (hydro-lipidowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.7. Wskaźnik pH skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.8. Flora bakteryjna i grzybiczna skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.9. Przydatki skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.9.1. Gruczoły potowe ekrynowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.9.2. Gruczoły potowe apokrynowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.9.3. Gruczoły łojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.9.4. Budowa i fizjologia włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.9.5. Cykl rozwoju włosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.9.6. Badanie włosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.9.7. Budowa paznokcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.10. Funkcje skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.11. Przenikanie przez skórę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.11.1. Przenikanie przez warstwę rogową. . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.11.2. Nośniki składników biologicznie
czynnych – mikrokapsułki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.11.3. Drogi przenikania składników aktywnych . . . . . . . . . . . 24

3. Cera, jej rodzaje i pielęgnacja ...................... 26

3.1. Cera normalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.2. Cera sucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2.1. Jak rozpoznać suchą skórę? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2.2. Z czego wynika suchość skóry? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2.3. Choroby skóry objawiające się przesuszeniem . . . . . . . 28
3.2.4. Pielęgnacja skóry suchej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.2.5. Składniki aktywne kosmetyków nawilżających . . . . . . . 30
3.2.6. Zabiegi nawilżające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.2.7. Zabiegi z wykorzystaniem masek nawilżających . . . . . 32
3.3. Cera tłusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.3.1. Zaskórniki i inne zmiany o podłożu łojotokowym . . . . 35
3.3.2. Przyczyny powstawania skóry tłustej . . . . . . . . . . . . . . 37
3.3.3. Choroby skóry o podłożu łojotokowym . . . . . . . . . . . . 37
3.3.4. Metody pielęgnacji skóry tłustej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.3.5. Zabiegi pielęgnacyjne dla skóry tłustej . . . . . . . . . . . . . 46
3.4. Cera mieszana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

3
4. Skóra starcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 6.11. Diagnostyka ultradźwiękami (ultrasonografia) . . . . . . . . . . . . . . 75
4.1. Mechanizmy starzenia się skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 6.12. Wywiad kosmetyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
4.1.1. Endogenne (wewnątrzpochodne) mechanizmy
starzenia się skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 7. Wpływ czynników zewnętrznych na skórę . . . . . . . . . . . 78
4.1.2. Egzogenne (zewnątrzpochodne) mechanizmy 7.1. Działanie promieniowania słonecznego na skórę . . . . . . . . . . . 78
starzenia się skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 7.1.1. Promieniowanie UVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
4.1.3. Miostarzenie (starzenie mimiczne) . . . . . . . . . . . . . . . . 48 7.1.2. Promieniowanie UVB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
4.2. Cera atroficzna a cera zniszczona. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 7.1.3. Promieniowanie UVC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
4.3. Obraz ogólny starzejącej się skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 7.2. Obrona skóry przed działaniem promieniowania
4.4. Rodzaje zmarszczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 ultrafioletowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.5. Kierunki pielęgnacji skóry starczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 7.3. Substancje fotouczulające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.5.1. Złuszczanie naskórka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 7.4. Fototypy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.5.2. Stymulacja fibroblastów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 7.5. Filtry promieniochronne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.5.3. Wygładzanie zmarszczek przez czynniki napinające . . 52 7.6. Solarium (łóżko opalające) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.5.4. Tworzenie filmu ochronnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 7.7. Sztuka opalania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.5.5. Ochrona przed działaniem wolnych rodników . . . . . . 52
7.8. Środki przyspieszające opalanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.6. Zabiegi odmładzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
7.9. Fałszywa opalenizna – samoopalacze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.6.1. Mikrodermabrazja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.6.2. Pilingi chemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 7.10. Wolne rodniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
4.6.3. Mezoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 7.10.1. Źródła wolnych rodników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
4.6.4. Fotoodmładzanie za pomocą lasera . . . . . . . . . . . . . . . 54 7.10.2. Ochrona przed działaniem wolnych rodników –
4.6.5. Lasery ablacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 antyoksydanty (przeciwutleniacze) . . . . . . . . . . . . . . . 86
4.6.6. Lasery nieablacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 7.11. Wpływ niskich temperatur na skórę. Preparaty ochronne . . . . . 88
4.6.7. Laser frakcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.6.8. IPL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 8. Hormony a skóra ................................... 89
4.6.9. Fale radiowe (radiofrekwencja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 8.1. Przysadka mózgowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
4.6.10. Promieniowanie podczerwone . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 8.2. Charakterystyka wybranych gruczołów dokrewnych
4.6.11. Elektrostymulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 i ich hormonów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.6.12. Masaż kosmetyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 8.2.1. Szyszynka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
8.2.2. Tarczyca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
5. Skóra wrażliwa ze zmianami naczyniowymi ......... 62
8.2.3. Nadnercza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.1. Przyczyny powstawania skóry wrażliwej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 8.2.4. Gonady płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
5.2. Zmiany naczyniowe – teleangiektazje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 8.3. Estrogeny w kosmetykach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5.2.1. Przyczyny powstawania teleangiektazji . . . . . . . . . . . . 64
5.2.2. Fizykoterapeutyczne metody łagodzenia 9. Wpływ odżywiania na skórę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
teleangiektazji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
9.1. Składniki pożywienia oraz ich wpływ na wygląd
5.2.3. Składniki aktywne preparatów kosmetycznych
i funkcjonowanie i skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
do pielęgnacji cery naczyniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
9.1.1. Węglowodany (cukrowce, sacharydy) . . . . . . . . . . . . . . 97
5.2.4. Metody usuwania teleangiektazji . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
9.1.2. Białka (proteiny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
6. Metody diagnostyki skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 9.1.3. Tłuszcze (lipidy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
9.1.4. Witaminy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
6.1. Pomiar zabarwienia skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
9.1.5. Składniki mineralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
6.2. Pomiar nawilżenia skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
9.1.6. Substancje witaminopodobne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
6.3. Pomiar stopnia przetłuszczania się skóry. . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6.4. Ocena stopnia elastyczności skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 10. Aromaterapia w kosmetyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.5. Grubość skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 10.1. Olejki eterycze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.6. Pomiar gładkości skóry – profilometria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 10.2. Metody pozyskiwania olejków eterycznych z roślin . . . . . . . . . 114
6.7. Odczyn skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 10.3. Wody aromatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.8. Wrażliwość skóry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 10.4. Zabiegi aromaterapeutyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.9. Lampa Wooda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 10.4.1. Masaż aromaterapeutyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
6.10. Dermatoskop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 10.4.2. Kąpiel aromaterapeutyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
 10.4.3. Kompres aromaterapeutyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 12.1.4. Lanolina i euceryt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10.4.4. Inhalacje olejkami eterycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 12.1.5. Propolis (kit pszczeli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10.5. Ryzyko związane ze stosowaniem aromaterapii. 12.1.6. Miód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Testy uczuleniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 12.1.7. Wosk pszczeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
10.6. Przechowywanie olejków eterycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 12.1.8. Mleko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
12.1.9. Tran (rybi tłuszcz). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
10.7. Jakość i bezpieczeństwo stosowania olejków eterycznych. . . . . 120
12.1.10. Olbrot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
10.8. Wybrane olejki eteryczne stosowane w gabinecie 12.1.11. Melatonina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
kosmetycznym i ich wpływ na skórę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 12.1.12. Wydzieliny zwierząt wykorzystywane do produkcji
11. Zioła w kosmetyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 perfum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
12.2. Składniki kosmetyków pochodzenia mineralnego . . . . . . . . . . . 165
11.1. Historia ziołolecznictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
12.2.1. Talk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
11.2. Roślinne substancje biologicznie czynne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 12.2.2. Bentonit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
11.2.1. Glikozydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 12.2.3. Kaolin (glinki kosmetyczne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
11.2.2. Garbniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 12.2.4. Ziemia okrzemkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
11.2.3. Alkaloidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 12.2.5. Czarne błoto (błoto z Morza Martwego) . . . . . . . . . . . 166
11.2.4. Azuleny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 12.2.6. Mika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
11.2.5. Olejki eteryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
11.2.6. Terpeny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 13. Nadmierne owłosienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
11.2.7. Balsamy i żywice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
11.2.8. Śluzy i pektyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 13.1 Metody usuwania nadmiernego owłosienia . . . . . . . . . . . . . . . . 168
11.2.9. Witaminy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 13.1.1. Depilatory chemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
11.2.10. Składniki mineralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 13.1.2. Woskowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
11.2.11. Fitoestrogeny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 13.1.3. Cukrowanie (epilacja na zimno). . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
11.2.12. Fosfolipidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 13.1.4. Elektroepilacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
11.2.13. Fitosterole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 13.1.5. Światłoterapia w usuwaniu nadmiernego
11.2.14. Ceramidy (sfingolipidy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 owłosienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
11.2.15. Węglowodany (cukry) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 13.1.6. Nitkowanie (threading) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
11.2.16. Białka (proteiny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 13.1.7. Ultradźwięki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
11.2.17. Kwasy tłuszczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
11.2.18. Tłuszcze roślinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 14. Złuszczanie naskórka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
11.2.19. Woski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 14.1. Piling typu scrub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
11.2.20. Karotenoidy (karotenowce) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 14.2. Piling enzymatyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
11.2.21. Chlorofil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 14.3. Piling typu gommage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
11.2.22. Henna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
14.4. Mikrodermabrazja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
11.3. Sposoby przygotowywania i stosowania ziół . . . . . . . . . . . . . . . 141 14.4.1. Mikrodermabrazja korundowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
11.3.1. Tradycyjne metody przetwarzania ziół . . . . . . . . . . . . . 141 14.4.2. Mikrodermabrazja diamentowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
11.3.2. Metody kosmetycznego wykorzystywania wyciągów 14.4.3. Oksydermabrazja (hydroabrazja) . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
roślinnych pozyskiwanych tradycyjnie . . . . . . . . . . . . . 143 14.5. Piling kawitacyjny (ultradźwiękowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
11.3.3. Przemysłowe metody przetwarzania ziół . . . . . . . . . . . 143
14.6. Dermabrazja laserowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
11.4. Przechowywanie ziół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
14.7. Dermabrazja klasyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
11.5. Algi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
14.8. Piling ziołowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
11.5.1. Substancje aktywne alg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
11.5.2. Zastosowanie alg w kosmetyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 14.9. Pilingi chemiczne (chemabrazja). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
14.9.1. α-Hydroksykwasy (AHA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
11.6. Przegląd roślin zielarskich stosowanych w kosmetyce . . . . . . . . 148
14.9.2. β-Hydroksykwasy – kwas salicylowy. . . . . . . . . . . . . . . 184
11.7. Grzyby stosowane w kosmetyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
14.9.3. Inne substancje chemiczne stosowane
12. Składniki biologicznie aktywne kosmetyków do złuszczania naskórka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
pochodzenia zwierzęcego i mineralnego . . . . . . . . . . . 162
15. Lipodystrofia typu kobiecego – cellulit . . . . . . . . . . . . . 186
12.1. Składniki pochodzenia zwierzęcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
12.1.1. Embrioblasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 15.1. Obraz skóry dotkniętej cellulitem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
12.1.2. Placenta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 15.2. Etiopatogeneza cellulitu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
12.1.3. Kolagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 15.3. Fazy rozwoju cellulit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

5
 15.4. Rodzaje cellulitu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
15.5. Diagnostyka cellulitu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
15.5.1. USG (ultrasonografia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
15.5.2. Termografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
15.5.3. Wideokapilaroskopia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
15.6. Profilaktyka cellulitu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
15.7. Pielęgnacja skóry z cellulitem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
15.7.1. Środki zmniejszające przepuszczalność naczyń
i wspomagające krążenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
15.7.2. Środki wspomagające lipolizę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
15.7.3. Środki nawilżające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
15.8. Zabiegi antycellulitowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
15.9. Cellulit. Cellulitis. Pseudocellulit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
16. Rozstępy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
16.1. Mechanizm powstawania rozstępów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
16.2. Terapia rozstępów skórnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
16.3. Zabiegi przeciwdziałające rozstępom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
17. Nadwaga i otyłość. Zabiegi wyszczuplające . . . . . . . . 198
17.1. Zmiany skórne towarzyszące otyłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
17.2. Zabiegi wyszczuplające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
17.2.1. Elektrostymulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
17.2.2. Masaż lipolityczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
17.2.3. Lipoliza iniekcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
17.2.4. Liposukcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
17.3. Kosmetyki wyszczuplające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
18. Zaburzenia barwnikowe skóry. Przebarwienia.
Odbarwienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
18.1. Rodzaje zaburzeń pigmentacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
18.2. Proces powstawania barwnika w skórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
18.3. Rodzaje przebarwień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
18.3.1. Piegi (ephelides) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
18.3.2. Ostuda (melasma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
18.3.3. Plamy soczewicowate (lentigines) . . . . . . . . . . . . . . . . 206
18.3.4. Przebarwienia pozapalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
18.4. Hipopigmentacje (odbarwienia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
18.5. Leczenie przebarwień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
18.5.1. Środki lecznicze w terapii przebarwień . . . . . . . . . . . . 207
18.5.2. Zabiegi stosowane do rozjaśniania przebarwień. . . . . . 208
19. Blizny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
19.1. Mechanizm gojenia się rany i powstawania blizny . . . . . . . . . . 209
19.2. Rodzaje blizn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
19.3. Metody leczenia blizn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
20. Nadmierna potliwość. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
20.1. Metody terapeutyczne leczenia nadpotliwości . . . . . . . . . . . . . 213
20.2. Preparaty kosmetyczne przeciw nadpotliwości . . . . . . . . . . . . . 213
21. Pielęgnacja skóry cukrzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
21.1. Czym jest cukrzyca? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
21.2. Pielęgnacja skóry u chorych na cukrzycę . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
22. Chirurgia estetyczna i plastyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
22.1. Wypełnianie zmarszczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
22.1.1. Nietrwałe (wchłaniające się) materiały
wypełniające zmarszczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
22.1.2. Trwałe (niewchłaniające się) materiały
wypełniające zmarszczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
22.1.3. Inne środki stosowane do wypełniania
zmarszczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
22.2. Profilaktyka zmarszczek mimicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
22.3. Metody leczenia zmarszczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
22.3.1. Mezoterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
22.3.2. Embrioblasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
22.3.3. Elektroriduliza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
22.4. Operacje odmładzające twarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
22.4.1. Plastyka twarzy (lifting twarzy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
22.4.2. Plastyka czoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
22.4.3. Plastyka powiek (blefaroplastyka) . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
22.4.4. Operacje modelujące kształt warg . . . . . . . . . . . . . . . . 223
22.4.5. Plastyka obwisłego podbródka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
22.4.6. Plastyka szyi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
22.4.7. Korekcja odstających uszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
22.4.8. Operacje kosmetyczne nosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
22.4.9. Operacje kosmetyczne piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
22.4.10. Modelowanie sylwetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
22.4.11. Plastyka pozostałych części ciała . . . . . . . . . . . . . . . . 226
22.5 Operacje plastyczne a pielęgnacja skóry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

6
Budowa skóry
Skóra (cutis) jest najbardziej zewnętrznym narządem naszego
ciała, mającym dużą powierzchnię, która u dorosłego człowie-
ka wynosi ok. 1,5–1,8 m2.

i jej przydatków Składa się z trzech głównych warstw: naskórka, skóry właściwej
oraz tkanki podskórnej (tłuszczowej), w obrębie których znaj-
dują się przydatki (mieszki włosowe, gruczoły łojowe i potowe,
paznokcie), a także naczynia krwionośne oraz nerwy.
Grubość skóry wynosi, w zależności od okolicy ciała, od 0,1 do
6–7 mm. Najgrubsza jest skóra dłoniowej powierzchni ręki oraz
podeszwy stopy, najcieńsza natomiast występuje w okolicach
powiek i warg.

2.1. Naskórek
Naskórek (epidermis) jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry.
Składa się z komórek zwanych keratynocytami, które są pogru-
powane w warstwy. Keratynocyty poszczególnych warstw róż-
nią się kształtem, żywotnością (zdolnością do namnażania) oraz
siłą przylegania do siebie.
Do warstw komórek naskórka (rys. 2.1) należą warstwy:
• podstawna (rozrodcza),
• kolczysta,
• ziarnista,
• rogowa.

2 Rys. 2.1. Naskórek

2.1.1. Warstwa podstawna (rozrodcza)
Warstwa podstawna to pojedynczy rząd żywych, o walcowa-
tym kształcie, komórek naskórka – keratynocytów, leżących na
błonie podstawnej. Błona podstawna jest zbudowana z mie-
szaniny białek, głównie kolagenu typu IV. Keratynocyty są po-
łączone za pomocą uwypukleń błon komórkowych, zwanych
desmosomami, natomiast do błony podstawnej przytwierdzają
je tzw. półdesmosomy. Komórki warstwy rozrodczej naskórka
dzielą się intensywnie i przesuwają ku górze, tworząc kolejne,
wyższe warstwy naskórka.
Oprócz keratynocytów, które stanowią ok. 90% wszystkich ko-
mórek warstwy podstawnej naskórka, występują także komórki
Langerhansa, komórki Merkla oraz melanocyty.
Komórki Langerhansa stanowią element układu odporno-
ściowego. Ich zadaniem jest wychwytywanie antygenów,
czyli substancji potencjalnie szkodliwych dla organizmu
(np. bakterii) i zapoczątkowywanie reakcji obronnych.
Komórki Merkla to receptory czuciowe. Są bardzo nielicz-
ne – stanowią ok. 1% wszystkich komórek warstwy pod-
stawnej naskórka.
Melanocyty to komórki dendrytyczne (rozgałęzione) odpo-
wiedzialne za zabarwienie skóry. Zlokalizowane są w war-
stwie podstawnej, a ich liczne wypustki przenikają między
komórki wyższych warstw naskórka. Poprzez wypustki me-
lanocyty przekazują pigment innym komórkom naskórka,
wywołując w ten sposób zabarwienie skóry. Jeden mela-
nocyt zaopatruje 36 keratynocytów, które wspólnie z nim
noszą nazwę jednostki melanocytarnej (rys. 2.2).
Rys. 2.2. Jednostka melanocytarna
11
Melanocyty zawierają ziarnistości zwane melanosomami,
w których syntezowany jest barwnik skóry – melanina. Mela-
nosomy przemieszczają się wewnątrz melanocytów i poprzez
wypustki są przekazywane komórkom wyższych warstw naskór-
ka, czego efektem jest zabarwienie skóry. Kiedy się opalamy,
w melanosomach jest produkowana większa ilość melaniny, co
powoduje silniejsze zabarwienie skóry. Od zdolności melano-
cytów do produkcji melaniny zależy karnacja, czyli naturalny
koloryt skóry.
2.1.2. Warstwa kolczysta
Składa się z kilku poziomów wielobocznych, mocno powiąza-
nych ze sobą komórek. W komórkach warstwy kolczystej two-
rzą się substancje tłuszczowe – ceramidy. W miarę przesuwa-
nia się komórek do wyższych warstw naskórka ceramidy zostają
uwalniane do przestrzeni międzykomórkowych, aby ostatecz-
nie zasilić cement wiążący komórki w warstwie rogowej.
2.1.3. Warstwa ziarnista
Warstwa ziarnista obejmuje kilka poziomów wrzecionowatych
komórek o spłaszczonych jądrach. W cytoplazmie tych komó-
rek występują ziarna keratohialiny zawierające produkt po-
średni w wytwarzaniu keratyny oraz ciałka Odlanda, będące
organellami produkującymi składniki spoiwa międzykomórko-
wego warstwy rogowej.
2.1.4. Warstwa rogowa
Warstwę rogową naskórka budują martwe, pozbawione jąder,
komórki zwane korneocytami. Korneocyty mają postać wrze-
cionowatych łusek, prawie w całości wypełnionych białkiem –
keratyną. Korneocyty są ze sobą połączone za pomocą korneo-
desmosomów i ułożone w sposób przypominający ułożenie
cegieł w murze.
Korneocyty tworzą trzy warstwy naskórka (rys. 2.3):
• jasną,
• zbitą,
• rozłączną.
się jednak, że ta równowaga z różnych względów zostaje za-
chwiana – na przykład w wyniku zbyt intensywnego opalania
się. Promienie UV, oddziałujące na skórę, powodują uszkodze-
nie struktur bariery ochronnej naskórka, co z kolei powodu-
je zwiększenie parowania wody. Organizm, broniąc się przed
nadmierną ucieczką wody, ogranicza nawadnianie warstwy ro-
gowej naskórka. Jeśli zawartość wody w warstwie rogowej spad-
nie poniżej 10%, pojawiają się objawy suchości.
Reakcją obronną na nadmierną ucieczkę wody ze skóry jest
także zwiększone rogowacenie naskórka. Martwe komórki na-
skórka zaczynają się złuszczać wolniej, co powoduje pogrubie-
nie warstwy rogowej. Ma to na celu zwiększenie bariery naskór-
kowej i w konsekwencji zmniejszenie utraty wody.
Rys. 3.1. Przepływ wody przez skórę: a) skóra zdrowa – równowaga
między nawadnianiem a TEWL; b) skóra z uszkodzoną barierą
naskórkową – wzmożone parowanie wody
Czynniki osłabiające funkcje skóry jako bariery i powo-
dujące wzmożone parowanie wody:
• Promieniowanie UV – niszczy strukturę płaszcza wod-
no-lipidowego oraz cementu międzykomórkowego
warstwy rogowej naskórka, dlatego osoby nadmiernie
korzystające z kąpieli słonecznych lub solarium cierpią
z powodu przesuszenia skóry.
28
• Warunki klimatyczne, takie jak niska temperatura,
wiatr, suchość powietrza, nadmierne ogrzewanie, dłu-
gotrwałe przebywanie w klimatyzowanych pomieszcze-
niach, wzmagają parowanie wody ze skóry.
• Środki chemiczne (detergenty) – usuwają płaszcz hy-
dro-lipidowy z powierzchni skóry, a także wypłukują
substancje tłuszczowe z cementu międzykomórkowego
warstwy rogowej.
• Niektóre środki lecznicze, np. leki z grupy retinoidów,
podawane doustnie w leczeniu trądziku pospolitego.
• Niewłaściwa pielęgnacja skóry – zdarza się, że prze-
suszeniu może ulec także skóra tłusta; dzieje się tak,
gdy osoby borykające się z nadmiernym przetłuszcza-
niem się skóry nadużywają środków odtłuszczających
(preparatów z zawartością alkoholu, kremów matują-
cych i innych), a to prowadzi do zachwiania równowagi
hydro-lipidowej i w konsekwencji – do nadmiernej utra-
ty wody.
• Skłonność genetyczna – elementem, który wzmacnia
funkcję naskórka jako bariery, jest płaszcz wodno-lipi-
dowy, czyli warstwa wody i tłuszczu pokrywająca po-
wierzchnię skóry. Jego obecność zapobiega nadmierne-
mu parowaniu wody, a tym samym wysuszeniu skóry.
Tłuszcz będący składnikiem płaszcza hydro-lipidowego
jest produkowany przez gruczoły łojowe. U niektórych
osób gruczoły łojowe pracują słabiej, produkując mniej
sebum, co powoduje obniżoną ochronę przed utratą
wody i w konsekwencji przesuszenie skóry.
• Wiek – w miarę upływu lat skóra traci zdolność wiąza-
nia wody – zmniejsza się poziom związków higroskopij-
nych (wiążących wodę), takich jak na przykład, należący
do NMF, kwas hialuronowy czy aminy wielocukrowe,
które są niezbędne do utrzymania właściwego nawilże-
nia; z wiekiem pogarsza się także wydajność gruczołów
łojowych i potowych, co upośledza strukturę płaszcza
hydro-lipidowego.
3.2.3. Choroby skóry objawiające się przesuszeniem
Suchość skóry może występować również w przebiegu niektó-
rych chorób, takich jak łuszczyca lub atopia. Mówimy wtedy
o tzw. suchości patologicznej.
Łuszczyca
Jest to choroba o podłożu genetycznym, co oznacza, że ro-
dzic może przekazać ją dziecku w drodze dziedziczenia, ale
nie jest możliwe przeniesienie jej w kontakcie bezpośrednim,
innymi słowy – nie można się nią zarazić. W łuszczycy do-
chodzi do przyspieszonego i niepełnego procesu rogowace-
nia naskórka. Podczas prawidłowego rogowacenia keratyno-
cyty intensywnie dzielą się w warstwie podstawnej naskórka,
a następnie przemieszczają w górę, tworząc kolejne warstwy
coraz bardziej wydłużonych komórek. W miarę tego proce-
su zanikowi ulegają jądra komórkowe i w warstwie rogowej
mamy już komórki zupełnie pozbawione jąder – martwe,
wypełnione w całości keratyną – korneocyty. W łuszczycy
natomiast komórki z warstwy podstawnej przemieszczają
się do warstwy rogowej kilkakrotnie szybciej, co powoduje,
że proces rogowacenia nie jest ukończony i komórki w war-
stwie rogowej są wciąż żywe. Skutkiem tego na powierzchni
skóry tworzą się charakterystyczne czerwonobrunatne grud-
ki pokryte srebrzystymi łuskami (rys. 3.2). Po zdrapaniu łuski
uwidacznia się błyszcząca powierzchnia oraz kropelka krwi.
Grudki mogą być pojedyncze lub zlewać się, tworząc wy-
siewy na rozległych przestrzeniach skóry. Po pewnym cza-
sie zmiany ustępują samoistnie, mają jednak skłonność do
nawracania. Pojawianie się zmian łuszczycowych może być
Rys. 3.2. Łuszczyca
29
wywołane przez różne czynniki drażniące skórę bądź przez
stres. Informacja o tym, czy klient gabinetu kosmetycznego
nie jest chory na tę chorobę, jest niezwykle istotna z punk-
tu widzenia planowania zabiegów kosmetycznych. Niektó-
re zabiegi, zwłaszcza te bardziej inwazyjne, mogą bowiem
wywołać atak choroby. Należą do nich na przykład niektóre
zabiegi złuszczające, takie jak mikrodermabrazja, złuszczanie
kwasami czy piling ziołowy.
Skóra atopowa
Skóra atopowa charakteryzuje się szczególną skłonnością do
pojawiania się reakcji alergicznych. Osoby z atopią mogą nad-
miernie reagować zarówno na alergeny wziewne (np. kurz,
pyłki roślin), pokarmowe, jak i te, które mają bezpośredni
kontakt ze skórą, na przykład składniki kosmetyków. Podczas
zetknięcia się z alergenem dochodzi do rozwinięcia się stanu
zapalnego zwanego atopowym zapaleniem skóry (rys. 3.3).
Skóra atopowa jest silnie przesuszona z widocznie pogrubio-
nym naskórkiem. Jej pielęgnacja jest szczególnie kłopotliwa,
ponieważ na większość kosmetyków reaguje alergią. W celu
zmniejszenia ryzyka wystąpienia objawów nadwrażliwości za-
leca się stosowanie środków nawilżających o działaniu hipo-
alergicznym. Głównymi kierunkami pielęgnacji skóry atopowej
jest jej intensywne nawilżanie oraz natłuszczanie.
Rys. 3.3. Skóra z zapaleniem atopowym
Zaskórniki otwarte (rys. 3.8 i 3.9) – umiejscowione są dość
płytko. Charakteryzują się występowaniem czarnego punkciku
na szczycie. Jest to spowodowane tym, że łój w kontakcie z po-
wietrzem utlenia się i przybiera czarne zabarwienie. Łatwo dają
się usunąć poprzez uciśnięcie skóry.
Rys. 3.8. Zaskórnik otwarty Rys. 3.9. Zaskórniki otwarte
Zaskórniki zamknięte (rys. 3.10 i 3.11) – mają barwę cielistą
lub białawą ze względu na brak kontaktu z powietrzem. Są to
czopy położone nieco głębiej niż zaskórniki otwarte, pokryte
całkowicie naskórkiem. Aby je usunąć, naskórek należy prze-
kłuć igłą jednorazową.
Rys. 3.10. Zaskórnik Rys. 3.11. Zaskórniki zamknięte
zamknięty
36
Prosak (rys. 3.12) – drobna zmiana skórna stanowiąca torbiel
gruczołu łojowego, spowodowana nadmiarem sebum. Ma bia-
ławe zabarwienie, lekko wystaje ponad powierzchnię skóry
i daje się usunąć po wcześniejszym nacięciu naskórka. Prosaki
mogą występować pojedynczo lub w grupach. Często umiej-
scawiają się w okolicach oczu, ale mogą także występować
w innych częściach twarzy i ciała.
Kaszak (rys. 3.13) – znacznie większa od prosaka torbiel gru-
czołu łojowego – rozmiarów ziarna grochu lub większa. Wy-
staje wyraźnie ponad powierzchnię skóry i także ma białawe
zabarwienie. Kaszaki usuwa się chirurgicznie.
Rys. 3.12. Prosaki
Rys. 3.13. Kaszak
3.3.2. Przyczyny powstawania skóry tłustej
Za głównych sprawców przetłuszczania się skóry uważa się
hormony. To właśnie one pełnią szczególną rolę w regulowaniu
pracy gruczołów łojowych.
Najważniejsze wśród hormonów regulujących poziom wydzie-
lania sebum są hormony płciowe: androgeny, estrogeny, pro-
gesteron, a także kortyzol, prolaktyna, hormon wzrostu oraz
insulina.
Hormony regulujące pracę gruczołów łojowych
• Androgeny – męskie hormony płciowe, wśród których
dominującą rolę odgrywa dihydrotestosteron (DHT).
DHT pobudza gruczoły łojowe do produkcji i wydzie-
lania sebum.
• Kortyzol – hormon kory nadnerczy, którego nadmiar
w organizmie, podobnie jak DHT, powoduje wzmo-
żone wydzielanie łoju. Kortyzol jest hormonem, który
w znacznych ilościach wydziela się podczas stresu. To
tłumaczy pogorszenie się stanu skóry tłustej w sytu-
acjach zwiększonego napięcia, a zwłaszcza w okresie
długotrwałego stresu.
• Dehydroepiandrosteron (DHEA) – podobnie jak korty-
zol należy do hormonów wydzielanych przez korę nad-
nerczy, którego nadmiar wzmaga wydzielanie łoju.
• Progesteron – jego nadmiar, a raczej zwiększony po-
ziom w stosunku do niskiego poziomu estrogenów, po-
woduje wzmożone wydzielanie sebum. Wysoki poziom
progesteronu w stosunku do estrogenów obserwuje się
w drugiej połowie cyklu miesiączkowego u kobiet, czego
skutkiem, w tym czasie, jest powiększenie się gruczołów
łojowych, zwiększenie tłustości skóry (zwłaszcza w stre-
fach łojotokowych) oraz pojawienie się zaskórników
i stanów zapalnych.
• Prolaktyna – hormon wydzielający się w organizmie
w znacznych ilościach w okresie ciąży, co tłumaczy po-
jawianie się kłopotów z cerą u kobiet ciężarnych.
• Estrogeny – żeńskie hormony płciowe produkowane
przez jajniki, które działają hamująco na gruczoły łojo-
we, powodując obniżenie wydzielania sebum.
37
• Hormon wzrostu – hormon produkowany przez przy-
sadkę mózgową, którego nadmiar przyczynia się do za-
burzeń pracy gruczołów łojowych.
• Insulina – hormon trzustki biorący udział w regulacji
gospodarki cukrowej w organizmie. Wpływa także na
zwiększenie podziałów komórkowych wśród komórek
wydzielniczych gruczołów łojowych (sebocytów).
Nasilenie objawów łojotoku często jest związane także z niewła-
ściwą pielęgnacją skóry. Zdarza się, że osoby mające tłustą cerę
odtłuszczają ją przy użyciu agresywnych, drażniących środków,
na przykład na bazie alkoholu. Takie działania, zwłaszcza gdy są
stosowane w sposób ciągły, przynoszą odwrotny skutek – skóra
regularnie pozbawiana swej naturalnej warstwy tłuszczowej za-
czyna się przed tym bronić, produkując jeszcze więcej tłuszczu.
Panujące wszechobecnie przekonanie o wpływie pewnych
składników diety (np. czekolady czy pikantnych potraw) na
pracę gruczołów łojowych nie zostało potwierdzone badaniami
naukowymi.
3.3.3. Choroby skóry o podłożu łojotokowym
Występowanie łojotoku sprzyja powstawaniu niektórych cho-
rób skóry, do których należą: trądzik pospolity, trądzik różowa-
ty, łojotokowe zapalenie skóry oraz łupież.
Choroby skóry o podłożu łojotokowym
trądzik trądzik łupież łojotokowe
pospolity różowaty łojotokowy zapalenie skóry
(acne vulgaris) (rosacea) (pityriasis (dermatitis
seborrhoica) seborrhoica)

Rys. 4.14. Masaż wirowy
Rys. 4.15. Kąpiel perełkowa
Rys. 4.16. Bicze szkockie
60
Masaż metodą Jacqueta – stosowany w pielęgnacji skóry trą-
dzikowej. Polega na ugniataniu fałdów skóry prowadzącemu do
oczyszczenia ujść gruczołów łojowych z zalegającej wydzieliny
oraz rozbijaniu trądzikowych grudek niezapalnych.
Masaż punktowy (akupresura) – wchodzi w zakres medycyny
alternatywnej. Polega na uciskaniu lub nakłuwaniu określonych
punktów na ciele. Opiera się na założeniu, że na ciele człowie-
ka występują punkty, których pobudzenie wykazuje różne efek-
ty ogólnoustrojowe, np. łagodzenie bólu, łagodzenie depresji,
poprawianie ostrości widzenia, regulowanie zaburzeń seksual-
nych, wspomaganie leczenia nadciśnienia tętniczego lub cho-
roby wrzodowej żołądka. Masaż punktowy w wersji japońskiej
zwany jest masażem Shiatsu.
Masaż stref refleksyjnych stóp – polega na uciskaniu recepto-
rów refleksyjnych znajdujących się w obrębie skóry stóp. Opie-
ra się na założeniu, że wszystkie narządy organizmu człowieka
mają swoje odpowiedniki w postaci zakończeń nerwowych
znajdujących się w skórze stóp. Badanie poszczególnych stref
refleksyjnych pozwala stwierdzić obecność zaburzeń funk-
cjonowania narządów im odpowiadających i wpływać na nie
przez zastosowanie odpowiednich technik uciskowych.
Masaż stemplami ziołowymi – pochodzi z Indonezji. W Pol-
sce znalazł wielu zwolenników dzięki swemu działaniu re-
laksującemu na ciało i umysł. Masaż odbywa się za pomocą
rozdrobnionych ziół zawiniętych w bawełnianą tkaninę, przy-
pominających stemple (rys. 4.17). Na początku zabiegu na ciele
rozprowadza się ciepły olej. Następnie dwa stemple zanurza się
w oleju rozgrzanym do 120 °C i rozpoczyna masaż. Początko-
wo ruchy masażysty są dynamiczne, z czasem, w miarę stygnię-
cia stempli, ulegają spowolnieniu. W trakcie zabiegu stosowane
zioła wydzielają wonne olejki, które wnikają w skórę oraz uno-
sząc się w powietrzu, pobudzają zmysł węchu. Masaż całego
ciała trwa ok. 60 min.
Masaż bańką chińską (rys. 4.18) – polega na masowaniu tka-
nek przy użyciu gumowej bańki. Bańkę przykłada się do po-
wierzchni skóry i lekko ją uciska, co powoduje wytworzenie
podciśnienia, w wyniku czego skóra zostaje zassana. Następnie
przyssaną bańką wykonuje się okrężne ruchy zgodnie z zasada-
mi masażu klasycznego. Przed rozpoczęciem masażu na skórze

Rys. 4.17. Masaż stemplami ziołowymi
Rys. 4.18. Masaż bańką chińską
Rys. 4.19. Masaż rolkowy
rozprowadza się preparat ułatwiający poślizg. Zabieg prowadzi
do przekrwienia skóry, poprawy przepływu krwi i chłonki, ła-
godzi obrzęki. Nie powinien być stosowany m.in. u osób ze
zwiększoną skłonnością do tworzenia się siniaków. Masaż bań-
ką chińską wykorzystuje się m.in. w terapii cellulitu.
Masaż rolkowy (rolletic) (rys. 4.19) – odbywa się przy użyciu
urządzenia z obracającym się walcem wyposażonym w drew-
niane rolki. Rolki ocierają się o ciało, masują tkanki z dużą siłą.
Masaż tego typu może obejmować całe ciało lub wybrane jego
części. Jest polecany w terapii cellulitu oraz otyłości.
Masaż ultradźwiękowy (mikromasaż tkanek) – działa na
poziomie komórkowym. Wykorzystuje działanie aparatu wy-
twarzającego ultradźwięki. Ultradźwięki są stosowane w ko-
smetyce do przeprowadzania zabiegów złuszczania martwych
komórek naskórka (piling kawitacyjny) oraz wprowadzania do
skóry substancji czynnych (sonoforeza). Towarzyszący zabie-
gom mikromasaż pobudza mikrokrążenie i komórkową prze-
mianę materii. Powoduje to stymulację usuwania toksyn oraz
lepsze przyswajanie składników odżywczych. Ponadto masaż
ultradźwiękowy ma działanie bakteriobójcze, co sprzyja pielę-
gnacji skóry łojotokowej skłonnej do trądziku.
Pytania i zadania kontrolne
1. Omów mechanizmy starzenia się skóry.
2. Czym się różni cera atroficzna od cery zniszczonej?
3. Omów kierunki pielęgnacji skóry starczej.
4. Wyjaśnij, jakie znaczenie ma stymulacja fibroblastów
w pielęgnacji skóry starczej.
5. Wymień składniki kosmetyków o działaniu
odmładzającym i scharakteryzuj ich działanie.
6. Jakie zabiegi pielęgnacyjne stosuje się do odmładzania
skóry?
7. Omów znaczenie masażu w pielęgnacji starzejącej się
skóry.
9.1.2. Białka (proteiny)
Białka są podstawowym materiałem budulcowym organizmu
człowieka. Wchodzą w skład większości jego struktur. Składają
się z mniejszych podjednostek, zwanych peptydami, a te z ko-
lei z aminokwasów. W organizmie człowieka wyróżnia się 21
aminokwasów, które układając się w różne konfiguracje, tworzą
różnorodne białka. Niektóre, tzw. aminokwasy endogenne,
organizm może wyprodukować samodzielnie. Inne natomiast,
stanowiące prawie połowę znanych aminokwasów – amino-
kwasy egzogenne, muszą być bezwzględnie dostarczone z ze-
wnątrz wraz z pożywieniem. Dostarczanie aminokwasów egzo-
gennych zawartych w odpowiednich produktach spożywczych
jest konieczne, aby organizm mógł zbudować potrzebne mu
białka.
Przykładowo, do wytworzenia keratyny – głównego składnika
warstwy rogowej naskórka, włosów i paznokci – organizm musi
otrzymać wraz z pożywieniem tzw. aminokwasy siarkowe, czyli
cysteinę i metioninę. Bogate w te składniki rośliny strączkowe
czy produkty zbożowe, takie jak soja, otręby lub płatki owsiane,
są zatem cennym składnikiem pożywienia mającym znaczny
wpływ na prawidłowy stan oraz wygląd skóry.
Źródłem białek w pożywieniu są zarówno produkty pochodze-
nia zwierzęcego, jak i roślinnego.
98
9.1.3. Tłuszcze (lipidy)
Lipidy stanowią materiał zapasowy organizmu; ich najważniej-
szą funkcją jest magazynowanie energii. W sytuacji nadmier-
nej, w stosunku do możliwości spalenia, podaży energii wraz
z pożywieniem następuje gromadzenie jej w postaci tłuszczu
w komórkach tkanki podskórnej. Jeśli natomiast zapotrzebowa-
nie na energię wzrasta, a jej zasób pochodzący bezpośrednio
z pożywienia jest niewystarczający, wówczas następuje proces
odwrotny, czyli uruchomienie rezerw poprzez uwolnienie tłusz-
czu z tkanki tłuszczowej.
Tłuszcze, oprócz swojej funkcji energetycznej, są także ma-
teriałem budulcowym dla niektórych struktur organizmu, na
przykład cementu międzykomórkowego warstwy rogowej na-
skórka. Cement jest zbudowany z substancji lipidowych, któ-
rych odpowiednia zawartość warunkuje właściwości ochronne
naskórka. Lipidy naskórkowe, jako substancje nierozpuszcza-
jące się w wodzie, stanowią dla niej barierę nie do pokonania,
co zapewnia skórze ochronę przed nadmiernym parowaniem
wody i w konsekwencji wysuszeniem. Niektóre substancje
tłuszczowe wchodzące w skład cementu międzykomórkowego
nie mogą być tworzone wewnątrz organizmu, a ich prawidłowa
zawartość zależy od podaży w pożywieniu. Należą do nich tzw.
niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Bogatym
źródłem tych składników są niektóre oleje roślinne (np. olej sło-
necznikowy, lniany), a także tłuszcze pochodzące z ryb (tran).
Odpowiednio zbilansowana dieta, bogata w NNKT, warunkuje
prawidłowe funkcjonowanie skóry i w konsekwencji jej zdrowy
wygląd (wpływ NNKT na skórę omówiono szerzej w rozdz. 11).
Substancje tłuszczowe, w formie tzw. fosfolipidów, budują tak-
że błony komórkowe wszystkich komórek ciała.
9.1.4. Witaminy
Witaminy to grupa substancji chemicznych, których zadaniem
jest regulowanie różnych procesów zachodzących w organi-
zmie. Witaminy, które nie mogą być syntetyzowane przez orga-
nizm, muszą być regularnie dostarczane z zewnątrz wraz z po-
żywieniem. Witaminy mają różnorodną budowę. Najogólniej
dzieli się je na dwie grupy:
• witaminy rozpuszczalne w tłuszczach – A, D, E, K;
• witaminy rozpuszczalne w wodzie (czyli pozostałe) – PP, H,
C, kwas foliowy, kwas pantotenowy, witaminy z grupy B.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Witamina A (retinoidy)
Mianem witaminy A określa się retinol oraz jego pochodne: re-
tinal i kwas retinowy.
Do retinoidów zalicza się:
• retinol,
• retinal,
• kwas retinowy.
Witamina A pełni ważną funkcję w procesie widzenia, ponie-
waż wchodzi w skład rodopsyny i jodopsyny – barwników od-
bierających bodźce świetlne. Jej niedobór może być przyczyną
gorszego widzenia przy słabym oświetleniu, czyli tzw. kurzej
ślepoty lub nawet utraty wzroku. Ponadto witamina A pobudza
wzrost u dzieci i młodzieży oraz pomaga w utrzymaniu prawi-
dłowej odporności organizmu.
Kosmetyczne znaczenie witaminy A
W kosmetyce witamina A pełni bardzo ważne funkcje. Podob-
nie jak witaminy E i C jest zaliczana do tzw. witamin młodości.
Wykazuje zdolności regeneracyjne w odniesieniu do komórek
i tkanek skóry. Bierze udział w odbudowie kolagenu i elasty-
ny, przyspiesza gojenie się ran oraz wygładza zmarszczki. Re-
guluje proces keratynizacji naskórka, ułatwiając odklejanie
się martwych komórek warstwy rogowej. Przyczynia się tym
samym do wygładzenia i polepszenia kolorytu skóry. Ponadto
99
jest antyoksydantem. Chroniąc struktury skóry przed uszkodze-
niami wywołanymi działaniem wolnych rodników, przyczynia
się do opóźniania objawów procesu starzenia. Skutkiem nie-
doboru witaminy A mogą być zaburzenia w obrębie skóry, wło-
sów i paznokci. Skóra staje się wtedy sucha, łuszcząca. Może
pojawiać się rogowacenie okołomieszkowe. Zwolnieniu ulega
proces gojenia się ran.
Zalecane dzienne spożycie witaminy A dla osób dorosłych wy-
nosi 700 μg dla kobiet i 900 μg dla mężczyzn. Nie należy prze-
kraczać zalecanych dawek ze względu na możliwość wystąpie-
nia skutków ubocznych.
Witamina A występuje przede wszystkim w produktach pocho-
dzenia zwierzęcego, jak: mięso i jego przetwory (głównie wą-
tróbka), ryby, jaja, mleko i produkty mleczne, tłuszcze zwierzę-
ce, tłuszcze z ryb (tran). Spore zasoby witaminy A znajdują się
także w warzywach (marchewce, dyni, szpinaku, sałacie, zie-
lonym groszku, pomidorach, rzeżusze, brokułach) i owocach
(morelach, wiśniach, śliwkach, pomarańczach). Produkty te
nie zawierają czystej witaminy, tylko tzw. prowitaminę A, czyli
β-karoten. Jest to barwnik roślinny, który po dostaniu się do or-
ganizmu jest przekształcany w aktywną witaminę A. β-karotenu
nie można przedawkować, ponieważ organizm przekształca
go w witaminę w takich ilościach, jakich aktualnie potrzebuje.
Przyjmowanie dużych dawek tej substancji przez dłuższy czas
prowadzi do lekkiego, pomarańczowobrunatnego zabarwienia
skóry. Dzięki tej właściwości jest on składnikiem doustnych su-
plementów diety, których celem jest uzyskanie ciemniejszego,
jakby nieco opalonego odcienia skóry.
10.4.1. Masaż aromaterapeutyczny
Masaż aromaterapeutyczny jest formą masażu klasyczne-
go, w którym w celach terapeutycznych używa się olejków
eterycznych.
W zależności od rodzaju zastosowanego olejku może mieć
działanie przeciwcellulitowe, wyszczuplające, ujędrniające
skórę, zwalczające objawy starzenia lub inne. Może także re-
laksować lub przeciwnie – stymulować tkanki. Wykonuje się go
odpowiednio przygotowanym preparatem, na który składa się
olej bazowy – nośnik i specjalnie dobrany olejek lub mieszankę
olejków eterycznych. Mieszanka jest zwykle skuteczniejsza od
pojedynczego olejku ze względu na występujący efekt synergii
działania jej poszczególnych składników.
Nierozcieńczonych olejków nie wolno stosować bezpośred-
nio na skórę.
Nośnikami olejków eterycznych najczęściej są tłuszcze roślinne
(np. oliwa z oliwek, olej z kiełków pszenicy, z awokado, z na-
sion winogron, orzechów laskowych, słodkich migdałów), które
dzięki swym właściwościom poślizgowym umożliwiają wykona-
nie masażu (tab. 10.1). Dodatkową zaletą olejów roślinnych jest
ich pielęgnacyjne działanie na skórę, które wynika z zawartości
cennych składników odżywczych, takich jak nienasycone kwa-
sy tłuszczowe (w tym niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe
– NNKT), fosfolipidy, fitosterole czy też witaminy (głównie wita-
mina E). Oleje roślinne mogą być bardziej lub mniej tłuste. To
zróżnicowanie ma znaczenie dla doboru nośnika w zależności
od rodzaju skóry. Bardziej tłuste oleje są polecane jako nośni-
ki olejków w masażu skóry suchej, spierzchniętej, natomiast te
dobrze wchłaniające się, które nie tworzą silnej warstwy tłusz-
czu na powierzchni skóry, doskonale nadają się do masażu cery
tłustej.
Tabela 10.1. Oleje roślinne używane podczas masażu
Przykłady olejów roślinnych polecanych jako nośniki olejków
eterycznych do masażu skóry
suchej tłustej
• olej awokado • olej migdałowy
• olej z kiełków pszenicy • olej winogronowy
• oliwa z oliwek • olej z orzechów laskowych
• olej z ogórecznika • olej słonecznikowy
116
Preparat do masażu przygotowuje się, mieszając 10 ml (1 łyż-
kę stołową) oleju z 3–5 kroplami olejku eterycznego. Jeśli po-
trzebujemy większej ilości preparatu, zwiększamy odpowied-
nio dawki poszczególnych składników, zachowując podane
proporcje.
Dobierając olejki, zawsze kierujemy się preferencjami pacjen-
ta, ponieważ zastosowanie zapachu, którego nie akceptuje,
mogłoby zniweczyć efekt zabiegu. Natura oferuje nam sze-
roki wachlarz olejków o podobnych właściwościach, dlatego
z powodzeniem możemy dobierać je tak, aby ich dobroczyn-
ne działanie na skórę szło w parze z przyjemnymi doznaniami
węchowymi pacjenta. Przygotowując mieszankę, należy także
pamiętać, że nie powinna ona zawierać więcej niż 5 różnych
olejków eterycznych.
Masaż aromaterapeutyczny może mieć charakter ogólny (gdy
masowane jest całe ciało pacjenta) lub miejscowy (np. masaż
pleców czy stóp). W celach terapeutycznych powinien być
wykonywany w serii 10–15 zabiegów przeprowadzanych co
drugi dzień.
10.4.2. Kąpiel aromaterapeutyczna
Kąpiel aromaterapeutyczna (rys. 10.2), podobnie jak masaż, łą-
czy w sobie obydwie drogi wprowadzania olejków eterycznych
do organizmu. Rozprowadzony w wodzie olejek po pierwsze
wnika w skórę, a po drugie ulatniając się powoli, jest inhalowa-
ny wraz z powietrzem do płuc.
Przygotowując kąpiel aromaterapeutyczną, wannę napełniamy
ciepłą wodą. Należy zwrócić uwagę, aby woda nie była gorą-
ca, gdyż spowodowałoby to zbyt szybkie ulotnienie się olejków
i w konsekwencji ich utratę. Następnie dodajemy odpowiednio
dobrany – zarówno do rodzaju terapii, jak i upodobań pacjenta
– olejek eteryczny lub mieszankę kilku olejków. Podobnie jak
przy masażu także w tym przypadku mieszanka nie powinna
zawierać więcej niż 5 różnych olejków eterycznych. Nie nale-
ży stosować pianotwórczych płynów do kąpieli, ponieważ wy-
twarzana przez nie piana pochłania olejki i uniemożliwia ich
kontakt ze skórą. Kąpiel aromaterapeutyczna powinna trwać
15–30 minut. Wskazane jest, aby w jej trakcie masować ciało,
zbierając olejki z powierzchni wody. Po zakończeniu kąpieli nie
należy spłukiwać skóry, a jedynie osuszyć ją ręcznikiem.
Kąpiel aromaterapeutyczna może mieć charakter ogólny (gdy
poddajemy jej całe ciało) lub może też być stosowana na wy-
brane jego partie (np. ręce lub stopy).
Rys. 10.2. Kąpiel aromaterapeutyczna
10.4.3. Kompres aromaterapeutyczny
Kompresy stosuje się wtedy, gdy celem zabiegu ma być oddzia-
ływanie miejscowe, na ograniczony obszar ciała, np. w leczeniu
opryszczki, rany, stanu zapalnego czy nadwyrężonego stawu.
Kompres przygotowuje się, nasączając gazę, watę lub tkaninę
roztworem olejku eterycznego w ciepłej wodzie, w proporcji
5 kropli olejku na 100 ml wody. Kompres przykłada się na pod-
dawane kuracji miejsce, przykrywa folią i owija szalem, aby nie
obniżać jego temperatury.
10.4.4. Inhalacje olejkami eterycznymi
Olejki eteryczne są substancjami o charakterze lotnym. Uwol-
nione z kominka aromaterapeutycznego, preparatu do masażu
czy też mieszaniny do kąpieli wysycają powietrze, umożliwiając
wdychanie ich przez człowieka. Proces wprowadzania olejków
do organizmu przez drogi oddechowe nazywa się inhalacją.
Inhalacja olejkami eterycznymi może odbywać się:
• przy użyciu kominków aromaterapeutycznych;
• w saunach aromaterapeutycznych;
117
• przy zastosowaniu nośników olejków typu Potpourri;
• podczas masażu lub kąpieli aromaterapeutycznej;
• w trakcie seansów aromaterapeutycznych przeprowadza-
nych w specjalnych, dobrze wentylowanych pomieszcze-
niach lub w kapsule Wellness.
Kominek aromaterapeutyczny
Jest to proste urządzenie składające się z naczynia, w którym
umieszcza się rozprowadzone w wodzie olejki eteryczne, oraz
ze świeczki umieszczonej pod nim (rys. 10.3). Płomień świeczki
podgrzewa zawartość naczynia i uwalnia parę wraz z zawartymi
w niej olejkami, które następnie nawaniają powietrze. W komin-
ku umieszcza się 15–20 kropli olejku na ok. 2 łyżki wody. Inha-
lacje z użyciem kominka są dosyć łagodną formą aromaterapii,
dlatego nie określa się maksymalnego czasu zabiegu. Kominek
aromaterapeutyczny może być stale stosowany w gabinecie ko-
smetycznym lub SPA do nawaniania powietrza, dzięki czemu
klient już od pierwszych chwil swego pobytu w takim miejscu
czuje atmosferę relaksu i wypoczynku. Ponadto może stanowić
uzupełnienie innych zabiegów aromaterapeutycznych, takich jak
masaż czy kąpiel. Wówczas należy jednak pamiętać o dobraniu
olejków odpowiednio do celu kuracji.
Rys. 10.3. Kominek aromaterapeutyczny
Sauny aromaterapeutyczne
Aromaterapię można łączyć z seansami w saunie. Stosuje się ją
najczęściej w tzw. suchej saunie fińskiej (rys. 10.4), gdzie pa-
nuje wysoka temperatura (nawet do 100 °C) przy stosunkowo
 Olejek cedrowy Olejek eukaliptusowy
(Cedrus Atlantica Bark Oil) – otrzy- (Eucalyptus Globulus Leaf Oil) – po-
mywany przez destylację drewna zyskiwany z liści eukaliptusa – drze-
drzewa rosnącego w górach Atla- wa rosnącego w Australii. Wspo-
su. Odkażające właściwości olejku maga leczenie stanów zapalnych
cedrowego znane były już w sta- skóry, trądziku. Ma właściwości od-
rożytności, kiedy z drewna cedro- świeżające. Bywa składnikiem ko-
wego były budowane świątynie. smetyków do stóp, past do zębów
Ulatniające się olejki dezynfeko- i płynów do płukania ust.
wały powietrze, zapobiegając epi-
demiom. Obecnie olejek z drzewa
cedrowego jest stosowany w sta- Olejek geraniowy
nach zapalnych skóry, łojotoku,
(Pelargonum Graveolens Flower Oil)
w leczeniu trądziku, oparzeń i owrzodzeń. Wykorzystywany
– otrzymywany w wyniku destylacji
jest także w preparatach antycellulitowych i wyszczuplających.
ziela geranium. Poprawia gospodar-
kę płynami, dzięki czemu może być
z powodzeniem stosowany w zabie-
Olejek cynamonowy z kory
gach antycellulitowych. Wprowa-
(Cinnamonum Zeylanicum Bark
dzony do organizmu stymuluje wydzielanie estrogenów, przyczy-
Oil) – w kosmetologii wykorzysty-
niając się do ujędrnienia, uelastycznienia skóry oraz złagodzenia
wany głównie do leczenia stanów
łojotoku. Wpływ olejku geraniowego na układ hormonalny może
zapalnych skóry oraz infekcji wi-
zaburzać działanie doustnych środków antykoncepcyjnych,
rusowych. W formie kompresów
zmniejszając ich skuteczność. Dlatego też nie zaleca się wykony-
może być stosowany w leczeniu
wania żadnych zabiegów z użyciem olejku u kobiet stosujących
opryszczki. IFRA ogranicza stężenie tego olejku w prepara-
tego typu antykoncepcję.
tach kosmetycznych do ilości nie większej niż 1%. Olejek ten
bywa często fałszowany tańszym olejkiem pozyskiwanym z liści
cynamonowca.
Olejek grejpfrutowy
(Citrus Grandis Peel Oil) – wyciska-
Olejek cytrynowy ny ze skórki grejpfruta. W kosme-
(Citrus Medica Limonum Peel Oil) tyce jest wykorzystywany do wspo-
– wyciskany ze skórki owocu cy- magania leczenia cellulitu oraz
tryny zwyczajnej. Charakteryzuje w zabiegach wyszczuplających.
się właściwościami rozjaśniającymi
skórę, dlatego bywa dodawany do
kosmetyków zmniejszających prze- Olejek z drzewa herbacianego
barwienia. Jest antyseptykiem, łago- (Melaleuca Alternifolia Leaf Oil) –
dzi stany zapalne, leczy łupież oraz opryszczkę. Ze względu na nie ma nic wspólnego z krzewem
możliwość działania toksycznego w obecności promieniowania herbacianym, który jest źródłem
UV, podobnie jak olejek bergamotowy, nie powinien być stoso- popularnego napoju – herbaty. Jest
wany na skórę wystawioną na działanie słońca. produktem destylacji liści i gałązek

122
drzewa herbacianego rosnącego naturalnie w Australii. Ole- Olejek kamforowy
jek ten ma wybitne właściwości przeciwbakteryjne, prze-
(Cinnamomum Camphora Bark Oil)
ciwgrzybiczne i przeciwwirusowe. Uznawany jest za jeden
– otrzymywany z korzeni i drewna
z najsilniejszych środków przeciwmikrobowych. Zwalcza
drzewa kamforowego. Ma właści-
wszelkiego rodzaju infekcje skóry. Jest skuteczny w leczeniu
wości przeciwzapalne, wspomaga-
trądziku, ran, owrzodzeń, opryszczki, łupieżu, grzybic skóry
jące gojenie się ran i odświeżające.
stóp i paznokci.
Jest stosowany do pielęgnacji skóry
trądzikowej.
Olejek hyzopowy
(Hyssopus Officinalis Leaf Oil) – Olejek kminkowy
uzyskiwany z liści krzewu zwa-
(Carum Carvi Fruit Oil) – uzyskiwa-
nego hyzopem. Wykorzystywany
ny z nasion kminku zwyczajnego,
jest do leczenia egzem, ran i stłu-
rośliny uprawianej w całej Europie,
czeń. Ma właściwości oczyszcza-
Azji i Ameryce Północnej. Jest przy-
jące skórę.
datny w zabiegach antycellulitowych i wyszczuplających.

Olejek imbirowy
Olejek z kopru włoskiego
(Zingiber Officunalis Root Oil) –
(Foeniculum Vulgare Oil) – poprawia
otrzymywany w wyniku destyla-
gospodarkę płynami w organizmie.
cji rozdrobnionego kłącza imbiru.
Stosuje się go w zabiegach antycellulitowych i wyszczuplających.
Ma silne właściwości dezynfek-
cyjne i aseptyczne. Jest stosowany
w aromaterapii przy różnego ro-
Olejek lawendowy
dzaju infekcjach skóry.
(Lavendula Angusifolia Herb Oil)
– pochodzi z lawendy lekarskiej
Olejek jałowcowy uprawianej w krajach basenu Mo-
rza Śródziemnego. Otrzymywany
(Juniperus Communis Fruit Oil)
przez destylację kwiatów. Podob-
– uzyskiwany w wyniku destyla-
nie jak wszystkie olejki eteryczne jest antyseptykiem, wspoma-
cji owoców jałowca pospolitego
ga leczenie ran i blizn. Działa przeciwtrądzikowo, łagodzi stany
rosnącego na wszystkich konty-
zapalne skóry, egzemy oraz grzybice.
nentach w strefie umiarkowanej.
Podobnie jak olejek geraniowy
wpływa na gospodarkę płynami,
Olejek lemongrasowy
przyczyniając się do zwalcza-
nia cellulitu. Przydatny jest także (Cymbopogon Schoenantus Oil) –
w zabiegach przeciw rozstępom, otrzymywany w wyniku destylacji
łojotokowi oraz w zabiegach trawy – palczatki cytrynowej – rosną-
wyszczuplających. cej w Azji Południowo–Wschodniej.

123
Olej z ogórecznika – bogaty Olej z orzechów włoskich – bo-
w niezbędne nienasycone kwa- gaty w niezbędne dla skóry kwasy
sy tłuszczowe (kwas linolowy tłuszczowe oraz witaminę E. Działa
i γ-linolenowy). Rozprowadzony przeciwzapalnie, kojąco, nawilżają-
na powierzchni skóry pozostawia co. Chroni skórę przed nadmierną
wyraźnie tłusty film. Ma właści- utratą wody oraz działaniem wol-
wości nawilżające, regenerujące, nych rodników.
ujędrniające. Stosuje się go do pie-
lęgnacji skóry suchej, zniszczonej
oraz dojrzałej. Olej palmowy – otrzymywany
z nasion palmy olejowej. Oprócz
NNKT zawiera także witaminy
Oliwa z oliwek – wyciskana z owo- E, A oraz karotenoidy. Ma zatem
ców oliwki europejskiej stanowi działanie odżywcze, regenerujące.
jeden z najstarszych środków ko- Normalizuje funkcje skóry oraz chroni ją przed uszkodzenia-
smetycznych. Oliwa wnika w skórę, mi spowodowanymi działaniem wolnych rodników.
w nieznacznym stopniu pozostawia-
jąc na jej powierzchni tłusty film.
Z uwagi na dużą zawartość cennych Olej z pszenicy – pozyskiwany
dla skóry składników aktywnych, jak z ziaren pszenicy zwyczajnej. Jest
witamina E, karotenoidy, fosfolipidy, bardzo bogaty w składniki odżyw-
jest chętnie stosowanym surowcem kosmetycznym. Wykorzy- cze, łatwo się wchłania w skórę.
stywana jest do produkcji kremów, balsamów, maseczek, mle- Chroni ją przed działaniem wolnych
czek kosmetycznych, preparatów do kąpieli oraz odżywek do rodników. Polecany w szczególności
włosów. Ma właściwości odżywcze, natłuszczające i przeciw- do cery suchej i dojrzałej.
zapalne. Koi i łagodzi przesuszoną skórę. Ponadto, dzięki za-
wartości karotenoidów i witaminy E, chroni skórę przed uszko-
dzeniami wywołanymi działaniem wolnych rodników. Sprzyja Olej z rokitnika – pozyskiwany
pielęgnacji suchej, dojrzałej skóry. Nie jest natomiast polecana z owoców. Jeden z bardziej cenio-
dla cery tłustej. nych w kosmetologii olejów roślin-
nych. Podobnie jak olej z makadamii,
choć w mniejszych ilościach, zawiera
Olej z orzechów laskowych – po- naturalnie występujący w skórze
zyskiwany z nasion leszczyny pospo- kwas palmitooleinowy, który łatwo
litej. Należy do olejów delikatnych, wnika w skórę. Pobudza regenerację skóry, normalizuje funkcje
niezbyt tłustych, dobrze wnikają- naskórka oraz zapobiega przedwczesnemu starzeniu. Wspomaga
cych w warstwę rogową. To czyni go leczenie ran i stanów zapalnych skóry, wykazuje lecznicze dzia-
wartościowym w pielęgnacji skóry łanie w przypadku trądziku pospolitego i egzemy. Dzięki zawar-
łojotokowej, która nie toleruje dodatkowej warstwy tłuszczu. tości karotenoidów i witaminy E chroni skórę przed szkodliwym
Olej z orzechów laskowych wzmacnia ścianki naczyń krwiono- działaniem UV. Pielęgnuje także włosy zniszczone rozjaśnianiem.
śnych, w związku z czym wykorzystywany jest także w prepa- Stosowany jest w preparatach przeciwstarzeniowych, nawilżają-
ratach do skóry skłonnej do powstawania rozszerzonych naczy- cych, promieniochronnych, łagodzących skórę po poparzeniach
nek oraz trądziku różowatego. słonecznych oraz w odżywkach do włosów.

138
Olej rycynowy – pozyskiwany z na- Olej sojowy – otrzymywany z nasion
sion rącznika pospolitego. Ma gęstą soi. Stanowi mieszaninę glicerydów
konsystencję. Po rozprowadzeniu na nasyconych i nienasyconych kwasów
powierzchni skóry lub włosów two- tłuszczowych. Wykorzystuje się go
rzy tłusty, trudno zmywalny film, co do natłuszczania skóry i włosów.
czyni go surowcem kosmetycznym
o silnych właściwościach ochron-
nych. Ponadto wykorzystywany jest Olej z wiesiołka – jeden z najbar-
do produkcji kosmetyków kolorowych, jak pomadki, kredki, dziej cenionych w kosmetologii ole-
jako środek ułatwiający wytworzenie i utrzymanie odpowied- jów roślinnych. Cechuje się wysoką
niej konsystencji preparatu. zawartością NNKT (ok. 80% skła-
du). Uzupełnia niedobory kwasu
γ-linolenowego (GLA) w skórze. Ma
Olej ryżowy – pozyskiwany z pęk- działanie nawilżające i regenerują-
niętych łusek ryżu. Normalizuje ce. Wspomaga barierę ochronną skóry. Koi i łagodzi podrażnie-
funkcje skóry, pobudza regenerację nia i stany alergiczne. Dzięki zawartości polifenoli chroni skó-
i hamuje procesy starzenia. Oprócz rę przed działaniem wolnych rodników. Wykorzystywany jest
NNKT zawiera witaminę E, fitoste- w leczeniu stanów zapalnych, alergicznych, egzemy i łuszczycy,
role. Dzięki zawartości pochodnej a także w preparatach nawilżających, przeciwstarzeniowych.
kwasu ferulowego – oryzanolu wy- Wskazany do pielęgnacji skóry wrażliwej.
kazuje silne właściwości antyoksy-
dacyjne i przeciwzmarszczkowe.
Olej winogronowy – pozyskiwany
z owoców winorośli. Dobrze się
wchłania, nie pozostawiając tłustego
Olej sezamowy – tłoczony z na-
filmu na powierzchni skóry, co czyni
sion sezamu. Jest tłusty, pozostawia
go przydatnym do pielęgnacji skóry
na powierzchni skóry ochronny
tłustej, a nawet trądzikowej. Oprócz
film. Działa nawilżająco, koi suchą,
NNKT zawiera witaminę E, flawono-
zniszczoną skórę. Wykorzystywany
idy, fitosterole oraz fosfolipidy. Działa zmiękczająco, nawilża-
w produkcji kremów odżywczych, balsamów nawilżających,
jąco i antyoksydacyjnie. Wykorzystywany także w preparatach
delikatnych mydeł, mleczek i szamponów.
przeciwstarzeniowych.

Olej słonecznikowy – otrzymy- Olej ze żmijowca – otrzymywany

wany przez wyciskanie nasion z nasion. Zawiera dosyć rzadko wy-
słonecznika. Dobrze się wchłania stępujące kwasy: stearydonowy oraz
w skórę, nie pozostawiając tłustego γ-linolenowy. Ma działanie nawilża-
filmu. Jego ogromną zaletą jest brak jące i regenerujące skórę. Łagodzi
właściwości komedogennych, co podrażnienia, stany zapalne, za-
oznacza, że nie powoduje powstawania zaskórników. Dzięki czerwienienia oraz swędzenie skóry.
temu jest dobry do pielęgnacji cery tłustej. Dzięki zawarto- Wykorzystywany jest w preparatach
ści witaminy E i karotenów ma właściwości antyoksydacyjne przeciwstarzeniowych, polecany
i przeciwzapalne. także do skóry wrażliwej.

139
Herbata chińska (Camellia sinensis L.) aktywnych wyciągu z kasztanowca należą: flawonoidy, garbni-
ki, kumaryny, saponiny (escyna), karotenoidy, cukry oraz kwas
Jest to krzew, którego ziele wykorzy-
polifenolowy. Wyciąg z kasztanowca wzmacnia, uszczelnia
stuje się do produkcji herbaty. Z liści
i przywraca elastyczność ściankom naczyń włosowatych. Dzięki
poddanych fermentacji otrzymuje
zawartości escyny działa przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie
się herbatę czarną, natomiast liście
i ściągająco. Przyspiesza wchłanianie siniaków. Wykorzystywa-
niesfermentowane stanowią źródło
ny do pielęgnacji cery naczyniowej oraz w profilaktyce trądziku
herbaty zielonej. Herbata zielona
różowatego. Jest często stosowanym składnikiem preparatów
ma więcej składników czynnych niż
łagodzących obrzęk nóg przy niewydolności żylnej.
czarna. Należą do nich flawonoidy, garbniki, polifenole, wita-
miny z grupy B, a także C, K i PP oraz kofeina. Ma właściwości
ściągające oraz ochronne przed szkodliwym działaniem wol- Koleus (Coleus forskohlii)
nych rodników. Ponadto działa przeciwzapalnie, łagodzi opu- Koleus zwany jest także pokrzywą
chliznę. Kompresy z herbaty były od dawna stosowane jako indyjską. Surowcem wykorzysty-
środki zmniejszające obrzęk powiek. Ze względu na zawartość wanym w kosmetologii jest korzeń,
kofeiny wyciąg z herbaty bywa stosowany w preparatach wy- którego charakterystycznym skład-
szczuplających i antycellulitowych. nikiem aktywnym jest forskolina
należąca do diterpenów. Działa
Jałowiec (Juniperus communis) przeciwzapalnie, a także wspomaga
spalanie tkanki tłuszczowej. Jest wy-
Zawiera juniperynę – olejek eterycz-
korzystywany jako składnik prepara-
ny – cukry oraz żywicę. Działa anty-
tów wyszczuplających. Ze względu na właściwości hamujące
septycznie oraz pobudzająco. Dzięki
procesy autoimmunologiczne znalazł zastosowanie w leczeniu
właściwościom obkurczającym na-
alergii oraz łuszczycy.
czynia może być stosowany w pre-
paratach antycellulitowych. Stanowi
składnik wielu kremów do masażu. Koper (Foeniculum capillaceum)
Głównym składnikiem aktywnym
Jeżyna (Rubus idaeus) wyciągu z kopru jest olejek eterycz-
ny. Ma on właściwości łagodzące
Wyciąg z jeżyny zawiera taninę,
i bakteriostatyczne. Łagodzi prze-
α- i β-hydroksykwasy (cytrynowy,
krwienie skóry, dlatego bywa stoso-
jabłkowy, salicylowy), flawonoidy
wany w preparatach pielęgnacyjnych
oraz terpeny. Obkurcza naczynia
do skóry wrażliwej i podrażnionej.
krwionośne, dlatego jest stosowany
w preparatach łagodzących opuchli-
znę nóg przy niewydolności żylnej. Kozieradka
(Trigonella foenum graecum)
Kasztanowiec zwyczajny Wyciąg z kozieradki zawiera m.in.
(Horse chestnut) tłuszcze, sole mineralne, substancje
żywiczne, śluzy, taninę oraz lecyty-
Jako surowiec kosmetyczny wyko-
nę. Wykorzystywany jest w prepa-
rzystuje się zarówno owoce i kwiaty,
ratach regenerujących, odżywczych
jak i korę. Do głównych składników
oraz nawilżających.

152
Krwawnik pospolity Len zwyczajny
(Achillea millefolium L.) (Linum usitatiassimum)
Do celów kosmetycznych wykorzy- Surowcem kosmetycznym są nasio-
stuje się liście i kwiaty krwawnika na bogate w oleje roślinne, białka,
bogate w takie substancje czynne, śluzy, glikozydy i kwasy organiczne.
jak: olejek eteryczny zawierający Wyciąg z lnu ma działanie prze-
m.in. azulen działający przeciw- ciwzapalne, ochronne i zmiękcza-
zapalnie, achileinę, garbniki, flawo- jące. Wspomaga gojenie się ran.
noidy, witaminy (A, C, E, K), NNKT Jest stosowany w trądziku, wypry-
oraz sole mineralne (miedzi, żelaza, skach skórnych, łuszczycy, wypry-
jodu, manganu). Wyciąg z krwawni- skach alergicznych, podrażnieniach,
ka ma silne właściwości gojące, przeciwzapalne, ściągające oraz stwardnieniach i zrogowaceniach
sebostatyczne. Jest cenionym składnikiem preparatów regulują- skóry szczególnie w okolicach ko-
cych wydzielanie łoju przeznaczonych zarówno do cery tłustej, lan, łokci i stóp.
jak i przetłuszczających się włosów. Działa także obkurczająco
na naczynia włosowate, dlatego bywa dodawany do prepara- Drzewo goździkowe
tów przeciwdziałających powstawaniu teleangiektazji. (Eugenia caryophyllus)
Zwana także goździkowcem ko-
Lawenda lekarska
rzennym. Wysuszone pąki kwiato-
(Lawendula officinalis)
we drzewa goździkowego wykorzy-
Głównymi składnikami czynnymi stuje się jako przyprawę (goździki).
lawendy jest zawarty w kwiatach Znaczenie kosmetyczne ma olejek
olejek eteryczny oraz garbniki. Po- eteryczny, który ma właściwości
nadto można wyróżnić: antocyjany, miejscowo znieczulające, przeciw-
kwasy organiczne oraz sole mineral- zapalne i bakteriobójcze. Jest wy-
ne. Charakteryzuje się działaniem korzystywany również do produkcji
przeciwbakteryjnym, przeciwzapal- perfum oraz jako składnik środków
nym, pobudzającym krążenie oraz regenerację skóry. Wspoma- odstraszających komary.
ga gojenie ran i stanów zapalnych skóry. Może być składnikiem
preparatów pielęgnacyjnych do wszystkich rodzajów cery – za- Lipa drobnolistna
równo suchej, tłustej, mieszanej, starczej, jak i naczyniowej. (Tilia cordata Mill)
Kwiaty lipy zawierają bardzo licz-
Lebiodka pospolita
ne flawonoidy, a także garbniki,
(Origanum vulgare)
witaminę PP, aminokwasy, olejek
Znana jako oregano – popularna eteryczny, śluzy, kwasy organicz-
przyprawa. Głównym jej składni- ne, fitosterole oraz sole mineralne.
kiem aktywnym jest olejek eterycz- Wyciąg z kwiatu działa przeciwza-
ny. Zawiera także garbniki, flawono- palnie oraz zmiękczająco. Chroni
idy i fitosterole. Działa łagodząco, wrażliwą skórę i łagodzi podraż-
przeciwświądowo i antyseptycznie. nienia; stosowany w preparatach
Wspomaga gojenie ran. hipoalergicznych.

153