Dr.

Ali Kemâl Belviranlı'nın '' Osmanlıca Metinler

Rehberi I'' Başlıklı Kitabın'da Kâf Harfinin Çeşitlerinin
İncelenmesi '' Seçme Metinler''
1
*Lemya' Kazım AYYAL
2
*Vefa' Cebbar SELMAN

Özet
Dil, anlamlı açık kelimelerdir. Kelime, birkaç harflerden
oluşmaktadır. Bâzen bir harf veya iki harften bâzen da daha fazla olur.
Bu araştırmamızda Osmanlıcada kâf harfini ele alacağız. Ancak
bu araştırmamızda kâf harfinin türlerinin bir açıklması yapacağız ve
Osmanlıca'da nasıl söylenip yazılıyordu.
Dr. Ali kemâl Belviranlının (Osmanlıca Metinler Rehberi I)
başlıklı kitabı ele alacağız. Dr. Ali Belviranlı, bu onun kitapta seçilmiş
osmanlı metinlerini topladı. Kâf harfini onunda bulunan kelimeleri
çıkaracağız ve kâf harfinin türlerine göre kelimeleri sınıflandıracağız.
Bundan sonra kelimedeki kaf harfinin yerini netleştireceğiz. Meselâ,
bâzen kelimenin kökünde bâzen da kelimedeki eki gelir. Bu harf ek
şekliyle gelirse, ekin türü ne olduğunu açıklayacğız ve onunda
kelimenin bulunduğu sayfa numarası ve satır yazılacaktır.
Kâf harfi ile ilgilenen Osmanlıca, yeni Türkçe ve Arapçasıyla
kaynaklar ve referansları çok okumak zorunda kaldık. Bu kaynaklar
bizim çalışmada belirtilecek.
Araştırmamızın amacı, budur: Osmanlıcada kâf harfinin türleri
ve modern Türkçe'de karşılıkların açıklanmasıdır; Çünkü okuyucu daha
kolay hale gelmektir.

Anahtar kelimeler: Dr. Ali Kemâl, Kâf harfi, kelimenin kökünde,

kelimedeki eki, Osmanlıca.

1
* Araştırma Görevlisi, İrak, Bağdat Üniversitesi, Diller Fakültesi, Türk Dili ve
Edebiyatı Bölümü, E- posta: lamyaakadhem@colang.uobaghdad.edu.iq
22
* Araştırma Görevlisi, İrak, Bağdat Üniversitesi, Diller Fakültesi, Türk Dili ve
Edebiyatı Bölümü, E- posta: wafaa73@colang.uobaghdad.edu.iq

1
Giriş
Dr. Ali Kemal Belviranlı Hayatı 1923 - 2003 :
Konya'da 1923'de doğdu. 11 yaşında hafızlığını tamamladı.
Arapça, Farsça ve özel olarak islami ilimler öğrendi. Lise yıllarında
Nuri Pişkin Bey ve Ali Ulvi Kurucu Bey'le Kapu Camii'nde
mukabeleler okudu. Konya Lisesini1944'te bitirdi. İstanbul üniversitesi
Tıp Fakültesinden 1947 da mezun oldu.
Öğrencilik yıllarından itibaren Osmanlının yetiştirdiği dönemde
musikişinasları ve çok değerli İslam alimleri ile temasları dostlukları
oldu. Yani '' Ali Kemal Belviranlı Beye Osmanlının son en iyi
insanlarının yetiştiği bir ehli gayret diyebilir''.
1952-1953 yıllarında İslam'ın Nuru adlı aylık seviyeli bir dergi
24 sayılık çıkardı. Hekimlik mesleğinde Konya'da sürdürdü. Konya'da
İmam Hatip ve Yüksek İslam Enstitüsü öğrencileriyle musiki ve
Osmanlıca çalışmaları yaptı. Aydın Fikirler Kulübü'nü kurdu. Sanat
faaliyetlerini ve fikir düzenli olarak devam ettirdi.1967 yılından sonra 6
yıl Londra'da kaldı. Mesleki çalışmalar yaptı. Ulaslararası İslami
Teşkilatların içinde aktif görevleri aldı.
Ali Kemal Belviranlı hem hafız, hem musikişinas, hem hattat,
hem doktor, hem yazar, rnütefekkir ve kelimenin tam anlamıyla
gönüllü insanıydı. 14 Eylül 2003'de Konya'da Ali Kemal Belviranlı
vefat etti. (https://www.sorbilene.com/forum/Konu-Dr-Ali-Kemal-BELVIRANLI-
kimdir-hayati-eserleri-olum-tarihi.html).

''Osmanlıca Metinler Rehberi I'' kitabına genel bir bakış :

Dr. Ali Kemâl Belviranlı'nın '' Osmanlıca Metinler Rehberi I''
(Seçme Metinler) başlıklı kitap hakkında, burada bir çalışmanın konusu
olarak ele alacağız; budur: Dil, edebiyat, bilim, etik ve diğerleri ile
ilgili çeşitli konularında seçilmiş Osmanlı metinlerin'den koleksiyondan
ibarettir. Dr. Ali Kemâl Belviranlı, Osmanlıca'dan Türkçe'ye seçilen
metinler için sadece transkripsiyon yapmıştı ve herhangi bir kelime
değiştirmedendir. Ancak bu kitabın sonunda anlamın öğrenmesi için
aynı kitabında bulunan Arapça ve Farsça kelimelerle küçük bir sözlük
yazmıştı.

2
Osmanlıca nedir?
Osmanlıca, Türk dilinin genel gelişmesi tarihinde ikinci
dönemde meydana gelen bir yazı dilidir.
Osmanlıcada kendi içerisinde çeşitli dönemlere ayrılır.
Selçuklar dönemi Türkçesini de içine alan Eski Osmanlıca (daha çok
Eski Anadolu Türkçesi kavramı kullanılmaktadır), XV. yüzyılın sonuna
kadar devam eder. XVI. yüzyıldan XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar
süren döneme klasik Osmanlıca adı denirdi. Tanzimttan sonra Batı
medeniyeti etkisinde gelişen edebiyatın dili ise yeni Osmanlıca'dır.
(TİMURTAŞ, 1999, s.1)

Osmanlıcanın gelişmesini ve geçirdiği dönemleri şöylece

gösterebilir:
1. Eski Osmanlıca ( Eski Anadolu Türkçesi ) XIII. XV.
2. Klâsik Osmanlıca XVI. – XIX.
3. Yeni Osmanlıca XIX. – XX. (GÖKER, 2001, s. 68).
Eski Anadolu Türkçesi döneminde dil oldukça sâde idi. XV.
yüzyılından sonra diline farsça ve arapça kelimeleri girmiştir. Daha
sonraki dönemlerde Türkçe duruluğu hepsi kaybetmiş. Hakimiyet
Farsça ve Arapçaya geirmiştir. Bu üçlü birleşik dil, yüksek seviyeye
özel bir zümre dili şeklini almıştır. Halk dilinden uzaklamıştır. Yeni
Osmanlıca döneminin sonlarında (1908 Meşrutiyet'ten sonra) mümkün
olmuştur. (TİMURTAŞ, 1999, s. 2).
Bu dil, Fârisî, Arabî ve Türk kelimelerden olmuştur . Osmanlıca
harf 32'den olmuştur. " ‫ا ب ﭗ ت ث ج ﭺ ح خ د ذ ر ز ﮊ س ش ص ض ط ظ ع غ‬
‫( "ف ق ك ﮒ ل م ن و ه ى‬ÖZKAN, 2000, s. 25).
Bu harfler özel bir şekliyle dudakların, dilin, dişlerin, boğazın,
damağın belli çıkıştan çıkan sesler, yâni kesilmiş sesleri ve bunlara
karşı olmak üzere kabul edilmiş resimler ve işaretlerdi . (KARAHAN ve
ERGÖNENÇ, 2000, s. 3)

Harfler çıkınca, kelime olur. '' kelime, kendisinde bir mâna

anlaşılıp ağızdan çıkan şeye derler''; bağ, ağaç, bal gibi.

3
 ''Harf, kendine göre bir durum ile ağzın belli olan yerinden
çıkan sestir''; ‫( ج‬cim), ‫( ك‬kaf) gibi ve harflerin o durumlarına hareke
derler''.
Osmanlıca, Anadolu, İstanbul ve Rumeli'de söylenen Türkçedir.
(TOPRAKLI ve YÜCEL, 2000, s.3).

Osmanlıca'da harfler, ince ve kalın olur. Harflerin bir kısmı

sesli, bir kısmı da sessiztir. Sessizler, ağızdan çıkmak için dâime sesli
denilen harflerden birinin yardıma muhtaç olurlar, bunlardan biriyle
birleşik ederek söyleyiş edirlirler; İşte, bu niteliklerinden dolayı şu
yardımcı ''sesli'' denilmiştir. (2 .‫ ص‬,....,‫)حسين جاهد‬.
Bu araştırmamız'da ''kâf '' harfini ve türlünü ele elecağız.
Osamanlıca'da bulunana ''kâf'' harfi, yeni Türkçe'de ''kâf '' harfinin dört
şekliyle telâffuz olunur: (GÜLENSOY ve FİDAN, 2004, s.2).
1. Kâf Arabî: ‫ كسمك‬kesmek, ‫ كوشك‬köşk.
2. Kâf Fârisi: ‫ ﮔوزه ل‬güzel, ‫ ﮔيزلى‬gizli.
3. Kâf Nûnî: ‫ بـﯕزه ر‬benzer, ‫ يوﯔ‬yün.
4. Kâf yâî: ‫ ايـﮔنه‬iğne, ‫ بك‬bey (4 .‫ ص‬,1340 ,‫)مدحت سعدهللا‬.
(‫ ك‬- kâf ) harfinin öğrenilmesi, Osmanlıca'da doğru
okunabilmesinde en önmli aşamalardan birisidir. (SAKİN, 2016, s. 51)
Aşağıda '' kâf '' harfin hepsinin şekillerine açıklamaları yapacağız:
1. Kâf-ı Arabî (kef ):
Türkçede ince seslilerle kullanılan ''k'' karşılığıdır. Bu harf ''ke''
ile ''ka'' arasında ve daha çok ''ka'ya'' yakın şekilde Arapça'da söyleyiş
edilir. (TİMURTAŞ, s. 28).
Bu iki harf, ince ve kalın iki ayrı sesine karşılık geldiği, ''‫ ق‬ka''
harfi, damağın gerisinde oluşur ve kalın sesli heceleri karşılıdır; kol
‫قول‬, kor ‫قور‬, koz ‫ قوز‬gibidir. '' ‫ – ك‬ke'' ise temelinde damağın önünde
oluşur ve ince sesli hecelerdeki /k/ harfini karşılıdır. Kül ‫كول‬, köm ‫كوم‬
(SAKİN, s. 51).

Dilin'de ''‫ '' ك‬harfinin söyleyiş daima incedir. ‫ اكمك‬ekmek, ‫أكشى‬

ekşi, ‫ كـﭽى‬keçi. (Timurtaş, 1999, s. 28)

4
 Ancak Arab kelimelerin'de bulunan ''‫ك‬- ke'' ince söyleyiş edilir.
(SAKİN, s. 52) .
‫ كاتب‬katip, ‫ كسب‬kesb gibidir. (2 .‫ ص‬,1322 ,‫ )مهري‬.
2. Kâf Fârisî (gef):
Türkçe'deki ince ''ge'' sesi de ''‫ ''ك‬harfi ile gösterilir. Bu ses
alfabede bir ''‫ '' ﮒ‬harfi bulunmaktaysa da çok ortak kullanılmamış. (‫كلمك‬
gelmek, ‫ كورمك‬görmek) gibidir. (SAKİN, s. 52) .
Farsçada biraz kalın şekilde söylenilir. Fakat Türkçede söylenişi
incedir. ‫ كرﭽك‬gerçek, ‫ كران‬giran) gibi. (TİMURTAŞ, s. 28).
3. Kâf- Nûnî: (sağır kef)
Türk harfi budur. Türkler'de (sağır kef) adı denir. (‫ بيـﯔ‬bin) gibi
(5 .‫ ص‬,‫هـ‬1329 ,‫)الحلبي‬. Kelime başında bulunmaz. İlgi hali ekinde ve iyelik
ekleriyle, fiil çekiminde 2. Kişi için kullanıldığından kâf-ı izâfet ve kâf-
ı hitâb adı alır. Bu kâf genel ve ünlüdür. ( ‫ ﺳﻨﯔ أوﯔ‬senin evin, ‫ ويرﯔ‬verin)
(TİMURTAŞ, s. 29).

4. Kâf-i yâi: ( ğ)
''Yumuşak y'' de adı denir Türkçeye özeldir. Farsça ve Türkçe
kelimelerde hece sonunda veya iki sesli arasında bulunan bâzı ince ''g''
olur. Yumuşamış ''y'' harfi şekline girmiştir. Bugün bulunan yazıda ''ğ''
harfiyle gösterilir. (‫ دكر‬değer, ‫ اوكــــوت‬öğüt, ‫ ديكر‬diğer) gibidir.
(TİMURTAŞ, 2. 29) .

''k'' ile biten kelime, ünlüyle başlayan bir ek aldıkları ''k'' sesi
yumuşar. Bu yumuşak /ğ / harfiyle gösterilir. (SAKİN, s. 53) .
Bu bilimsel çalışmada Dr. Ali kemâl Belviranlı'nın (Osmanlıca
Metinler Rehberi I ) ''seçme metinler'' başlıklı kitap'tan kâf harfinin
türlerini çıkarıp uygulamalı olarak ele alacağız. Ancak kelimenin
kökünden yada ek şekliyle gelen kâf türünü ve ekin türü bir açıklaması
yapacağız. 3*

Dayanılanan orjinal kitabına baş vurmak için bk. ( BELVİRANLI, ......, s. 4-12) *33

5
 1. Kâf Arabî:
Kâf harfinin kullanışı
Kelime Kelimenin kökünde Kelimede eki Sayfa Satır
‫ بيوك‬büyük kelimenin kökünde -------------- 4 10
‫ بيوكـلره‬büyüklere kelimenin kökünde -------------- 4 11
‫ سفيللكدن‬sefillikden -------------- isimden isim yapma 5 17
eki (-lik)
‫ جاهللكدن‬cahillikden -------------- isimden isim yapma 5 17
(-lik)
‫ ايكنجيسي‬ikincisi kelimenin kökünde -------------- 5 22
‫ كمال‬kamâl kelimenin kökünde -------------- 6 26
‫ كيمك‬kimin kelimenin kökünde -------------- 6 27
‫ عسكره‬askere kelimenin kökünde -------------- 6 35
‫ هركس‬herkes kelimenin kökünde -------------- 6 42
‫ ايسته مك‬istemek -------------- fiilden isim yapma 4 4
eki (-mek)
‫ عبادت اميمكدر‬ibadet -------------- fiilden isim yapma 4 7
etmekdir eki (-mek)
‫ اوكوزى‬öküzü kelimenin kökünde -------------- 8 61
‫ ﭽـوملك‬çömlek kelimenin kökünde -------------- 8 69
‫ ديركـن‬derken kelimenin kökünde -------------- 8 75
‫ كندي‬kendi kelimenin kökünde -------------- 8 76
‫ كوبريدن‬köprüden kelimenin kökünde -------------- 8 77
‫ كوبلـﯔ‬köpeğin kelimenin kökünde -------------- 8 79
‫ كوكدن‬gökden kelimenin kökünde -------------- 8 80
‫ يوركليلك‬yüreklilik kelimenin kökünde -------------- 9 81
‫ يوركليلك‬yüreklilik -------------- isimden isim yapma 9 81
eki (-lik)
‫ ديمكـدر‬demekdir -------------- fiilden isim yapma 9 82
eki (-mek)
ٔ‫كافّه‬- kaffe-i kelimenin kökünde -------------- 9 84
‫صــــــــــــــــــــــبرايمكدر‬ -------------- fiilden isim yapma 9 84
sabretmekdir eki (-mek)
‫ كوجلك‬güçlük -------------- isimden isim yapma 9 88
eki (-lük)
‫ ﭽـكيلير‬çekilir kelimenin kökünde -------------- 9 89
‫ دييه رك‬diyerek -------------- hal gerundiumun eki 9 91
(-erek)
‫ حال بوكه‬halbuki kelimenin kökünde -------------- 9 93
‫ ﮔوجلكلره‬güçlüklere -------------- isimden isim yapma 10 102

6
 eki (-lük)
‫ لكن‬lakin kelimenin kökünde -------------- 10 105
‫ حكمى‬hükmü kelimenin kökünde -------------- 10 109
‫ كالم‬kelam kelimenin kökünde -------------- 10 111
‫ حكمت‬hikmet kelimenin kökünde -------------- 10 111
‫ كيمك‬kemik kelimenin kökünde -------------- 8 80
‫ كنديسيني‬kendisini kelimenin kökünde -------------- 11 115
‫ كنديسته‬kendisine kelimenin kökünde -------------- 11 117
‫ ﭽـركين‬çirkin kelimenin kökünde -------------- 11 131
‫ كوتو‬kötü kelimenin kökünde -------------- 11 131
‫ كذب‬kizib kelimenin kökünde -------------- 12 136
‫ بك فنا‬pek fena kelimenin kökünde -------------- 12 137
‫ كاذب‬kazib kelimenin kökünde -------------- 12 142
‫ كسبـ‬kisb kelimenin kökünde -------------- 12 146
‫ كارينه‬kârına kelimenin kökünde -------------- 12 146
‫ ﭽـكرلر‬çekerler kelimenin kökünde -------------- 12 150

2. Kâf Fârisî:
Kâf harfinin kullanışı
Kelime Kelimenin kökünde Kelimede eki Sayfa Satır
‫ ﮔـون‬gün kelimenin kökünde -------------- 5 25
‫ ﮔـوزل‬güzel kelimenin kökünde -------------- 6 30
‫ ﮔـبيدر‬gibidir kelimenin kökünde -------------- 6 41
‫ ﮔـورمش‬görmüş kelimenin kökünde -------------- 7 52
‫ كوزلدر‬güzeldir kelimenin kökünde -------------- 8 66
‫ كـﭽنجه يه‬geçinceye kelimenin kökünde -------------- 8 77
‫ ﮔـوكدن‬gökden kelimenin kökünde -------------- 8 80
‫ ﮔـوجلك‬güçlük kelimenin kökünde -------------- 9 88
‫ ﮔـرى‬gerî kelimenin kökünde -------------- 9 88
‫ ﮔـيرى‬geri kelimenin kökünde -------------- 9 92
‫ كوجلك‬güçlük kelimenin kökünde -------------- 9 88
‫ كـوره‬göre kelimenin kökünde -------------- 9 97
‫ ﮔـوزلجه‬güzelce kelimenin kökünde -------------- 10 98
‫ هانـﮔـيسى‬hangisi kelimenin kökünde -------------- 10 99
‫ ﮔـوجلكلره‬güçlüklere kelimenin kökünde -------------- 10 102
‫ ﮔـبى‬gibi kelimenin kökünde -------------- 10 110
11 119
‫ ﮔـورمه سى‬görmesi kelimenin kökünde -------------- 11 118
‫ ﮔـورمزلر‬görmezler kelimenin kökünde -------------- 11 122

7
‫ ﮔـورمه ين‬görmeyen kelimenin kökünde -------------- 11 128
‫ ﮔـوروب‬görüb kelimenin kökünde -------------- 11 129
‫ ﮔـلير‬gelir kelimenin kökünde -------------- 11 137

3. Kâf Nûnî:
Kaf harfinin kullanışı
Kelime Kelimenin kökünde Kelimede eki Sayfa Satır
‫ آدملرﯔ‬adamların -------------- tamlayan eki (-ın) 4 12
7 52
‫ انسانـﯔ‬insanın -------------- tamlayan eki (-ın) 5 20
7 45
7 47
9 82
‫ كيمـﯔ‬kimin -------------- tamlayan eki (-ın) 6 27
‫مهدوميســــــــــــــــــــــــﯔ‬ -------------- (t. 2. k.) zamiri (-sun) 6 27
mahdûmusun
‫ ﭘـدريـﯕـز‬pederiniz -------------- iyelik eki (ç. 2. k.) 6 31
(-niz)
‫ بـﯕزر‬benzer kelimenin kökünde -------------- 6 35
‫ بونـﯔ‬bunun -------------- tamlayan eki (-un) 6 35
7 50
9 96
‫ علمـﯔ‬ilmin -------------- tamlayan eki (-in) 6 38
‫ آنـﯔ‬onun -------------- tamlayan eki (-un) 6 39
‫ مينويـﯔ‬meyvenin -------------- tamlayan eki (-in) 8 66
‫ عبادتـﯔ‬ibâdetin -------------- tamlayan eki (-in) 8 68
‫ ﭽـوملكـﯔ‬çomleğin -------------- tamlayan eki (-in) 8 70
8 71
‫ ديلنجينـﯔ‬dilencinin -------------- tamlayan eki (-in) 8 74
‫ كوبكـﯔ‬köpeğin -------------- tamlayan eki (-in) 8 79
‫ ايشـﯔ‬işin -------------- tamlayan eki (-in) 9 86
10 98
‫ صوﯕـنه‬sonuna kelimenin kökünde -------------- 9 86
‫ اوﯕـنه‬önüne kelimenin kökünde -------------- 9 87
‫ اﯔ اي‬en iyi Kelimenin kökünde -------------- 9 95
‫ صوﯕـره‬sonra kelimenin kökünde -------------- 10 99
‫ جسمـﯔ‬cismin -------------- tamlayan eki (-in) 10 109
‫باشقه لرينـﯔ‬ -------------- tamlayan eki (-ın) 11 123
başkalarının

8
‫ خويـﯔ‬huyun -------------- tamlayan eki (-un) 11 133
‫ خويلرﯔ‬huyların -------------- tamlayan eki (-ın) 11 132
‫ اﯔ فناسى‬en fenâsı kelimenin kökünde -------------- 11 132
‫ افترانـﯔ‬iftiranın -------------- tamlayan eki (-ın) 12 141
‫ خلقـﯔ‬halkın -------------- tamlayan eki (-ın) 12 145

4. Kâf Yâi:
Kaf harfinin kullanışı
Kelime Kelimenin kökünde Kelimede eki Sayfa Satır
‫ دﮔـرى‬değeri kelimenin kökünde -------------- 7 45
7 48
7 49
‫ سوديـﮔـى‬sevdiği -------------- partisipler (-dik-) + 4 2
(-i) iyelik eki(t.3. k.)
‫سومه ديـﮔـى‬ -------------- partisipler (-dik-) + 4 4
sevmedigi (-ı) iyelik eki (t. 3.k.)
‫ ديديـﮔـى‬dediği -------------- partisipler (-dik-) +
(-ı) iyelik eki (t. 3.k.)
‫ بيلديـﮔـى‬bildiği -------------- partisipler (-dik-) + 7 47
(-ı) iyelik eki (t. 3.k)
‫ دﮔـل‬değil kelimenin kökünde -------------- 8 63
‫ غلبـــــه ايتمكه‬galebe -------------- fiilden isim yapma 10 103
etmeğe eki (-mek-) + (-e)
yönelme eki
‫ كوبكـﯔ‬köpeğin -------------- ''k'' ile biten kelime, 8 79
ünlüyle başlayan bir
ek aldıklar ''k'' sesi
yumuşar. Yumuşak
''g'' harfiyle gösterir
‫ بـﮔـه نوب‬beğenib kelimenin kökünde -------------- 11 114
‫كورنمـﮔـه‬ -------------- fiildenisim yapme 11 133
görünmeğe eki(-mek-) + (-e)
yönelme eki

9
Sonuç
Dr. Ali Kemâl Belviranlı, Türkiye'de en ünlü karakterlerden
biridir. O, Osmanlıca seviyordu ve Türkçe, Arapça ve farsçasıyla
konuşuyordu; çünkü Osmanlıca, bu dillerinden karışım sayılır. Dr. Ali
Belviranlı, 4 cildinde seçilmiş bazı Osmanlı metinleri topladı. Bu
metinler içinde Arapça ve farsça kelimeleri vardır.. Osmanlıca,
dünyada en ünlü dillerden biridir. Osmanlıca'da, 32 harf vardır. Bazî
harfler, çeşitli şekillerle telâffuz edilir. Kâf harfi, bu harflerinden
biridir. Dr. Belviranlının (Osmanlıca Metinler Rehberi İ) başlıklı
kitaptan 4. sayfadan 12. sayfaya kâf harfin türlerini çıkardık. Son olarak
bu konu hakkında vardığımız sonuçlar şudur:
1. Kaf Arabî:
a) Kâf arabî, her zamanda orijinal Arap sözcüklerde geldi; (‫حكمى‬
hükmü, ‫ حكمت‬hikmet) gibidir.
b) Kâf arabî, ince ünlü uyumlu Türkçe sözcüklerinde geldi; (
‫ ايكينجيسى‬ikincisi , ‫ بيوك‬büyük) gibidir.
c) Kâf arabî, (-lik) isimden isim yapma ekinde geldi; (‫ســفيللكدن‬
sefillikden, ‫ جاهللكدن‬cahillikden) gibidir.
d) Kâf arabî, (-mek) fiilden isim ekinde geldi; ( ‫صــبرايتمكدر‬
sabretmekdir) gibidir.
e) Kâf arabî, (-erek) hal sığasînın ekinde geldi; (‫ دييه رك‬diyerek)
gibidir.
2. Kâf Farisî:
a) Kâf farisî, Türkçe kelimelerinde kelimenin başında geldi; ( ‫كون‬
gün, ‫ كوزل‬güzel) gibidir.
b) Kitaptan aldığımız sayfalarda kelimenin kökünde geldi ve ek
şekliyle gelmedi; (‫ ﮔـرى‬geri, ‫ ﮔـبى‬gibi) gibidir.
c) Kâf Farisî onunda geldiği Tüm kelimeler, ince ünlü uyumlu
kelimeler idi.
3. Kaf Nûnî
a) Kaf nûnî, kelimenin kökünde geldi; (‫ بـﯕـــزر‬benzer, ‫صوﯕـــره‬
sonra) gibidir.
b) (‫ﯔ‬- , -ın) Tamlayan ekinde geldi; (‫ ميــوه نـــﯔ رنـﮔـى‬meyvenin
rengü) gibidir.
c) (‫نـﯕـز‬- , -niz) çoğul ikinci kişinin iyelik ekinde geldi; (‫ﭘـدريـﮔز‬
pederiniz).

10
 d) (-sun) tekil ikinci kişinin zamirinde geldi; (‫ مهدوميسـﯔ‬-
mahdûmusun) gibidir.
4. Kâf Yâi
a) Kâf yâi, kelimenin kökünde geldi;(‫ دﮔـرى‬değeri) gibidir.
b) Kâf Yâi, (-dik-) partisip ekine (-i) tekil üçüncü kişinin iyelik eki
girdiğinde geldi. Yani (-diği) ekin şekli oldu ve ince ünlü
uyumlu oldu. (‫ سوديـﮔـى‬sevdiği) gibidir.
c) Kâf Yâi, (-mek-) fiilden isim yapma ekine (-e) yönelme eki
girdiğinde geldi ve ünlü uyumlu oldu. (‫ ﮔـورـ نمـﮔـه‬görünmeğe)
gibidir.
d) ''k'' ile biten kelimelerde, ünlüyle başlayan bir ek aldıklar ''k''
sesi yumuşar. Yumuşak ''ğ'' harfiyle gösterir. (‫كوبـﮔـﯔ‬
köpeğin)gibidir.
Görülüyor ki, çalışmanın sonunda, Dr. Ali Kemâl Belviranlının
(Osmanlıca Metinler Rehberi I) başlıklı kitapta, 4 sayfadan 12 sayfaya
bulunan kâf arabî en çok türleridir. Kâf nûnî, çalışmanın ele aldığını
aynî sayfalarında tamlayan ekin şekliyle en çok geldi.
Kaynakça
Türkçe kaynaklar
1. Dr. Ali Kemal Belviranlı, Osmanlıca Metinler Rehberi
(Seçme Metinler), I.C., İstanbul, Nedve Yayınları.
2. GÖKER, Osman, Uygulamalı Türkçe Bilgileri, I.C., Ankara,
Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2001.
3. GÜIENSOY, Tuncer ve FİDAN, Mustafa, Türkçe Yeni Sarf
ve Nahiv Dersleri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
4. KARAHAN, Leylâ ve ERGÖNENÇ, Dilek, Türkçe Sarf ve
Nahiv, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000.
5. ÖZKAN, Nevzat, Medhal-i Kavâ'id, Ankara, Türk Dil
Kurumu Yayınları, 2000.
6. SAKİN, Orhan, Osmanlı Türkçesi Rehberi (Başlangıç ve
İleri Seviye), İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2016.
7. TİMURTAŞ, Faruk. K., Osmanlı Türkçesi Grameri, III. C.,
9. Baskı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Yayınları, (yeni baskı), (1999).
8. TOPRAKLI, Recep ve YÜCEL, Dilek, İlm-i Sarf-ı Türkî,
Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000.

11
‫‪Osmanlıca kaynaklar:‬‬
‫جاهد‪ ،‬حسين‪ ،‬تركجه صرف ونحو‪ ،‬مطبعة أحمد أحسان‪1324 ،‬هـ‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫سعد هللا‪ ،‬مدحت‪ ،‬توركجه يـﯕـي صرف ونحو درسلرى‪ ،‬أســطنبول‪ ،‬شــركت مرتبيــه‬ ‫‪.2‬‬
‫مطبعه سى‪ 1340 ،‬هـ‪.‬‬
‫مهرى‪ ،‬مطول صرف عثماني‪ ،‬أستانبول‪ ،‬محمد بك مطبعه سى‪ 1322 ،‬هـ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬

‫‪:Arapça kaynaklar‬‬
‫الشريف الحلبي‪ ،‬مصطفى افندى سليمان زاده‪ ،‬كــنز اللغــة العثمانية‪ ،‬طبعــه سادســه‪،‬‬ ‫‪.1‬‬
‫دمشق الشام‪ ،‬مطبعة الفيحاء‪1329 ،‬هـ‪.‬‬
‫كامل‪ ،‬محمد‪ ،‬غاية األماني في تفصيل قواعــد اللســان العثمــاني‪ ،‬اسطنبول‪ ،‬مطبعــة‬ ‫‪.2‬‬
‫(قصبار) الكائنة في جادة الباب العالي‪ 1314 ،‬هـ‪.‬‬
‫‪:Elekitronik kaynaklar‬‬
‫‪1. https://www.sorbilene.com/forum/Konu-Dr-Ali-Kemal-‬‬
‫‪BELVIRANLI-kimdir-hayati-eserleri-olum-tarihi.html‬‬

‫المستخلص‬
‫دراسة انواع حرف الكاف في الكتاب الموسوم " دليل النصوص العثمانية ‪ " 1‬للدكتور‬
‫علي كمال بلفيرانلي "نصوص مختارة"‬
‫لمياء كاظم عيال‪*4‬‬

‫وفاء جبار سلمان‪*5‬‬

‫اللغة‪ ,‬هي كلمات واضحة ذات معنى وتتكون الكلمــة من عــدة حـروف‪ .‬أحيانـا ً تكــون‬
‫من حرف أو حرفين وأحيانا أكثر‪.‬‬
‫سنتناول في دراســتنا هــذه حــرف الكــاف في اللغــة العثمانيــة وســنعمل شــرح ألنــواع‬
‫حرف الكاف هنا وكيف كان يكتب ويلفظ في اللغة العثمانية‪.‬‬
‫سنتناول الكتاب الموسوم (دليل النصوص العثمانية المجلد األول) للدكتور علي كمال‬
‫ٌ‬
‫حيث قام الدكتور علي بلـڤـيرانلي في كتابهُ هــذا بجمــع نصــوص عثمانيــة مختــارة‪.‬‬ ‫بلـڤـيرانلي‪.‬‬
‫وسنستخرج الكلمات الموجود فيها حرف الكاف وسنصنف الكلمات حسب نــوع حــرف الكــاف‬
‫ومن ثُ َم نوضح موقع حرف الكاف في الكلمة ‪ .‬مثالً احيانا ً يكون في جذر الكلمة واحيانا ً أخــرى‬
‫* مدرس مساعد‪ ،‬العراق‪ ،‬جامعة بغداد‪ ،‬كلية اللغات‪ ،‬قسم اللغة واالدب التركي‪ ،‬ايميل‪:‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪lamyaakadhem@colang.uobaghdad.edu.iq‬‬
‫* مدرس مساعد‪ ،‬العراق‪ ،‬جامعة بغداد‪ ،‬كلية اللغات‪ ،‬قسم اللغة واالدب التركي‪ ،‬ايميل‪:‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪Wafaa73@colang.uobaghdad.edu.iq‬‬

‫‪12‬‬
‫ياتي الحقة في الكلمة‪ ,‬وسنوضح ما هو نوع االحقة إن أتي الحرف على شكل الحقة‪ ،‬وسنكتب‬
‫رقم الصفحة والسطر الموجودة الكلمة فيها‪.‬‬
‫كمــا إضــطررنا لقــراءة الكثــير من المصــادر والمراجــع باللغــة العثمانيــة والتركيــة‬
‫والعربية وسنذكر هذه المصادر في بحثنا‪.‬‬
‫أما الهدف من دراستي هو‪ :‬توضيح أنواع حرف الكاف في اللغة العثمانية وما يقابلــه‬
‫في اللغة التركية الحديثة لتصبح بشكل أسهل للقارئ‪.‬‬
‫الكلمات المفتاحية‪ :‬دكتور علي كمال‪ ،‬حرف الكاف‪ ،‬في جذر الكلمة‪ ،‬الحقـة في الكلمـة‪ ،‬اللغـة‬
‫العثمانية‪.‬‬

‫‪13‬‬