บทที่ 2

การให้เหตุผล การให้เงื่อนไขเชิงภาษา เชิงสัญลักษณ์

กระบวนการให้เหตุผล ซึ่งมีอยู่ในมนุษย์ชาตินั้น เป็นพลังอันสาคัญที่ช่วยให้มนุษย์สร้างอารยธรรม

ให้แก่โลกเรื่อย ๆ มา การที่มนุษย์มีกระบวนการของเหตุและผล มากกว่าสัตว์อื่น จึงเป็นผลให้มนุษย์มีความ
เหนือสัตว์อื่นเรื่อยมาทุกยุคทุกสมัย
แม้ว่าปัจ จุ บั นมนุ ษย์ส ามารถสร้ างเครื่องคานวณ (Computer) ช่วยแก้ปัญหาต่าง ๆ ได้แต่เครื่อง
คานวณต่าง ๆ ก็มิได้มีเหตุผลเหนือมนุษย์ เป็นเพียงแต่ทาตามคาสั่งที่มนุษย์ได้เรียบเรียงไว้เท่านั้น มนุษย์มีสิ่งที่
เหนื อกว่าเครื่ องคานวณคือ สามารถคาดคะเนหาความจริงใหม่ขึ้นมาได้เรื่อย ๆ อย่างไม่จบสิ้น แต่เครื่อง
คานวณไม่มีสิ่งที่กล่าวนี้
กระบวนการของเหตุผลนั้นเป็นปรากฏการณ์ทางจิต (Psychological phenomina) ซึ่งมนุษย์ใช้เป็น
เครื่องมือสื่อความหมายทางใจ (Mental talk) กระบวนการดังกล่าวนี้ เป็นการเรียบเรียงข้อเท็จจริงที่มีอยู่ เป็น
สื่อนาให้จิตสามารถสร้างข้อเท็จจริงใหม่ขึ้นมาได้อีก หรือเห็นด้วยกับข้อเท็จจริงใหม่ที่สร้างขึ้นมา การที่จิตของ
อีกคนหนึ่งสามารถรับส่งความหมายของข้อเท็จจริงใหม่ หรือเห็นพ้องด้วยกับข้อเท็จจริงใหม่ ด้วยความสบาย
ใจ หรือด้วยความยินดี ภาษาทางพระท่านพูดว่าเกิดญาณสื่อไปมาหากันและกันได้
การถ่า ยทอดของเหตุ ผ ลของอี กฝ่ า ยหนึ่ งไปยัง อี ก ฝ่ า ยหนึ่ ง เป็ นกระบวนการที่ ไ ม่ง่ า ยนั ก มีค วาม
จาเป็นต้องมีภูมิหลัง และประสบการณ์คล้ายกัน หรือระดับเดียวกันมาก่อน จึงจะเกิดญาณถ่ายทอดเหตุผลไปสู่
กันและกันได้
การศึกษาตรรกศาสตร์ เป็นศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับหลักการของกระบวนการให้เหตุผลที่สมเหตุสมผล
และเป็นการค้นหาเงื่อนไขที่จะพิจารณาจากเหตุหรือข้อกาหนดที่ยอมรับว่าจริง จะสามารถสรุปผลตามมา
อย่างไร ดังนั้นตรรกศาสตร์จึงมีประโยชน์เพื่อให้มนุษย์มีหลักเกณฑ์ในการให้เหตุผล ไม่หลงเชื่อสิ่งใดง่ าย ๆ
และมีเหตุผลในการตัดสินใจแก้ปัญหาต่าง ๆ ในชีวิตประจาวันได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ตรรกศาสตร์สัญลักษณ์
ในการศึกษาทางตรรกศาสตร์อาจใช้สัญลักษณ์แทนข้อความต่าง ๆ เพื่อความสะดวกในการพิจารณา
ข้อความและการใช้กฎเกณฑ์ต่าง ๆ โดยไม่ต้องคานึงถึงเนื้อหาในข้อความซึ่งจะเรียกว่า ตรรกศาสตร์สัญลักษณ์
ตรรกศาสตร์สัญลักษณ์ในทางตรรกศาสตร์มีรายละเอียดดังต่อไปนี้

1. ประโยค
การที่เราจะรู้ความคิดของมนุษย์ได้จะต้องแสดงออกได้ด้วยประโยค (Sentence) ดังนั้นภาษาที่ใช้ใน
การให้เหตุผลจึงต้องเกี่ยวข้องกับประโยคบางชนิด ดังนี้
ตัวอย่างของข้อความที่เป็นประโยค
1) ประเทศไทยอยู่ในทวีปเอเชีย (เป็นประโยคบอกเล่าที่เป็นจริง)
 2

2) สุรินทร์เป็นจังหวัดที่อยู่ในเขตภาคใต้ (เป็นประโยคบอกเล่าที่เป็นเท็จ)
3) 0 ไม่ใช่จานวนเต็ม (เป็นประโยคปฏิเสธที่เป็นเท็จ)
4) ไก่ไม่ใช่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม (เป็นประโยคปฏิเสธที่เป็นจริง)
5) กรุณาอย่าเดินลัดสนาม (เป็นข้อความที่แสดงการขอร้อง ซึ่งไม่สามารถ
บอกได้ว่าเป็นจริงหรือเท็จ)

2. ประพจน์
ประพจน์ (Propositions) หมายถึงประโยคบอกเล่าหรือประโยคเชิงปฏิเสธ ที่มีค่าความจริงเป็นจริง
หรือเป็นเท็จ อย่างใดอย่างหนึ่งและได้อย่างเดียวเท่านั้นในขณะหนึ่ง โดยทั่วไปนิยมใช้ตัวอักษรภาษาอังกฤษ
ตัวพิมพ์ p, q, r, s, แทนประพจน์ โดย
เรียกประพจน์ที่เป็นจริงว่า ประพจน์ที่มีค่าความจริงเป็นจริง เขียนแทนด้วย T (Truth) และ
เรียกประพจน์ที่เป็นเท็จว่า ประพจน์ที่มีค่าความจริงเป็นเท็จ เขียนแทนด้วย F (False)
ซึ่งประพจน์สามารถแบ่งออกได้ 2 ประเภท คือ
1. ประพจน์เชิงเดี่ยว (Simple statement) เป็นประพจน์ที่ไม่มีประพจน์อื่นเป็นส่วนประกอบและมี
ค่าความจริงเป็นจริงหรือเป็นเท็จอย่างหนึ่งอย่างใดในตัวเอง
2. ประพจน์ เชิงประกอบ (Compound statement) หรือประพจน์เชิงซ้อน เป็นประพจน์ที่มี
ประพจน์เชิงเดี่ยวเป็นส่วนประกอบ โดยใช้ตัวเชื่อมเชิงตรรกศาสตร์ ในการสร้างประพจน์
ตัวอย่างของประโยคที่เป็นประพจน์
1) วิภูเป็นนักดนตรี 2) นายภูผาเป็นคนฉลาด
3) 2 + 3 = 5 4) วันนี้อากาศแจ่มใส
5) นกมีปีก
จะเห็นว่าประพจน์มีส่วนประกอบ 2 ภาค คือภาคประธานและภาคคุณลักษณะของประธาน
ซึ่งเชื่อมด้วยคาว่า “เป็น”
ในกรณี ที่ป ระพจน์ ที่กาหนดไม่ มีตัว เชื่ อม “เป็น ” เราสามารถจัด รูปใหม่ ให้ ถูกต้ องโดยที่
ความหมายไม่เปลี่ยนไปได้ดังต่อไปนี้
2+3=5 หมายถึง จานวน 2 บวกกับ จานวน 3 เป็น จานวน 5
วันนี้อากาศแจ่มใส หมายถึง วันนี้ เป็น วันที่อากาศแจ่มใส
นกมีปีก หมายถึง นก เป็น สัตว์ที่มีปีก
จะพบว่าประพจน์ที่ไม่มีตัวเชื่อม “เป็น” จะเปลี่ยนรูปประพจน์ใหม่ โดยเติมคาว่า “เป็น”
หลังภาคประธาน แล้วพิจารณาว่าประธานเป็นอะไร (คน สัตว์ สิ่งของ หรือ อื่น ๆ ) ให้ตามด้วยสิ่งนั้นและเติม
คาว่า “ที”่ แล้วตามด้วยข้อความทั้งหมด ที่เหลือจากประพจน์เดิม
สาหรับข้อความที่ไม่สามารถบอกค่าความจริงได้ว่าเป็นจริงหรือเป็นเท็จอย่างใดอย่างหนึ่ง
ไม่ใช่ประพจน์
 3

ตัวอย่าง 1.1 ข้อความต่อไปนี้ไม่ใช่ประพจน์

1) x + 8 = 5
2) หล่อนเป็นนักแสดง
3) ไปไหนมา
4) ขอจงพระเจริญ
5) อย่าเดินลัดสนาม
นิเสธของประพจน์ หมายถึงประพจน์ที่ได้จากการปฏิเสธของประพจน์ใดประพจน์หนึ่งเช่น
นิเสธของประพจน์ “นายแดงเป็นคนดี” คือ “นายแดงไม่เป็นคนดี” หรือ “ไม่จริงที่ว่านายแดงเป็นคนดี” หรือ
“นายแดงเป็นคนไม่ด”ี หรือ “ที่ว่านายแดงเป็นคนดีนั้นไม่จริง”
นิเสธของประพจน์อาจจะเป็นประโยคบอกเล่าหรือประโยคเชิงปฏิเสธก็ได้ ขึ้นอยู่กับประพจน์
ที่นามาหานิเสธ เช่น นิเสธของประพจน์ “นายแดงไม่ได้เป็นครู” คือ “นายแดงเป็นครู” การวิเคราะห์ค่าความ
จริงของนิเสธขึ้นอยู่กับประพจน์เดิม นิเสธจะมรค่าความจริงตรงข้ามกับประพจน์ที่ทาให้เกิดนิเสธเสมอดัง
ตัวอย่าง เช่น
ระบบเลขฐานสิบ 1+2=3 เป็นจริง
นิเสธ คือ 1+2≠3 เป็นเท็จ
หรือ ระบบเลขฐานสิบ 5≥ 9 เป็นเท็จ
นิเสธ คือ 5<9 เป็นจริง
ตัวบ่งปริมาณ (Quantifier)
พิจารณาประโยคต่อไปนี้
คนทุกคนต้องตาย
คนทุกคนไม่ต้องตาย
คนบางคนต้องตาย
คนบางคนไม่ต้องตาย
ไม่มีคนแม้แต่คนเดียวที่ต้องตาย
ไม่มีคนแม้แต่คนเดียวที่ไม่ต้องตาย
มีคนอย่างน้อยหนึ่งคนที่ต้องตาย
มีคนอย่างน้อยหนึ่งคนที่ไม่ต้องตาย

พิจารณาข้อความข้างต้นทั้งหมด จะมีความหมายเหมือนกัน 4 คู่ ดังนี้

คนทุกคนต้องตาย และ ไม่มีคนแม้แต่คนเดียวที่ไม่ต้องตาย
คนทุกคนไม่ต้องตาย และ ไม่มีคนแม้แต่คนเดียวที่ต้องตาย
คนบางคนต้องตาย และ มีคนอย่างน้อยหนึ่งคนที่ต้องตาย
คนบางคนไม่ต้องตาย และ มีคนอย่างน้อยหนึ่งคนที่ไม่ต้องตาย
 4

กล่าวโดยสรุป ตัวบ่งปริมาณมี 2 ตัว คือ “ทั้งหมด (Universal quantifier)” และ “มีอย่างน้อยหนึ่ง

(Existensial quantifier)” แต่การนาไปใช้อาจจะใช้คาอื่นมาแทนที่ ซึ่งมีความหมายเหมือนเดิม เช่น
“คนทุกคน” มีความหมายเหมือนกับ “คนทั้งหมด”, “คนแต่ละคน”
“มีอย่างน้อยหนึ่งคน” มีความหมายเหมือนกับ “คนบางคน”

ข้อสังเกต
1. ในภาษาไทยหรือภาษาพูดบางทีจะ ละเว้น ตัวบ่งปริมาณ ทั้งหมด ไว้ เช่น
คนสุรินทร์เป็นคนไทย
แม่เป็นผู้เสียสละ
เป็นสิ่งที่ต้องระวัง เพราะความหมายของการกล่าวถึงภาคประธานของประพจน์ดังกล่าว คือ
คนสุรินทร์ทุกคนเป็นคนไทย
แม่ทุกคนเป็นผู้เสียสละ
2. คาที่เป็นคาเฉพาะ เช่น ชื่อคน สัตว์ สิ่งของ
นายวิภูเป็นนักดนตรี หมายถึงนายวิภูที่กล่าวถึงคนเดียวที่เป็ นนักดนตรี ไม่ใช่ว่า ใครก็ตามที่
ชื่อนายวิภูต้องเป็นนักดนตรี

3. ประพจน์เชิงประกอบ
ประพจน์ เ ชิง ประกอบ เป็ น ประพจน์ที่ มีป ระพจน์เชิ งเดี่ย วเป็น ส่ ว นประกอบ โดยใช้ ตัว เชื่ อมเชิ ง
ตรรกศาสตร์ ในการสร้างประพจน์ เนื่องจากข้อความที่ใช้ในชีวิตประจาวัน หรือใช้ในวิชาคณิตศาสตร์จะมี
ประโยคบางประโยคที่เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมเมื่อประโยคนั้น ๆ ถูกเชื่อมด้วยตัวเชื่อมซึ่งเป็นคาที่จะช่วยสร้าง
ประโยคใหม่ ๆ ให้มีความหมายกว้างขวางกว่าเดิม ซึ่งตัวเชื่อมตรรกศาสตร์ประกอบด้วย
“...และ...” เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ 
“...หรือ...” เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ 
“ถ้า...แล้ว...” เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ 
“...ก็ต่อเมื่อ...” เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ 
“...ไม่เป็นความจริงที่ว่า...” เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์

ตัวอย่าง 1.2 การสร้างประพจน์ใหม่ด้วยการเชื่อมประพจน์เข้าด้วยกัน

กาหนดให้ประพจน์ 2 ประพจน์ คือ
p แทน ญาญ่าเป็นคนร่าเริง
q แทน ญาญ่าเป็นคนรักต้นไม้
สามารถสร้างประโยคใหม่ด้วยการเชื่อมประโยคเข้าด้วยกันได้ดังนี้
1) ญาญ่าเป็นคนร่าเริงและญาญ่าเป็นคนรักต้นไม้
 5

เขียนเป็นสัญลักษณ์ได้เป็น p  q
2) ญาญ่าเป็นคนร่าเริงหรือญาญ่าเป็นคนรักต้นไม้
เขียนเป็นสัญลักษณ์ได้เป็น p  q
3) ถ้าญาญ่าเป็นคนร่าเริงแล้วญาญ่าเป็นคนรักต้นไม้
เขียนเป็นสัญลักษณ์ได้เป็น p  q
4) ญาญ่าเป็นคนร่าเริงก็ต่อเมื่อญาญ่าเป็นคนรักต้นไม้
เขียนเป็นสัญลักษณ์ได้เป็น p  q
5) ไม่เป็นความจริงที่ว่าญาญ่าเป็นคนร่าเริง
เขียนเป็นสัญลักษณ์ได้เป็น p
6) ไม่เป็นความจริงที่ว่าญาญ่าเป็นคนรักต้นไม้
เขียนเป็นสัญลักษณ์ได้เป็น q
ประพจน์ต่าง ๆ ที่สร้างขึ้นจากประพจน์เชิงเดี่ยวด้วยตัวเชื่อมตรรกศาสตร์ มีรายละเอียดดังต่อไปนี้

3.1 ประพจน์รวม (conjunction) เป็นประพจน์ที่เกิดจากการเชื่อมประพจน์เชิงเดี่ยวในลักษณะที่

เป็นการยืนยันทั้งสองส่วน ด้วยตัวเชื่อม “และ” (and) รวมถึงคาว่า “กับ” “แต่” ซึ่งจะใช้สัญลักษณ์ “  ”
ถ้าให้ p และ q แทนประพจน์เชิงเดี่ยว ประพจน์รวมของ p และ q เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์
p  q อ่านว่า “ p และ q ” โดยมีตารางทดสอบค่าความจริง (truth – table) ดังนี้

ตารางที่ 1.1 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจน์รวม

p q pq
T T T
T F F
F T F
F F F

3.2 ประพจน์เลือก (disjunction) เป็นประพจน์ที่เกิดจากการเชื่อมประพจน์เชิงเดี่ยวในลักษณะที่

เป็นการรับรองอย่างน้อยหนึ่งส่วน ด้วยตัวเชื่อม “หรือ” (or) ซึ่งจะใช้สัญลักษณ์ “  ” โดย “หรือ” ใน
ความหมายเชิงตรรก หมายถึง เลือกอย่างใดอย่างหนึ่งหรือทั้งสอง มีความหมายเช่นเดียวกับ “หรือ/และ”
ถ้าให้ p และ q แทนประพจน์เชิงเดี่ยว ประพจน์เลื อกของ p และ q เขียนแทนด้ว ย
สัญลักษณ์ p  q อ่านว่า “ p หรือ q ” โดยมีตารางทดสอบค่าความจริง (truth – table) ดังนี้
 6

ตารางที่ 1.2 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจน์เลือก

p q pq
T T T
T F T
F T T
F F F

3.3 ประพจน์แบบเงื่อนไข (condition) เป็นประพจน์ที่เกิดจากการเชื่อมประพจน์เชิงเดี่ยวใน

ลักษณะแจ้งเหตุสู่ผล โดยแสดงเงื่อนไขหรือเหตุผล ด้วยตัวเชื่อม “ถ้า...แล้ว...” (if…then…) ซึ่งจะใช้สัญลักษณ์
“”
ถ้าให้ p และ q แทนประพจน์เชิงเดี่ยว ประพจน์ เงื่อนไขของ p และ q เขียนแทนด้วย
สัญลักษณ์ p  q อ่านว่า “ถ้า p แล้ว q ” โดยมีตารางทดสอบค่าความจริง (truth – table) ดังนี้

ตารางที่ 1.3 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจน์เลือกแบบเงื่อนไข

p q pq
T T T
T F F
F T T
F F T

3.4 ประพจน์เงื่อนไขสองทาง (bicondition) เป็นประพจน์ที่เกิดจากการเชื่อมประพจน์เชิงเดี่ยว

ด้วยตัวเชื่อม “...ก็ต่อเมื่อ...” (…if and only if…) ซึ่งจะใช้สัญลักษณ์ “  ”
ถ้าให้ p และ q แทนประพจน์เชิงเดี่ยว ประพจน์เงื่อนไขสองทางของ p และ q เขียน
แทนด้ ว ยสั ญ ลั ก ษณ์ p  q อ่ า นว่ า “ p ก็ ต่ อ เมื่ อ q ” ซึ่ ง เป็ น ประพจน์ ที่ มี ค วามหมายเหมื อ นกั บ
 p  q    q  p  โดยมีตารางทดสอบค่าความจริง (truth – table) ดังนี้
ตารางที่ 1.4 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจน์เลือกแบบเงื่อนไขสองทาง
p q pq
T T T
T F F
F T F
F F T
 7

3.5 ประพจน์นิเสธ (negations) หรือปฏิเสธ คือประพจน์ที่แสดงค่าความจริงตรงกันข้ามกับ

ประพจน์เดิมซึ่งจะใช้แทนด้วยคาว่า ไม่ (not) ใช้สัญลักษณ์ “ ” ลงไปข้างหน้า
ถ้าให้ p แทนประพจน์ เชิงเดี่ยว ประพจน์นิเสธ เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ p อ่านว่า
“นิเสธ p ” โดยมีตารางทดสอบค่าความจริง (truth – table) ดังนี้
ตารางที่ 1.5 ตารางทดสอบค่าความจริงของประพจน์เลือกแบบเงื่อนไขสองทาง
p p
T F
F T

4. การหาค่าความจริงของประพจน์เชิงประกอบ
การหาค่าความจริงของประพจน์เชิงประกอบจะอาศัยข้อตกลงที่เกี่ยวกับค่าความจริงของประพจน์ซึ่ง
เกิดจากตัวเชื่อมเชิงตรรกต่าง ๆ จากการวิเคราะห์ด้วยค่าความจริง (truth – table analysis) และการ
วิเคราะห์ด้วยแผนภาพ (diagramatic analysis) ซึ่งแบ่งได้ 2 กรณี ดังนี้
4.1 กรณีกาหนดค่าความจริงของประพจน์เชิงเดี่ยวมาให้ จะสามารถวิเคราะห์ได้ด้วยตารางค่า
ความจริงข้างต้นหรือใช้แผนภาพต้นไม้
ตัวอย่าง 1.3 จงวิเคราะห์ค่าความจริงของประพจน์  p  q   r เมื่อกาหนดให้
p เป็นจริง
q เป็นเท็จ
r เป็นจริง
วิธีทา
 p  q r
T F T

T F

T
 8

4.2 กรณีไม่กาหนดค่าความจริงของประพจน์เชิงเดี่ยวมาให้ จะต้องวิเคราะห์ทุกกรณีที่เป็นไปได้ ซึ่ง

จะมีกี่กรณีนั้นขึ้นอยู่กับจานวนประพจน์เชิงเดี่ยวที่เป็นส่วนประกอบ โดยถ้ามีประพจน์เชิงเดี่ยว n ประพจน์
เป็นส่วนประกอบ ค่าความจริงของประพจน์เชิงประกอบจะมี 2n กรณี การวิเคราะห์ทาได้ โดยการสร้าง
ตารางค่าความจริง
ตัวอย่าง 1.4 จงวิเคราะห์ค่าความจริงของประพจน์  p q   p
วิธีทา
p q p q p  q  p q   p
T T F F F T
T F F T F T
F T T F F T
F F T T T T

5. ประพจน์สมมูลกัน (equivalent statement)

ประพจน์สมมูลกัน คือการที่ประพจน์ทั้งสองมีความหมายเหมือนกัน นั่นคือ ประพจน์ทั้งสองมีค่า
ความจริงเหมือนกันทุกกรณี ซึ่งเขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ “  ”
ถ้า ประพจน์ P สมมูลกับประพจน์ Q แทนด้วยสัญลักษณ์ “ P  Q ”
แต่ถ้า ประพจน์ P ไม่สมมูลกับประพจน์ Q แทนด้วยสัญลักษณ์ “ P  Q ”
การตรวจสอบการสมมูลกันของประพจน์ สามารถทาได้ 2 วิธี ดังนี้
5.1 การสร้างตารางค่าความจริง
5.2 การใช้สมบัติการสมมูลกันของประพจน์
ประพจน์ที่สมมูลกัน ได้แก่
1)  p   p
2) p  q  p  q
3) p  q  q  p
4) p  p  p
5) p  p  p
6) p  q  q  p
7) p  q  q  p
8) p   q  r    p  q   r
9) p   q  r    p  q   r
10) p   q  r    p  q    p  r 
 9

11) p  q  r    p  q   p  r 
12)  p  q  p q
13)  p  q  p q
14) p  q   p  q  q  p

ตัวอย่าง 1.5 จงทดสอบว่า  q  p    p  q  หรือไม่

วิธีทา
วิธีที่ 1 สร้างตารางค่าความจริงได้ดังนี้
p q p pq q p  p  q
T T F T F F
T F F F T T
F T T F T T
F F T F T T

จากตาราง ประพจน์ q  p และประพจน์  p  q  ประพจน์ทั้งสองมีค่าความจริงเหมือนกันทุกกรณี

ดังนั้น  q  p    p  q 

วิธีที่ 2 ใช้สมบัติการสมมูลกันของประพจน์ได้ดังนี้
q  p  p  q
p q p  q
p  q  p  q
ดังนั้น  q  p   p  q

6. สัจนิรันดร์และข้อขัดแย้ง
รูปแบบของประพจน์เชิงประกอบที่ประพจน์เชิงเดี่ยวจะเป็นจริงหรือเป็นเท็จก็ตาม ค่าความจริงของ
ประพจน์เชิงประกอบเป็นจริงเสมอ จะเรียกว่า สัจนิรันดร์ (tautology) และรูปแบบของประพจน์เชิงประกอบ
ที่ประพจน์เชิงเดี่ยวจะเป็นจริงหรือเป็นเท็จก็ตาม ค่าความจริงของประพจน์เชิงประกอบเป็นเท็จเสมอ จะ
เรียกว่า ข้อขัดแย้ง (contradiction) การตรวจสอบสัจนิรันดร์ สามารถทาได้ 3 วิธี ดังนี้
1. การสร้างตารางค่าความจริง
2. วิธีหาข้อขัดแย้ง ใช้ในกรณีที่ตัวเชื่อมรวมของประพจน์เป็น ,  มีวิธีการดังนี้
1) สมมติให้ค่าความจริงของประพจน์นั้นเป็นเท็จ
2) หาค่าความจริงของประพจน์เชิงเดี่ยว
 10

3) ทาการทดสอบโดยการแทนค่าของประพจน์เชิงเดี่ยว
- ถ้าเกิดข้อขัดแย้ง สรุปว่า เป็นสัจนิรันดร์
- ถ้าไม่เกิดข้อขัดแย้ง สรุปว่า ไม่เป็นสัจนิรันดร์
3. ทดสอบโดยการใช้สมบัติสมมูลในกรณีที่ตัวเชื่อมประพจน์เป็น 
เช่น P  Q โดยที่ P, Q แทนประพจน์ใด ๆ ถ้าทดสอบได้ว่า P  Q ดังนั้นจะได้ว่า P Q
เป็นสัจนิรันดร์
 11

การให้เหตุผล
การให้เหตุผล หมายถึง ลักษณะอย่างหนึ่งของการคิดเพื่ออธิบายบางสิ่งบางอย่าง ซึ่งอาจใช้หลักฐาน
หรือข้ออ้างที่เกิดจากการสังเกต หรือใช้ข้อความต่าง ๆ ที่ได้รับการยอมรับหรือได้รับการพิสูจน์แล้วว่าถูกต้อง
เช่น ทฤษฎี หรือ กฎ เป็นต้น
กระบวนการให้เหตุผล แบ่งได้เป็น 2 ลักษณะใหญ่ ๆ คือ
1. เหตุผลเชิงนิรนัย (Deductive reasoning)
2. เหตุผลเชิงอุปนัย (Inductive reasoning)

1. เหตุผลเชิงนิรนัย
เป็นวิธีการให้เหตุผล ซึ่งเริ่มต้นด้วยเหตุใหญ่ (Major premise) และติดตามด้วยเหตุย่อย (Minor
premise) เมื่อพิจารณาดูความสัมพันธ์ระหว่างเหตุใหญ่ และ เหตุย่อยก็จะมีผลบังคับให้เกิดผลสรุปดังตัวอย่าง
ต่อไปนี้

ตัวอย่าง 1.6 เหตุ 1) สิ่งมีชีวิตทุกอย่างต้องตาย

2) สัตว์เป็นสิ่งมีชีวิต
3) นก เป็นสัตว์
ผลสรุป นกต้องตาย
ความตาย
สิ่งมีชีวิต
สัตว์
นก

ตัวอย่าง 1.7 เหตุ 1) ถ้านายดายังหายใจอยู่ แสดงว่านายดา ยังมีชีวิต

2) ขณะนี้นายดาหายใจอยู่
ผลสรุป ขณะนี้นายดายังมีชีวิต

สิ่งมีชีวิตอยู่
หายใจอยู่
ความตาย
นายดา
 12

ข้อสังเกตเกี่ยวกับเหตุผลเชิงนิรนัย
ประการแรก คือ มีเหตุใหญ่เป็นแม่บท ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ หรือเงื่อนไขอยู่ในรูปวงกว้าง เรียกว่าเป็น
การวางนัยทั่วไป (Generalization) ซึ่งในตัวอย่างที่หนึ่งการวางนัยทั่วไป คือ “สิ่งมีชีวิตทุกอย่างต้องตาย”
ทาหน้าที่เป็นเหตุใหญ่ และ “สัตว์เป็นสิ่งมีชีวิต” และ “นกเป็นสัตว์” เป็นเหตุย่อยลดหลั่นกันมา จึงทาให้
เกิดผลสรุปว่า “นกต้องตาย”
ประการที่สอง คือ เมื่อยอมรับว่าเหตุใหญ่และเหตุย่อยเป็นจริงแล้ว ผลจะต้องเป็นจริงด้วยถึงแม้ว่าจะ
ขัดกับความรู้สึกก็ตาม ดังตัวอย่างเช่น
เหตุ 1) นกทุกตัวต้องไม่มีหู
2) ค้างคาวมีหู
ผลสรุป ค้างคาวไม่ใช่นก

ค้างคาว นกทุกชนิด

สัตว์มีหู สัตว์ไม่มีหู

2. เหตุผลเชิงอุปนัย
เป็ น กระบวนการของเหตุและผล ซึ่งส่ วนที่เป็นเหตุประกอบด้ว ย เหตุห ลายอันซึ่งอิสระจากกันมี
น้าหนักและความสาคัญเท่า ๆ กัน เหตุทั้งหลายที่มีอยู่ไม่มีอันใดแสดงเป็นเหตุใหญ่หรือเป็นการวางนัยทั่วไปไว้
และในที่สุดเหตุเหล่านั้นก็รวมตัวกันเองมาเป็นผลสรุปอยู่ในรูปของการวางนัยทั่วไป
ตัวอย่าง 1.8 เหตุ 1) คนทุกคนต้องตาย
2) นกทุกชนิดต้องตาย
3) แมลงทุกชนิดต้องตาย
4) ต้นไม้ทุกชนิดต้องตาย
5) หญ้าทุกชนิดต้องตาย
6) งูทุกชนิดต้องตาย
7) มดทุกชนิดต้องตาย
8) ปลาทุกชนิดต้องตาย
9) อมีบาทุกชนิดต้องตาย
10) แบคทีเรียทุกชนิดต้องตาย
ผลสรุป สิ่งมีชีวิตทุกอย่างต้องตาย
 13

ความตาย
สิ่งมีชีวิต
นายดา คน
นก
ปลา
แบคทีเรีย

จากตัวอย่างจะเห็นว่า เหตุแต่ละอันมีน้าหนักเท่ากัน และเป็นอิสระจากกันและกันคือ การที่ทุกคน

ต้องตาย มิได้เป็นเหตุบังคับให้ต้นไม้ทุกต้นต้องตาย แต่เหตุดังกล่าวมี ความเหมือนกันคือ ต่างก็เป็น สิ่งมีชีวิต
และต่างก็ ต้องตาย จึงทาให้เกิดผลสรุปอยู่ในรูปของการวางนัยโดยทั่วไป คือ สิ่งมีชีวิตทุกอย่างต้องตาย
ข้อสังเกตเกี่ยวกับเหตุผลเชิงนิรนัย และอุปนัย จะเห็นว่าสวนทางกันคือ แบบนิรนัยมีความ ซึ่งเป็นการ
วางนัยทั่วไป เป็นเหตุใหญ่ แต่แบบอุปนัยมีความซึ่งเป็นการวางนัยทั่วไปเป็นผลสรุป

3. บทบาทของเหตุผลแต่ละแบบ
ก. เหตุผลเชิงอุปนัย เป็นตัวการสรุปปรากฏการณ์ หรือข้อคิดเห็นให้อยู่ในรูปหมวดหมู่ เป็นลักษณะ
การวางนัยโดยทั่วไป เพื่อสร้างนิยาม หรือสัจพจน์
ข. เหตุผลเชิงนิรนัย เป็นตัวการที่นาอนิยาม และสัจพจน์ต่าง ๆ ไปพิสูจนทฤษฏีใหม่

4. การอ้างเหตุผลที่สมเหตุสมผล
เมื่อพิจารณาเหตุผลเชิงนิรนัย และเหตุผลเชิงอุปนัย จะพบว่ามีลักษณะเป็นกลุ่มประพจน์สองกลุ่มคือ
กลุ่มแรกเป็นเหตุ และกลุ่มหลังเป็นผลตามมา ซึ่งเรียกว่าผลสรุปหรือข้อยุติ
ตัวอย่าง 1.9 เหตุ 1) นายขาว เป็นคน
2) คนทุกคนเป็นสิ่งมีชีวิต
3) สิ่งมีชีวิตทุกอย่างต้องตาย
ผลสรุป 1) นายขาวต้องตาย
2) นายขาวเป็นสิ่งมีชีวิต
ลักษณะของกลุ่มประพจน์ ซึ่งเป็นเหตุและผลสรุปดังตัวอย่าง 1.9 โดยปกติแล้ว เรียกว่า การอ้าง
เหตุผล (Argument) และการอ้างเหตุผลที่ยกตัวอย่างมา จะเห็นว่าเมื่อทราบว่าเหตุเป็นจริง ก็เป็นอันบังคับว่า
ผลเป็ น จริ ง ตามไปด้ว ย ซึ่ ง การอ้ า งเหตุผ ลในลั ก ษณะนี้ เรี ยกว่ า การอ้ า งเหตุ ผลที่ ส มเหตุ ส มผล (Valid
argument) และผลสรุปที่ได้ก็เป็น ผลสรุปที่สมเหตุสมผล (Valid consequence)
พิจารณาการอ้างเหตุผลอีกตัวอย่างหนึ่ง คือ
 14

ตัวอย่าง 1.10 เหตุ 1) x ไม่เป็นคน

2) คนทุกคนเป็นสิ่งมีชีวิต
3) สิ่งมีชีวิตทุกอย่างต้องตาย
ผลสรุป 1) x ไม่ต้องตาย
2) x ไม่เป็นสิ่งมีชีวิต

จากตัวอย่าง 1.10 จะเห็นว่า เหตุ ไม่มีบทบาทเพียงพอที่จะบังคับให้ผลสรุปเป็นไปได้เพราะว่าการที่ x

ไม่เป็นคน x อาจเป็น หนู แมว เป็ด ไก่ ก็ได้ ซึ่ง x สามารถเป็นสิ่งมีชีวิต และ x ต้องตายก็ได้ และการที่ x ไม่
เป็นคน x อาจเป็นสิ่งที่ไม่ต้องตายก็ได้ จึงแสดงว่าผลสรุปมิได้มีผลบังคับมาจากเหตุ การอ้างเหตุผลซึ่งอยู่ใน
รูปแบบเช่นนี้ เรียกว่า เป็นการอ้างเหตุผลที่ไม่สมเหตุสมผล (Invalidargument) และผลสรุปที่ได้ก็เรียกว่า
เป็น ผลสรุปที่ไม่สมเหตุสมผล (Invalid consequence)

พิจารณาการอ้างเหตุผลที่ไม่สมเหตุสมผลอีกสองตัวอย่างต่อไปนี้
ตัวอย่าง 1.11 เหตุ 1) จานวนตรรกยะทุกจานวนเป็นจานวนจริง
2) จานวนจริงบางจานวน เป็นจานวนอตรรกยะ
ผลสรุป จานวนตรรกยะบางจานวนเป็นจานวนอตรรกยะ

ตัวอย่าง 1.12 เหตุ 1) x บางตัวเป็น y

2) y บางตัวเป็น z
ผลสรุป x บางตัวเป็น z

การอ้างเหตุผลที่ยกมาทั้งสองตัวอย่างนี้ ตัวอย่าง 1.11 ผลสรุปเป็นไปไม่ได้เลย ส่วนตัวอย่าง 1.12

ผลสรุปอาจเป็นไปได้หรือเป็นไปไม่ได้ก็ได้ ดังรูปธรรมที่แสดงให้เห็นดังนี้

x y
x y z
z

เป็นไปไม่ได้
เป็นไปได้
 15

5. การตรวจสอบความสมเหตุสมผล
การจะตรวจสอบความสมเหตุสมผลของการให้เหตุผล ต้องอาศัยความรู้ทางตรรกศาสตร์เป็นพื้นฐาน
โดยรูป แบบทั่วไปของการให้ เหตุผ ลเริ่มจาก เหตุห รือข้อกาหนดอาจเกิดจากประพจน์ห ลาย ๆ ประพจน์
ประกอบกัน การยอมรับหรือถือตามเหตุเหล่านั้น นาไปสู่ผลสรุป โดยเขียนในรูปแบบของการให้เหตุผลได้ดังนี้
เหตุ : P1
P2

Pn
ผล : Q
สามารถเขียนในรูปเงื่อนไขได้เป็น  P1  P2   Pn   Q โดยที่  P1  P2   Pn  คือเหตุ
หรื อ ข้ อ จ ากั ด Q คื อ ผลหรื อ ข้ อ สรุ ป การให้ เ หตุ ผ ลจะสมเหตุ สมผลก็ ต่ อ เมื่ อ ประพจน์ เ งื่ อ นไข
 P1  P2   Pn   Q เป็นสัจนิรันดร์ หมายถึงเหตุจะเป็นตัวกาหนดให้เกิดผลตามมาอย่างแน่นอน แต่ถ้า
ประพจน์เงื่อนไข  P1  P2   Pn   Q ไม่เป็นสัจนิรันดร์ ก็จะถือว่าการให้เหตุผลนั้น ไม่สมเหตุสมผล
ซึ่งมีวิธีการการตรวจสอบความสมเหตุสมผลของการให้เหตุผล ดังนี้

5.1 การทดสอบโดยใช้ความเป็นสัจนิรันดร์ ซึ่งสามารถทาได้ 3 วิธี ดังนี้

5.1.1 การสร้างตารางค่าความจริง
5.1.2 วิธีการหาข้อขัดแย้ง
5.1.3 ใช้กฎของตรรกศาสตร์
ในการตรวจสอบว่าการอ้างเหตุผลใดมีความสมเหตุสมผลกันหรือไม่นั้น ถ้าทดสอบโดยการสร้างตาราง
จะเสียเวลามาก จึงอาศัยการอ้างเหตุผลที่สมเหตุสมผลมาประกอบการพิสูจน์ กฎเกณฑ์ที่สมเหตุสมผล ได้แก่
1. กฎการแจงผลตามเหตุ (modus Ponens)
เหตุ 1. p  q
2. p
...................................
ผล 1. p  q

2. กฎการแจงผลค้านเหตุ (modus Tollens)

เหตุ 1. p  q
2. q
...................................
ผล 1. p
 16

3. กฎตรรกบทแบบสมมติฐาน (hypothetical Syllogism)

เหตุ 1. p  q
2. q  r
...................................
ผล 1. p  r

4. กฎตรรกบทแบบการเลือก (disjunctive Syllogism)

เหตุ 1. p  q เหตุ 1. p  q
2. p 2. q
................................... ...................................
ผล 1. q ผล 1. p

5. กฎการตัด (Simplification)
เหตุ 1. p  q เหตุ 1. p  q
................................... ...................................
ผล 1. p ผล 1. q

6. กฎการรวม (Conjunction)
เหตุ 1. p
2. q
...................................
ผล 1. p  q

7. กฎการเพิ่ม (Addition)
เหตุ 1. p
...................................
ผล 1. p  q
 17

8. กฎทวิบทสร้างเสริม (Constructive Dilemma)

เหตุ 1.  p  q    r  s 
2. p  r
...................................
ผล 1. q  s

9. กฎทวิบทหักล้าง (Destructive Dilemma)

เหตุ 1.  p  q    r  s 
2. q s
...................................
ผล 1. p r

ตัวอย่าง 1.13 จงตรวจสอบว่าการให้เหตุผลต่อไปนี้ สมเหตุสมผลหรือไม่

เหตุ 1 : ถ้าเคนตั้งใจอ่านหนังสือทุกวันแล้วเขาจะสอบเข้ามหาวิทยาลัยได้
เหตุ 2 : เคนตั้งใจอ่านหนังสือทุกวัน
ผล : เคนสอบเข้ามหาวิทยาลัยได้

วิธีทา ให้ p แทน เคนตั้งใจอ่านหนังสือทุกวัน

q แทน เคนสอบเข้ามหาวิทยาลัยได้
เขียนให้อยู่ในรูปสัญลักษณ์ ดังนี้
เหตุ 1 : p  q
เหตุ 2 : p
ผล : q
พิจารณา (เหตุ 1  เหตุ 2)  ผล
จะได้  p  q   p   q
วิธีที่ 1 ทดสอบความเป็นสัจนิรันดร์ โดยการสร้างตารางค่าความจริง
p q p  q  p  q   p  p  q   p   q

T T T T T
T F F F T
F T T F T
F F T F T

จากตารางพบว่าประพจน์ดังกล่าวเป็นสัจนิรันดร์ ดังนั้นการให้เหตุผลนี้สมเหตุสมผล
 18

วิธีที่ 2 ทดสอบความเป็นสัจนิรันดร์ โดยการหาข้อขัดแย้ง

  p  q   p   q
F

จะได้ p เป็น T T F

q เป็น F T T

T T ขัดแย้งกัน

เกิดข้อขัดแย้ง สรุปว่าประพจน์ดังกล่าวเป็นสัจนิรันดร์ ดังนั้นการให้เหตุผลนี้สมเหตุสมผล

วิธีที่ 3 ใช้กฎเกณฑ์ที่อ้างอิงในการพิสูจน์
นิพจน์ การให้เหตุผล
1. p  q เหตุ 1
2. p เหตุ 2
3. q 1, 2 และกฎ Modus Ponens
สรุปว่า การให้เหตุผลนี้สมเหตุสมผล

ตัวอย่าง 1.14 จงตรวจสอบว่าการให้เหตุผลต่อไปนี้ สมเหตุสมผลหรือไม่

เหตุ 1 : ถ้าหวานไปทางาน แล้วน้าอยู่บ้าน
เหตุ 2 : ถ้าน้าไม่อยู่บ้าน แล้วฝนเป็นคนดูแลบ้าน
เหตุ 3 : ฝนไม่ได้เป็นคนดูแลบ้าน
ผล : หวานไม่ได้ไปทางาน
วิธีทา
ให้ p แทน หวานไปทางาน
q แทน น้าอยู่บ้าน
r แทน ฝนเป็นคนดูแลบ้าน
เขียนให้อยู่ในรูปสัญลักษณ์ ดังนี้
เหตุ 1 : p  q
เหตุ 2 : q  r
เหตุ 3 : r
ผล : p
พิจารณา (เหตุ 1  เหตุ 2  เหตุ 3)  ผล
จะได้  p  q    q  r   r   p
 19

วิธีที่ 1 ทดสอบความเป็นสัจนิรันดร์ โดยการสร้างตารางค่าความจริง

p q r p q r pq qr  p  q   q  r r  p  q    q  r   r   p

T T T F F F T T F T
T T F F F T T T T F
T F T F T F F T F T
T F F F T T F F F T
F T T T F F T T F T
F T F T F T T T T T
F F T T T F T T F T
F F F T T T T F F T

จากตารางพบว่าประพจน์ดังกล่าวไม่เป็นสัจนิรันดร์ ดังนั้นการให้เหตุผลนี้ไม่สมเหตุสมผล

วิธีที่ 2 ทดสอบความเป็นสัจนิรันดร์ โดยการหาข้อขัดแย้ง

 p  q    q  r   r   p
F

T T T F

T T F F
จากแผนภาพมีกรณีที่ p เป็นจริง แทน เป็นจริง และ r เป็นเท็จ ที่ทาให้  p  q   
q q  r r   p เป็นเท็จ
สรุปว่าประพจน์ดังกล่าวไม่เป็นสัจนิรันดร์ ดังนั้นการให้เหตุผลนี้ไม่สมเหตุสมผล
 20

6. การตรวจสอบความสมเหตุสมผลโดยใช้แผนภาพ
6.1 เขียนแผนภาพแทนประพจน์
ประพจน์ที่มีภาคประธานและบอกคุณลักษณะของประธาน เชื่อมด้วยคาว่า “เป็น” โดยที่
พิจารณา “ตัวบ่งปริมาณ” กับ “คาเฉพาะ” ประกอบ มีรูปแบบการเขียนแผนภาพดังนี้
กาหนด A เป็น ภาประธาน B เป็น ภาคคุณลักษณะ และ x เป็นคาเฉพาะ โดนที่บริเวณที่ถูก
แรเงานั้นหมายถึงส่วนที่ถูกกล่าวถึง จะมีรูปแบบการเขียนภาพ 6 แบบ คือ
แบบที่ 1 แทนประพจน์ ทุก A เป็น B

B
A

แบบที่ 2 แทนประพจน์ บาง A เป็น B

A B

แบบที่ 3 แทนประพจน์ ทุก A ไม่เป็น B

A B

แบบที่ 4 แทนประพจน์ บาง A ไม่เป็น B

A B

แบบที่ 5 แทนประพจน์ x เป็น A

A

x
 21

แบบที่ 6 แทนประพจน์ x ไม่เป็น A

x

6.2 การตรวจสอบความสมเหตุสมผลโดยใช้แผนภาพ
การเขียนแผนภาพแทนประพจน์เป็นการแปลประพจน์ที่ประกอบขึ้นเป็ นการให้
เหตุผลรูปนิรนัยให้อยู่ในลักษณะของความสัมพันธ์ของวงกลม (หรือวงรี หรือรูปปิด) ซึ่งวงกลมแต่ละวงจะใช้
แทนเทอมแต่ละเทอม ซึ่งขั้นตอนการตรวจสอบดังนี้
ขั้นที่ 1 เป็นภาพเขียนแทนเหตุที่ 1 และเหตุที่ 2 พร้อมทั้งแรเงาส่วนที่กล่าวถึง
ขั้นที่ 2 นาแผนภาพทั้งสองมาพิจารณาซ้อนกัน โดยให้ยึดเทอมกลางของทั้งสอง แผนภาพให้ทับกัน
สนิท เพื่อพิจารณาความสัมพันธ์ของเหตุทั้งสอง
ขั้นที่ 3 พิจารณาตรวจสอบความสัมพันธ์ระหว่างเทอมใหญ่กับเทอมเล็ กเฉพาะในส่วนที่แรเงาว่า
สอดคล้องกับข้อสรุปหรือไม่ ซึ่งในบางครั้งจะต้องพิจารณาความเป็นไปได้ของแผนภาพในลักษณะต่าง ๆ ทุก
กรณี เพราะการซ้อนภาพดังกล่าวอาจทาให้เกิดภาพได้มากกว่าหนึ่งแบบ ถ้าแผนภาพที่ได้สอดคล้องกับข้อสรุป
ทุกแบบที่เป็นไปได้ สรุปว่าการให้เหตุผลครั้งนั้นมีความสมเหตุสมผล

ตัวอย่าง 1.15 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผลของการให้เหตุผล

เหตุ 1) คนดีทุกคนเป็นคนน่านับถือ
2) คนน่านับถือทุกคนเป็นคนซื่อสัตย์
ข้อสรุป คนดีทุกคนเป็นคนซื่อสัตย์
เราใช้แผนภาพตรวจสอบความสมเหตุสมผลได้ดังนี้
การเขียนแผนภาพแทนเหตุ 1 ทาได้ดังนี้

คนน่านับถือ
คนดี

จุดทุกจุดที่อยู่ในวง “คนดี” หมายถึง คนดี และจุดทุกจุดที่อยู่นอกวง “คนดี” หมายถึงไม่ใช่คนดี

เช่นเดียวกับวงคนน่านับถือ
 22

เนื่องจากจุดทุกจุดที่อยู่ในวง “คนดี” อยู่ในวง “คนน่านับถือ” ดังนั้นแผนภาพ 2.7 แทนประโยค “คน

ดีทุกคนเป็นคนน่านับถือ”
ทานองเดียวกัน ประโยค “คนน่านับถือทุกคนเป็นคนซื่อสัตย์” สามารถเขียนแทนด้วยแผนภาพได้ดังนี้

คนซื่อสัตย์
คนน่านับถือ

เมื่อเราพิจารณาเหตุ 1 และเหตุ 2 เข้าด้วยกัน สามารถเขียนแทนด้วยแผนภาพดังนี้

คนซื่อสัตย์
คนน่านับถือ
คนดี

จากแผนภาพจะเห็นว่า จุดทุกจุดในวง “คนดี” จาเป็นต้องอยู่ในวง “คนซื่อสัตย์” อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

ซึ่งหมายความว่า “คนดีทุกคนเป็นคนซื่อสัตย์” ตรงบทสรุปของการให้เหตุผล
ดังนั้น เราจึงกล่าวว่าการให้เหตุผลนี้สมเหตุสมผล
ตัวอย่าง 1.16 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผลของการใช้เหตุผล
เหตุ 1) สัตว์น้าบางชนิดเป็นปลา
2) ปลาทั้งหมดเป็นสัตว์ที่ว่ายน้าได้
ข้อสรุป สัตว์น้าบางชนิดเป็นสัตว์ที่ว่ายน้าได้
เราใช้แผนภาพตรวจสอบความสมเหตุสมผลได้ดังนี้
การเขียนแผนภาพแทนเหตุ 1 ทาได้ดังนี้

สัตว์น้า ปลา

ส่วนที่แรเงาคือความหมายของ “สัตว์น้าบางชนิดเป็นปลา”
ทานองเดียวกัน เหตุ 2 “ปลาทั้งหมดเป็นสัตว์ที่ว่ายน้าได้” สามารถเขียนแทนด้วยแผนภาพได้ดังนี้
สัตว์ที่ว่ายน้า
ได้
ปลา
 23

เมื่อเราพิจารณาเหตุ 1 และเหตุ 2 ด้วยกัน สามารถเขียนแทนด้วยแผนภาพ 2.12 ดังนี้

แบบที่ 1 สัตว์น้า ปลา สัตว์ที่ว่ายน้า

แบบที่ 2 สัตว์น้า ปลา สัตว์ที่ว่ายน้า

จากแผนภาพทั้งสองแบบนี้ ส่วนที่แรเงาจาเป็นต้องอยู่ในวง “สัตว์ที่ว่ายน้าได้” อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

ซึ่งหมายความว่า “สัตว์น้าบางชนิดเป็นสัตว์ที่ว่ายน้าได้” ตรงบทสรุปของการให้เหตุผล
ดังนั้น เราจึงกล่าวว่าการให้เหตุผลนี้สมเหตุสมผล

ตัวอย่าง 1.17 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผลของการใช้เหตุผล

เหตุ 1) คนสุรินทร์บางคนเป็นอีสาน
2) คนสุรินทร์บางคนเป็นคนกรุงเทพ
ข้อสรุป คนอีสานบางคนเป็นคนกรุงเทพ
เราใช้แผนภาพตรวจสอบความสมเหตุสมผลได้ดังนี้
การเขียนแผนภาพแทนเหตุ 1 ทาได้ดังนี้

คน คน
สุรินทร์ อีสาน

การเขียนแผนภาพแทนเหตุ 2 ทาได้ดังนี้

คน คน
สุรินทร์ กรุงเทพ

เมื่อเราพิจารณาเหตุ 1 และเหตุ 2 ด้วยกัน สามารถเขียนแทนด้วยแผนภาพได้ดังนี้

 24

คน คน คน
แบบที่ 1 กรุงเทพ สุรินทร์ อีสาน

คน คน
กรุงเทพ อีสาน
แบบที่ 2

คนสุรินทร์

คน คน คน
แบบที่ 3 สุรินทร์ อีสาน กรุงเทพ

คน คน คน
แบบที่ 4 สุรินทร์ กรุงเทพ อีสาน

จากแผนภาพทั้ง 4 แบบนี้ สอดคล้องกับเหตุ 1 และเหตุ 2 ทั้งสิ้น ในการเขียน แผนภาพสามารถ

หลีกเลี่ยงที่จะไม่ให้จุกบางจุดของวง “คนอีสาน” อยู่ในวง “คนกรุงเทพ” ดังแบบที่ 1 ซึ่งหมายความว่า การ
สรุปว่า “คนอีสานบางคนเป็นคนกรุงเทพ” เป็นไปไม่ได้เสมอไป
ดังนั้น การใช้เหตุผลนี้ไม่สมเหตุสมผล
 25

ตัวอย่าง 1.18 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผลของการใช้เหตุผล

เหตุ 1) ไม่มีนกตัวใดอาศัยอยู่ในน้า
2) นกทุกชนิดมีปีก
ฉะนั้น สัตว์มีปีกบางตัวอาศัยอยู่ในน้า
เราใช้แผนภาพตรวจสอบความสมเหตุสมผลได้ดังนี้
การเขียนแผนภาพแทนเหตุ 1 และ 2 ทาได้ดังนี้

สัตว์ที่ว่ายน้า
สิ่งทีอ่ าศัย
ได้
ปลา อยู่ในน้า

จากแผนภาพเราจะเห็นได้ว่า ไม่มีจุดใดในวง “สัตว์มีปีก” อยู่ในวง “สิ่งที่อาศัยในน้า” ดังนั้นการ

สรุปว่า “สัตว์มีปีกบางตัวอาศัยอยู่ในน้า”
ดังนั้น จึ งเป็น การสรุป ที่ไม่ส มเหตุสมผล เพราะการเขียนแผนภาพซึ่งสอดคล้ องกับเหตุ 1 และเหตุ 2 เรา
สามารถหลีกเลี่ยงไม่ให้จุดในวง “สัตว์ปีก” เข้าไปอยู่ในวง “สิ่งที่อาศัยในน้า”

ตัวอย่าง 1.19 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผลของการใช้เหตุผล

เหตุ 1) ไก่ทุกตัวเป็นสัตว์ปีก
2) สัตว์ปีกทุกตัวเป็นนก
ฉะนั้น ไก่ทุกตัวเป็นนก
เราใช้แผนภาพตรวจสอบความสมเหตุสมผลได้ดังนี้
การเขียนแผนภาพแทนเหตุ 1 และ 2 ทาได้ดังนี้

นก
สัตว์ปีก
ไก่

จากแผนภาพนี้จะเห็นได้ว่า จุดทุกจุดในวง “ไก่” จาเป็นต้องอยู่ในวง “นก” อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ดั้ง

การสรุปว่า “ไก่ทุกตัวเป็นนก” จึงเป็นการสรุปที่สมเหตุสมผลจากตัวอย่าง 2.17 จะสังเกตเห็นว่าผลสรุปที่ได้
จากการให้เหตุผลที่สมเหตุสมผลนั้นอาจจะไม่เป็นความจริงก็ได้
 26

7. การตรวจสอบความสมเหตุสมผลโดยเปรียบเทียบกับกฎของอริสโตเติล
กฎ 6 ข้อในการให้เหตุผลที่สมเหตุสมผล
กฎข้อ 1. เทอมกลางกระจายอย่างน้อย 1 ครั้ง
กฎข้อ 2. เทอมที่ไม่กระจายในเหตุจะเป็นเทอมที่กระจายในผลไม่ได้
กฎข้อ 3. ถ้าเหตุทั้งสองเป็นปฏิเสธแล้วจะไม่มีการสรุป
กฎข้อ 4. ถ้าเหตุใดเหตุหนึ่งเป็นปฏิเสธแล้วข้อสรุปต้องเป็นปฏิเสธ
กฎข้อ 5. ถ้าเหตุทั้งสองไม่เป็นปฏิเสธแล้ว ข้อสรุปต้องเป็นประโยคบอกเล่า
กฎข้อ 6. ถ้าเหตุทั้งสองกล่าวถึง “ทั้งหมด” แล้วข้อสรุปจะเป็นการกล่าวถึง “บางส่วน”
ไม่ได้
ถ้าการใช้เหตุผลที่สอดคล้องกับกฎทั้ง 6 ข้อนี้แล้ว เราจะถือว่าการให้เหตุผลนั้นสมเหตุสมผล
แต่ถ้าการให้เหตุผลไม่สอดคล้องกับกฎข้อใดข้อหนึ่ง ถือว่าการให้เหตุผลนี้ไม่สมเหตุสมผล
7.1 เทอมกระจายและเทอมไม่กระจาย
ในการตรวจสอบความสมเหตุส มผลโดยการใช้ กฎของอริส โตเติ ล จะมี พิจ ารณาว่า ภาค
ประธานและภาคบอกคุณลักษณะ ของประพจน์ เป็นภาคที่กระจาย หรือเป็นภาคที่ไม่กระจาย เพื่อความ
สะดวกจะเรียกแต่ละภาคว่า เทอม
พิจารณาการเขียนแผนภาพแบที่ 1 ถึงแบบที่ 6 สรุปได้ดังนี้
1. จากแผนภาพแบบที่ 1: ทุก A เป็น B
A เป็นเทอมกระจาย B เป็นเทอมไม่กระจาย
2. จากแผนภาพแบบที่ 2: บาง A เป็น B
A เป็นเทอมไม่กระจาย B เป็นเทอมไม่กระจาย
3. จากแผนภาพแบบที่ 3: ทุก A ไม่เป็น B
A เป็นเทอมกระจาย B เป็นเทอมกระจาย
4. จากแผนภาพแบบที่ 4: บาง A ไม่เป็น B
A เป็นเทอมไม่กระจาย B เป็นเทอมกระจาย
5. จากแผนภาพแบบที่ 5: x เป็น A
x เป็นเทอมกระจาย A เป็นเทอมไม่กระจาย
6. จากแผนภาพแบบที่ 6: x ไม่เป็น A
x เป็นเทอมกระจาย A เป็นเทอมกระจาย
หมายเหตุ
การพิจารณาเทอมกระจายและเทอมที่ไม่กระจาย นอกจากจะใช้แผนภาพแล้วยังพิจารณาได้
จาก “ตัวบ่งปริมาณ” ของภาคประธาน ได้ดังนี้
เทอมที่มีตัวบ่งปริมาณ “ทั้งหมด” กากับ เป็นเทอมกระจาย
เทอมที่มีตัวบ่งปริมาณ “บางส่วน” กากับ เป็นเทอมไม่กระจาย
 27

สิ่งที่ต้องระวังก็คือ เทอมที่ไม่มี “ตัวบ่งปริมาณ” กากับ ไม่ได้หมายความว่าเทอมดังกล่าวจะ

ไม่เป็นทั้งเทอมกระจายและเทอมไม่กระจาย จะต้องพิจารณาโดยวิธีอื่น
สาหรับ “คาเฉพาะ” จะเป็นเทอมกระจาย เสมอ

7.2 โครงสร้างของการให้เหตุผลแบบรูปนิรนัย
การให้เหตุผลแบบรู ปนิรนัย (Syllogism) หรือ การให้ เหตุผลแบบอริสโตเติล เป็นการให้
เหตุผลแบบนิรนัย ที่มีข้อสรุปหรือข้ออ้างสองข้อ ในการเหตุผลครั้งหนึ่งจะสามารถจาแนกได้ดังนี้
1. ประกอบด้วย 3 ประพจน์ มี 2 ประพจน์เป็นเหตุ (หรือข้ออ้าง) ประพจน์ที่เหลือเป็นผล
(หรือข้อสรุป หรือ ข้อยุติ)
2. ในการเหตุผลในครั้งหนึ่ง ๆ จะมีเพียง 3 เทอมเท่านั้ น คือ เทอมใหญ่ เทอมกลาง และ
เทอมเล็ก โดยที่
เทอมใหญ่ คือ ภาคบอกคุณลักษณะของข้อสรุป
เทอมกลาง คือ เทอมที่อยู่ในข้ออ้างทั้งสอง
เทอมเล็ก คือ ภาคประธานของข้อสรุป

ตัวอย่าง 1.20 กรรมกรทั้งหมดเป็นคน

คนทั้งหมดเป็นสิ่งต้องตาย
ฉะนั้น กรรมกรทั้งหมดเป็นสิ่งต้องตาย
จากตัวอย่าง 2.11 จะได้ว่า
“สิ่งต้องตาย” เป็นเทอมใหญ่ เพราะเป็นภาคบอกลักษณะของบทสรุป
“กรรมกร” เป็นเทอมเล็ก เพราะเป็นภาคประธานของบทสรุป
“คน” เป็นเทอมกลาง เพราะปรากฏอยู่ในประพจน์เหตุทั้งสอง
จะพบว่ามีเพียง 3 ประพจน์เท่านั้น 2 ประพจน์เป็นเหตุ และ 1 ประพจน์เป็นผล
ดังนั้น การให้เหตุผลนี้เป็นรูปนิรนัย

ตัวอย่าง 1.21 ปลาวาฬเป็นสัตว์เลือดอุ่น

สัตว์เลือดอุ่นเป็นสัตว์ที่เลี้ยงลูกด้วยนม
ฉะนั้น ปลาวาฬเป็นสัตว์ที่เลี้ยงลูกด้วยนม
จากตัวอย่าง 2.12 จะได้ว่า
“สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม” เป็นเทอมใหญ่
“ปลาวาฬ” เป็นเทอมเล็ก
“สัตว์เลือดอุ่น” เป็นเทอมกลาง
 28

และการให้เหตุผลครั้งนี้มี 3 ประพจน์เท่านั้น
ดังนั้นการให้เหตุผลนี้เป็นการให้เหตุผลแบบรูปนิรนัย

ตัวอย่าง 1.22 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผล

เหตุ 1) คนทุกคนเป็นพลเมืองของประเทศ
2) พลเมืองทุกคนมีสิทธิออกเสียง
ฉะนั้น คนทุกคนมีสิทธิออกเสียง
การให้เหตุผลนี้ สมเหตุสมผลเพราะสอดคล้องกับกฎทั้ง 6 ข้อ กล่าวคือ
1. เทอมกลาง “พลเมือง” กระจาย 1 ครั้ง ในเหตุ 2 ถือว่าสอดคล้องกับกฎข้อ 1
2. เทอมที่ไม่กระจายในเหตุ “พลเมือง” (เหตุ 1) และ “ผู้มีสิทธิออกเสียง” (เหตุ 2)
“พลเมือง” ไม่ได้กล่าวถึงในข้อสรุป จึงไม่ต้องพิจารณาส่วน
“ผู้มีสิทธิออกเสียง” เป็นเทอมไม่กระจายในข้อสรุป
3. เหตุทั้งสองไม่เป็นประโยคปฏิเสธ ถือว่า การให้เหตุผลสอดคล้องกับกฎข้อ 3
4. ไม่มีเหตุประโยคใดเป็นประโยคปฏิเสธ ถือว่า การให้เหตุผลสอดคล้องกับกฎข้อ 4
5. เหตุทั้งสองไม่ใช่เป็นประโยคปฏิเสธ และผลสรุปเป็นประโยคบอกเล่า ดังนั้นการให้เหตุผล
สอดคล้องกับกฎข้อ 5
6. เหตุทั้งสองเป็นการกล่าวถึงทั้งหมด “คนทุกคน” “พลเมืองทุกคน” ข้อสรุปกล่าวถึง “คนทุกคน”
ซึ่งไม่หมายถึง “บางส่วน” ดังนั้นการให้เหตุผลสอดคล้องกับกฎข้อ 6

ตัวอย่าง 1.23 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผล

เหตุ 1) คนบางคนเป็นข้าราชการ
2) ข้าราชการบางคนไม่ซื่อสัตย์
ฉะนั้น คนบางคนไม่ซื่อสัตว์
การให้เหตุผลนี้ไม่สมเหตุสมผล เพราะไม่สอดคล้องกับกฎข้อ 1 ดังนี้ เทอมกลาง
“ข้าราชการ” ไม่กระจายทั้งในเหตุ 1 และเหตุ 2

ตัวอย่าง 1.24 จงตรวจสอบความสมเหตุสมผล

เหตุ 1) ผู้หญิงทุกคนไม่ทางานหนัก
2) คนทางานหนักทุกคนไม่อ่อนแอ
ฉะนั้น ผู้หญิงทุกคนอ่อนแอ
การให้เหตุผลนี้ไม่สมเหตุสมผล เพราะไม่สอดคล้องกับกฎข้อ 3 ดังนี้ เหตุทั้งสองเป็นปฏิเสธ
แต่มีการสรุป
 29

เงื่อนไขภาษา
เงื่อนไขภาษา เป็นการทดสอบการวิเคราะห์หาเหตุผล หาข้อสรุป โดยใช้เงื่อนไขที่กาหนดให้
ตัวอย่าง 1.25 พิจารณาเงื่อนไขต่อไปนี้แล้วตอบคาถามข้อ 1-4
1) ในการแข่งขันตกปลามีผู้เข้าร่วม 5 คน คือ กร พัลลภ นพพล วงศกร ปราโมทย์
2) ในการแข่งขันมีรางวัลทั้งหมด 3 รางวัล คือ ชนะเลิศ รองชนะเลิศอันดับ 1 และรองชนะเลิศอันดับ 2
3) ผู้ที่ตกได้ปลาอินทรีได้รับรางวัลชนะเลิศและวงศกรตกได้ปลากะพงแดง
4) นพพลได้รับรางวัลรองชนะเลิศอันดับ 2
5) กรใช้เรือหางยาวในการแข่งขัน
6) วงศกรใช้เรือยอร์ชได้รางวัลรองชนะเลิศอันดับ 1
7) ปราโมทย์ตกได้ปลาฉลาม
8) นพพลและวงศกรตกได้ปลาชนิดเดียวกัน
9) พัลลภใช้เรือยางตกได้ปลากระเบนแต่ไม่ได้รางวัลอะไรเลย
10) กรกับนพพลไปตกปลาโดยเรือลาเดียวกัน
11) กรได้รางวัลชนะเลิศ
ข้อกาหนดในการตอบ
ตอบ ก. ถ้าข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ข. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ค. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด
ตอบ ง. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน
คาถาม
1. ข้อสรุปที่ 1 มีเรือที่เข้าแข่งขันทั้งหมด 5 ลา
ข้อสรุปที่ 2 ปราโมทย์ไปตกปลาด้วยเรือหางยาว
2. ข้อสรุปที่ 1 กรได้รับรางวัลชนะเลิศ
ข้อสรุปที่ 2 มีอย่างน้อย 2 คนที่ไม่ได้รับรางวัล
3. ข้อสรุปที่ 1 มีอย่างน้อย 1 คนที่ไม่ได้ปลา
ข้อสรุปที่ 2 นพพลใช้เรือยาง
4. ข้อสรุปที่ 1 นพพลไม่ได้รับรางวัล
ข้อสรุปที่ 2 มีปลาที่ตกได้อย่างน้อย 4 ประเภท
 30

วิธีคิด
1. สร้างตารางคาตอบจากตัวแปร และใส่ข้อมูลตามเงื่อนไขที่ให้มา
ตัวแปร
รางวัล เรือ ปลา
คน
กร
พัลลภ
นพพล
วงศกร
ปราโมทย์

2. ใส่ข้อมูลจากเงื่อนไขข้อ 4 5 6 7 9 และ 11 ลงในตารางได้ดังนี้

ตัวแปร
รางวัล เรือ ปลา
คน
กร ชนะเลิศ หางยาว
พัลลภ - ยาง ปลากระเบน
นพพล รองชนะเลิศอันดับ 2
วงศกร รองชนะเลิศอันดับ 1 ยอร์ช
ปราโมทย์ - ปลาฉลาม

ใส่ข้อมูลจากเงื่อนไขข้อ 3 8 และ 10 ลงในตารางได้ดังนี้

ตัวแปร
รางวัล เรือ ปลา
คน
กร ชนะเลิศ หางยาว ปลาอินทรี
พัลลภ - ยาง ปลากระเบน
นพพล รองชนะเลิศอันดับ 2 หางยาว ปลากะพงแดง
วงศกร รองชนะเลิศอันดับ 1 ยอร์ช ปลากะพงแดง
ปราโมทย์ - ปลาฉลาม

2. นาข้อมูลจากตารางมาตอบคาถามตามเงื่อนไข
1. ข้อสรุปที่ 1 มีเรือที่เข้าแข่งขันทั้งหมด 5 ลา
ข้อสรุปที่ 2 ปราโมทย์ไปตกปลาด้วยเรือหางยาว
คาตอบ..........ง............
2. ข้อสรุปที่ 1 กรได้รับรางวัลชนะเลิศ
ข้อสรุปที่ 2 มีอย่างน้อย 2 คนที่ไม่ได้รับรางวัล
คาตอบ.........ก...............
3. ข้อสรุปที่ 1 มีอย่างน้อย 1 คนที่ไม่ได้ปลา
ข้อสรุปที่ 2 นพพลใช้เรือยาง
คาตอบ.........ข...............
4. ข้อสรุปที่ 1 นพพลไม่ได้รับรางวัล
ข้อสรุปที่ 2 มีปลาที่ตกได้อย่างน้อย 4 ประเภท
คาตอบ.........ง...............
31
ข้อสรุป.......เท็จ.......
ข้อสรุป......ไม่แน่ชัด......
ข้อสรุป.......จริง........
ข้อสรุป.......จริง........
ข้อสรุป.......เท็จ.......
ข้อสรุป.......เท็จ.......
ข้อสรุป.......เท็จ.......
ข้อสรุป.......จริง........
 32

เงื่อนไขสัญลักษณ์
ในการเปรียบเทียบจานวนสองจานวน นอกจากการเปรียบเทียบว่าเท่ากัน หรือไม่เท่ากันแล้วยังมี การ
เปรี ย บเที ย บว่ า มากกว่ า หรื อ น้ อ ยกว่ า ได้ โ ดยเขี ย นให้ อ ยู่ ใ นรู ป ประโยคสั ญ ลั ก ษณ์ สั ญ ลั ก ษณ์ ที่ ใ ช้ ใ นการ
เปรียบเทียบการไม่เท่ากันของจานวนสองจานวน มีดังนี้
 แทนความสัมพันธ์ น้อยกว่า หรือไม่ถึง
 แทนความสัมพันธ์ มากกว่า หรือเกิน
 แทนความสัมพันธ์ ไม่เท่ากับ หรือไม่เท่ากัน
 แทนความสัมพันธ์ น้อยกว่า หรือเท่ากับ
 แทนความสัมพันธ์ มากกว่า หรือเท่ากับ
เช่น y  2 อ่านว่า y มากกว่าหรือเท่ากับ 2 หมายถึง y  2 หรือ y  2 และ
x  5 อ่านว่า x น้อยกว่าหรือเท่ากับ 5 หมายถึง x  5 หรือ x  5
เครื่องหมายทางคณิตศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับเงื่อนไขสัญลักษณ์
1. A  B อ่านว่า A เท่ากับ B
2. A  B อ่านว่า A ไม่เท่ากับ B
3. A  B อ่านว่า A น้อยกว่า B
4. A  B อ่านว่า A น้อยกว่าหรือเท่ากับ B
5. A  B อ่านว่า A มากกว่า B
6. A  B อ่านว่า A มากกว่าหรือเท่ากับ B
7. A  B อ่านว่า A ไม่น้อยกว่า B มีความหมายเดียวกันกับ A  B
8. A  B อ่านว่า A ไม่มากกว่า B มีความหมายเดียวกันกับ A  B

สมบัติการไม่เท่ากัน
1. สมบัติการถ่ายทอด (Transitive property)
ถ้า a  b และ b  c แล้ว a  c
2. สมบัติการบวกด้วยจานวนเท่ากัน
ถ้า a  b แล้ว a  c  b  c เมื่อ c เป็นจานวนจริงใด ๆ
3. สมบัติการตัดออกสาหรับการบวก
ถ้า a  c  b  c แล้ว a  b
4. สมบัติการคูณด้วยจานวนที่เท่ากันที่ไม่เป็นศูนย์
ถ้า a  b และ c  0 แล้ว ac  bc
ถ้า a  b และ c  0 แล้ว ac  bc
 33

ตัวอย่างที่ 1.26 พิจารณาเงื่อนไขต่อไปนี้แล้วตอบคาถามข้อ 1-3

เงื่อนไขที่ 1 W  R T P
เงื่อนไขที่ 2 N  AR  B
(อักษรทุกตัวมีค่ามากกว่า 0)

ข้อกาหนดในการตอบ
ตอบ ก. ถ้าข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ข. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ค. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด
ตอบ ง. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน
คาถาม
1. ข้อสรุปที่ 1 3W  A สรุป เป็นจริง
ข้อสรุปที่ 2 T  N สรุป เป็นจริง
คาตอบ ก. เนื่องจากข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข

วิธีคิด
เงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P สามารถเขียนแทนด้วย W  R  T  P
เงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B สามารถเขียนแทนด้วย N  A  R  B
พิจารณาข้อสรุปที่ 1 3W  A
จากเงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P จะได้ว่า W  R
จากเงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B จะได้ว่า A  R
และเนื่องจาก 3W  W
จะได้ว่า 3W  W  R  A ดังนั้น ข้อสรุปที่ 1 3W  A เป็นจริง

พิจารณาข้อสรุปที่ 2 T  N สามารถเขียนแทนด้วย T  N
จากเงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P จะได้ว่า R  T
จากเงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B จะได้ว่า N  R
พบว่า T  R  N ดังนั้น ข้อสรุปที่ 2 T  N เป็นจริง
 34

2. ข้อสรุปที่ 1 T  2B สรุป เป็นเท็จ

ข้อสรุปที่ 2 W  B สรุป ไม่แน่ชัด
คาตอบ ง. เนื่องจากข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน

วิธีคิด
เงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P เขียนใหม่ได้เป็น W  R  T  P
เงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B เขียนใหม่ได้เป็น N  A  R  B
พิจารณาข้อสรุปที่ 1 T  2B
จากเงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P จะได้ว่า T  R
จากเงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B จะได้ว่า R  B
และเนื่องจาก B  2B
จะได้ว่า T  R  B  2B จะได้ว่า T  2B ดังนั้น ข้อสรุปที่ 1 T  2B เป็นเท็จ
พิจารณาข้อสรุปที่ 2 W  B
จากเงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P จะได้ว่า W  R
จากเงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B จะได้ว่า R  B
พบว่า W  R  B เครื่องหมายขัดแย้ง ดังนั้น ข้อสรุปที่ 2 W  B ไม่แน่ชัด

3. ข้อสรุปที่ 1 T  P สรุป ไม่แน่ชัด

ข้อสรุปที่ 2 T  A สรุป ไม่แน่ชัด
คาตอบ ค. เนื่องจากข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด

วิธีคิด
เงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P เขียนใหม่ได้เป็น W  R  T  P
เงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B เขียนใหม่ได้เป็น N  A  R  B
พิจารณาข้อสรุปที่ 1 T  P
จากเงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P จะได้ว่า T  P
ดังนั้น ข้อสรุปที่ 1 T  P ไม่แน่ชัด

พิจารณาข้อสรุปที่ 2 T  A
จากเงื่อนไขที่ 1 W  R  T  P จะได้ว่า T  R
จากเงื่อนไขที่ 2 N  A  R  B จะได้ว่า A  R
พบว่า T  R  A ดังนั้น ข้อสรุปที่ 2 T  A ไม่แน่ชัด
 35

เอกสารอ้างอิง

ชยานนท์ ฮมแสน. (2558). การคิดและการตัดสินใจ. เอกสารประกอบการสอน. มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดร.

ภัทรา เตชาภิวาทย์. (2540). คณิตตรรกศาสตร์. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
วิทยา ศักยาภินันท์. (2548). ตรรกศาสตร์ : ศาสตร์แห่งการให้เหตุผล. กรุงเทพฯ : สานักพิมพ์
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
ศรีสุรางค์ ทีนะกุล. (2542). การคิดและการตัดสินใจ. กรุงเทพฯ : เธิร์ดเวฟ เอ็ดยูเคชั่น.
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2561). หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานคณิตศาสตร์
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 ตามผลการเรียนรู้กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ (ฉบับปรับปรุง พ.ศ.
2560) ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์
สกสค. ลาดพร้าว.
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2557). หนังสือเรียนรู้เพิ่มเติมเพื่อเสริมศักยภาพ
คณิตศาสตร์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 – 6 ระบบจานวนจริง. กรุงเทพฯ: พัฒนาคุณภาพวิชาการ.
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี . (2545). เอกสารเสริมความรู้วิชาคณิตศาสตร์ เรื่อง
“ตรรกศาสตร์เบื้องต้นและวิธีการพิสูจน์”. กรุงเทพฯ : บริษัท พราว เพรส จากัด.
 36

กิจกรรมที่ 2.1
การให้เหตุผล

ชื่อ.......................................................รหัสประจาตัวนักศึกษา............................สาขาวิชา..................................

1. จงพิจารณาว่าการให้เหตุผลต่อไปนี้เป็นการให้เหตุผลแบบนิรนัยหรือแบบอุปนัย
1.1 ข้อความจริงที่ว่า นักศึกษาทุกคนต้องเรียนวิชาบังคับและนภดลเป็นนักศึกษา
ดังนั้นจึงสรุปว่า “นภดลต้องเรียนวิชาบังคับ ”
O นิรนัย O แบบอุปนัย
1.2 นายกรสังเกตตัวเองพบว่าตลอดสัปดาห์ที่ผ่านมาเมื่อเขาดื่มนม เขาจะมีอาการ
ท้องเสียทุกครั้ง ดังนั้นเขาจึงสรุปว่านมเป็นสาเหตุทาให้เขาท้องเสีย
O นิรนัย O แบบอุปนัย
1.3 ข้อความจริงที่ว่า ถ้าว่านป่วยแล้วว่านจะต้องไปหาหมอ และว่านไปหาหมอ
ดังนั้นจึงสรุปว่า “ ว่านป่วย ”
O นิรนัย O แบบอุปนัย
1.4 ในการตรวจสอบความสะอาดของน้าดื่มบรรจุขวดยี่ห้อหนึ่งพบว่า เมื่อสุ่มน้า
ยี่ห้อนี้มา 100 ขวด แล้วนาไปตรวจสอบความสะอาดพบว่า ผ่านเกณฑ์มาตรฐานความ
สะอาดของน้าดื่มดังนั้น จึงสรุปว่าน้าดื่มยี่ห้อนี้มีความสะอาดทุกขวด
O นิรนัย O แบบอุปนัย

2. จงตรวจสอบว่าข้อความต่อไปนี้ เป็นประพจน์หรือไม่เป็นประประพจน์ พร้อมระบุเหตุผล

 เป็นประพจน์
ข้อความ
 ไม่เป็นประประพจน์
1. พระอาทิตย์ขึ้นทางทิศเหนือ
2. จังหวัดสงขลาอยู่ในภาคใต้ของประเทศ
ไทย
3. ต้นไม้เป็นสิ่งไม่มีชีวิต
4. กรุณาใส่หน้ากากอนามัย
5. เขาเป็นคนดี
6. ห้ามทิ้งขยะบริเวณนี้
7. 5  10
8. สิ่งมีชีวิตทุกชนิดบินได้
 37

3. จงเขียนแผนภาพแทนประพจน์ต่อไปนี้
3.1 นักศึกษามหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์ทุกคนเป็นคนขยันเรียน

3.2 ไม่มีนักศึกษามหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์คนใดไม่เป็นคนซื่อสัตย์

3.3 ชาวสุรินทร์เป็นคนไม่เที่ยวกลางคืน

3.4 คนอาเภอสังขะบางคนไม่เป็นคนสุรินทร์

4.6 สมศรีสวย
 38

กิจกรรมที่ 2.2
ตรวจสอบการอ้างเหตุผล

ชื่อ.......................................................รหัสประจาตัวนักศึกษา............................สาขาวิชา..................................

1. จงตรวจสอบการอ้างเหตุผลต่อไปนี้ว่าสมเหตุสมผลหรือไม่โดยใช้แผนภาพ
1.1 ลูกกวาดเป็นสิ่งที่เด็กชอบ
ฝอยทองบางชนิดเป็นลูกกวาด
ดังนั้นฝอยทองบางชนิดเป็นสิ่งที่เด็กชอบ
[ ] สมเหตุสมผล
[ ] ไม่สมเหตุสมผล

1.2 คนสุรินทร์ทุกคนเป็นคนที่ชอบดื่มสุรา
คนที่ชอบดื่มสุราไม่เป็นเทวดาสุรินทร์
ดังนั้นคนสุรินทร์เป็นเทวดาสุรินทร์
[ ] สมเหตุสมผล
[ ] ไม่สมเหตุสมผล
 39

1.3 นมเปรี้ยวบางชนิดเป็นสิ่งที่เด็กชอบ
ไข่นกกระทาเป็นนมเปรี้ยว
ดังนั้นไข่นกกระทาเป็นสิ่งที่เด็กชอบ
[ ] สมเหตุสมผล
[ ] ไม่สมเหตุสมผล

1.4 คนสุรินทร์บางคนเป็นคนที่ชอบดื่มสุรา
คนที่ชอบดื่มสุราบางคนไม่เป็นคนขี้เหล้า
ดังนั้นคนสุรินทร์ไม่เป็นคนขี้เหล้า
[ ] สมเหตุสมผล
[ ] ไม่สมเหตุสมผล
 40

1.5 นักศึกษาทุกคนไม่เป็นคนอ่อนแอ
คนอ่อนแอบางคนไม่เป็นคนอดทน
ดังนั้นนักศึกษาบางคนเป็นคนอดทน
[ ] สมเหตุสมผล [ ] ไม่สมเหตุสมผล
 41

2. จงวิเคราะห์ค่าความจริงของประพจน์ที่กาหนดให้
2.1 จงวิเคราะห์ค่าความจริงของประพจน์  p  q   r    p  q   r  เมื่อ
กาหนดให้ p เป็นจริง q เป็นเท็จ และ r เป็นจริง
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................

2.2 จงวิเคราะห์ค่าความจริงของประพจน์  p q   p  q โดยใช้ตารางทดสอบค่า

ความจริง

p q

2.3 จงทดสอบว่า  p  q    p q หรือไม่

p q
 42

2.4 จงทดสอบว่า  r  p    p  r  เป็นสัจนิรันดร์หรือไม่

..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................

2.5 จงทดสอบว่า  p  q    p q  เป็นสัจนิรันดร์หรือไม่

..........................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................... ......................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................... .......................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................. ........................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................. .........................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................ ..........................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
 43

3. จงตรวจสอบว่าการให้เหตุผลต่อไปนี้ สมเหตุสมผลหรือไม่
กาหนดให้
3.1 เหตุ 1 : ถ้าอึ่งอ่างร้องแล้วฝนจะตก
เหตุ 2 : ฝนไม่ตก
ผล : อึ่งอ่างไม่ร้อง
เมื่อกาหนดให้ p แทน อึ่งอ่างร้อง
q แทน ฝนตก
........................................................................................................................................... ...............................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... ................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................ ..................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................... ....................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................... .....................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
 44

3.2 เหตุ 1 : ถ้าวันนี้ฝนตกฉันจะไม่ไปดูหนัง

เหตุ 2 : ฝนไม่ตก
ผล : ฉันจะไปดูหนัง
เมื่อกาหนดให้ p แทน ฝนตก
q แทน ฉันไปดูหนัง
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................. ............................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
 45

3.3 เหตุ 1 : ถ้าวิภาถูกลอตเตอรรี่รางวัลที่ 1 วิภาจะฝากเงินกับธนาคาร 1,000,000 บาท

เหตุ 2 : วิภาฝากเงินกับธนาคาร 1,000,000 บาท
ผล : วิภาถูกลอตเตอรรี่รางวัลที่ 1
เมือ่ กาหนดให้ p แทน วิภาถูกลอตเตอรรี่รางวัลที่ 1
q แทน วิภาฝากเงินกับธนาคาร 1,000,000 บาท
....................................................................................................................... ...................................................
..........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................. ............
...................................................................................................................... ....................................................
..........................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. .............
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................ ..............
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................... ...............
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................... ................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................... .................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................ ..................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................... ...................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................... ....................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
 46

3.4 เหตุ 1 : ถ้าไฟฟ้าดับแล้วห้างสรรพสินค้าต้องใช้เครื่องปั่นไฟ

เหตุ 2 : ถ้าห้างสรรพสินค้าต้องใช้เครื่องปั่นไฟแล้วบันไดเลื่อนจะใช้งานไม่ได้
ผล : ถ้าไฟฟ้าดับแล้วบันไดเลื่อนจะใช้งานไม่ได้
เมื่อกาหนดให้ p แทน ไฟฟ้าดับ
q แทน ห้างสรรพสินค้าใช้เครื่องปั่นไฟ
r แทน บันไดเลื่อนใช้งานไม่ได้
...................................................................................................................................... ....................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................... .....................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................. .........................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................ ..........................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................. ............................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
 47

3.5 เหตุ 1 : ผมไปกินข้าวกับเพื่อน หรือ ผมโทรหาคุณ

เหตุ 2 : ผมไม่โทรหาคุณ
ผล : ผมไปกินข้าวกับเพื่อน
เมื่อกาหนดให้ p แทน ผมไปกินข้าวกับเพื่อน
q แทน ผมโทรหาคุณ
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................... .
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ ..
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................... ...
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................... ....
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................... .....
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
 48

กิจกรรมที่ 2.3
เงื่อนไขภาษา

ชื่อ.......................................................รหัสประจาตัวนักศึกษา............................สาขาวิชา..................................

การหาข้อสรุปจากเงื่อนไขภาษา
1. พิจารณาเงื่อนไขต่อไปนี้แล้วตอบคาถามข้อ 1.1-1.4
1) เบล นิชา และแพร เลือกซื้อขนมมารับประทานคนละ 2 ชนิดไม่ซ้ากัน
2) ขนมที่ทั้ง 3 คนซื้อได้แก่ ขนมต้ม ขนมชั้น ขนมเปียกปูน และ ขนมถ้วย ไม่เรียงลาดับ
3) นิชาไม่ได้ซื้อขนมเปียกปูนและขนมถ้วย
4) แพรซื้อขนมไม่เหมือนกับนิชาเลย
5) มีคนซื้อขนมต้มเพียงคนเดียว
6) ขนมอย่างหนึ่งที่เบลซื้อคือขนมถ้วย
ข้อกาหนดในการตอบ
ตอบ ก. ถ้าข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ข. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ค. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด
ตอบ ง. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน
คาถาม
1.1 ข้อสรุปที่ 1 นิชาซื้อขนมต้ม
ข้อสรุปที่ 2 แพรไม่ได้ซื้อขนมชั้น
1.2 ข้อสรุปที่ 1 เบลซื้อขนมต้ม
ข้อสรุปที่ 2 มีคนซื้อขนมเปียกปูนเพียงคนเดียว
1.3 ข้อสรุปที่ 1 แพรซื้อขนมต้ม
ข้อสรุปที่ 2 ขนมเปียกปูนเป็นขนมที่นิชาซื้อ
1.4 ข้อสรุปที่ 1 เบลซื้อขนมเปียกปูนเหมือนแพร
ข้อสรุปที่ 2 แพรและเบลซื้อขนมเหมือนกันทั้งสองชนิด
 49

วิธีคิด
สร้างตารางคาตอบจากตัวแปร และใส่ข้อมูลตามเงื่อนไขที่ให้มา
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................ ..............
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................... ...............
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................... ................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................... .................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................ ..................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................

นาข้อมูลจากตารางมาตอบคาถามตามเงื่อนไข
1.1 ข้อสรุปที่ 1 นิชาซื้อขนมต้ม ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 แพรไม่ได้ซื้อขนมชั้น ข้อสรุป..............
คาตอบ.....................
1.2 ข้อสรุปที่ 1 เบลซื้อขนมต้ม ข้อสรุป.............
ข้อสรุปที่ 2 มีคนซื้อขนมเปียกปูนเพียงคนเดียว ข้อสรุป.............
คาตอบ.....................
1.3 ข้อสรุปที่ 1 แพรซื้อขนมต้ม ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 ขนมเปียกปูนเป็นขนมที่นิชาซื้อ ข้อสรุป..............
คาตอบ.....................
1.4 ข้อสรุปที่ 1 เบลซื้อขนมเปียกปูนเหมือนแพร ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 แพรและเบลซื้อขนมเหมือนกันทั้งสองชนิด ข้อสรุป...............
คาตอบ.....................
 50

2. พิจารณาเงื่อนไขต่อไปนี้แล้วตอบคาถามข้อ 2.1-2.4
1) พนม ทินกร วิทยาและสุชาติ มีที่อยู่กันคนละแห่ง คือ หมู่บ้านลาดหญ้า บ้านบาก หนองบัวและ
เนินสูงซึ่งไม่ได้เรียงกันตามลาดับ
2) หมู่บ้านแต่ละแห่งอยู่ในตาบลต่างๆ กันไป คือ น้าเย็น บ้านนา พระนอน แม่บัว ซึ่งไม่ได้เรียงกัน
ตามลาดับ
3) ตาบลแต่ละแห่งอยู่ในอาเภอต่างๆ กัน คือ พนาไพร ไกรลาส สามมิตร และเมือง
4) ทินกรอยู่ตาบลพระนอน ในขณะที่พนมอยู่ในอาเภอสามมิตร
5) หมู่บ้านเนินสูงอยู่ในตาบลบ้านนาในอาเภอไกรลาส
6) คนหนึ่งอยู่ตาบลน้าเย็นในอาเภอเมือง
7) สุชาติอยู่บ้านบาก
ข้อกาหนดในการตอบ
ตอบ ก. ถ้าข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ข. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ค. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด
ตอบ ง. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน
คาถาม
2.1 ข้อสรุปที่ 1 พนมอยู่ที่บ้านหนองบัว
ข้อสรุปที่ 2 ทินกรอยู่ที่บ้านลาดหญ้า
2.2 ข้อสรุปที่ 1 คนที่อยู่ในตาบลน้าเย็น คือ วิทยา
ข้อสรุปที่ 2 บ้านหนองบัวอยู่ในอาเภอสามมิตร
2.3 ข้อสรุปที่ 1 คนที่อยู่ในตาบลพนาไพร คือ ทินกร
ข้อสรุปที่ 2 สุชาติอยู่ที่ตาบลบ้านนา
2.4 ข้อสรุปที่ 1 วิทยาอยู่ที่บ้านเนินสูง
ข้อสรุปที่ 2 คนที่อยู่บ้านหนองบัวคือทินกร
 51

วิธีคิด
สร้างตารางคาตอบจากตัวแปร และใส่ข้อมูลตามเงื่อนไขที่ให้มา
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................... .......
........................................................................................................................... ...............................................
..........................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................. ........
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................. .........
......................................................................................................................... .................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................ ..........
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................... ...........
....................................................................................................................... ...................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................

นาข้อมูลจากตารางมาตอบคาถามตามเงื่อนไข
2.1 ข้อสรุปที่ 1 พนมอยู่ที่บ้านหนองบัว ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 ทินกรอยู่ที่บ้านลาดหญ้า ข้อสรุป..............
คาตอบ.....................
2.2 ข้อสรุปที่ 1 คนที่อยู่ในตาบลน้าเย็น คือ วิทยา ข้อสรุป.............
ข้อสรุปที่ 2 บ้านหนองบัวอยู่ในอาเภอสามมิตร ข้อสรุป.............
คาตอบ.....................
2.3 ข้อสรุปที่ 1 คนที่อยู่ในตาบลพนาไพร คือ ทินกร ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 สุชาติอยู่ที่ตาบลบ้านนา ข้อสรุป..............
คาตอบ.....................
2.4 ข้อสรุปที่ 1 วิทยาอยู่ที่บ้านเนินสูง ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 คนที่อยู่บ้านหนองบัวคือทินกร ข้อสรุป...............
คาตอบ.....................
 52

3. พิจารณาเงื่อนไขต่อไปนี้แล้วตอบคาถามข้อ 3.1-3.3
1) ในหมู่บ้านนานาชาติแห่งหนึ่ง มีบ้านตั้งเรียงติดกันอยู่ 5 หลัง
2) บ้านแต่ละหลังมีผู้อาศัยเป็นคนต่างเชื้อชาติกัน มีสีบ้านต่างกัน สูบบุหรี่ต่างกัน ชอบเครื่องดื่ม
ต่างกัน และภรรยาของแต่ละคนมีอาชีพต่างกัน
3) ผู้อาศัยในบ้านแต่ละหลังโดยไม่เรียงลาดับกัน คือ ไทย อเมริกัน รัสเซีย ญี่ปุ่น ฝรั่งเศส และบ้านแต่
ละหลังมีสีต่างๆ กัน โดยไม่เรียงตามลาดับ คือ เขียว ขาว ฟ้า เหลือง และครีม
4) ชาวรัสเซียอาศัยอยู่ในบ้านสีครีม ส่วนคนที่อยู่ในบ้านถัดไปทางขวามีภรรยาเป็นพยาบาล
5) ชาวญี่ปุ่นอาศัยอยู่ในบ้านหลังแรกด้านซ้ายมือ และบ้านที่อยู่ถัดไปเป็นบ้านสีฟ้า
6) คนที่สูบบุหรี่สายฝนมีภรรยาเป็นเลขานุการ ส่วนคนที่สูบบุหรี่คูลอาศัยอยู่ในบ้านติดกับบ้านของ
คนที่ภรรยาเป็นหมอ
7) คนที่สูบบุหรี่ดันฮิลไม่ดื่มน้าส้มคั้น แต่บ้านติดกันทางซ้ายมือกลับชอบดื่ม
8) คนไทยมีภรรยาเป็นอาจารย์ ส่วนคนฝรั่งเศสชอบสูบบุหรี่มาร์โบโล
9) คนในบ้านสีเขียวชอบดื่มกาแฟ ส่วนคนในบ้านสีเหลืองชอบสูบบุหรี่คูล
10) บ้านสีเขียวตั้งอยู่ทางขวามือของบ้านสีขาว ส่วนคนที่ดื่มนมอาศัยอยู่ในบ้านหลังกลาง
11) คนที่สูบบุหรี่วินสตันอยู่บ้านขวามือของบ้านคนมีภรรยาเป็นพยาบาล

ข้อกาหนดในการตอบ
ตอบ ก. ถ้าข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ข. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ค. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด
ตอบ ง. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน
คาถาม
3.1 ข้อสรุปที่ 1 คนฝรั่งเศสอยู่บ้านหลังที่ 4 จากซ้ายมือ
ข้อสรุปที่ 2 คนที่สูบบุหรี่ดันฮิลอยู่บ้านติดกับคนที่สูบบุหรี่มาร์โบโล
3.2 ข้อสรุปที่ 1 คนที่อยู่บ้านสีเขียวมีภรรยาเป็นพยาบาล
ข้อสรุปที่ 2 คนที่มีภรรยาเป็นเลขานุการอยู่ในบ้านสีคราม
3.3 ข้อสรุปที่ 1 ภรรยาของคนญี่ปุ่นเป็นนักธุรกิจ
ข้อสรุปที่ 2 คนไทยอยู่บ้านสีฟ้า
 53

วิธีคิด
สร้างตารางคาตอบจากตัวแปร และใส่ข้อมูลตามเงื่อนไขที่ให้มา
............................................................................................................................................... ...........................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................. ............................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................... ...............................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... ................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................

นาข้อมูลจากตารางมาตอบคาถามตามเงื่อนไข
3.1 ข้อสรุปที่ 1 คนฝรั่งเศสอยู่บ้านหลังที่ 4 จากซ้ายมือ ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 คนที่สูบบุหรี่ดันฮิลอยู่บ้านติดกับคนที่สูบบุหรี่มาร์โบโล ข้อสรุป..............
คาตอบ.....................
3.2 ข้อสรุปที่ 1 คนที่อยู่บ้านสีเขียวมีภรรยาเป็นพยาบาล ข้อสรุป.............
ข้อสรุปที่ 2 คนที่มีภรรยาเป็นเลขานุการอยู่ในบ้านสีคราม ข้อสรุป.............
คาตอบ.....................
3.3 ข้อสรุปที่ 1 ภรรยาของคนญี่ปุ่นเป็นนักธุรกิจ ข้อสรุป..............
ข้อสรุปที่ 2 คนไทยอยู่บ้านสีฟ้า ข้อสรุป..............
คาตอบ.....................
 54

กิจกรรมที่ 2.4
เงื่อนไขสัญลักษณ์

ชื่อ.......................................................รหัสประจาตัวนักศึกษา............................สาขาวิชา..................................

1. พิจารณาเงื่อนไขต่อไปนี้แล้วตอบคาถามข้อ 1.1-1.2
เงื่อนไขที่ 1 2 M  3N  O   P  Q 
เงือ่ นไขที่ 2 P  3R  2K  L
(อักษรทุกตัวมีค่ามากกว่า 0)
ข้อกาหนดในการตอบ
ตอบ ก. ถ้าข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ข. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ค. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด
ตอบ ง. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน
คาถาม
1.1 ข้อสรุปที่ 1 M  2O สรุป......................
ข้อสรุปที่ 2 R  N สรุป......................
คาตอบ...........................
วิธีคิด
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................... .....
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
 55

1.2 ข้อสรุปที่ 1 3L  2N สรุป......................

ข้อสรุปที่ 2 3M  2N สรุป......................
คาตอบ...........................
วิธีคิด
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................... .......................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
 56

2. พิจารณาเงื่อนไขต่อไปนี้แล้วตอบคาถามข้อ 2.1-2.2
E F
A  B  (C  D ) 
5 6
H J
6G   E  I 
3 5
(อักษรทุกตัวมีค่ามากกว่า 0)
ข้อกาหนดในการตอบ
ตอบ ก. ถ้าข้อสรุปทั้งสองเป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ข. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เป็นจริงตามเงื่อนไข
ตอบ ค. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่แน่ชัด
ตอบ ง. ถ้าข้อสรุปทั้งสองไม่เหมือนกัน
คาถาม
2.1 ข้อสรุปที่ 1 I  A สรุป......................
ข้อสรุปที่ 2 G  C สรุป......................
คาตอบ...........................
วิธีคิด
..................................................................................................................................... .........................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
 57

2.2 ข้อสรุปที่ 1 F  D สรุป......................

ข้อสรุปที่ 2 H  B สรุป......................
คาตอบ...........................
วิธีคิด
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................. ............
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................... .........................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................................................................................................................... .......................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................