Πολιτική Φιλοσοφία

4ο μάθημα
5-4-2022

Είχαμε πει ότι αυτό που δίνει η κοινωνία στο νομοθετικό σώμα είναι το
δικαίωμα στην αυτοδικία και ότι η εξουσία του νομοθετικού σώματος είναι
καταπιστευματική (trust), δηλαδή εμπιστευόμαστε στο νομοθετικό σώμα να
θέτει νόμους που είναι σύμφωνοι με τον φυσικό νόμο, δηλαδή νόμους που
αφορούν στην προστασία των δικαιωμάτων των μελών της κοινότητας ως
ανθρωπίνων όντων και στην συντήρηση της κοινωνίας στο σύνολό της, άρα
πρέπει να προστατεύει την ελευθερία του λόγου, της ιδιοκτησίας και εφόσον
μιλάμε για καταπίστευμα, δηλαδή στην παραχώρηση εξουσίας στην βάση
εμπιστοσύνης, είναι λογικό αν αυτή η εμπιστοσύνη διαρραγεί, να μπορεί η
κοινωνία να αφαιρέσει από το νομοθετικό σώμα όλες τις εξουσίες και να
προβεί σε μια νέα ανάθεση, σε ένα άλλο σώμα αντιπροσώπων. Θα πει
λοιπόν ο Λοκ, φυλλάδιο σελ. 4, διαβάζει επειδή η νομοθετική...
Εδώ βλέπουμε ότι ο νόμος τίθεται για την εξυπηρέτηση ενός σκοπού, ο
οποίος είναι η τήρηση των υπαγορεύσεων του φυσικού νόμου. Εάν δεν έχω
όμως έναν φυσικό νόμο ανεξάρτητο από τα προσωπικά – ατομικά
συμφέροντα του ατόμου, όπως ακριβώς συμβαίνει στον Χομπς, αυτό το
οποίο νομιμοποιεί τον νόμο είναι η ισχύς αυτού που τον έθεσε. [Γι’ αυτό
είχαμε πει ότι ο Χομπς είναι ένας εκπρόσωπος της αποφασιοκρατίας, γιατί ο
κυρίαρχος είναι αυτός που θα θέσει τους νόμους χωρίς να τον περιορίσει
καμία αρχή. Το πιο γλαφυρό παράδειγμα είναι ότι απαγορεύεται ο Θεός να
κάνει θαύματα με απόφαση του βασιλέα (το βρίσκουμε σε μια εκκλησία
μεσαιωνική στο Παρίσι)].
Επομένως, για τον Λοκ η ανώτατη εξουσία της αυτοσυντήρησης και της
συντήρησης της κοινωνίας παραμένει πάντα στα χέρια των μελών που είναι ο
λαός. Πράγματι, θα πει ο Λοκ, διαβάζει: σελίδα 5. Πράγματι...
Σύμφωνα λοιπόν με τον πολιτικό φιλελευθερισμό που εγκαινιάζει ο Λοκ
και σε αντίθεση με τον απολυταρχισμό του Χομπς, η επιδίωξη της ασφάλειας
και της κοινωνικής ειρήνης, δηλαδή ο σκοπός, αποκτά την ίδια βαρύτητα με τα
μέσα που απαιτούνται για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Άρα ο πολιτικός

1
φιλελευθερισμός δεν λέει ότι προκειμένου να επιτευχθούν η ασφάλεια και η
κοινωνική ειρήνη, όλα τα μέσα είναι θεμιτά. Αυτό που χρησιμοποιεί ως
κριτήριο για το αν κάποιο μέσο είναι θεμιτό ή όχι, είναι ο σεβασμός των
δικαιωμάτων του ανθρώπου. Δηλαδή δεν μπορεί να πει ότι για την ασφάλεια
και την κοινωνική ειρήνη, παραβιάζω τα δικαιώματα του ανθρώπου, κάτι που
μπορεί να πει ο απόλυτος κυρίαρχος. Αυτό που μπορούμε δηλαδή να πούμε
για τον Λοκ και τον πολιτικό φιλελευθερισμό, είναι ότι ο φιλελεύθερος αρνείται
να πληρώσει το τίμημα ενός απολυταρχικού κράτους, θεωρώντας ότι
απειλείται λιγότερο από τους συμπολίτες του απ’ ότι από ένα αυταρχικό
κράτος.
Και εδώ είναι η διαφορά του φιλελευθερισμού από την απολυταρχία, με
ποια έννοια: από την στιγμή που ο Λοκ μας λέει ότι ο άνθρωπος στη φυσική
κατάσταση δεν είναι ασύδοτος, μπορεί να έχει φυσική ελευθερία, δηλαδή να
μην υπάρχει ένα γραπτό δίκαιο που εμποδίζει την ελευθερία του, υπάρχει
όμως ο φυσικός νόμος που περιορίζει τις ελευθερίες με βάση τον σεβασμό
του δικαιώματος του άλλου στο σώμα μου, στην ελευθερία σκέψης μου και
στην επιβίωση. Οι άνθρωποι, εφόσον και στην φυσική κατάσταση δεν έχουν
πολιτικό κενό, είναι καλές φύσεις στην πραγματικότητα. Τα προβλήματα
αρχίζουν από την παρερμηνεία του φυσικού νόμου. Αντίθετα, τα
απολυταρχικά καθεστώτα θεωρούν ότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως κακός.
Και εφόσον είναι εκ φύσεως κακός, δεν μπορεί να κυβερνηθεί διαφορετικά,
παρά με βία και καταστολή.
Στον Χομπς, ο άνθρωπος δεν είναι εκ φύσεως ούτε καλός ούτε κακός.
Είναι ανήθικος, επειδή ακριβώς πρέπει να τους βάλει κάποιος τους κανόνες
για να μην σκοτώσει τους άλλους και να μην σκοτωθεί ο ίδιος. Στην
απολυταρχία έχουμε δύο απόψεις. Η πρώτη είναι ότι το ανθρώπινο ον είναι
ανήθικο, άρα πρέπει μια υπέρτατη εξουσία να τον χαλιναγωγήσει. Η δεύτερη
είναι ότι το ανθρώπινο ον είναι ανήθικο, εκ φύσεως κακό (Smitt) και γι’ αυτό
χρειάζεται μια εξουσία που θα καταστέλλει όλες αυτές τις στάσεις.
Ο Χομπς αναγνωρίζει ότι το κράτος συγκροτείται με βάση τα άτομα,
δηλαδή την επιδίωξη των ατόμων να κατοχυρώσουν το δικαίωμά τους στη
ζωή. Και τι συμβαίνει όταν έχουν παραχωρήσει όλα τους τα δικαιώματα; Αυτά
τα δικαιώματα θεωρούνται στην απολυταρχία έκφραση ανοχής, τα ανέχεται ο
κυρίαρχος, γι’ αυτό μπορεί να τα ανακαλέσει όποτε θελήσει. Αντίθετα, η
2
κυρίαρχη σκέψη θεωρεί ότι αυτά τα δικαιώματα είναι η κατοχύρωση του
ατόμου ενάντια στην κρατική εξουσία και το άτομο είναι φορέας αυτών των
δικαιωμάτων πριν μπει στην πολιτική κοινότητα και χάριν αυτών των
δικαιωμάτων μπαίνει στην πολιτική κοινότητα. Έτσι, ενώ στην απολυταρχία η
ασφάλεια των πολιτών μετατρέπεται από προνόμιο σε χάρη του κράτους,
στον φιλελευθερισμό είναι το προνόμιο του ατόμου που το κράτος με τους
νόμους του οφείλει να σεβαστεί.
Αυτά για τον 17ο αιώνα. Η πολιτική σκέψη του καθορίστηκε με την
ασφάλεια και την κοινωνική ειρήνη και την ευημερία. Αυτός ο αιώνας τελείωσε
με την πλήρη απομυθοποίηση και εναντίωση της έννοιας του ηρωισμού. Αυτό
τι σημαίνει; Όπως ξέρουμε, η αναγέννηση ήρθε σε επαφή με τις αρχαίες
πηγές. Είδε στις αρχαίες πηγές την προτεραιότητα του πολίτη έναντι του
ιδιώτη και είδε αυτό το όνειρο της επίγειας αθανασίας. Δηλαδή αυτό που
διατυπώνεται θαυμάσια στον Όμηρο από τον Αχιλλέα που είπε «Θα πεθάνω,
αλλά η δόξα μου θα παραμείνει στους αιώνες». Οι αρχαίοι Έλληνες και οι
Ρωμαίοι δεν είχαν εσχατολογία, είχαν όμως την συνείδηση ότι ο κόσμος είναι
αιώνιος, δηλαδή όλα επαναλαμβάνονται, γεννώνται και επανέρχονται. Η
ατομική ύπαρξη μπορεί να επανέλθει ως είδος, αλλά το ίδιο το άτομο δεν
πρόκειται να επανέλθει. Άρα η σύγκρουση που βιώνει ο αρχαίος Έλληνας και
ο Ρωμαίος, είναι ότι η ζωή του είναι ευθύγραμμη σε αντίθεση με την φορά του
σύμπαντος.
Πώς μπορεί λοιπόν το άτομο να πετύχει την αθανασία; Μπορεί αν
παραμείνει στην μνήμη του ατόμου. (Γι’ αυτό και διαβάζουν στους τύμβους τις
επιγραφές για να τους θυμούνται και γι’ αυτό έθαβαν τους τυράννους έξω από
τα τείχη τη πόλης, για να μην τους θυμάται κανείς). Το ιδεώδες λοιπόν της
αρχαίας ζωής είναι το αξιομνημόνευτο. Για να είμαι αξιομνημόνευτος, πρέπει
να κάνω πράγματα μέσα στην κοινωνία, τα οποία θα με καταστήσουν
αξιομνημόνευτο. Θα κάνω τους ποιητές να με τραγουδήσουν, τους ιστορικούς
να γράψουν για εμένα. Αυτό σημαίνει ότι 1) εγώ είμαι το εγωιστικό πρότυπο,
δηλαδή το να είμαι καλύτερος από τους άλλους και 2) το ιδεώδες του ήρωα
που σημαίνει περιφρονώ την βιολογική μου ύπαρξη, όχι γιατί πιστεύω ότι η
ψυχή μου είναι αιώνια, γιατί πιστεύω ότι μπορεί να χρειαστεί να δώσω την
ζωή μου προκειμένου να πετύχω αυτήν την επίγεια αθανασία. Αυτό λοιπόν
έρχεται στην επιφάνεια στην Αναγέννηση, μέσω της ανάγνωσης των αρχαίων
3
πηγών. Αυτό κάνει τους πολιτικούς αναλυτές, για να μιλήσω για την σημασία
που έχει το να παραμείνεις στην ιστορία. Ακόμα και ο Μακιαβέλι που
διακρίνεται από τους άλλους (δεν αποδέχεται την χριστιανική έννοια της
αρετής), θα μιλήσει για την αιώνια δόξα του ιδρυτή μιας κοινότητας,
αντιγράφοντας λέξη προς λέξη τον Κικέρωνα.
Η στάση του Μακιαβέλι που μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε την νέα
αντίληψη, είναι όταν λέει την περίφημη φράση «προτιμώ να χαθεί η ψυχή μου,
παρά να χαθεί η Φλωρεντία». Δηλαδή βάζω την Φλωρεντία πάνω από εμένα,
άρα από την βιολογική μου ύπαρξη, αποβλέποντας στην υστεροφημία. Ο
ρεπουμπλικανισμός λοιπόν είναι το ρεύμα της πολιτικής φιλοσοφίας το
οποίο ξεκινά από την αρχαιότητα, περνάει από τον πολιτικό ιστό της
αναγέννησης, τον έχουμε στην Αγγλία με τον Χάμιλτον και μετά τον
ξαναβρίσκουμε στον Ρουσσώ στην Γαλλία και μετά τον ξανασυναντάμε
σήμερα. Είναι το ρεύμα που προτάσσει την ιδιότητα του πολίτη έναντι
του ιδιώτη, σε αντίθεση με τον φιλελευθερισμό που η πολιτική είναι στην
υπηρεσία του ιδιώτη. Από την Αναγέννηση λοιπόν και μετά αρχίζει να
αναπτύσσεται αυτό το ηρωικό ιδεώδες. Αυτή η ανάγκη για την επίγεια δόξα.
Αυτό το ρεύμα υποχωρεί τον 17 ο αιώνα, γιατί έχουμε μια εκδοχή ανάδειξης και
ανάδυσης του να έχουν οι άνθρωποι μια θεϊκή (γενιά;), άρα ο ηρωισμός και η
αυτοθυσία φαίνονται γελοία. Σ’ αυτό το εγχείρημα που κατακρίνει τον ήρωα,
θα συμβάλλουν όλοι οι συγγραφείς από όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης
(λογοτέχνες και στοχαστές). Ο Χομπς θα πει: δεν υπάρχει ηρωισμός με την
έννοια του υψηλού, αλλά θα πει ότι υπάρχει η επιθυμία του ανθρώπου για
ισχύ, γιατί όσο περισσότερη ισχύ αποκτά, τόσα περισσότερα μέσα για την
επιβίωσή του αποκτά, άρα ο ήρωας είναι ένας ματαιόδοξος που απλώς
υπηρετεί το δικό του συμφέρον.
Στον χριστιανό Pascal έχουμε την στηλίτευση του ήρωα (ξεκινάει σε έναν
παράλληλο δρόμο με τον Ντεκάρτ), ενώ ο Ντεκάρτ λέει με την σκέψη μου θα
κατακτήσω την φύση. Ο Pascal λέει ότι το μεγαλείο σου δεν βρίσκεται στο ότι
έχεις την σκέψη, το μεγαλείο σου βρίσκεται στο ότι επειδή είσαι σκέψη,
νομίζεις ότι θα παραμείνεις και αύριο σκέψη. Σε ένα τέτοιο κλίμα, ο ηρωισμός
θεωρείται γελοίος. Με την εμφάνιση του Θερβάντες και του Δον Κιχώτη,
έχουμε την πλήρη απομυθοποίηση του ηρωισμού και επίσης ο Ρακίνας
(Γαλλία 17ος αιώνας) θα προβάλλει τον ηρωισμό ως μια μορφή τρέλας,
4
παραφροσύνης και ως επικράτηση καταστροφής που έχει ως αποτέλεσμα την
πτώση του ήρωα.
Επομένως, η μεγάλη στροφή που γίνεται ενάντια στην ρεπουμπλικανική
αρετή που είναι ηρωική αρετή, είναι η μεγάλη σημασία που αποκτά η
αυτοσυντήρηση, δηλαδή η καλή και εύκολη διαβίωση.
Ο Χομπς θεωρεί ότι ο φόβος του θανάτου και η επιθυμία για ευημερία,
υπάρχουν τόσο στην τάση των ανθρώπων για την εξόντωση, όσο όμως και
στην τάση των ανθρώπων για ειρηνική συνύπαρξη. Αντίθετα για τον Χομπς η
φήμη, η επιδίωξη φήμης απουσιάζει απολύτως από τα όσα η λογική σου λέει
προκειμένου να επιβιώσεις. Για τον Χομπς έχουμε την εκμηδένιση της
ηρωικής αναζήτησης δόξας, γιατί η ανθρώπινη ζωή συνίσταται στον αδιάκοπο
αγώνα του νόμου ενάντια στον θάνατο. Είναι ενδεικτικό αυτής της αντίληψης
για την αναβάθμιση της επίγειας ζωής το γεγονός ότι τον 17 ο αιώνα οι
πρόοδοι της ιατρικής είναι ασύγκριτες σε σχέση με τις προόδους αυτής από
την εποχή του Περικλή μέχρι τον 17ο αιώνα. Αναπτύσσεται πολύ η μακροζωία
και η ευημερία. Επομένως, το ιδεώδες της επίγειας αθανασίας αντικαθίσταται
από το ιδεώδες μιας άνετης και ασφαλούς ζωής. Έτσι, καλό θεωρείται το
σύμπαν εκείνο που μπορεί να διασφαλίσει αυτά τα δύο. Μια ασφαλή ζωή και
μια ευημερούσα ζωή. Το κράτος δηλαδή αντιλαμβάνεται ότι είναι προστάτης
της ζωής και της ιδιοκτησίας, καθώς και της ελευθερίας, προκειμένου να
ευημερήσεις και να γίνεις ευτυχής. Τον 17ο αιώνα, το κράτος της
νεωτερικότητας, έτσι όπως το είδαμε να αναδύεται (συμβόλαιο και ίδρυση
κοινότητας), νίκησε τους αριστοκράτες πολεμιστές. Άλλωστε γι’ αυτόν τον
λόγο, τον 17ο αιώνα η αντίδραση ήταν ότι επρόκειτο πριν για μια μιλιταριστική
κοινωνία και το λέμε αυτό γιατί ο Αριστοτέλης έλεγε ότι η αρετή την οποία
μπορούν να μοιραστούν όλοι οι πολίτες είναι μια στρατιωτική αρετή. Επίσης,
αυτό το λέμε γιατί η μεγαλύτερη δόξα έρχεται κυρίως στην μάχη και στον
πόλεμο. Έχουμε δηλαδή την αναβάθμιση του στρατιώτη.
Αυτή λοιπόν η αναβάθμιση της βιολογικής φύσης που προήλθε από την
εκκοσμίκευση της αναβάθμισης της ζωής, αυτό που αναβαθμίστηκε δεν ήταν
η αιώνια ζωή μετά θάνατον. Είναι η ζωή της παρούσας. Ακριβώς γι’ αυτό για
τους νεότερους, η προσέγγιση του ρεπουμπλικανισμού υποβάλλει την ζωή σε
αδιάκοπους κινδύνους, είναι παράλογη. Επομένως, από την στιγμή που
θεωρώ ότι η ευημερία είναι το πρώτιστο και από την στιγμή που θεωρώ ότι η
5
ρεπουμπλικανική αρετή με βάζει σε περιπέτειες, είναι γεγονός ότι απορρίπτω
το ηρωικό πρότυπο.
Ο Χομπς, προκειμένου να εγκαταλείψει τα ιδανικά και τα ιδεώδη του
ρεπουμπλικανισμού, θα μιλήσει για τον Λεβιάθαν (κράτος) ως εκείνον που
έχει τη δυνατότητα να καταστείλει τα παιδιά της αλαζονείας. Γιατί για τον
Χομπς, ο ηρωισμός είναι ενάντια στην αρετή με την έννοια ότι αποκτώντας
ισχύ, και για να αποκτήσω ισχύ, αποκτώ περισσότερα υλικά αγαθά, άρα
συμβάλλω σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλους στην ευημερούσα δική μου ζωή.
Διαβάζει σελ. 5 ο αντι-ηρωισμός οίηση = επιδίωξη αυτοσυντήρησης,
επιδίωξη ισχύος
Η επιδίωξη ισχύος προκαλεί αλαζονεία, άρα αναγκάζονται να
υπακούουν σε μια κυβέρνηση.
Έτσι τελειώνει ο 17ος αιώνας σε αυτό το κλίμα και μπαίνουμε στον 18 ο
αιώνα.
Θεατρικός συγγραφέας Marivaux
(σκηνή Ανδρομάχης, σπαρακτικά λόγια και Έκτορας)
Μας λέει για την απομυθοποίηση των αξιών και χλευασμό.
Όλη η γραμματεία γεμίζει από κείμενα επιστολών.
Επιστολές Μοντεσκιέ: ταξιδιώτες Ευρώπης που χλευάζουν τα κακώς
κείμενα της ευρωπαϊκής κοινωνίας)
Μετά έχουμε στην Αγγλία τον Goldsmith, μετά έναν Κινέζο Altangi που
μεταφέρει στην Κίνα τις εντυπώσεις του καταγγέλλοντας την υποκρισία και την
ματαιοδοξία της ευρωπαϊκής κοινωνίας.
Αυτή όλη η κριτική που θα δούμε αργότερα και στον Ρουσσώ πολύ
έντονα όταν θα καταγγείλει το γαλλικό πρωτόκολλο των ευγενών με σκληρό
τρόπο. Δηλαδή έχουμε ένα κύμα ανάδυσης (φεύγουμε από την ανάδυση του
ιδιώτη του 17ου αιώνα έναντι της δημόσιας σφαίρας). Τώρα μέσα από αυτήν
την γενική κριτική, αρχίζει και κρίνεται η κοινωνία και αρχίζει και τίθεται το
θέμα της αυθεντικότητας του εαυτού). Έχουμε ένα κύμα ανάδυσης τώρα του
μύχιου εαυτού.
Αυτό φαίνεται ακόμα και στην αρχιτεκτονική. Πριν τον 18 ο αιώνα, τα
κάστρα των ευγενών δεν είχαν χώρους απομόνωσης κάποιου, όλες οι πόρτες
ήταν ανοικτές. Τον 18ο αιώνα έχουμε χώρους ιδιωτικότητας. Τώρα έχουμε
χώρους ταφής νεκρών, ενώ πριν οι νεκροί εθάβοντο ανώνυμα στις
6
κατακόμβες και για πρώτη φορά τώρα έχουμε ανάπτυξη του μητρικού
ενστίκτου.
Ο 18ος αιώνας είναι ο αιώνας στον οποίο αναπτύσσεται ο μύχιος εαυτός
του ανθρώπου (πριν η μητέρα – αριστοκράτισσα έδινε τα παιδιά της σε
τροφούς, εκτός από τον πρωτότοκο στον οποίο πήγαινε όλη η περιουσία και
ιδιοκτησία και δεν νοιαζόταν αν πέθαιναν – έργο Philippe Anès, ο οποίος
αναλύει το μητρικό ένστικτο στις αριστοκρατικές οικογένειες).
Αντίθετα ευαισθησία για το παιδί έχουμε τον 18 ο αιώνα (ανάπτυξη
ενδόμυχου εαυτού και μύχιων συναισθημάτων).
Στον 18ο αιώνα η προσωπική ευτυχία θεωρείται το κατ’ εξοχήν ιδεώδες
και πρόταγμα και μάλιστα είναι μία ευτυχία όπου επικρατεί η αντίληψη ότι η γη
και τα αγαθά της είναι πολύτιμα και δεν θέλει η θεία πρόνοια να τα
περιφρονούμε. Το να αρνείσαι να απολαύσεις τα όμορφα πράγματα που σου
προσφέρει η επίγεια ζωή είναι διαστροφή. Δηλαδή, αυτό που είναι
καθοριστικό ιδεώδες αυτής της κοινωνίας, είναι η κατάκτηση της επίγειας
ευτυχίας. Βέβαια από την άλλη, αυτή η ευτυχία είναι πολύ υπολογισμένη. Δεν
είναι τυχαίο ότι τώρα αναδύεται ο ωφελιμισμός του Benham όπου η
απόλαυση είναι μετρήσιμο μέγεθος. Αυτή η μαθηματικοποίηση ακόμα και της
ευτυχίας οφείλεται στο ότι ο αιώνας αυτός (18 ος) είναι αιώνας των επιστημών.
Η μελέτη της φύσης αποκτά τον χαρακτήρα της επιστημονικής προσέγγισης,
ενώ ο ορθός λόγος είναι η λέξη-κλειδί αυτής της εποχής που ονομάζεται
ciècle de lumière (αιώνας του διαφωτισμού).
Το χαρακτηριστικό αυτού του αιώνα είναι η θέληση να κατανοηθεί ο
κόσμος από την λογική του ορθού λόγου. Ο όρος «Διαφωτισμός»,
διαφωτισμένος, προέρχεται από ένα θεωρητικής φύσης ποίημα «Τον χαμένο
παράδεισο του μύθου», όπου εκεί ο Θεός προστάζει τον Μιχαήλ Άγγελο
λέγοντάς του: αποκάλυψε στον Αδάμ αυτό που θα συμβεί, τις μέρες που
έρχονται, σύμφωνα με τα φώτα που θα σου δώσω.
Englighten
Αποτελεί εκχριστιανισμό της παρομοίωσης της ιδέας του αγαθού στον
Πλάτωνα. Ο Πλάτων παρομοιάζει την ιδέα του αγαθού με τον ήλιο, επειδή ο
ήλιος φωτίζει τόσο το μάτι να δει, όσο και το αντικείμενο να θεαθεί.

7
 Αυτό το 1712 θα το αλλάξουν και θα πουν ότι ο κόσμος φωτίζεται από
την μάθηση και την φιλοσοφία. Έτσι, ο Καντ το 1784 θα πει: διαβάζει σελίδα
5, ορισμός...
Ο Διαφωτισμός λοιπόν θεωρείται ότι είναι η διαδικασία στην οποία οι
άνθρωποι μετέχουν συλλογικά για να αποκτήσουν γνώση και μετέχοντας
εκτελούν μια πράξη θάρρους, αφού η απόκτηση γνώσης αποτελεί προσωπική
υπόθεση του καθενός, δηλαδή ο καθένας πρέπει να αναπτύσσει την κριτική
του ικανότητα να σκέφτεται και να εκφέρει κρίσεις για τα πράγματα. Συνολικά
μπορούμε να πούμε ότι ο αιώνας του Διαφωτισμού διακρίνεται από μια
επικριτική στάση απέναντι στην πολιτική πραγματικότητα της εποχής και από
την υπεράσπιση ιδιωτών όπως η ανεξιθρησκεία, η ελευθερία της συνείδησης,
η πρόοδος των ηθών.
Στην Γαλλία, ο Διαφωτισμός αναδείχθηκε από το 1715 και έπαιξε
καθοριστικό ρόλο στην έλευση της Γαλλικής Επανάστασης.
Βέβαια, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποδείχθηκε στον 20 ο αιώνα ότι
ο ορθός λόγος δεν σε διασώζει από κτηνώδεις πράξεις και θηριωδίες. Αυτή
την καταρράκωση του ορθού λόγου την επιχείρησε η σχολή της
Φρανκφούρτης με τον Adorno, αλλά από την άλλη υπάρχουν στοχαστές που
λένε ναι, μπορεί ο ορθός λόγος να μην στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων,
αλλά ο ορθός λόγος είναι το πρόταγμα της ισονομίας, της ισότητας. Εξ αυτού
λοιπόν το να καγχάζεις τον Διαφωτισμό λόγω του 20 ου αιώνα είναι σαν να μην
καταλαβαίνεις γιατί τον καταδικάζεις. Π.χ. Καστοριάδης: το αστείο με αυτούς
που καταδικάζουν τον δυτικό πολιτισμό, είναι ότι το κάνουν στο όνομα της
Δύσης, γιατί για να κρίνεις τον ορθό λόγο, πρέπει να έχεις περάσει από τον
Διαφωτισμό.
Μοντεσκιέ
Γεννήθηκε το 1689 στο Château de la Brède. Ανήκε σε αριστοκρατική
οικογένεια. Δεν ανέπτυξε ισχυρό θρησκευτικό αίσθημα. Μελέτησε στοχαστές
της αρχαιότητας και στα 20 του χρόνια, γράφει ένα κείμενο υπέρ της
παγανιστικής φιλοσοφίας. Αδιαφορεί πλήρως για την Μεταφυσική και
επικεντρώνεται στα ανθρώπινα. Έτσι μελετά το Δίκαιο, γίνεται σύμβολο του
Δικαστηρίου του Μπορντώ και 2 χρόνια μετά γίνεται Πρόεδρος αυτού.
Περισσότερο από το ενδιαφέρον του ως λειτουργού της δικαιοσύνης, τον
ενδιαφέρουν οι φυσικές θετικές επιστήμες. Μπήκε στην Ακαδημία του
8
Μπορντώ και επιδόθηκε σε επιστημονικές μελέτες, φυσική, βιολογία,
ανατομία. Γράφει έργα, σελ. 6.
Ως χαρακτήρας περιγράφεται μετριοπαθής, συνεσταλμένος, μανιακός με
την τάξη. Το πιο σημαντικό έργο του: οι Περσικές επιστολές. Συντάσσεται το
1717-1721 και δημοσιεύεται ανώνυμα, φοβούμενος την γαλλική νομοθεσία,
γιατί αυτή η αλληλογραφία μεταξύ δύο φίλων κατοίκων της Περσίας σχετικά με
τα όσα συμβαίνουν στην γαλλική κοινωνία, δηλώνει ότι η κοινωνία είναι υπό
διάλυση και κατάρρευση και κυρίως υπό κατάρρευση είναι τα έθιμα που
διαμορφώθηκαν πριν από αιώνες και που αποτελούσαν τα στηρίγματα της
απόλυτης μοναρχίας. Σ’ αυτό το έργο ο Μοντεσκιέ επιχειρεί να κρίνει την
διάλυση των θεσμών, δεν είναι επαναστάτης. Ακριβώς επειδή το έργο του δεν
προτρέπει σε εξέγερση, επηρέασε πολλούς αναγνώστες, τους έκανε να δουν
με άλλα μάτια την κοινωνική πραγματικότητα. Το 1728 ξεκινά μια σειρά
ταξιδιών σε Αυστρία, Γερμανία, Ιταλία και Αγγλία. Είδε τα έθιμα, την
γεωγραφική θέση, την πολιτική των χωρών που επισκέπτεται. Και μάλιστα
στο ημερολόγιό του, διαβάζει σελίδα 8... βλέπουμε το στυλ του.
Επιστρέφει στη Γαλλία το 1767. Έχει διαμορφώσει την άποψη ότι κάθε
λαός έχει την ιδιοσυγκρασία του (λέει ότι την ίδια όπερα αλλιώς την ακούει ο
ένας και αλλιώς ο άλλος). Γράφει ένα βιβλίο για τα αίτια της παρακμής.