ΤΙΤΛΟΣ:

Κατά τον Hobbes υπάρχει «ένας και μοναδικός τρόπος συγκρότησης κοινής εξουσίας» και αυτός είναι μέσω
σύμβασης. Ταυτόχρονα υποστηρίζει πώς η απόκτηση της κυρίαρχης εξουσίας γίνεται με δύο τρόπους: «από
την μία με την φυσική βία […], από την άλλη με την αμοιβαία συμφωνία». Εξηγήστε εάν αυτοί οι δύο
ισχυρισμοί είναι αντιφατικοί.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΝΤΑΡΓΑΡΑ ΜΑΡΙΑ
ΑΜ: 1055523
12/6/22
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΝΙΚΟΣ ΤΖΑΝΑΚΗΣ-ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ: Ο ΛΕΒΙΑΘΑΝ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ
 Ο Thomas Hobbes θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Άγγλους
φιλοσόφους και κατά πολλούς ο θεμελιωτής της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας. Το
σπουδαιότερο έργο του ο Λεβιάθαν δημοσιεύτηκε το 1651 και περιελάμβανε την
έννοια του κοινωνικού συμβολαίου. Η ριζοσπαστική αυτή θέση παρουσιάζεται από
τον Hobbes ως η μοναδική διέξοδος του ανθρωπίνου γένους από την βαρβαρότητα
του εμφύλιου πολέμου. Αυτού του είδους ο πόλεμος στον Λεβιάθαν εμφανίζεται ως
φυσική κατάσταση, υπό την οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να σχηματίσει
οργανωμένες κοινωνίες. Το έργο του Λεβιάθαν αποτελεί μέχρι και τη σημερινή εποχή
αντικείμενο μελέτης στον κλάδο της πολιτικής φιλοσοφίας 1. Ο φιλόσοφος
εμπνεύστηκε τον τίτλο του βιβλίου του από το βιβλικό πλάσμα που παρουσιάζεται
στις «γραφές», υπό την μορφή θαλάσσιου κήτους. Ο λεβιάθαν αναλαμβάνει το ρόλο
του προστάτη, του επίγειου θεού, στον οποίον οι άνθρωποι εναποθέτουν όλα τα
δικαιώματα τους, με σκοπό να νιώθουν ασφαλείς από τους πιθανούς κινδύνους, που
θα προκαλούσε μια διαμάχη με τους συνανθρώπους τους.
Πριν παρουσιάσει ο Hobbes την μορφή του Λεβιάθαν, δίνει την εικόνα μιας
υποθετικής κατάστασης, που την ορίζει ως φυσική κατάσταση. Εκεί οι άνθρωποι
παρότι έχουν την ελευθερία να δρουν ελεύθερα και να πράττουν ότι αυτοί επιθυμούν,
εντούτοις η ανεξέλεγκτη ελευθερία ελλοχεύει σημαντικούς κινδύνους. Τα φυσικά
πάθη, με τα οποία είναι εξοπλισμένοι όλοι οι άνθρωποι, τους οδηγούν σε έναν αέναο
αγώνα για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη φήμη. Ακόμα και αν διαθέτουν την απόλυτη
ελευθερία να ζήσουν όπως επιθυμούν και να πράξουν ότι θέλουν, καταλήγουν να
παλεύουν με τον διπλανό τους, για τις τιμές και τα αξιώματα. Κατά συνέπεια,
οδηγούνται γρήγορα σε κατάσταση πολέμου, μαχόμενοι ο ένας τον άλλον, ενώ
ανάμεσα τους δημιουργούνται συναισθήματα φθόνου, ζήλιας και μίσους 2. Ο
φιλόσοφος με την θεωρία του περί της φυσικής κατάστασης, παρουσιάζει μια εικόνα
απόλυτης εξαθλίωσης, όπου οι άνθρωποι ζουν σαν αγρίμια, απόλυτα παραδομένοι
στα πάθη και τις ορέξεις τους, με μοναδικό στόχο το ίδιον όφελος. Ξεκινά λοιπόν,
από το ελάχιστο δυνατό, όπου παρουσιάζεται η απόλυτη εξαθλίωση του ανθρώπου,
με πιθανότερο αποτέλεσμα τον θάνατο μέσω αλληλοσπαραγμού και οδηγείται στο μη
χείρον, δηλαδή την αποφυγή των εμφύλιων διχασμών, μέσω της συγκρότησης
οργανωμένης κοινωνίας3. Ο λόγος που συνθέτουν εντέλει οι άνθρωποι τις
οργανωμένες κοινωνίες δεν είναι επειδή από τη φύση τους είναι πολιτικά ή κοινωνικά
όντα αλλά λόγω του υπέρμετρου εγωισμού τους και του φόβου ενός επικείμενου
θανάτου4.
Για να επιτύχουν την επιβίωση τους, οι άνθρωποι επιλέγουν να συγκροτήσουν
μια κοινή εξουσία. Συγκεκριμένα, τα υποκείμενα μιας κοινωνίας, συνάπτουν το
κοινωνικό συμβόλαιο, δηλαδή μια σύμβαση κατά την οποία επιλέγουν να
εκχωρήσουν όλα τα δικαιώματά τους σε ένα άτομο ή μια συνέλευση ατόμων. Αυτή η
μέθοδος έχει σαν σκοπό την εξασφάλιση της ανθρώπινης αυτοσυντήρησης από τον
κίνδυνο του αφανισμού και προϋποθέτει την καθολική αποδοχή όλου του συνόλου,
1
Garrath, W. ([χ.χ.]). Internet encyclopedia of Philosophy. Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου, 2022, από
https://iep.utm.edu/hobmoral/.
2
Thomas Hobbes, Λεβιάθαν ή Ύλη, μορφή και εξουσία μιας εκκλησιαστικής και λαϊκής πολιτικής
κοινότητας, μτφρ. Γ. Πασχαλίδης/ Α. Μεταξόπουλος, 2ττ., Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση, 2006, σελ. 238-
239.
3
Στυλιανού Άρης, Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου- Από τον Γκρότιους στον Ρουσσώ, εκδόσεις
ΠΟΛΙΣ, Αθήνα, 2013, σελ. 78-79
4
Στυλιανού Άρης, "Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου στην πολιτική φιλοσοφία του Χομπς",
Αξιολογικά. 16, Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου, 2022, από Αξιολογικά ψηφιακό αρχείο, 2006, σελ. 104.
που θα εκφράζει τη βούλησή τους. Μέσα από αυτήν την απόλυτη εξουσία, ο
κυρίαρχος κράτος-Λεβιάθαν τους στερεί τα δικαιώματά τους, αλλά εποφθαλμιά για
τους ίδιους και την κοινωνία. Κατά τον Hobbes, αυτός είναι ο ένας και μοναδικός
τρόπος συγκρότησης κοινωνίας, η οποία θα προστατεύει τους πολίτες της από
εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους. Ως εσωτερικοί κίνδυνοι ορίζονται οι
εμφύλιες διχόνοιες και διαμάχες και ως εξωτερικοί κίνδυνοι εννοούνται οι εχθρικές
εισβολές. Πραγματοποιείται λοιπόν μια ενοποίηση όλον σε ένα πρόσωπο, το οποίο θα
ονομάζεται πολιτική κοινότητα5. Το κράτος- Λεβιάθαν εξουσιοδοτείται επαρκώς,
ώστε να μπορεί να ελέγχει τη βούληση και τις πράξεις κάθε πολίτη. Με τον τρόπο
αυτό, κάθε άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του αυτουργό για τις δράσεις του κυριάρχου,
ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται ίση κατανομή πολιτικών δικαιωμάτων ανά τους
πολίτες της κοινότητας6.
Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, η απόκτηση της κυρίαρχης εξουσίας
επιτυγχάνεται με δύο τρόπους: ο ένας είναι μέσω της φυσικής βίας και ο άλλος μέσω
της αμοιβαίας συμφωνίας. Για να ορίσει την φυσική βία ο Hobbes, αναφέρει το
παράδειγμα των παιδιών ενός μέλους μιας κοινότητας, όπου αναγκάζονται να
υποταχθούν στον κυρίαρχο, επειδή ο τελευταίος έχει τη δύναμη να τα θανατώσει εάν
δεν δεχθούν, ή το ενδεχόμενο να αναγκάσει τους εχθρούς του σε πόλεμο, εκβιάζοντάς
τους με την ίδια τους τη ζωή. Στην παραπάνω περίπτωση, εντοπίζεται η βαρβαρότητα
με την οποία έχουν οι ίδιοι οι πολίτες εξουσιοδοτήσει τον κυρίαρχο, με στόχο την
ασφάλεια των μελών εντός του συνόλου. Από την άλλη υπάρχει η περίπτωση της
αμοιβαίας συμφωνίας ή θέσμισης κατά την οποία ο κυρίαρχος αποφασίζεται ως
μονάδα ή ως συνέλευση για να αναλάβει την κυρίαρχη εξουσία μέσω μιας σύμβασης,
του κοινωνικού συμβολαίου. Σε περίπτωση που κάποιοι ορίσουν κάποιον ως
κυρίαρχο, δεν διαθέτουν την δυνατότητα να συνάψουν νέα σύμβαση ή να ορίσουν
κάποιον άλλον ως κυρίαρχο, χωρίς την συγκατάθεσή του 7. Τα κατώτερα μέρη
μπορούν να ανατρέψουν την παρούσα κατάσταση στην μία και μοναδική περίπτωση
που δεν νιώθουν ασφάλεια η ευδαιμονία-ελευθερία.
Αρκετά παράδοξο μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι ο κυρίαρχος δεν
συγκαταλέγεται στην σύμβαση του κοινωνικού συμβολαίου και κατά συνέπεια δεν
μπορεί να κριθεί από τα άτομα που τον επιλέγουν. Αναλυτικότερα, το τεχνητό αυτό
πρόσωπο δεν ελέγχεται από τα μέλη, τα οποία του έχουν εκχωρήσει τα δικαιώματά
τους. Εδώ ο ισχυρισμός παρουσιάζει μια αντίφαση. Ο άνθρωπος που επιλέγεται στον
ρόλο του επίγειου θεού, παρότι δεν μπορεί να παραβιάσει τους κανόνες της σύμβασης
του κοινωνικού συμβολαίου, είναι ικανός να ελέγξει τους όρους βάση τους οποίους
τα έλλογα άτομα του παραχωρούν την εξουσία. Με άλλα λόγια ο κυρίαρχος, εάν και
δεν είναι μέρος της σύμβασης η οποία τον δημιουργεί δεν λειτουργεί ανεξέλεγκτα και
αυθαίρετα. Αντιθέτως στηρίζεται στους κανόνες του λόγου η οποίοι συνδέουν την
πολιτεία και τους νόμους της, όπως συνδέουν και τον βαθμό άσκησης της εξουσίας
από μεριάς του κυριάρχου. Οι συμβάσεις κατά τον φιλόσοφο χρειάζονται την δύναμη
των όπλων, καθώς εντός της κοινωνίας, ζουν και συμβιώνουν άνθρωποι που

5
Thomas Hobbes, Λεβιάθαν ή Ύλη, μορφή και εξουσία μιας εκκλησιαστικής και λαϊκής πολιτικής
κοινότητας, μτφρ. Γ. Πασχαλίδης/ Α. Μεταξόπουλος, 2ττ., Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση, 2006, σελ. 240-
241.
6
Αγγελίδης Μανώλης, Κυριαρχία και απόφαση, Εξαμηνιαία έκδοση Θεωρίας και Κριτικής Αξιολογικά,
τεύχος 16, Νήσος – Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα, Νοέμβριος 2006.
7
Thomas Hobbes, Λεβιάθαν ή Ύλη, μορφή και εξουσία μιας εκκλησιαστικής και λαϊκής πολιτικής
κοινότητας, μτφρ. Γ. Πασχαλίδης/ Α. Μεταξόπουλος, 2ττ., Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση, 2006, σελ. 275-
276.
οδηγούνται από τα πάθη και όχι από την λογική. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κυρίαρχος
είναι άνθρωπος όπως και οι υπόλοιποι πολίτες που τον διαλέγουν 8. Παράλληλα,
εντοπίζεται αντίφαση στο γεγονός της εκχώρησης του δικαιώματος της αυτοάμυνας
απέναντι στο θάνατο. Ο Hobbes αρχικά αναφέρει ότι οι άνθρωποι παραιτούνται του
δικαιώματος να προφυλάσσουν τον εαυτό τους από τη βία, υπό το φόβο του θανάτου,
αλλά αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί έγκυρο, διότι ο άνθρωπος επιλέγει πάντα το
λιγότερο κακό για τον ίδιον, βάση εγωιστικών ενστίκτων. Άρα, κάποιος μπορεί να
δηλώσει ότι εκχωρεί σε κάποιον το δικαίωμα να τον σκοτώσει εάν δεν κάνει κάτι που
έχουν συμφωνήσει, αλλά αυτό έμπρακτα δεν σημαίνει ότι την ύστατη ώρα δεν θα
αντισταθεί. Αυτό συμβαίνει βάση των ανθρώπινων φυσικών ενστίκτων, που
εμφανίζονται εντός της φυσικής κατάστασης9.
Συμπερασματικά, ο Hobbes μέσα από το σπουδαίο για την πολιτική
φιλοσοφία έργο του Λεβιάθαν, θέλει να παρουσιάσει ένα μοντέλο δημιουργίας μιας
οργανωμένης πολιτείας. Για να το κάνει αυτό, ξεκινά αντίστροφα δίνοντας την εικόνα
των ανθρώπων στη φυσική κατάσταση, μια κατάσταση πολέμου, οπού είναι έρμαια
των παθών τους και παρότι ζουν με βασικές ελευθερίες, υπακούν στα ανθρώπινα
ένστικτα και επιζητούν το κακό των υπολοίπων. Για να αποφευχθεί ο
αλληλοσπαραγμός, ο φιλόσοφος παραθέτει ένα σύστημα, κατά το οποίο όλοι οι
άνθρωποι, μέσω σύμβασης, παραχωρούν τα δικαιώματα τους σε έναν ανώτερο άρχων
ή μια ομάδα αρχόντων και εκείνος δεσμεύεται για την προστασία και την διαφύλαξη
της σωματικής τους ακεραιότητας και των ατομικών τους δικαιωμάτων. Κατά τον
φιλόσοφο, η συγκεκριμένη μέθοδος της σύμβασης αποτελεί τον μοναδικό τρόπο με
βάση τον οποίον μπορεί να συγκροτηθεί μια κοινή εξουσία. Εν συνεχεία ορίζονται οι
δυο διαφορετικοί τρόποι, κατά τους οποίους τα ανθρώπινα δικαιώματα
μεταβιβάζονται στον κυρίαρχο, είτε υπό τη μορφή της φυσικής βίας, είτε μέσω
συμφωνίας και των δύο πλευρών. Εντοπίζεται αντίφαση στο γεγονός ότι ο πολίτης
ακόμα και αν το ισχυριστεί, ποτέ δεν θα είναι ικανός να παραχωρήσει το δικαίωμα
στην αυτοάμυνα με στόχο την αποφυγή του θανάτου, γιατί πάντα επιλέγει, βάση
ενστίκτου, αυτό το οποίο θεωρείται λιγότερο κακό για τον ίδιον, στη εκάστοτε
χρονική στιγμή. Τέλος, κατά τον Hobbes χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όσον αφορά
στην εμπιστοσύνη εντός της κοινωνίας, διότι συνήθως μέσα σε αυτήν παρασιτούν και
άνθρωποι που δρουν με βάση τα πάθη και όχι με βάση τη λογική και οι οποίοι
αποτελούν κίνδυνο για την συνοχή του κοινωνικού συνόλου και του κοινωνικού
συμβολαίου.

8
Αγγελίδης Μανόλης & Γκιούρας Θανάσης, Θεωρίες της πολιτικής και του κράτους, Εκδόσεις
Σαββάλας, Αθήνα, 2005, σελ. 114.
9
Αγγελίδης Μανόλης & Γκιούρας Θανάσης, Θεωρίες της πολιτικής και του κράτους, Εκδόσεις
Σαββάλας, Αθήνα, 2005, σελ. 92-93
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αγγελίδης Μανόλης & Γκιούρας Θανάσης, Θεωρίες της πολιτικής και του κράτους, Εκδόσεις
Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Αγγελίδης Μανώλης, Κυριαρχία και απόφαση, Εξαμηνιαία έκδοση Θεωρίας και Κριτικής
Αξιολογικά, τεύχος 16, Νήσος – Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα, Νοέμβριος 2006.

Στυλιανού Άρης, "Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου στην πολιτική φιλοσοφία του
Χομπς", Αξιολογικά. 16, Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου, 2022, από Αξιολογικά ψηφιακό αρχείο, 2006

Στυλιανού Άρης, Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου- Από τον Γκρότιους στον Ρουσσώ,
εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, Αθήνα, 2013

Garrath, W. ([χ.χ.]). Internet encyclopedia of Philosophy. Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου, 2022, από

https://iep.utm.edu/hobmoral/.

Thomas Hobbes, Λεβιάθαν ή Ύλη, μορφή και εξουσία μιας εκκλησιαστικής και λαϊκής
πολιτικής κοινότητας, μτφρ. Γ. Πασχαλίδης/ Α. Μεταξόπουλος, 2ττ., Αθήνα, Εκδόσεις Γνώση,
2006