આદળશ ઓનરાઈન એજ્યુકેળન

Contact-9033833338/8238833338

ECONOMICS

BY- SANDEEP RUPELLA SIR

ફધી ઩યીક્ષાઓ ભાટે ઉ઩મોગી

©SANDEEP SIR
 બાયતીમ અથથવ્મલસ્થા PART-1
→ નાણાકીમ નીતત:
→ આય.ફી.આઈ(રયઝલશ ફેંક ઓપ ઈન્ડડમા):
● આય.ફી.આઈ એકટ શેઠ઱ ઈ.વ.૧૯૩૪ભાાં રયઝલશ ફેંકની યચના કયલા ભાાં
આલી.઩યાં ત ુ,રયઝલશ ફેંકના નાાંણાકીમ કામો અને કાભગીયી ૧એપ્રિર ,૧૯૩૫ થી વત્તાલાય
યીતે ળરૂ કયલાભાાં આવ્મા.
● જમાયે રયઝલશ ફેંકની સ્થા઩ના થઈ ત્માયે તે એક ખાનગી લાણણજ્જ્મક ફેંક( Private
Commercial Bank)શતી,઩યાં ત ુ ત્માયફાદ આય.ફી.આઈ એકટ ,૧૯૪૯ શેઠ઱ ઈ.વ.૧૯૪૯ભાાં
રયઝલશ ફેંકને યાષ્ટ્રીમકૃત(Nationalized) કયલાભાાં આલી.
● લડુાં ભથક-મુફઈ
ાં
→ આય.ફી.આઈ.નાાંકામો :
(૧) આય.ફી.આઈ.પ્રનમાંત્રક ,પ્રનરયક્ષક તેભજ નલી ફેંકો ને ભાંજૂયી(઩યલાનાાં-
રાઈડવવ)આં઩લાનુ ાં કામશ કયે છે.આિકાયની વત્તા આય.ફી.આઈને ફેંકીગ યે ગ્યુરેળન
એકટ,૧૯૪૯(ફેંક પ્રનમાંત્રણ ઘાયો,૧૯૪૯)શેઠ઱ આ઩લાભાાં આલે છે .

(૨) આય.ફી.આઈ એ ફેંકોની ફેંક છે ,િલારશતતા િાંફઘક(Liquidity Manager) છે .તેભજ જે

ફેંકો નાણાકીમ તાંગી અનુબલતી શોમ તેને ઩ણ રોન આ઩નાય ભઘ્મસ્થ ફેંક છે .

(૩) આય.ફી.આઈ રૂપ્ર઩મા ૨ કે તેથી લઘુ મુલ્મની તભાભ શ્રેણીફઘ્ઘ ચરણી નોટો ફશાય
઩ાડલાનુ ાં કાભ કયે છે .
→ નોંઘ:-
● લ઴શ ૧૯૫૬ભાાં થમેર ળાખ વર્જન મુજફ આય.ફી.આઈ રૂપ્ર઩મા ૨૦૦ કયોડને ઩ામારક્ષી
ઘણીને અભમાશરદત ચરણ આ઩ી ળકે છે .
● લ઴શ૧૯૫૬ ઩શેરા આય.ફી.આઈ િ઩ોળશનર(રશસ્વાિેરયત િથા) પ્રવસ્ટભ(િ઩ોળશનર
પ્રવસ્ટભ)િભાણે કામશકયતી શતી.એટરે કે (૧૦૦+૪૦=૧૪૦)એમુજફ ઩ઘ્ઘપ્રત યશેતી શતી.
● આભ રૂપ્ર઩મા ૨૦૦ કયોડને આંતરયકયીતે રૂપ્ર઩મા ૬૫ કયોડનુ ાં વોનુ ાં અને રૂપ્ર઩મા ૧૧૫
કયોડ(FOREX)પ્રલદે ળી પ્રલપ્રનભમ હરુ ાં ડમાભણ તયીકે લગીકૃત કયે રા છે .
● એકટ ૧૯૫૬ અંતશગત,
કરભ-૨૨ અને કરભ-૨૬ (૨) અનુવાય ચરણી નોટો઩ાછી ખેંચલાની વત્તા
ભ઱ે રીછે .
● ૧ રૂપ્ર઩માની ચ રણીનોટ નાણાભાંત્રારમનાાં આપ્રથિકિવ ૃપ્રત પ્રલબાગ(રડ઩ાટશ ભેડટ ઓપ
ઈકોનોભી અપે વ)ઘ્લાયા ફશાય ઩ાડલાભાાં આલે છે .
● ૧ રૂપ્ર઩માની ચરણીનોટ ઩ય ક્રેન્ડિમનાાંણા વણચલના શસ્તાક્ષય(વશી-SIGNATURE)શોમછે .
(૪) ૨૦૦ કયોડ રૂપ્ર઩માનુ ાં ળાખ વર્જન પ્રલદે ળ પ્રલપ્રનભમદય( FOREIGN EXCHANGE
RATE)ને સ્સ્થય યાખલાનુ ાં અને પ્રલદે ળીઅનાભતને ( FOREX RESERVE) જા઱લીયાખલાનુ ાં
કાભ કયે છે .
→ FEMA 1999 :
[Foreign Exchange Management Act]
તલદે ળ તલતનભમ વંચારન ઘાયો
૧) વ્મસ્તતગત (Individul) = $ 7500
૨) વાંસ્થાકીમ (Institutional) = $ 2 Lakhs
ઉદા. તયીકે,
આય.ફી.આઈ:-
(અ) ફેંક (ફ) એય઩ોટશ (ક) ખાનગી વાંસ્થા
● વ્મસ્તતગત શોમ કે વાંસ્થાકીમ તેભને ૩૦ રદલવભાાં પ્રનશ્ર્ચચત યકભ રડ઩ોણઝટ(જભા)કયાલી
દે લી ઩ડે છે .
● બાયતભાાં પ્રલદે ળ પ્રલપ્રનભમદય ( Foreign Exchange Rate)ફજાય ઩ઘ્ઘપ્રત ઘ્લાયા પ્રનશ્ર્ચચત
થામ છે તેભાટે ભાાંગ ,પુયલઠો,આમાત-પ્રનકાવ તેભજ લેચનાય-ખયીદનાય(પ્રલકયે તા-ગ્રાશક)આ
તભાભ ઩રયફ઱ોને રક્ષભાાં રેલાભાાં આલે છે .
→ આય.ફી.આઈ
→ (FOREX)
 Fixed Exchange Rate (પ્રનશ્ર્ચચતદય):-જે પ્રનશ્ર્ચચતદે ળની ભઘ્મસ્થ ફેંકિાયાનક્કી
થામ છે .
  Floating Rate Region (તયતો દય):- જે કોઈ઩ણ ફાહ્ય ઩રયફ઱ને ઘ્માનભાાં ન રો
વાંપ ૂણશ઩ણે ફજાય઩ય જ આઘારયત શોમ છે .
 India follows managed floating exchange rate system.
►તનકાવકાયો :-
(અ) ૧ ડોરય = રૂપ્ર઩મા ૬૦ રૂપ્ર઩મા ૬૦૦૦ પ્રનકાવમ ૂલ્મ
૧૦૦ ડોરયનુ ાં મ ૂલ્મ ઘયાલતી ચીજલસ્ત ુઓનુ ાં રૂપ્ર઩મા ભાાં ૧૦૦ ×૬૦=૬૦૦૦ રૂપ્ર઩મા મુલ્મ
થળે.
જે તનકાવકાયક ભાટે વારં ,આમાતકાય ભાટે ખયાફ ગણાળે.
(ફ) ૧ ડોરય = રૂત઩મા ૫૦ રૂપ્ર઩મા ૫૦૦૦ આમાતમ ૂલ્મ
૧૦૦ ડોરયનુ ાં મ ૂલ્મ ઘયાલતી ચીજલસ્ત ુઓનુ ાં રૂપ્ર઩મા ભાાં ૧૦૦ ×૫૦=૫૦૦૦ રૂપ્ર઩મા મુલ્મ
થળે.
જે આમાતકાયક ભાટે વારં ,તનકાવકાય ભાટે ખયાફ ગણાળે.
● સ્સ્થય તલદે ળ તલતનભમ દય ઘયાલતા ક્ષેત્રભાં જો ૧ ડોરયના દય ૫૦ રૂત઩માથી લઘીને
૬૦ રૂત઩મા થળે ,તો તેને અલમ ૂલ્મન થય ં કશેલામ.અને જો ૧ ડોરય નાં દય(મ ૂલ્મ) ૬૦
રૂત઩મા થી ઘટીને ૫૦ રૂત઩મા થળે ,તો તેને રૂત઩માન ં અતધમ ૂલ્મન થય ં કશેલામ.
● ઩યં ત, જોતયતો તલતનભમ દય ઘયાલત ં ક્ષેત્ર શોમ તો તેભાં ૧ ડોરય રૂત઩મા ૫૦ થી ૬૦
તયપ લઘળે ,તો તેને ઘવાયો (ઘવાયા મલ્મ)કશેલાળે.તેલી જ યીતે ,જો ૧ ડોરય રૂત઩મા ૬૦ થી
૫૦ તયપ ઘટળે,તો તેને કકિંભત વંચમ(Appreciation) કશેલાળે.

(૫) કયઝલથ ફેંક એ તભાભ યાજ્મ વયકાયો અને કેન્દ્ર વયકાયની ફેંક તયીકે કામથ કયે છે .
● S.B.I. ને કયઝલથ ફેંક ઘ્લાયાભાન્દ્મ અતધકૃત દયજ્જો આ઩લાભાં આવ્મો છે .એટરેકે ,જમાયે
કોઈ એક સ્થ઱ કે પ્રદે ળ કે ળશેયભાં આય.ફી.આઈ.ની કોઈ઩ણ ળાખા નશોમ ,તો તેલી
જગ્માએ S.B.I.ની કોઈ઩ણ ળાખા( બ્રાન્દ્ચ) આય.ફી.આઈ .ની જેભ કામથ કયી ળકે છે .

(૬) આય.ફી.આઈ.આંતય-ફેંકકગ નાણાકીમ તલતનભમ( Inter Banking Transaction)દયમ્માન

Clearing house ન ં કામથ કયે છે .તેભજ ભોટી યકભના ચેક ઩ણ કરીમય કયલાન ં કાભ કયે છે.
(૭) કયઝલથ ફેંક નાણાકીમ નીતી નક્કી કયલાન ં મખ્મ અગત્મ ન ં કાભ કયે છે .જેના ભાટે ,તે
તનશ્ર્ચચત થમેરા વ્માજ દયો ,ફેંક યે ટ ,યે ઩ોયે ટ,C.R.R.,S.L.R……..લગે યે ને ખાવ ઘ્માનભાં રે
છે .
● નાણાં પયલઠાથી રઈને કેન્દ્રીમ ફુગાલાને તનમંતત્રત યાખલા કકશ ળકામકે ,
વ્માજ દય ઉચાં,નાણાં પયલઠો ઘીભો,ફુગાલો નીચો
વ્માજ દય નીચો,નાણાં પયલઠો લઘ,ફુગાલો ઉચાં
(઩યસ્઩ય તલરર્દ્થ કદળા ઘયાલે છે .)

► નાણાકીમ પ્રનતી ફે બાગ ઘયાલે છે .

(૧) વંખ્માત્ભક ઩કયભાણ (Quantitative measures)
(૨) ગણાત્ભક ઩કયભાણ (Qualitative measures)
૧) વંખ્માત્ભક ઩કયભાણ:-
(૧) ફેંકયે ટ : કયઝલથ ફેંક અન્દ્મ યાષ્ટ્રિમકૃત ફેંકોને જે વ્માજદયે નાણાં તઘયલાન ં કામથ કયે ,તે
દયને ફેંકયે ટ કશેલામ.
●ફુગાલાના વભમે ફેંકયે ટ લઘે,જમાયે ભંકદના વભમે ફેંકયે ટ ઘટે.
● ફેંક દયભાં લઘાયો થલાની નીતતને dear money policy(ભોંઘા નાણાની નીતત)ફેકદયભાં
ઘટાડો થલાની નીતતને Cheap money policy (વસ્તા નાણાની નીતત) કશેલામ.
● ફેંકયે ટને પન:લ઱તય દય(re-discounting rate)઩ણ કશેલામ છે .
►નોંઘ:-
વાભાન્દ્મ કયતે ફેંકયે ટ યોજ –ફયોજ નાં નાણાની રેલડ-દે લડ કે તલનીભમભાટે ઉ઩મોગભાં
રેલાતો નથી.઩યં ત , ઩ેન્દ્રટી દય નક્કી કયતી લખતે ફેંકયે ટને ઘ્માનભાં રેલાભાં આલે
છે .વાભાન્દ્મ કયતે ઩ેનલ્ટી યે ટ ફેંકયે ટ જે શો,તેનાથી +૧% નક્કી થતો શોમછે .
(૨) યે ઩ોયટ:-
● પન:ખકયકદ તલકલ્઩ તયીકે યે ઩ોયે ટની ળરૂઆત ઈ.વ.૧૯૯૨ભાં બાયતભાં જ થઈ શતી.
● કયઝલથ ફેંક અન્દ્મ યારિીમકૃત ફેંકોને વયકાયી અસ્કાભતો( ૂ ા
Govt. Securities) વાભે ટં ક
ગા઱ા ભાટે જે વ્માજ દયે નાણા ઉછીના આ઩ે છે ,તે વ્માદયને યે ઩ોયે ટ કશેલામ.
●યે ઩ોયે ટ ફુગાલા વભમે લઘે છે ,જમાયે ભંકદના વભમે ઘટે છે .
(૩) કયલવથ યે ઩ોયે ટ
● કયઝલથ ફેક અન્દ્મ યારિીમકત
ૃ ફેંકો ઩ાવેથી વયકાયી અસ્કાભતો(Govt. Securities) વાભે
ૂ ા ગા઱ા ભાટે જે વ્માજદયે નાણા ઉછીના રેછે,તે વ્માજ દયને કયલવથ યે ઩ોયે ટ
ટં ક
કશેલામ.
●બાયતભાં ઈ.વ.૧૯૯૭થી કયલવથ યે ઩ોયે ટની કાભગીયી ળરૂ થઈ.
●જેના ઘ્લાયા વયકાયી અસ્કાભતોની ખયીદી અને લેચાણ ફંને થામ છે તેને ખલ્રા ફજાયની
નીતત Open Market Operations કશેલામ.
►નોંઘ:-
● યે ઩ોયે ટ અને કયલવથ યે ઩ોયે ટ-એ ફંને L.A.F(Liquidity Adjustment Facility) પ્રલાકશતતા
ક્રભફંઘક વ્મલસ્થા અંતગથ ત એકબાગ છે .
નોંધ:-
● Informal Corridor / Corridor
અનૌ઩ચાકયક કોકયડોય/કોકયડેય
= યે ઩ોયે ટ- કયલવથ યે ઩ોયે ટ
(૪)વીભાંત સ્થામી સતલઘા(Marginal Standing Facility) (M.S.F):
● કોઈ઩ણ યારિીમકૃત ફેંક આય.ફી.આઈ ઩ાવેથી SLRની વયકાયી અસ્કાભતો આ઩ી જે
વ્માજદયે નાણા ઉછીના રે તેને M.S.F કશેલામ.
● M.S.F = યે ઩ોયે ટ + ૦.25%
(જે લ઴થ ૨૦૧૧ભાં દાખર કયલાભાં આવ્મો)
● M.S.F ૧ લ઴થથી ઓછો એટરે કે ૩૬૪ કદલવથી ઓછા વભમ ભાટે ૂ ા ગા઱ા ભાટે
– ટં ક
શોમ છે .
► Net Demand and Time Liability (NDTL):-
(ચોખ્ખી ભાાંગ અને વભમની જલાફદાયી)
ગ્રાશકોનાાં નાણાાં વાથેની ફેંકની કુર મ ૂડી,
જ્માાં,ચોખ્ખી ભાાંગ = CASA[Current A/C/Saving A/C]
વભમ જલાફદાયી = FDRD [Fixed Deposit/Recurring Deposits]
 (૫) C.R.R (Cash Reserve Ratio):
● આ C.R.R એ એક એવ ં પ્રભાણ છે NDTL ન,ં કે જેભાં કેટરીક તનશ્ર્ચચત યકભ ફેંકોએ
આય.ફી.આઈ વા થે ભ઱ી ને યાખલી ઩ડે છે ,જેની ઉ઩ય કોઈ ઩ણ પ્રકાયનો વ્માજદય રાગ
઩ાડી ળકાતો નથી.
(૬) S.L.R( statutory Liquidity Ratio) :-
(1) લૈઘાતનક પ્રલાકશતતા પ્રભાણ :
● S.L.R એ એવ ં પ્રભાણ છે કે જે દયે ક ફેંકે CRR ફાદ કમાથ ઩છી ભ઱તી N.D.T.L. તયીકે
વોના અને વયકાયી અસ્કાભતો સ્લય઩ે જા઱લવ ં ઩ડે છે .
(2) ગણાત્ભક ઩કયભાણ :-
(૧)વીભાંતતાભાં લૈતલઘ્મ (Variations Of Margin) :
જેને મ ૂલ્મ િભાણની રોનકે વશામ તયીકે ઩ણ ઓ઱ખલાભાાં આલે છે .
● દા.ત. કોઈ એક ગ્રાશક ૧ રાખ રૂ.નુ ાં વોનુ ાં રઈને ફેંકભાાં જામ છે અને તે ફેંકભાાં મ ૂલ્મ
િભાણ રોનકે વશામ ભાટે ૬૦ %શોમ,તો તે ગ્રાશકને ૬૦,૦૦૦ રૂ.નીરોન ભ઱ી ળકે .
(૨) ગ્રાશક ળાખ તનમભન(Customer Credit Rationing)
● ગ્રાશક ળાખપ્રનમભન ની કાભગીયી શેઠ઱ આય.ફી.આઈ શપ્તનાાં ડાઉન ઩ેભેડટ અને
ભેચ્મોરયટી પ્રલશ્ર્ચચત કયે છે .
(૩) ળાખ તનમભન(Credit Rationing)
● જેનાાં શેઠ઱ આય.ફી.આઈ એવુાં પ્રનશ્ર્ચચત યે છે કે ફેંકની કુર ક્ષભતા ૧૦૦% શોમ ,તો તેણે
૪૦% પયજજમાત઩ણે PSL (Priority Sector Landing) અણગ્રભતા ક્ષેત્રને યોકાણ આ઩લા
યાખલા ઩ડે.
● આ ક્ષેત્રભાાં , આલાવ (શાઉવીંગ) ,આયોગ્મ,પ્રળક્ષણ,ખેડૂતો,અનુસ ૂણચત જાપ્રત/ અનુસ ૂણચત
જનજાપ્રત,
યસ્તાઓ,ભા઱ખાગત સુપ્રલધા ઓ,રઘુભપ્રતઓ.....લગેયેનો વભાલેળ થામ છે .
►નોંઘ:-
આ઩ેર ૪૦% અનાભત બાંડો઱ભાથી ૧૮% નાણાબાંડો઱ તો પકત કૃપ્ર઴ક્ષેત્ર ભાટેજ અનાભત
યાવુાં ઩ડે છે .
(૪ ) નૈતતક પ્રત્મામન (Moral Suasion):
(૫) િત્મક્ષ(વીઘી) રક્રમા:- (Direct Action):
● િત્મક્ષ રક્રમા િાયા ફેંકનુ ાં રામવડવ યદ કયી ળકામ છે .

બાયતીમ કયલેયા િણારી:

● બાયતીમ કયિણારીનાાં મુખ્મ ૩ િકાય છે :
(૧) િત્મક્ષ/અિત્મક્ષ
(૨) િગપ્રતળીર/ અિગપ્રતળીર
(૩) એડલેરોભ (મથામ ૂલ્મ)તેભજ પ્રલળે઴
(૧) પ્રત્મક્ષ કય(Direct Taxes)
● જમાયે વ્મસ્તતગત યીતે કે કોઈ એક કાં઩ની – જેના ઩ય રાગુ ઩ડેર શોમ તે વીઘો જ કય
બયે ત્માયે તેને િત્મક્ષ કય કશેલામ.
● િત્મક્ષ કય પ્રગતતળીર કયન ં પ્રકાય છે (Progressive tax). આ કયલેયા પ્રણારી શેઠ઱
જ્માયે આલકલઘે છે ,ત્માયે કય બયલા ન ં બાયણ પ્રત્મક્ષ યીતે લઘી જામ છે .
● બાયત પ્રગતતળીર કય પ્રણારી અનવયે છે .
● દા.ત. આલકલેયો, કો઩ોયટ ટેક્ષ
(૨) અપ્રત્મક્ષ કય (Indirect Taxes)
● જમાયે કય અડમ વ્મસ્તત કે કાં઩ની ઩ય રાગુ ઩ડેર શોમ અને તે કયને વેલા કે
ચીજલસ્ત ુઓનાાં લ઩યાળકતાશ ઩ય રાગુ ઩ાડી લસ ૂર કયલાભાાં આલે ત્માયે તેલા કયને
અિત્મક્ષ કય કશે છે .
●દા.ત. વેલા કય(વપ્રલિવ ટેક્ષ) ,મ ૂલ્મ લપ્રધિતકય (Value Added Tax),કેડિીઆફકાયી જકાત
(Central Excise)
● અિત્મક્ષ કય અપ્રગતતળીર કય (Regressive tax ) કયન ં પ્રકાય છે . આલક લઘે તેભ
કયબાયણભાં ઘટાડો થામ
● બાયતભાં ઩ણ ઈ.વ.૧૯૯૧ ઩શેરાં આ કય પ્રણરી અભરભાં શતી.
મથામ ૂલ્મ કય (Advalorem) :
● આ એલો પ્રકાય નો કયલેયો છે ,જેભાં ઩ેદા ળકે ઉત્઩ાદનની કર કકભંત કે વેલાઓ જે
ખયીદામેર શોમ તેનાં ઉ઩ય જ કય લસ ૂર કયલાભાં આલે છે .
તલળે઴ (Specific) :
● આ કય તલળે઴ રક્ષણો ધયાલતી ઩ેદાળો ઩ય રાગ ઩ાડી લસ ૂર કયલાભાં આલે છે .
● જેભ કે, ઉત્઩ાકદત લસ્ત કે ઩ેદાળન ં કદ,઩શો઱ાઈ,તલળે઴ ગણલત્તા,રંફાઈ............ લગે યે.
● દા.ત.,તવગાયે ટ
►બાયતીમ િત્મક્ષ કયલેયા:
(૧) કો઩ોયે ટ લેયો (Corporate Tax) :
● જે કં ઩નીઓ કં ઩ની એકટ ,૨૦૧૩ મજફ પ્રભાણણત થમેરી શોમ તેલી કં ઩નીઓ ઩ાવેથી
આ પ્રકાયનો કય રેલાભાં આલે છે ,તેને કો઩ોયટ ટેક્ષ કે કં ઩ની લેયો કશેલામ છે .
(૨) MAT (Minimum Alternative Tax) રઘુત્તભ લૈકશ્ર્લ્઩ક લેયો:
● જો કોઈ કાં઩ની તેનાાં ઩ોતાનાાં ખાતાભાાં છે તયપ્ર઩િંડી કયી ડય ૂનતભ નપો ફતાલે અને તેભ
છતાાં રડપ્રલડડડ જાશેય કયે ,તો તે કાં઩નીએ MAT બયલો પયજજમાત ફને છે .
● શારભાાં MAT ૧૫ % છે .
● MAT એ એક િકાયનો કો઩ોયે ટ લેયો છે .
● આ લેયો ભાત્ર SEZ ઉ઩ય જ રાદલાભાાં આલે છે . (SEZ –Special Economic Zone)
(3) આલકલેયો ( Income Tax) : વ્મસ્તતગત આલક ઉ઩ય રાદલાભાાં આલતા લેયાને
આલકલેયો કશેલામ છે .
વાભાડમ લગશ પ્રવપ્રનમય પ્રવરટજન સુ઩ય પ્રવપ્રનમય(૮૦ લ઴શ
ઉ઩ય)
આલક કય(%) આલક કય(%) આલક
કય(%)
૧)૨.૫૦ રાખ ૦ ૦-૩ રાખ ૦ ૦-૫ રાખ ૦
૨)૨.૫-૫ રાખ ૫ ૩-૫ રાખ ૫ ૫-૧૦ રાખ ૨૦
૩) ૫-૧૦ રાખ ૨૦ ૫-૧૦ રાખ ૨૦ ૧૦ રાખ ૩૦
૪) ૧૦ રાખ ૩૦ ૧૦ રાખ ૩૦
(૪) વાં઩પ્રત્તલેયો(Wealth Tax):
● અનત્઩ાદક વં઩તત્ત ઩ય રાદલાભાં અલતો લેયો છે . વં઩તત્તભાં જલેરયી તેભજ
લણલ઩યામેરી
તભરકતનો વભાલેળ થામ છે .
● લ઴થ ૨૦૧૫- ૧૬ ભાં વયકાયે આલેયો નાબ ૂદ કમો છે .
(૫) વરાભતી બંડો઱ તલતનભમદય(Security Transaction Tax-S.T.T):
● આ કય ળેય,કડફેન્દ્ચય,કોભોકડટી લગે યેનાં ખયીદ-લેચાણ ઩ય રાગ ઩ાડલાભાં આલે છે .
(૬) મ ૂડી રાબ લેયો (C.G.T) :
►ળેય
ૂ ા ગા઱ા (૧ લ઴થ) ૧૫ %
(અ) ટં ક
(ફ) રાંફા ગા઱ા (૧ + લ઴થ) ૧૦ %
►અન્દ્મ વં઩તત
ૂ ા ગા઱ા (૩ લ઴થ) ૧૫ %
(અ) S ટં ક
(ફ) L રાંફા ગા઱ા (૩ + ૧લ઴થ) ૧૦ %
(૭) વયચાર્જ (અતધબાય) (Surcharge) :
● આ એક એલો કય લેયો છે ,જે કય ઉ઩ય કયની જેભ લસ ૂર કયલાભાં આલે છે .
●જેભની રૂ.૫૦ રાખથી રૂ.૧ કયોડ સધીની શોમ તેભની ઩ય ૧૦% વયચાર્જ,
જેભની વ્મસ્તતગતઆલક રૂ.૧ કયોડથી લઘ શોમ તેભણે ૧૫% વયચાર્જ બયલાનોયશેળે.
(૮) વેવ (Cess) :
આ લેયો ણફરકર વયચાર્જની જેભ જ રાગ ઩ડે છે ઩યં ત ,તેને ચોક્કવ ઉદ્દે ળ છે .
તનશ્ર્ચચત ઉદ્દે ળ પ ૂણથ થમા ફાદ Cess ફંઘ થઈ જામ છે . બાયત અંદાજે ૫૫ પ્રકાયનાં Cess
છે .

► અન્દ્મ પ્રત્મક્ષ લેયો:

(૧) વ્માજ ઩ય લેયો
(૨) શોટર કયવીપ્ટ (યવીદ)લેયો
(૩) કિન્દ્જ ફેતનપટ લેયો
(૪) યાજ્મ લેયો (State Duty)
(૫) બેટ–વોગાદ લેયો (Gift Tax)
(૬) ફેંક યોકડ તલતનભમ લેયો (Banking Cash Transaction Tax)
► નોંઘ:
આ તભાભ શાર નાબ ૂદ થઈ ગમેરા છે .

► બાયતીમ ઩યોક્ષ કયલેયા :

૧) કેન્દ્રીમ આફકાયી જકાત (Central Excise Tax) :

● આ લેયો પેકટયીઓ,કાયખાના કે ઉત્઩ાદન ક્ષેત્ર ઩ય રાદલાભાં આલે છે .

૨) કસ્ટભ ડય ૂટી :
● આ કય કે શલ્ક આમાતો અને તનકાવો ફંને ઩ય રાગ ઩ડે છે ઩યં ત , વાભાન્દ્મ યીતે ભાત્ર
આમાતો ઩ય જ રાદલાભાં આલે છે .

૩) તલળે઴ કસ્ટભ ડય ૂટી: (રાદણ તલયોધી જકાત)(Anti-dumping Duty):

● જમાયે કોઈ એક તનશ્ર્ચચત દે ળ ઩ોતાની ચીજલસ્તઓ ઩ોતાનાં દે ળનાં આંતકયક ફજાય

કયતાં વસ્તા દયે અન્દ્મ દે ળનાં ફજાયભાં લેચે ,તો તેલા વભમે તે તનશ્ર્ચચત ચીજસ્તનો
આમાતી દે ળ તનકાવકાય દે ળ ઩ય રાદણ-તલયોધી કય રગાડે છે , જે અવભાન પ્રભાણભાં શોમ
છે . આને જ,તલળે઴ કસ્ટભ ડય ૂટી કશેલામ છે .

૪) લઘાયાની કસ્ટભ ડય ૂટી (Counter Vailing) :

● જમાયે કોઈએક તનશ્ર્ચચત દે ળ તેભની તનકાવોને પ્રોત્વાશન આ઩લા ભાટે આમાતકાય દે ળને
આ઩લી ઩ડતી ભશત્તભ વફવીડી (છૂટછાટ) કયતાં ઘણી લઘાયે વફવીડી તનકાવકાય
(દે ળ)નેઆ઩ે ,ત્માયે તેના ઩ય રગાડલાભાં આલતી ડય ૂટી (જકાત) ને લઘાયાની કસ્ટભ ડય ૂટી
કશેલાભાં આલે છે .
૫) વેલાકય ( Service Tax):
●મ ૂ઱ભ ૂત યીતે વેલા કયનો વભાલેળ કોઈ માદીભાં કયલાભાં આલેરો નથી.
● કેન્દ્ર વયકાયે ઈ.વ.૧૯૯૪ભાં આ કય દાખર કમો.તેભજ લ઴થ ૨૦૦૩ થી ૮૮ ભાં
ફંઘાયણીમ સઘાયાભાં તેને સ્લીકતૃ ત ભ઱ી.
● કેન્દ્રની વંઘ માદીભાં તેનો વભાલેળ એન્દ્િી નંફય-૯૨-વી શેઠ઱ થમેરો જણામ છે .

►યાજમનાં પ્રત્મક્ષ લેયાઓ:

૧)કૃત઴ આલકલેયો

૨) વ્મલવામ લેયો (Professional Tax) :

► નોંઘ:
ભશત્તભ વ્મલવામ લેયો લાત઴િક ઘોયણે રૂ.૨૫૦૦ /- રઈ ળકામ.તાજેતયભાં ,૧૪ભા
ં ે એલી બરાભણ કયી છે કે વ્મલવામ લેયાની લાત઴િક ભમાથ દા રૂ.૨
નાણાં઩ચ ,૫૦૦/- થી
લઘાયીને ૧૨,૦૦૦/- લઘાયલાભાં આલે.
૩) જભીન(વં઩તત્ત) આલક (Land Revenue)
૪)સ્ટેમ્઩ ડય ૂટી / નોંઘણીકય(Registration Duty)
૫) તભરકત લેયો (Property Tax)

► યાજ્મનાં અપ્રત્મક્ષ લેયાઓ:

૧) લેચાણ લેયો/લેટ/ લાણજ્જ્મક લેયો (લતથભાન઩ત્રો તવલામ)
૨) દારૂ લેચાણ ઩ય આફકાયી જકાત
૩) ભોટય વ્શીર લેયો (Motor Vehicle Tax)
૪)પ્રાણી લેયો (Animal Tax)
૫) ફોટ લેયો (Boat Tax)
૬) બૌતતક વં઩તત્ત લેયો (Luxury Tax)
૭) વટ્ટ-જગાય લેયો
૮) ભનોયં જન લેયો (Entertainment Tax)
૯)લીજ઱ી લેયો (Electricity Tax)
૧૦)જાશેયાત લેયો- દૂયદળથન ,યે કડમો,લતથભાન઩ત્ર કે ઈન્દ્ટયનેટ તવલામનાં ભાઘ્મભો ઩ય
(Advertisement Tax)

► G.S.T.(Goods & Service Tax) :

● વૌપ્રથભ G.S.T.ની બરાભણ લ઴થ ૨૦૦૪ ભાં તલજમ કેરકય વતભતત રાયા કયલાભાં આલી
શતી.
● બાયતભાં G.S.T. કેનાડાને ભોડેર યાખીને રેલાભાં આવ્મો છે .
● G.S.T. દાખર કયલા ભાટે ૧૨૨મ ં ફંઘાયણીમ સઘાયા ણફર ચચાથ તલચાયણા શેઠ઱ છે અને
જો G.S.T.અસ્સ્તત્લભાં આલળે તોતે ૧૦૧ભો ફંઘાયણીમ સઘયો શળે..

● G.S.T.શેઠ઱ આલયી રેલામેરા વભાતલરટ કેટરાંક કેન્દ્રીમ ઩યોક્ષ લેયાઓ નીચે મજફ છે .
૧) કેન્દ્રીમ જકાત (Central Excise)
૨) વેલા કય
૩) લળે઴ કસ્ટભ ડય ૂટી (Special Custom Duty)
૪) લઘાયાની કસ્ટભ ડય ૂટી (Additional)
૫)લઘાયાની આફકાયી જકાત (Additional Excise Duty)
૬) તભાભ િકાયનાાં વેવ અને કેડિ વયકાયનાાં વયચાર્જ
● નોંઘ : કસ્ટભ ડય ૂટી G.S.T. શેઠ઱ આલયી રેલાભાં આલી નથી.

● G.S.T. શેઠ઱ આલયી રેલામેરા વભાતલરટ કેટરાંક યાજમ ઩યોક્ષ લેયાઓ નીચે મજફ છે :
૧) લેટ
૨) રોટયી લયો (Lottery Tax)
૩) જગાય – વટ્ટા ઩યનો લેયો
૪) પ્રલેળ લેયો (Entry Tax)
૫) પ્રાણી લેયો (Animal Tax)
૬) બૌતતક વં઩તત્ત લેયો (Luxury Tax)
૭) અન્દ્મ તભાભ ઩યોક્ષ લેયાઓ
ફઘાંજ પ્રકાયનાં યાજમ વયકાયનાં વેવ નાબ ૂદ થઈ જળે.
► નોંઘ: ઩ેિોણરમભ ઩ેદાળો અને દારૂ ઩યનાં લેયાને GST શેથ઱ આલયી રેલામો નથી.
GST ન ં નવ ં કયભા઱ખ ં નીચે મજફ છે :
૫% ૧૨% ૧૮% ૨૮%
GST મખ્મત્લે 2 પ્રકાયનાં છે :
૧) યાજમ GST (State GST)
૨)કન્દ્રીમ GST (Central GST)
● જો કોઈ તનશ્ર્ચચત કં ઩નીન ં કર ટનથઓલય રૂ.૧.૫ કયોડ કે તેથી ઓછં શોમ ,તો તેનો
વભાલેળ યાજ્મ GST(State GST) ભાં કયલાભાં આલળે.

સવંકણરત GST (Integrated GST):

● આ GST આંતય યાજમોનાં લેચાણ ઩ય રાગ ઩ડળે.
● ગણતયી કેન્દ્ર વયકાય રાયા કયલાભાં આલળે અને વંફતં ઘત યાજ્મોભાં લશેંચલાભાં આલળે.
● જો કે, GST નો આ પ્રકાય રક્ષમાંક પ્રેકયતકય (Destination Based Tax) છે .

૧૦૧ભા ફંઘાયણીમ સઘાયણા અતધતનમભો રાયા દાખર થમેરી નલી કેટરીક કરભો:
૧)૨૪૬-A : આ કરભ યાજ્મ વયકાયોને કયવેલા ઝડ઩ી અને સગભ ફનાલલા વશલતી
ળસ્તત ફનીને (Concurrent Power) યશળે.
૨)૨૬૯-A : સવંકણરત GST
૩)૨૭૯-A : GST ના અઘ્મક્ષ શોદ્દાની રૂએ કેન્દ્રીમ નાણાભંત્રી શોમ છે .(યશળે).તેભજ યાજ્મ
નાણાભંત્રી શોદ્દાની રૂએ GSTના ઉ઩ાઘ્મક્ષ શોમ છે .(યશેળે).અન્દ્મ યાજ્મોનાં નાણાભંત્રીઓ
GST વતભતતનાં વભ્મો ફને છે .(ફનળે.)આ તભાભની તનભણ ૂક બાયતના યરિ઩તતરાયા થળે.
● GST વતભતત આભાં કોઈ઩ણ પ્રકાયનાં પેયપાય રાલલાન ં નક્કી કયલાની વત્તા ઘયાલે છે .
► બાયતીમ અંદાજ઩ત્ર (A-112) :

“લાત઴િક નાણાકીમ તનલેદન”

● વંવદભાં અંદાજ઩ત્ર યજૂ કયલાની જલાફદાયી યારિ઩તતની શોમ છે .
● અંદાજ઩ત્ર એ એક યાજકો઴ીમ નીતત છે .

►અંદાજ઩ત્ર
(૧) આલક (Revenue) (યોજફયોજ)
(૨) મ ૂડી (તભરકત)
●(૧)આલક(Revenue)(યોજફયોજ) (૨) મ ૂડી (તભરકત):
(૧.૧) રેણાં(Reciept) (૨.૧) રેણાં
(૧.૧.૧) કય → અનદાન
(૧.૧.૧) કય →રોન
→ પ્રત્મક્ષ →તલમ ૂડીકયણ
→ અપ્રત્મક્ષ →અગાઉની
(૧.૧.૨) કય તવલામ →રોનની
→ દં ડ →લસ ૂરાત
→વ્માજ (૨.૨) ચ ૂકલણ ં
→જાશેય ક્ષેત્રનો નપો →રોન
(૧.૨) ચ ૂકલણ ં (Payment) →અન્દ્મ દે ળો અનદાન
→઩ગાય →વંયક્ષણ
→વ્માજ →ભા઱ખાકીમ સતલધાઓ
→યાશતો
→વંયક્ષણ
→લશીલટી
→યાજ્મોને અનદાન
ખાધ:
૧) અંદાજ઩ત્રીમ ખાધ = કુર ખચશ – કુર આલક
● જે શાંભેળાાં ‘૦’ શ ૂડમ શોમ છે .
● લ઴શ ૧૯૯૭ ઩છી બાયતે કમાયે મ અંદાજ઩ત્રીમ ખાધની ગણતયી કયી નથી.

૨) ભશેસ ૂરી ખાધ (Revenue Deficit)

● કુર ભશેસ ૂરી ખચશ – કુર ભશેસ ૂરી આલક

૩) અવયકાયક ભશેસ ૂરી ખાધ (Effective Revenue Deficit )

● ભશેસ ૂરી ખાધ – કેડિ વયકાયે આ઩ેર અનુદાનભાાંથી યજ્મોએ ઊબી કયે ર મ ૂડી-પ્રભરતો

૪) યાજકો઴ીમ ખાધ ( Fiscal Deficit) :

● કુર ખચશ – (કુર ભશેસ ૂરી આલક + દે લાાંમકુ ત મ ૂડીપ્રભરકત આલક)
● યાજકો઴ીમ ખાધ એ ફીજુ ાં કશુજ
ાં નથી,઩યાં ત ુ ઉછીના ફજાય ઩ધ્ધપ્રત છે .
જેભાાં દે લાનુ ાં વર્જન,દે લાાંની આલક યવીદનો ઩ણ વભાલેળ થામ છે .

૫) િાથપ્રભક ખાધ (Primary Deficit) :

યાજકો઴ીમ ખાઘ – વ્માજની ચ ૂકલણી

૬) તલત્તકો઴ીમ ખાધ(મરીકૃત ખાધ)(Monetized Deficit) :

જમાયે અંદાજ઩ત્રીમ ખાધ R.B.I. િાયા નવુાં ચરણ છા઩ીને તેભજ ફશાય ઩ાડીને
વયબયકયલાભાાં આલે છે ,ત્માયે ઉદ્દબલતી ખાઘને મુિીકૃત પ્રલત્તકો઴ીમ ખાધ કશેલાભાાં આલે
છે .
  FRBMA Act,2003 :
[Fiscal Responsibility and Budget Management Act, 2003]
(યાજકો઴ીમ જલાફદાયીઓ અને અંદાજ઩ત્ર વંચારન ઘાયો, ૨૦૦૩)
 The Fiscal Responsibility and Budget Management Bill (FRBM Bill) was
introduced in India by the then Finance Minister of India, Mr.Yashwant Sinha
in December 2000.
 The bill was passed in 2003 to become the FRBM Act.
 The FRBM Rules came into force from July 5, 2004.
What is the FRBM Act all about? FRBM Act is all about maintaining a balance
between Government revenue and government expenditure.

Provisions of the Fiscal Responsibility and Budget Management Act

The FRBM rules mandate four fiscal indicators to be projected

 Revenue deficit as a percentage of GDP

 Fiscal deficit as a percentage of GDP.
 Tax revenue as a percentage of GDP.
 Total outstanding liabilities as a percentage of GDP.

Initial FRBM Targets (to be met by 2008-09)

 Revenue Deficit Target – revenue deficit should be completely

eliminated by March 31, 2009
 Fiscal Deficit Target – fiscal deficit should be reduced to 3% of
GDP by March 31, 2009.

Did the government meet the FRBM targets by March 2009?

  The global financial crisis (2007-08) led the government to infuse
resources in the economy as the fiscal stimulus in 2008. Therefore,
fiscal targets had to be postponed temporarily in view of the global
crisis.

Amendments in the FRBM Act

In 2012 and 2015, notable amendments were made, resulting in

relaxation of target realisation year.

FRBM Targets after Amendment to FRBM Act in 2012 (to be achieved by 2015)

 Revenue Deficit Target – revenue deficit should be completely eliminated by

March 31, 2015
 Fiscal Deficit Target – fiscal deficit should be reduced to 3% of GDP by
March 31, 2015

FRBM Targets after Amendment to FRBM Act in 2015 (to be achieved by 2018)

 Revenue Deficit Target – revenue deficit should be completely eliminated by

March 31, 2018
 Fiscal Deficit Target – fiscal deficit should be reduced to 3% of GDP by
March 31, 2018.

FRBM Review Committee headed by NK Singh: Recommendations

In May 2016, the government set up a committee under NK Singh to review the
FRBM Act
 The committee recommended that the government should target a fiscal deficit
of 3 per cent of the GDP in years up to March 31, 2020
Cut it to 2.8 per cent in 2020-21 and to 2.5 per cent by 2023.
The review committee advocated for a Debt to GDP ratio of 60% to be targeted
with a 40% limit for the centre and 20% limit for the states.
Revenue deficit should be reduced to 0.8% of GDP by March 31, 2023.
The ESCAPE CLAUSE allows the govt to relax the fiscal deficit target for up to
50 basis points or 0.5 per cent

Latest FRBM Targets

The latest provisions of the FRBM act requires the government to limit the fiscal
deficit to 3% of the GDP by March 31, 2021, and the debt of the central
government to 40% of the GDP by 2024-25, among others.

The ESCAPE CLAUSE allows the govt to relax the fiscal deficit target for up to
50 basis points or 0.5 per cent
However in the budget 2021-22 government suspended the FRBMA target and
target will be revised.

►કેન્દ્ર-યાજમનાં નાણાકીમ વંફઘ

ં ો:
ARTICLE 268: Taxes Levied by Union but Collected and Appropriated by the
State

i. stamp duties on bills of exchange, cheques, promissory notes, bills of

landing, letters of credit, policies of insurance, transfer of shares, etc.;
ii. Excise duties on medicinal toilet preparation containing alcohol or opium or
Indian hemp or other narcotic drugs
ARTICLE 269: Taxes Levied and Collected by the Union but assigned to States
Terminal taxes, interstate trade or commerce, taxes on railway freights, taxes on
the sale or purchase of newspapers and advertisements published therein

ARTICLE 269-A: Integrated Goods and service tax

Explained earlier

ARTICLE 270- Taxes Levied and Collected by the Union but Shared
Taxes other than mentioned in the article 268, 268-A, 269 and 271 are to be
shared with the states on the recommendation of finance commission.

ARTICLE 271- Taxes Exclusively Assigned to the Union

Cess and surcharge

►નાણા઩ંચ (Finance Commission) :

● દય ૫ લ઴ે નાણા઩ંચ નીભલાન ં કામથ યારિ઩તતન ં શોમ છે .જેભાં યાજમો વાથે કેટરી યકભ
કેલી યીતે લશેંચલી તેનો એક અંદાજ શોમ છે .
● છે લ્રા ૧૪ભા નાણાં઩ચ ં ૂ લામ.લી.યે ડ્ડી ના અઘ્મક્ષ઩ણા શેઠ઱ થઈ છે .
ં ની તનભણક
● વૌ પ્રથભ નાણાં઩ચ
ં કે .વી.તનમોગીનાં અઘ્મક્ષ઩ણા શેઠ઱ નીભલાભાં આવ્ય ં શત.ં
● ૧૪ ભા નાણાં઩ચ
ં ની કેટરીક જોગલાઈઓ નીચે મજફ છે :
ભા઩દાં ડ કે રક્ષમાાંકો (Parameters) (Percentage %)
૧)આલકન ં અંતય(Income Distance) ૫૦%
૨)લસ્તી(Population) ૧૭.૫%
૩)લસ્તાય (Area) ૧૫ %
૪)લસ્તી વંક્રતભત ફદરાલ કે ઩કયલતથન-૨૦૦૧(Demographic Change) ૧૦ %
૫)આચ્છાકદત લનતલસ્તાય (Forest Cover) ૭.૫ %
------------
૧૦૦ %
● રઘતભ ટકાલાયી ફંઘાયણીમ યીતે યાજમો વાથે લશેંચામેરા લગીકૃત શોલા
જોઈએ.જ્માયે ,૮૦ભા ફંઘાયણીમ સઘાયો ,૨૦૦૦ મજફ યાજમો વાથે પયજજમાત ૨૯% કશસ્વો
લગીકત
ૃ થમેરો શોલો જોઈએ.
● તાજેતયભાં ૧૪ભા નાણાં઩ચ
ં ભાં યાજમો લચ્ચે ૪૨% કશસ્વાની પા઱લણી તનશ્ર્ચચત કયલાભાં
આલી છે .
15th Finance commission
Vertical Devolution
41% of the divisible pool to be devolved to the States in the year 2020-21. And
1% for the UTs of Ladakh and Jammu & Kashmir.
Horizontal Devolution

Parameter Weight

Income Distance 45.0

Population of 2011 15.0

Area 15.0
Forest & Ecology 10.0
Demographic Performance 12.5

Tax Effort 2.5

 Other recommendations of finance commission are as under

 The Commission has recommended revenue deficit grants worth Rs 74,341

crore to these 14 states
 The three states of Karnataka, Mizoram, and Telangana received special
grants to make up the shortfall between untied transfers received by these
States in the form of tax devolution plus revenue deficit grant in 2020-21
vis-a-vis the corresponding amount in 2019-20.
 The XV-FC is considering recommending sectoral grants for nutrition, health,
pre-primary education, judiciary, rural connectivity, railways, statistics and
police training, and housing during its tenure. Of these, grants for nutrition, to
augment the efforts of the States towards reducing and ultimately eliminating
malnutrition, is specifically recommended even in 2020-21.
 Performance-based Incentives: Six broad areas are identified to provide
performance-based incentives to States.
i. Implementation of Agriculture Reforms
ii. Development of Aspirational Districts and Aspirational Blocks
iii. Power Sector Reforms
iv. Enhancing Trade including Exports
v. Incentives for Education
vi. Promotion of Domestic and International Tourism

The Commission has recommended a total of Rs 90,000 crore for grants to

the local bodies in 2020-21.

 For 2020-21, the proportion of grants between rural and urban local bodies
recommended by the XV-FC is in the ratio of 67.5:32.5.
  The inter-se distribution of grants for local bodies among the States may be
based on population and area in the ratio of 90:10.
 Recommended grants for the State Disaster Risk Management Fund are Rs
28,983 crore. Out of this, the share of SDRF shall be 80 per cent and the
share of SDMF 20 per cent. The allocation for the National Disaster Risk
Management Fund is Rs 12,390 crore.

►રેણદે ણની ત ુરા :

● આ એક એલા પ્રકાયની વ્મસ્થા કે ખાત ં છે ,જે તલચલ વાથેની આતથિક રેલડ-દે લડનો સ઩યે
ખ્માર આ઩ે છે .
● કોઈ ઩ણ દે ળની ભઘ્મસ્થ ફેંક રેણદે ણની તરાને જા઱લલાન ં કામથ કયે છે .
બાયતભાં આ કામથ આય.ફી.આઈ ન ં છે .
● આ તરા શંભેળા ડોરયભાં જ઱લામ છે .
● રેણદે ણની તરાન ં ભા઱ખ ં આંતય યારિીમ નાણાબંડો઱ રાયા (BMP-6 ભેન્દ્યઅર) તનશ્ર્ચચત
કયલાભાં આવ્ય ં છે .
● તલચલની રેણદે ણ તરા શંભેળા ‘ZERO’ – 0 છે .
રેણદે ણ તરા (+)
►(એકાંદયે ) (-) ચાલુ ખાત ુાં (યોજફયોજ)
િશ્મ અિશ્મ(+)(એકાંદયે )
(વાંત ુણરત લે઩ાય) વેલા આલક પ્રલપ્રનભમ
(+) (-) (+)
(ફઘાાં જ →વ્માજ →પુન: જા઱લણી
કેડિોનો →નપો →(Re-maintanance)
વભાલેળ) →રડપ્રલડડડ →ડોનેળન
►મ ૂડી ખાત ં (તભરકત) (+)
મ ૂડીયોકાણ રોન ફેંરકિંગ
િત્મક્ષ ઩યોક્ષ વોલેજજન ECB →NRI
 પ્રલદે ળી પ્રલદે ળી →FCNR A/C
યોકણ યોકાણ
જ્માં, તનકાવ = +
આમાત = -
● રેણદે ણની તરાભાં જમાયે “CAD” ળબ્દ લા઩યલાભાં આલે ત્માયે શંભેળાં ચા઱ ખાતાની
ખાધ વભજલી.
● રેણદે ણ તરાભાં તંગી કે કટોકટી ળબ્દ પ્રમોજલાભાં આલે ત્માયે ઉચ્ચ ચા઱ ખાતાની ખાધ
વભજવ.ં
●ઈ.વ. ૧૯૯૧ ભાં રણદે ણ તરાની કટોકટી ઉદ્દબલી ત્માયે ,બાયતે આંતયયારિીમ નાણાંબડ
ં ો઱
(IMF- International Monetary Fund)઩ાવેથી ૬.૫ અફજ ડોરયની રોન ભાંગી શતી.
●રેણદે ણ તરાનો ચા઱ ખાતાભાં(વયપ્રવ) લઘાયો નોંઘામો શોમ તો તે ઈ.વ.૧૯૯૭ ન ં લ઴થ
શત.ં

બાયતીમ અથથવ્મલસ્થા PART-2

►કર/કાચી ઘયે ઱ ં ઩ેદાળ/ ઉત્઩ાદન :
Gross Domestic Product :
કોઈ એક દે ળભાં ઩ોતાનાં જ દે ળભાં લવતા નાગકયકો કે તલદે ળીઓ રાયા દે ળની અંદય થત ં
લસ્તઓ અને વેલાઓન ં કર અંતતભ ઉત્઩ાદન એટરે કર ઘયે ઱ ં (આંતકયક)઩ેદાળ.
►GDP ઉત્઩ન્ન કયતાં ઩કયફ઱ો :
(૧) જભીન (કદયતી સ્ત્રોત) →બાડુાં
(૨) શ્રભ →લેતન
(૩) મ ૂડી →વ્માજ
(૪) (Enterprenuer)તનમોજક →નપો
---------------
= GDP
---------------
►ફજાય કકિંભત ઩ય G.D.P. :
G.D.P.(Np) = Gpp(FC) + (અપ્રત્મક્ષ કયલેયા – યાશતો)

►સ્સ્થય બાલ ઩ય G.D.P. :

G.D.P. =ફુગાલા વભાઘાનકાયી G.D.P.
[Inflation Adjusted G.D.P.]
►GNP(Gross National Product):
કર /કાચી યારિીમ ઩ેદાળ / ઉત્઩ાદન :
GNP = GNP + તલદે ળભાં યશેતા બાયતીમોની આલક –
બાયતભાં યશેતાં તલદે ળીઓની આલક
►NDP(Net Domestic Product):
NDP = GDP - ઘવાયો (Depreciation)
● એકં દયે અમક તનશ્ર્ચચત વભગા઱ાએ મ ૂડીકીમ વાઘનોભાંથી ઘવાયો (ફાદફાકી) થામ છે .
●મ ૂડીકૃત વાઘનોન ં મ ૂલ્મ (ચીજલસ્તઓન)ં ઉત્઩ાદનનાં વભમે રાગતાં ઘવાયોને કાયણે ઘટત ં
યશે છે .
►NNP(Net National Product) :
ચોખ્ખી યારિીમ ઩ેદાળ / ઉત્઩ાદન :
NNP = GNP - ઘવાયો.
તેથી,કશી ળકામ કે , GNP < G.D.P.
● NNP ને ચખ્ખા યારિીમ ઉત્઩ાદનને યારિીમ આલક ઩ણ કશી ળકામ છે .
ભાથાદીઠ (વ્મસ્તતગત) આલક = દે ળની યારિીમ આલક
દે ળની કર જન વંખ્મા
►વભતલ્મ ખયીદળસ્તત :
(Purchasing Power Parilty)
● જમાયે ,યારિીમ ચરણની વયખાભણી આંતયયારિીમ અતધકૃત ( Standard) ચરણ વાથે
કયલાભાં આલે(ઘાયો કે ડોરય $ વાથે) ત્માયે તે ફે લચ્ચે વભતરા જમાં આલે – તે લતથભાન
તલતનભમ દય અને તલતનભમક્ષભતા તે ફે તનશ્ર્ચચત લસ્તઓ કે ચરણી વભતલ્મ (વભતોર)
ખયીદળસ્તત તનશ્ર્ચચત કયે છે .
● ધાયો કે, U.S. = 1$ = 1 (Mcd) ફગથ ય
બાયત = 1 $ = 75 રૂત઩મા
= 2 (Mcd) ફગથ ય
● આલા વભમે કશી ળકામ કે , બાયતની વભતોર ખયીદ ળસ્તત અભેકયકા કયતાં લઘાયે છે .
● G.D.P. ભાટે લ઴થ ૨૦૧૧ ને ઩ામાના લ઴થ તયીકે રેલામછે .

►઩ામાન ં લ઴થ નક્કી કેલી યીતે થામ છે ?:

જે લ઴થભાં કોઈ઩ણ પ્રકાયની અવાધાયણ ઘટના યઘ્ઘ ,દરકા઱,કદયતી આ઩તત્તઓ ન થઇ
શોમ તેલા વાઘાયણ કે વાભાન્દ્મ મકત લ઴થને ઩ામાનાં લ઴થ તયીકે રેલાભાં આલે છે .
►઩ામાન ં અવય એટરે શ ં ? (૨૦૧૧ ય.઩ી.એવ.વી.)
એલી ઩કયસ્સ્થત કે જમાં ઉચ્ચ આધાય – નીચો વ ૃસ્ઘ્ઘ દય આ઩ે છે અને નીચો કે તનમ્ન
આઘાય – ઊંચો વ ૃસ્ઘ્ઘ દય આ઩ે છે એલી વભાન વ ૃસ્ઘ્ઘ ઩કયસ્સ્થતને ઩ામાની અવય કશે છે .
►બાયતીમ આમોજન :
આતથિક આમોજન એ એક એલા પ્રકાયન ં સઆમોજજત બાયતીમ આમોજન છે કે જેભાં દે ળનાં
સ્ત્રોતોનો ઉ઩મોગ દે ળની જ યારિીમ વં઩તતનાં ભશત્લનો લઘાયો કયલા ભાટે થામ છે .
►આમોજનનો ઈતતશાવ :
● ઈ.વ.૧૯૩૪ – એભ. લશ્વ્રેચલયૈ મા
● ‘બાયતન ં આમોજજત અથથતત્ર
ં ’ નાભન ં તેઓએ રખે઱ ં પસ્તક બાયતીમ આમોજન ભાટેન ં
વૌપ્રથભ રખાણ (દસ્તાલેજ) શત.ં
● જોકે ,કરતીમ તલચલયધ્ધને કાયણે આ વતભતતએ ફનાલેર નીતત અભરી ફની ળકી નશીં.
● ત્માયફાદ,ઈ.વ.૧૯૪૪ ભાં ફોમ્ફેનાં ઔધોણગક જૂથ રાયા ં ઈ પ્રાન ’ યજૂ કયલાભાં
’મફ
આવ્મો.
જેનો શેત આલતા ૧૦ લ઴થભાં ભાથાદીઠ આલક ફભણી થામ તેલો શતો.આલા આમોજનને
મ ૂડીલાદી સ્લબાલનો કશી ળકામ.
►ગાંઘી આમોજન :
૧૯૪૪ – શ્રીભન્નનાયામણ રાયા ફશાય ઩ાડેર નલી આમોજન નીતત.
● અન્દ્મ એક નીતત જે ‘ગાંઘી આમોજન ’ તયીકે ઓ઱ખાઈ તે ઩ણ શ્રીભન્નનાયામણ રાયા જ
આ઩લાભાં આલી શતી.જેભાં ,કકટય ઉધોગો ( Cottage Industry) અને કતૃ ઴લકાવ – મખ્મ
ધ્મેમ શતાં.
►઩ી઩લ્વ પ્રાન :
● મફ
ં ઈ - એભ.એન.યોમ. – ઈ.વ. ૧૯૪૫
● મખ્મ ધ્મેમ - જાતતલાદ (Communism)
►વલોદમ પ્રાન :
● જમપ્રકાળ નાયામણ – ઈ.વ. ૧૯૫૦
►આમોજન ઩ંચ (Planning Commission) :
● શ્રી.કે.વી.તનમોગીની બરાભણને આધાયે આમોજન ઩ંચની યચના થઈ.
● ઈ.વ. ૧૯૫૨ભાં યારિીમ તલકાવ વતભતત ( National Development Council)ની યચના
કયલાભાં આલી.
● 1 જાન્દ્યઆયી,૨૦૧૫ - નીતત આમોગની સ્થા઩ના વાથે આમોજન ઩ંચ નાબ ૂદ થઈ ગય.ં
►આમોજનનાં ભોડેરો :
(૧) શેયોડ - ડોભય ભોડેર :
● પ્રથભ ઩ંચલ઴ીમ મોજના આ ભોડેર ઩ય આઘાકયત શતી.
● જેન ં સ ૂત્ર = કર મ ૂડી (Capital)
કર ઉત્઩ાદન (Output)
= 1000 = 10 (ચોખ્ખ ં કામથ)
100
(૨) ICOR ભોડેર :
( Insuremental Capital Output Ratio)
● એટરે કે લીભાકીમ મ ૂડી ઉત્઩ાદન પ્રભાણ.
● જેન ં સ ૂત્ર = મ ૂડીભાં ફદરાત ં (%) ટકાલાયી પ્રભાણ
ઉત્઩ાદનભાં ફદરાત ં (%) ટકાલાયી પ્રભાણ
(૩) નશેર – ભશારનોણફવ નીતત :
● ફીજી અને ઩ાંચભી ઩ાંચલ઴ીમ મોજનાઓ આ ભોડેર ઩ય આધાકયત શતી.
● જેભાં બાયે ઉધોગોને ભશત્લ આ઩લાભાં આવ્ય ં શત .ં
(૪) ૧૯૯૧ની ઔધોણગક નીતત :
● ઉદાયીકયણ,ખાનગી કયણ અને લૈસ્ચલકીયણની નીતત
● Liberisation,Privatization & Globalization Policy – L.P.G. Policy
● જે યાલ – ભનભોશન ભોડેર તયીકે ઩ણ ઓ઱ખામ છે .
● તલદે ળી યોકાણોને આ નીતત પ્રોત્વાશન આ઩તી શતી.
● તનકાવ – પ્રોત્વાશનો ઩ણ આ નીતતભાં શતાં.
● જાશેયક્ષેત્ર ભાટેનાં અનાભતોને દૂય કયલાભાં આવ્મા.
● ઩યલાના ભંજૂયી રાયા ઔધોણગક પ્રલેળનો આ નીતત વાથે અંત આવ્મો.

►આમોજનનાં પ્રકાયો :
(અથથતત્ર
ં નાં પ્રકાયો અને ભોડેરો) :
(૧)મ ૂડીલાદી અથથતત્ર
ં (Capltalized Model) :
● આ ખ્માર અથથળાસ્ત્રનાં ત઩તા એડભ સ્સ્ભથ રાયા યજૂ થમો શતો. જે તેભણે ઩ોતાનાં
પસ્તક ‘યારિની વં઩તત્ત – ‘Wealth Of Nations’ ભાં મ ૂકમો શતો.
● આ એવ ં અથથતત્ર
ં છે કે જમાં વયકાય કોઈ તનણથમભાં પ્રલેળ કે દાખર કયતી નથી ,઩યં ત
ખાનગી વંસ્થા ઩ોતે જાતે જ નક્કી કયે છે કે કમાં , કેટ઱ ં , ળેન,ં કમાયે અને કેલી યીતે
ઉત્઩ાદન કે તનભાથ ણ કયવ.ં
(૧) વભાજલાદી અથથતત્ર
ં (Socialist Model) :
● કારથ ભાકથ વે તેભનાં પસ્તક ‘દાવ કેત઩ટર’ ભાં આ તલચાય આવ્મો છે .
● અશીં , કમાં, કેટ઱ ં , ળેન,ં કમાયે અને કેલી યીતે ઉત્઩ાદન કયવ ં તે વં઩ણથ઩ણે વયકાય જ
નક્કી કયે છે .
● અશી,વયકાયની ભશત્તભ દખરગીયી શોમ છે ,જમાયે ખાનગી વંસ્થા કે વ્મસ્તતઓની ખફ
ભમાથ કદત ભ ૂતભકા યશે છે .
● અશી, ‘ભાંગ કે ઈચ્છાઓ’ ઩ય નશીં, ઩યં ત ‘જરૂકયમાત’ ઩ય ધ્માન આ઩લાભાં આલે છે .
►નોંઘ : જમાયે કોઈ ઩ણ અથથતત્ર
ં કટ્ટયલાદી ફને ત્માયે વભાજલાદી ઩ધ્ધતતકે વભજલાદીઓ
તેની ખાનગી ભ ૂતભકા કે ખાનગીકયણ અ઩નાલલાને ફદરે તભને વામ્મલાદી દે ળભાં રૂ઩ાંતય
કયે છે .
(૩) તભશ્ર અથથતત્ર
ં ( Mixed Economy) :
● જમાયે કેઈન્દ્વ રાયા આ તલચાય આ઩લાભાં આવ્મો છે .
● અશીં જાશેય અને ખાનગી – એભ ફંને ક્ષત્રો વંયકત યીતે કામથ કયે છે .
● આ઩ઘ્ઘતત અ઩નાલનાય વૌપ્રથભ યારિ – પાન્દ્વ છે .
● બાયતભાં ઩ણ તભશ્ર અથથતત્ર
ં ની નીતત આ઩નાલામેરી છે .
►સ્લબાલનાં આઘાયે આમોજનના પ્રકાયો :
(Types Of Plans On Basis Of Nature) :
(૧) આજ્ઞાથથ આમોજન અને પ્રેકયત આમોજન
(Imperative Planning & Induced Planning)
● આને – ક્ષેત્રીમ આમોજન( area planning) ઩ણ કશેલામ છે . જે અતધકૃત આમોજન
છે ,કોઈનાં હકભ કે આજ્ઞા રાયા આમોજન થામ છે .
● આ પ્રકાયન ં આમોજન વભાજલાદી અને વામ્મલાદી – ફંને યારિો કયે છે .
● ખાનગી શસ્તક્ષે઩ અશીં સ્લીકામથ નથી.
● આ પ્રકાયનાં આમોજનને ટોચ- નીચે અણબગભ( Top – Down Approach) તયીકે ઩ણ
ઓ઱ખલાભાં આલે છે .
(૧) તનદે તળત આમોજન
(Indicating / Induced Planning) :
● ભઘ્મસ્થ પ્રકાયનાં આમોજનનો અબાલ.
●ફજાયનાં ઩ામા ઩ય આમોજન.
●બાગીદાયીને પ્રોત્વાશન.
●અભેકયકા જેલા મ ૂડીલાદી યારિો રાયા આવ ં આમોજન અ઩નાલામ છે .
●નીચે – ટોચ અણબગભ (Bottom – Top Approach)
►નોંઘ : ઈ.વ.૧૯૯૧ ઩શેરાં બાયત આજ્ઞાથથ આમોજન અ઩નાલત ં શત ં ,જમાયે ,શલે બાયતભાં
તનદે તળત આમોજન અ઩નલાઈ યહ્ ં છે .
►વભમનાં આઘાયે આમોજનનાં પ્રકાયો :
(Planning On The Basis Of Time)
ૂ ાગા઱ાન ં આમોજન :
(૧) ટં ક
(Short –Term Planning)
● જેને લાત઴િક મોજના કે તનમંત્રક મોજના ઩ણ કશેલામ છે .
● વાભાન્દ્મ કયતે ૧ લ઴થનો વભમગા઱ો ઘયાલે છે .
ૂ ાગા઱ાન ં આમોજન છે .
● અંદાજ઩ત્ર એ બાયતન ં ટં ક
(૧) ભઘ્મભ ગા઱ાન ં આમોજન :
(Medium –Term Planning)
● વાભન્દ્મત: તેભાં ૩ થી ૭લ઴થનો વભમગા઱ો શોમ છે .
બાયત વાભાન્દ્મ યીતે આ પ્રકાયન ં આમોજન ૫ લ઴થનાં વભમગા઱ા ભાટે અનવયે છે .
●યતળમા ૭ લ઴થનાં આમોજનની ઩ધ્ધતત અ઩નાલે છે . તેનાં ઉ઩યથી જ બાયતે ભઘ્મભ
ગા઱ાન ં આમોજન અ઩નાવ્ય ં છે .
(૧) રાંફાગા઱ાન ં આમોજન :
(Long –Term Planning)
● વાભન્દ્મત: તેભાં ૧૦ – ૩૦ લ઴થનો વભમગા઱ો શોમ છે .
● જેને ઩કયપ્રેક્ષમ (Prespective)આમોજન ઩ણ કશેલામ છે .
તાજેતયભાં,નીતત આમોગે ઩ણ આ પ્રકાયનાં આમોજનને અભરભાં મ ૂક્ ં છે .઩યં ત ,,તે ૧૫
ૂ ાગા઱ાભાં ઩કયલતતિત
લ઴થનો અંદાજ લઘ રાંફો થતાં તનરપ઱ જલાતન બીતતથી (૩ ×૫) નાં ટક
કમો છે .
►સગમ્મતા અને કઠોયતાનાં આઘાયે આમોજનનાં પ્રકાયો :
(Planning On The Basis Of Flexibility And Regidity)
(૧) ભા઱ખાગત આમોજન (Structural Paln) :
●ભા઱ખાગત આમોજનનો શેત યારિની વાભાજજક અને આતથિક વ્મલસ્થાભાં વાયો સધાયો
રાલલાનો છે .
●બાયતભાં જભીનદાયી પ્રથાની નાબ ૂદી એ ભા઱ખાગત આમોજનન ં ઩કયણાભ છે .
●ભા઱ખાગત આમોજન ‘જેની ઩ાવે છે ’ તેની ઩ાવે થી રઈને ‘જેની ઩ાવે નથી ’ તેને આ઩વ ં
– તેલાં પ્રકાયન ં આમોજન છે .
યતળમા ભા઱ખાગત આમોજન આ઩નાલે છે .
(૨) કામાથ ત્ભક આમોજન (Functional Planning) :
●અશીં,વાભાજજક – આતથિક ભા઱ખાને ફદરલાભાં આલત ં નથી.઩યં ત ,લઘ વાયા
તનલેળ(Input) દ્ગાયા ઉત્઩ાદકતા(Productive) ન ં પ્રભાણ લઘાયલાભાં આલે છે .
●દા.ત. લ઴થ ૧૯૬૯ ભાં થમેરી શકયમા઱ી ક્રાંતત.
►વભમના કશવાફે ફદરાલ કયલો :
(Shift in the focus over time) :

઩ંચલ઴ીમ મોજનાઓ રક્ષમાંકો (Characteristics તવશ્ર્ઘ્દ્ગ(Achievements

(5 Year Plans) Targets) Assesments)

૧ (઩શેરી) પ્રથભ કૃત઴ કે.એન.યાજ દ્ગાયા તનતભિત કૃત઴ ઉત્઩ાદકતાભાં

઩ંચલ઴ીમ મોજના ૧ નોંધામેરો લઘાયો
એતપ્રર,૧૯૫૧ થી ૩૧ ૨.૧–રક્ષમાંક
ભાચથ.૧૯૫૬ ૩.૬-પ્રાપ્તાંક
૨ દ્ગદ્ગતીમ (ફીજી) નશેર ભશારનોણફવ ભોડેર ૪.૫–રક્ષમાંક
઩ંચલ઴ીમ મોજના બાયે ઉદ્યોગો મ ૂડી ઉદ્યોગો ૪.૧-પ્રાપ્તાંક
(૧૯૫૬-૧૯૬૧) સ્ટીર પ્રાન્દ્ટ :
(૧) દગાથ પય(ય.કે.)
(૨) ણબરાઈ (યતળમા)
(૩)રૂયકેરા (જભથની)
૩ ત ૃતીમ ઩ંચલ઴ીમ ખેતી અને ઉદ્યોગો લચ્ચે ૫.૬–રક્ષમાંક
મોજના (૧૯૬૧-૧૯૬૬) વભાનતા રાલલી ૨.૮-પ્રાપ્તાંક
બાયત – ઩ાક અને
 બાયત – ચીન યઘ્દ્ગનાં
કાયણે
૪ લાત઴િક મોજનાઓ યાશત(તલયાભ)નાં કદલવોન ં નાણાંન ં અલમ ૂલ્મન
(૧૯૬૬-૧૯૬૯) આમોજન
૫ ચોથી ઩ંચલ઴ીમ ખાદ્યાન્ન સયક્ષા(સ્લબાકયતા) ૫.૭–રક્ષમાંક
મોજના (૧૯૬૯-૧૯૭૪) સ્લતનબથયતા ૩.૩-પ્રાપ્તાંક
શકયમ઱ી ક્રાંતતની વપ઱તા
૬ ઩ાંચભી ઩ંચલ઴ીમ ગયીફી નાબ ૂદી ’ગયીફી શટાલો ’ ૪.૪–રક્ષમાંક
મોજના (૧૯૭૪-૧૯૭૯) રઘત્તભ જરૂકયમાતના ઩ામા ૪.૮-પ્રાપ્તાંક
઩ય ળરૂ થમેર કામથક્રભ વભમ ભમાથ દાથી ઩શેરા
પ ૂયી થઈ ગમેરી મોજના
૭ યોણરિંગ પ્રાન કૃત઴ભાં યોજગાયી વર્જન લાત઴િક તલકાવરક્ષી
(૧૯૭૯-૧૯૮૦) ભોયાયજીત દે વાઈનાં નેત ૃત્લ મોજનાઓ (અંદાજ઩ત્ર)
શેઠ઱ જનતા વયકાય

૮ છઠ્ઠી ઩ંચલ઴ીમ મોજના ભા઱ખાગત વતલધાઓભાં ૫.૨–રક્ષમાંક

(૧૯૮૦-૧૯૮૫) સઘાયા ઩ય બાય ૫.૪-પ્રાપ્તાંક

૯ વાતભી ઩ંચલ઴ીમ અન્ન,યોજગાયી,ક્રભળ: ૫–રક્ષમાંક

મોજના (૧૯૮૫-૧૯૯૦) ઉદાયીકયણ ૬-પ્રાપ્તાંક
કશિંદ વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ દય ઩ય
તનમંત્રણ
૧૦ લાત઴િક મોજનાઓ કટોકટીનો વભમગા઱ો આમોજજત તલયાભનો વભમ
(૧૯૯૦-૧૯૯૨) શતો.
૧૧ આઠભી ઩ંચલ઴ીમ LPG નીતત ૬.૮–રક્ષમાંક
મોજના (૧૯૯૨-૧૯૯૭) યાલ-ભનભોશન ભોડેર ૫.૬-પ્રાપ્તાંક
ઓછી વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ ભાટે ટોચનો
વભમગા઱ો શતો.
૧૨ નલભી ઩ંચલ઴ીમ વાભજજક ન્દ્મામ અને વભાનતા ૬.૫–રક્ષમાંક
મોજના (૧૯૯૭-૨૦૦૨) વાથે વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ તલજ્ઞાન અને ૫.૪-પ્રાપ્તાંક
ટેકનોરોજી ઩ય બાય
૧૩ દવભી ઩ંચલ઴ીમ ખેતી,વાયો લશીલટ ભેઘધન઴ ૮.૧–રક્ષમાંક
મોજના (૨૦૦૨-૨૦૦૭) ક્રાંતત ૭.૬-પ્રાપ્તાંક
૧૪ અણગમાયભી ઩ંચલ઴ીમ અંતગથ ત સવંકણરત વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ ૮.૧–રક્ષમાંક
મોજના (૨૦૦૭-૨૦૧૨) ૭.૯-પ્રાપ્તાંક
૧૫ ફાયભી ઩ંચલ઴ીમ ૮% જી.ડી.઩ી. રક્ષમાંક કૃત઴ - ૪%
મોજના (૨૦૧૨-૨૦૧૭) સવંણરત,અતતઝડ઩ી અને ભેન્દ્યપેકચકયિંગ – ૧૦%
વં઩ોત઴ત વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ ૩૧ભાચથ,૨૦૧૬ ભાં
(Sustainable) આમોજના પ ૂકય કયી
દે લાભાં આલી.
►સ્લતનબથયતા કે સ્લાલરંફન : (Self – Reliance)
● આ એક એલો તલચાય છે કે જેભાં દે ળ ળકમ તેટ઱ ં ભશત્તભ ઉત્઩ાદન કયી ચીજલસ્તની
આમાતોન ં પ્રભાણ ઘટાડલા પ્રમત્નળીર શોમ છે .
● જેનાં દ્ગાયા તલદે ળી હંકૂ ડમાભણની ફચત થામ છે .
● ફીજા ળબ્દોભાં,તેને આમાત – અલેજીકયણ (Input Substitution) કશી ળકામ.
►કશિંદ વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ દય : (Hindu Growth Rate) :
● જમાં દે ળની વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગભાં ૩% જેટરો લઘાયો થામ છે .
● બાયત છઠ્ઠી ઩ંચલ઴ીમ મોજના સઘી આ પ્રકાયનાં વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ દયથી લણચત યહ્ ં શત.ં વાતભી
઩ંચલ઴ીમ મોજનાથી બાયતનો વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ દય ૬% થલા ઩ામ્મો છે .
● આ પ્રકાયનો ખ્માર શ્રી યાજ કક્રરનાએ આ઩ેરો છે .
►ભેઘધન઴ ક્રાંતત: (Rainbow Revolution) :
● આ ક્રાંતતભાં વયકાય દ્ગાયા યં ગોને મ ૂ઱ભ ૂત યીતે રક્ષભાં રઈ તલતલઘ પ્રકાયની ક્રાંતતઓ
રાલલાન ં નક્કી થય.ં જે મજફ ,

(YelloW) ઩ી઱ી – તેરીણફમાં ગરાફી – ણઝિંગા

(Silver) ચાંદી - ઈંડા રાર – ટભેટા / ભાંવ
(Grey) યાખોડી (ગ્રે) - ખાતય ગો઱ – ફટેકા (Round)
(Black) કા઱ી – ક્રૂડ ઓઈર લાદ઱ી (બ્઱ ૂ) – ભત્સ્મોદ્યોગ

►પ ૂછી ળકામ તેલાં પ્રચનો :

(૧) બાયતીમ આમોજનાં મરાભાંથી કોઈ ઩ણ પ્રકાયન ં શેતરક્ષી.
(૨) ભશત્તભ વ ૃશ્ર્ધ્દ્ગ દય (High Rate Of Growth)
(૩) આઘતનકીકયણ [ટેકનોરોજી અને વાભાજજક ફાહ્ય પ્રતતરઠા (દે ખાલ) ફંનેભાં]
(૪) વભાનતા (વાભાજજક ન્દ્મામ)
(૫) આતથિક સ્સ્થયતા (પગાલા નાબ ૂદી અને ફેયોજગાયી નાબ ૂદી)
►આમોજન ઩ંચ :
(Planning Commission)
● અઘ્મક્ષ – લડા પ્રઘાન
● નામફ અઘ્મક્ષ – લડા પ્રઘાન્ર નીભેર કેણફનેટ ભંત્રી જેલા વભકક્ષ તનરણાંત શોમ ,જે
આતથિક અને યાજકીમ ક્ષેત્રભાં તનપણ શોમ,તેની નામફ અઘ્મક્ષ઩દે તનભણ ૂક થામ છે .
● આમોજન ઩ંચની વભ્મવંખ્મા તનશ્ર્ચચત શોતી નથી ,ભાત્ર તેભાં નાણાં ભંત્રી જેલાં
અગત્મનાં ભંત્રીઓ શોલા અતનલામથ છે .
● આ એક ગે યફંઘાયણીમ એકભ છે ,જેને Executive Body ઩ણ કશેલામ છે .
આ એક વરાશકાયી એકભ છે .ણફનલૈઘાતનક એકભ છે .
● તે શંભેળાં દે ળનાં જ સ્ત્રોતો દ્ગાયા અમોજન કયે છે ,઩ણ કમાયે મ તેનો અભર થતો નથી.
● તે આમોજનનો પન: અભ્માવ ઩ણ કયી ળકે છે .
►કામથક્રભ મ ૂલ્માંકન વંસ્થા :
(Programme Evaluation Organization)(PEO)
● લ઴થ ૧૯૫૨ ભાં તની સ્થા઩ના કયલાભાં આલી
● તેન ં કામથ આમોજન ઩ંચ કયે રા આમોજનને મ ૂરલલાન ં અને પ્રતતબાલ આ઩લાન ં છે .
● આમોજન ને વત્તાલાય અભરીકત
ૃ કયલાન ં કાભ તલતલઘ ભંત્રારમ અને તેનાં લબાગોન ં
યશે છે .
►તલશ્રે઴ણ :
● શ્રી યાજભન્નાય તેને કોચનાં ઩ાંચભાં ઩ૈડાં [ 5 Wheel Of The Coach] તયીકે ઓ઱ખાલે
છે .
● તેને ‘સ઩ય કેણફનેટ ’, ‘વભાંતય કેણફનેટ ’અથલા ‘આતથિક કેણફનેટ ’ તયીકે ઩ણ ઓ઱ખલાભાં
આલે છે .
►યારિીમ તલકાવ ઩કય઴દ(વતભતત):
(National Development Council) :
● સ્થા઩ના લ઴થ - ૧૯૫૨
● અધ્મક્ષ – લડાપ્રઘાન
● આમોજન ઩ંચના વણચલ શોદ્દાની રૂએ યરિીમ તલકાવ ઩કય઴દનાં ઩ણ વણચલ શોમ છે .
● આમોજન઩ંચનાં ફધાં જ વભ્મો યારિીમ તલકાવ ઩કય઴દનાં ઩ણ વભ્મો ફને છે .
● ફઘાંજ કેણફનેટ ભંત્રીઓ NDC નાં અંતગથ ત એક બાગ છે .
● ફઘાંજ યાજમોના મખ્મભંત્રીઓ NDC નાં વભ્મો ફને છે .
● જોકે , કદલ્શી અને ઩ોંકડચેયીનાં મખ્મભંત્રીઓ NDC નાં વભ્મો શોતા નથી.
● ક્રેન્દ્દ્ગળાતવત પ્રદે ળોનાં લશીલટકતાથ ઓ તેનાં વભ્મો ફને છે .
● આ એક ગે યફંઘાયણીમ અને લૈઘાનક એકભ છે . એક લઘાયાન ં ફંઘાયણીમ એકભ શત.ં

►કામો / અગત્મતા :
● તે દયે ક યાજ્મોને આમોજનની પ્રક્રીમાભાં બાગ રેલાની તક આ઩ે છે .
● તે આમોજનને ભાન્દ્મ કયતી ઉચ્ચતભ વંસ્થા (છે ) શતી.