Subject : અથશા

Standard : 11 BHAVIN VIDYA VIHAR

Chapter : CH-1( SEC-C)

SECTION - A

ુ )
ૂ માં ઉર આપો (દર ક ના 2 ણ
નીચેના ોના ં ક
1. કૌટય આપેલ યાયા ું છે ? તે સમવો.
Ans: કૌટયના મતે, “મુયની  ૃિ અથ છે . મુયના વસવાટવાળ  ૂિમ અથ છે . તેથી  ૃવીના લાલન-
પાલનનના ઉપાયો દશાવ ું શા એટલે અથશા.'' - કૌટયની માનવીની આિથક  ૃિ માટના ચતનમાં મા
‘અથ' કત ન રહતાં માનવકયાણનો પણ િવચાર છે . તેથી કૌટયના અથશામાં નૈિતક આધારો પણ છે .
2. 'અથત
ં ની દશા અને દશાનાં વલણો ણવા માટ કડાકય માહતી ઉપયોગી છે .' સમવો.
Ans: અથતં ની થિત અને તે ુ ં વલણ ણવા આિથક માહતીના કડાઓ જર છે .અથત ં માં નાણાંનો
ુરવઠો વધી રો છે , રાય આવકમાં ઉોગોનો હસો વધી રો છે , ભારતની આયાતો ઘટ રહ છે . આ
બાબતોનાં વલણો તેમને સંગત કડાઓ ારા જ ણી.શકાય છે . અથત ં કઈ દશામાં જઈ રું છે , આિથક
યવહારો કવા છે , રોજગાર, ગરબી વગેરની પરથિત ણવા કડાકય માહતીનો ઉપયોગ અિનવાય છે .
3. “ચોર આિથક  ૃિ નથી.” સમવો.
Ans: જરયાતોના સંતોષ માટ વ ુઓ ક સેવાઓના િવિનમયથી આવક ાત ક ખચ કરવાની  ૃિ આિથક
 ૃિ છે . ‘ચોર'ની  ૃિમાં ચોર વ ુઓ મેળવી આવક ાત કર છે .પરં  ુ આ  ૃિમાં કોઈ િવિનમય થતો
નથી. તેથી ‘ચોર' આિથક  ૃિ નથી.
4. રોબસની અથશાની યાયા સમવો.
Ans: રોબસે 1931 માં તેમના ુતક ‘Nature and Significance to Economic’ માં અથશાની યાયા આપતા
જણાું છે ક, “અથશા એ એું શાર છે , ક  માણસ પોતાની જરયાતો અને વૈકપક ઉપયોગ ધરાવતા
સાધનો વચે કવી રતે મેળ બેસાડ છે , તેની માનવ વત ૂકનો અયાસ કર છે .”
લાણતાઓ : (1) અથશાસને અછતુ ં શા ગણાું છે . (2) અથશાને વાતવલી િવશાન ગાું છે . તેમના
-
મતે અથશા ું છે ? તેની ચચા કર છે . તે ું હોું જોઈએ ? તેવી નૈિતક બાબતોની ચચા કર ું નથી. (3) તેમણે
ભૌિતક અને અભૌિતક તમામ યવહારોનો અથશામાં સમાવેશ ય છે . (4) રોબસની યાયાના ણ
આધારતંભ છે . (અ) અમયાદત જરયાતો (બ) જરયાત સંતોષવાના મયાદત સાધનો (ક) વૈકપક
ઉપયોગવાળા સાધનો (5) અથશા પસંદગીુ ં શાસન છે . (6) મયાદત સાધનો વડ પોતાની જરયાતો માણસ
કવી રતે સંતોષે છે તેનો અયાસ કર ું હોવાથી માનવશાસ (Human Science) પણ છે , (7) અથશાુ ં કામ
માનવીની અમયાદત અને વારં વાર ઉવતી જરયાતોને, વૈકપક ઉપયોગવાળા મયાદત સાધનો ારા કવી
રતે સંતોષવી તે ગે માગદશન આપવાુ ં છે .
5. આિથક  ૃિ એટલે ું ? એક ઉદાહરણ આપો.
Ans: માનવી પોતાની જરયાતો સંતોષવાના હ ુસર, વ ુઓ અને સેવાઓના િવિનમય માટ, આવક મેળવવાની
ક ખચ કરવાની   ૃિ કર છે તે આિથક  ૃિ છે .'' આિથક  ૃિમાં આવક, ખચ અને િવિનમય ણ ુય
ઘટકો છે . યત ારા કુકં મેળવવાની આશા સાથે, લાભાલાભની  ુલના સાથે   ૃિ કરવામાં આવે છે તે
આિથક  ૃિ છે . આિથક  ૃિ અિનવાયપણે વ ુ ક સેવાના િવિનમય સાથે સંકળાયેલી છે .
દા.ત, ખેત ૂ ખેતીકામ કર અનાજુ ં ઉપાદન કર. તેના વેચાણમાંથી આવક મેળવી પોતાની અય જરયાતો
ૂ માં ખેત
સંતોષવા ખચ કર છે . ંક ૂ ની  ૃિમાં આવક, ખચ અને િવિનમય ણે ઘટકોનો સમાવેશ થવાથી આિથક
 ૃિ છે .
6. ૂ નધ લખો :  ૃાંશ આૃિત
ંક
Ans: આપેલ આિથક માહતીના ુદા ુદા િવભાગોની માહતીનો  ુલનામક અયાસ કરવા માટ  ૃાંશ આૃિત
 ુ એ ુલ માહતી છે અને તેને ુદા ુદા િવભાગ ુજબ
દોરવામાં આવે છે . - યોય િયાથી દોર લ વળ
િવભાજત કરવામાં આવે યાર  ૃાંશ આૃિત બને છે .  ૃાંશ એટલે વળ
 ુ નો શ. વળ  ુ ના કના 360° છે .
તેના સંદભમાં ુદા ુદા િવભાગોની માહતીના શ ન કર કથી વળ  ુ ને િવભાજત કરવામાં આવે છે . -
ુદા ુદા  ૃાંશની માહતીનો  ુલનામક અયાસ સરળતાથી કર માહતીુ ં િવલેષણ કરવામાં આવે છે .
7. બનઆિથક  ૃિનો અથ સમવી, કોઈ એક ઉદાહરણ આપો.
Ans:   ૃિનો હ ુ આવક મેળવવાનો ખચ કરવાનો, અને િવિનમયનો ના હોય, પરં  ુ મા દયા, માયા, ેમ,
વેરઝેર, વી લાગણીથી ેરાઈને કરવામાં આવતી હોય તે બનઆિથક  ૃિ છે .
દા.ત. િશક શાળામાં િવાથ તરક પોતાના બાળકને અય બાળકો સાથે ભણાવે તો આિથક  ૃિ છે . પરં  ુ
ેમ ક માયાની લાગણીથી ેરાઈને બાળકને ઘેર ભણાવે તો તે બનઆિથક  ૃિ છે . અહયા િશકનો હ ુ
આવક ાતનો નથી અને કોઈ િવિનમય પણ અતવમાં આવતો નથી તેથી બનઆિથક  ૃિ છે .
8. એકમલી અને સમકાલની અથશારનો ુય તફાવત જણાવી, એક એક ઉદાહરણ આપો.
Ans: રાય અથત ં ના કોઈ એક આિથક ઘટકનો અયાસ અને િવલેષણ કરવામાં આવે તે એ કમલથી
અથશાસ છે . દા.ત. ાહકના વતનનો અયાસ કરતો માંગનો િનયમ.
રાય અથત ં ના કોઈ એક આિથક ઘટકને બદલે, સમઝ (તમામ) આિથક એકમો (ધટકો)નો એક સાથે અયાસ
કરવામાં આવે તે સમલી અથશા છે , દા.તે, સમ ભાવસપાટ િનધારણનો નાણાંના  ૂયનો િસાંત.
9. આિથક અયાસનો િસધાંતોની રૂઆત કટલા અને ાં વપે થાય છે ?
Ans: આિથક અયાસમાં િસાંતોની રૂઆત ણ વપે થાય છે , (1) ભાષા ારા વણનામક રતે (2) કડા
ારા (3) આૃિત ક આલેખ ારા.
દા.ત. માંગના િનયમને સમવતા એમ કહએ ક, અય પરબળો યથાવત રહતાં, વ ુની કમતનો ઘટાડો
થવાથી માંગુ ં િવતરણ થાય છે . તો તે વણનામક રૂઆત છે , પરં  ુ તેને કડા ારા અુ ૂચમાં રૂ કરએ
તો કડા ારા રૂઆત કહવાય. જયાર આજ કડાકય માિમતી  ુદ ુદ કમતે કટલી માંગ છે તે
દશાવતા િવિવધ સંયોજનોને જોડતી ર ખા ારા આૃિતમાં દશાવીએ તો તે િતકામ ક ક આ ૃિત ારા રૂઆત
કહવાય.
10. આિથક રૂરમાતમાં કડાકય માહતીુ ં ું મહવ છે ?
Ans: આિથક ૨ૂઆતમાં કડાકય માહતી નીચેની દટએ મહવની છે . (1) અથશાના િસાંતોની
યવહારમાં ચકાસણી કરવા અને અય આધાર ૂત તથા અસરકારક જમાત ક૨વા, (2) અથત ં ની દશા અને
દશા ણવા (3) સામાય રતે સમય, થળ, ે ક અય પરબળોના સંદભમાં બે ક વુ કારની માહતી
એકિત કર, તેનો  ુલનામક અયાસ કરવા (4) આિથક અયાસોને સંતમાં અને િતકામક રતે આૃિતમાં
-
૨ુ ક૨વા આ કડાકય માહતી અિનવાય છે . (5) કોઈ પણ આિથક સમયાુ ં તાકક િવલેષણ કરવા.
11. અથશા િવષયનો અયાસ કઈ રતે મદદપ છે ?
Ans: અથશાનો અયાસ (1) આાંતરરાય ઘટનાઓની આપણી આિથક થિત પર પડનાર અસરો ણી
આિથક નીિત ન કર (2) દ શમાં બનતી ભાવવધારો, ચા કરવેરા, ગરબી, બેકાર ક અછત વી આિથક
ઘટનાનો અયાસ કરવા (3) રોજ-બ-રોજના વનમાં આિથક િનણયો લેવા. (4) સરકારની આિથક, નાણાકય ક
રાજકોષીય નીિત સમજવા માટ (5) આિથક જગતના ાહક ઉપાદક અને િમક વા ુય ગોના આિથક
વતનની ણકાર મેળવી, આિથક િસાંતો રૂ કરવા. અથશાનો અયાસ મદદપ થાય છે .
12. કડાકય માહતી આૃિત ક આલેખમાં રુ કરતી વખતે કઈ બાબતો યાનમાં રાખવી જર છે ?
Ans: કડાકય માહતી આ ૃિત ક બાલેખમાં ૨જ કરતી વખતે કડાકય માહતીના ાતથાન િવસનીય
અને સવમાય હોવા જર છે . (1) વતં ચલ આડ અને પરતં ચલ ઊભી ધર ઉપર સામાય રતે દશાવવો
(2) કડાના કદ અુસાર યોય કલમાપ પસંદ કરવો. અને એકવાર ન કર લો કલમાપ સમ આિથક
ઘટનાના અયાસ દરયાન ળવવો.
13. અથશાનો અથ જણાવો.
Ans: અથશા એટલે ‘અથ'ુ ં શા. સંૃતમાં 'અથ'નો ઉે ય 'કુકં મેળવુ'ં તે છે ,  આિથક  ૃિ સાથે
ુસગ
ં ત છે . ીક શદ 'Oikonomikos' પરથી અથશાનો ે શદ Economics ઉતર આયો છે . ાચીન
ીસમાં ઘરના સરસામાનુ ં યવથાપન કરવાની રતને Economica કહતા.