Banaag at Sikat

Ni Lope K. Santos

Pinangarap niya ang araw na mawawala ang mga hari, punumbayan atalagad ng batas,
ang lahat ng tao□y magkakapantay-pantay at
magtatamasa
nglubos na kalayuan at patas na ginhawa sa buhay.Nang pilitin ng ama na umuwi sa
kanilang bayan, siya□y sumunod. Subalititinuro niya sa mga kasama sa bukid at sa
mga katulong sa bahay ang kanilangkarapatan. Sa galit ng ama, siya□y pinalayas at
itinakwil bilang anak. Nagbalik siyasa dating pinapasukan sa Maynila at hinikaya
t si Tentay na pumisan sa kanya kahitdi kasal, sapagkat tutol siya sa mga seremo
nyas at lubos na naniniwala samalayang pag-ibig.Si Delfin ay hindi anarkista kun
di sosyalista. Hindi niya hinangad na mawalaang pamahalaan ngunit katulad ni Fel
ipe ay tutol siya sa pagkakaipon ngkayamanan sa ilang taong nagpapasasa sa ginha
wa samantalang libu-libo angnagugutom, nagtitiis at namamatay sa karalitaan. Tut
ol din siya sa pagmamana ngmga anak sa kayamanan ng mga magulang. Siya□y isang mah
irap na ulilang pinalakisa isang ale (tiya). Habang nag-aaral ng abogasya ay
nag lilingkod siya bilangmanunulat sa isang pahayagan. Kaibigan siya at kapanalig
ni Felipe, bagamat hindikasing radikal nito.Nais ni Felipe ang maagang pagtatamo n
g kanilang layunin, sukdang ito□ydaanin sa marahas na paraan, samantalang ang hang
ad ni Delfin ay dahan-dahangpag-akay sa mga tao upang mapawi ang kamangmangan
ng masa at kasakiman ngiilang mayayaman, sa pamamagitan ng gradwal na pagpapasok s
a Pilipinas ng mgasimulain ng sosyalismo.Si Don Ramon ay may dalawang anak na
da laga at isang anak na lalakingmay asawa na. Ang mga dalaga□y sina Talia at Meni.
S i Talia ay naibigan ng isangabogado, si Madlanglayon. Ang kasal nila□y
napakaranga l at napakagastos, isangbagay na para kina Felipe at Delfin ay
halimbawa ng kabu kulan ng sistema nglipunan na pinangyayarihan ng mayayamang
walang kapararakan
kung lumustay ngsalapi samantalang libu-libong mamamayan ang salat na salat sa p
agkain at sa ibapang pangunahing pangangailangan sa buhay.Sa tulong ni Felipe no
ong ito□y nakatira sa bahay ni Don Ramon, nakilala atnaibigan ni Delfin si Meni. S
i Don Ramon ay tutol sa pangingibig ni Delfin sakanyang anak; dahil ito□y
maralita
, at ikalawa, dahil tahasang ipinahayag nito angkanyang pagkasosyalista sa isang
pag-uusap nilang dalawa sa isang paliguan saAntipolo. Ang pagtutol na ito ay wa
lang nagawa. Nakapangyari ang pag-ibighanggang sa magbinhi ang kanilang pagmamah
alan.Nang mahalata na ni Talia at ni Madlanglayon ang kalagayan ni Meni, hindini
la ito naipaglihim kay Don Ramon. Nagalit si Don Ramon; sinaktan nito si Meni at
halos patayin. Sa
amuki
ni Madlanglayon, pumayag si Don Ramon na ipakasal siMeni kay Delfin, Subalit nag
pagawa ng isang testamento na nag-iiwan ng lahat ngkayamanan sa dalawa niyang an
ak; si Meni ay hindi pinagmanahan.

Si Meni ay nagtiis sa buhay-maralita sa bahay na pawid na tahanan ni

Delfin.Pami nsan-minsan, kung mahigpit ang pangangailangan, nagbibili siya ng mga
damito nag sasangla ng kanyang mga alahas noong dalaga pa. Ito□y labis na
dinaramdamat ikinah iya ni Delfin at ng kanyang ate, subalit wala naman silang
maitakip sapangangail angan.Sa simula, si Meni ay dinadalaw ng dalawang
kapatid, lalo na si Talia, atp inadadalhan ng pera at damit. Subalit ang pagdalaw
ay dumalang nang dumalanghang gang tuluyang mahinto, ay gayon din ang ipinadadalang
tulong. Samantala, siDon R amon, sa laki ng kanyang kahihiyan sa lipunan dahil
sa kalapastangangginawa ni M eni at ni Delfin, ay tumulak patungong Hapon,
Estados Unidos atEuropa, kasama an
g isang paboritong utusan. Wala na siyang balak bumalik saPilipinas. Nakalimutan
niya ang pagwasak na nagawa niya sa karangalan ngmaraming babae na kanyang kina
sama; ang tanging nagtanim sa kanyang isip ayang pagkalugso ng sariling karangal
an sa mata ng lipunan dahil sa kagagawan niMeni.Samantala, nagluwal ng isang san
ggol na lalaki si Meni. Sa pagnanais namakapaghanda ng isang salu-salo sa binyag
ng kanyang anak, susog sa mgakaugalian, si Meni ay nagsangla ng kanyang
hikaw, sa kabila ng pagtutol ni Delfinna tutol sa lahat ng karangyaan. Ang
ninong sa bi
nyag ay si Felipe na hindi lamangmakatanggi sa kaibigan, subalit kontra rin sa s
eremonyas ng pagbibinyag. Bilanganarkista ay laban siya sa lahat ng pormalismo n
g lipunan. Sa karamihan ng mgapangunahing dumalo, kumbidado□t hindi, ay kamuntik n
ang kulangin ang handa nilaDelfin, salamat na lamang at ang kusinero ay
marunong ng mga taktikangnakasasagip sa gayong pangyayari.Ang kasiyahan ng
binyagan ay b iglang naputol sa pagdating ng isangkablegrama na nagbabalitang si
Don Ramon ay napatay ng kanyang kasamangutusan sa isang hotel sa New York. Nang
idating sa da ungan ang bangkay,sumalubong ang lahat ng manggagawa sa pagawaan
ng tabako sa at as ni DonFelimon, kasosyo ni Don Ramon, na nagbabalang hindi
pasasahurin sa susu nod naSabado ang lahat ng hindi sasalubong.Kasama sa
naghatid ng bangkay sa Pili pinas si Ruperto, ang kapatid niTentay na malaon nang
nawawala. Pagkatapos makap aglibot sa Pilipinas, kasamang isang Kastilang
kinansalaan niya sa maliit na hal aga, siya□y ipinagbili o ipinahingisa isang
kaibigang naglilingkod sa isang tripul ante. Dahil dito, nakapagpalibot siyasa
iba□t ibang bansa sa Aprika at Europa, at pagkatapos ay nanirahan sa Cuba
atCalifornia, at sa wakas ay namalagi sa New Yor
k. Doon siya nakilala at nagingkaibigan ng utusang kasama ni Don Ramon na nanini
rahan sa isang hotel namalapit sa bar na kanyang pinaglilingkuran. Si Ruperto an
g nagsabi kay Felipe nakaya pinatay si Don Ramon ay dahil sa kalupitan nito sa k
anyang kasamang utusan.Ang libing ni Don Ramon ay naging marangya, kagaya ng kas
al ni Talia.Hanggang sa libingan ay dala-dala pa ng mayamang pamilya ni Don Ramo
n angugali ng karangyaan ng pananalat at paghihirap ng maraming mamamayan. Salib
ingan ay Naiwan sina Delfin at Felipe na inabot ng talipsilim sa pagpapalitan ng
kuro-kuro at paniniwala.Naalaala ni Felipe ang kaawa-awang kalagayan ng mga
kasa
ma□t utusan ngkanyang ama. Nasambit ni Delfin ang kawalang pag-asa para sa maralit
ang mga

mamamayan habang namamalagi sa batas ang karapatan ng mga magulang namagpamana n

g yaman at kapangyarihan sa mga anak. Nagunita nila ang laganapna kamangmangan a
t mga pamahiin, ang bulag na pananampalataya.Kakailanganin ang mahaba at walang
hanggang paghihimagsik laban sa mgakasamang umiiral. Marami pang bayani ang hini
hingi ang panahon. Kailanganglumaganap ang mga kaisipang sosyalista, hindi laman
g sa iisang bansa kundi sabuong daigdig bago matamo ang tunay at lubos na tagump
ay. Napag-usapan ninaFelipe at Delfin ang kasaysayan ng anarkismo at sosyalismo □
ang paglaganap nitosa Europa, sa Aprika, at sa Estados Unidos. Sinabi ni
Felipe na ang ilang buhay nanapuputi sa pagpapalago ng mga ideyang makamaralita ay
kaka unti kung ipaparissa napakamaraming tao na araw araw ay pinahihirapan.
Subalit m atigas angpaninindigan ni Delfin laban sa ano mang paraang magiging daan
ng pagd anak ngdugo.Sa kabila ng pagkakaibang ito ng kanilang paninindigan ay
nagkaisa s
ila sapagsasabi, sa kanilang pag-alis sa libingan, noong gumagabi na, □Tayo na: iw
annati□t palipasin ang diin ng gabi."