Sprawozdanie

Laboratorium Fizyka

Ćwiczenie nr: O5
Temat:
WYZNACZANIE OGNISKOWEJ SOCZEWEK
ZA POMOCĄ ŁAWY OPTYCZNEJ

Data wykonania ćwiczenia: 04.11.2020r.

grupa laboratoryjna 6
Tomasz Biały
1 SPIS TREŚCI
2 Cel ćwiczenia ................................................................................................................................... 3
3 Wprowadzenie ................................................................................................................................ 3
4 Opis stanowiska badawczego .......................................................................................................... 4
5 Przebieg realizacji eksperymentu .................................................................................................... 4
5.1 Wyznaczanie f z pomiaru odległości przedmiotu i obrazu od soczewki (metoda I). ............... 4
5.1.1 Wyniki badań ................................................................................................................... 5
5.1.2 Obliczenia ........................................................................................................................ 5
5.2 Wyznaczanie ogniskowej soczewki skupiającej metodą Bessela (metoda II). ........................ 6
5.2.1 Wyniki badań ................................................................................................................... 8
5.2.2 Obliczenia ........................................................................................................................ 8
6 Wnioski ............................................................................................................................................ 9
7 Pytania kontrolne ............................................................................................................................ 9
2 Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest wyznaczenie ogniskowej soczewek za pomocą dwóch metod:
a) Wyznaczanie f z pomiaru odległości przedmiotu i obrazu od soczewki (metoda I).
b) Wyznaczanie ogniskowej soczewki skupiającej metodą Bessela (metoda II).

3 WPROWADZENIE

Soczewką nazywamy ciało przezroczyste, ograniczone dwiema powierzchniami, z których

przynajmniej jedna nie jest płaska. Najczęściej są stosowane soczewki sferyczne, ograniczone
powierzchniami kulistymi.

Odległość pomiędzy ogniskiem soczewki, a środkiem optycznym soczewki nazywamy ogniskową

soczewki f. Odwrotność ogniskowej jest miarą zdolności skupiającej (zbierającej) soczewki. Im
krótsza jest ogniskowa f soczewki, tym większa jest jej zdolność zbierająca Z, którą wyraża się
zwykle w dioptriach. Dioptria (1 D) jest zdolnością zbierającą soczewki o ogniskowej 1 m (1 D =
1/m).

Równania soczewki cienkiej:

a. Wzór szlifierzy soczewek:

gdzie: r1, r2 - promienie krzywizn soczewki,

ns - współczynnik załamania materiału soczewki,
n0 - współczynnik załamania otaczającego ośrodka

b. Wzór soczewkowy:

gdzie: x - odległość przedmiotu od soczewki,

y - odległość obrazu od soczewki.

W celu wyznaczenia obrazu punktu świecącego w przypadku soczewki cienkiej wykorzystuje się
zwykle właściwości trzech promieni, a mianowicie [1]:
a) promień równoległy do osi soczewki, który po przejściu przez soczewkę będzie zawsze
przechodził przez ognisko F2 (promień 1 na rysunku 1a).
b) promień przechodzący przez ognisko F2 soczewki, który po przejściu przez soczewkę
biegnie równolegle do osi (promień 2 na rysunku 1a).
c) promień przechodzący przez środek soczewki bez zmiany swego pierwotnego kierunku
(promień 3 na rysunku 1a); w środku soczewki obie powierzchnie, przez które przechodzi
promień, są do siebie niemal równoległe.

Można dowieść, że w punkcie przecięcia się załamanych w soczewce promieni 1, 2 i 3 po ich

przejściu przez soczewkę, przetną się również wszystkie pozostałe promienie wychodzące z
wierzchołka przedmiotu P i powstanie w nim obraz O tego punktu.
4 OPIS STANOWISKA BADAWCZEGO
Przyrządy: ława optyczna [Ł], oświetlacz ze szczeliną (przedmiotem) [O], soczewki [S].D

5 PRZEBIEG REALIZACJI EKSPERYMENTU

5.1 WYZNACZANIE F Z POMIARU ODLEGŁOŚCI PRZEDMIOTU I OBRAZU OD SOCZEWKI (METODA I).

Przebieg ćwiczenia:
- przesuwając wzdłuż ławy optycznej soczewkę znajdujemy takie jej położenie, przy którym
powstający na ekranie obraz jest ostry,
- notujemy odległość x przedmiotu od soczewki i odległość y obrazu od soczewki (tabela 3),
- czynności te powtarzamy pięciokrotnie (i = 1..5),
- obliczamy wartość ogniskowej f soczewki skupiającej korzystając z przekształconego wzoru (2):

- pomiary powtarzamy dla drugiej soczewki, wyniki wpisujemy do tabeli 4.

5.1.1 Wyniki badań

Soczewka 1

𝑥 𝑦 𝑥̅ 𝑢(𝑥) 𝑦̅ 𝑢(𝑦) 𝑓̅ 𝑢(𝑓)

119 743
120 741
119 742 119,8 0,3741657 742 0,447214 103,146 0,332
121 743
120 741
Soczewka 2

𝑥 𝑦 𝑥̅ 𝑢(𝑥) 𝑦̅ 𝑢(𝑦) 𝑓̅ 𝑢(𝑓)

325 535
326 534
325 534 325,2 0,3741657 534,8 0,374166 202,229 0,277
326 536
324 535

5.1.2 Obliczenia
Wzory:
Soczewka 1
∑𝑛𝑖=1 𝑥
𝑥̅ = = 119,8 𝑚𝑚
𝑛
∑𝑛𝑖=1 𝑥
𝑦̅ = = 742 𝑚𝑚
𝑛

∑𝑛 (𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 2,8
𝑢(𝑥̅ ) = √ 𝑖=1 =√ = 0,374 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

∑𝑛𝑖=1(𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 2,8
𝑢(𝑦̅) = √ =√ = 0,447 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

2 2 2 2
𝑦2 𝑥2 𝑦2 𝑦2
𝑢𝑐 (𝑓) = √[ 2
∗ 𝑢(x)] + [ 2
∗∙ 𝑢(𝑦)] = √( 2
⋅ 0,374) + ( ⋅ 0,447) ≅ 0,332𝑚𝑚
(𝑥 ∗ 𝑦) (𝑥 ∗ 𝑦) (𝑥 ∗ 𝑦) (𝑥 ∗ 𝑦)2

𝑥∗𝑦 119,8 ⋅ 742

𝑓= = = 103,146 𝑚𝑚
𝑥 + 𝑦 119,8 + 742

𝑓 ≅ 103,146 ± 0,332 𝑚𝑚
Soczewka 2
∑𝑛𝑖=1 𝑥
𝑥̅ = = 325,2 𝑚𝑚
𝑛
∑𝑛𝑖=1 𝑥
𝑦̅ = = 534,8 𝑚𝑚
𝑛

∑𝑛 (𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 2,8
𝑢(𝑥̅ ) = √ 𝑖=1 =√ = 0,374 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

∑𝑛𝑖=1(𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 2,8
𝑢(𝑦̅) = √ =√ = 0,374 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

2 2 2 2
𝑦2 𝑥2 𝑦2 𝑦2
𝑢𝑐 (𝑓) = √[ 2
∗ 𝑢(x)] + [ 2
∗∙ 𝑢(𝑦)] = √( 2
⋅ 0,374) + ( ⋅ 0,374) ≅ 0,277𝑚𝑚
(𝑥 ∗ 𝑦) (𝑥 ∗ 𝑦) (𝑥 ∗ 𝑦) (𝑥 ∗ 𝑦)2

𝑥∗𝑦 325,2 ⋅ 534,8

𝑓= = = 202,229 𝑚𝑚
𝑥 + 𝑦 325,2 + 534,8

𝑓 ≅ 202,229 ± 0,277 𝑚𝑚

5.2 WYZNACZANIE OGNISKOWEJ SOCZEWKI SKUPIAJĄCEJ METODĄ BESSELA (METODA II).

Przy danej odległości e ekranu od świecącego przedmiotu istnieją dwa położenia soczewki, przy
których powstają na ekranie rzeczywiste, ostre obrazy przedmiotu (powiększony i pomniejszony) (rys.
2), jeżeli jest spełniony warunek: 𝑒 > 4𝑓

Pierwsze położenie daje obraz powiększony (rys. 2a), a drugie daje obraz pomniejszony (rys. 2b).
Oznaczmy odległość między obiektem a ekranem jako 𝑒 (𝑒 > 4𝑓), a odległość pomiędzy dwoma
położeniami soczewki jako d. Z rysunku 2 i symetrii soczewki wynika, że:
Przebieg ćwiczenia:

- zmierzyć odległość od ekranu do przedmiotu e,

- przesuwając soczewkę w stronę ekranu znaleźć takie jej położenie y1, przy którym na ekranie
powstanie ostry obraz powiększony i zanotować wartość y1 w tab. 5,
- przesuwając wzdłuż ławy optycznej soczewkę znaleźć takie położenie y2 soczewki, przy którym
na ekranie otrzymamy ostry obraz pomniejszony i zanotować wartość y2 w tab. 5,
- czynności te powtórzyć pięciokrotnie (i = 1..5) i wyznaczyć ogniskową soczewki ze wzoru:
5.2.1 Wyniki badań
Soczewka 2

𝑒 𝑦1 𝑦2 ̅𝑦̅̅1̅ 𝑢(𝑦1 ) ̅𝑦̅̅1̅ 𝑢(𝑦2 ) 𝑓 𝑢(𝑓)

743 113
742 114
861 742 113 742,2 0,374166 113,2 0,374166 100,37166 0,193
741 114
743 112

Soczewka 2

𝑒 𝑦1 𝑦2 ̅𝑦̅̅1̅ 𝑢(𝑦1 ) ̅𝑦̅̅1̅ 𝑢(𝑦2 ) 𝑓 𝑢(𝑓)

534 322
534 325
861 535 323 534 0,316228 323,8 0,583095 202,42072 0,242
533 325
534 324

5.2.2 Obliczenia
Soczewka 1
∑𝑛𝑖=1 𝑥
̅̅̅
𝑦1 = = 742,2
𝑛
∑𝑛𝑖=1 𝑥
𝑦
̅̅̅2 = = 113
𝑛

∑𝑛𝑖=1(𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 2,8
𝑢(𝑦 1 =√
̅̅̅) =√ = 0,374 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

∑𝑛𝑖=1(𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 2,8
𝑢(𝑦 2 =√
̅̅̅) =√ = 0,374 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

2 2 2 2
𝑦1 − 𝑦2 𝑦1 − 𝑦2 742,2 − 113,2 742,2 − 113,2
𝑢𝑐 (𝑓1 ) = √[− ⋅ 𝑢(𝑦1 )] + [ ⋅ 𝑢(𝑦2 )] = √(− ⋅ 0,374) + ( ⋅ 0,447) ≅ 0,193𝑚𝑚
2𝑒 2𝑒 2 ⋅ 861 2 ⋅ 861

𝑒 2 − (𝑦1 − 𝑦2 )2 741321 − (742,2 − 113)2

𝑓= = = 100,372 𝑚𝑚
4𝑒 3444

𝑓 ≅ 100,372 ± 0,193 𝑚𝑚
Soczewka 2
∑𝑛𝑖=1 𝑥
𝑦1 =
̅̅̅ = 534
𝑛
∑𝑛𝑖=1 𝑥
𝑦2 =
̅̅̅ = 323,8
𝑛

∑𝑛𝑖=1(𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 2
𝑢(𝑦 1 = √
̅̅̅) = √ = 0,316 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

∑𝑛𝑖=1(𝑥̅ − 𝑥𝑖 )2 6,8
𝑢(𝑦 2 =√
̅̅̅) =√ = 0,583 𝑚𝑚
𝑛(𝑛 − 1) 20

2 2 2 2
𝑦1 − 𝑦2 𝑦1 − 𝑦2 534 − 323,8 534 − 323,8
𝑢𝑐 (𝑓1 ) = √[− ⋅ 𝑢(𝑦1 )] + [ ⋅ 𝑢(𝑦2 )] = √(− ⋅ 0,316) + ( ⋅ 0,583) ≅ 0,242𝑚𝑚
2𝑒 2𝑒 2 ⋅ 861 2 ⋅ 861

𝑒 2 − (𝑦1 − 𝑦2 )2 741321 − (534 − 323,8)2

𝑓= = = 202,421 𝑚𝑚
4𝑒 3444
𝑓 ≅ 202,421 ± 0,242 𝑚𝑚

6 WNIOSKI
Obliczenia pokazują, że pomiar został przeprowadzony stosunkowo dokładnie. Świadczą o tym niskie
niepewności pomiarowe. Niska wartość niepewności wynika również z faktu iż obliczenia zostały
wykonane na pomiarach bezpośrednich (pomiar odległości).

7 PYTANIA KONTROLNE
1. Narysować obraz przedmiotu po przejściu promieni przez soczewkę.

2. Od czego zależy ogniskowa soczewki?

Ogniskowa soczewki zależy od jej kształtu (krzywizny).

3. Co to jest zdolność skupiająca soczewki?

Zdolność skupiająca soczewki jest to odwrotność ogniskowej wyrażonej w metrach:

 Z = 1/f Z – zdolność skupiająca, f – ogniskowa

Zdolność skupiającą wyrażamy w dioptriach ( 1D ). Soczewka o zdolności skupiającej 1

dioptria ma ogniskową 1 metr.

4. Jakie obrazy możemy otrzymać przy pomocy soczewki skupiającej, a jakie przy pomocy
soczewki rozpraszającej?
Rodzaj soczewki Odległość od
przedmiotu
Skupiająca 0<x<f powiększony prosty pozorny
f < x < 2f powiększony odwrócony rzeczywisty
x > 2f Pomniejszony odwrócony rzeczywisty
Rozpraszająca x dowolne pomniejszony prosty pozorny

5. Wyprowadzić wzór

Podstawą do wyprowadzenia wzoru jest wzór szlifierzy soczewek.

6. Co to jest ogniskowa soczewki?

Ogniskowa –odległość środka soczewki od punktu, w którym skupione zostaną promienie
świetlne, które przed przejściem przez soczewkę biegły równolegle do jej osi.