LECTURA No.

21 CUARTO GRADO
“JAS QAS UTZ KAQILO WE TA KOJKOWINIK KOJCH’ANIK”
Elaborado por Napoleón Ajca revisado por Jorge Rodriguez

Napoleón Che we jun q’ij kamik, kinya’ jun rutzil iwach iwonojel, ak’alab’ alitomab’
alb’omab’, ajtijab’ xuquje’ ri tat ri nan, ri kujkitatab’ej che we qaxb’al tzij rech
usik’ixik uwach etamanik rech ri ukaj junab’ rech kuya’ ub’ixik ri Kemom Ch’ab’al,
utz ipetik che we jun q’ij ri’ rech b’a junam qamajij le sik’inem kuk’ ri ak’alab’.
Che we jun winaq jun sik’inem, k’o pa ri wuqk’al b’elejlajuj (página 159), pa ukaj
junab’. Qamaltyoxij chiwech che ri’ utatb’axik ri qaxal tzij pa taq ri ja k’olib’al.
Napo Rech b’a junam kaqajaq le qawuj tek’uri’ qamajij ri qasik’inik, qatatb’ej na’ jun
je’lik laj qab’ix
LINKhttps://youtu.be/ts05iL0-rj8
Rech junam qatzukuj ri sik’inem qata’ chech le jun laj alí Cristina, ¿Jas ub’i le
sik’inem qab’an chanim.

Cristina Chech we q’ij kamik are’ kaqasikij le qawuj ub’ina’am

¿Jas qas utz kaqilo we ta kojkowinik kojcha’nik? Qariq pa le ajilab’al
wuqk’al b’elejlajuj, qariq wi’ (pa kaxla’n tzij, página 159).
Napo
Tyoxij chawe, sib’alaj je’ le xab’ij chech le usik’ixik ub’i’ le qawuj, kinta’
chiwe, kanataj le sik’inik wuj xqab’an chech le uq’ob’axir?.
Cristina
Are’ pa kaxla’n tzij ajtij ub’i ri’ “ALGUIEN PUEDE LIMPIAR PARA NO
CONTAGIAR”.

Napo
Je’ k’uri’ qas tzij xab’ij sib’alaj utz awe rumal chi kna’taj chawech, at jun
utzalaj ajtijoxel, kinta apan chiwe ¿Jachin xtzijox pa ri sik’inem?
Mary
Are’ ri jun b’e pa jun komon sib’alaj nojinaq che sib’alaj mes.

Konojel
Je’ ri’ tzij xab’ij Mary le qasik’inem rech uqub’xir are’ ri jun komon nojinaq
chech mes.
DIALOGO ENTRE NIÑA Y PADRE DE FAMILIA
Jorge Are’ chanim kaqil le qasik’inem pa le awuj laj alí.

Qilampe jas ri’ le jun Uq’alajisaxik, jas kub’ij chwe no’jimal, no’jimal
kaq’axej uxaq taq le awuj.
¿Jas wa’ le ajilab’al rech uxaq le wuj le kaqariq wi’ le jun Uq’alajisaxik.?
Cristina
Pa le ajilab’al juk’al Wuqlajuj pa kaxlan tzij (pagina 159) k’o wi’ ajtij.
Jorge Utz xab’an che utzalijisaxik uwach sib’alaj je’lik alí.

¿Janipa’ ampe’ wachib’al xawilo alaj Tina

Cristina Oxib’ wachib’al ajtij.
Jorge ¿Jas ub’i le sik’inik k’o pa qawuj sik’inem?
Cristina ¿JAS QAS UTZ KAQILO WE TA KOJKOWINIK KOJCH’ANIK?
Jorge Qas utz xab’an chech ub’ixik alí tyox chawe.

Cristina Le qawuj sik’inem ¿jas ub’antajik?

Are’ jun Uq’alajisaxik

Napo
Maltyox chawe alaj alí
Cristina Chanim kinta chiwe jas kel wi’ le jun tzij Uq’alajisaxik?

Konojel Knatajik ajtij, are’ jun Uq’alajisaxik pa kaxla’n tzij kub’ij (Expositivo). Kuya’
ub’ixik che jun b’antajem kub’ij jun na’oj rech qas je’lik kikoj ri winaq
ajtatb’anelab’ rech kub’ij jun no’jib’al.

Cristina ¡Jeee’ k’uri’! sib’alaj tzij xib’ij je’ ri’ kel wi le jun tzij ri Uq’alajisaxik.
Chikayej apam le iwuj ¿nik’pa q’ob’alil k’o che uchi’ le qawuj sik’inem?.

Konojel K’o kijab’ ajtij, rech le sik’inem chanim are’ jun tukan uchi’.

Cristina ¿Qastzij xab’ij are kub’ij chaqe le sik’inik qab’ano ejolojoj taq tzijonem, wa
chanim are’ jun tukan uchi’ kuya’ ub’ixik ri b’antajik chech uj junam, achi, ixoq,
man k’o ta jun nim ub’antajik, ri ak’alab’ alí chi ala’ xa junam ri kib’antajik.
Chupam le kijab’ q’ob’alil jujunal kuya jun oqxan pa qak’aslemal.

Napo Pa le ikomon k’o ixoqib’, achijab’ junam kichak, wene ¿xuwi ri ixoqib’ nim chak
kub’ano?
Mary
Je’ ajtij qech uj cho ri qachoch xuwi ri nunan nim chak kub’ano, le Nutat xuwi pa
q’ij kachakunik.
Napo
Rajawaxik junam chak kib’ano’ ri achi ixoq kitokib’ rech b’a utz man k’ot jun nim
ub’antajik.
Chanim qamajij le qasik’inem, ix cho ri iwachoch, chiwesaj le iwuj rech b’a junam
qab’an umajik, la utz?
Qatzukuj ba pa le qawuj qata china’ jun je’lik laj qaq’ojom. LINK
https://youtu.be/1TckQ7fAZV4
Jo’ b’a qamajij chanim.
 “¿JAS QAS UTZ KAQILO WE TA KOJKOWINIK KOJCHA’NIK?”
Rech FPNV rachi’ OSDI
Suk’umam rumal Tat Mario Enrique Caxaj
Junamanem: chana’taj chip a jujun taq sik’inem e k’o nik’aj taq e ajtz’ib’ ri kakijunamaj
b’anoj, jastaq we ne’ e winaq rech kakik’ut jas ri kape wi junam rach’il ri man xaq ta
junam. Ri junamanem kapatanijik rech ukpoxomaxik rach’il unik’oxik ri kaqasik’ij uwach.
Rech kaqajunamaj jastaq utz keqakoj we nik’aj taq k’otoj chi’aj: ¿jawi’ kejunamataj wi?
¿jas ri e jalajoj wi?

Pa k’i taq uwach tinamit jacha’ ri iximulew, ri e winaq man e k’o ta pa uk’u’x tinamit, e
k’o pa taq ri juyub’al. Jalajoj wi ri kik’aslemal ri ixoqib’ kuk’ ri kik’aslemal achijab’.
Chqajunamsaj ri uchak jun ixoq ruk’ ri uchak jun achi, ri e alaxik ri kek’oji’ pa taq ri
juyub’al choqoje’ are’ kakilij ri utikik le ulew.
RI UCHAK JUN IXOQ RI UCHAK JUN ACHI
Are’ nab’e kawa’jilik.Kukuchu Kawa’lijik are taq k’o chi uwa.
rach’il kuxut’ij ri q’aq’. Kuya’ utu’ ri
ral. Kub’an ri rikil chuqe ei wa. Kawa’ik.
Keratinisaj rach’il ke’ujal ri ral. Kub’nib’ej jun xo’etok’al rech kopam pa
Kub’inib’ej jun xo’etok’al rech rulew.
uk’amik uja’. Kib’inib’ej chi jub Kachakunik.
xo’etok’al rech katzalij cho Kawa’ik are taq kopan ri rixoqil ruk’ ri
rachoch. Kuch’aj ri atzyaq. Kuya uwa.
utu’ ri ral. Kub’inib’ej jun xo’etok’al Kachakunik.
rech uy’aik wa rech ri rachajil. Kub’inikb’ej jun xo’etokál rech katzalij
Kub’inib’el chi jun xo’etok’al rech cho rachoch.
katzalij cho rachoch. Kuchoy ri Kuxlanik.
q’ayes cho ja kuya utu’ ri ral.
Kub’nib’ej jun xo’etok’al rech Kab’e pa ri tinamit rech ke’usolij e
uk’amik usi’. Kub’nib’ej chi jun rachkab’. Katalij cho rachoch.
xo’etok’al rech kutzalij cho
rachoch. Kuke’j utzi. Kub’neb’ej jun Kawa’ik.
xe’ok’al chuk’amik ri uja’. Kub’nib’ej
chi jun xo’etok’al rech katzalij cho Ka
rachoch. Kukuchu’ rachi’l kuxut’ij ri q’yi’k.
q’aq’. Kub’an ri wa rach’il kawa’ik.
Kuya’ utu’ ral. Kusu’ ri rachoch. Are
che uk’isb’al kaq’oyi’k.

Kuj q’ati’ chech le qasik’inik, qakayej chuwach le qamax che le qawuj k¿o jun
kajxkut, ruk’ jun k’ak’ tzij kub’ij: kawa’jilik/kayakatajik= levanta.
Ri upatan jun ixoq ma kajalataj ta wi, ta ne’ yowab’; man k’i taq ri q’ij kakanaj kan
chech kab’e ruk’ jun kunanel.

Qila’ ampe le qawuj, k’o jun laj kajxkut kub’ij: ¿Tajin kak’oxomaj rij ri sik’inem?
Ruk’ ri xqasik’ij kan uwach, chachomaj: ¿jachin ri’ ri kakowinik kutijoj eib’,
ketz’nik, kak’oji’ pa taq moloj rech ri tinamit, ri kakowinik kasuk’i pa uk’aslemal?

Kuj qati’ chi jmul chik qila’ jas kub’ij le jun kajxkut, Qajunumaj: ¿Jas uxolel le
kub’an jun ixoq ruk’ jun achi?

¿Jas qas utz ri kaqab’ano w eta kojkowinik kojcha’onik?

Are ri uchak jun ixoq, we ne’ uchak jun achi. ¿Jas kaqab’ano rech kajalataj wa’?

XK’ISIK. Qa sik’inem iwuk’, kuj qax chip a jun chik.

Maltyox chiwe ak’alab che utatb’exik le qaxb’al tzij, che we chanim

kaqatana jun qaq’ojom, tek’uri kaqamajij le chak k’o pa le qawuj.

LINKhttps://youtu.be/FqX1CMviIRg
Qila le qawuj chik, pa le página 161 kub’ij.
Kachomaxik k’ate’ ri’ kasol uwach.

A. Chana’taj ri sik’inem uwach wuj “¿Jas qas utz kaqilo w eta

kojkowini kojcha’onik? Ka’ te k’u ri’ chatzalij uwach wa’.

1. ¿Jas kutzijob’ej we jun sik’inem?____________________________

2. ¿Jas qas utz xawiló?_____________________________________
3. ¿Jas che kachomaj at chi je ri’ ri ub’i?________________________

B. Chatz’aqatisaj we jun kajxukut are kaya’ jun (X).

C. Ruk’ ri xtz’ib’an kan pa ri kajxkut, chatz’aqatisaj wa’, chakojó ri

tzij e k’o par i kajxkut.
D. Chab’ana’ jun junamanem are’ ke’awil ri winaq e k’o cho ja:

E. Chatz’aqatizaj wa’:

1. ¿Jachin kub’an k’i chak pa awachoch?_______________________

2. ¿Jachin man qas ta k’i uchak kub’an cho ja?___________________
3. Chatz’ib’aj keb’ na’oj rech konojel pa awachocho ketob’anik.______
_____________________________________________________

F. Kachol le tz’aqat chomanik rech kach’ob’otaj le kub’ij chawila’

le k’amb’ejal no’j.

1. Ak’alab’ kakikoj katz’yaq kyatinik xoqe._____________________

2. Kakitij rikil chuqe kakitzak_______________________________

3. Uwa´l rikil chqe kakikuch kiq’aq’.__________________________

G. Chasik’ij ri kape jun winaq. Are katz’aj ri rutzilal uwach. Chawila’ le

 k’amb’ejal no’j.

H. Chab’ij jas kuna’ ri awanima. Kat’zaqatisaj karan na le tz’aqat

chomanik. Chawila’ le k’amb’ejal no’j.

TALLER DE REFLEXIÒN.
Cristina ¿Jas xik’oxomaj chech qasik’inem chanim, xqaya’ usik’ixik chanim? Wene’ utz
xiwilo’ wene’ xkanaj kan pa ri ijolom.

Mary In xin k’oxmaj ajtij chech uchak le ixoq xuquje’ uchak le achi, re qasik’inik
chanim.

Cristina
Ak’alab’ kin ta chiwe ¿Jas kichomaj chech xiki’k’ulmaj ri juk’laj winaq ri achi ’
xuquje’ ri uchak ri ixoq?.

¡Aaa! Ajtij in xinwil pa ri wachoch che ri nunan nimalaj chak kub’ano sib’ala
Mary kakosik, junam taj ruk’ ri uchak ri nutat.

Kin maltyoxij chiwe. Je’lik xib’ij, chanim. La’ jmul ix iwilom pa ri ikomon ek’o
Cristina achijab’ nim kichak cuwach ri kixoqil.

Napo Jee’ ri’ ajtij un tat kb’inik pa b’e b’enam pa chak, kutzijoj je’lik taq nojib’al chaqe
pwi le chak kub’an le ixoq xuquje’ uchak ri achi.

Kiwilo’ ronojel qasik’ij uwach chuwach le qawuj, kuya’ jun k’utanem chqe.

LINK https://youtu.be/5sqJ4yajfQk
Cristina
Kinmaltyoxij chiwech iwonojel ak’alab’, chanim xqak’is le qachak iwuk’ che we
jun q’ij ri’, kinwoqxanij chiwe, chech rajawaxik kib’an ri ichak pa le iwuj, xuquje’
kumajo’ kisik’ij ri Ajtij pa re Kemom Ch’ab’al chech kak’is le sik’inik, pa ri ch’ich’
qaxal tzij, pa retal qaxal tzij, 57446098 kib’ij chech jas xi k’oxmaj chehc le
sik’ininik, kib’ij chech che jas xiriq pa le sik’inem, rech b’a le Kemom Ch’ab’al k’i
taq uwach sipanik chiwe chech uk’isb’l junab’.

Qamaltyoxij chiwech ak’alab’, tat nan xuquje’ ajtijab’ ri xe’k’uji’ quk’ che we
sik’inem ri, kumajo’ qato’ le ak’alab’ che we qasikinem, jun rutzil iwach che we
jun kb’e q’ij.
Kixqaye’j pa we jun sik’inem chik, are’ ri Ajaw kujutewch’ij.