Bölüm – 4.

8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

1
4.8 – Gerçek Sayılar 2;3 aralığını (her biri
birim uzunlukta) 10
10
eş parçaya bölelim. P noktası 2,3; 2, 4 aralığın-
4.8.1 – Gerçek Sayıların Tanımı da bulunsun.
P
Her rasyonel sayının bir devirli ondalık açılımı
2 2,3 2,4 3
vardır. Her devirli ondalık açılıma karşılık da bir
rasyonel sayı bulunur. [2,3;2,4]
a  0,101001000100001...100...010... 1
2,3; 2, 4 aralığını (her biri birim uzunluk-
2 ta. 3 ta. 4 ta. n tane 100
ondalık açılımının devirli olmadğı açıktır. Öy- ta) 10 eş parçaya bölelim.
leyse; a sayısı bir rasyonel sayı değildir.
P noktası 2,32;2,33 aralığında bulunsun.

Tanım – 4.57 P
Ondalık açılımı devirli olmayan bir sayıya 2,3 2,32 2,33 2,4
irrasyonel sayı denir.
[2,32;2,33]

a sayısı gibi sayılardan istenilen çoklukta ya- Böyle devam edildiğinde iki farklı durumla kar-
zılabilir. şılaşılabilir:
Örneğin; 0,2020020002…; 1. P noktası, üzerinde bulunduğu iç içe ara-
5,343344333444…; lıklardan en dar olanının belirttiği doğru parça-
sının bir uç noktası olur.
52,242442444244442…
Örneğimizdeki P noktası bir sonraki bölme aşa-
sayılarının her biri irrasyoneldir.
masında 2,324;2,325 aralığının belirttiği doğru
İrrasyonel sayıların kümesi Q ile gösterilir.
parçasının sol ucu üzerine düşmüş olsun. Bu du-
rumda; P noktasına karşılık gelen sayı,
Tanım – 4.58 2;3 , 2,3;2, 4 , 2,32;2,33 , 2,324;2,324 ,...
Rasyonel ya da irrasyonel bir sayıya gerçek dizisi ile belirtilen 2,324 sayısı olur.
sayı denir. Dizinin 3. teriminden sonraki terimleri birbirine
eşit ve aralık uzunlukları sıfır olacaktır. Böyle
durumlarda P noktasına karşılık gelen sayı bir
Gerçek sayıların kümesi R ile gösterilir.
ondalık sayıdır.
R  Q  Q
2;3  2,3;2, 4  2,32;2,33  2,324;2,324
Kolayca yaptığımız bu tanımlar, gerçek sayıları
olduğuna dikkat ediniz.
tam olarak belirtmekten uzaktır. Daha kesin bir
tanım için, Georg Cantor’un (1845-1918) yolun- Bu yüzden; belirtilen diziye iç içe aralıklar dizisi
dan gideceğiz. denir.

2. P noktası, üzerinde bulunduğu iç içe aralık-

İç İçe Aralıklar Dizisi Yöntemi
Sayı doğrusu üzerinde rastgele bir P noktası
alalım. Bu nokta, ardışık tam sayıların belirttiği
birer birim uzunluklu doğru parçalarından birinin
üzerinde olacaktır. 2;3 aralığında bulunsun.
2;3 aralığı, uçları 2 ve 3 apsisli noktalar olan
doğru parçasını belirtir.
P karşılık gelen sayıya yaklaşacaktır.
1 0 1 2 3 4
lardan her hangi birinin belirttiği doğru parçasının
uç noktası olmaz.
Bu durumda, P’nin üzerinde bulunduğu doğru
parçalarının uç noktaları P’ye, uzunlukları da sıfıra
yaklaşacak, P noktası, uzunlukları sıfıra yaklaşan
bu doğru parçalarının ortak noktası olacaktır.
Uç noktalarına karşılık gelen ondalık sayılar da,
devirli ya da devirsiz kesirler olarak P noktasına

[2,3] 1
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

Tanım – 4.59 aksiyomları gerçek sayılar kümesinde de geçerli

olmalıdır. Bu aksiyomlara, rasyonel sayılar kü-
Terimlerinin karşılık geldiği doğru parçalarının
mesinin genişletilmesine olanak veren tamlık
uzunlukları sıfıra yaklaşan ve
aksiyomunu da ekleyerek gerçek sayılar sis-
  
 an ; b n   x a n  x  bn , n  N genel terimi ile teminin temelini oluşturacağız.
gösterilen her iç içe aralıklar dizisinin ortak ele-
ma-nı bir gerçek sayıdır. Tanım – 4.60
Üzerinde toplama ve çarpma işlemlerinin
Bu tanımı, belirtilen iç içe aralıklar dizisinin bir tanımlandığı bir R kümesine, aşağıdaki aksiyom-
ortak elemanının bulunduğu aksiyomuna dayana- ların geçerli olması durumunda gerçek sayılar
rak yapıyoruz. Bu aksiyomu ileride başka biçimde kümesi denir.
de ifade ederek adına tamlık aksiyomu diyeceğiz.
Bu kümenin elemanlarına da gerçek sayılar
Tanım-4.59’a dayanarak, sayı doğrusundaki her adı verilir.
noktaya karşılık bir gerçek sayı bulunduğunu;
karşıt olarak her gerçek sayıya karşılık sayı doğ- I. Cisim aksiyomları
rusunda bir nokta bulunduğunu söyleyebiliriz. a, b, cR için
Gerçek sayılarla, sayı doğrusunun nokta- 1. a  b  R dir.
ları arasında bire bir eşleme yapılabilir. 2. a  b  b  a dır.
Bir başka deyişle; gerçek sayılar sayı doğrusunu 3. a  0  0  a  a dır.
tamamen doldurur.
4. a   a    a   a  0 dır.
5. a  0  b  c    a  b   c dir.
Etkinlik – 4.214 Bu ilk 5 aksiyoma göre,  R,   sistemi değiş-
Aşağıdaki sayıları iç içe aralıklar dizileriyle be- meli gruptur.
lirtiniz. Toplamaya göre etkisiz eleman 0’dır; a’nın
a. 5 b. 2,7 c. 4,83 d. 0, 4 e. 2,23 toplama işlemine göre tersi a dır.
f. 0,10100100010...01 0...0
 10... 6. a  b  R dir.
n tan e
7. a  b  b  a dır.
f’de verilen sayı 0;1 , 0,1;0,2  , 0,10;0,11 ,...
8. a  1  1  a  a dır.
iç içe aralıklar dizisi ile belirtildiğinde bu dizinin
1000. teriminin 2. bileşeninin en küçük kesir 9. a  a1  a1  a  1 dir.  a  0
basamağındaki rakam kaç olur? 10. a   b  c    a  b  c dir.
Bu aksiyoma göre,  R  0 ,  sistemi değiş-
 Buraya kadar, Cantor’un iç içe aralıklar dizisi meli gruptur.
yöntemi ile gerçek sayıları tanımladık.
Çarpmaya göre etkisiz eleman 1’dir; a’nın çarp-
Ancak; bu sayıların özelikleri ile gerçek sayılar 1
kümesinde tanımlanacak işlemlerin özeliklerinin maya göre tersi a 1 (ya da ) dır.
a
ispatları daha ileri düzeyde matematiği gerektirir.
Bunu ilerideki öğrenim yıllarınıza bırakarak, biz
11. a   b  c   a  b  a  c dir.
burada gerçek sayılar kümesini aksiyomlarla tanı- R kümesinde bu 11 aksiyomun geçerli olması
tacağız. demek,  R, ,   sisteminin değişmeli cisim olması
demektir.
Gerçek Sayılar kümesinin Aksiyomlarla
Tanımı II. Sıralama aksiyomları
ı. a, bR için ya a  b , ya a  b ya da a  b
Gerçek sayılar kümesi rasyonel sayılar kümesini dir.
kapsayacağına göre, rasyonel sayılar kümesinde
2. a, b, c R için, a  b ve b  c ise a  c dir.
geçerli olan cisim aksiyomları ile sıralama

2
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

3. a, b, x R için, Örnek – 4.128

a  b ise a  x  b  x tir. A  3,5; 3,55; 3,555; 3,5555;... için,
4. a, b R ve x  R  için, a  b ise 4 bir üst sınırdır;
a  x  b  x tir. 3,6 bir üst sınırdır;
3,56 bir üstü sınırdır;
III. Arşimed Özeliği 3,5 en küçük üst sınırdır.
 32
a, b  R ve a  b ise n  a  b koşulunu sağla- 3,5   A ve 3,5  Q dir.
yan bir n  N  vardır. 9

IV. Tamlık Aksiyomu Örnek – 4.129

R’nin boş olmayan bir A alt kümesinin bir üst
sınırı varsa, bir en küçük üst sınırı vardır. 
A  x x2  2; x  Q  kümesi üstten sınırlıdır.
Ancak; A’nın en küçük üst sınırı yoktur.

Tamlık aksiyomunda geçen, üst sınır ve en 

B  x x2  2; x  R 
kümesi üstten sınırlıdır.
küçük üst sınır terimlerini tanımlayalım: B’nin en küçük üst sınırı, karesi 2 olan gerçek
sayıdır. (Karesi 2 olan sayının rasyonel olmadığını
az ileride göstereceğiz.)
Tanım – 4.61
R’nin bir A altkümesinin herhangi bir elema-  Rasyonel sayılarda üstten sınırlı bir kısım alt
nından küçük olmayan sayıya A’nın bir üst kümelerin en küçük üst sınırı bulunmazken;
sınırı; üst sınırların en küçüğüne de A’nın en gerçek sayılarda üstten sınırlı her kümenin en
küçük üst sınırı denir. küçük üst sınırı vardır.
A  R kümesinin en küçük üst sınırı A’nın elema- Rasyonel sayılar sayı doğrusunu tam doldur-
nı olmayabilir. maz; gerçek sayılar sayı doğrusunu tam olarak
doldurur.
Örnek – 4.126 Tamlık aksiyomuna dayanılarak, R’nin alttan
sınırlı bir a kümesinin en büyük alt sınırının
A  1,2,3, 4,5 için,
bulunduğu gösterilebilir.
5 bir üst sınırdır;
11 bir üst sınırdır;
Tanım – 4.62
2579 bir üstü sınırdır;
… R’nin bir A altkümesinin herhangi bir elema-
nından büyük olmayan sayıya A’nın bir alt
Üst sınırların en küçüğü 5’tir. 5  A dır.
sınırı; alt sınırların en büyüğüne de A’nın en
Örnek – 4.127 büyük alt sınırı denir.

 3 
A  x x  ; x  Q  için,
 4 
Örnek – 4.130
3
bir üst sınırdır;
4 a  0,101001
  000
 10...01 0...0
 10... olmak
1 2 3 tan e n tan e
7 bir üst sınırdır;
üzere,
257
bir üst sınırdır; A  x x  a; x  Q kümesi alttan sınırlıdır. An-
13
… cak; A’nın en büyük alt sınırı yoktur.
3 3 B  x x  a; x  R kümesi alttan sınırlıdır.
En küçük üst sınır tür.  A dır.
4 4 B’nin en büyük alt sınırı a gerçek sayısıdır.

3
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

R’de Çıkarma ve Bölme İşlemleri  1  a   1 a  0  Ak.  I.11

 a   1 a  a   a
R’de çıkarma ve bölme işlemleri, toplama ve  1  a  a olur. (TS)
çarpma işlemleri ile tanımlanır.
Teorem-4.96’dan şu sonuçlar çıkarılır:
1. 1    a   a
Tanım – 4.63 2.   ab   a  b  a  b 
Her a, b R için; Sonuçları ispatlayınız.
1. a  b  a    b  ve
2. a : b  a  b 1 dir.

Teorem – 4.97
 Aksiyomlarına dayanarak, gerçek sayıların
a, b R  0 olmak üzere;
bazı önemli özeliklerini ortaya koyalım:
 ab 1  a 1  b1 dir.

Teorem – 4.95
İspat
a, b, c R olmak üzere;
1. a  c  b  c  a  b dir.  ab    ab 1  1 (Ak.  I.9)
1
  a1  b1    a  b    ab   a1  b1

2. a  c  b  c  a  b dir.  c  0
1


   

 a1  a  b 1  b   ab 

  a1  b1 (Ak.  I.10)
İspat 1 1
1 1
1. a  c  b  c   ab  a  b1 olur. (Ak.  I.9)
 a  c   c   b  c   c   TS
Teorem-4.97’den şu sonuçlar çıkarılır:
 a0 b0  Ak.  I.4
1 1
ab a b
1. a  b  1
 a1b ya da  
b

a
2. a  c  b  c  a  c  c 1  b  c  c1
1 1
 a 1  b 1  Ak.  I.9 2. a1
 b 1   1 
 ab ya da   ab

ab  ab 
Sonuçları ispatlayınız.

Teorem – 4.96
a, b R olmak üzere;
Teorem – 4.98
1. 0  a  0 ve 2. 1  a   a dır.
a, b, c, d R olmak üzere;
a c ac
1.   dir.
İspat b d bd
1. 1  0  1  1  0  a  1  a (ÇS) a c ad
2.   dir.
 1 a 0 a  1 a  Ak.I.11 b d bc
 1 a 0 a  1 a 0
 0  a  0 olur. (TS)
İspat
2. 1   1  0  1   1   a  0  a (ÇS)
a c
1. 
  a  b1  c  d1
b d
  (Bölme tanımı)

4
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

 a  b1  c  d1
1 İspat
 a  c  b  d  Ak.  I.9; Teo.  4.97
a c a1  0 olduğunu varsayalım.
 olur. (Bölme tanımı)
bd a1  0 ve a  0

a c a c
1  a1  a  0  a (Ak.  II.4)
2. :    (Bölme tanımı)
b d b  d 10 elde edilir.

a d Bu sonuç 1  0 ile çelişir.

   Teo.  4.97
b c O hâlde;
ad a1  0 dır.
 olur. (Teo.  4.98.1)
bc
Teorem-4.101’den şu sonuç çıkarılır:
Teorem – 4.99 aR olmak üzere; a  0  a1  0 dır.
a, b, x R olmak üzere; Bu sonucu ispatlayınız.
1. x  0   x  0 dır.
2. a  b  a   b dir.
Teorem – 4.102
a, b, x R olmak üzere;
İspat
1. a  x  b  x  a  b dir.
1. x  0  x   x   0   x  (Ak.  II.3)
2. a  x  b  x ve x  0  a  b dir.
 0  x olur.  Ak.  I.4 
3. a  x  b  x ve x  0  a  b dir.
2. a  b  a   a  b   b   a  b  (Ak.  II.3)
 aab  b ab  Ak.  I.5 İspat
 b  b  b  a (Ak.  I.4)
1. İki tarafa x ekleyiniz.
 b  a (Ak.  I.4)
 a  b olur. 2. İki tarafı x 1 ile çarpınız.
3. ax  bx ve x  0
 ax  bx ve x  0 (Teo.  4.99)
Teorem – 4.100
 a   x   b   x  ve  x  0 (Ak.  I.10)
a, b, x R olmak üzere;
ab olur. (Teo.  4.102.2)
a  b ve x  0  ax  bx tir.

İspat Teorem – 4.103

a  b ve x  0 a, b R olmak üzere;
 a  b ve  x  0 (Teo.  4.99.1) 0  a  b  a 1  b1 dir.
 a   x   b    x  (Ak.  II.4)
 ax  bx (Teo.  4.96)
 ax  bx olur. (Teo.  4.99.2) İspat
1
0aba
 a  b1  b  a1  b 1 (Ak.  II.4)

1
Teorem – 4.101  1  b 1  b
 b  a1 (Ak.I.9)
1
aR olmak üzere;
 b1  a1 (Ak.I.9)
a  0  a 1  0 dır.
1 1
a b olur.

5
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

Teorem-4.103’ten şu sonuç çıkarılır: Teorem – 4.106

a  b  0  a1  b1 dir. a  R  a2  0 dır.
Bu sonucu ispatlayınız.

Teorem – 4.104 İspat

a, b R ve n  Z olmak üzere; aR ise ya a  0 , ya a  0 ya da a  0 dır.

n
0  a  1  b  0  a  1  b dir. n a  0  a  a  0  a  (Ak.-II.4)
 a2  0 ;
a  0  a2  0 ; 
İspat
a  0  a  0
0  a  1  0  a  a a  a1   a   a  0   a (Ak.  II.4)
 0  a2  a  1 (Ak.  II.4) a 0 2

 0  a2  1 ,  ve  ten
 0  a  a2  a  1  a a  R  a2  0 bulunur.
3
0 a  a1 Teorem-4.106’ya göre; karesi negatif olan bir
 0  a3  1 sayı gerçek sayı değildir.
…
 0  an  1 ;  Etkinlik – 4.215
1  b  1b  b b
Harfler birer gerçek sayıyı gösterdiğine göre,
 1  b  b2 (Ak.  II.4) aşağıdaki eşitliklerin geçerli olduğunu gösteriniz.
 1  b2 x
a. x  x  0 b. 1  x  0
 1b  b b2 x

 1  b  b3 y
c. x   y  x   y d. x     y  x  0
x
 1  b3
… y
e. x   xz  y  z  0
1b  n z
f. x  y  z  x  y  z
 ve  den,
g.   a  b  c   a  b  c
0  a  1  b  0  an  1  bn bulunur.
h.  a  b   a  b   a2  b2
2
i.  a  b   a2  2ab  b2
Teorem – 4.105
a, b, c, d R olmak üzere;  
j.  a  b  a2  ab  b2  a3  b3
1. a  b ve c  d  a  c  b  d dir.
k.  a  b   a 2
 ab  b   a
2 3
 b3
2. 0  a  b ve 0  c  d  a  c  b  d dir.
2
l.  a  b  c   a2  b2  c2  2  ab  ac  bc 

İspat 
m.  a  b  an 1  an  2b  an 3b2  ...abn  2  bn 1 
1. a  b ve c  d  an  bn
 a  c  b  c ve b  c  b  d  Ak.  II.3
 ac  bd olur.
Etkinlik – 4.216
2. 0  a  b ve 0  c  d
a, b, c R ve a  0 olmak üzere ax  b  c
 a  c  b  c ve b  c  b  d (Ak.  II.4) denkleminin gerçek sayılardaki çözüm kümesini
 a  c  b  d olur. bulunuz.

6
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

Etkinlik – 4.217 4.8.2 – Kareköklü Sayılar

Aşağıdaki eşitliklerde harfler birer gerçek sayıyı
gösterdiğine göre; eşitlikleri sağlayan a değerlerini
diğerleri türünden bulunuz.
Tanım – 4.64
1 1 1
a. ab  bc  ac b.   a negatif olmayan bir gerçek sayı olsun.
a b c
Karesi a’ya eşit olan bir sayıya a’nın bir
ab a c
c.
c

b
 
d. a2  ac  ab  c   0 karekökü denir.

e. ab  c  ab  c    d  a  d  a
2
2 Örneğin;  2   4 ve 22  4 olduğundan, 4’ün
f.  a  b   ab  c    a  b 
karekökleri 2 ve 2 sayılarıdır. Negatif olmayan
bir a sayısının bir karekökü x ise, x2  a ve
 x 2  a olacağından, x sayısı da a’nın bir ka-
Etkinlik – 4.218
rekökü olur. Buna göre; a’nın  a  0 biri pozitif,
x, y  R  olmak üzere; diğeri negatif olan iki karekökü vardır.
x2  y2  x  y dir.
a sayısının pozitif karekökü a ile, negatif
İspatlayınız.
karekökü  a ile gösterilir.
Örneğin, 9 sayısının karekökleri 9 3 ve
 9  3 tür.
Etkinlik – 4.219 Sıfırın karekökü sıfırdır.
a, b, c, d R olmak üzere;
ab  cd  1  a2  b2  c2  d2  ac  bd  1 oldu- 
ğunu gösteriniz. Teorem – 4.107
a, b  R  olmak üzere;
a  b  a2  b2 dir.
Etkinlik – 4.220
Aşağıdaki eşitsizlik sistemlerinin Z, Q ve R’deki
çözüm kümelirini ayrı ayrı bulunuz. İspat
Q ve R’deki çözüm kümeleri eşit midir? 0ab
a. 11  2x  5  3  a2  ab ve ab  b2  Ak.  II.4
b. x  3  5x  11  2x  7 a b2 2
olur.
c. 2x  7  x  3  3x  5
a2  b2 ve a,b  R 
d. 3  2x  1  x  3
 a2  b2  0 (Ak.-II.3; Ak.-I.5)
e. 2x  1  7  4x  3 veya 1  2x  3  7
  a  b a  b  0
f. 2x  3  x  2  3x  6 ve 5  3x  2  16
 ab  0 (Teo.-4.95.2)
 a  b bulunur.

Etkinlik – 4.221 O hâlde;

0  a  b  a2  b2 önermesi geçerlidir.
x, y R ; 4  x  1 ve 3  y  4 olduğuna
göre, aşağıdaki ifadelerin alabileceği tam sayı Teorem-4.107’den şu sonuç çıkarılır:
değerlerini bulunuz.
“ a,b  R  olmak üzere;
a. 2  3x b. 2y  3 c. 2x  3y
a  b  a2  b2 ”
d. x2  2y e. x2  y2 f. xy  2x

7
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

Bu sonucu ispatlayınız. 2 sayısı rasyonel midir?

Teorem – 4.108 2 sayısının rasyonel olduğunu varsayalım:

a, b  R olmak üzere; a a
indirgenemez bir kesir olmak üzere,  2
1. ab a b b b
olsun.
a a a
2.  dir.  2
b b b
2
 a
  2
b
İspat
a2
1. a,b  R   a  x  R  ve b  y  R  2
b2
 a b  xy  a2  2b2 olur.
2 2
  a  b    xy  Buna göre, a2 çift olacağından a da çifttir.
2 2 2
a  2k (k  Z) yazılabilir.
  a   b    xy 
a2  2b2 ve a  2k (k  Z)
2
 a  b   xy  2
 2k   2b2
 a  b  xy
 4k2  2b2
 ab  a  b
 b2  2k2 olur.
a x Buradan da, b  2p (p  Z) yazılabilir. Bu du-
2. 
b y a
rumda, kesri en azından 2 ile sadeleştirilebilen
2 2 b
 a x
    a a
 b y bir kesir olur. O hâlde;  2 olacak biçimde
  b b
2 indirgenemez kesri yazılamaz.

 a    x 2
2  
2 sayısı rasyonel değildir.
 b  y 
2 2 sayısı gerçek sayı mıdır?
a x
  
b y 12  2  22


a x
 1, 42 2
 2  1,5 
b y
a a
1, 412  2  1, 42 
2

 
b b 1, 4142  2  1, 415 
2

Teorem-4.108’e göre, örneğin;

1, 41422  2  1, 4143 
2
8  42  4 2 2 2,
16 16 4 4 5 4 5 1, 414212  2  1, 41422 
2

    , … olur.
5 5 5 5 5 5 …
yazılabilir. Kesir basamaklarının sayısı arttırıl-
dıkça aralıkların uzunlukları azalarak sıfıra yak-
Kareköklü sayılar ne tür sayılardır?
laşır.
Bir kısım kareköklü sayıların rasyonel sayılar
R’de uzunlukları sıfıra yaklaşan
olduğunu biliyoruz.
1;2 , 1, 4;1,5, 1, 41;1, 42 , 1, 414;1, 415 ,…
9 3
Örneğin; 4 2,  ,  16  4 sayıları iç içe aralıklar dizisinin bir ortak elemanı vardır.
25 5
rasyoneldir. Burada ortak eleman 2 sayısıdır.

8
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

2 bir gerçek sayıdır. a. 3 b. 5 c. 6 d. 2 3

“R’de iç içe aralıklar dizisinin bir ortak ele- 
İrrasyonel sayıları devirsiz ondalık açılımlar
manının bulunduğu” aksiyomu, tamlık aksiyomu- olarak tanımlamıştık. Devirsiz ondalık açılımlarla,
nun başka bir ifadesidir. gerçek sayılarda tanımlanan işlemleri yapmak
Sayı doğrusunda 2 sayısına eşlenen bir neredeyse olanaksızdır.
nokta var mıdır? Kareköklü sayılar –ondalık açılımlarının devirsiz
İç içe aralıklar dizisinin elemanlarının uçları birer olmalarına karşın– 2 , 3 , 5 , … gibi kullanışlı
rasyonel sayı olduğundan, bu sayılar sayı sembolleri ile işlemlere olanak verirler.
doğrusunda belirli noktalara eşlenirler. Böylece iç
içe aralıkların her biri bir doğru parçasına karşılık
gelir. Bu iç içe doğru parçalarının ortak noktası,
4.8.3 – Kareköklü Sayılarla İşlemler
2 sayısına eşlenen noktadır.
Sayı doğrusunda 2 sayısına eşlenen bir nok-
tanın bulunduğunu geometrik yolla da göstere- Örnek – 4.131
biliriz:
a. 2  5  2  5  10
Sayı doğrusunda A(1) noktasından bu doğruya
bir dikme çizerek bu dikmenin üzerinde AB  1
b. 6  6  62  6
olacak biçimde bir B noktası alalım.
c. 2  8  2  8  16  42  4
B
42 42
d.   3
2 14 14
1

O(0) A(1) P 2
 a,b  R  ve nZ olmak üzere;

2
1. a2n  a n
 an ;
Pisagor bağıntısına göre,

OB
2
 OA
2
 AB
2
 OB
2
 12  12 2. a2n  b  a2n  b  an  b ;
2
 OB 2 a2n a2n an
3.   dir.
 OB  2 dir. b2n b2n bn

O merkezli OB yarıçaplı çember yayının sayı

doğrusunu kestiği nokta P ise, OP  OB  2
olur. P noktası 2 sayısına eşlenen noktadır.
Örnek – 4.132
Etkinlik – 4.222
2
a, b Q olmak üzere; a  b 2 sayılarının irras- a. 38  3  4
 34  81
yonel olduğunu gösteriniz.
2
b. 59  5 4
 5  54 5  625 5
2 sayısı kullanılarak istenilen çoklukta irras-
yonel sayı yazılabilir. 5 2

Örneğin; 3 2, 3  2, 5  4 2,... birer irrasyo-

c. 95  3 2
 3 
5
 35  243

nel sayıdır. 5
d. 85  2 3
 215  214  2  128 2

Etkinlik – 4.223 e. 18  9  2  32  2  3 2
Aşağıdaki sayıların irrasyonel olduğunu gösteri-
niz. f. 96  16  6  42  6  4 6

9
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

Etkinlik – 4.224 Etkinlik – 4.226


Aşağıdaki sayıları a,b  Z ve a en büyük olmak Aşağıdaki işlemleri yapınız.
üzere a b biçiminde yazınız.
a. 54 b. 2 125 c. 3 124 d. 432
a. 6  12  27  b. 2 3  8 6 
c.  2 5  6  15  
d. 2 5  2 2 2  5  
 x, y  R ve a  R 
olmak üzere;
x a  y a   x  y  a dır.  Kareköklü kesirlerde paydanın rasyonel
yapılması, hem kesrin yaklaşık değerinin tahmin
edilmesini hem de işlemleri kolaylaştırır.
Örnek – 4.133 Paydanın rasyonel yapılmasında
a  a  a2 ve  a  b   a  b   a2  b2 özdeşlikle-
a. 2 3  4 3  2  4  3  6 3 rinden yararlanılır.
Kareköklü kesirlerle toplama işlemlerinde, önce
b. 8  18  32  4  2  9  2  16  2 paydalar rasyonel yapılır.
 2 2 3 2  4 2  9 2 Örnek – 4.135
c. 20  45  80  4  5  9  5  16  5
3 3 6 92 3 2 2
 2 5 3 5  4 5  3 5 a.    
6 6 6 6 6 2
d. 180  147  45  12
b.
2

2  3 2   6 2
 36  5  49  3  9  5  4  3
 6 5 7 3 3 5 2 3  3 5 5 3
3 2  3 2  3 2 
2

c.
3 1

2  3 1  
2 42 3  
Etkinlik – 4.225 2  3 1  2   3  1 4
Aşağıdaki işlemleri yapınız.  2
  3 1 

a. 12  27  48  75


2 2 2  3 2 2 6
b. 2 50  98  3 12  3 4 2
2

c. 2 160  180  250 1 2 3 2 3 42 3 3 3

d.     
2 3 2 3 3 1 1 3
d. 3 60  2 135  360
2  3  2  3   3
 2  3  4  2 3  3  2  2 3
 x, y  R ve a,b  R  olmak üzere;

 
1. x a  y b  xy ab ; 
Etkinlik – 4.227
x x a
a
2.   dir. Aşağıdaki işlemleri yapınız.
y b y b
3 14 2 6 3 1 2
a. b. c. d.
21 3 2 3 1 2  2 1
Örnek – 4.134 12 6 4 3 2
e.  f. 
6 2 3 3 3 2 3
a. 2 5   3 
10  2  3  5  10  6  25  2  30 2
2 5 3 3 1
g.   h.
5 2 10 6  3  2 1
2 54 2 54 2 18 2 9  2
b.     
3 12 3 12 3 4 3 4
2 3 “Köklü sayılar” bölümünde kareköklü sayıları da
   2  2 daha kapsamlı biçimde ele alacağız.
3 2

10
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

4.8.4 – Gerçek Sayı Aralıkları Çözüm

Cebirsel yol

a. M  N  x  2  x  3 veya 1  x  5; x  R
Tanım – 4.65
 M  N  x  2  x  5; x  R
a, b R ve a  b olmak üzere;
 M  N  2;5
1.  a, b    x a  x  b; x  R kümesine a; b
kapalı aralığı; b. M  N  x  2  x  3 ve 1  x  5; x  R
 M  N  x 1  x  3; x  R
2.  a, b   x a  x  b; x  R kümesine  a; b 
açık aralığı;  M  N  1;3

3.  a, b   x a  x  b; x  R kümesine  a; b  
c. M  N  x  2  x  3 ve 1  x  5  ; x  R 
soldan kapalı yarı açık aralığı;  M  N  x  2  x  1; x  R

4.  a, b   x a  x  b; x  R kümesine  a; b   M  N  2;1

sağdan kapalı yarı açık aralığı denir. Geometrik yol

A  2  , B 3 , C 1 , D 5  olsun.

Tanım-4.65 ile tanımlanan gerçek sayı aralıkları, M kümesi yerine AB 

sayı doğrusunda uçları A  a ve B b  olan doğru A B
parçalarını belirtirler.
2 3

a b
AB  a;b N kümesi yerine CD alınabilir.
A B
C D
a b
 AB   a;b  1 5
A B
a b
AB   a;b  a. AB   CD  AD
A B
a b  M  N  1;5 olur.
 AB   a;b
A B b. AB   CD   CB 

 M  N  1;3 olur.
Burada AB  a;b demediğimize dikkat ediniz.
c. AB    CD  AC 
AB bir nokta kümesi, a;b bir sayı kümesidir.
Ancak AB yerine a;b ya da a;b yerine  M  N  2;1 olur.

AB kullanılabilir. İlkinde bir geometri problemi

Tanım – 4.66
bir cebir problemine, ikincisinde bir cebir prob-
lemi bir geometri problemine dönüştürülmüş olur. Her xR için   x eşitsizliği ile belirtilen
“  ” sembolüne “eksi sonsuz”;
Her xR için x   eşitsizliği ile belirtilen
“  ” sembolüne “artı sonsuz” denir.

 ve   gerçek sayı değildir. Gerçek sayılar

Örnek – 4.136 kümesi  ,   açık aralığı ile gösterilir.

M  2;3 ve N  1;5 olduğuna göre, aşağı- Buna göre; örneğin

daki kümeleri bulunuz. x x  5; x  R   ;5 ;

a. M  N b. M  N c. M  N x x  3; x  R   3;   dır.

11
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

Etkinlik – 4.228
A  2;   , B  2;6  ve C  1;4  olduğuna 5. aR ve n  Z olmak üzere,
göre; aşağıdaki kümeleri bulunuz. 0  a  1  an  1 dir.
a. A  B b.  A  C   B İspatlayınız.

c. A  B d. B  C   A
6. aR ve n  Z olmak üzere,
a  1  0  an  1 dir.
İspatlayınız.

7. aR ve m, nZ olmak üzere,

Alıştırmalar ve Problemler – 4.9
0  a  1 ve m  n  am  an dir.
İspatlayınız.
1. Virgülden sonra ardışık sayma sayılarının sı-
rayla yazılmasıyla elde edilen.
a  0,123456789101112... sayısı rasyonel 8. aR ve m, nZ olmak üzere,
midir? a  1 ve m  n  am  an dir.
a sayısı, İspatlayınız.
0;1 , 0,1;0,2 , 0,12;0,13,... iç içe aralık-
lar dizisi ile gösterilirse, bu dizinin 100.
teriminin 1. bileşeninin en küçük kesir basa- 9. a,b  R  ve
mağındaki rakam kaç olur? a. n  Z olmak üzere;
an  bn  a  b dir.
2. a irrasyonel ve b rasyonel bir sayıdır.
b. n  Z olmak üzere;
A  x a  x  b, x  Q ve an  bn  a  b dir.
B  x a  x  b, x  R olduğuna göre, aşa- İspatlayınız.
ğıdakilerden hangileri doğrudur?
a. A’nın en büyük alt sınırı a’dır.
b. A’nın en büyük alt sınırı yoktur. 10. a, b, cR olmak üzere;
c. A’nın en küçük üst sınırı b’dir. a2  b2  c2  ab  ac  bc dir.
d. A’nın en küçük üst sınırı yoktur. İspatlayınız.
e. B’nin en büyük alt sınırı a’dır.
f. B’nin en büyük alt sınırı yoktur.
g. B’nin en küçük üst sınırı b’dir. 11. a, bQ ve x  Q ise  a  b  x   Q dür.
h. B’nin en küçük üst sınırı yoktur. İspatlayınız.

3. aR olmak üzere,

12. 6, 60, 6  10 sayılarının rasyonel ol-
a  0  a1  0 dır.
madıklarını gösteriniz.
İspatlayınız.

4. a, bR olmak üzere,

13. a, bR olmak üzere;
a  b  0  a1  b1 dir.
İspatlayınız. 0aba ab  b dir.
İspatlayınız.

12
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

14. a,b  R  olmak üzere, c. 5 18  3 5  10  15 

a  b ve n  a  b  a  n ya da b  n dir.
İspatlayınız. d.  2  2  8  4
e.  3  2  2  3  2 3 2  2 
15. a, bR ve a  b  0 olmak üzere;
f.  6  3  10  5   2 60
1. ab  a  b dir.
g. 3  6  3  2   2 12
2. ab  a  b dir.

İspatlayınız. h. 2 3  6  3   3 2 3  2 

16. a,b  R  olmak üzere; 21. Aşağıdaki işlemleri yapınız.

a2b  ab2  a3  b3
6 28
olduğunu gösteriniz. a. 32 
2 2
3 1 2 3
17. a bir rasyonel sayı ve b tam kare çarpanı b. 
bulunmayan bir doğal sayı olmak üzere, 2 6 2
aşağıdakileri a b biçiminde yazınız. 3 5 10
c.  
a. 12 b. 18 c. 27 d. 3 8 5 3 1 2 2

3 8 9 5 2 3 2
e. f. g. h. d. 
5 9 5 2 2 3 2 2 3 2
2 3
e. 2 2  
2 3
18. Aşağıdaki sayıları küçükten büyüğe doğru sı- 2 3
3 2
ralayınız.
1 2 3
a. 6  2 ; 5  3 ; 4  5 ; 3  7 ; 8 f. 
1 2  3 1 2  3

1 2 5 3 2 2
b.  5;  ;  ;
3 3 7 4 3 5
22. Aşağıdaki önermelerden hangileri doğrudur?

19. Aşağıdaki sayıların paydalarını rasyonel yapı- a. 3 7 2 5

nız. b. 5  11  6  10
6 10 4
a. b. c. c. 5  13  3  15
3 2 5 3 2
d. 5 6  7 8
3 8 6
d. e. f.
4 6 3 5 2 2
1 5 3 12
g. h. i.
6 5 5 3 
6 2 3  23. Aşağıdaki denklemlerin R’deki çözüm küme-
lerini bulunuz.
1 3 6
j. k. l. a. 2x  6  2 b. 3x  2  2x  3
32 2 1 2  3 2 3 5

20. Aşağıdaki işlemleri yapınız.  

c. x  5 x2  5 x2  4  0  
a. 20  80  125 2 1 1
d.  
x 2 3
b. 32  72  48  75

13
Bölüm – 4.8 Gerçek Sayılar Muharrem Şahin

5x  7 7  7 2   4 x  4
e.  c.     
7x  5 5  2x  8 x  4   x  4 9 
2 1 1 5

f. x  3  3x  3    3x  d.  
3 1  2x 6
1
e. 3  3
1  2x
24. Aşağıda verilen sayılardan büyük olan en
küçük tam sayıları bulunuz. (Karekök bulma- f. 5x  4  3x  2  11   6  3x  3  6 
dan yapınız.)
 x2  2 2x 
g.  x   2    1  3x   4 
a. 3  6 3 b. 7 5  7 c. 2 5  5 2  3  3 3 

 1 3  3 1 
h.  0      0
 x x  4   x x  4 
25. Sayı doğrusunda 3, 5, 6, 7 sayılarına
eşlenen noktaları bulunuz.

29. x, yR; xy  2x  y  12 ve 3  y  5 oldu-

ğuna göre, bu koşulları sağlayan x değer-
26. x, y  R;  3  x  4 ve 2  y  3 olduğuna lerinin kümesini bulunuz.
göre, aşağıdaki ifadelerin en küçük tam sayı
değerleri ile en büyük tam sayı değerlerini
bulunuz.
30. x, y, zR; x  y  z  45 ve 5  y  10 ol-
a. 2x  3 b. 5  2y c. 2x  3y duğuna göre, x  y  z toplamı kaç farklı tam
d. 3x  2y e. x  y f. x : y sayı değeri alabilir?
2 2 2
g. x  y h. x  2y i. xy  2x
j. x2  y2  2xy k. x2  2x  y 31. 0  x  y ve 3x  4y  144 tür.
a. x,yZ ise y kaç farklı değer alabilir?
b. x,yR ise y kaç farklı tam sayı değer
alabilir?
27. Aşağıdaki eşitsizliklerin Z, Q ve R deki çözüm
kümelerini bulunuz. Çözüm kümelerinin en
büyük elemanlarını ve en küçük üst sınır-
larını belirtiniz.
3 1
a.
5
 x  3  x  2
3
 
b. 3x  2  2x  3
c. 3x  6  2  x
5x 5
d. 
5x 5
x 2
e.  2
x 2


f. x  5 x  7  0 
28. Aşağıdaki eşitsizlik sistemlerinin R’deki çö-
züm kümelerini bulunuz.

a. 3  2x  1  4x  5
b. 3x  1  5  7x  2

14