Radioactieve verontreiniging in het Netebekken

Algemeen

Het Grote Netebekken kent een historische verontreiniging met radioactieve elementen:

De waterbodem en de oevers van de Molse Nete, door de historische

lozingen van de nucleaire bedrijven in Mol-Dessel in de periode 1960-
1980 en de frequente ruiming van de rivier met het verplaatsen van slib
naar de oevers en door overstromingen. Deze verontreiniging, die
bestaat uit verhoogde concentraties aan kunstmatige nucliden (137Cs,
241Am, Pu), werd in het verleden door verschillende studies in kaart
gebracht, waaruit bleek dat het gaat om de zone tussen het lozingspunt
aan de kruising van de waterloop met de N103 (Ezaart) en de watermolen
in Geel (Kievermont).
 
De waterbodem en oevers van de Grote Laak, door de historische lozingen van de voormalige
fosfaatindustrie, door de vroegere ruimingen van de waterloop met verplaatsen van slib naar de oevers en
door overstromingen, waarbij er verontreinigd slib werd afgezet in overstromingsgebieden. De
verontreiniging bestaat uit sterk verhoogde concentraties aan radium (226Ra) en zware metalen, tussen het
lozingspunt in Tessenderlo en de monding in de Grote Nete. De verontreiniging op de oevers en de
chemische en radiologische impact op mens werd in de jaren ’90 en ’00 in detail in kaart gebracht door
verschillende studies in opdracht van de OVAM (https://www.ovam.be/) en FANC.
 
In 2002 werd in het kader van de MIRA-studie
(/nl/documents/aanvulling-op-de-inventarisatie-en-karakterisatie-van-
verhoogde-concentraties-aan) een radiumverontreiniging vastgesteld in
het mondingsgebied van de Grote Nete en langs de Beneden-Nete in
Lier. In de loop van 2016 werd deze verontreiniging in meer detail
gekarakteriseerd naar aanleiding van geplande werken langs de oever.
Uit dit onderzoek bleek dat het gaat om een gemengde verontreiniging
met 226Ra, zware metalen en kunstmatige nucliden in voormalige
overstromingsgebieden en getijdezones. Naar aanleiding van deze
vaststelling werd door de OVAM een bodemonderzoek opgestart langs
de Grote Nete tussen de monding van de Molse Nete en Lier, met ondersteuning van het FANC voor het
 radiologische luik. Dit onderzoek is lopende en de eerste rapportage ervan is momenteel voorzien eind
2018.

Het FANC voert verhoogd toezicht uit op de water-, sediment- en bodemkwaliteit van deze rivieren in het kader
van haar opdrachten. De resultaten hiervan vindt u terug in de rapporten van het radiologisch toezicht van het
grondgebied (/nl/dossiers/radioactiviteit-het-leefmilieu/radiologisch-toezicht-op-het-belgisch-grondgebied).

Wat zijn de risico’s voor de bevolking en werknemers?

Voor de Molse Nete en Grote Laak is reeds aangetoond dat de radiologische impact van de verontreiniging van
oevers en waterbodem op de bevolking en leefmilieu zeer beperkt is en geenszins de dosisreferentieniveaus voor
blootstelling van de bevolking overschrijdt.  Dit met uitzondering van de impact van radongas in het geval van
bewoning op met radium verontreinigde percelen. Het onderzoek naar potentieel geïmpacteerde woningen is
dan ook een prioriteit.

Voor de Grote Nete kan men, op basis van de huidige kennis van de verontreiniging en in afwachting van het
bodemonderzoek, stellen dat de radiologische impact van de bodemverontreiniging op de bevolking gelijkaardig
of lager is dan langs de Grote Laak en Molse Nete. Voor de chemische impact verwijzen we naar de evaluatie van
de OVAM.

De radiologische impact in geval van recreatieve activiteiten langs deze rivieren is in elk scenario
verwaarloosbaar.

De situatie wijzigt echter sterk in geval van werken in overstromingsgebieden, langs de oever en in de
waterbodem, gezien:

een verhoogd risico is op blootstelling van de personen die de werken uitvoeren, met name door
inademing en ingestie van stof.
er afvoer of in-situ hergebruik kan optreden van verontreinigd materiaal
door werken de verontreiniging op het terrein en dus ook de geassocieerde dosisinschatting kan wijzigen.

Hoe kan ik me beschermen?

Hoewel het risico op verhoogde blootstelling in de meeste gevallen laag is, raadt het FANC vanuit het
voorzorgsprincipe aan om bij werken in de zones langs de oevers waar verontreiniging aangetoond is of waar
een bodemonderzoek loopt (zie boven),  de volgende maatregelen in acht te nemen:

Toepassen van werkhygiëne (niet roken, eten, .. in werkzones)

Afspoelen van voertuigen en werkmateriaal om verspreiding van verontreinigd bodemmateriaal te
voorkomen
Waar mogelijk beperken van stofvorming

Wat zijn mijn verplichtingen?

Wettelijk gezien geldt voor alle activiteiten waarbij in de bodem wordt gewerkt in de met radium of kunstmatige
nucliden verontreinigde zones voorafgaand meldings- of aangifteplicht aan het FANC volgens het KB van 20 juli
2001[1]. Voor de Molse Nete en Grote Laak is het duidelijk waar deze zones zich bevinden, voor de Grote Nete
wordt de kennis momenteel opgebouwd. Het is voor deze laatste dan ook aangewezen om in geval van werken in
de waterbodem, in overstromingsgebieden en aan de  oeverzone sowieso melding te maken naar het FANC,
zodat kan worden nagegaan of in het bodemonderzoek reeds radiologische gegevens beschikbaar zijn m.b.t.
verontreiniging.

Gezien het risico bij beperkte (beheers)werken de facto aantoonbaar verwaarloosbaar is, legt het FANC vast dat
werken zonder grondverzet korter dan 14 werkdagen geen aangifte vereisen. In geval van grondverzet is
dus sowieso aangifte vereist, ongeacht de duur van de geplande werken, zodat kan worden bepaald wat de
afvoer- of gebruiksopties zijn voor het materiaal.

Deze aangifte omvat minstens :

1. een (korte) beschrijving van de geplande werken,

2. een plan met de locatie
3. een inschatting van de duur en het aantal betrokken werknemers
4. een inschatting van het te ontgraven volume

Na evaluatie van de aangifte zal het FANC - indien het dit nodig acht, en waar nodig in overleg met de OVAM - per
FANC-besluit bijkomende maatregelen opleggen.

Het FANC vraagt om tijdig een melding in te dienen, d.w.z. minstens een maand voor de werken op volgend
adres: bodem@fanc.fgov.be (mailto:bodem@fanc.fgov.be).

[1] Koninklijk besluit houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en
het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen. Voor 226Ra gaat het om Artikels 4
(http://www.jurion.fanc.fgov.be/jurdb-consult/consultatieLink?wettekstId=11546&appLang=nl&wettekstLang=nl)
en 9 (http://www.jurion.fanc.fgov.be/jurdb-consult/consultatieLink?
wettekstId=11552&appLang=nl&wettekstLang=nl), m.b.t. aangifte voor beroepsactiviteiten waarbij natuurlijke
stralingsbronnen worden aangewend. Voor de kunstmatige nucliden langs de Molse Nete gaat het om een
overschrijding van de vrijstellings/vrijgavelimieten en is melding aan het FANC vereist.

Laatst aangepast op: 08/01/2019