Ασθένεια-Πρακτικές Ποιμαντικές Κατευθύνσεις

Από το βιβλίο Ασθένεια και Θλίψη: Πρακτικές Ποιμαντικές
Κατευθύνσεις, π. Χριστοφόρου Χρόνη, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2019, σ. 53-99.
1. Ερωτήματα που μπορεί να έχει ο ασθενής
Η ασθένεια, όταν είναι σοβαρή ή ανίατη, γεννά πολλές σκέψεις και

ερωτήματα στο μυαλό του ασθενούς. Ειδικότερα, εάν αυτός βρίσκεται
ξαπλωμένος σε ένα νοσοκομειακό κρεβάτι ή στο κρεβάτι του σπιτιού του,
τα ερωτήματα αυτά μπορεί να είναι βασανιστικά και ίσως αναπάντητα,
επειδή έχουν σύμμαχο και τον χρόνο, που μοιάζει ατελείωτος και
εξοργιστικά μονότονος. Είναι βέβαιο ότι στο μυαλό του κάθε ασθενούς
ξεπηδούν ερωτήματα του τύπου:
● Μήπως η ασθένειά μου είναι αποτέλεσμα των αμαρτιών μου;
● Γιατί με τιμωρεί ο Θεός;
● Γιατί ο Θεός δεν ακούει τις προσευχές μου;
● Γιατί δεν κάνει ο Θεός το θαύμα του;
● Γιατί ο Θεός με αφήνει να υποφέρω;
● Πού είναι ο Θεός;
● Μήπως τελικά δεν υπάρχει κανένας Θεός και όλα είναι ένα ψέμα;
● Μήπως έχω ασθενή πίστη και δεν γίνομαι καλά;
● Μήπως φταίω που αγνόησα κάποια συμπτώματα της ασθένειας;
● Είναι αμαρτία να θέλω να πεθάνω;
● Μου είπε την αλήθεια ο γιατρός ή μου κρύβει κάτι;
● Πόσες ελπίδες έχω να θεραπευτώ;
● Με καλύπτει η ασφάλειά μου;
● Θα με στηρίξουν οι δικοί μου άνθρωποι;
● Μήπως θα είμαι βάρος στην οικογένειά μου;
● Θα προλάβω να κάνω τη διαθήκη μου;
● Θα προλάβω να ζητήσω συγχώρεση από όσους έχω βλάψει;

Τα ερωτήματα τέτοιου τύπου είναι πολύ σοβαρά. Να μην τρομάζουμε ούτε
να απογοητευόμαστε, όταν γινόμαστε δέκτες τέτοιων ερωτημάτων. Όταν
ένας ασθενής, απευθύνει τόσο ζωτικά ερωτήματα στο πρόσωπο που ασκεί
ποιμαντική, αυτό φανερώνει την εμπιστοσύνη του ασθενούς προς το
πρόσωπο αυτό.
2. Ανησυχίες και φόβοι του ασθενούς
Εκτός από τα παραπάνω ερωτήματα, είναι αυτονόητο ότι ο κάθε

ασθενής θα διακατέχεται από έντονες ανησυχίες και φόβους, τόσο για τον
εαυτό του όσο και για την οικογένειά του. Ανησυχίες και φόβοι του
ασθενούς μπορεί να είναι:
● Ανησυχία για την ασθένεια. Πόσο θα διαρκέσει; Ποιά θα είναι η

εξέλιξή της; Υπάρχει ελπίδα θεραπείας; Θα έχω τον έλεγχο του μυαλού και
των συναισθημάτων μου;
● Ανησυχία για τα μέλη της οικογένειάς του. Πώς θα ανταπεξέλθουν

οικονομικά; Μήπως αφήσω πίσω μου χρέη; Θα τους ξαναδώ άραγε; Θα
μπορούσα να τους προσφέρω περισσότερα.
● Αίσθημα ανικανότητας. Τι επίπτωση θα έχει μία αναπηρία στη ζωή

μου; Μήπως αυτή η αναπηρία ή η ανικανότητα είναι ανεπανόρθωτη ή
αντιαισθητική; Μήπως μείνω ανήμπορος και αβοήθητος; Θα με αντέξει η
οικογένειά μου;
● Αίσθημα ενοχής. Έπρεπε να πάω νωρίτερα στο γιατρό; Γιατί αμέλησα

κάποιες σωματικές ενδείξεις; Τι κακό έκανα; Μήπως τιμωρούμαι για κάτι που
έκανα;
● Φόβος του πόνου. Πόσο θα πονέσω; Θα αντέξω τόσο πόνο; Πονάει η

παρακέντηση;
● Φόβος της χειρουργικής επέμβασης (δεν υπάρχει ασήμαντη επέμβαση

για κανέναν ασθενή). Θα ξυπνήσω; Θα ξαναδώ τους δικούς μου; Θα
ανταπεξέλθει το σώμα μου στην επέμβαση;
● Φόβος της διάγνωσης. Τι θα γίνει αν διαγνωστώ με καρκίνο ή άλλη

σοβαρή ασθένεια; Υπάρχει προοπτική θεραπείας; Θα βρεθεί κατάλληλο
μόσχευμα; Θα μπω σε λίστα αναμονής;
● Φόβος θανάτου (είναι χειρότερος και από τον ίδιο τον θάνατο). 1 Έχει
έρθει η τελευταία μου ώρα; Δεν είμαι έτοιμος. Θα προλάβω να εξομολογηθώ
και να κοινωνήσω; Αξίζω άλλη μία ευκαιρία. Γιατί να συμβαίνει αυτό σ’
εμένα;
3. Τρόποι προσέγγισης των ασθενών
Η προσέγγιση του ασθενούς, από τον ποιμένα ή από το πρόσωπο που

ποιμαίνει, απαιτεί λεπτές και διακριτικές κινήσεις. Υπάρχουν ενέργειες που
δεν πρέπει να κάνουμε και υπάρχουν και αυτές που οφείλουμε να κάνουμε.
3.1 Τι δεν κάνουμε
● Δεν χρειάζονται επιπολαιότητες. Δεν αρχίζουμε να αραδιάζουμε

βιβλικά και πατερικά χωρία βιαστικά και ψυχρά, χωρίς κανένα συναίσθημα.
Δεν είναι κατάλληλη στιγμή να κάνουμε επίδειξη γνώσεων ούτε βέβαια και
να μιλάμε για τον εαυτό μας, προβάλλοντας τα κατορθώματά μας.2
● Ποτέ δεν κάνουμε ερωτήσεις του τύπου «τι μπορώ να κάνω για
σένα;». Ο ασθενής δεν θέλει συμβουλές, ούτε θέλει να αισθάνεται ως
«πρόβλημα». Δεν είναι δουλειά μας να εντοπίζουμε προβλήματα και να
προτείνουμε λύσεις. Να μην εκμεταλλευόμαστε την αδυναμία ή τη μοναξιά
του ασθενούς.
● Ποτέ δεν δείχνουμε έκπληξη σε ότι μας λέει ο ασθενής. Ούτε πάλι
μεταβάλλουμε τα αισθήματά μας προς αυτόν, επειδή μας είπε κάτι απρεπές
ή προσβλητικό. Η κατάστασή του δικαιολογεί τα πάντα.
● Μη χρησιμοποιούμε τη λέξη «γιατί;», επειδή ο ασθενής αμέσως θα

λάβει αμυντική στάση απέναντί μας.
● Να μη ρωτάμε ερωτήσεις που απαιτούν ως απάντηση ένα ανιαρό

«ναι» ή «όχι». Προτιμότερο είναι να ρωτάμε για τα συναισθήματα ή τις
προσδοκίες του ασθενούς.
1
Επίκτητος, Εγχειρίδιον, μτφρ. Αθανάσιος Τσακνάκης, εκδ. Εκδοτική Θεσσαλονίκης,
Θεσσαλονίκη 2005, σ. 25, «Ταράσσει τοὺς ἀνθρώπους οὐ τὰ πράγματα, ἀλλὰ τὰ περὶ τῶν
πραγμάτων δόγματα· οἷον ὁ θάνατος οὐδὲν δεινόν (ἐπεὶ καὶ Σωκράτει ἂν ἐφαίνετο), ἀλλὰ
τὸ δόγμα τὸ περὶ τοῦ θανάτου, διότι δεινόν, ἐκεῖνο τὸ δεινόν ἐστιν»
2
Παροιμ. 27,2 «ἐγκωμιαζέτω σε ὁ πέλας καὶ μὴ τὸ σὸν στόμα, ἀλλότριος καὶ μὴ τὰ σὰ
χείλη».
● Μην κοιτάμε το κινητό ή το ρολόι μας. Ο ασθενής θα το αντιληφθεί
και θα πιστέψει ότι κάνουμε αγγαρεία και δεν βλέπουμε την ώρα να
φύγουμε. Αυτός θα προσβληθεί κι’ εμείς θα ντροπιαστούμε.
● Δεν χρησιμοποιούμε αρώματα, δεν μασάμε τσίχλα ούτε τρώμε

μπροστά στον ασθενή. Προσέχουμε επίσης να μην είναι λερωμένα τα χέρια
μας και τα νύχια μας να είναι καθαρά και κομμένα. Ο σεβασμός προς τον
ασθενή επιβάλλει αυτές τις ενέργειες από την πλευρά μας.
● Επισκεπτόμαστε τον ασθενή κατάλληλα ντυμένοι. Δεν φοράμε

προκλητικά ρούχα ούτε σαγιονάρες. Επίσης, αν ο ποιμαίνων είναι ιερέας,
φοράει το καλυμμαύχι και το εξώρασό του. Η επίσκεψη είναι σοβαρή
υπόθεση και όχι πάρεργο. Η ευπρεπισμένη εμφάνισή μας, δημιουργεί θετικό
κλίμα για ευόδωση του ποιμαντικού μας έργου.
3.2 Τι κάνουμε;
● Προσευχή. Αρχίζουμε προσευχόμενοι και τελειώνουμε

προσευχόμενοι την ποιμαντική μας προσπάθεια. Με την προσευχή
οπωσδήποτε θα μας φωτίσει ο Θεός να πράξουμε και να πούμε «ὅσα ἐστὶν
ἀληθῆ, ὅσα σεμνά, ὅσα δίκαια, ὅσα ἁγνά, ὅσα προσφιλῆ, ὅσα εὔφημα».3
Πολλές φορές δεν θα γνωρίζουμε πώς πρέπει να προσευχηθούμε για τον
ασθενή. Να μην απογοητευόμαστε, διότι το Άγιο Πνεύμα αντιλαμβάνεται
την αδυναμία μας και μας καθοδηγεί στην προσευχή μας.4 Άλλωστε και ο
Χριστός μας προτρέπει να προσευχόμαστε και να μην απογοητευόμαστε.5
Είναι γεγονός ότι όλοι επιθυμούμε μια άμεση και ευθεία απάντηση στην
προσευχή μας για τον ασθενή και πολλές φορές απογοητευόμαστε, όταν η
απάντηση αργεί ή δεν έρχεται. Θεωρούμε ότι η θεραπεία ενός ασθενούς,
είναι απάντηση στην προσευχή μας, επειδή έχουμε δυνατή πίστη, ενώ η μη
θεραπεία του, εκλαμβάνεται ως αποτυχία της προσευχής μας, εξαιτίας της
αδύναμης πίστης μας.6 Ο Θεός γνωρίζει αν μια θεραπεία είναι ωφέλιμη ή αν
η διατήρηση της ασθένειας, θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τον
ασθενή. Γι’ αυτό στο τέλος της προσευχής μας να προσθέτουμε τα λόγια
του Χριστού που ειπώθηκαν στον κήπο της Γεσθημανής: «...πλὴν μὴ τὸ
θέλημά μου, ἀλλὰ τὸ σὸν γινέσθω».7 Ο άγιος γέροντας Παΐσιος έλεγε ότι η
προσευχή για τους ασθενείς έχει μεγάλη αξία και αποτελεσματικότητα, αν
γίνεται με πόνο, αν μπαίνουμε στη θέση του άλλου. Υποστήριζε ότι ακόμα
3
Φιλιπ. 4,8.
4
Ρωμ. 8,26 «Ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ Πνεῦμα συναντιλαμβάνεται ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν· τὸ γὰρ
τί προσευξόμεθα καθὸ δεῖ οὐκ οἴδαμεν, αὐτὸ τὸ Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν
στεναγμοῖς ἀλαλήτοις».
5
Λκ. 18,1 «Ἔλεγε δὲ καὶ παραβολὴν αὐτοῖς πρὸς τὸ δεῖν πάντοτε προσεύχεσθαι αὐτοὺς καὶ
μὴ ἐκκακεῖν...».
6
Ellen G. White, The Ministry of Healing, Hartland Publications, Virginia 1999, σ. 137.
7
Λκ. 22,42.
και ένας αναστεναγμός για την ασθένεια του συνανθρώπου ισοδυναμεί με
πολλές ώρες προσευχής.8
● Επίσκεψη στον ασθενή. Ο λόγος του Χριστού έχει διαχρονική αξία:

«ἠσθένησα καὶ ἐπεσκέψασθέ με».9 Η επίσκεψη παρέχει μοναδική ευκαιρία
στον ποιμένα ή στο πρόσωπο που ποιμαίνει, να «κερδίσει» τον ασθενή, εάν
είναι ξένος και αδιάφορος προς τον Χριστό, ή να τον ενισχύσει πνευματικά
στον αγώνα του κατά της ασθένειας.10
Κανένας ασθενής δεν θέλει να αισθάνεται μοναξιά. Όλοι οι ασθενείς

επιζητούν την επίσκεψη κάποιου. Καλό είναι οι επισκέψεις μας να είναι
σύντομες, διότι οι ασθενείς κουράζονται εύκολα ή μπορεί να έχουν ήδη
άλλους επισκέπτες. Αν παρατείνουμε υπερβολικά την επίσκεψή μας,
αναγκάζουμε τον ασθενή να προσποιηθεί ότι δεν είναι κουρασμένος και
έτσι κουράζεται περισσότερο. Δεκαπέντε λεπτά είναι ένας επαρκής χρόνος
για την ποιμαντική μας επίσκεψη. Μπορούμε βέβαια να παρατείνουμε την
επίσκεψή μας, αν το ζητήσει ο ασθενής.
Η καταλληλότερη ώρα επίσκεψης είναι η απογευματινή. Ορθότερο

είναι να μην καθόμαστε στο ίδιο κρεβάτι με τον ασθενή αλλά δίπλα, σε
καρέκλα. Αυτό μας τοποθετεί στο ίδιο επίπεδο με τον ασθενή και
αισθάνεται πιο άνετα απέναντί μας.
● Τον αποκαλούμε με το μικρό του όνομα. Αυτό φανερώνει ζεστασιά

και ενδιαφέρον γι’ αυτόν. Απομακρύνει τις ανούσιες τυπικότητες και
δημιουργεί προϋποθέσεις εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ ποιμαίνοντος
και ασθενούς. Σ’ αυτό βοηθάει και η χρήση του ενικού παρά του
πληθυντικού αριθμού.11
● Μιλάμε καθαρά, όχι πολύ δυνατά, και κοιτάμε τον ασθενή στα μάτια.
Έτσι ο ασθενής αισθάνεται σημαντικός και ξεχωριστός.
● Είμαστε ενεργοί ακροατές. Δυστυχώς σήμερα η ακρόαση έχει

καταντήσει να είναι μια σπάνια πλέον διαδικασία του πολιτισμού μας, αφού
όλοι μας είμαστε με κάτι απασχολημένοι. Προτιμάμε να μην ακούμε αλλά να
μιλάμε συνεχώς.12 Ό,τι δίνουμε στη ζωή μας, το εισπράττουμε.13 Αν ακούμε
τον ασθενή, θα ακούσουν κι’ εμάς, όταν έρθει η ώρα μας. Εάν έχουμε
8
Γέροντας Παΐσιος Αγιορείτης, Λόγοι Β΄, Πνευματική Αφύπνιση, εκδ. Ιερό Ησυχαστήριο
Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος, Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2011 12, σ.σ. 307-308.
9
Ματθ. 25,36.
10
Αρχιεπισκόπου Αμερικής Μιχαήλ, Ο Ιερεύς, εκδ. Παπαδημητρίου, Αθήνα 19713, σ. 135.
11
Οι αρχαίοι Έλληνες αλλά και ο Χριστός, πάντοτε χρησιμοποιούσαν ενικό αριθμό στις
συζητήσεις τους με όλους.
12
Sarah A. Butler, Caring Ministry-A Contemplative Approach to Pastoral Care, εκδ. Continuum
Publishing Inc., NY 1999, σ. 30.
13
Πρβλ. Ματθ. 26, 52 «πάντες γὰρ οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρῃ ἀποθανοῦνται».
κλειστά αυτιά,14 θα συναντούμε και κλειστά αυτιά. Όταν ακούμε έναν
ασθενή, να είμαστε βέβαιοι ότι του περνάμε σπουδαία μηνύματα:
▪ ότι είναι σημαντικός
▪ ότι τον σεβόμαστε
▪ ότι επιθυμούμε να τον κατανοήσουμε.
● Δε διστάζουμε να πούμε λόγους πίστεως. Ο λόγος του Θεού είναι

φάρμακο για τον ασθενή και δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να τον
αποκρύψουμε. Με διάκριση, θα μιλήσουμε για την αλήθεια του Χριστού, η
οποία ελευθερώνει και φωτίζει τον ασθενή.15
● Χρησιμοποιούμε οποιοδήποτε αγιαστικό μέσο ή αγιαστική τελετή ή

Μυστήριο, κρίνουμε απαραίτητο (εάν βέβαια ο ποιμαίνων είναι ιερέας). Το
Ιερό Ευχέλαιο ενισχύει τον ασθενή και του συγχωρεί αμαρτίες, παράλληλα
με την Ιερά Εξομολόγηση, χωρίς να αποκλείεται και η θεραπεία. 16
Εάν ο ασθενής ζητήσει Θεία Κοινωνία, θα σπεύσουμε με μεγάλη

προθυμία και χαρά. Αν ο ασθενής που ζητάει να κοινωνήσει, βρίσκεται σε
δωμάτιο νοσοκομείου, τότε αφού τον κοινωνήσουμε, μπορούμε με ευγένεια
να ρωτήσουμε και τους άλλους ασθενείς του δωματίου, αν επιθυμούν να
κοινωνήσουν τα Άχραντα Μυστήρια. Να είμαστε βέβαιοι ότι αρκετοί θα
ανταποκριθούν στο αίτημά μας, παρότι η εικόνα ενός κληρικού να
μεταφέρει τη Θεία κοινωνία σε έναν ασθενή, οδηγεί σε απαράδεκτους
συνειρμούς περί ελεύσεως του θανάτου ή περί ανίατης ασθένειας. Πότε θα
εκλείψουν αυτές οι ανόητες προλήψεις, ότι ο ιερέας είναι ο προάγγελος του
θανάτου και όχι η προσωποποίηση της ελπίδας;
Τέλος, μία παράκληση στην Παναγία μπορεί να παρηγορήσει και να

ενισχύσει τον ασθενή. Ένας αγιασμός ή η προσκύνηση τιμίων λειψάνων ή
ιερών εικόνων, μπορούν να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στον ασθενή.17
14
Παροιμ. 21, 13 «ὃς φράσσει τὰ ὧτα αὐτοῦ τοῦ μὴ ἐπακοῦσαι ἀσθενοῦς, καὶ αὐτὸς
ἐπικαλέσεται, καὶ οὐκ ἔσται ὁ εἰσακούων».
15
π. Γεώργιος Καψάνης, Θέματα Εκκλησιολογίας και Ποιμαντικής, εκδ. Ι.Μ. Αγίου Γρηγορίου,
Άγιον Όρος 19993, σ.σ. 155-156.
16
Ιακ. 5, 13-15 «Κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσευχέσθω· εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω, ἀσθενεῖ τις ἐν
ὑμῖν; προσκαλεσάσθω τοὺς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας, καὶ προσευξάσθωσαν ἐπ' αὐτὸν
ἀλείψαντες αὐτὸν ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου· καὶ ἡ εὐχὴ τῆς πίστεως σώσει τὸν
κάμνοντα, καὶ ἐγερεῖ αὐτὸν ὁ Κύριος· κἂν ἁμαρτίας ᾖ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ».
17
π. Γεώργιος Καψάνης, ό.π., σ. 158.
4. Απαραίτητες ικανότητες που απαιτούνται στην ποιμαντική των
ασθενών
Ο ποιμένας ή το πρόσωπο που ποιμαίνει, οφείλει με τον προσωπικό

πνευματικό του αγώνα, να αποκτήσει κάποιες ικανότητες ή αρετές, που
είναι σημαντικές για την επίτευξη του ποιμαντικού έργου. Εάν οι ικανότητες
αυτές είναι έμφυτες, τότε με τον προσωπικό αγώνα θα βελτιωθούν. Αν δεν
υπάρχουν, τότε πάλι με τον αγώνα, θα αποκτηθούν, θα γίνουν επίκτητες,
προς όφελος του ποιμαίνοντος και του ποιμαινομένου. Οι ικανότητες που
απαιτούνται είναι:
α) Ταπείνωση.
Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολες και απαιτητικές. Η επαφή με τα

προβλήματα του ποιμνίου μπορεί να φθείρει ψυχικά τον ποιμένα ή και να
τον απογοητεύσει. Μπορεί να αισθανθεί ανεπαρκής. Όλοι οι επαγγελματίες
που ασχολούνται με τον άνθρωπο, βιώνουν τέτοιες καταστάσεις. Ο
ταπεινός όμως ποτέ δεν απογοητεύεται. Γνωρίζει ότι οι ικανότητές του
είναι περιορισμένες, γι’ αυτό έχει απέραντη εμπιστοσύνη στην δύναμη του
Χριστού,18 ο οποίος τον φωτίζει, πότε να μιλάει και πότε να σιωπά και πότε
να παραχωρεί άνετα το λόγο, όταν πρέπει.19 Ο ταπεινός ποιμένας όχι μόνο
ποιμαίνει αλλά συγχρόνως ποιμαίνεται από τον ασθενή. Υπάρχει μια
αμφίδρομη ωφέλεια20 ασθενούς και ποιμένα. Πόσες φορές ένας ποιμένας
δεν διδάχτηκε και δεν θαύμασε την πίστη και την υπομονή ενός ασθενούς!!!
β) Ζεστασιά
Με την έννοια αυτή εννοείται η πλήρης αποδοχή του ασθενούς, με όλα

του τα προβλήματα, τις δυσκολίες και τις δυστροπίες. Σε στιγμές αμηχανίας
ή έντονων συναισθημάτων, το αστείο βοηθάει. Είναι ωραίο να είμαστε
ευχάριστοι αλλά όχι υπερβολικά διαχυτικοί (άκαιροι εναγκαλισμοί,
ασπασμοί, γκριμάτσες, σόκιν αστεία, υπονοούμενα). Να δείχνουμε το
18
Φιλιπ. 4,13 «πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ».
19
Γρηγόριος ο Θεολόγος, Λόγος ΛΒ΄, Περί τῆς ἐν διατάξεσιν εὐταξίας, PG 36, 196, «Οὐκ
οἶσθα, ὅτι τὸ ταπεινὸν, οὐκ ἐν τοῖς μικροῖς κρίνεται τοσοῦτον (γένοιτο γὰρ ἂν καὶ δι’
ἔνδειξιν καὶ ψευδῆ μόρφωσιν ἀρετῆς), ὅσον ἐν τοῖς μείζοσι δοκιμάζεται; Καὶ ταπεινόφρων
ἐμοὶ, οὐχ ὅστις περὶ ἑαυτοῦ μικρὰ διαλέγεται, καὶ τοῦτο πρὸς ὀλίγους, καὶ ὀλιγάκις, οὐδ’
ὅστις ταπεινῶς προσαγορεύει τὸν ἀτιμότερον, ἀλλ’ ὅστις μετρίως περὶ Θεοῦ φθέγγεται· καὶ
τὰ μὲν εἰπεῖν οἶδε, τὰ δὲ κατέχειν, τῶν δὲ ὁμολογεῖν τὴν ἄγνοιαν, καὶ παραχωρεῖ τοῦ λόγου
τῷ πιστευθέντι, καὶ εἶναί τινα πνευματικώτερον δέχεται, καὶ διαβεβηκότα μᾶλλον ἐν
θεωρίᾳ.
20
Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Προκλήσεις της Ποιμαντικής σήμερα, εκδ. Αρμός, Αθήνα
2013, σ.94.
ενδιαφέρον μας για τον ασθενή χωρίς όμως να έχουμε περιέργεια. Να
είμαστε φιλικοί αλλά να μην αισθάνεται ο ασθενής ότι είναι πελάτης μας.
Τέλος, να μη βαρεθούμε να τον ακούμε, παρότι ίσως επαναλαμβάνεται και
καταντά κουραστικός.
γ) Εμπιστοσύνη
Όλοι μας θέλουμε να μας εμπιστεύονται οι άνθρωποι. Εάν είμαστε

έμπιστοι, θα μας εμπιστευθούν. Οποιοδήποτε προσωπικό θέμα μας
εμπιστευθεί ο ασθενής, έχουμε χρέος να το σεβαστούμε και να το
διαφυλάξουμε. Για να μας εμπιστευθεί ο ασθενής, καλό είναι να τον
αφήνουμε να είναι οδηγός στη συζήτηση και όπου κρίνουμε απαραίτητο, να
επεμβαίνουμε και να ξεκαθαρίζουμε τις οποιεσδήποτε ασάφειες ή
υπερβολές.
δ) Διακριτικότητα
Ποτέ δεν παραβιάζουμε την ιδιωτική ζωή του ασθενούς. Δεν τον
φέρνουμε σε δύσκολη θέση με ενοχλητικές ερωτήσεις. Παράδειγμα υγιούς
διακριτικότητας είναι ο ίδιος ο Χριστός. Ποτέ δεν μας εξαναγκάζει, ποτέ δεν
μας εκβιάζει να κάνουμε κάτι.21 Διακριτικότητα δείχνουμε ακόμη και τη
στιγμή που ερωτόμαστε από κάποιον για την κατάσταση του ασθενούς. Αν
η κατάσταση είναι σοβαρή, ορθό είναι να μην δίνουμε πληροφορίες, αλλά
να παραπέμπουμε στην οικογένεια του ασθενούς.
ε) Πνευματικότητα
Πνευματικός είναι ο άνθρωπος που έχει ενεργοποιήσει τα χαρίσματα

του Αγίου Πνεύματος, τα οποία έλαβε την ώρα του βαπτίσματος. Ο
πνευματικός άνθρωπος έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τα πάντα. 22
Επιδεικνύει συγχρόνως βαθειά πίστη, ζήλο και εμπιστοσύνη στον Θεό. Ο
πνευματικός ποιμένας αγωνίζεται συνέχεια για τον αγιασμό του. 23 Ένας
τέτοιος πνευματικός άνθρωπος επισκεπτόμενος έναν ασθενή, θα τον
ρωτήσει με αποφασιστικότητα: «Μπορώ να προσευχηθώ για σένα; Αν είναι
ιερέας θα τον ρωτήσει: «Μπορώ να σε μνημονεύω στη Θεία Λειτουργία;».
Θα είναι έκπληξη αν λάβει αρνητική απάντηση.
5. Κατηγορίες ασθενών
21
Αποκ. 3,20 «ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω· ἐάν τις ἀκούσῃ τῆς φωνῆς μου καὶ
ἀνοίξῃ τὴν θύραν, καὶ εἰσελεύσομαι πρὸς αὐτὸν καὶ δειπνήσω μετ' αὐτοῦ καὶ αὐτὸς μετ'
ἐμοῦ…».
22
Α΄Κορ, 2,15 «ὁ δὲ πνευματικὸς ἀνακρίνει μὲν πάντα, αὐτὸς δὲ ὑπ' οὐδενὸς ἀνακρίνεται.».
23
π. Αδαμάντιος Αυγουστίδης, Συντροφεύοντας τον άνθρωπο που νοσεί-Εισαγωγή στην
Ποιμαντική της Υγείας, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2015, σ. 302.
5.1 Ετοιμοθάνατοι-ανίατοι νοσούντες
Η χρονική περίοδος της ασθένειας, ειδικά αν αυτή είναι ανίατη και

αναπόφευκτα οδηγεί στο θάνατο, φέρνει στην επιφάνεια πολλές
πνευματικές αναζητήσεις, είτε το πνευματικό επίπεδο του ασθενούς είναι
υψηλό είτε απουσιάζει παντελώς. Την ανίατη ασθένεια και το φόβο του
θανάτου, ως προσωπικά γεγονότα, τα βιώνει ο κάθε ασθενής ξεχωριστά.
Είναι βέβαιο ότι όλοι οι άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν στη ζωή τους
μοναδικές εμπειρίες. Μερικές θα είναι ξαφνικές και τελικές (ανίατη ασθένεια)
ενώ άλλες θα είναι αναμενόμενες. Ένας ετοιμοθάνατος ή ένας που νοσεί
από ανίατη ασθένεια, βιώνει αναπόφευκτα αλλαγές στην σωματική και
συναισθηματική ισορροπία του, ενώ συγχρόνως οι αλλαγές αυτές
επηρεάζουν και την οικογενειακή του λειτουργία.24
Η Εκκλησία δεν αρνείται την πραγματικότητα και την τραγικότητα του

θανάτου, όμως την υπερβαίνει με την αγάπη και την ελπίδα της
αναστάσεως. Η Εκκλησία στον καθημερινό κύκλο των προσευχών της,
εντάσσει το γεγονός του θανάτου και εύχεται τα τέλη της ζωής μας να είναι
ειρηνικά, προσεύχεται στην Παναγία να είναι παρούσα την ώρα της εξόδου
μας από τον κόσμο και παρακαλεί τον φύλακα Άγγελό μας να μας
προστατεύει από τις δυνάμεις του πονηρού.25
Ο θάνατος και η φθορά εισέβαλαν στη ζωή του ανθρώπου μετά την
πτώση του,26 επομένως στην αρχέγονη κατάσταση απουσίαζαν. Ο θάνατος
δεν αποτελούσε μέρος του σχεδίου του Θεού για τον άνθρωπο ούτε ο Θεός
είναι ο δημιουργός του.27
Δυστυχώς ο άνθρωπος κάνοντας κακή χρήση του αυτεξουσίου του,

έγινε ο αίτιος της εισόδου του θανάτου και της αμαρτίας στον κόσμο.28 Η
αμαρτία του ανθρώπου γέννησε τον θάνατο,29 ο οποίος νέκρωσε την ψυχή
24
Hedri Powell, “Care for a terminally ill person: A guide to pastors”, In die Skriflig, 38(2),
2004:351-357, εδώ 357.
25
Αλ. Σταυρόπουλος, Ορθόδοξη Συμβουλευτική Ποιμαντική, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2012, σ.σ.
87-88
26
π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Ο εκκλησιολογικός χαρακτήρας της ποιμαντικής-Λεντίω
ζωννύμενοι ΙΙ, εκδ. Μυγδονία, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 188.
27
Σοφ. Σολομ. 1,13, «ὁ Θεὸς θάνατον οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ τέρπεται ἐπ᾿ ἀπωλείᾳ ζώντων».
28
Ρωμ. 5,12, «ὥσπερ δι' ἑνὸς ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλθε καὶ διὰ τῆς
ἁμαρτίας ὁ θάνατος, καὶ οὕτως εἰς πάντας ἀνθρώπους ὁ θάνατος διῆλθεν, ἐφ' ᾧ πάντες
ἥμαρτον».
29
Βασίλειος Καισαρείας, Εἰς τήν ἐξαήμερον Στ΄(περί γενέσεως φωστήρων), ΕΠΕ, τ.4ος,
σ.214,«τὸν εὐθὺς ἡμᾶς ἐπικαταλαβόντα θάνατον· ὃν ἐγέννησεν ἡ ἁμαρτία, τὸ πρωτότοκον
ἔκγονον τοῦ ἀρχεκάκου δαίμονος».
και μετά το σώμα του ανθρώπου. Η ψυχή στερήθηκε την ουράνια και
πνευματική απόλαυση,30 ενώ το σώμα στερήθηκε την αθανασία και έγινε
έρμαιο της ασθένειας, του γήρατος και της θνητότητας.
Ο φιλάνθρωπος και ανεξίκακος Θεός όμως, για να μη γίνει το κακό

αθάνατο, έδρασε άμεσα και ευεργετικά, επιτρέποντας την είσοδο του
θανάτου στον άνθρωπο.31 Το κακό, κάτω από την υπερβολική αγάπη του
Θεού για τον άνθρωπο, μπορεί να μεταστοιχειωθεί και να γίνει τελικά καλό,
σύμφωνα με τον αγ. Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη.32 Ο θάνατος αποκτά
χαρακτήρα παιδαγωγικό, διότι ταπεινώνει τον άνθρωπο, αφού
συνειδητοποιεί πόσο πεπερασμένος είναι. Ο ιερός Χρυσόστομος τονίζει
αυτόν τον παιδαγωγικό χαρακτήρα του θανάτου, υποστηρίζοντας ότι είναι
ευεργετικός33 για τον άνθρωπο, επειδή καθιστά την αμαρτία θνητή και όχι
αθάνατη. Μία συγκλονιστική ακόμη μαρτυρία για το ωφέλιμο του θανάτου
έχουμε από τον αγ. Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος ονομάζει το τέλος της
επίγειας ζωής, όχι θάνατο, αλλά απαλλαγή από τον θάνατο και ελευθερία
από τη δουλεία του.34 Ο θάνατος μπορεί να αποτελεί τραγωδία, είναι όμως
συγχρόνως και ευλογία, γιατί ο πιστός θα ήταν αναγκασμένος να ζει αιώνια
στον χώρο της αμαρτίας του μεταπτωτικού κόσμου.35
Ο θάνατος είναι φοβερός και τρομερός για όσους δεν έχουν πίστη, γι’
αυτό ο απ. Παύλος θέλει να προβάλει την υπέρβασή του, που γίνεται μόνο
μέσω της πίστεως και της ελπίδας36 στην ανάσταση του Χριστού. Ο
χριστιανός ελπίζει και δεν συντρίβεται από το βάρος του θανάτου. Ο
θάνατος πλέον δεν έχει καμία εξουσία στον πιστό χριστιανό, γιατί νικήθηκε
με την ενανθρώπηση του Χριστού, με τον σταυρό, την ανάσταση και την
κάθοδο στον Άδη.37 Ο θάνατος δεν έχει εξουσία στον βαπτισμένο χριστιανό,
αφού μετέχοντας στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, θανατώνει τον
30
ζωννύμενοι ΙΙ, ό.π., σ. 190.
31
Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, Δ΄, 9, ΕΠΕ τ. 1ος, ««ἵνα μή
τό κακόν ἀθάνατον γένηται».
32
Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Περί τῶν θείων ὀνομάτων, 4, 20, ΕΠΕ, σ.124, «...καὶ ἔσται τὸ
κακὸν... καὶ ὂν καὶ ἀγαθὸν ὂν καὶ ἀγαθῶν ποιητικόν».
33
Ιωάννης Χρυσόστομος, Ὁμιλία εἰς τήν Γένεσιν 18,3, PG 53, 151, «...δι' ἣν καὶ ὁ θάνατος
ὑπὸ τοῦ Δεσπότου συμφερόντως ᾠκονομήθη...».
34
Μάξιμος ο Ομολογητής, Περί διαφόρων ἀποριῶν τῶν άγίων Διονυσίου καί Γρηγορίου, PG
91, 1157 C, «τὸ πέρας τῆς παρούσης ζωῆς, οὐ δίκαιον οἶμαι θάνατον ὀνομάζειν, ἀλλὰ
θανάτου ἀπαλλαγήν, καὶ φθορᾶς χωρισμόν, καὶ δουλείας ἐλευθερίαν».
35
Κάλλιστος Γουέαρ, Επίσκοπος Διοκλείας, «Πορεύεσθε μετά χαράς-Το μυστήριο του
θανάτου και της Αναστάσεως», Σύναξη, Ιανουάριος-Μάρτιος 1994, τ. 49, σ.σ. 19-33, εδώ
σ.25.
36
Α΄Θεσ, 4,13, «...ἵνα μὴ λυπῆσθε καθὼς καὶ οἱ λοιποὶ οἱ μὴ ἔχοντες ἐλπίδα...»
37
παλαιό άνθρωπο και μέσα του ζει μόνο ο αθάνατος Χριστός. 38 Πριν
εμφανισθεί ο Χριστός, ο θάνατος ήταν φοβερός για όλους, ακόμη και για
τους δικαίους. Μετά την ανάσταση του Χριστού, το σκηνικό άλλαξε. Ο
θάνατος δεν είναι πλέον τρομερός και οι πιστοί τον περιφρονούν διότι
γνωρίζουν, ότι όταν πεθαίνουν δεν χάνονται, αλλά ζουν και γίνονται
άφθαρτοι, μέσω της αναστάσεως.39
Οι άγιοι της Εκκλησίας, ενώπιον του θανάτου, έδειχναν θαυμαστή

αφοβία και ηρεμία. Δύο είναι οι λόγοι της εκπληκτικής αυτής στάσης
μπροστά στο θάνατο: πρώτος λόγος είναι ότι, οι άγιοι ήταν ολοκληρωμένοι
άνθρωποι και έχοντας το Χριστό στην καρδιά τους, δεν ανέμεναν τίποτα
άλλο να κερδίσουν από την επίγεια ζωή τους και δεύτερος λόγος είναι ότι,
οι άγιοι γνώριζαν την ατέλεια του κόσμου τούτου. Η θέα του Θεού δεν
γίνεται στον αιώνα αυτό, αλλά μετά το τέλος των αιώνων. Η θέα είναι
ατελής τώρα,40 ακόμα κι εάν ο άνθρωπος έχει φτάσει σε ύψος τελειότητας
και αγιότητας.41 Η αλήθεια θα φανερωθεί μετά την περαίωση του
συμβατικού χρόνου, γι’ αυτό οι άγιοι ανυπομονούσαν να φύγουν από τον
κόσμο αυτό, θεωρώντας το θάνατο απλά ένα όχημα, που θα τους
οδηγούσε στη βασιλεία του Θεού.
Όχι μόνο οι ετοιμοθάνατοι και οι ανίατοι νοσούντες, αλλά και οι υγιείς,

έχουν ανάγκη εξοικείωσης με το μυστήριο του θανάτου, για να μπορέσουν
να το αντιμετωπίσουν με ελπίδα. Η αποσιώπησή του, όχι μόνο δεν λύνει το
πρόβλημα, αλλά αντίθετα μεγαλώνει και την αμαρτία, αφού ο νους
περιφέρεται γύρω απ΄ αυτήν και όχι γύρω από τη ματαιότητα και την
παροδικότητα της ζωής. Στην Εκκλησία, ακόμα και στη νεκρώσιμη
ακολουθία, με τα θαυμάσια ποιητικά κείμενα, τα αναγνώσματα και τα
38
Γαλ. 2,20, «ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός».
39
Αθανάσιος Αλεξανδρείας , Λόγος περὶ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου, ό.π., σ.294 «Πάλαι
μὲν γὰρ πρὶν τὴν θείαν ἐπιδημίαν γενέσθαι τοῦ Σωτῆρος, πάντες τοὺς ἀποθνῄσκοντας ὡς
φθειρομένους ἐθρήνουν· ἄρτι δὲ τοῦ Σωτῆρος ἀναστήσαντος τὸ σῶμα, οὐκέτι μὲν ὁ
θάνατός ἐστι φοβερός, πάντες δὲ οἱ τῷ Χριστῷ πιστεύοντες ὡς οὐδὲν αὐτὸν ὄντα πατοῦσι,
καὶ μᾶλλον ἀποθνῄσκειν αἱροῦνται ἢ ἀρνήσασθαι τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν. Ἴσασι γὰρ ὄντως
ὅτι ἀποθνῄσκοντες οὐκ ἀπόλλυνται, ἀλλὰ ζῶσι, καὶ ἄφθαρτοι διὰ τῆς ἀναστάσεως
γίνονται».
40
Α΄Κορ. 13, 12 «…βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι' ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς
πρόσωπον…».
41
Μάξιμος ο Ομολογητής, Περί Θεολογίας και ἐνσάρκου Οἰκονομίας τοῦ Υιού τοῦ Θεού B΄,
PG 90, 1165 BC, «Ἐφ᾿ ὅσον χρόνον τίς ἐστιν ἐν τῇ ζωῇ ταύτῃ, κἄν τέλειός ἐστι κατά τήν
ἐνθάδε κατάστασιν, καί πράξει καί θεωρίᾳ, τήν ἐκ μέρους ἔχει καί γνῶσιν καί προφητείαν
καί ἀῤῥαβῶνα Πνεύματος ἁγίου· ἀλλ᾿ οὐκ αὐτό τό πλήρωμα· ἐλευσόμενός ποτε μετά τήν
τῶν αἰώνων περαίωσιν εἰς τήν τελείαν λῆξιν, τήν πρόσωπον πρός πρόσωπον τοῖς ἀξίοις
δεικνῦσαν αὐτήν ἐφ᾿ ἑαυτῆς ἑστῶσαν τήν ἀλήθειαν· ὡς μηκέτι ἐκ τοῦ πληρώματος μέρος
ἔχειν, ἀλλ᾿ αὐτό τό πλήρωμα τῆς χάριτος κατά μέθεξιν ὅλον κομίζεσθαι». Βλ. και π.
Νικόλαος Λουδοβίκος, Η Αποφατική Εκκλησιολογία του Ομοουσίου, εκδ. Αρμός, Αθήνα
2002, σ.σ. 143-144.
τροπάρια, καλλιεργείται η υπέρβαση του θανάτου μέσω της ανάστασης του
Χριστού.42 Στη στάση μας απέναντι στον θάνατο, πρέπει να βρούμε την
ισορροπία ανάμεσα στην αποδοχή της πραγματικότητάς του και στην
πίστη μας για την υπέρβασή του. Με τον θάνατο τερματίζεται οτιδήποτε
κάνουμε, γι’ αυτό «πρέπει να βιαστούμε να πετύχουμε στη γη ό, τι είναι
δυνατόν να επιτευχθεί».43
Ο ετοιμοθάνατος και ο ανιάτως νοσών προσεγγίζεται ποιμαντικά με

πολύ σεβασμό. Είναι εξαιρετικά πολύτιμο και σημαντικό να ενδιαφέρεται ο
ποιμένας για το τελευταίο στάδιο της ζωής ενός μέλους του ποιμνίου του.
Για να το κατορθώσει, δεν χρειάζεται απαραίτητα να κατέχει κλινικές
γνώσεις ή επαγγελματικές ικανότητες. Χρειάζεται να έχει πίστη, όχι με την
έννοια της διανοητικής γνώσης των δογμάτων και των εκκλησιαστικών
παραδόσεων, όσο με αυτή της προσωπικής σχέσης με τον Χριστό, ο οποίος
νίκησε το θάνατο και χάρισε την αιώνια ζωή. Υπάρχουν στιγμές που δεν
υπάρχουν λόγια να ειπωθούν. Τέτοιες στιγμές, ένα αγκάλιασμα στον
ασθενή, ένα χαμόγελο ή ένα ελαφρό χάδι στα χέρια ή στο μάγουλο, έχουν
δύναμη όση δεν έχουν τα σοφότερα λόγια.
Συγκινητική είναι και η προσφορά του ποιμένα να προσευχηθεί μαζί με

τον ετοιμοθάνατο αδερφό του, ο οποίος αδυνατεί να το πράξει, εξαιτίας
του πόνου και της αδυναμίας. Αυτή η προσφορά είναι μια πηγή δύναμης και
παρηγοριάς και έτσι ο ποιμένας καθίσταται ο γεφυροποιός μεταξύ του
ασθενούς και του Θεού. Με την προσφορά της προσευχής βοηθούνται και
τα μέλη της οικογένειας του ασθενούς, που συγκεντρώνονται γύρω από το
κρεβάτι του.44
Επίσης χρειάζεται ο ποιμένας να διαθέτει προσωπικό χρόνο. Το να

είναι παρών ο ποιμένας στις τελευταίες στιγμές κάποιου, είναι το καλύτερο
δώρο για τον ασθενή και την οικογένειά του, αλλά και για τον ίδιο. Δεν είναι
εύκολο να είσαι με ένα πρόσωπο που βιώνει τη διαδικασία του θανάτου.
Σκοπός δεν είναι η εξεύρεση απαντήσεων σε ερωτήματα, αλλά η δημιουργία
μιας σχέσης εμπιστοσύνης, που θα ωφελήσει τον ασθενή, την οικογένειά
του και τον ποιμένα.
Όσο ζει ο άνθρωπος, έχει απόλυτη αξία. Ποτέ ο θάνατος δεν είναι ο
σκοπός των ενεργειών του ποιμένα. Οφείλει όμως να είναι κατάλληλα
προετοιμασμένος για τον ερχομό του θανάτου, να μην αρνείται την
πραγματικότητα και να μην επιδιώκει θεραπεία εκεί που πλέον δεν υπάρχει
42
43
Antony Bloom, Ο θάνατος ως κέρδος, μτφρ. Β. Αργυριάδης, εκδ. ἐν πλῶ, Αθήνα 2005, σ.
18.
44
Verna Benner Carson & Harold G. Koenig, Spiritual Caregiving-Healthcare as a Ministry,
Templeton Foundation Press, Philadelphia 2004, σ. 132.
ελπίδα. Ποτέ δεν επιθυμεί την παράταση της αγωνίας και του πόνου του
ασθενούς.
Πολλές φορές ο ποιμένας επηρεάζεται από τον πόνο που βλέπει, γι’
αυτό είναι απαραίτητη η εκπαίδευσή του στο να μπορεί να ελέγχει τα
συναισθήματά του, όσο βέβαια είναι δυνατόν.45 Απαραίτητο είναι ο
ποιμένας ή ο ασκών ποιμαντική διακονία, να πληροφορείται για τα
θρησκευτικά πιστεύω του ασθενούς από τους οικείους του και να ενεργεί
ανάλογα. Συχνά οι οικείοι δεν γνωρίζουν τι να κάνουν. Ο ποιμένας ορθό
είναι να τους συμβουλεύσει να βρίσκονται κοντά στον ετοιμοθάνατο
άνθρωπό τους, όπως ακριβώς η Παναγία ήταν κάτω από τον σταυρό του
Υιού της.46
Ο ποιμένας ποτέ δεν πρέπει να διστάζει να μιλάει για τη σπουδαιότητα

των μυστηρίων της Μετανοίας και της Θείας Ευχαριστίας. Το μυστήριο της
Μετανοίας μπορεί να τελεστεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Δεν
περιορίζεται από τον χρόνο και τον τόπο. Άλλωστε για χάρη των ασθενών
και κυρίως των ετοιμοθανάτων, πάντοτε φυλάσσεται στους ιερούς ναούς
Σώμα και Αίμα Χριστού, μέσα στα ιερά Αρτοφόρια. Δεν είναι λίγες οι
περιπτώσεις ετοιμοθανάτων και ανιάτων, που με τη Θεία κοινωνία
θεραπεύτηκαν, και οι ίδιοι μετά, άσκησαν ποιμαντική σε άλλους ασθενείς,
εμπνεόμενοι από τη δική τους εμπειρία.
Έσχατη ποιμαντική ενέργεια είναι η ανάγνωση της «ευχής εις

ψυχορραγούντα», όπου πλέον η Εκκλησία εύχεται την απαλλαγή από τον
πόνο και την ασθένεια, μέσω του θανάτου. Συγχρόνως παρακαλεί για
Θεϊκό έλεος, στην πάλη με τα τελώνια και εύχεται αιώνια ανάπαυση στην
ουράνια Βασιλεία.47
Στην κατηγορία των ετοιμοθανάτων, θα συμπεριλάβουμε και τα

νεογέννητα, που για διαφόρους ιατρικούς λόγους θα αποβιώσουν πολύ
σύντομα. Πόσο σημαντικό είναι για τον ποιμένα ή αν δεν υπάρχει, για τον
κάθε βαπτισμένο χριστιανό, να τελέσει το αεροβάπτισμα. Αυτό θα είναι
προς πνευματικό όφελος του βρέφους, ενώ η ενέργεια αυτή θα απαλύνει και
τον πόνο των γονέων.
5.2 Καρκινοπαθείς (Η περίπτωση των αγίων Νεκταρίου και

Παϊσίου)
45
Αξιοπρόσεκτα είναι τα δάκρυα του Χριστού για το φίλο του το Λάζαρο, βλ. Ιωάν. 11,34-
35 «…ἐδάκρυσεν ὁ Ἰησοῦς. ἔλεγον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι· Ἴδε πῶς ἐφίλει αὐτόν…».
46
Ιωάν. 19,25-26 «εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ… Ἰησοῦς οὖν
ἰδὼν τὴν μητέρα…αὐτοῦ…».
47
Ευχολόγιον το Μέγα, ό.π., σ.σ. 389-393.
Η λέξη καρκίνος από μόνη της προκαλεί φόβο και τρόμο. Δεν τολμούμε
καν να την προφέρουμε.48 Τα πιο τρομακτικά συναισθήματα ξεπηδούν από
μέσα μας, είτε εμείς διαγνωσθούμε είτε ένας δικός μας άνθρωπος. Οι πιο
απόκρυφοι φόβοι αναδύονται και παραμονεύουν. Κυρίαρχος είναι ο φόβος
του πόνου και του θανάτου.
Ο καρκίνος είναι μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια, που

χαρακτηρίζεται από τη μη φυσιολογική κυτταρική ανάπτυξη και διαίρεση.
Τα καρκινικά κύτταρα αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα και σχηματίζουν ένα
μόρφωμα γνωστό ως κακοήθη «όγκο» ή «νεόπλασμα». Ο όγκος γίνεται
προοδευτικά μεγαλύτερος και μπορεί να εισβάλει σε γειτονικούς ιστούς,
καταστρέφοντας υγιείς ιστούς και όργανα. Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν
επίσης να εγκαταλείψουν τον όγκο και να μεταφερθούν σε άλλες περιοχές
του σώματος. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «μετάσταση», και οι
καρκίνοι που προκύπτουν είναι γνωστοί ως «μεταστατικοί» ώστε να
διαφοροποιούνται από τον πρωτογενή ή «κύριο» καρκίνο. Οι πιο κοινές
περιοχές όπου αναπτύσσονται μεταστάσεις είναι οι πνεύμονες, το ήπαρ, οι
λεμφαδένες, τα οστά και ο εγκέφαλος.
Ο καρκίνος είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένος και μπορεί να προσβάλει

οποιονδήποτε – ανεξαρτήτως ηλικίας, φυλής ή φύλου. Σε παγκόσμιο
επίπεδο επιφέρει το 13% των θανάτων, ποσοστό που ισοδυναμεί με
περίπου 7,6 εκατομμύρια άτομα ετησίως. Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η
πιο κοινή αιτία θανάτου που σχετίζεται με τον καρκίνο,
αντιπροσωπεύοντας 1.3 εκατομμύρια θανάτων ετησίως. Η δεύτερη και
τρίτη πιο κοινή μορφή, είναι ο καρκίνος του στομάχου (803.000 θανάτους
ανά έτος) και ο καρκίνος του παχέος εντέρου (639.000 θανάτους ανά
έτος).49
Ο διαγνωσμένος με καρκίνο ασθενής θα περάσει ορισμένα, ψυχικά

επίπονα στάδια, μέχρι να αποδεχθεί την πραγματικότητά του. Το πρώτο
στάδιο είναι της άρνησης και της απομόνωσης. Το σοκ είναι ισχυρό και
ακολουθείται από τις φράσεις «δεν μπορεί να είναι αλήθεια» και «κάποιο
λάθος έγινε στη διάγνωση». Η άρνηση είναι ένας μηχανισμός που μπορεί να
καθυστερήσει τον πόνο του καρκίνου, μέχρι την πλήρη αποδοχή του. Η
παρατεταμένη όμως άρνηση μπορεί να οδηγήσει στην συναισθηματική
απομόνωση του ασθενούς.
48
Συνήθως χρησιμοποιούμε τις λέξεις «το κακό», «παλιαρρώστια», «επάρατη νόσο». Στις
Η.Π.Α. εάν κάποιος διαγνωσθεί με καρκίνο, δεν αναφέρει καν το όνομα της ασθένειας,
απλά λέει «έχω διαγνωσθεί-I have been diagnosed».
49
http://nutricia-medical.gr/ti-einai-o-karkinos/.
Ακολουθεί το στάδιο του θυμού και της οργής. Ο ασθενής ή η
οικογένειά του δεν μπορούν εύκολα να συζητήσουν, επειδή κυριαρχεί ο
θυμός. Τα βάζουν με όλους ακόμα και με το Θεό ή αποκλειστικά μ’ Αυτόν. Ο
ασθενής θυμώνει και με τον εαυτό του επειδή δεν έδωσε σημασία σε κάποια
προμηνύματα της νόσου. Μια τυπική φράση που χαρακτηρίζει το στάδιο
αυτό είναι «γιατί σ’ εμένα;».
Τρίτο είναι το στάδιο του παζαρέματος. Θυμίζει μικρά παιδιά που

αμείβονται για την καλή τους συμπεριφορά. Κυριαρχούν τα τάματα και οι
υποσχέσεις προς το Θεό για αλλαγή του τρόπου ζωής. Επίσης τονίζεται ότι
δεν θα υπάρξουν άλλα αιτήματα εάν ικανοποιηθεί αυτό.
Όταν ξεπερασθεί η άρνηση και το παζάρεμα φανεί ότι δεν έφερε

κανένα αποτέλεσμα, τότε ο καρκινοπαθής μπορεί να παρουσιάσει
κατάθλιψη. Κλείνεται στον εαυτό του, είναι σιωπηλός, αδιαφορεί για τους
άλλους και το βλέμμα του είναι θλιμμένο. Ο ασθενής στο στάδιο της
κατάθλιψης, αρχίζει πλέον να δέχεται ότι πρόκειται να πεθάνει και θρηνεί.
Αρχίζει και αναλογίζεται την ζωή του, πώς ήταν και πώς έχει καταντήσει.
Τελευταίο είναι το στάδιο της αποδοχής. Σ’ αυτό το στάδιο ο ασθενής

κυριεύεται από µια εσωτερική ηρεµία. Παύει πλέον ν’ αγωνίζεται και σιγά-
σιγά συµφιλιώνεται µε την ιδέα του θανάτου, χωρίς βέβαια να παραιτείται
από την καθηµερινότητα της ζωής. Στο στάδιο αυτό, ο ασθενής έχει όλο
τον χρόνο να τακτοποιήσει όλες τις εκκρεµείς υποθέσεις (σύνταξη διαθήκης,
τακτοποίηση χρεών, συμφιλίωση με εχθρούς). Επίσης, η επικοινωνία µε τους
δικούς του ανθρώπους περιορίζεται, ακόµα και οι επισκέψεις από συγγενείς
και φίλους είναι ανεπιθύµητες. Ο ασθενής έχει την ανάγκη να µείνει µόνος
του και οδηγείται προοδευτικά στον αποχωρισµό από τα αγαπηµένα του
πρόσωπα, γιατί µόνο έτσι θα µπορέσει να δεχτεί ότι δεν θα τους ξαναδεί.
Στο στάδιο της αποδοχής ο ασθενής νιώθει κενός από συναισθήµατα. Η
θλίψη, ο θυµός και η απογοήτευση δεν υπάρχουν πια και αυτό φαίνεται
από το βλέµµα και την συµπεριφορά, που εκφράζουν την αποδοχή της
κατάστασής του.50 Ο καρκινοπαθής, εκτός από την αγωνιώδη και
κουραστική θεραπεία, στην οποία θα υποβληθεί (χημειοθεραπείες,
παρακεντήσεις, ισχυρά φάρμακα, συνεχείς εξετάσεις), έχει να αντιμετωπίσει
και τον πόνο που προκαλεί ο καρκίνος. Ειδικότερα αν ο ασθενής βρίσκεται
στο τελικό στάδιο, τότε ο πόνος εκμηδενίζει τη θέληση για ζωή και ο
ασθενής χάνει όλες του τις ελπίδες.51
Όπως η ασθένεια έτσι και ο πόνος είναι αποτέλεσμα της πτώσης και
της αμαρτίας. Από το καμίνι του πόνου πέρασε και ο ίδιος ο Χριστός, όπου
50
Hedri Powell, ό.π., σσ. 354-356.
51
Μαριάννα Δρε-Λαιζηνού, Πνευματική διάσταση της υποστήριξης ασθενών με καρκίνο,
στο http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/pastoral/laizinou_karkinos.pdf,
ανάκτηση 10/3/2019.
πόνεσε φοβερά επάνω στο σταυρό, αλλά και κατά τη διάρκεια των
βασανιστηρίων και της φυλάκισης που υπέστη. Ο Χριστός δεν
χρησιμοποίησε τη θεϊκή του δύναμη, για να αποφύγει τον πόνο αλλά επάνω
στους ώμους του, σηκώνει και τους σταυρούς των δικών μας πόνων.52
Πόνεσαν όλοι οι άγιοι της πίστεώς μας. Πολλοί από αυτούς υπέστησαν
ανείπωτα βασανιστήρια και μαρτύρια, που μας τρομάζουν όταν τα
διαβάζουμε. Τα αντιμετώπισαν όμως με πίστη, προσευχή και υπομονή και
τα μετέτρεψαν σε πηγή χαράς και δύναμης. Αυτή τη δύναμη53 και τη χαρά54
ένιωθε ο Απ. Παύλος, παρότι πονούσε φοβερά από την ασθένειά του, αλλά
και από τα παντοειδή μαρτύρια που υπέμεινε.55
Ο πόνος του καρκινοπαθούς είναι ένα μαρτύριο, υπερμαρτύριο θα

λέγαμε, που αν αντιμετωπισθεί με πίστη, προσευχή και υπομονή, οδηγεί σε
μεγάλη πνευματική δόξα και επιβράβευση, σύμφωνα με τον ιερό
Χρυσόστομο.56 Ο πόνος του καρκίνου φέρνει δόξα. Φαίνεται οξύμωρο, αλλά
η Αγία Γραφή μας συνηθίζει σε τέτοια αντιθετικά σχήματα. Γράφει ο Απ.
Παύλος ότι, οι δούλοι της αμαρτίας είναι ελεύθεροι από τη δικαιοσύνη του
Θεού (δεν έχουν δηλ. σχέση μαζί Του), ενώ οι δούλοι του Θεού είναι
ελεύθεροι από την αμαρτία (η αμαρτία δεν έχει ισχύ επάνω τους).57
Έχει ενδιαφέρον να παρουσιαστεί η αντιμετώπιση του καρκίνου από

δύο σύγχρονους, δημοφιλείς και λαοφιλείς αγίους, που ασθένησαν και
τελείωσαν τον επίγειο βίο τους από την ασθένεια αυτή. Πρόκειται για τους
αγίους Νεκτάριο και Παΐσιο.
Ο άγιος Νεκτάριος διαγνώστηκε με καρκίνο του προστάτη. Πονούσε

φοβερά. Δεν υπάκουε στις παρακλήσεις των ιατρών να εισαχθεί σε
νοσοκομείο, για να του γίνει η προσήκουσα θεραπεία. Αντίθετα υπέμεινε με
εκπληκτική υπομονή τους πόνους και αμέσως συνέταξε την διαθήκη του,
52
Μοναχός Μωυσής Αγιορείτης, Ο Άγιος Πόνος-Μαθητεία στην επίσκεψη του πόνου στη
ζωή μας, εκδ. Κέντρο Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, Αθήνα 2005, σ. 21.
53
Β΄Κορ. 12,9-10 «ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις μου· ἡ γὰρ δύναμίς μου ἐν ἀσθενείᾳ τελειοῦται. ἥδιστα
οὖν μᾶλλον καυχήσομαι ἐν ταῖς ἀσθενείαις μου, ἵνα ἐπισκηνώσῃ ἐπ' ἐμὲ ἡ δύναμις τοῦ
Χριστοῦ. διὸ εὐδοκῶ ἐν ἀσθενείαις, ἐν ὕβρεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν διωγμοῖς, ἐν στενοχωρίαις,
ὑπὲρ Χριστοῦ· ὅταν γὰρ ἀσθενῶ, τότε δυνατός εἰμι».
54
Φιλιπ. 4,4 «Χαίρετε ἐν Κυρίῳ πάντοτε· πάλιν ἐρῶ, χαίρετε».
55
Β΄Κορ. 11,24-26 «ὑπὸ Ἰουδαίων πεντάκις τεσσαράκοντα παρὰ μίαν ἔλαβον, τρὶς
ἐραβδίσθην, ἅπαξ ἐλιθάσθην, τρὶς ἐναυάγησα, νυχθήμερον ἐν τῷ βυθῷ πεποίηκα·
ὁδοιπορίαις πολλάκις, κινδύνοις ποταμῶν, κινδύνοις λῃστῶν, κινδύνοις ἐκ γένους,
κινδύνοις ἐξ ἐθνῶν, κινδύνοις ἐν πόλει, κινδύνοις ἐν ἐρημίᾳ, κινδύνοις ἐν θαλάσσῃ,
κινδύνοις ἐν ψευδαδέλφοις».
56
Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Κατά Ἰουδαίων 8, ζ΄, PG 48,939 «ὅσῳ δὲ μείζων ὁ πόνος,
τοσούτῳ καὶ ὁ στέφανος ἔσται λαμπρότερος».
57
Ρωμ. 6, 20-22 «ὅτε γὰρ δοῦλοι ἦτε τῆς ἁμαρτίας ἐλεύθεροι ἦτε τῇ δικαιοσύνῃ. τίνα οὖν
καρπὸν εἴχετε τότε ἐφ' οἷς νῦν ἐπαισχύνεσθε; τὸ γὰρ τέλος ἐκείνων θάνατος. νυνὶ δέ
ἐλευθερωθέντες ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας δουλωθέντες δὲ τῷ Θεῷ ἔχετε τὸν καρπὸν ὑμῶν εἰς
ἁγιασμόν...».
δείχνοντας το ανδρείο του φρόνημα. Λίγους μήνες πριν την κοίμησή του
(Αύγουστος 1920), προαισθανόμενος το τέλος της ζωής του, επισκέφθηκε
στην Αίγινα το μοναστήρι της Χρυσολεόντισσας. Προσκύνησε τη
θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, προσευχήθηκε θερμά και ευλόγησε τα
τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
Τελικά στις 20 Σεπτεμβρίου 1920, πείθεται και εισάγεται στο Αρεταίειο

Νοσοκομείο. Παρότι είναι Αρχιερέας, νοσηλεύεται ως απλός μοναχός, σε
θάλαμο Γ΄ θέσης (απορίας). Ο άγιος Νεκτάριος υπέμεινε για πενήντα ημέρες
τους πόνους του καρκίνου χωρίς να διαμαρτυρηθεί. Προσευχόταν
καθημερινά και κοινωνούσε πάντα, όταν ο ιερέας του νοσοκομειακού
παρεκκλησίου του αγίου Γεωργίου τελούσε Θεία Λειτουργία. Παρέδωσε το
πνεύμα του το βράδυ της Κυριακής 8 Νοεμβρίου 1920, περίπου στις 22.30.58
Από την ώρα εκείνη και μέχρι σήμερα αλλά και για πάντα, τα θαύματα του
αγίου Νεκταρίου, κυρίως σε καρκινοπαθείς, είναι αναρίθμητα.
Από τον καρκίνο ασθένησε και ο άγιος Παΐσιος. Όταν του

ανακοίνωσαν οι γιατροί ότι πάσχει από καρκίνο, ήταν τόση η χαρά του,
που είχε διάθεση για χορό, λέγοντας ότι εβδομήντα χρόνια είναι αρκετά για
να ζήσει κάποιος.59 Δε σταμάτησε να κοπιάζει, να εργάζεται και να κάνει
μετάνοιες, μέχρι τον τελευταίο μήνα της ζωής του. Πολλές φορές οι γιατροί
τον ρωτούσαν πως να αντιμετωπίζουν τους καρκινοπαθείς. Τους
συμβούλευε να τους ενημερώνουν για την κατάστασή τους, να τους
προτρέπουν να εξομολογούνται και να κοινωνούν, διότι η Θεία Κοινωνία
είναι το πιο ισχυρό φάρμακο.60 Είναι αποδεδειγμένο ότι όταν το ιατρικό και
παραϊατρικό προσωπικό ενδιαφέρεται για τις πνευματικές και θρησκευτικές
ανάγκες του καρκινοπαθούς, τότε ο ασθενής ανταποκρίνεται θετικότερα
στη θεραπεία και η ποιότητα της ζωής του καλυτερεύει, ακόμα και στο
τελικό στάδιο της ασθένειας.61
Ο άγιος προσευχόταν καθημερινά με πολλή πίστη στο Θεό να του

δώσει υπομονή. Δεν προσευχόταν να θεραπευτεί από τον καρκίνο. Έλεγε
χαρακτηριστικά: «Τί; Να κοροϊδεύουμε τον Θεό; Αφού εγώ ζήτησα να μου
δώσει αυτή την αρρώστια».62 Υπέμεινε μέχρι το τέλος τους φοβερούς και
αφόρητους πόνους του καρκίνου. Η τελευταία του νύχτα ήταν η πιο
μαρτυρική. Δεν τον έπιαναν ακόμα και τα πιο ισχυρά παυσίπονα. Με το δεξί
58
Σοφοκλής Δημητρακόπουλος, Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως-Ιστορική βιογραφία
βασισμένη σε αυθεντικές πηγές», χ.ε., Αθήνα 1998, σ.σ. 306-308.
59
Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, εκδ. Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο
Θεολόγος», Βασιλικά Θεσσαλονίκης 2015, σ. 531.
60
ό.π., σ.σ. 534-535.
61
Tracy Anne Balboni et al., “Provision of Spiritual Care to Patients with advanced Cancer:
Assosiations with Medical Care and Quality of Life near Death”, Journal of Clinical
Oncology,(2010), 28,3, 445-452, εδώ 447.
62
Ιερομόναχος Ισαάκ, Βίος Γέροντος Παϊσίου του Αγιορείτου, Άγιον Όρος 2004, σ.343.
του χέρι έκανε το σημείο του σταυρού, ενώ με το αριστερό έκανε κινήσεις
σαν να «τραβούσε» κομποσκοίνι. Επανέλαβε τρεις φορές τη λέξη
«μαρτύριο».63
Ο άγιος γέροντας Παΐσιος κοιμήθηκε στο μοναστήρι της Σουρωτής στις

12 Ιουλίου 1994, ημέρα Τρίτη και ώρα 11 το πρωί. Στον τάφο του γράφτηκε
ένα ποίημα που το είχε συνθέσει ο ίδιος: «Εδώ τελείωσε η ζωή, εδώ και η
πνοή μου, εδώ το σώμα θα θαφτεί θα χαίρει κι η ψυχή μου. Ο Άγιός μου
κατοικεί, αυτό είναι τιμή μου. Πιστεύω Αυτός θα λυπηθεί την άθλια ψυχή
μου. Θα εύχεται στον Λυτρωτή να χω την Παναγιά μαζί μου».64
Ο ρόλος του ποιμένα και κυρίως του πνευματικού στην αντιμετώπιση

του καρκινοπαθούς και της οικογενείας του είναι σημαντικός. Ο
πνευματικός δεν θα περιορισθεί σε μια απλή και ανούσια ανταλλαγή
πληροφοριών για την ασθένεια και την κατάσταση του ασθενούς και της
οικογενείας του, αλλά θα επικεντρωθεί στην πνευματική υποστήριξη αυτών.
Ο καρκινοπαθής έχει ανάγκη από ένα ανθρώπινο στήριγμα, που θα γίνει η
κλίμακα για να φτάσει στο Θεϊκό στήριγμα. Ο ποιμένας με την προσευχή,
την υπομονή και την αγάπη του, θα προσπαθήσει να μεταδώσει στον
καρκινοπαθή την πεποίθηση, ότι η ασθένειά του δεν είναι ισοδύναμη με την
καταστροφή και τον θάνατο. Δεν θα τον ξεγελάσει με ψεύτικες ελπίδες και
βεβαιότητες περί θαυματουργικής θεραπείας,65 αλλά θα τον βεβαιώσει
ήρεμα και γαλήνια ότι με την πίστη στον Χριστό και στους αγίους, καμία
ασθένεια δεν είναι αθεράπευτη. Μπορεί να αναφέρει και παραδείγματα
θεραπείας καρκινοπαθών από αγίους και να τονίσει, ότι υπάρχουν άγιοι και
αγίες που επιτελούν αναρίθμητες θεραπείες καρκινοπαθών ασθενών, όπως
οι άγιοι Νεκτάριος, Εφραίμ της Νέας Μάκρης, Ραφαήλ, Παΐσιος, Παρθένιος,
Σάββας, Πατάπιος, Πορφύριος και οι αγίες Αγάθη και Συγκλητική
(καρκινοπαθής ούσα).
Ο καρκίνος δίνει την ευκαιρία σε ανθρώπους που δεν είχαν

πνευματικές αναζητήσεις ή είχαν μια ρηχή και επιφανειακή σχέση με την
Εκκλησία, να αναθεωρήσουν πολλές από τις απόψεις τους και να αρχίσουν
να βλέπουν τη ματαιότητα της ζωής, σκεπτόμενοι πλέον μεταφυσικά. Ο
φωτισμένος ποιμένας θα εκμεταλλευτεί πνευματικά τέτοιες περιπτώσεις
ασθενών, για να τους οδηγήσει στη σωτηρία. Θα τους μιλήσει για τον
Σωτήρα Χριστό, (διότι ο λόγος του Θεού δεν πρέπει να αποκρύπτεται),
πάντα με διάκριση και αγάπη και ποτέ κηρυγματικά και υπερφίαλα. Η
αγάπη, η υπομονή και η στοργή του ποιμένα είναι αδύνατο να αφήσει
ασυγκίνητο και τον σκληρότερο άνθρωπο, χωρίς βέβαια να αποκλείονται οι
εξαιρέσεις.
63
Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, ό.π., σ. 554.
64
Ιερομόναχος Ισαάκ, ό.π., σ.σ. 349-351.
65
π. Αδαμάντιος Αυγουστίδης, Ποιμένας και Θεραπευτής, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1999, σ. 75.
Πολλοί καρκινοπαθείς, μαζί με τις οικογένειές τους, με την αρωγή των
ποιμένων ή των λαϊκών εθελοντών, που τους παρέπεμψαν με την διακονία
τους στους ποιμένες της Εκκλησίας, γνώρισαν τον Χριστό στο κρεβάτι του
πόνου, αλείφτηκαν με το ευλογημένο λάδι του Ευχελαίου, εξομολογήθηκαν,
κοινώνησαν, συμφιλιώθηκαν με τους εχθρούς τους και αναχώρησαν έτοιμοι
για την ουράνια Βασιλεία. Πολλοί από αυτούς θεραπεύτηκαν από τον
καρκίνο και έγιναν πλέον οι πιστότεροι και συνεπέστεροι βοηθοί στο
ποιμαντικό έργο της Εκκλησίας.
5.3 Ψυχικά ασθενείς
Η ψυχική ασθένεια ορίζεται διαφορετικά στο πεδίο της Ψυχιατρικής

επιστήμης και διαφορετικά στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως άλλωστε και η
έννοια της «ψυχής». Για την ακρίβεια στην Ψυχιατρική και στην Ψυχολογία,
δεν θα βρούμε έναν ακριβή ορισμό της ψυχής,66 αφού γίνεται λόγος μόνο
για διάφορες ψυχικές ενέργειες και ψυχικές λειτουργίες. Αποκλείεται κάθε
έννοια μεταφυσικής και η ψυχή θεωρείται απλώς μια έκφραση των
εγκεφαλικών λειτουργιών. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία όμως η ψυχή ορίζεται
απλά και κατανοητά. Ο ορισμός της ψυχής από τον άγιο Ιωάννη το
Δαμασκηνό είναι διαχρονικός και αγιοπνευματικός: ψυχή είναι «ουσία
ζώσα, απλή, ασώματη, αόρατη κατά τη φύση της στα σωματικά μάτια,
λογική και νοερή, ασχημάτιστη, ενώ χρησιμοποιεί ως όργανο το σώμα και
παρέχει σε αυτό ζωή και αύξηση και αίσθηση και γέννηση, χωρίς να έχει
άλλο νου στην περιοχή της, αλλά δικό της ως πιο καθαρό μέρος (γιατί όπως
είναι το μάτι στο σώμα, έτσι και ο νους στην ψυχή), αυτεξούσια, θελητική
και ενεργητική, τρεπτή δηλαδή εθελότρεπτη, γιατί είναι κτιστή, αφού όλα
αυτά τα έχει πάρει κατά φύση από τη χάρη του Δημιουργού της, από την
οποία πήρε το είναι και το κατά τη φύση της έτσι είναι».67
Ο μη ορισμός της έννοιας της ψυχής από την Ψυχιατρική και την
Ψυχολογία δυσκολεύει και τον ορισμό της «ψυχικής ασθένειας». Ως ψυχική
ασθένεια μπορεί να ορισθεί η έννοια «που τυπικά υποδηλώνει την ύπαρξη
μιας συναισθηματικής διαταραχής ή διαταραχής της σκέψης ή διαταραχής
της προσωπικότητας, που επηρεάζει αρνητικά την ψυχικά ευεξία, την υγεία
66
π. Κων/νος Στρατηγόπουλος, Εξομολόγηση και Ψυχοθεραπεία, στο
http://www.floga.gr/50/10/2002-3/2003031810.asp#_edn6, ανάκτηση 10/1/2019.
67
Ιωάννης Δαμασκηνός, Ἐκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, ΕΠΕ, τ. 1ος, σ. 212 «Ψυχή
τοίνυν ἐστίν οὐσία ζῶσα ἁπλή, ἀσώματος, σωματικοῖς ὀφθαλμοῖς κατ΄ οἰκείαν φύσιν
ἀόρατος, λογική τε καί νοερά, ἀσχημάτιστος, ὀργανικῷ κεχρημένη σώματι καί τούτῳ ζωῆς
αὐξήσεώς τε καί αἰσθήσεως καἰ γεννήσεως παρεκτική, οὐχ ἕτερον ἔχουσα παρ’ ἑαυτήν τόν
νοῦν, ἀλλά μέρος αὐτῆς τό καθαρώτατον (ὥσπερ γάρ ὀφθαλμός ἐν σώματι, οὕτως ἐν ψυχῇ
νοῦς), αὐτεξούσιος, θελητική τε καί ἐνεργητική, τρεπτή ἤτοι ἐθελότρεπτος, ὅτι καί κτιστή.
Πάντα ταῦτα κατά φύσιν ἐκ τῆς τοῦ δημιουργήσαντος αὐτήν χάριτος εἰληφυῖα, ἐξ ἧς καἰ τό
εἶναι καί τό φύσει οὕτως εἶναι εἴληφεν»
και την ασφάλεια του ατόμου».68 Οι ψυχικές ασθένειες ορίζονται από το
εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (ΑΡΑ) και αλλάζουν
συνεχώς, περιοδικά προστίθενται νέες και αφαιρούνται παλαιές. Το
εγχειρίδιο αυτό είναι το, πασίγνωστο στους ψυχιατρικούς-ψυχολογικούς-
ψυχοθεραπευτικούς κύκλους, DSM (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο
Ψυχικών Διαταραχών, Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders).69
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία όμως υπάρχει μια σταθερότητα

αξιοθαύμαστη. Με την πτώση των πρωτοπλάστων εμφανίστηκε η αμαρτία
και από την αμαρτία η ασθένεια, η φθορά και ο θάνατος. Με την πτώση
αμαυρώθηκε ο νους του ανθρώπου, που είναι η ανώτερη λειτουργία της
ψυχής. Η αμαύρωση, ο σκοτασμός αυτός, οδηγεί στην ψυχική ασθένεια. Ο
άνθρωπος, έχοντας σκοτισμένο νου, άλλα σκέπτεται, άλλα επιθυμεί και
τελικά άλλα πράττει. Αυτή την τραγική πραγματικότητα την παρουσιάζει ο
Απ. Παύλος, ο οποίος με πόνο έγραφε, ότι ο νους του είναι προσκολλημένος
στο Θεό, αλλά το σώμα του είναι προσκολλημένο στην αμαρτία. Άλλα
68
Θοδωρής Δασκαλόπουλος, Η έννοια της Ψυχικής Ασθένειας, στο http://psi-
gr.tripod.com/psychiatric_disease.html, ανάκτηση 10/1/2019.
69
Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 1952. Η τελευταία το 2013, DSM-5. Στις Ηνωμένες
Πολιτείες το DSM χρησιμεύει ως μια καθολική αρχή για την ψυχιατρική διάγνωση. Οι
προτάσεις θεραπείας, όπως και η καταβολή αποζημιώσεων από τους παρόχους ιατρικής
φροντίδας, συχνά καθορίζονται από ταξινομήσεις του DSM, οπότε η εμφάνιση μιας
καινούργιας έκδοσης έχει σημαντική πρακτική σπουδαιότητα. Ενδεικτικό της αστάθειας
του εγχειριδίου είναι το γεγονός ότι η προηγούμενη έκδοσή του, το DSM-4, περιέγραφε 383
διαγνώσεις ψυχικής ασθένειας, ενώ η τελευταία έκδοση, DSM-5, περιγράφει 541
διαγνώσεις. Η πέμπτη έκδοση επικρίθηκε από διάφορες αρχές πριν και μετά την επίσημη
έκδοσή της. Οι κριτικοί δήλωσαν, για παράδειγμα, τα εξής: ότι πολλές αναθεωρήσεις και
προσθήκες στο DSM-5 στερούνταν εμπειρικής υποστήριξης, ότι η δοκιμασία αξιοπιστίας
μεταξύ παρατηρητών είναι χαμηλή για πολλές διαταραχές, ότι πολλές ενότητες περιέχουν
ελλιπώς γραμμένες, συγκεχυμένες ή αντιφατικές πληροφορίες και ότι η βιομηχανία
ψυχιατρικών φαρμάκων επηρέασε ανάρμοστα το περιεχόμενο του εγχειριδίου. Διάφοροι
επιστήμονες έχουν επιχειρηματολογήσει ότι το DSM-5 υποχρεώνει τους κλινικούς ιατρούς
να κάνουν διακρίσεις οι οποίες δεν υποστηρίζονται από αδιάσειστα στοιχεία, διακρίσεις οι
οποίες έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην θεραπεία, συμπεριλαμβανομένων των
συνταγογραφήσεων φαρμάκων και της διαθεσιμότητας κάλυψης ιατρικής ασφάλισης. Η
γενική κατάκριση του DSM-5 τελικά, είχε ως αποτέλεσμα την υπογραφή από 13.000
ειδικούς, ενός υπομνήματος, το οποίο προωθήθηκε από πολλές οργανώσεις ψυχικής υγείας
και το οποίο καλούσε για εξωτερική κριτική του εγγράφου. Βλ. και
https://el.wikipedia.org/wiki/DSM-5. Αξιοσημείωτο της κατάκρισης αυτής είναι το
γεγονός ότι μέχρι το 1973, η ομοφυλοφιλία καταχωρούνταν ως ψυχική ασθένεια στο
DSM, ενώ από το 1973 και μετά αφαιρέθηκε από τις επόμενες εκδόσεις του DSM.
Αυτό δείχνει ότι η αφαίρεση ή η πρόσθεση μιας ψυχικής ασθένειας στον κατάλογο,
εξαρτάται από τις εκάστοτε κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες της εποχής, δεν
υπάρχει δηλαδή αντικειμενικότητα παρά μόνο μια «ηθική του γούστου», ένας
άκρατος ωφελιμισμός.
επιθυμούσε ο Παύλος και άλλα έπραττε, όπως συμβαίνει και στον καθένα. 70
Την ίδια αλήθεια τονίζει, με θρηνητικό ύφος, ο αγ. Ανδρέας Κρήτης, στο
υμνολογικό αριστούργημά του, στον Μεγάλο κανόνα: «ὁ νοῦς
τετραυμάτισται, το σῶμα μεμαλάκισται, νοσεῖ το πνεῦμα, ὁ λόγος
ἠσθένησεν. ὁ βίος νενέκρωται, το τέλος ἐπί θύραις».71
Αφού ο νους είναι σκοτισμένος, πώς θα θεραπευθεί ο άνθρωπος; Οι

ψυχικά ασθενείς δύσκολα θεραπεύονται, επειδή δεν θέλουν να
θεραπευτούν. Προβάλλουν συνεχώς δικαιολογίες, αντιδρούν και μονίμως
επιρρίπτουν ευθύνες σε άλλους. Κλείνονται εγωιστικά στον εαυτό τους και
δεν αφήνουν τη χάρη του Θεού να ενεργήσει στη ζωή τους. Το εγωιστικό
αυτό κλείσιμο είναι αποτέλεσμα της φιλαυτίας που, σύμφωνα με τον άγιο
Μάξιμο τον Ομολογητή, είναι η γενεσιουργός αιτία όλων των παθών και
άρα όλων των ψυχικών ασθενειών. Ο νους που αποβάλλει την φιλαυτία,
θεραπεύεται από την ψυχική ασθένεια,72 ο νους όμως που παραμένει
προσκολλημένος στην φιλαυτία, καταντά τον άνθρωπο ψυχικά ασθενή.
Ο κάθε αμαρτωλός θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ψυχικά ασθενής,

όχι με την ψυχιατρική έννοια, αφού η αμαρτία αποξενώνει τον νου από τον
Θεό και ο άνθρωπος αισθάνεται πνευματικά και σωματικά αποκομμένος
από τη ρίζα του. Μόνο ο Χριστός σώζει τον άνθρωπο από την αμαρτία και
άρα από την ψυχική ασθένεια. Μόνο με τον Χριστό ο άνθρωπος βρίσκει το
δρόμο του, σώζεται73 και θεραπεύεται ψυχικά. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα
πάψει να αμαρτάνει αλλά η αμαρτία δεν θα έχει εξουσία επάνω του, αφού
θα είναι αμαρτία συγγνωστή και όχι θανάσιμη, επειδή ο αναγεννημένος από
τον Χριστό74 δεν αμαρτάνει θανάσιμα.
70
Ρωμ. 7, 19-25 «οὐ γὰρ ὃ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ' ὃ οὐ θέλω κακὸν τοῦτο πράσσω. εἰ δὲ ὃ
οὐ θέλω ἐγὼ τοῦτο ποιῶ, οὐκέτι ἐγὼ κατεργάζομαι αὐτὸ, ἀλλ' ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοὶ ἁμαρτία.
εὑρίσκω ἄρα τὸν νόμον τῷ θέλοντι ἐμοὶ ποιεῖν τὸ καλὸν, ὅτι ἐμοὶ τὸ κακὸν παράκειται·
συνήδομαι γὰρ τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον, βλέπω δὲ ἕτερον νόμον ἐν
τοῖς μέλεσί μου ἀντιστρατευόμενον τῷ νόμῳ τοῦ νοός μου καὶ αἰχμαλωτίζοντά με ἐν τῷ
νόμῳ τῆς ἁμαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς μέλεσί μου. Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος! τίς με ῥύσεται
ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου; εὐχαριστῶ τῷ Θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου
ἡμῶν. ἄρα οὖν αὐτὸς ἐγὼ τῷ μὲν νοῒ δουλεύω νόμῳ Θεοῦ, τῇ δὲ σαρκὶ νόμῳ ἁμαρτίας».
71
Τριώδιον, ωδή θ΄.
72
Μάξιμος ο Ομολογητής, Κεφάλαια περί Ἀγάπης, Ἐκατοντάδα Δεύτερη, ΕΠΕ, τ. 14ος, σ.σ.
212-214 «Ὁ τήν μητέρα τῶν παθῶν ἀποβαλών φιλαυτίαν, καί τά λοιπά εὐχερῶς σύν Θεῷ
ἀποτίθεται· οἷον ὁργήν, λύπην, μνησικακίαν, καί τά ἑξῆς· ὁ δέ ὑπό τοῦ πρώτου
κρατούμενος, ὑπό τοῦ δευτέρου, κἄν μή θέλῃ, τιτρώσκεται. Φιλαυτία δέ ἐστι, τό πρός τό
σῶμα πάθος».
73
Λκ. 19,10 «ἦλθε γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλός».
74
Α΄Ιωάν. 5,16-18 «…ἔστιν ἁμαρτία πρὸς θάνατον· …καὶ ἔστιν ἁμαρτία οὐ πρὸς θάνατον.
οἴδαμεν ὅτι πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ οὐχ ἁμαρτάνει, ἀλλ' ὁ γεννηθεὶς ἐκ τοῦ Θεοῦ
τηρεῖ ἑαυτόν, καὶ ὁ πονηρὸς οὐχ ἅπτεται αὐτοῦ».
Οι ψυχικές ασθένειες βρίσκονται σε έξαρση στις ημέρες μας.75 Είναι
διαπιστωμένο ότι το 40% των ανθρώπων που εκδηλώνουν κάποια ψυχική
διαταραχή, πρώτα απευθύνονται στον ιερέα της τοπικής ενορίας για
παροχή στήριξης και βοήθειας.76 Επομένως η ποιμαντική επιστήμη και οι
ασκούντες την ποιμαντική, καλούνται να διαδραματίσουν έναν σοβαρό
ρόλο στην αντιμετώπιση των ψυχικών ασθενειών.
Ο ποιμένας για να βοηθήσει τους ψυχικά ασθενείς συνανθρώπους του

οφείλει να είναι διαθέσιμος. Η διαθεσιμότητα αυτή έχει δύο παραμέτρους:
πρώτη είναι η φυσική διαθεσιμότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο ποιμένας ή ο
λαϊκός που βοηθάει στο ποιμαντικό έργο, θα παρατηρήσει, μετά
βεβαιότητας, ψυχικά ασθενείς στην Εκκλησία, στη γειτονιά, ή σε σπίτια που
εισέρχεται την ώρα της ποιμαντικής διακονίας του. Θα πρέπει να είναι
έτοιμος να παράσχει πνευματική βοήθεια στους ασθενείς αυτούς. Πολλοί
ψυχικά ασθενείς αισθάνονται θυμωμένοι με το Θεό, που επέτρεψε αυτή την
ασθένεια και κατέστρεψε τη ζωή τους. Αρκετοί δεν θέλουν να συγχωρήσουν
κανέναν, ενώ άλλοι επιζητούν τη συγχώρηση από ανθρώπους που
ζημίωσαν, κατά τη διάρκεια ενός ψυχιατρικού επεισοδίου που
δημιούργησαν.77
Η δεύτερη παράμετρος της διαθεσιμότητας μπορεί να ονομασθεί

προσωπική διαθεσιμότητα. Αναφέρεται στην επιθυμία και την ικανότητα
του ποιμένα να εργασθεί και να βοηθήσει τον ψυχικά ασθενή άνθρωπο. Η
ικανότητα δεν σημαίνει απαραίτητα γνώση ψυχολογική. Η ικανότητα είναι
μάλλον σωστή διαχείριση των συναισθημάτων και του άγχους του
ποιμένα, ώστε με άνεση να ακούει τον ασθενή και να τον συμβουλεύει
κατάλληλα. Για να διαχειρισθεί όμως σωστά τα συναισθήματά του, οφείλει
να είναι άνθρωπος προσευχής και μυστηριακής ζωής.
Ο ποιμένας για να μπορέσει να βοηθήσει τους ψυχικά ασθενείς οφείλει

να είναι συνεργάσιμος. Δεν τα γνωρίζουμε όλα ούτε μπορούμε να έχουμε
άποψη για κάθε ζήτημα. Αυτό είναι εξόχως επικίνδυνο. Είναι απαραίτητη η
συνεργασία με ειδικούς, εξειδικευμένους επιστήμονες. Δεν μπορούμε να
βοηθήσουμε βαριές ψυχικές ασθένειες (παράνοια, σχιζοφρένεια, τάση για
75
Βλ.https://www.tovima.gr/2011/09/15/science/o-enas-stoys-treis-eyrwpaioys-psyxika
asthenis2/. Κάθε χρόνο το 38,2% των κατοίκων της ΕΕ – σε απόλυτους αριθμούς αυτό το
ποσοστό μεταφράζεται σε 164,8 εκατομμύρια ανθρώπους – εμφανίζει κάποια ψυχική
διαταραχή. Πέρα όμως από αυτά τα εντυπωσιακά – δυστυχώς – νούμερα, το ακόμη πιο
εντυπωσιακό και δυστυχές γεγονός είναι ότι μόνο το ένα τρίτο των περιπτώσεων φθάνει
στον κατάλληλο ειδικό προκειμένου να λάβει θεραπεία.
76
Paul C. Holinger, “Pastoral Care of the Severely Emotionally Distressed: An Overview of
Potential Pastoral Roles in the Clinical Setting”, Pastoral Psychology, (1980), 29(2), 134-148,
εδώ 135.
77
Verna Benner Carson & Harold G. Koenig, ό.π., σ. 150.
αυτοκτονία, μανιοκατάθλιψη κ.α.),78 παρά μόνο με την παραπομπή των
ασθενών αυτών σε επαγγελματίες ψυχιάτρους ή νευρολόγους.
Ο κύριος σκοπός του ποιμένα είναι να συνδέσει τον ψυχικά ασθενή με

το πρόσωπο του Χριστού. Η σύνδεση αυτή γίνεται με τη βίωση της
εκκλησιαστικής ζωής, με τη μετοχή στα μυστήρια της Μετανοίας-
Εξομολογήσεως και της Θείας Ευχαριστίας. Με τη μετάνοια ο ψυχικά
ασθενής θα επεκτείνει το πνευματικό οπτικό του πεδίο, θα αρχίσει να βλέπει
ότι υπάρχουν και άλλοι, εκτός από τον εαυτό του. Θα καταλάβει ότι πάσχει
και θα αναζητήσει τη θεραπεία του (πάντα αναφερόμαστε σε ήπιες μορφές
ψυχικής ασθένειας). Εντύπωση προκαλούν τα λόγια ενός σύγχρονου
αγιασμένου πνευματικού πατρός, του Φιλοθέου Ζερβάκου, ο οποίος, σε
περιπτώσεις ψυχικά ασθενών, υποστήριζε ότι με τη μετάνοια και τη θεία
κοινωνία ο ασθενής, όχι μόνο μπορεί να προχωρήσει αλλά «και να φτάσει
μέχρι τα θεία».79
Μεγάλη είναι η ωφέλεια του ιερού μυστηρίου του Ευχελαίου στην

αντιμετώπιση και αποκατάσταση της ψυχικής ασθένειας. Στο ιερό μυστήριο
υπάρχουν πολλές ευχές που αναφέρονται στα ψυχικά νοσήματα, καθώς και
επικλήσεις για αποκατάσταση της ψυχικής υγείας. 80 Είναι δυστυχώς
παραμελημένο και υποτιμημένο το σωτήριο αυτό μυστήριο της Εκκλησίας
και οφείλει ο κάθε ποιμένας να τονίζει τη σπουδαιότητά του για τη σωτηρία
του ψυχικά ασθενούς.
Ο ποιμένας μπορεί να ωφελήσει τον ψυχικά ασθενή λεκτικά, με την

προσευχή του αλλά και με την προτροπή, προς στην οικογένεια του
ασθενούς να προσευχηθεί γι’ αυτόν. Έτσι και ο ποιμένας θα ωφεληθεί και ο
ψυχικά ασθενής αλλά και η οικογένειά του. Ο ποιμένας όμως μπορεί να
ωφελήσει τον ψυχικά πάσχοντα και με μη λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας.
Ένα χαμόγελο, ένας εναγκαλισμός, ένα θερμό χειροκρότημα, μια τρυφερή
ματιά, μεταφέρουν το μήνυμα στον ασθενή ότι ενδιαφέρεται γι’ αυτόν, ότι
τον αγαπάει, ότι προσεύχεται για την υγεία του, ότι υπάρχει στη ζωή του
ως συνάνθρωπος και όχι ως μέσο για την επίτευξη ιδιοτελών σκοπών και
προβολής.
78
Paul C. Holinger, ό.π., σ. 135.
79
Κλείτος Ιωαννίδης, Γεροντικόν του Εικοστού Αιώνος, εκδ. Ι.Μ. Μεταμορφώσεως Σωτήρος,
Μήλεσι 20082, σ.σ. 170-171.
80
Μικρόν Ευχολόγιον, ό.π., σ. 161 «Πάτερ Ἅγιε, ἰατρὲ τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων, ὁ
πέμψας τὸν μονογενῆ σου Υἱόν, τὸν Κύριον ἡµῶν Ἰησοῦν Χριστόν, πᾶσαν νόσον ἰώμενον
καὶ ἐκ θανάτου λυτρούμενον, ἴασαι καὶ τὸν δοῦλόν σου (τόνδε), ἐκ τῆς περιεχούσης αὐτὸν
σωματικῆς καὶ ψυχικῆς ἀσθενείας, καὶ ζωοποίησον αὐτόν, διὰ τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ
σου…», και σ. 173 «…καὶ τῶν δούλων σου τούτων, τῶν ἐν ἀσθενείᾳ ψυχῆς καὶ σώματος
ὄντων, τὴν ἴασιν δώρησαι, παρέχων ἄφεσιν ἁμαρτιῶν αὐτοῖς, καὶ συγχώρησιν
πλημμελημάτων ἑκουσίων τε καὶ ἀκουσίων· θεραπεύων αὐτῶν πληγὰς ἀνιάτους, πᾶσάν τε
νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν. Δώρησαι αὐτοῖς ψυχικὴν ἴασιν…».
5.3.1. Καταθλιπτικοί
Η κατάθλιψη είναι η πιο κοινά διαδεδομένη ψυχική ασθένεια-

διαταραχή. Συνηθισμένα αίτια κατάθλιψης είναι οι τραυματικές εμπειρίες, οι
αφόρητα ψυχοπιεστικές συνθήκες διαβίωσης, οι σοβαρές ψυχικές
συγκρούσεις, το πένθος, η κοινωνική απομόνωση, τα σοβαρά προβλήματα
υγείας, το γήρας, οι φαρμακευτικές παρενέργειες, η κατάχρηση αλκοόλ ή
άλλων ουσιών, η ιδιοσυγκρασία, γονιδιακοί παράγοντες, μεταβολικά
νοσήματα, νευροεκφυλιστικές παθήσεις και εστιακές ή διάσπαρτες βλάβες
του εγκεφάλου.
Η κατάθλιψη εμφανίζεται περισσότερο στις γυναίκες (10-25%) απ’ ότι

στους άνδρες (5-12%). Εμφανή συμπτώματα του καταθλιπτικού είναι η
θλιμμένη συμπεριφορά, η έλλειψη ενδιαφέροντος για οτιδήποτε, η απώλεια
βάρους, η ανορεξία, η αϋπνία, τα αισθήματα ενοχής και μηδαμινότητας, οι
σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας. Δυστυχώς ένα μικρό ποσοστό των
καταθλιπτικών προσφεύγει στην αναζήτηση πνευματικής και ιατρικής
βοήθειας, με αποτέλεσμα η ασθένεια να εξελίσσεται.81
Είναι πολύ πιθανό ο ποιμένας ή ο ασκών την ποιμαντική να είναι το

πρώτο πρόσωπο που θα διαπιστώσει την καταθλιπτική συμπεριφορά ενός
συνανθρώπου του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ο ποιμένας να βρεθεί
αντιμέτωπος με ένα πρόσωπο που πιθανόν θα εκδηλώσει τάση
αυτοκτονίας, αφού η κατάθλιψη είναι η πιο κοινή αιτία αυτοκτονίας. 82
Ο ποιμένας, καλό είναι να είναι ενεργός ακροατής της θλίψης και του
θρήνου του καταθλιπτικού. Δεν προσπαθεί να τον σώσει ή να τον
θεραπεύσει αλλά να τον ακούσει. Ποτέ δεν συγχέει την πίστη με την
κατάθλιψη. Ποτέ δεν λέει «αν είχες περισσότερη πίστη, δεν θα έφτανες στο
σημείο αυτό». Ο ποιμένας είναι πάντα παρών, ήρεμος και με προσευχητική
διάθεση. Η ήρεμη παρουσία ενώπιον ενός καταθλιπτικού, έχει μεγάλη
δυναμική και τον επηρεάζει θετικά.83 Θυμίζει έντονα τη σκηνή από το βιβλίο
του Ιώβ, όπου οι τρεις φίλοι του, του συμπαραστάθηκαν στην κατάθλιψή
του για εφτά ημέρες, χωρίς να μιλήσουν, κλαίγοντας μαζί του, σχίζοντας τα
81
Αντώνης Περάκης, Νοσηρή Κατάθλιψη:Οι αιτίες και η αντιμετώπιση μιας σύγχρονης
μάστιγας, στο https://www.hygeia.gr/nosiri-katathlipsi-oi-aities-kai-i-antimetopisi-mias-
sygxronis-mastigas/, ανάκτηση 11/3/2019.
82
William H. Meller/Robert H. Albers, “Depression”, στο Ministry with Persons with Mental
Illness and their Families, William H. Meller, Robert H. Albers, Steven D. Thurber, editors,
Fortress Press, Minneapolis 2012, σ.σ. 17-36, εδώ σ.17.
83
ό.π., σ.31.
ρούχα τους και ρίχνοντας χώμα στον αέρα,84 ως απόδειξη του πένθους
τους.
Επειδή η κατάθλιψη οδηγεί πολλές φορές στην αυτοκτονία, οφείλει ο

ποιμένας να είναι προσεκτικός και προβλεπτικός, αφού ίσως θα είναι το
πρώτο πρόσωπο που θα διαπιστώσει τα συμπτώματα της ασθένειας.
Πρέπει αμέσως να εξετάσει τις προθέσεις του καταθλιπτικού, κάνοντας
ερωτήσεις του τύπου: «Σκέφτεσαι να κάνεις κακό στον εαυτό σου;» ή
«σχεδιάζεις να αφαιρέσεις τη ζωή σου;». Αν η απάντηση είναι θετική, τότε
τον ρωτάει: «έχεις κάποιο σχέδιο στο μυαλό σου για να εκτελέσεις την
πράξη αυτή;» ή «έχεις τα μέσα για την εκτέλεση του σχεδίου σου;». Αν η
απάντηση είναι θετική, τότε η κατάσταση βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο
κινδύνου, αφού η αυτοκτονία είναι επικείμενη. Αμέσως καλούμε την
αστυνομία, παραμένουμε δίπλα του και προσπαθούμε να τον ηρεμήσουμε,
προσευχόμενοι εσωτερικά.
5.3.2. Σχιζοφρενείς
Είναι η πιο γνωστή ψυχική διαταραχή. Σχετίζεται με τη μη φυσιολογική

εγκεφαλική λειτουργία. Η σχιζοφρένεια είναι μια περίπλοκη νόσος. Οι ειδικοί
στον τομέα αυτό, δεν έχουν καταφέρει να εντοπίσουν την αιτία της.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος αδυνατεί να επεξεργαστεί
πληροφορίες σωστά.
Γενετικοί παράγοντες φαίνεται να διαδραματίζουν κάποιο ρόλο.

Άνθρωποι που έχουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον ασθενείς με
σχιζοφρένεια, φαίνεται ότι μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να
αναπτύξουν τη νόσο. Πρόκειται για υψηλού ποσοστού κληρονομική
ασθένεια (80%).Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν γεγονότα
στο περιβάλλον ενός ατόμου που μπορούν να την πυροδοτήσουν. Για
παράδειγμα, προβλήματα (λοιμώξεις) κατά την ανάπτυξή τους σαν έμβρυα
ή κατά τη γέννηση, πιθανόν να αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου
στην ενήλικο ζωή. Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορούν επίσης
να επηρεάζουν την ανάπτυξη της νόσου. Παρόλα αυτά, το επίπεδο
84
Ιώβ, 2, 11-13 «ἀκούσαντες δὲ οἱ τρεῖς φίλοι αὐτοῦ τὰ κακὰ πάντα τὰ ἐπελθόντα αὐτῷ,
παρεγένοντο ἕκαστος ἐκ τῆς ἰδίας χώρας πρὸς αὐτόν· ᾿Ελιφὰζ ὁ Θαιμανῶν βασιλεύς,
Βαλδὰδ ὁ Σαυχαίων τύραννος, Σωφὰρ ὁ Μιναίων βασιλεύς, καὶ παρεγένοντο πρὸς αὐτὸν
ὁμοθυμαδόν, τοῦ παρακαλέσαι καὶ ἐπισκέψασθαι αὐτόν. ἰδότες δὲ αὐτὸν πόρρωθεν οὐκ
ἐπέγνωσαν· καὶ βοήσαντες φωνῇ μεγάλῃ ἔκλαυσαν ρήξαντες ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ στολήν.
καὶ καταπασάμενοι γῆν παρεκάθισαν αὐτῷ ἑπτὰ ἡμέρας καὶ ἑπτὰ νύκτας, καὶ οὐδεὶς αὐτῶν
ἐλάλησεν· ἑώρων γὰρ τὴν πληγὴν δεινὴν οὖσαν καὶ μεγάλην σφόδρα».
κοινωνικής και οικογενειακής υποστήριξης φαίνεται να επηρεάζει την
πορεία της νόσου και μπορεί να προστατεύει από τις υποτροπές της.85
Εμφανή συμπτώματα της σχιζοφρένειας είναι: παραληρητικές ιδέες και

ψευδαισθήσεις (ο ασθενής αντιλαμβάνεται πράγματα με την όραση, την
ακοή, την αφή, που δεν υπάρχουν), διαταραχές της βούλησης, κοινωνική
απόσυρση, συναισθηματική αποδιοργάνωση, που οδηγεί σε
μανιοκαταθλιπτικά συμπτώματα. Αντιμετωπίζεται μόνο με ισχυρή
φαρμακευτική αγωγή, εφ’ όρου ζωής (αντιψυχωτικά φάρμακα).
Ο ποιμένας οφείλει να δεχθεί με αγάπη τον σχιζοφρενή ασθενή, χωρίς

να του υπενθυμίζει την ασθένειά του, διότι η σχιζοφρένεια στιγματίζει
κοινωνικά τον ασθενή (όπως η λέπρα παλαιότερα). Ο ποιμένας δεν πρέπει
να επηρεάζεται από τις παραισθήσεις των σχιζοφρενών περί «οραμάτων
από το Θεό» ή «Θεϊκών φωνών», που οπωσδήποτε θα μοιρασθούν μαζί
του.
Ο ποιμένας πρέπει να συνεργάζεται με την οικογένεια του ασθενούς

και να ρωτάει για την εξέλιξη της ασθένειας, δεδομένου ότι ο σχιζοφρενής
μπορεί να βλάψει τον εαυτό του. Ο ποιμένας μπορεί να οργανώσει σειρά
ενημερωτικών διαλέξεων, καλώντας ειδικούς επιστήμονες, προκειμένου να
πληροφορηθούν για τη σχιζοφρένεια όσο το δυνατόν περισσότεροι. Μπορεί
επίσης στις ομιλίες και στις συζητήσεις του να απομυθοποιήσει το στίγμα
της σχιζοφρένειας, αφού οι συγκεκριμένοι ασθενείς είναι παιδιά του Θεού
και είναι άξιοι σεβασμού και προσοχής.86
5.4 Άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑμεΑ)
Το φαινόμενο της αναπηρίας χαρακτηρίζεται από τους περισσότερους

ειδικούς, ως πολύπλοκο και δυναμικό, καθώς τα άτομα με αναπηρία έχουν
περισσότερα από ένα κοινά χαρακτηριστικά. Όπως είναι φυσικό, η
προσπάθεια ορισμού της αναπηρίας και των ΑμεΑ γενικότερα, μόνο εύκολη
δεν είναι, αφού κάθε άνθρωπος που αντιμετωπίζει μια μειονεξία, είναι
άνθρωπος με ειδικές ανάγκες. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση
Υγείας (2002): «Αναπηρία είναι το αποτέλεσμα οργανικών ή περιβαλλοντικών
αιτίων, που δημιουργούν ένα σύνολο εμποδίων σε σημαντικές περιοχές της
85
Αγάπη Βιλαέτη & Δημήτρης Μοσχονάς, Σχιζοφρένεια, στο
https://www.iatropedia.gr/encyclopedia/schizofrenia/, ανάκτηση 23/2/2019.
86
Stephen Olson / Joretta L. Marshall, “Psychotic Disorders”, στο Ministry with Persons with
Mental Illness and their Families, William H. Meller, Robert H. Albers, Steven D. Thurber,
editors, Fortress Press, Minneapolis 2012, σ.σ. 59-80, εδώ σ.75.
ζωής, όπως η αυτοεξυπηρέτηση, η απασχόληση, η εκπαίδευση, η
ψυχαγωγία και η γενικότερη κοινωνική συμμετοχή».
Επίσης, σύμφωνα με την απόφαση του Συμβουλίου των Υπουργών της

Ευρωπαϊκής Ένωσης (απ. 93/136/ΕΟΚ), όπως αυτή αναφέρεται στην
επίσημη Εφημερίδα Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (9/3/93): «ΑμεΑ είναι τα άτομα
που έχουν είτε μόνιμες, είτε προσωρινές βλάβες, ανικανότητες, αδυναμίες,
αναπηρίες ή συνδυασμό των παραπάνω, προερχόμενες από φυσική, ψυχική
ή νοητική ανεπάρκεια. Πρόκειται για άτομα με σοβαρές ανεπάρκειες ή
μειονεξίες, οι οποίες περιορίζουν ή αποκλείουν την εκτέλεση δραστηριότητας
ή λειτουργίας, η οποία θεωρείται κανονική για έναν άνθρωπο». Από τους
παραπάνω ορισμούς καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι όλα τα
ΑμεΑ ίδια. Υπάρχουν άτομα με μόνιμη ανικανότητα και άτομα με
προσωρινή/παροδική ανικανότητα.
Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα άτομα με κινητικά προβλήματα, οι

τυφλοί και οι αμβλύωπες (εξασθενημένη όραση), οι κωφοί, όσοι έχουν
δυσκολία στην αντίληψη, στην επικοινωνία και στην προσαρμογή, καθώς
και ασθενείς με αρτηριοσκλήρυνση, επιληψία, ανεπάρκεια νεφρού,
ρευματικές παθήσεις, καρδιοπάθειες. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι
τραυματίες και οι παροδικοί ασθενείς. Επίσης, οι αναπηρίες ταξινομούνται
και ως προς το χρόνο εκδήλωσής τους. Σε εκείνες που εμφανίζονται με τη
γέννηση του ατόμου και σε εκείνες που μπορεί να προκληθούν κάποια
χρονική στιγμή στη ζωή του ατόμου από κληρονομική αιτία, από ασθένεια
ή από κάποιο ατύχημα.87
Η αναπηρία δεν έχει καμία σχέση με την αποτυχία ή την αστοχία. Ο

ανάπηρος είναι ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος με απόλυτη αξία και όχι
απαξία και η αναπηρία του δεν τον εμποδίζει από το να φτάσει μέχρι την
αγιότητα. Αυτή την αλήθεια καλείται να μεταδώσει ο ποιμένας στους
ανθρώπους με αναπηρία. Βέβαια, παρότι κάνουμε Ολυμπιακούς αγώνες
(Παραολυμπιακοί) για τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες, έχουμε ασανσέρ,
θέσεις σταθμεύσεως και τουαλέτες αποκλειστικά γι’ αυτούς, εντούτοις δεν
τους θέλουμε πραγματικά δίπλα μας, αλλά στο περιθώριο για να μη μας
ενοχλούν, ενώ φυσικά κανένας αρτιμελής δεν θα ήθελε να γίνει ΑμεΑ. Ο
Χριστός διαφοροποιείται από αυτό το στερεότυπο διακηρύσσοντας, ότι
είναι προτιμότερο κάποιος να εισέλθει στη Βασιλεία του Θεού τυφλός,
χωλός ή κουτσός, παρά αρτιμελής και έξω αυτής.88 Άλλωστε πολλές από τις
87
http://www.ameaplus.gr/αμεα-τα-άτομα-με-αναπηρία. Ανάκτηση 20/2/2019.
88
Ματθ, 18, 8-9 «εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὰ καὶ βάλε ἀπὸ
σοῦ· καλόν σοί ἐστιν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν χωλόν ἢ κυλλὸν, ἢ δύο χεῖρας ἢ δύο πόδας
ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, καὶ εἰ ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν
καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλόν σοί ἐστι μονόφθαλμον εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν, ἢ δύο ὀφθαλμοὺς
ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός».
θεραπείες που επιτέλεσε ο Χριστός ήταν σε ΑμεΑ (τυφλοί, λεπροί, ανάπηροι,
μουγγοί).
Η Εκκλησία ως σώμα Χριστού, είναι πάντα κοντά στα πρόσωπα

(προτιμότερος αυτός ο όρος από τον όρο «άτομα») με ειδικές ανάγκες. Οι
ναοί έχουν πλέον, στην πλειοψηφία τους, ράμπες για τα αναπηρικά
αμαξίδια, θέσεις στάθμευσης αποκλειστικά για ΑμεΑ, χειρολαβές,
ανελκυστήρες και ειδικά καθίσματα για τους έχοντες κινητικά
προβλήματα.89 Υπάρχουν αξιόλογα εκκλησιαστικά ιδρύματα αποκλειστικά
για ΑμεΑ (βλ. παράρτημα στο τέλος) και εκκλησιαστικές θερινές
κατασκηνώσεις.90 Ακόμα πραγματοποιούνται εκκλησιαστικά σεμινάρια
εκμάθησης νοηματικής γλώσσας91 ενώ τελούνται, περιστασιακά, θείες
λειτουργίες με απόδοση στη νοηματική, από εξειδικευμένο διερμηνέα. 92 Δεν
λείπουν και οι φωτισμένοι ιερείς που διακονούν αποκλειστικά, με σεβασμό
και αυταπάρνηση, συνανθρώπους τους με κάθε μορφή αναπηρίας.93
Μέσα στην Εκκλησία, στην ενορία, οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες θα

αισθανθούν άνετα, θα δημιουργήσουν φιλίες και θα επεκτείνουν τον
κοινωνικό τους κύκλο, θα βιώσουν την αγάπη των συνανθρώπων τους, την
οποία θα μεταλαμπαδεύσουν στις οικογένειές τους αλλά και σε άλλους
συνανθρώπους τους που αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα. Έτσι θα
πάψουν να αισθάνονται ότι είναι στιγματισμένοι, κοινωνικά αποκλεισμένοι
και ανεπιθύμητοι. Ο ποιμένας θα τους ακούει, θα τους αισθάνεται, θα τους
υπενθυμίζει ότι δεν είναι ποτέ μόνοι τους, αλλά είναι παιδιά του Θεού και
μάλιστα από τα πιο αγαπημένα Του. Ο ποιμένας δεν θα είναι επικριτικός
μαζί τους, αλλά στοργικός πατέρας που θα τους δέχεται απροϋπόθετα.
Ο φωτισμένος ποιμένας θα στηρίξει πνευματικά και τα μέλη των

οικογενειών των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες. Θα προσευχηθεί, θα
νουθετήσει, θα συμπάσχει με αυτά. Θα τους μεταδώσει το μήνυμα της
ελπίδας, που είναι μόνο ο Χριστός και η Εκκλησία Του με τα αγιαστικά
μυστήρια. Επίσης θα είναι ο συνδετικός κρίκος των οικογενειών αυτών με
άλλες οικογένειες που έχουν μέλη ΑμεΑ, με σκοπό να δημιουργούνται
89
Λαυρέντιος Δελλασούδας, Φιλανθρωπική και Πνευματική Διακονία της Εκκλησίας και
Κοινωνική Ένταξη Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες, χ.ε, Αθήνα 2005, σ. 70. Το συγκεκριμένο
βιβλίο υπάρχει, σε ηλεκτρονική μορφή, στην ιστοσελίδα:http://www.apostoliki-
diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/category_lib/afieromata/AMEA/Filanthrop_Pneu
ma.pdf.
90
http://www.eidikomes.gr/nea/kataskenoseis-amea-rizas-naupaktias-tes-ieras-metropoleos-
aitolias-kai-akarnanias/
91
http://www.apostoliki-
diakonia.gr/gr_main/catehism/kathxhsh.asp?content=content&main=sholingl.htm.
92
http://www.thestival.gr/society/item/359135-theia-leitourgia-sti-noimatiki-glossa-telestike-
ston-in-panagias-tis-axeiropoiitoy-video.
93
https://www.amea-care.gr/ο-ιερέας-απόφοιτος-του-χάρβαρντ-που-βο/
φιλικές σχέσεις για να ανταλλάσσονται απόψεις και να διευρύνεται ο
κοινωνικός τους κύκλος.
5.5 Ασθενείς με Αλτσχάιμερ
Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι μια νόσος που εξελίσσεται προοδευτικά,

καταστρέφοντας τη μνήμη και άλλες σημαντικές νοητικές λειτουργίες του
εγκεφάλου. Είναι η πιο κοινή αιτία της άνοιας – μια ομάδα διαταραχών του
εγκεφάλου που οδηγεί σε απώλεια της πνευματικής λειτουργίας και
κοινωνικών δεξιοτήτων. Στη νόσο Αλτσχάιμερ, τα εγκεφαλικά κύτταρα
εκφυλίζονται και πεθαίνουν, προκαλώντας μια σταθερή μείωση στη μνήμη
και στη διανοητική λειτουργία. Τα τωρινά φάρμακα που κυκλοφορούν,
μπορούν να επιβραδύνουν την νόσο και σε συνδυασμό με στρατηγικές
διαχείρισης (που θα δοθούν από τον θεραπευτή), μπορεί να υπάρξει
προσωρινή βελτίωση των συμπτωμάτων. Πλήρης θεραπεία δεν υφίσταται.
Στόχος της θεραπείας είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους με νόσο
Αλτσχάιμερ, να μεγιστοποιήσουν τη λειτουργία και τη διατήρηση της
ανεξαρτησίας τους.94
Η συχνότητα της νόσου αυξάνεται με την ηλικία. Εμφανίζεται κατά

μέσον όρο στο 5% έως 10% των ανθρώπων ηλικίας άνω των 65 ετών.
Ειδικά όμως μετά την ηλικία των 85, κάθε ηλικιωμένος έχει 1 στις 3
πιθανότητες να νοσήσει από αυτήν. Η συχνότητα στον γενικό πληθυσμό
είναι αρκετά μεγάλη και δεν είναι σπάνιο να πάσχουν από τη νόσο δύο ή
περισσότερα μέλη της ίδιας οικογένειας. Στην Ευρώπη οι ασθενείς με
Αλτσχάιμερ υπολογίζονται σε 10 εκατομμύρια, ενώ στην Ελλάδα φτάνουν
περίπου τις 200.000.95
Αρχικά συμπτώματα του Αλτσχάιμερ είναι η ήπια έκπτωση της μνήμης

και των άλλων νοητικών λειτουργιών, που συχνά περνούν απαρατήρητα
τόσο από τον ασθενή, όσο και από τα μέλη της οικογένειάς του. Όσο όμως
η νόσος εξελίσσεται, επηρεάζονται οι δραστηριότητες της καθημερινής
ζωής και το άτομο φτάνει σταδιακά να εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους
άλλους. Στα παραπάνω προστίθενται κάποιες φορές και διαταραχές στη
συμπεριφορά, απάθεια ή επιθετικότητα, διαταραχές ύπνου και όρεξης,
υπερκινητικότητα.
94
http://www.psyxiatros.gr/νόσος-alzheimer/.
95
http://www.kathimerini.gr/60551/article/epikairothta/ellada/sthn-ellada-oi-pasxontes-ths-
nosoy-altsxaimer-einai-200000.
Ανάλογα με το στάδιο της νόσου (ήπια, μέτρια, σοβαρή) στο οποίο
βρίσκεται ο ασθενής, τα συμπτώματα έχουν ως εξής:
Ήπια μορφή της νόσου
-Απώλεια πρόσφατης μνήμης.
-Δυσκολία να κατονομάσει πρόσωπα και αντικείμενα.
-Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων.
-Έλλειψη ενδιαφέροντος για τις μέχρι τότε ασχολίες.
-Συμπτώματα εκνευρισμού και κατάθλιψης.
Μέσης βαρύτητας νόσος
-Ο ασθενής ξεχνάει συστηματικά, ιδίως τα πρόσφατα γεγονότα και τα

ονόματα των προσώπων.
-Δυσκολεύεται να εκφραστεί, ψάχνει τις λέξεις, χρησιμοποιεί λάθος λέξεις.
-Χάνεται μέσα στο σπίτι ή στη γειτονιά του.
-Δεν είναι σε θέση να μαγειρέψει, να καθαρίσει ή να κάνει ψώνια.
-Χρειάζεται βοήθεια με την προσωπική του υγιεινή (π.χ. τουαλέτα, πλύσιμο,

ντύσιμο).
-Εμφανίζει απρόβλεπτες συμπεριφορές.
-Ακούει, βλέπει ή «ζει» καταστάσεις που δεν υπάρχουν στην

πραγματικότητα (παραλήρημα, ψευδαισθήσεις).
Προχωρημένη νόσος
Στο στάδιο αυτό, ο ασθενής είναι απολύτως εξαρτημένος και αδρανής. Οι

διαταραχές της μνήμης είναι πολύ σοβαρές, ενώ οι σωματικές συνέπειες της
νόσου είναι πλέον εμφανείς.
-Δεν αναγνωρίζει τους συγγενείς, τους φίλους ή οικεία αντικείμενα.
-Δυσκολεύεται να κατανοήσει ή να ερμηνεύσει τα γεγονότα.
-Αδυνατεί να αυτοεξυπηρετηθεί.
-Δεν είναι σε θέση να βρει τον δρόμο του μέσα στο σπίτι.
-Δυσκολεύεται να περπατήσει.
-Έχει ακράτεια ούρων και κοπράνων.

-Μπορεί να είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι ή στο κρεβάτι.96
Οι ασθενείς με Αλτσχάιμερ έχουν μεγάλη ανάγκη από πνευματική

στήριξη. Αν μπορούσαν να φωνάξουν, θα έλεγαν το λόγο που είπε ο
άγνωστος Μακεδόνας στον Απ. Παύλο: «ελάτε να μας βοηθήσετε».97
Επικρατεί η προκατάληψη, ότι η ποιμαντική στους συγκεκριμένους ασθενείς
είναι αδύνατη ή υπερβολικά δύσκολη και τίποτα δεν μπορεί να γίνει για τις
πνευματικές τους ανάγκες. Αυτό δεν ισχύει διότι πολλά μπορούν να γίνουν
από ποιμαντικής σκοπιάς, επειδή η ποιμαντική στους ασθενείς αυτούς δεν
είναι δύσκολη, απλά είναι διαφορετική.98
Η ποιμαντική του ποιμένα προς τους ασθενείς με Αλτσχάιμερ, όσο κι

αν φαίνεται παράξενο, μπορεί να είναι πολύ εύκολη, λόγω της φύσης της
ασθένειας. Δεν είναι απαραίτητες οι βαθιές θεολογικές αναλύσεις, το μόνο
που χρειάζεται είναι απλά λόγια και βιβλία με εικόνες. Με τις εικόνες (ακόμη
και από παιδικά βιβλία) η ποιμαντική έχει αποτέλεσμα. Οι εικόνες αγίων,
προσφέρουν τόσα όσα προσφέρουν και οι αγιογραφίες στους αγραμμάτους
ανθρώπους (η βίβλος των αγραμμάτων). Οι εικόνες θα μπορούσαν να
χαρακτηρισθούν ως η «Βίβλος των ασθενών με Αλτσχάιμερ». Αν συμβεί ο
ποιμένας να κάνει κάποιο λάθος στην ποιμαντική του, δεν θα έχει το φόβο
μήπως ο ασθενής το πει αλλού. Αν πάλι έρθει η στιγμή που δεν ξέρουμε τι
να πούμε, ας προσευχηθούμε και το Άγιο Πνεύμα θα μας φωτίσει τι να
πράξουμε.
Είναι απαραίτητο ο ποιμένας να επισκέπτεται συχνά τον ασθενή με

Αλτσχάιμερ. Οι επισκέψεις αυτές έχουν μεγάλη σημασία για τον ασθενή,
παρότι αργότερα δεν θα μπορεί να τις θυμηθεί. Όμως την ώρα της
επίσκεψης οι ασθενείς χαίρονται και μπορεί να θυμούνται περισσότερα απ’
ότι φανταζόμαστε. Φυσικά ποτέ δεν αναφέρουμε στο σπίτι του ασθενούς τη
λέξη «Αλτσχάιμερ». Δεν είναι ντροπή να συστηνόμαστε κάθε φορά που τον
επισκεπτόμαστε. Ο ασθενής ξεχνάει εύκολα και ντροπιάζεται αν δεν
γνωρίζει με ποιον μιλάει.99
Επικοινωνία με τον ασθενή
-Στεκόμαστε πάντα μπροστά στον ασθενή.
-Καλούμε πάντα τον ασθενή με το όνομά του.
96
https://www.onmed.gr/ygeia/story/338031/altsxaimer-ta-symptomata-analoga-me-to-
stadio-tis-nosou---pos-tha-profylaxtheite
97
Πρβλ. Πραξ. 16, 9 «…ἀνήρ τις ἦν Μακεδὼν ἑστὼς, παρακαλῶν αὐτὸν καὶ λέγων· Διαβὰς
εἰς Μακεδονίαν βοήθησον ἡμῖν…».
98
Pat Otwell, Guide to Ministering to Alzheimer’s Patients and their Families, Routledge, NY
2007, σ. 28.
99
ό.π., σ. 34.
- Χρησιμοποιούμε απλές λέξεις και μικρές προτάσεις.
-Μιλάμε αργά και καθαρά.
-Απευθύνουμε μία ερώτηση τη φορά.
-Περιμένουμε υπομονετικά για την απάντηση.
-Αν χρειαστεί, γράφουμε αυτό που θέλουμε και το δείχνουμε.
-Αν έχει ακουστικό, τον ενθαρρύνουμε να το φορέσει. Το ίδιο αν έχει γυαλιά.
-Δεν κάνουμε απότομες κινήσεις.100
Ο ποιμένας θα στηρίξει πνευματικά και την οικογένεια του ασθενούς με

Αλτσχάιμερ. Θα ακούσει τον πόνο, τη θλίψη, το θυμό και την οργή της. Θα
προσευχηθεί γι’ αυτούς και θα τους βεβαιώσει ότι όλα αυτά τα
συναισθήματα είναι φυσιολογικά να υπάρχουν, αφού το βάρος της
συγκεκριμένης ασθένειας είναι δυσβάστακτο. Θα τους μεταφέρει το
ελπιδοφόρο μήνυμα του Χριστού, ότι μόνο μέσω αυτού, τα δυσβάστακτα
φορτία γίνονται ελαφρά.101
Σε προχωρημένο στάδιο της ασθένειας, όπου η λεκτική επικοινωνία

ίσως να έχει καταστεί αδύνατη, χρήσιμη είναι η μη λεκτική επικοινωνία. Μια
αγκαλιά, ένα χαμόγελο, το σταύρωμα των χεριών σε στάση προσευχής,
φέρνουν αποτέλεσμα θαυμαστό.
5.6 Ασθενείς με AIDS
Ο HIV (Human Immunodeficiency Virus – Ιός Ανοσοανεπάρκειας του

Ανθρώπου) είναι ο ιός που προκαλεί το Σύνδρομο της Επίκτητης
Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (Acquired Immune Deficiency Syndrome – AIDS).
Δρα καταστρέφοντας κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία
διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία του οργανισμού από
λοιμώξεις και άλλα νοσήματα. Μπορεί να μεταδοθεί μέσω της, χωρίς
προφυλακτικό, σεξουαλικής επαφής ή μέσω της από κοινού χρήσης
αιχμηρών αντικειμένων (ξυραφάκια, βελόνες, σύριγγες) με HIV οροθετικό
άτομο και από μία HIV οροθετική μητέρα στο νεογνό, κατά τη διάρκεια της
κύησης, του τοκετού και του θηλασμού. Ο ιός δεν μεταδίδεται μέσω της
καθημερινής κοινωνικής επαφής (χειραψία, αγκαλιά, φιλί στο μάγουλο), των
100
ό.π., σ. 75.
101
Ματθ. 11,30 «ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν».
κουνουπιών ή άλλων εντόμων, της από κοινού χρήσης οικιακών σκευών,
του σάλιου, των δακρύων, του ιδρώτα, του αέρα ή του νερού.
Ο όρος AIDS αναφέρεται στο τελευταίο στάδιο της HIV λοίμωξης, κατά
το οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα έχει αποδυναμωθεί σε τέτοιο βαθμό,
ώστε το HIV οροθετικό άτομο να είναι επιρρεπές σε διάφορα νοσήματα και
συγκεκριμένους τύπους καρκίνου. Ο χρόνος μεταξύ μόλυνσης από τον ιό
και εκδήλωσης του AIDS ποικίλει από άτομο σε άτομο, ενώ η έγκαιρη
χορήγηση συνδυασμού αντιρετροϊκών φαρμάκων υψηλής δραστικότητας
(Highly Active Antiretroviral Therapy – HAART), επιβραδύνει σημαντικά την
εξέλιξη του νοσήματος και μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη θνησιμότητα.
Σήμερα το AIDS θεωρείται χρόνια νόσος, υπό την προϋπόθεση ότι ο/η
ασθενής λαμβάνει συστηματικά τη θεραπεία του. Έως τώρα δεν έχει βρεθεί
αποτελεσματικό προφυλακτικό εμβόλιο έναντι του ιού. Ωστόσο, επειδή η
HAART μειώνει τη συγκέντρωση του ιού στα μολυσματικά βιολογικά υγρά
και συνεπώς ελαττώνει την πιθανότητα μετάδοσής του, δίνεται πλέον
μεγάλη σημασία στο ρόλο που διαδραματίζει η χορήγηση της αντιρετροϊκής
θεραπείας στον τομέα της πρόληψης.102
Παγκοσμίως οι ασθενείς με AIDS φτάνουν τα 34 εκατομμύρια. Όσον

αφορά την ελληνική πραγματικότητα, τo 2018 διαγνώστηκαν και
δηλώθηκαν 687 νέες διαγνώσεις AIDS, εκ των οποίων 561 (81,7%)
αφορούσαν σε άνδρες και 126 (18,3%) σε γυναίκες. To 40,0% των
διαγνώσεων αφορούσαν σε μεταδόσεις μέσω ομοφυλοφιλικής σεξουαλικής
επαφής μεταξύ ανδρών, το 22,4% σε μεταδόσεις μέσω ετεροφυλοφιλικής
σεξουαλικής επαφής, το 15,4% σε μεταδόσεις μέσω ενδοφλέβιας χρήσης
εξαρτησιογόνων ουσιών. Ο συνολικός αριθμός των HIV διαγνώσεων
(συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων AIDS) που έχουν καταχωρηθεί
στο αρχείο HIV/AIDS στην Ελλάδα, μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2018
ανέρχεται σε 17.389. Οι 14.397 (82,79%) ήταν άνδρες, 2.951 (16,97%) ήταν
γυναίκες, ενώ για 41 άτομα (0,24%) το φύλο δεν δηλώθηκε.103 Κυρίαρχος
τρόπος μετάδοσης παραμένει η σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών χωρίς
προφυλάξεις (40%), ενώ ακολουθεί η ετεροφυλοφιλική σεξουαλική επαφή
χωρίς προφυλάξεις (22,4%) και η από κοινού χρήση ενδοφλέβιων
εξαρτησιογόνων ουσιών (15,4%).104
Το AIDS είναι ασθένεια που στιγματίζει τον ασθενή. Εύκολα μπαίνουν

ταμπέλες για τον ασθενή, του τύπου «είναι ομοφυλόφιλος ή ναρκομανής».
Οι διαγνωσμένοι με AIDS μπορεί να βιώσουν την απόρριψη όχι μόνο από
τους φίλους και την οικογένειά τους, αλλά και από την εκκλησιαστική τους
102
https://keelpno.gr/disease/aids/.
103
https://keelpno.gr/wp-content/uploads/2018/12/epidimiologiko-deltio-hiv-2018.pdf.
104
https://keelpno.gr/wp-content/uploads/2018/12/factsheet_HIV_2018.pdf.
κοινότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να φτάνουν στην κοινωνική
απομόνωση και να αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι από όλους, ακόμα και
από τον Θεό. Υπάρχουν γονείς που δεν δέχτηκαν ότι το παιδί τους πάσχει
από AIDS, αισθάνθηκαν μεγάλη ντροπή γι’ αυτό και έλεγαν ότι το παιδί
τους πέθανε από καρκίνο.105
Υπάρχουν άνθρωποι που υποστηρίζουν ότι το AIDS είναι τιμωρία από

το Θεό για την ομοφυλοφιλική συμπεριφορά. Το AIDS είναι πράγματι
μεγάλη συμφορά, ίσως κατάρα, αλλά υπεύθυνος δεν είναι ο Θεός παρά
μόνο η ανθρώπινη κατάχρηση της ελευθερίας. Ο άνθρωπος εκθέτει τον
εαυτό του σε φοβερούς κινδύνους απερίσκεπτα και πληρώνει το ανάλογο
τίμημα.106
Ο ποιμένας που θα ασκήσει την ποιμαντική διακονία του σε ασθενείς

με AIDS και στις οικογένειές τους, οφείλει να είναι ενημερωμένος για την
ασθένεια αυτή. Οφείλει να γνωρίζει ότι το AIDS είναι μια θανατηφόρα
ασθένεια, μεταδοτική, σχετιζόμενη κυρίως με την ομοφυλοφιλία. Από τη
στιγμή που θα διαγνωσθεί ο ασθενής μέχρι το θάνατο, ο μέσος όρος
διάρκειας της ζωής είναι 14 μήνες. Οι ασθενείς είναι, ως επί το πλείστον,
νέοι. Το να πεθάνει κάποιος από AIDS είναι μια μαρτυρική διαδικασία. Ο
ασθενής καταρρέει σωματικά και ψυχικά, αφού ο ιός χτυπάει το κεντρικό
νευρικό σύστημα.
Το AIDS δεν μεταδίδεται με την απλή σωματική επαφή, ούτε με το

αέρα, επομένως ο ποιμένας μπορεί να σφίξει το χέρι ενός ασθενούς, να τον
επισκεφθεί στο σπίτι του, να πάει έναν περίπατο μαζί του, να προσευχηθεί
μαζί του, να τον αγκαλιάσει. Οι ενέργειες αυτές είναι πολύ συγκινητικές και
ο ασθενής αισθάνεται ότι τον αγαπούν, τον νοιάζονται, και δεν ντρέπονται
για την ασθένειά του ούτε τον στιγματίζουν και τον απομονώνουν, με
αποτέλεσμα να ενισχύεται πνευματικά.
Ο ποιμένας με πολύ αγάπη θα δεχθεί τον ασθενή στο ναό, στη λατρεία,
αφού δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος μετάδοσης του ιού. Μάλλον συμβαίνει
το αντίθετο, αφού το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς
είναι ευάλωτο σε όλους τους ιούς.107 Είναι σημαντικό ο ποιμένας να
αποδεχθεί τον ασθενή με αγάπη και κατανόηση, χωρίς κριτική και
αυστηρότητα,108 αφού όλοι έχουμε τις αμαρτίες μας.109
105
Verna Benner Carson & Harold G. Koenig, ό.π., σ. 148.
106
π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Μεθοδολογικά πρότερα της Ποιμαντικής-Λεντίω ζωννύμενοι,
ό.π., σ. 116.
107
Richard L. Schaper, Pastoral Care for Persons with AIDS and for Their Families, στο
https://www.religion-online.org/article/pastoral-care-for-persons-with-aids-and-for-their-
families/, ανάκτηση 10/4/2019.
108
Ιωάν. 6,37 «τὸν ἐρχόμενον πρός με οὐ μὴ ἐκβάλω ἔξω».
109
Ιωάν. 8,7 «Ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος βαλέτω λίθον».
Ο ποιμένας θα στηρίξει πνευματικά τον ασθενή, την οικογένεια και
τους φίλους του. Θα είναι δίπλα τους, θα ακούει τις ενοχές τους, θα δέχεται
τον αρνητισμό και τη θεοδικία τους ή την ειλικρινή τους μετάνοια. Δεν είναι
αυτός που σώζει αλλά ο Χριστός, ο οποίος δεν ήρθε για τους υγιείς αλλά για
τους ασθενείς.110Και είναι γεγονός ότι πολλοί στιγματισμένοι και κοινωνικά
αποκλεισμένοι, όπως οι ασθενείς με AIDS, θα μας κρίνουν την έσχατη
ημέρα.111
Ματθ. 9,12 «Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ' οἱ κακῶς ἔχοντες».
110
111
Ματθ. 21, 31 «λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι
προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ».

Ασθένεια-Πρακτικές Ποιμαντικές Κατευθύνσεις

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ασθένεια-Πρακτικές Ποιμαντικές Κατευθύνσεις

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Από το βιβλίο Ασθένεια και Θλίψη: Πρακτικές Ποιμαντικές

Κατευθύνσεις, π. Χριστοφόρου Χρόνη, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2019, σ. 53-99.

1. Ερωτήματα που μπορεί να έχει ο ασθενής

Η ασθένεια, όταν είναι σοβαρή ή ανίατη, γεννά πολλές σκέψεις και

● Μήπως η ασθένειά μου είναι αποτέλεσμα των αμαρτιών μου;

● Γιατί με τιμωρεί ο Θεός;

● Γιατί ο Θεός δεν ακούει τις προσευχές μου;

● Γιατί δεν κάνει ο Θεός το θαύμα του;

● Γιατί ο Θεός με αφήνει να υποφέρω;

● Πού είναι ο Θεός;

● Μήπως έχω ασθενή πίστη και δεν γίνομαι καλά;

● Μήπως φταίω που αγνόησα κάποια συμπτώματα της ασθένειας;

● Είναι αμαρτία να θέλω να πεθάνω;

● Μου είπε την αλήθεια ο γιατρός ή μου κρύβει κάτι;

● Πόσες ελπίδες έχω να θεραπευτώ;

● Με καλύπτει η ασφάλειά μου;

● Θα με στηρίξουν οι δικοί μου άνθρωποι;

● Μήπως θα είμαι βάρος στην οικογένειά μου;

● Θα προλάβω να κάνω τη διαθήκη μου;

● Θα προλάβω να ζητήσω συγχώρεση από όσους έχω βλάψει;

2. Ανησυχίες και φόβοι του ασθενούς

Εκτός από τα παραπάνω ερωτήματα, είναι αυτονόητο ότι ο κάθε

● Ανησυχία για την ασθένεια. Πόσο θα διαρκέσει; Ποιά θα είναι η

● Ανησυχία για τα μέλη της οικογένειάς του. Πώς θα ανταπεξέλθουν

● Αίσθημα ανικανότητας. Τι επίπτωση θα έχει μία αναπηρία στη ζωή

● Αίσθημα ενοχής. Έπρεπε να πάω νωρίτερα στο γιατρό; Γιατί αμέλησα

● Φόβος του πόνου. Πόσο θα πονέσω; Θα αντέξω τόσο πόνο; Πονάει η

● Φόβος της χειρουργικής επέμβασης (δεν υπάρχει ασήμαντη επέμβαση

● Φόβος της διάγνωσης. Τι θα γίνει αν διαγνωστώ με καρκίνο ή άλλη

3. Τρόποι προσέγγισης των ασθενών

Η προσέγγιση του ασθενούς, από τον ποιμένα ή από το πρόσωπο που

3.1 Τι δεν κάνουμε

● Δεν χρειάζονται επιπολαιότητες. Δεν αρχίζουμε να αραδιάζουμε

● Μη χρησιμοποιούμε τη λέξη «γιατί;», επειδή ο ασθενής αμέσως θα

● Να μη ρωτάμε ερωτήσεις που απαιτούν ως απάντηση ένα ανιαρό

● Δεν χρησιμοποιούμε αρώματα, δεν μασάμε τσίχλα ούτε τρώμε

● Επισκεπτόμαστε τον ασθενή κατάλληλα ντυμένοι. Δεν φοράμε

● Προσευχή. Αρχίζουμε προσευχόμενοι και τελειώνουμε

● Επίσκεψη στον ασθενή. Ο λόγος του Χριστού έχει διαχρονική αξία:

Κανένας ασθενής δεν θέλει να αισθάνεται μοναξιά. Όλοι οι ασθενείς

Η καταλληλότερη ώρα επίσκεψης είναι η απογευματινή. Ορθότερο

● Τον αποκαλούμε με το μικρό του όνομα. Αυτό φανερώνει ζεστασιά

● Είμαστε ενεργοί ακροατές. Δυστυχώς σήμερα η ακρόαση έχει

▪ ότι είναι σημαντικός

▪ ότι τον σεβόμαστε

▪ ότι επιθυμούμε να τον κατανοήσουμε.

● Δε διστάζουμε να πούμε λόγους πίστεως. Ο λόγος του Θεού είναι

● Χρησιμοποιούμε οποιοδήποτε αγιαστικό μέσο ή αγιαστική τελετή ή

Εάν ο ασθενής ζητήσει Θεία Κοινωνία, θα σπεύσουμε με μεγάλη

Τέλος, μία παράκληση στην Παναγία μπορεί να παρηγορήσει και να

Ο ποιμένας ή το πρόσωπο που ποιμαίνει, οφείλει με τον προσωπικό

Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολες και απαιτητικές. Η επαφή με τα

Με την έννοια αυτή εννοείται η πλήρης αποδοχή του ασθενούς, με όλα

Όλοι μας θέλουμε να μας εμπιστεύονται οι άνθρωποι. Εάν είμαστε

Πνευματικός είναι ο άνθρωπος που έχει ενεργοποιήσει τα χαρίσματα

Η χρονική περίοδος της ασθένειας, ειδικά αν αυτή είναι ανίατη και

Η Εκκλησία δεν αρνείται την πραγματικότητα και την τραγικότητα του

Δυστυχώς ο άνθρωπος κάνοντας κακή χρήση του αυτεξουσίου του,

Ο φιλάνθρωπος και ανεξίκακος Θεός όμως, για να μη γίνει το κακό

Οι άγιοι της Εκκλησίας, ενώπιον του θανάτου, έδειχναν θαυμαστή

Όχι μόνο οι ετοιμοθάνατοι και οι ανίατοι νοσούντες, αλλά και οι υγιείς,

Ο ετοιμοθάνατος και ο ανιάτως νοσών προσεγγίζεται ποιμαντικά με

Συγκινητική είναι και η προσφορά του ποιμένα να προσευχηθεί μαζί με

Επίσης χρειάζεται ο ποιμένας να διαθέτει προσωπικό χρόνο. Το να