Załącznik 6 Załącznik 6
załącznik 1
Materiał biograficzny
John Ronald Reuel Tolkien urodził się 3.01.1892 r. w Bloemfontein w Afryce
Południowej, gdzie – mając nadzieję na dostatniejsze życie – postanowili się osiedlić
jego rodzice, Arthur Tolkien i Mabel Suffield. Dwa lata później na świat przyszedł
młodszy brat Johna – Hilary Arthur Reuel. Nadawanie imienia Reuel (z hebrajskiego
– przyjaciel Boga) było w rodzinie Tolkienów tradycją, którą kontynuował John,
a potem jego synowie. Nazwisko pisarza wskazuje na jego niemieckie korzenie.
Podobno przodkowie Tolkiena pochodzili z terenów Dolnej Saksonii, choć sam
Tolkien twierdził: „Nie jestem Niemcem, choć mam niemieckie nazwisko”1 .
Wczesne dzieciństwo spędzone w Afryce pozostawiło w pamięci przyszłego
pisarza niezatarte wspomnienia. Doskonale pamiętał charakterystyczny afrykański
krajobraz, kąpiele w Oceanie Indyjskim, Boże Narodzenie z więdnącym eukaliptu-
sem zamiast choinki i ukąszenie przez jadowitego pająka. To ostatnie przeżycie
spowodowało ogromny lęk przed pająkami, ale zaowocowało także opisami tych
stworzeń w Hobbicie i Władcy pierścieni.
Mając cztery lata, John wraz z matką i młodszym bratem ze względów
zdrowotnych opuścił Afrykę i przyjechał do Anglii, która jawiła mu się początkowo
jako miejsce obce i wrogie. Bardzo przeżył rozstanie z ojcem, mimo iż nie wiedział,
że nigdy go już nie zobaczy. Arthur Tolkien, który ze względu na pracę pozostał
w Afryce, zmarł w 1896 r. na skutek powikłań po grypie.
Chłopcy wraz z matką zamieszkali w Sarehole, niedaleko Birmingham. Żyli
skromnie, wspomagały ich rodziny ojca i matki. Stan zdrowia chłopców znacznie
3
się polepszył.
Siedmioletni John z wielkim zainteresowaniem obserwował życie mieszkańców
Sarehole i dostrzegał urodę łagodnych, zielonych wzgórz otaczających miasteczko.
„Wiele lat później Sarehole zamieniło się w ukochane Shire Tolkiena, a jego
mieszkańcy w hobbitów”2 .
Matka pisarza była kobietą wykształconą i to właśnie ona stała się jego
pierwszą nauczycielką. Nauczyła go nie tylko czytania i pisania, ale także łaciny,
greki, matematyki. Okazało się, że chłopiec miał nieprzeciętne zdolności językowe
i wkrótce sam zaczął tworzyć przedziwne języki. Ta pasja została mu już do końca
życia i znalazła także odbicie w powieściach Tolkiena (język elfów). Matka wpoiła
mu także zamiłowanie do czytania. Początkowo młody Tolkien czytał wybierane
przez nią mity i baśnie, później sam dobierał sobie lektury. Fascynowały go
zwłaszcza staroangielskie legendy i inne opowieści wywodzące się ze średniowiecza,
np. legendy arturiańskie, poemat Beowulf, sagi skandynawskie.
Ważnym momentem w życiu Tolkienów stała się decyzja Mabel o przejściu na
katolicyzm. Wówczas odsunęła się od niej rodzina, która do tej pory wspierała ją
materialnie.
Ze względu na brak pieniędzy John musiał po dwóch latach przerwać rozpoczętą
w 1900 r. naukę w prestiżowej Szkole Króla Edwarda w Birmingham. Powrócił do
niej dopiero po roku, gdy udało mu się zdobyć stypendium na dalszą naukę.
1 został przeniesiony do Francji. „Wśród żołnierzy szerzyła się gorączka okopowa.
M. Błażejewski, J. R. R. Tolkien – Powiernik Pieśni, Gdańsk 1993, s. 7.
2
D. Grotta, Tolkien – twórca Śródziemia. Biografia, tłum. M. Wawrzyńczak, Warszawa 1998,
s. 26.
Gdy John miał 12 lat, zmarła jego matka, która chorowała na cukrzycę, chorobę
wtedy nieuleczalną. Jej przedśmiertną wolą było, aby opiekę prawną nad chłopcami
przejął zaprzyjaźniony z rodziną ksiądz Francis Xavier Morgan. Pewnego lata
zabrał on Johna i jego brata na dwutygodniowe wakacje do Walii. Kraina ta
zrobiła na przyszłym autorze Hobbita wielkie wrażenie. Zafascynował go przede
wszystkim język walijski, który stał się później inspiracją przy tworzeniu nazw
miejsc opisywanych w jego powieściach (np. Rivendell, Moria). Po pobycie w Walii
Tolkien ponownie zaczął wymyślać języki, a także zabrał się samodzielnie za
naukę języka staroangielskiego. Pasja młodego Tolkiena wzbudziła zainteresowanie
jego wychowawcy Georga Brewtona, który zaopiekował się chłopcem i zaraził
swoją fascynacją średniowieczem angielskim – jego kulturą, literaturą i ówczesnymi
językami.
W wieku szesnastu lat Tolkien wraz z przyjaciółmi ze szkolnej ławy założył
stowarzyszenie zwane Klubem Herbacianym (gdyż chłopcy spotykali się w herba-
ciarni), którego późniejsza nazwa została zmieniona na T. C. B. S., gdyż w takiej
formie brzmiała bardziej tajemniczo. Członkowie stowarzyszenia dzielili się wiedzą
na temat literatury oraz podejmowali pierwsze próby pisarskie. Mniej więcej w tym
samym okresie młody Tolkien zakochał się po raz pierwszy i – jak się później
okazało – na całe życie w starszej od siebie o trzy lata Edith Mary Bratt. Ponieważ
dorośli (zwłaszcza ksiądz Morgan) przeciwni byli temu młodzieńczemu romansowi
(różnica wieku, wyznań), młodzi oficjalnie zerwali związek, lecz nadal potajemnie
się spotykali. Gdy jednak i to się wydało, ksiądz Morgan zażądał, aby John do
uzyskania pełnoletności nie spotykał się z Edith. Edith dla dobra ukochanego
opuściła Birmingham i młodzi rozstali się na trzy lata. Rozstanie jednak nie osłabiło
ich uczuć, przeciwnie – jeszcze bardziej je umocniło.
Jesienią 1911 r. Tolkien zaczął studiować w Oksfordzie filologię klasyczną.
Był stypendystą, ale w dalszym ciągu wspierał go finansowo ksiądz Morgan.
Językoznawcze zainteresowania Tolkiena docenił jeden z wykładowców, wybitny
lingwista Joseph Wrighty. Skierował zainteresowania Tolkiena na język fiński oraz
zmobilizował do dalszej pracy nad „prywatnymi” językami. Wkrótce pod wpływem
sugestii pracowników naukowych uczelni, którzy dostrzegli jego zdolności języ-
kowo-literackie, Tolkien podjął decyzję o przeniesieniu się na filologię angielską.
Był rok 1913. Tolkien osiągnął pełnoletność i postanowił się oświadczyć Edith.
Dziewczyna przyjęła jego oświadczyny, a wkrótce – pod wpływem nalegań Johna –
przeszła na katolicyzm.
W czerwcu 1915 r. Tolkien skończył studia. W Europie trwała I wojna światowa.
Wielu młodych ludzi wyruszyło na front, w ich szeregach znalazł się także
J. R. R. Tolkien. „Przydzielono go do Batalionu Strzelców [. . .]. Wojskowy tryb
życia działał na niego przygnębiająco. Dostrzegał marnowanie czasu i ludzkiej
energii, a sama wojna była dla niego czymś bezsensownym i przerażającym. [. . .]
Zaczął się specjalizować w sygnalizacji wojskowej. Kody Morse’a, szyfrowanie,
łączność telefoniczna – wszystko to było mu mimo wszystko bliższe niż dowodzenie
oddziałem w bezpośredniej walce”3 .
W 1916 r. odbył się ślub Johna i Edith. Wkrótce potem oddział Tolkiena
3
M. Błażejewski, op. cit., s. 24.
 Załącznik 6
załącznik 1
Zachorował również i Tolkien. [. . .] Nawroty choroby uniemożliwiały mu powrót na
front [. . .]”4 .
Skończyła się wojna. Tolkien mógł zacząć normalnie żyć, zatroszczyć się
o stabilizację życia rodzinnego, tym bardziej że w 1917 r. urodził się jego
pierwszy syn. John najpierw otrzymał pracę przy redagowaniu słownika języka
angielskiego. Później był wykładowcą języka angielskiego na uniwersytecie w Leeds
(1922–1925). Rok 1924 przyniósł mu dwa znaczące wydarzenia – otrzymał tytuł
profesora języka angielskiego i urodził się jego drugi syn. Rok później Tolkien
objął stanowisko profesora języka staroangielskiego na uniwersytecie w Oksfordzie.
Na jego wykłady przychodziły tłumy studentów, mimo że Tolkien mówił bardzo
niewyraźnie i chaotycznie. „Jednak ci, których nie zrażały chaotyczny sposób
wykładania i niedbała wymowa Tolkiena, byli pod wrażeniem posiadanej przez
niego wiedzy i jego oddania sprawom jego wiernych studentów”5 .
W 1929 r. urodziło się trzecie dziecko Tolkienów – córka Priscilla, a około
1930 r. Tolkien wraz z grupą przyjaciół, pisarzy i literaturoznawców przyłączył
się do stowarzyszenia literackiego The Inklings (Inklingowie) założonego przez
jednego ze studentów Oksfordu, a rozsławionego właśnie za sprawą Tolkiena i jego
przyjaciół (był wśród nich Clive Staples Lewis, znany w Polsce jako autor cyklu
książek Opowieści z Narni). To właśnie na spotkaniach Inklingów po raz pierwszy
czytał Tolkien fragmenty Hobbita. „[. . .] tu dyskutowano nad tym tekstem i stąd
poszła w świat fama o tej opowieści. Hobbit narodził się z opowiadań «na dobranoc»
w dziecinnym pokoju synów Tolkiena. [. . .] Jakimiś drogami wiadomość o Hobbicie
dotarła do Susan Dagnall, redaktorki z wydawnictwa Allen and Unwin. Zdobycie

4
notatek nie okazało się trudne, a sama historia małego hobbita spodobała się jej.
Pozostawało tylko namówić Tolkiena do napisania zakończenia (rzecz w tej wersji
kończyła się śmiercią Smauga) i do przygotowania rękopisu do druku. Jesienią 1936
roku maszynopis był ukończony i powędrował do najbardziej surowego krytyka,
jakiego można sobie wyobrazić. Szef wydawnictwa uznał, iż książkę dla dzieci
powinno zrecenzować. . . dziecko. Przekazał ją swemu dziesięcioletniemu synowi,
a kiedy ten wyraził się o niej pozytywnie, skierował książkę do druku. Hobbit ukazał
się 21 września 1937 roku”6 .
„Wydawca Tolkiena, Allen and Unwin, prosił o nową opowieść o hobbicie.
W odpowiedzi Tolkien przesłał rękopis Silmarilliona, napisany wiele lat wcześniej.
W głębi ducha podejrzewał, że Silmarillion raczej nie nadaje się do publikacji. Opinia
Stanleya Unwina była podobna. Dzieło zostało odrzucone, ale Unwin zachęcał
Tolkiena do stworzenia innej powieści, podobnej do Hobbita”7 .
Książka, nad którą zaczął pracować Tolkien, nosiła roboczy tytuł Nowy hobbit
i zaczynała się opisem przyjęcia urodzinowego Bilba Bagginsa. W ten sposób Tolkien
rozpoczął kilkunastoletnią pracę nad dziełem, które miało mu przynieść największą
sławę. Pierwsza część Władcy pierścieni ukazała się w 1954 r., a kolejne wydano
w następnych latach.
Tolkien zmarł 2 września 1973 roku.

4
Ibidem, s. 25.
5
D. Grotta, op. cit., s. 96.
6
M. Błażejewski, op. cit., s. 31.
7
D. Grotta, op. cit., s. 123.