Baśniowe cywilizacje – J.R.R.

Tolkien, Hobbit
Zanim uczniowie rozpoczną czytanie powieści, powinni poznać zagadnienia, które będą omawiane na poszczegól-
nych lekcjach, aby w trakcie lektury mogli zaznaczać odpowiednie fragmenty
1. J.R.R. Tolkien – twórca hobbitów. Poznajemy życie i twórczość pisarza
2. Od Pagórka do Samotnej Góry – porządkujemy wydarzenia
3. Świat baśniowych postaci, stworów i stworków w powieści Hobbit J.R.R. Tolkiena – przygotowujemy leksykon
Tolkienowskich bohaterów
4. „W pewnej norze ziemnej mieszkał sobie pewien hobbit”. Charakterystyka Bilba Bagginsa
5. Przestrzeń magiczna w powieści J.R.R. Tolkiena
6. „Ale ty, mam nadzieję, wszystko zrozumiałeś”. Niezwykły narrator niezwykłej opowieści

J.R.R. Tolkien, Hobbit

Temat: J.R.R. Tolkien – twórca hobbitów.
Poznajemy życie i twórczość pisarza
Scenariusz lekcji dla klasy 6
(czas realizacji – 1 godzina lekcyjna)

Cele wynikające z podstawy programowej. Uczeń:

 orzysta z informacji zawartych w różnych źródłach, gromadzi wiadomości, selekcjonuje informacje (IV.3),
k
tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: dialog (III.2.1),
redaguje notatki (III.2.4),
używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej (II.2.3),
dostosowuje sposób wyrażania do zamierzonego celu wypowiedzi (II.2.7).

Metody, techniki:
wywiad, słuchanie ze zrozumieniem

Formy pracy:
zespołowa

Materiały:
załącznik 1

Przygotowanie:
Twórczość J.R.R. Tolkiena stała się bardzo popularna dzięki ekranizacji trylogii Władca pierścieni i Hobbita. Proponuję
to wykorzystać do przygotowania lekcji poświęconej pisarzowi. Sądzę, że ciekawym pomysłem byłoby zorgani-
zowanie tej lekcji w formie konferencji prasowej z pisarzem. W rolę Tolkiena oraz dziennikarzy wcielą się chętni
uczniowie. Nauczyciel rozdaje materiał biograficzny ( załącznik 1 ), z którym muszą się zapoznać uczniowie
biorący udział w przygotowaniu lekcji. Materiały dla uczniów opracowałam na podstawie następujących publikacji:
Michał Błażejewski, J.R.R. Tolkien – Powiernik Pieśni, Gdańsk 1993 oraz Daniel Grotta, Tolkien – twórca Śródziemia.
Biografia, tłum. M. Wawrzyńczak, Warszawa 1998.
Informacje na temat Tolkiena można znaleźć w internecie. Ważne jednak jest to, aby uczniowie przygotowujący tę
lekcję korzystali z tego samego źródła informacji. Ze względów objętościowych i czasowych proponuję uwzględnić
tylko część biografii pisarza – do momentu wydania Hobbita.
Tok lekcji:
1. Uczniowie, którzy brali udział w przygotowaniach do lekcji, wcielają się w postać Tolkiena i dziennikarzy prze-
prowadzających z nim wywiad. Pozostali uczniowie notują najważniejsze informacje.
A oto fragment przykładowej konferencji prasowej:

1
Dziennikarz I
Gdzie i kiedy się pan urodził?
Tolkien
Urodziłem się 3 stycznia 1892 w Bloemfontein w Afryce Południowej.
Dziennikarz II
Co sprawiło, że przyszedł pan na świat w tak odległym miejscu?
Tolkien
Moi rodzice zdecydowali się wyjechać do Afryki Południowej w nadziei, że tam będzie im się lepiej powodzić.
Dziennikarz III
Jak wspomina pan swoje dzieciństwo w Afryce?
Tolkien
Pamiętam kąpiele w ciepłych wodach Oceanu Indyjskiego, Boże Narodzenie przy drzewku eukaliptusowym. Pamię-
tam także przykre przeżycie, ukąszenie pająka, które na zawsze pozostawiło ślad w postaci lęku przed tymi stwo-
rzeniami.
Dziennikarz IV
Czy pająki z Mrocznej Puszczy mają z tym coś wspólnego?
Tolkien
Owszem, opisując spotkanie Bilba z pająkami, sięgałem do własnych przeżyć.
Dziennikarz V
Dlaczego matka postanowiła wrócić z panem i z pańskim bratem do Anglii?
Tolkien
Matka podjęła taką decyzję, ponieważ nie służył nam afrykański klimat, ciągle chorowaliśmy. Rozstanie z ojcem,
który ze względu na pracę postanowił zostać w Afryce, było dla mnie bardzo trudne, choć nie wiedziałem wtedy, że
widzę go po raz ostatni...
Dziennikarz VI
Jak wpadł pan na pomysł napisania Hobbita?
Tolkien
Tak jak wielu rodziców opowiadałem swoim synom baśnie na dobranoc. Wkrótce zacząłem tworzyć własną opo-
wieść, a ponieważ moi synowie przyjęli ją z entuzjazmem, zaczęła się rozwijać. Postanowiłem więc ją spisać.
Dziennikarz VII
A jak trafiła do wydawnictwa Allen and Unwin?
Tolkien
Czytałem fragmenty książki na spotkaniach Inklingów. Spodobała się moim przyjaciołom pisarzom. Tekst dotarł do
pani Dagnall, redaktorki wydawnictwa.
Dziennikarz VIII
Nad czym pan teraz pracuje?
Tolkien
Mój wydawca poprosił mnie o kontynuację przygód hobbitów. Powieść, nad którą pracuję, nosi roboczy tytuł Nowy
hobbit i zaczyna się opisem przyjęcia urodzinowego Bilba Bagginsa. Więcej szczegółów jednak nie zdradzę i na tym
chciałbym zakończyć dzisiejszą konferencję. Dziękuję państwu za uwagę. Do zobaczenia.

2
 Załącznik 6
załącznik 1
Materiał biograficzny
John Ronald Reuel Tolkien urodził się 3.01.1892 r. w Bloemfontein w Afryce
Południowej, gdzie – mając nadzieję na dostatniejsze życie – postanowili się osiedlić
jego rodzice, Arthur Tolkien i Mabel Suffield. Dwa lata później na świat przyszedł
młodszy brat Johna – Hilary Arthur Reuel. Nadawanie imienia Reuel (z hebrajskiego
– przyjaciel Boga) było w rodzinie Tolkienów tradycją, którą kontynuował John,
a potem jego synowie. Nazwisko pisarza wskazuje na jego niemieckie korzenie.
Podobno przodkowie Tolkiena pochodzili z terenów Dolnej Saksonii, choć sam
Tolkien twierdził: „Nie jestem Niemcem, choć mam niemieckie nazwisko”1 .
Wczesne dzieciństwo spędzone w Afryce pozostawiło w pamięci przyszłego
pisarza niezatarte wspomnienia. Doskonale pamiętał charakterystyczny afrykański
krajobraz, kąpiele w Oceanie Indyjskim, Boże Narodzenie z więdnącym eukaliptu-
sem zamiast choinki i ukąszenie przez jadowitego pająka. To ostatnie przeżycie
spowodowało ogromny lęk przed pająkami, ale zaowocowało także opisami tych
stworzeń w Hobbicie i Władcy pierścieni.
Mając cztery lata, John wraz z matką i młodszym bratem ze względów
zdrowotnych opuścił Afrykę i przyjechał do Anglii, która jawiła mu się początkowo
jako miejsce obce i wrogie. Bardzo przeżył rozstanie z ojcem, mimo iż nie wiedział,
że nigdy go już nie zobaczy. Arthur Tolkien, który ze względu na pracę pozostał
w Afryce, zmarł w 1896 r. na skutek powikłań po grypie.
Chłopcy wraz z matką zamieszkali w Sarehole, niedaleko Birmingham. Żyli
skromnie, wspomagały ich rodziny ojca i matki. Stan zdrowia chłopców znacznie
3
się polepszył.
Siedmioletni John z wielkim zainteresowaniem obserwował życie mieszkańców
Sarehole i dostrzegał urodę łagodnych, zielonych wzgórz otaczających miasteczko.
„Wiele lat później Sarehole zamieniło się w ukochane Shire Tolkiena, a jego
mieszkańcy w hobbitów”2 .
Matka pisarza była kobietą wykształconą i to właśnie ona stała się jego
pierwszą nauczycielką. Nauczyła go nie tylko czytania i pisania, ale także łaciny,
greki, matematyki. Okazało się, że chłopiec miał nieprzeciętne zdolności językowe
i wkrótce sam zaczął tworzyć przedziwne języki. Ta pasja została mu już do końca
życia i znalazła także odbicie w powieściach Tolkiena (język elfów). Matka wpoiła
mu także zamiłowanie do czytania. Początkowo młody Tolkien czytał wybierane
przez nią mity i baśnie, później sam dobierał sobie lektury. Fascynowały go
zwłaszcza staroangielskie legendy i inne opowieści wywodzące się ze średniowiecza,
np. legendy arturiańskie, poemat Beowulf, sagi skandynawskie.
Ważnym momentem w życiu Tolkienów stała się decyzja Mabel o przejściu na
katolicyzm. Wówczas odsunęła się od niej rodzina, która do tej pory wspierała ją
materialnie.
Ze względu na brak pieniędzy John musiał po dwóch latach przerwać rozpoczętą
w 1900 r. naukę w prestiżowej Szkole Króla Edwarda w Birmingham. Powrócił do
niej dopiero po roku, gdy udało mu się zdobyć stypendium na dalszą naukę.
1 został przeniesiony do Francji. „Wśród żołnierzy szerzyła się gorączka okopowa.
M. Błażejewski, J. R. R. Tolkien – Powiernik Pieśni, Gdańsk 1993, s. 7.
2
D. Grotta, Tolkien – twórca Śródziemia. Biografia, tłum. M. Wawrzyńczak, Warszawa 1998,
s. 26.
Załącznik 6
Gdy John miał 12 lat, zmarła jego matka, która chorowała na cukrzycę, chorobę
wtedy nieuleczalną. Jej przedśmiertną wolą było, aby opiekę prawną nad chłopcami
przejął zaprzyjaźniony z rodziną ksiądz Francis Xavier Morgan. Pewnego lata
zabrał on Johna i jego brata na dwutygodniowe wakacje do Walii. Kraina ta
zrobiła na przyszłym autorze Hobbita wielkie wrażenie. Zafascynował go przede
wszystkim język walijski, który stał się później inspiracją przy tworzeniu nazw
miejsc opisywanych w jego powieściach (np. Rivendell, Moria). Po pobycie w Walii
Tolkien ponownie zaczął wymyślać języki, a także zabrał się samodzielnie za
naukę języka staroangielskiego. Pasja młodego Tolkiena wzbudziła zainteresowanie
jego wychowawcy Georga Brewtona, który zaopiekował się chłopcem i zaraził
swoją fascynacją średniowieczem angielskim – jego kulturą, literaturą i ówczesnymi
językami.
W wieku szesnastu lat Tolkien wraz z przyjaciółmi ze szkolnej ławy założył
stowarzyszenie zwane Klubem Herbacianym (gdyż chłopcy spotykali się w herba-
ciarni), którego późniejsza nazwa została zmieniona na T. C. B. S., gdyż w takiej
formie brzmiała bardziej tajemniczo. Członkowie stowarzyszenia dzielili się wiedzą
na temat literatury oraz podejmowali pierwsze próby pisarskie. Mniej więcej w tym
samym okresie młody Tolkien zakochał się po raz pierwszy i – jak się później
okazało – na całe życie w starszej od siebie o trzy lata Edith Mary Bratt. Ponieważ
dorośli (zwłaszcza ksiądz Morgan) przeciwni byli temu młodzieńczemu romansowi
(różnica wieku, wyznań), młodzi oficjalnie zerwali związek, lecz nadal potajemnie
się spotykali. Gdy jednak i to się wydało, ksiądz Morgan zażądał, aby John do
uzyskania pełnoletności nie spotykał się z Edith. Edith dla dobra ukochanego
opuściła Birmingham i młodzi rozstali się na trzy lata. Rozstanie jednak nie osłabiło
ich uczuć, przeciwnie – jeszcze bardziej je umocniło.
Jesienią 1911 r. Tolkien zaczął studiować w Oksfordzie filologię klasyczną.
Był stypendystą, ale w dalszym ciągu wspierał go finansowo ksiądz Morgan.
Językoznawcze zainteresowania Tolkiena docenił jeden z wykładowców, wybitny
lingwista Joseph Wrighty. Skierował zainteresowania Tolkiena na język fiński oraz
zmobilizował do dalszej pracy nad „prywatnymi” językami. Wkrótce pod wpływem
sugestii pracowników naukowych uczelni, którzy dostrzegli jego zdolności języ-
kowo-literackie, Tolkien podjął decyzję o przeniesieniu się na filologię angielską.
Był rok 1913. Tolkien osiągnął pełnoletność i postanowił się oświadczyć Edith.
Dziewczyna przyjęła jego oświadczyny, a wkrótce – pod wpływem nalegań Johna –
przeszła na katolicyzm.
W czerwcu 1915 r. Tolkien skończył studia. W Europie trwała I wojna światowa.
Wielu młodych ludzi wyruszyło na front, w ich szeregach znalazł się także
J. R. R. Tolkien. „Przydzielono go do Batalionu Strzelców [. . .]. Wojskowy tryb
życia działał na niego przygnębiająco. Dostrzegał marnowanie czasu i ludzkiej
energii, a sama wojna była dla niego czymś bezsensownym i przerażającym. [. . .]
Zaczął się specjalizować w sygnalizacji wojskowej. Kody Morse’a, szyfrowanie,
łączność telefoniczna – wszystko to było mu mimo wszystko bliższe niż dowodzenie
oddziałem w bezpośredniej walce”3 .
W 1916 r. odbył się ślub Johna i Edith. Wkrótce potem oddział Tolkiena
3
M. Błażejewski, op. cit., s. 24.
 Załącznik 6
załącznik 1
Zachorował również i Tolkien. [. . .] Nawroty choroby uniemożliwiały mu powrót na
front [. . .]”4 .
Skończyła się wojna. Tolkien mógł zacząć normalnie żyć, zatroszczyć się
o stabilizację życia rodzinnego, tym bardziej że w 1917 r. urodził się jego
pierwszy syn. John najpierw otrzymał pracę przy redagowaniu słownika języka
angielskiego. Później był wykładowcą języka angielskiego na uniwersytecie w Leeds
(1922–1925). Rok 1924 przyniósł mu dwa znaczące wydarzenia – otrzymał tytuł
profesora języka angielskiego i urodził się jego drugi syn. Rok później Tolkien
objął stanowisko profesora języka staroangielskiego na uniwersytecie w Oksfordzie.
Na jego wykłady przychodziły tłumy studentów, mimo że Tolkien mówił bardzo
niewyraźnie i chaotycznie. „Jednak ci, których nie zrażały chaotyczny sposób
wykładania i niedbała wymowa Tolkiena, byli pod wrażeniem posiadanej przez
niego wiedzy i jego oddania sprawom jego wiernych studentów”5 .
W 1929 r. urodziło się trzecie dziecko Tolkienów – córka Priscilla, a około
1930 r. Tolkien wraz z grupą przyjaciół, pisarzy i literaturoznawców przyłączył
się do stowarzyszenia literackiego The Inklings (Inklingowie) założonego przez
jednego ze studentów Oksfordu, a rozsławionego właśnie za sprawą Tolkiena i jego
przyjaciół (był wśród nich Clive Staples Lewis, znany w Polsce jako autor cyklu
książek Opowieści z Narni). To właśnie na spotkaniach Inklingów po raz pierwszy
czytał Tolkien fragmenty Hobbita. „[. . .] tu dyskutowano nad tym tekstem i stąd
poszła w świat fama o tej opowieści. Hobbit narodził się z opowiadań «na dobranoc»
w dziecinnym pokoju synów Tolkiena. [. . .] Jakimiś drogami wiadomość o Hobbicie
dotarła do Susan Dagnall, redaktorki z wydawnictwa Allen and Unwin. Zdobycie

4
notatek nie okazało się trudne, a sama historia małego hobbita spodobała się jej.
Pozostawało tylko namówić Tolkiena do napisania zakończenia (rzecz w tej wersji
kończyła się śmiercią Smauga) i do przygotowania rękopisu do druku. Jesienią 1936
roku maszynopis był ukończony i powędrował do najbardziej surowego krytyka,
jakiego można sobie wyobrazić. Szef wydawnictwa uznał, iż książkę dla dzieci
powinno zrecenzować. . . dziecko. Przekazał ją swemu dziesięcioletniemu synowi,
a kiedy ten wyraził się o niej pozytywnie, skierował książkę do druku. Hobbit ukazał
się 21 września 1937 roku”6 .
„Wydawca Tolkiena, Allen and Unwin, prosił o nową opowieść o hobbicie.
W odpowiedzi Tolkien przesłał rękopis Silmarilliona, napisany wiele lat wcześniej.
W głębi ducha podejrzewał, że Silmarillion raczej nie nadaje się do publikacji. Opinia
Stanleya Unwina była podobna. Dzieło zostało odrzucone, ale Unwin zachęcał
Tolkiena do stworzenia innej powieści, podobnej do Hobbita”7 .
Książka, nad którą zaczął pracować Tolkien, nosiła roboczy tytuł Nowy hobbit
i zaczynała się opisem przyjęcia urodzinowego Bilba Bagginsa. W ten sposób Tolkien
rozpoczął kilkunastoletnią pracę nad dziełem, które miało mu przynieść największą
sławę. Pierwsza część Władcy pierścieni ukazała się w 1954 r., a kolejne wydano
w następnych latach.
Tolkien zmarł 2 września 1973 roku.

4
Ibidem, s. 25.
5
D. Grotta, op. cit., s. 96.
6
M. Błażejewski, op. cit., s. 31.
7
D. Grotta, op. cit., s. 123.
 J.R.R. Tolkien, Hobbit
Temat: Od Pagórka do Samotnej Góry – porządkujemy wydarzenia
Scenariusz lekcji dla klasy 6
(czas realizacji – 1 godzina lekcyjna)

Cele wynikające z podstawy programowej. Uczeń:

 powiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną zależność (I.1.7),
o
wyraża własny sąd o zdarzeniach (I.1.19),
odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych (I.2.5),
dokonuje selekcji informacji (III.1.4),
tworzy plan odtwórczy tekstu (III.2.3).

Metody, techniki:
porządkowanie wydarzeń (plan – rozsypanka), prezentacja

Formy pracy:
grupowa

Materiały:
załącznik 2

Tok lekcji:
1. Uczniowie pracują w grupach nad uporządkowaniem ramowego planu – rozsypanki ( załącznik 2 ).
Prawidłowo ułożony plan:
1. Odwiedziny Gandalfa.
2. Przybycie krasnoludów do norki hobbita i wtajemniczenie go w plan wyprawy.
3. Spotkanie w gospodzie Pod Zielonym Smokiem i początek podróży.
4. W rękach trollów.
5. Pomoc Gandalfa – zamienienie olbrzymów w kamienie.
6. Odnalezienie w podziemnej siedzibie trollów mieczy: Orkrista i Glamdringa.
7. Dotarcie do doliny Rivendell zamieszkanej przez elfy.
8. Odczytanie znaków runicznych przez Elronda.
9. Wędrowcy w Górach Mglistych.
10. Schronienie przed burzą w jaskini i niemiłe spotkanie z goblinami.
11. Uratowanie wędrowców przez Gandalfa i śmierć władcy goblinów.
12. Ucieczka przed rozwścieczonymi potworami i zaginięcie Bilba w jaskini.
13. Odnalezienie czarodziejskiego pierścienia.
14. Spotkanie Bilba z Gollumem i pojedynek na zagadki zakończony przegraną dziwnego mieszkańca jaskini.
15. Pościg czarnego potwora za niewidzialnym hobbitem.
16. Ucieczka Bilba z jaskini i dotarcie do przyjaciół.
17. Dalsza wędrówka i zasadzka wilków.
18. Pomoc orłów.
19. Gościna u Beorna i niezwykła opowieść Gandalfa.
20. Pomoc człowieka-niedźwiedzia w dalszej wędrówce.
21. Rozstanie wędrowców z czarodziejem u progu Mrocznej Puszczy.
22. Pechowa dla Bombura przeprawa przez czarną wodę.
23. Krasnoludy w pajęczej sieci.
5
24. Pomoc niewidzialnego Bilba.
25. W więzieniu leśnych elfów.
26. Uwolnienie krasnoludów przez Bilba i ucieczka w beczkach zrzuconych w nurt Leśnej Rzeki.
27. Gościna u ludzi mieszkających w Mieście na Jeziorze.
28. Przeprawa przez jezioro i rzekę pod Samotną Górę.
2. Dyskusja na temat tego, które wydarzenie opisane w planie było najciekawsze.
3. Przekształcenie dowolnego fragmentu planu ramowego w plan szczegółowy.
Uczniowie nadal pracują w grupach. Zwracamy przy tym uwagę na to, żeby każda grupa pracowała nad innym
fragmentem.
Przykładowe opracowanie przygody z Gollumem:
1. Spostrzeżenie Bilba przez Golluma:
• strach hobbita przed nieznanym, dziwnym stworzeniem,
• przygotowanie się do obrony za pomocą mieczyka znalezionego w siedzibie trollów.
2. Propozycja zagrania w zagadki:
• ustalenie warunków gry.
3. Zadawanie kolejnych, coraz trudniejszych zagadek.
4. Przypadkowa wygrana Bilba:
• potraktowanie pytania Bilba jako zagadki,
• niemożność znalezienia odpowiedzi przez Golluma.
5. Niedotrzymanie warunków umowy:
• oddalenie się Golluma do jego siedziby,
• nieznalezienie pierścienia, po który wrócił,
• odkrycie, że Bilbo znalazł pierścień i ma go w kieszeni.
6. Pościg za hobbitem:
• przypadkowe wsunięcie pierścienia na palec i niewidzialność hobbita,
• podsłuchanie monologu Golluma i poznanie tajemnicy pierścienia,
• droga do wyjścia.
7. Desperacki skok hobbita nad głową czarnego potwora:
• rozpacz Golluma spowodowana niepowetowaną stratą.
4. Prezentacja wyników pracy poszczególnych grup.
5. Praca domowa (2 propozycje do wyboru).
• Przedstaw w formie planu ramowego wydarzenia od znalezienia wejścia do Samotnej Góry do odejścia Bilba
spod Góry.
• Przygotuj ustne opowiadanie o jednej z przygód, które się wydarzyły po dotarciu do Samotnej Góry.

6
załącznik 2

Załącznik 7

Przeprawa przez jezioro i rzekę pod Samotną Górę.

Pomoc niewidzialnego Bilba.

Spotkanie Bilba z Gollumem i pojedynek na zagadki zakończony przegraną

dziwnego mieszkańca jaskini.

Dalsza wędrówka i zasadzka wilków.

Przybycie krasnoludów do norki hobbita i wtajemniczenie go w plan dalekiej

wyprawy.

Odwiedziny Gandalfa.

Dotarcie do doliny Rivendell zamieszkanej przez elfy.

Uratowanie wędrowców przez Gandalfa i śmierć władcy goblinów.

Odczytanie znaków runicznych przez Elronda.

W rękach trollów.

Pomoc Gandalfa – zamienienie olbrzymów w kamienie.

Odnalezienie w podziemnej siedzibie trollów mieczy: Orkrista i Glamdringa.

Uwolnienie krasnoludów przez Bilba i ucieczka w beczkach zrzuconych w nurt

Leśnej Rzeki.

Schronienie przed burzą w jaskini i niemiłe spotkanie z goblinami.

7
załącznik 2

Załącznik 7

Ucieczka przed rozwścieczonymi potworami i zaginięcie Bilba w jaskini.

Odnalezienie czarodziejskiego pierścienia.

Pościg czarnego potwora za niewidzialnym hobbitem.

Gościna u ludzi mieszkających w Mieście na Jeziorze.

Ucieczka Bilba z jaskini i dotarcie do przyjaciół.

Pomoc orłów.

Gościna u Beorna i niezwykła opowieść Gandalfa.

Pomoc człowieka-niedźwiedzia w dalszej wędrówce.

Krasnoludy w pajęczej sieci.

W więzieniu leśnych elfów.

Spotkanie w gospodzie Pod Zielonym Smokiem i początek podróży.

Wędrowcy w Górach Mglistych.

Pechowa dla Bombura przeprawa przez czarną wodę.

Rozstanie wędrowców z czarodziejem u progu Mrocznej Puszczy.

8
 J.R.R. Tolkien, Hobbit
Temat: Świat baśniowych postaci, stworów i stworków w powieści Hobbit
J.R.R. Tolkiena – przygotowujemy leksykon Tolkienowskich bohaterów
Scenariusz lekcji dla klasy 6
(czas realizacji – 1 godzina lekcyjna)

Cele wynikające z podstawy programowej. Uczeń:

r ozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia i wyjaśnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach, ze szczególnym
uwzględnieniem ich w utworach fantasy (I.1.2),
wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (I.2.2),
charakteryzuje bohaterów w czytanych utworach (I.1.9),
wyraża własny sąd o postaciach (I.1.19),
korzysta z informacji zawartych w różnych źródłach, gromadzi wiadomości, selekcjonuje informacje (IV.3),
tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź, stosując odpowiednią do danej formy gatun-
kowej kompozycję i układ graficzny; rozumie rolę akapitów w tworzeniu całości myślowej wypowiedzi (III.1.3),
tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: charakterystyka (III.2.1).

Metody, techniki:
publikacja, ilustracja

Formy pracy:
grupowa
Powieść Tolkiena jest pełna przedziwnych postaci. Niektóre z nich są charakterystyczne dla świata baśniowego
różnych kultur, np. czarodziej, smok, mówiące zwierzęta; inne są związane z określonym kręgiem kulturowym, np.
elfy czy trolle spotykane najczęściej w baśniach skandynawskich; jeszcze inne, np. hobbity, są wytworem wyob-
raźni samego Tolkiena. Trzeba jednak przyznać, że wszystkie postaci stworzone przez twórcę Hobbita mają pewne
rysy indywidualne, niespotykane w innych utworach z kręgu fantastyki baśniowej. W baśniach często występują
krasnoludki, czyli domowe lub leśne skrzaty. Natomiast krasnoludy Tolkiena są zupełnie odmiennymi postaciami,
przedstawianymi jako wojownicze plemię trudniące sią zazwyczaj kowalstwem.

Przygotowanie:
Uczniowie mogą realizować ten temat, pracując w trzyosobowych grupach. Każdej grupie nauczyciel przydziela
postaci do prezentacji – uczniowie wyszukują w domu odpowiednie fragmenty Hobbita dotyczące tych postaci. Po-
nieważ istnieje wiele wydawnictw prasowych i książkowych prezentujących świat Tolkienowskich postaci, dlatego
trzeba dzieci uwrażliwić na konieczność korzystania przede wszystkim z tekstu omawianego utworu. Inne materia-
ły mogą być jedynie dodatkiem wzbogacającym prezentacje. Należy wziąć pod uwagę następujące postaci:
• indywidualne – Gandalf
– Gollum
– Beorn
– Smaug
• zbiorowe – hobbici
– krasnoludy
– elfy (leśne i z doliny Rivendell)
– trolle
– gobliny
– wargowie (wilki), orły, pająki

9
Tok lekcji:
Na lekcji uczniowie przygotowują w grupach spójną wypowiedź – charakterystykę postaci według przygotowanych
przez nauczyciela wskazówek, np.
1. Hobbici (rozdział 1)
• Gdzie mieszkali?
• Jak wyglądali?
• Jaki tryb życia prowadzili?
• Co lubili, a za czym nie przepadali?
• Jak spędzali czas?
• Jakie mieli szczególne właściwości i umiejętności?
2. Krasnoludy (rozdział 1)
• Jaka była ich przeszłość? (dawna świetność, siedziba, zajęcia, historia)
• Jak wyglądali i jak się ubierali?
• Jakimi cechami osobowości odznaczała się większość z nich? (Jakie cechy krasnoludów ujawniły się w trakcie
wyprawy? Jak krasnoludy charakteryzuje narrator, a jak Smaug?)
3. Elfy z doliny Rivendell (rozdział 3)
• Jak wyglądały?
• W czym się przejawiało ich wesołe usposobienie, poczucie humoru?
• Z czego słynęły?
• Kto stał na ich czele? (prezentacja postaci: wygląd, osobowość, umiejętności)
4. Elfy leśne (rozdział 8, 9)
• Gdzie mieszkały?
• Jak lubiły spędzać czas?
• Jak wyglądały?
• Co je różniło od innych elfów?
• Czym się zajmowały?
• Czego nie potrafiły?
• Z czego wynikała ich niechęć do krasnoludów?
• Jak wyglądał ich władca?
5. Trolle (rozdział 2)
• Jak wyglądały?
• Gdzie mieszkały?
• Jaki tryb życia prowadziły?
• Czym się żywiły?
• Jak się zachowywały i jak mówiły?
• Czym się odznaczały? (cechy charakteru)
• Co było ich słabością?
6. Gobliny (rozdział 4)
• Jak wyglądały?
• Gdzie mieszkały?
• Czym się żywiły?
• Czym się zajmowały?
• Jak się zachowywały?
• W jaki sposób demonstrowały swoją siłę?
• Jak było zorganizowane to plemię?
• Czego się bały?

10
7. Wilki (rozdział 6)
• Jak wyglądały?
• Jakie miały cechy charakterystyczne? (umiejętności i słabości, powiązania z innymi plemionami, organizacja,
hierarchia ważności, obyczaje)
Orły (rozdział 6)
• Jak wyglądały?
• Jakie miały cechy charakterystyczne? (umiejętności i słabości, powiązania z innymi plemionami, organizacja,
hierarchia ważności, obyczaje)
Pająki (rozdział 8)
• Jak wyglądały?
• Jakie miały cechy charakterystyczne? (umiejętności i słabości, obyczaje)
8. Gandalf (rozdział 1)
• Kim był?
• Jakie posiadał umiejętności?
• Co lubił?
• Z kim się przyjaźnił?
• Jak wyglądał i jak się ubierał?
• Jakie miał cechy charakteru?
• Jak traktował wędrowców? (Kiedy im pomagał? Jak mobilizował ich do samodzielności?)
• Jak wykorzystywał swoją moc?
• Jak traktowali go inni bohaterowie powieści? Dlaczego?
9. Gollum (rozdział 5)
• Gdzie żył?
• Jak wyglądał?
• Czym się odżywiał i w jaki sposób zdobywał pożywienie?
• Co było charakterystycznego w jego zachowaniu i sposobie mówienia?
• Z czego mogły wynikać dziwactwa Golluma?
• Co lubił Gollum?
• Czego był właścicielem? Jak się zachował po stracie swojej własności?
Jeżeli ktoś z grupy przygotowującej tę postać zna Władcę pierścieni, może wykorzystać również informacje o Gollu-
mie pochodzące z tej właśnie trylogii.
10. Beorn (rozdział 7)
• Gdzie mieszkał, skąd przybył?
• Co mówiono o jego pochodzeniu?
• Co było jego szczególną właściwością?
• Jak wyglądał?
• Czym się zajmował?
• Co lubił?
• Co jadał?
• Czego nie należało przy nim robić?
• Na co był odporny?
• Jakimi cechami osobowości się odznaczał?
11. Smaug (rozdział 12)
• Kim były smoki?
• W jakich warunkach żył Smaug?
• Jak wyglądał?

11
• Co było dla niego najważniejsze?
• Jakie miał szczególne właściwości?
• Jakimi cechami się odznaczał?
• Co było jego słabością?

Rozdajemy uczniom karteczki z pytaniami, zastrzegając, że prezentacja postaci nie ma polegać na mechanicznym
odpowiadaniu na pytania. Mają one być pomocne w przygotowaniu wypowiedzi uporządkowanej według zasad
komponowania charakterystyki, wzbogaconej kilkoma trafnymi i zwięzłymi cytatami.
Podsumowaniem pracy na lekcji ma być minileksykon przygotowany przez uczniów. Jeśli uda się namówić do
współpracy nauczyciela informatyki, można poprosić go o pomoc w przygotowaniu takiego miniwydawnictwa,
wzbogaconego ilustracjami (własnoręcznymi lub z wykorzystaniem technik komputerowych) i opatrzonego stroną
tytułową. Wspaniale byłoby, gdyby każdy uczeń w klasie otrzymał taki leksykon powielony na kserokopiarce. Na
wykonanie zadania uczniowie powinni mieć co najmniej tydzień.

Przykładowa prezentacja Gandalfa:

Gandalf – wędrowny czarodziej, przyjaciel hobbitów, krasnoludów i elfów. Był małym staruszkiem o długiej siwej
brodzie i krzaczastych brwiach. Nosił długi szary płaszcz przepasany srebrną szarfą, wysoki spiczasty kapelusz
w kolorze niebieskim oraz ogromne czarne buty, odpowiednie dla wędrowca.
Często bywał daleko za Pagórkiem i po drugiej stronie Wody. Był znanym gawędziarzem, zabawiającym na przyję-
ciach gości opowieściami o smokach, goblinach i wielkoludach. „Gdziekolwiek zjawił się Gandalf, opowieści
i przygody jakby cudem wyrastały dokoła niego”. Wiele wędrował, uwielbiał przygody i potrafił też namówić
innych do wyruszenia w świat. Jako czarodziej ognia i światła Gandalf słynął z umiejętności wyczarowywania
wspaniałych fajerwerków, którymi uświetniał przyjęcia. Podobnie jak hobbici, lubił palić fajkę i puszczać magiczne
kółka z dymu.
Stary czarodziej cieszył się sympatią i szacunkiem niemal wszystkich plemion, ponieważ był mądry, życzliwy i po-
mocny. Utrzymywał dobre stosunki z władcami krasnoludów i elfów, a także seniorami hobbickich rodów. Czuwał
nad wędrowcami i pojawiał się zawsze wtedy, gdy jego pomoc okazywała się niezbędna, np. podczas przygód
z trollami i goblinami. Rzadko jednak uciekał się do magii. Starał się tak kierować poczynaniami krasnoludów i Bil-
ba, aby w przyszłości sami poradzili sobie w trudnych sytuacjach. Kiedy był już pewien, że wędrowcy są gotowi do
samodzielnych zmagań z przeciwnościami losu, opuścił ich, by powrócić ponownie dopiero pod koniec ich przygód.
Gandalf to wspaniały czarodziej i godny zaufania przyjaciel.

12
 J.R.R. Tolkien, Hobbit
Temat: Przestrzeń magiczna w powieści J.R.R. Tolkiena
Scenariusz lekcji dla klasy 6
(czas realizacji – 1 godzina lekcyjna)

Cele wynikające z podstawy programowej. Uczeń:

 oskonali ciche i głośne czytanie (IV.1),
d
wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (I.2.2),
tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: opis (III.2.1),
gromadzi wiadomości, selekcjonuje informacje (IV.3),
używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej (II.2.3),
dostosowuje sposób wyrażania do zamierzonego celu wypowiedzi (II.2.7).

Metody, techniki:
praca z tekstem, czytanie ze zrozumieniem, dyskusja

Formy pracy:
grupowa, indywidualna

Przygotowanie:
Zwracamy uwagę uczniów na dokładnie opisaną przez Tolkiena przestrzeń, na jej topografię ukazaną nie tylko
w tekście, ale także przedstawioną na mapce dołączonej do powieści. Uczniowie w parach lub w trójkach (w zależ-
ności od liczebności klasy) przygotowują się w domu do prezentacji opisanych w powieści miejsc. Każda para (lub
trójka) prezentuje inne miejsce. Uczniowie przygotowują się również do czytania wybranych przez siebie fragmen-
tów powieści.

Tok lekcji:
1. Przygotowanie listy miejsc zaprezentowanych w powieści i jednoczesne śledzenie mapy.
• norka hobbita (rozdział 1)
• Góry Mgliste (początek rozdziału 3, rozdział 4)
• dolina Rivendell (rozdział 3)
• dom Beorna (rozdział 7)
• Mroczna Puszcza (rozdział 8)
• siedziba elfów leśnych (rozdział 8, 9)
• Długie Jezioro (początek rozdziału 10)
• Leśna Rzeka (początek rozdziału 10)
• Bystra Rzeka (koniec rozdziału 13)
• Samotna Góra (początek rozdziału 10, rozdział 11)
• Miasto na Jeziorze (rozdział 10)
2. Czytanie fragmentów opisujących wymienione miejsca.
3. Ustalenie, które z miejsc zostało najciekawiej i najdokładniej opisane przez Tolkiena (takim miejscem jest z pew-
nością Mroczna Puszcza).
4. Analiza fragmentu opisu Mrocznej Puszczy (rozdział 8, trzy początkowe akapity)
– przygotowanie uczniów do samodzielnego redagowania opisu:
• nagromadzenie elementów świata przedstawionego (ścieżka, drzewa, gałęzie, bluszcz, światło, żyjątka, pajęczy-
ny, odgłosy),

13
• zastosowanie wielu środków stylistycznych:
– epitety, np. ciemny tunel, ogromne drzewa, sczerniałe liście,
– animizacje, np. „drzewa, schylone nad nimi, przysłuchują się uważnie”,
– wyliczenie: „jakieś dziwne odgłosy, pomruki, stąpania, spieszną krzątaninę”,
• określenie nastroju (tajemniczy, ponury, pełen grozy, niezwykły),
• sposób budowania nastroju (narastająca ciemność, bezlistne drzewa, cisza przerywana odgłosami niewidocznych
stworzeń, ogromne pajęczyny).
5. Praca domowa.
Zredaguj opis wymyślonego przez ciebie miejsca, które mogłoby się znaleźć na trasie wędrówki Bilba i jego towa-
rzyszy. Nadaj mu odpowiednią nazwę.

14
 J.R.R. Tolkien, Hobbit
Temat: „W pewnej norze ziemnej mieszkał sobie pewien hobbit”.
Charakterystyka Bilba Bagginsa
Scenariusz lekcji dla klasy 6
(czas realizacji – 1 godzina lekcyjna)

Cele wynikające z podstawy programowej. Uczeń:

 yszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (I.2.2),
w
charakteryzuje bohaterów w czytanych utworach (I.1.9),
dokonuje selekcji informacji (III.1.4),
przedstawia własne rozumienie utworu (I.1.17).

Metody, techniki:
praca z tekstem, dyskusja

Formy pracy:
indywidualna, zespołowa
102 Propozycje opracowania lektur omawianych w całości
Materiały:
załącznik 3 Przykładowe
Przykładowe wypełnienie
wypełnienie załącznika 8: załącznik 3 :
PRZED WYPRAWĄ W CZASIE WYPRAWY PO POWROCIE Z WYPRAWY

Przygotowanie: Tryb życia – wygoda i dostatek – nieustanne – powrót do dawnych

– niechęć do zmian przemieszczanie się nawyków
Uczniowie zaznaczają w domu fragmenty powieści, – przywiązanie do z miejsca na miejsce – gotowość do zmian
domu i dotychcza- – niewygody – niedalekie
w których jest zaprezentowana postać Bilba Bagginsa. sowych nawyków – niedojadanie wyprawy (do elfów
– zburzony spokój z Rivendell)
Tok lekcji: Zajęcia, – palenie fajki – zdobywanie – pisanie pamiętnika
umiejętności – przygotowywanie żywności – opowiadanie
1. Pochodzenie bohatera, jego rodzina – uczniowie smacznych posiłków – czuwanie o przeżytych
– gromadzenie – posługiwanie się przygodach
wyszukują informacje w tekście, podają odpowied- zapasów bronią – wydawanie
nie cytaty. – jedzenie – walka pieniędzy,
– czytanie – bezszelestne zwłaszcza na
2. Wygląd bohatera – uczniowie wyszukują informa- – przyjmowanie gości poruszanie się prezenty dla
– spokojne zabawy – silny głos krewnych
cje w tekście, podają odpowiednie cytaty. – śpiew – przyjmowanie
– rozmowy ze gości i odwiedzanie
3. Uczniowie określają tryb życia, zainteresowania, współtowarzyszami znajomych
zajęcia, osobowość, cechycharakteru, umiejętności – stawanie się
niewidzialnym
Bilba Bagginsa ( załącznik 3 ). dzięki znalezio-
nemu w grocie
4. Zwrócenie uwagi na rolę pierścienia w kształto- pierścieniowi
waniu się osobowości Bilba. Cechy – lenistwo – odwaga – mądrość życiowa
osobowości – wygodnictwo – spryt – doświadczenie
Uczniowie z pewnością już wcześniej zauważą zna- – wesołe usposobienie – pomysłowość – fantazja
czenie pierścienia. Należałoby zwrócić ich uwagę na – gościnność – lojalność wobec – hojność
– łakomstwo współtowarzyszy – gościnność
następujące sprawy: – poczciwość – ciekawość – przyjacielskość
– gapowatość – wyrozumiałość – otwartość
• w jakich okolicznościach Bilbo zdobył pierścień, – ufność dla czyichś wad – serdeczność
• dlaczego postanowił go zatrzymać, – przyziemność i słabości
– realizm – czujność
• w jakich sytuacjach się nim posługiwał, – opanowanie – ostrożność
• w jaki sposób posiadanie pierścienia wpłynęło na – spokój – nieufność
jego osobowość. – lękliwość – odporność na trudy
– tchórzliwość życia
Zaznaczmy, że początkowo pierścień ma na Bilba nie – wytrwałość
tylko negatywny wpływ. – poczucie solidarno-
ści z grupą
Dzięki mocy pierścienia Bilbo staje się odważniejszy, – odpowiedzialność
za przyjaciół
bardziej pomysłowy i sprytny. – rozwaga
Pierścień pozwala mu uwierzyć w siebie, przekonać – bystrość umysłu
– uczciwość
się o tym, że on, zasiedziały hobbit domator, jest – optymizm
zdolny do niezwykłych czynów.
15
 PRZED WYPRAWĄ W CZASIE WYPRAWY PO POWROCIE Z WYPRAWY

Tryb życia
załącznik 3

Załącznik 8

Zajęcia, umiejętności

16
Cechy osobowości
 J.R.R. Tolkien, Hobbit
Temat: „Ale ty, mam nadzieję, wszystko zrozumiałeś”.
Niezwykły narrator niezwykłej opowieści
Scenariusz lekcji dla klasy 6
(czas realizacji – 1–2 godziny lekcyjne)

Cele wynikające z podstawy programowej. Uczeń:

c harakteryzuje narratora w czytanych utworach (I.1.9),
rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz wskazuje ich funkcje w utworze (I.1.10),
rozróżnia i wyjaśnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach, ze szczególnym uwzględnieniem ich w
utworach fantasy (I.1.2),
rozpoznaje czytany utwór jako baśń lub powieść oraz wskazuje jego cechy gatunkowe; rozpoznaje odmiany po-
wieści, np. fantasy,
przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia (I.1.17),
uczestniczy w rozmowie na zadany temat (III.1.1),
tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: tekst o charakterze argumentacyjnym (III.2.1).

Metody, techniki:
praca z tekstem, praca ze słownikiem, dyskusja

Formy pracy:
indywidualna, zespołowa

Tok lekcji:
1. Przypomnienie wiadomości o rodzajach narracji w utworach epickich:
• narrator trzecioosobowy, obiektywny, wszechwiedzący, nienależący do świata przedstawionego,
• narrator pierwszoosobowy, subiektywny, uczestnik wydarzeń.
2. Charakterystyka narratora występującego w powieści Tolkiena.
• W jaki sposób zaznacza on swoją obecność?
– wypowiedzi w 1. osobie liczby pojedynczej, np. „żałuję, że z braku czasu nie mogę powtórzyć kilku opowieści”,
„nie miałem dotąd czasu o tym opowiedzieć”, „możecie mi wierzyć”, „z przykrością muszę powiedzieć”;
• Jak zaznacza obecność odbiorcy?
– zwroty do adresata w formie 2. osoby liczby pojedynczej i mnogiej, np. „wierzcie mi albo nie wierzcie”, „tymcza-
sem opowiem wam”, „jeżeli jesteście ciekawi”, „uśmiałbyś się na widok”;
• Jaka jest jego wiedza o świecie przedstawionym? Co o tym świadczy?
– narrator jest wszechwiedzący, zna nie tylko obecną sytuację bohaterów, ale także ich przeszłość, wie, co czują
i myślą, doskonale się orientuje w przestrzeni, którą pokonują, np. „[Elrond] miał co prawda to i owo do zarzucenia
krasnoludom, bo nie pochwalał ich miłości złota, ale smoka i smoczego okrucieństwa nienawidził gorąco”, „wiele
ścieżek prowadziło w góry i wiele przełęczy otwierało przez nie przejście, lecz większość tych dróg była tylko zwod-
niczą pułapką. Tam na nizinie – myślał Bilbo – trwa lato”;
• Co zapewnia mu tę wszechwiedzę?
– podąża śladem bohaterów, np. „żałuję, że z braku czasu nie mogę wam powtórzyć chociaż kilku opowieści”;
• W jaki sposób sugeruje, że opisywany świat i bohaterowie są mu bliscy?
– używa wskazujących na to określeń, np. „nasi podróżni”;
• Jak można nazwać narratora, który w taki właśnie sposób snuje opowieść?
– gawędziarz,
– bajarz.

17
Biorąc pod uwagę zainteresowania Tolkiena literaturą średniowieczną, można przypuszczać, że wykreował narrato-
ra podobnego do dawnych bardów lub rybałtów snujących opowieści o rycerskich przygodach i bohaterskich czy-
nach, dlatego w dalszej części lekcji można poszukać innych cech powieści Tolkiena, które zbliżają ją do średnio-
wiecznej epiki rycerskiej. Nie należy jednak zapominać o baśniowym klimacie utworu, tym bardziej, że sam Tolkien
bardzo wysoko cenił ten gatunek epicki. Posłużę się raz jeszcze fragmentem książki Michała Błażejewskiego, który
następująco streszcza główne tezy wykładu Tolkiena, wygłoszonego 8 marca 1939 roku w Oksfordzie: „Baśń jest
gatunkiem literackim godnym najwyższego szacunku. Nie można mówić, iż jest to literatura wyłącznie dla dzieci
– taka postawa świadczy bowiem i o degradacji samej baśni, i o degradacji sposobów jej badania. Baśń jest bliska
mitowi, tak jak on wyrasta z najtajniejszych ludzkich pragnień pokonania czasu i przestrzeni [...]. Baśń dostarcza
przeżyć nieporównanie wznioślejszych niż inne gatunki literackie. Pozwala zobaczyć świat w jego prawdziwym
wymiarze – nie bawi się w alegorie, nie pseudonimuje otaczającej nas rzeczywistości. Mówi o tym, co wieczne,
niezmienne, ujawnia podstawowe mechanizmy życia. Zachęca do wyrwania się z krępującego nas świata fałszu
i pozorów i przynosi nam obietnicę pomyślnego zakończenia wszelkich trosk”1.
3. Zwrócenie uwagi na charakter przygód, które polegają na nieustannym zmaganiu się z przeciwnościami losu,
pokonywaniu przeszkód, walce ze złem (uczniowie podają przykłady) oraz na tym, że bohaterowie w tych zmaga-
niach posługują się typowo rycerską bronią – mieczami, które (podobnie jak miecze sławnych rycerzy) mają imio-
na, np. Żądło (mieczyk Bilba), Orkrist, Glamdring.
4. Rola pieśni (niegdyś właśnie w formie pieśni przekazywano opowieści o wielkich czynach i niezwykłych przygodach):
• zachęca do działania – pieśń krasnoludów, którzy gościli u Bilba, obudziła w nim pragnienie wyruszenia w świat
i zdobycia skarbu („Gdy tak śpiewali, Bilbo poczuł, że budzi się w nim miłość do pięknych rzeczy [...]. Coś z dziedzi-
ctwa Tuków ocknęło się w hobbicie, zapragnął ruszyć w świat [...]”),
• charakteryzuje postaci, np. zdradza poczucie humoru elfów („wśród drzew wybuchł śpiew podobny do kaskad
śmiechu”), prostactwo i agresywność goblinów („gobliny zaczęły straszliwą pieśń”),
• dodaje otuchy i siły w trudnych chwilach – piosenka Bilba o pająkach („zebrał całą odwagę i zaśpiewał”),
• towarzyszy pracy – elfy leśne śpiewają, zrzucając beczki w nurt rzeczny, krasnoludy – przy sprzątaniu ze stołu
i myciu naczyń w czasie gościny u hobbita,
• towarzyszy biesiadowaniu – pieśń krasnoludów w czasie wizyty u Beorna,
• poprawia nastrój – pieśń elfów w czasie oblężenia Samotnej Góry rozrzewniła nawet ukrywajace się w jej wnę-
trzu krasnoludy („A gdy melodia dotarła do uszu krasnoludów, rzekłbyś, powietrze pocieplało i zapachniało nikłą
wonią leśnych kwiatów rozkwitających o wiośnie. [. . .] Wobec tego krasnoludy również pościągały harfy i inne
instrumenty wyszukane w skarbcu, by muzyką rozchmurzyć wodza”),
• wita gości – śpiewy elfów z doliny Rivendell („[...] Bilbo usłyszał elfy śpiewające wśród drzew, jak gdyby od pożeg-
nania z nimi nie przerwały pieśni”).
5. Przypomnienie cech baśni:
• elementy fantastyczne,
• motywy wędrowne,
• walka dobra ze złem zakończona zwycięstwem dobra.
6. Wyodrębnienie fantastycznych elementów świata przedstawionego. Pokrótce przypominamy elementy, które
były szczegółowo omawiane na poprzednich lekcjach, a więc przede wszystkim postaci, ale także magiczny pier-
ścień, czarodziejska moc zaklęć ukrytych w znakach runicznych, przemiana trolli w skały pod wpływem światła
dziennego itp. Zastanawiamy się również nad tym, jakie typowe elementy baśniowego świata wprowadza Tolkien
do swej opowieści. Z tym zadaniem uczniowie na pewno nie będą mieć kłopotów i z łatwością wskażą czarodzieja,
elfy, smoki, mówiące zwierzęta i inne.
7. Podział świata przedstawionego na świat dobra i zła.
Dyskusja o postawach krasnoludów, a zwłaszcza Thorina.
• Pod wpływem czego Thorin się zmienia?
• Jakim się staje towarzyszem, władcą?
• Jak się zachowuje w czasie negocjacji z ludźmi?
• Jak reaguje na czyn Bilba? (ukrycie arcyklejnotu i samowolne przekazanie go ludziom)
• Jaki los go spotyka?
1
M. Błażejewski, op. cit., s. 34–35.

18
• Co jednak w końcu Thorin zrozumie i jak da temu wyraz?
Wskazana byłaby dyskusja na temat tego, w czym się najpełniej wyraża walka dobra ze złem w powieści Tolkiena.
Należy zwrócić uwagę uczniów na to, że kwestia walki dobra ze złem to nie tylko zmagania z trollami, goblinami
czy Smaugiem, nie tylko wielka bitwa pięciu armii, ale także wewnętrzna walka z samym sobą, ze swoimi ułom-
nościami: egoizmem, chciwością, żądzą władzy, tchórzostwem.
Należy jednak pamiętać, że książka Tolkiena to powieść, która jest przede wszystkim pochwałą przygody.
8. Praca domowa.
Zbierz w formie tabeli argumenty potwierdzające lub obalające tezę, że warto przeżyć w życiu choćby jedną praw-
dziwą przygodę. To zadanie ma przygotować uczniów do redagowania pracy stylistycznej na temat Czy warto prze-
żyć w życiu choćby jedną prawdziwą przygodę?

19