Części mowy

Odmienne części mowy Nieodmienne części mowy

Część mowy Znaczenie Część mowy Znaczenie
Rzeczownik Nazywa rzeczy ( przedmioty), Przysłówek Określa różne właściwości cech,
istoty żywe, zjawiska, pojęcia, czynności, stanów.
czynności, cechy. Pytania przysłówka:
jak?, (w jaki sposób?), gdzie ( skąd?,
Pytania rzeczownika: kto?, co? dokąd, którędy), kiedy?(jak długo?,
Odmiana rzeczownika to deklinacja. odkąd?)
Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i Podział ze względu na znaczenie:
liczby oraz są określane pod względem rodzaju. - miejsca, np. daleko, blisko,wysoko, nisko, polami;
Podział rzeczowników: - czasu, np. dziś, wczoraj, rano, chwilami, wcześnie, latem;
- osobowe, np. kolega, siostra, nauczyciel; - sposobu, np. nagle, pieszo, szybko, cicho;
- nieosobowe, np. kot, krowa, owad; - stopnia i miary, np. mało, dużo, trochę, ciut, ciut.
- żywotne, np. jesiotr, sikorka, niedźwiedź;
- nieżywotne, np. ławka, obrus, szafa;
- własne,np. Wałbrzych, Jan Nowak, Odra;
- pospolite, np. miód, rzodkiewka, skowronek Przysłówki przeciwnie, bynajmniej, przenigdy,
które w zdaniu określają postawę mówiącego to
Przykładowa odmiana rzeczownika przysłówki przeczące.
rodzaju męskiego.
Liczba pojedyncza
Mianownik kto?co? chłopiec
Dopełniacz kogo? czego? chłopca
Celownik komu? czemu? chłopcu
Biernik kogo? co? chłopca
Narzędnik kim? czym? chłopcem
Miejscownik o kim? o czym? chłopcu
Wołacz O! chłopcze!

Liczba mnoga
Mianownik kto?co? chłopcy
Dopełniacz kogo? czego? chłopców
Celownik komu? czemu? chłopcom
Biernik kogo? co? chłopców
Narzędnik kim? czym? chłopcami
Miejscownik o kim? o czym? chłopcach
Wołacz O! chłopcy!

Czasownik Oznacza czynności lub stany Przyimek Wskazuje na związki między

Pytania czasownika: rzeczownikiem a inną częścią
co robi? co się z nim dzieje? mowy.
Odmienia się przez osoby, liczby, czasy, tryby,
Podział przyimków ze względu na budowę
strony i rodzaje: męski, żeński i nijaki w liczbie
-proste: bez, do, nad, pod, na, o, od, przez,u, w, z, za, dla;
pojedynczej oraz męskoosobowy
-złożone: beze, nade, pode, przede, we, ze, spod, ponad, zza,
i niemęskoosobowy w liczbie mnogiej.
spoza, około, dookoła, dlaczego.
Odmiana czasownika to koniugacja
Aspekty czasownika:
- dokonany (czynność, która w danym momencie została
zakończona), np. Zjadłem obiad.
- niedokonany ( czynność, która w danym momencie trwa),
np. Czytam książkę.
Tryby:
- oznajmujący,np. Pojadę do Wrocławia.
- rozkazujący, np. Porozmawiajmy!

- przypuszczający, np. Pojechałbym do Wrocławia.

Strony:
- czynna, np. Ewa czesze się.
- bierna, np. Ewa jest czesana przez matkę.
(czasowniki, które mogą występować w stronie czynnej i biernej to
czasowniki przechodnie, te zaś, które występuję tylko w stronie
czynnej to czasowniki nieprzechodnie)
Formy nieosobowe czasownika:
- bezokolicznik, np. biegać, uczyć, sprzątać;
- formy zakończone na – no, -to, np. zrobiono, krzyknięto;
- czasowniki niewłaściwe, np. można, trzeba; szkoda, należy;
- imiesłowy( patrz: strona: Imiesłowy)

Przymiotnik Określa cechy, właściwości Partykuła Wzmacnia rozkaz, pytanie,

(przymioty) życzenie, przypuszczenie.
Pytania przymiotnika:
jaki?, jaka?, jakie,
jacy?,który?,która?, które?, czyj?,
 czyja?, czyje? Podział partykuł:
Przymiotniki odmieniają się przez - pytające: czy, - li;
przypadki, liczby i rodzaje, - przeczące: nie, ani, ni, wcale;
a przymiotniki jakościowe stopniują się. - twierdzące: tak, istotnie, owszem, doprawdy, zaiste, istotnie,
wszak;
Podział przymiotników ze względu na
- rozkazujące: niech, oby, bodaj;
znaczenie: - życzące: oby, bodaj, niech, niechaj;
- jakościowe ( nazywają bezwzględne cechy), np. brzydki, - wątpiące: chyba, pewnie, może, rzekomo, niby;
gruby, głupi, czerwony;
- przypuszczające: by, by, byś, byśmy, byście;
- relacyjne - nazywają względne cechy i określają:
a) materiały, z których coś jest wytworzone,np. szklany, - wzmacniające, np. no, -że, nawet, - ć, tam;
mosiężny; - ograniczające, np. tylko, choć, jedynie;
b) przynależność, np. domowy, wałbrzyski;
c) czynność lub stan, np., zdrowy.
- mnożne, np. - kroć;
- nieokreślone, np. bądź, lada, byle, - kolwiek,, -ś.
Podział przymiotników ze względu na
odmianę:
- nieodmienne
a) (pochodzenia obcego), np. maksi, mini, stereo;
b) rodzaju męskiego niemające końcówek w mianowniku
liczby pojedynczej, np. rad, wart, ciekaw

- odmienne

Liczebnik Oznacza liczbę, kolejność, ilość, Wykrzyknik Wyraża emocje, naśladuje

miejsce w szeregu. dźwięki.
Pytania liczebnika:
ile?, który?, który z kolei? Podział wykrzykników ze względu na
Liczebniki odmieniają się przez budowę:
przypadki.
Podział ze względu na budowę - właściwe (pierwotne), np. ach!, och!, hej!,
- główne, np. jeden, pięć, sto, kilka, kilkadziesiąt; hop!, halo!
- zbiorowe, np. siedmioro, kilkoro; - pochodne, np. precz!, zaiste!, wara!, olaboga!,
- ułamkowe, np. jedna trzecia, połowa, półtora; ratunku, na pomoc!, dzień dobry!
- określające kolejność
a) porządkowe, np. pierwszy, setny;
b) mnożne, np. pojedynczy, potrójny;
c) wielokrotne, np. dwukrotny, parokrotny;
d) wielorakie, np. czworaki, trojaki, wieloraki.

Zaimek Zastępuje rzeczownik, Spójnik Łączy, spaja wyrazy lub zdania.

przymiotnik, liczebnik,
przysłówek Podział spójników ze względu na budowę:
Zaimki odpowiadają na pytania, tych - proste: i, a, lecz, że, gdy, by, iż, bo, lecz, że.
- złożone: albowiem, chociaż, mimo że, bowiem,
części mowy, które zastępują. ponieważ, chociaż, gdy, kiedy, gdyż
- zaimki rzeczowne, np. ja, ty, oni, my, wy, kto, co, coś,
nikt

- zaimki przymiotne, np. twój, mój, wasz, nasz, taki,

każdy, żaden;

- zaimki liczebne, np. ile, tyle, ileś;

- zaimki przysłowne, np. tu, tam, tędy, gdzie, stamtąd,
wtedy.