SCENARIUSZ LEKCJI POŚWIĘCONYCH OMÓWIENIU LEKTURY

„HOBBIT, CZYLI TAM I Z POWROTEM”

JOHNA RONALDA REUELA TOLKIENA

opracowała mgr Renata Jarząbek

Temat 1: Okoliczności powstania utworu Johna R. R. Tolkiena „Hobbit, czyli tam

i z powrotem”.

Cele lekcji
Uczeń:
 Zna treść lektury,
 Zna genezę utworu,
 Posługuje się tekstem i mapami autora,
 Umie wyodrębnić elementy fabuły utworu,
 Umie samodzielnie zredagować notatkę,
 Poprawnie pod względem językowym wypowiada się na temat lektury, ujawniając swoje
wrażenia.

Metody: pogadanka, praca z tekstem, analiza fabuły

Pomoce: książka J. R. R. Tolkiena „Hobbit, czyli tam i z powrotem” / wyd. ISKRY /,

M. Ziółkowska – Sobecka „Wśród pisarzy i książek”, poradnik dla nauczycieli języka
polskiego w klasach IV – VI, wyd. ARKA 2000

Przebieg zajęć

1. Sprawdzenie znajomości lektury – kartkówka.

2. Informacje o autorze i okolicznościach powstania utworu.
- analiza noty biograficznej w podręczniku,
- analiza informacji we wstępie do wydania powieści,
- uzupełnienie nauczyciela.
3. Redagowanie krótkiej notatki biograficznej.
4. Wyodrębnianie elementów fabuły.
- bohaterowie – główni: Bilbo Baggins, Gandalf, krasnoludy,
drugoplanowi: trolle, gobliny, Beorn, .......
- czas – „dawno, dawno temu, w czas dla świata spokojny” / czas legendarny /,
- miejsce – Hobbiton – Pagórek, Dzikie Kraje,
- akcja – wątek główny: wyprawa przeciw Smaugowi, zdobycie skarbu,
wątki poboczne: historia hobbita, elfów, itp.
- narracja - trzecioosobowa,
- narrator – trzecioosobowy, wszystkowiedzący,
- kompozycja – opowiadania, opisy, charakterystyki / pośrednie i bezpośrednie /,
dialogi, monologi, legendy / podania /.
5. Kim jest hobbit? – cytat ze s. 6 / „Hobbici są – czy może byli – małymi ludźmi,
mniejszymi od krasnoludów – różnią się też od nich tym, że nie noszą brody – lecz
znacznie większymi od liliputów. ( ... )” /
6. Zapis cytatu do zeszytu.
 7. Praca domowa – przypomnieć przygody hobbita. Przygotować cytaty.

Temat 2 – 3: „Najtrudniej poznać jest siebie”, czyli o przygodach hobbita Bilba

Bagginsa.

Cele lekcji
Uczeń:
 umie korzystać z utworu, posługuje się cytatami,
 umie uogólniać treści,
 umie wysnuwać wnioski na podstawie treści fragmentów,
 umie zredagować notatkę w postaci tabeli,
 umie ocenić postępowanie bohatera, uzasadniając swój sąd,
 dostrzega zależność między działaniem a poznawaniem siebie,
 rozumie trudność poznania człowieka ze względu na złożoność jego psychiki
/ ścieżka filozoficzna: Starożytne wezwanie: „Poznaj samego siebie a zawsze
aktualne pytania: Kim jestem? Skąd pochodzę? Dokąd zmierzam?”/,
 efektywnie współpracuje z zespołem.

Metody: praca w grupie – praca z książką, analiza, wnioskowanie

Pomoce: lektura, instrukcje, duże arkusze papieru, mazaki

Przebieg lekcji
1. Przydzielenie zadań grupom.
2. Badanie i interpretacja. Przekształcanie.

GRUPA I

Instrukcja: Zbierzcie materiał słownikowy opisujący Bilbo Bagginsa przed wyruszeniem na

wyprawę.
Na wykonanie zadania macie 15 min.
Wybierzcie osobę, która odpowiednio zaprezentuje efekty Waszej pracy.

Uwaga: Jeśli uczniowie nie znają, można wprowadzić pojęcia „sybaryta”, „domator”.

GRUPA II

Instrukcja: Uzupełnijcie tabelę, uwzględniając podane zagadnienia. Rozszerzcie o konkrety

 część uzasadniającą.
Na wykonanie zadania macie 15 min.
Wybierzcie osobę, która odpowiednio przedstawi efekty Waszej pracy.

Cechy charakteru hobbita, wartości,

Uzasadnienie: fakty, argumenty
motywy postępowania
decyzja o wyruszeniu
/ np.: ciekawość, chęć przygody, może chęć
wzbogacenia się, „genetyczne obciążenie” /

spotkanie z trollami
/ np.: pomysłowość, waleczność, chęć
sprawdzenia się / - / np.: próba kradzieży sakiewki /
- / np.: odwracanie uwagi trolli, „zagadywanie” /

/ np.: odwaga, niepoddawanie się,
waleczność, pomysłowość, wytrwałość,
pokonywanie własnej słabości /
zetknięcie z Gollumem
- / np.: odwracanie uwagi stwora zagadkami/
- / np.: chęć walki przy pomocy mieczyka /
- / np.: wyczekanie właściwego momentu do ucieczki /

GRUPA III

Instrukcja: Uzupełnijcie tabelę, uwzględniając podane zagadnienia. Rozszerzcie o konkrety

część uzasadniającą.
Na wykonanie zadania macie 15 min.
Wybierzcie osobę, która odpowiednio przedstawi efekty Waszej pracy.

Cechy charakteru hobbita, wartości, Uzasadnienie: fakty, argumenty

motywy postępowania

spotkanie z wilkami
/ np.: pokonywanie własnych słabości,
determinacja, itp. /. - / np.: wdrapanie się na drzewo /
- / np.: utrzymanie się przy orle /

uwięzienie przez pająki

/ np.: lojalność, solidarność, pokonanie - / np.: decyzja o pomocy uwięzionym krasnoludom /

słabości, spryt, pomysłowość, waleczność / - / np.: opracowanie planu działania /
- / np.: odciąganie pająków od pajęczyn /
- / np.: wdrapywanie się na drzewa /
- / np.: walka ze strażnikami /

/ np.: j.w., podjęcie ryzyka, ostrożność,
spostrzegawczość, logiczne myślenie,
wytrwałość /
pobyt w więzieniu u elfów
- / np.: opracowanie planu ucieczki /
- / np.: zorganizowanie ucieczki /

GRUPA IV

Instrukcja: Uzupełnijcie tabelę, uwzględniając podane zagadnienia. Rozszerzcie o konkrety

część uzasadniającą.
Na wykonanie zadania macie 15 min.
Wybierzcie osobę, która odpowiednio przedstawi efekty Waszej pracy.

Cechy charakteru hobbita, Uzasadnienie: fakty, argumenty

wartości, motywy postępowania

/ np.: spryt, odwaga, chęć wzbogacenia,
spostrzegawczość /
spotkania ze smokiem
- / np.: rozmowa ze smokiem /
- / np.: kradzież Arcyklejnotu /
- / np.: dostrzeżenie czułego miejsca /

udział w podziale skarbów

/ np.: współczucie, uświadomienie faktu,
iż nie zawsze bogactwo jest wartością, - / np.: zrzeczenie się części na rzecz skrzywdzonych ludzi /
chęć pomocy potrzebującym, rozwaga /

/ np.: uświadomienie wartości życia jako
wartości najwyższej, uświadomienie wagi
pokoju, asekuracja, ale i chęć ochrony
króla elfów, przywiązanie do
współtowarzyszy /
udział w wojnie
- / np.: rezygnacja z Arcyklejnotu na rzecz pokoju /
- / np.: zajęcie miejsca na Kruczym Wzgórzu /
- / np..: „Już bym wolał, żeby Smaug dalej leżał na tych
przeklętych skarbach, niż żeby się dostały tym nikczemnym
potworom i żeby stary Bombur, Balin, Fili i Kili z całą
kompanią zginęli tak marnie. Szkoda też Barda, ludzi znad
Jeziora i wesołych elfów.”

GRUPA V

Instrukcja: Dokonajcie zestawienia zysków i strat hobbita Bilba Bagginsa poniesionych w

wyniku wyprawy z krasnoludami / np. w tabeli /.
Na wykonanie zadania macie 15 min.
Wybierzcie osobę, która odpowiednio przedstawi efekty Waszej pracy.

Np.:
 Co stracił Bilbo? Co zyskał Bilbo?

- rok wygodnego, spokojnego, - poznał Dzikie Kraje,

ustabilizowanego życia
- poznał siebie i swoje możliwości,
- uświadomił sobie, ze wiele potrafi,
- zrozumiał, że tak naprawdę żaden
skarb nie jest wart życia,
- zyskał nowych przyjaciół,
- nauczył się obdarzać innych, np. króla
elfów w dowód przyjaźni i w podzięce
za gościnę łańcuchem od wodza
krasnoludów Daina,
- docenił wartość domu,
- uświadomił sobie, że jest tylko
maleńką cząstką wielkiego świata,
- napisał wspomnienia.

3. Prezentacja pracy grup. Porównanie efektów / głównie grupy I i V /.

4. Hierarchizacja „zysków” hobbita. / główny – poznanie siebie /.
5. Zapis tematu lekcji.
6. Wspólne redagowanie notatki zawierającej wnioski z pracy.
np.:
Przed wyprawą Bilbo Baggins był typowym sybarytą – lubił wygodne życie, komfort,
dobre jedzenie i nie gardził bogactwem. Po wędrówce wrócił jako osobnik
doświadczony i bogaty wewnętrznie. Przede wszystkim posiadł wiedzę o sobie samym
– uświadomił, że posiada wiele cech i umiejętności, o których dotąd nie miał pojęcia i
nawet by siebie o nie nie podejrzewał: odwaga, spryt, pomysłowość,
odpowiedzialność, spostrzegawczość, wytrwałość i wytrzymałość na trudy podróży,
solidarność i lojalność.
Ponadto zrozumiał, że bogactwo wcale nie jest tak ważne, jak mu się dotąd wydawało.
Wszystkiego tego dowiedział się o sobie samym Bilbo Baggins w wyniku pokonywania
trudności wędrówki, stawiania czoła niebezpieczeństwom, a nawet śmierci.
7. Praca domowa – Wyszukaj fragmenty dotyczące opisu domu hobbita oraz sytuacje, w
których wspomina on swój dom.

Temat 4: „Choć wędrować każdy rad,

W końcu wraca w dom, do siebie.”

Cele lekcji
Uczeń:
 Umie korzystać z tekstu, cytować,
 Umie porównać i wyciągnąć wnioski,
 Dostrzega znaczenie domu,
 Rozumie symbolikę domu i otwartej przestrzeni w utworze.
Metody: praca z tekstem, analiza, dyskusja

Pomoce: lektura

Przebieg lekcji

1. Budowanie pola semantycznego słowa „dom”.

zrozumienie
bezpieczeństwo
uporządkowane życie

wygoda stabilizacja

dom
miłość

własne miejsce

rodzina bliscy

troska o siebie

2. Obraz domu hobbita na podstawie przygotowanych cytatów.

Wniosek: dom – synonim bezpieczeństwa, spokoju, stabilizacji, ale też pewnej

stagnacji, a nawet nudy spowodowanej powtarzalnym porządkiem
dnia.
3. Funkcjonowanie hobbita poza domem – dyskusja.
- ukazanie istnienia Bilba w dwóch przestrzeniach na zasadzie kontrastu.
- otwarta przestrzeń – synonim niewiadomego, które czeka w nieznanej krainie,
groźba niebezpieczeństwa, ale i zaproszenie do przeżycia
przygody, poznania nieznanego.
4. Analiza cytatów wyrażających tęsknotę Bilba za domem. Zapis wybranego cytatu, np.:
Spał jednak skulony na twardej skale stokroć głębszym snem, niż kiedykolwiek w
puchowym łóżku, w swojej własnej rodzinnej norce. Ale przez całą noc śnił mu się
dom i we śnie wędrował po jego pokojach, szukając czegoś, czego nie mógł znaleźć,
i nie mogąc sobie przypomnieć, czego właściwie szuka.

... i marzył – nie pierwszy raz i nie ostatni! – o swojej własnej dalekiej norce i o jej
bogatych spiżarniach. Pogrążony we wspomnieniach boczku, jajek, grzanek i masła,
nagle poczuł jakieś dotknięcie.

Jakże bym chciał znaleźć się znowu w mojej własnej norce, przy ciepłym kominku
i jasnej lampie!
 5. Sformułowanie ogólnego wniosku wynikającego z lekcji, np.: Dopiero gdy coś
utracimy, dostrzegamy tego walory.
6. Praca domowa. – Wypisać postacie występujące w utworze. Wyszukać cytaty je
opisujące.

Temat 5: Dobro i zło w powieści i ich symbole.

Cele lekcji
Uczeń:
 wyodrębnia elementy świata przedstawionego,
 dokonuje selekcji materiału,
 uzasadnia swoje sądy i opinie.

Metody: praca z tekstem, dyskusja

Pomoce: lektura

Przebieg lekcji
1. Wstępna rozmowa o postaciach w utworze. Analiza cytatów o ich wyglądzie,
zwyczajach.
2. Porządkowanie postaci z lektury wg kryterium dobra i zła.

Dobre – hobbit, krasnoludy, elfy – Elrond, orły, Bard, Beorn

Złe – wilki ( wargowie ), gobliny, trolle, pająki, elfy, smok

W wyniku dyskusji, dlaczego te postacie są tak przyporządkowane, ujawni się, że
niektóre nie są tak jednoznaczne, jak to bywa w baśniach, np.: krasnoludy, elfy.

3. Jakie wartości przyświecały bohaterom? – zapis w formie tabeli.

dobro zło

Postaci - elfy, - trolle,

reprezentujące - orły, - gobliny,
- Beorn, - Gollum,
- krasnoludy, - pająki,
- Gandalf - smok

Wartości, motywy Walczą o bezprawnie zabrane Są złośliwi dla zasady, okrutni,

 działania skarby, pomagają w walce ze złem bezwzględni, chciwi, bawi ich
cudze cierpienie.

4. Jakie efekty przyniosło starcie dobra ze złem?

Cytat: ( postać Gandalfa )
Okazało się, że uczestniczył w wielkiej naradzie dobrych czarodziejów, mędrców i
mistrzów białej magii i że wreszcie udało im się wypędzić Czarnoksiężnika z jego
mrocznej fortecy w południowej części Puszczy... / str. 229 /

biała magia – magia polegająca na czynnościach zręcznościowych, jawnych; kuglarstwo

czarna magia – fraz. wg dawnych wierzeń: umiejętność wywoływania skutków

rzekomo nadnaturalnych przy pomocy demonów; czarnoksięstwo;
przen.,pot.: rzecz zupełnie dla kogoś nieznana, trudna do pojęcia,
niezrozumiała.
/ słownik języka polskiego /
5. Dyskusja nad wymową dalszej części cytatu. / str. 229 /.
6. Zapis wniosku, np.: Walka dobra ze złem trwa do dziś.

Temat 6: Cechy powieści Johna R. R. Tolkiena jako utworu ... ( fantasy )

Cele lekcji
Uczeń:
 zna cechy gatunków literackich,
 wyodrębnia cechy gatunkowe utworu,
 uzasadnia swoje sądy,
 rozumie pojęcie „fantasy”,
 zna cechy gatunkowe utworu fantasy,
 redaguje notatkę.

Metody: analiza pod kierunkiem nauczyciela

Pomoce: lektura

Przebieg lekcji

1. Pogadanka wstępna – odniesienie do elementów świata przedstawionego.

2. Określanie cech elementów świata przedstawionego:

- postaci - baśniowe,
- miejsca – nieco baśniowe, ale zbliżone cechami do świata realnego
- motywy – baśniowe, mityczne, science fiction

3. Zapis wniosków w postaci tabeli.

 Cechy gatunkowe Uzasadnienie

 miejsca „nieco” baśniowe, pełne grozy,

np.: jaskinie, lochy,
 postaci, np.: elfy, trolle, krasnoludy,
smoki,
 motywy:
 walka dobra ze złem,
 poszukiwanie skarbu,
 wędrówki,
 czyhające niebezpieczeństwa,
baśni
 czarodziejskie przedmioty –
pierścień zapewniający
niewidzialność ( jak czapka –
niewidka ),
 pokonywanie smoka strzegącego
skarbu,
 mówiące ptaki,
 czarodziej Gandalf

mitu
/ staroangielski, skandynawski, grecki /
 odniesienie do prapoczątków
kształtowania się rzeczywistości, ładu
moralnego, systemu norm moralnych,
 motyw „słabego miejsca” ( jak pięta
Achillesa ) u smoka,
 motyw „labiryntu” – jedyna droga
bezpiecznego pokonania Mrocznej
Puszczy,
 nazwy postaci

science fiction  czary Gandalfa – wyćwiczone

umiejętności, a nie nadprzyrodzone cechy
( biała magia ),
 potęga Beorna

Takie połączenie elementów fabuły charakteryzuje utwór fantasy, który sytuuje się między
baśnią o rodowodzie ludowym a fantastyką naukową.

4. Uzupełnienie luki w temacie.

5. Praca domowa / tematy do wyboru /

1/ Czy można polubić hobbita Bilba Bagginsa? – rozprawka.

2/ Polskie krasnoludki i Tolkienowskie krasnoludy – charakterystyka porównawcza.
 INDEKS

Arcyklejnot / Serce Góry / - s.183,

Beorn - s.92 – 93, 95 – 96, 223, 226
dom /tęsknota / - s. 29, 47, 51, 55, 57, 90, 123, 137, 227, 230
elfy - s. 43,
-„leśne” / w Mrocznej Puszczy/- s. 132, 133, 134, 139,
Elrond - s. 44,
Gandalf - s. 8, 36, 54, 78, 84,
gobliny - s. 50 – 54, 72 – 73, 74, 79, 83, 85,
Gollum - s. 59 – 60,
hobbit - s. 6, 58, 113, 125,
krasnoludy - s. 30, 113,165, 24,
miecze - s. 45 / Orkrist, Glamdring /,
Mroczna Puszcza - s. 106, 112 –114,
Orły - s. 83, 223,
pająki - s. 124 – 127,
przygody - s. 7, chęć wyruszenia – s. 16,
smoki - s. 23; Smaug – s. 166, 168,
Thorin / śmierć / - s. 222,
wilki - s. 81, 83,
trolle - s. 32, 33, 34, 37,
Żądło / mieczyk Bilba / - s. 59, 123

Pozdrowienia

Oby jego broda rosła bujnie!

Oby wam brody nigdy nie wyłysiały!

Oby cień twój nigdy się nie skurczył. / król elfów do Bilba /

Gdziekolwiek zawędrujecie, bądźcie zdrowi i niech was gniazda wasze przyjmą szczęśliwych u
kresu podróży! / orły do wędrowców /

Niech wiatr niesie wasze skrzydła tam, gdzie słońce żegluje i gdzie przechadza się księżyc!
/ Gandalf do orłów /