Genel Kimya

Principles and Modern Applications

Petrucci • Harwood • Herring
8th Edition

KONU 3: KİMYASAL BİLEŞİKLER

Philip Dutton University of Windsor, Canada Prentice-Hall © 2002

 İÇİNDEKİLER
********* BÖLÜM 3 – KİMYASAL BİLEŞİKLER 65 ************
3.1 PERİYODİK ÇİZELGE – ELEMENTLER / ATOM  MOLEKÜL / BİLEŞİK 66
**Kaba Formül ** Molekül formülü **Yapı Formülü
**İyonik Bileşikler **Formül Kütlesi (Fw) **Molekül Kütlesi (Mw)
**Bileşiğin molü, Molekül yapılı elementlerin molü
3.2 KİMYASAL BİLEŞİK ÇEŞİTLERİ VE FORMÜLLERİ 70
**Kimyasal formülden % bileşim ** % bileşimden kimyasal formülün bulunması
** Yakma analizi
3.3 MOL KAVRAMI VE KİMYASAL BİLEŞİKLER- 73
3.4 KİMYASAL BİLEŞİKLERİN BİLEŞİMLERİN VE ADLANDIRILMASI 8O
3.5 YÜKSELTGENME BASAMAKLARI : KİMYASAL BLŞKLERİN AÇIKLANMASI 82
**Metal ve ametallerin ikili bileşikleri ** İki ametalin bileşikleri ** İkili asitler
**Çok atomlu iyonlar ** Oksiasitler **Karmaşık bileşikler
3.6 KİMYASAL BİLEŞİKLERİN ADLANDIRIMASI 82
3.7 ORGANİK BİLEŞİKLERİN ADLARI VE FORMÜLLERİ 90
**Hidrokarbonlar: Alkanlar, Alkiller, Alkenler, Alkinler **İşlevsel Gruplar
ÖZEL KONU Polimerler - Makromoleküllü Bileşikler
 3-1 Kimyasal Bileşik Çeşitleri ve Formülleri
• Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya
gelerek, kendi özelliğini kaybedip oluşturdukları yeni saf maddeye
bileşik denir.
• Bileşikteki atomların cins ve sayısını ifade etmeye bileşik formülü
denir.
• Su, amonyak, karbon monoksit, karbon dioksit ……. (basit
kimyasal bileşikler)
• Şeker kamışı şekeri, aspirin, C-vitamini (karmaşık bileşikler)
• Bütün bileşikler için genel bir özellik, bileşiklerin iki veya daha
fazla elementten oluşmasıdır.
• Kimyasal bileşiklerde, atomlar arasında iki temel kimyasal bağ
vardır.
• Kovalent bağlar, iyonik bağlar.
• Molekül Bileşikler ve iyonik bileşikler.
 Molekül Bileşikler
• Molekül yapısında bileşik bağımsız moleküller içeren bileşiktir
ve molekülde az sayıda ametal atomları kovalent bağlarla bir
arada tutulurlar.
• Kimyasal formül,
• bileşikte bulunan elementleri
• her elementin bağıl atom sayısını belirtir.

• H2O, CO2

1. Kaba formül
2. Molekül formülü
3. Yapı formülü
 1. Kaba (Empirik=Basit) Formül:
• Bir bileşik için en basit formüldür.
• Bileşikteki atomların cinsini ve oranını belirten formüldür.
• Kaba formüldeki indisler en basit tamsayı oranı şeklinde verilir.
• Bileşik hakkında ayrıntılı bilgi vermez.
• Kaba formül ile bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanamaz.

• P2O5 Kaba formüldür,

• P4O10 molekül formülü

• CH2O, Formaldehit Kaba formülleri aynıdır

• C2H4O2 Asetik asit CH2O
• C6H12O6 Glukoz
 2. Molekül (Gerçek) Formülü:
• Bileşiğin gerçek Molekül Formülüdür.
• Bileşikteki atomların cinsini, oranını ve sayısını belirten
formüldür.
• Atomların birbirlerine nasıl bağlandığını açıklamaz.
• Bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanabilir.
• Bazı durumlarda kaba ve molekül formülleri, formaldehitte CH2O
olduğu gibi aynıdır.
• İyonik bağlı bileşiklerin kaba formülleri ile gerçek formülleri
aynıdır.
• Kovalent bağlı bileşiklerde ise bir tane kaba formüle ait çok sayıda
gerçek formül olabilir.
• HA için C2H4O2(asetik asit) glukoz C6H12O6
 Yapı (Açık) Formülü:
• Bir moleküldeki atomların hangi bağ türleriyle ve hangi
atomların birbirine bağlandığını gösterir.
• Yoğunlaşmış yapı formülü de vardır.
• HA için HC2 CH3COOH ya da CH3CO2H
 Bazı bileşiklerin kaba formülleri
CH2O (Kütle yüzde bileşimi 40.0% C, 6.71% H, 53.3%O)
Molecular M
Formula (g/mol) Name Use or Function

CH2O 30.03 Formaldehite Disinfectant; Biological preservative

C2H4O2 60.05 Asetik asid Acetate polymers; vinegar

( 5% solution)
C3H6O3 90.08 Lactik acid Causes milk to sour; forms
in muscle during exercise
C4H8O4 120.10 Eritroz Forms during sugar
metabolism
C5H10O5 150.13 Ribose Component of many nucleic
acids and vitamin B2
C6H12O6 180.16 Glucose Major nutrient for energy
in cells
Elementlerin renkli toplar şeklinde gösterimi
Bazı moleküllerin renkli toplarla açık formülleri
H2O2 CH3CH2Cl P4O10

CH3CH(OH)CH3 HCO2H
 İyonik Bileşikler
• Bir metalin é vererek katyon olduğu, bir
ametalin ise é alarak anyon olduğu büyük
ölçüde é alışverişiyle meydana geldiği
kabul edilen bileşiklere İyonik Bileşikler
adı verilir.
Formül birimi
• İyonik bileşiklerin formülleri çoğu zaman kaba formülleri ile aynıdır.
Çünkü iyonik bileşikler bağımsız molekül birimlerinden oluşmazlar.

• Katyon ve anyon arasındaki elektronegativite farkı 2,5 dan fazla olan

bileşiklerde meydana gelen elektrostatik çekim gücü iyonik bağın
meydana gelmesindeki en büyük etkendir.

• Bunlar genellikle renksiz katı kristal yapıda suda kolay çözünebilen

bileşiklerdir.
 Sodyum Klorür = NaCl=Yemek Tuzu = Tuz
Na+ ve Cl- iyonları uzayda kristalize YMK (Yüzey Merkezli Küp)
yapısını meydana getirir bu yapı en basit haliyle NaCl formülüne tekabül
eder.
 Anorganik moleküller

S8 P4
Bileşiklerin Sınıflandırılması
 ASİTLER
• Suya H1+ iyonu verebilen bileşiklere asit denir.
• (Cu, Hg, Ag, Pt, Au) metalleri hariç diğer tüm metallerle H2 gazı açığa çıkar.
• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
• Turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar.
• Bazlarla reaksiyona girerek tuz oluştururlar.
• Tadları ekşidir.
• Asidin değerliği: Suya verdiği H+ iyonu sayısıdır.
HBr→H+ + Br– (1) değerlikli
• H2CO3 → 2H+ + CO3–2 (2) değerlikli
CH3COOH → CH3COO– + H+ (1) değerlikli
• Asitin kuvvetliliği: Suda %100 iyonlaşabilen asitlere kuvvetli asit, %100
iyonlaşamayanlara zayıf asit denir.
• Elektrik akımını iyi ileten asitlere kuvvetli asit, iyi iletmeyenlere zayıf asit
denir.
 BAZLAR
• Suya OH- iyonu verebilen bileşiklere baz denir. Metal hidroksitler bazdır.
NH3 : Amonyak bazı
• Kuvvetli bazlar anfoter (Al, Zn) metallerle H2 gazı açığa çıkarırlar.
• Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.
• Turnusol kağıdını maviye boyarlar.
• Asitlerle reaksiyona girerek tuz oluştururlar.
• Tadları acıdır. Ele kayganlık hissi verirler.
• Bazın değerliği: Suya verdiği OH- iyonu sayısıdır.
KOH → K+ + OH- (1) değerlikli
Ca(OH)2 → Ca+2 + 2OH- (2) değerlikli
• Bazın kuvvetliliği: suda %100 iyonlaşabilen bazlara kuvvetli, suda
%100 iyonlaşamayanlara zayıf baz denir.
• Elektrik akımını iyi ileten bazlara kuvvetli, iletmeyenlere zayıf baz denir.
 Tuzlar
• Baz katyonu ile asit anyonundan oluşan bileşiklere tuz adı verilir.
• HCl + KOH → KCl + H2O
• Ca(OH)2 + HCN →Ca(CN)2 + H2O
• CH3COOH + Mg (OH)2 → Mg(CH3COO)2 + H2O
• Kuvvetli asit + Kuvvetli baz → Nötr tuz
• Kuvvetli asit + Zayıf baz → Asidik tuz
• Zayıf asit + Kuvvetli baz → Bazik tuz
 OKSİTLER
Flor haricindeki elementlerin O2 ile yaptığı bileşiklere oksit
adı verilir.
1. Asidik oksit
2. Bazik oksit
3. Nötr oksit
4. Amfoter oksit
5. Peroksit
6. Bileşik Oksit
 1. Asidik Oksitler
Ametallerin oksijence zengin olan bileşiklerine denir.
CO2, SO2, SO3, P2O5 …
a. Su ile asitleri oluştururlar.
CO2 + H2O → H2CO3
b. Bazlarla tuz oluştururlar.
CO2 + 2KOH → K2CO3 + H2O

2. Bazik Oksitler
Genellikle metal oksitler bazik oksittir.
Na2O, CaO, Ag2O, CuO …
a. Su ile bazları oluştururlar.
Na2O + H2O →2NaOH
b. Asitlerle tuz oluştururlar.
K2O + 2HNO3 → 2KNO3 + H2O
 3. Nötr oksit
Ametallerin oksijence eşit veya fakir olan oksitlerine nötr oksit
denir.
• CO, NO, N2O …
a. Asitlerle, bazlarla ve su ile etkileşmezler.
b. Oksijen ile tekrar yakılabilirler.
CO + 1/2 O2 → CO2

4. Amfoter oksit
• Hem asit ile hem de bazla ayrı ayrı reaksiyona girebilen
maddelere amfoter maddeler denir.
• Asitlere karşı baz, bazlara karşı asit özelliği gösteren maddelere
denir.
• Al2O3, ZnO, Al(OH)3, Zn(OH)2
 5. Peroksit
• İki tane oksijenin toplam değerliği (O2)–2 ise, bu bileşiklere
peroksit denir.
• Bu oksitler ısıtılınca kolayca O2 gazı verirler.

6. Bileşik Oksit
• Farklı değerlik alabilen metal oksitlerin birleşmesi ile oluşan
bileşiklere bileşik oksit denir.
• Bileşiğin yapısında metal her iki değerliğini de bulundurur.
• FeO + Fe2O3 → Fe3O4
• PbO + PbO2 → Pb2O3
• 2PbO + PbO2 → Pb3O4
 3.2. Mol Kavramı ve Kimyasal Bileşikler
• Formül kütlesi atom kütle birimi cinsinden bir formül biriminin
kütlesidir. (NaCl, MgCl2 gibi iyonik bileşikler).
• Molekül kütlesi atom kütle birimi cinsinden bir molekül kütlesidir.(akb)
• Formül kütlesi ve molekül kütlesi temelde aynı anlamdadır.
• H2O nun molekül kütlesi = 2(H)+ O) = 2(1.008 akb)+(15.999 akb)
• = 18,015 akb
• MgCl2 nin formül kütlesi = Mg+2(Cl)=24,305 akb+ 2(35,453 akb)
• = 95.211 akb
• Molekül kütlesi ve mol kütlesi terimleri birbirinden farklıdır.
• Molekül kütlesi bir molekül kütlesidir ve akb ile ifade edilir.
 Mol Kütlesi / Molekül Kütlesi
• Molekül kütlesi ve mol kütlesi aynı sayısal değere sahiptirler ancak
farklı birimlerde verilir.
• 1 mol H2O = 18,015 g H2O = 6,02214x1023 H2O molekülü
• 1 mol MgCl2 = 95.211 g MgCl2 = 6,02214x1023 MgCl2 formül birim
• 1 mol Mg(NO3) 2= 148,313 g Mg(NO3)2 = 6,02214x1023 Mg(NO3)2
formül birim
• Hidrojenin atom kütlesi 1,008 akb

• Hidrojenin molekül kütlesi 2,016 akb

• Hidrojenin mol kütlesi 1,008 g H /mol H

Örnek 3.1.

• 0,1 mg MgCl2 (95g/n)’deki iyon sayısı nedir?

• 3-1 A-B.
• 1A) 1 g ZnO (81,4g/n)’daki toplam iyon sayısı nedir?
• 1B) 5x1023 Cl- iyonu içeren MgCl2’nin miktarını bulunuz.
Örnek 3.1. 0,1 mg MgCl2 (95g/n)’deki iyon sayısı nedir?

• 0,1 mg MgCl2 (95g/n)’deki iyon sayısı nedir?

• 3-1 A-B.
• 1A) 1 g ZnO (81,4g/n)*’daki toplam iyon sayısı nedir?
• 1B) 5x1023 Cl- iyonu içeren MgCl2’nin miktarını bulunuz.
• ➨CEVAP:
• 0,1mg x10-3 g/mg x (1/ 95g/n)*6.0molekül sayısı/n*3iyon
sayısı/molekül= 2*1018 iyon sayısı
• 1A) (1g/ 81,4g/n)*NA molekül sayısı/n*2iyon sayısı/molekül=
1,48*1022 iyon sayısı
• 1B) 5x1023/ NA*3=0,277g
Örnek 3-1. B

• Çinko oksit, ZnO, güneş perdelerinin hazırlanmasında

kullanılır. 1,00 g ZnO örneğindeki toplam iyon sayısı nedir?
(Zn: 65,39 g/mol, O: 15,999 g/mol)

1 mol ZnO 81.389 g

x 1,00
x = 0,0123mol

1 mol 6,022x1023 tanecik X 2 iyon

x = 0,0123mol y

y = 1,48x1022 iyon sayısı

 Örnek 3-2
• Uçucu bir sıvı olan etil merkaptan, C2H6S, bilinen en kokulu
bileşiklerden biridir. Doğal gaz içine katılarak gaz kaçağının
anlaşılmasında kullanılır. 1,0 μL lik bir C2H6S örneğinde kaç
molekül vardır? (d=0.84 g/mL, Ma = 62,1 g/mol)
 Örnek 3-2
• Uçucu bir sıvı olan etil merkaptan, C2H6S, bilinen en kokulu
bileşiklerden biridir. Doğal gaz içine katılarak gaz kaçağının
anlaşılmasında kuulanılır. 1,0 μL lik bir C2H6S örneğinde kaç
molekül vardır? (d=0.84 g/mL)
• μL→ mL→g →mol →molekül sayısı
• Çözüm:
• ? Molekül C2H6S = 1,0 μLx(1x10-6/1μL)x (1000 mL/1L)x(0,84 g
• C2H6S /1mL)x(1 mol C2H6S /62,1 g C2H6S )x(6,02x1023 molekül
• C2H6S / 1mol C2H6S )
• = 8.1x1018 molekül C2H6S

Ya da m = d x v = (0,84 g / mL) x (10-3mL) = 8,4x10-4 g

n = m / MA = 8,4x10-4 / 62,1 = 1,35x10-5
1,35x10-5 6,02x1023 = 8,127x1018 molekül
 Örnek 3-2 A
• Altının yoğunluğu 19,32 g/cm3 tür. Her bir kenarı 2,50 cm ve
kalınlığı 0,100 mm olan bir altın yaprağı parçasına kaç tane altı
atomu bulunur. (Ma= 196,97 g /mol)
 Örnek 3-2 A
• Altının yoğunluğu 19,32 g/cm3 tür. Her bir kenarı 2,50 cm ve
kalınlığı 0,100 mm olan bir altın yaprağı parçasına kaç tane altı
atomu bulunur.
• Çözüm:
• ? Au atomu = (2,50 cm)2x(0,100 mmx1cm/10mm)x(19,32 g/1
cm3)x(1 mol Au/196,97 g Au)x(6,022x1023 atomu /1 mol Au)
• = 3.69x1021 Au atomu
 3.3. Kimyasal Bileşiklerin Bileşimi
Mw=Molekül Ağırlığı (Kütlesi)
H OH
Glukoz H O
Kaba (Basit) formül CH2O HO
HO H
Molekül formülü C6H12O6 H OH
H OH
Mw=M = Molekül Kütlesi: Genel olarak Elementlerin kütlelerinin 2
hanesi alınarak bulunur.
MCH2O = 1 x 12.01 + 2 x 1.01 + 1 x 16.00 = 30.03 g / mol
MGlukoz = 6 x 12.01 + 12 x 1.01 + 6 x 16.00 = 180.18 g / mol
Hassas Molekül Kütlesi için (,)‘den sonra 6 hane hassas alınarak
hesaplanır.
MGlukoz = 6 x 12.000000+12 x 1.007825+6 x 5.994915 =180.06339 g / mol
 Bileşiklerin kütle yüzdeleri
• Yüzde bileşimi bileşik içerisindeki her elementin kütlece
yüzdesidir.

n x elementin mol kütlesi

% Element = x 100
Bileşiğin mol kütlesi
 Na2SO4 Bileşiğindeki kütle yüzdeleri
Na2SO4 = 2 atom sodyum + 1 atom kükürt + 4 atom oksijen

Element kütleleri Her elementin kütle yüzdeleri

2 x Na = 2 x 22.99 = 45.98 % Na = (Na Küt. / Toplam Küt.) x 100%
1 x S = 1 x 32.07 = 32.07 % Na = (45.98 / 142.05) x 100% =32.37%
4 x O = 4 x 16.00 = 64.00
% S = (S Küt. / Toplam küt.) x 100%
142.05 % S = (32.07 / 142.05) x 100% = 22.58%

% O = (O Küt. / Toplam küt.) x 100%

Kontrol % O = (64.00 / 142.05) x 100% = 45.05%

% Na + % S + % O = 100%

32.37% + 22.58% + 45.05% = 100.00%

 Mol kütlesi ve bileşimi, NH4NO3

• 2 mol N x 14.01 g/mol = 28.02 g N

• 4 mol H x 1.008 g/mol = 4.032 g H
• 3 mol O x 15.999 g/mol = 48.00 g O

80.05 g/mol
%N = 28.02g N2 x 100% = 35.00%
80.05g
4.032g H2 x 100% =
%H = 5.037%
80.05g

%O = 48.00g O2 x 100% = 59.96%

80.05g
99.997%
 H2SO4 kütlesi ve yüzde hesaplaması

Sülfürik asitin molar kütlesi = H2SO4 = (2 x H + 1 x S + 4 x O)

2(1.01g) + 1(32.07g) + 4(16.00g) = 98.09 g/mol

%H = 2(1.008g H2) x 100% = 2.06% H

98.09g

%S = 1(32.07g S) x 100% = 32.69% S

98.09g

%O = 4(16.00g O) x 100% = 65.25% O

98.09 g
Kontrol = 100.00%
 3.3. Kimyasal Bileşiklerin Bileşimi
Mw=Molekül Ağırlığı (Kütlesi)
Halothane = (2x12.01)+(1x1.01)+(1x79,9)+(1x35,45)+(3x19)
=197,38 g/mol (C2HBrClF3)

*Uçucu bir sıvı olan halotan yangın

söndürücü ve solunum yoluyla
alınan anestetik olarak
kullanılmıştır.

Mol oranı = nC/nhalothane

Kütle oranı = mC/mhalothane

 Örnek 3-4 Kimyasal Bileşim
Halothane=(2x12.01)+(1x1.01)+(1x79,9)+(1x35,45)+(3x19)=197,38g/mol
(C2HBrClF3)
(2 12.01) g
%C  100%  12.17%
197.38 g
1.01g
%H  100%  0.51%
197.38 g
79.90 g
% Br   100%  40.48%
197.38 g
35.45 g
%Cl  100%  17.96%
197.38 g
(3 19.00) g
%F  100%  28.88%
197.38 g
 Kimyasal Bileşim

SORU:
HOLATAN, yangın söndürücü ve anestetik olarak kullanılır.
Bileşimi %12,17 C, %0,51 H, %40,48 Br, %17,96 Cl ve %28,88 F’dir.
Molekül formülünü belirleyiniz ve açık formülünü yazınız.
(C: 12,01 g/mol, H: 1,01 g/mol, Br: 79,90 g/mol, Cl: 35,50 g/mol, F:
19,00 g/mol)
 Kimyasal Bileşim
HOLATAN, yangın söndürücü ve anestetik olarak kullanılır. Bileşimi
%12,17 C, %0,51 H, %40,48 Br, %17,96 Cl ve %28,88 F’dir.
Formülünü belirleyiniz. Açık formülünü yazınız. (C: 12,011 g/mol,
H: 1,01 g/mol, Br: 79,90 g/mol, Cl: 35,50 g/mol, F: 19,00 g/mol)

➨CEVAP:
C: 12,17/12,01 = 1,013 n x2=2
H: 0,51 / 1,01 = 0,505 n x2=1
Br: 40,48/79,90 = 0,507 n x2=1
Cl:17,96/35,50 = 0,506 n x2=1
F: 28,95/19,00 =1,524 n x2=3

➪ C2HBrClF3
 Örnek 3-3 Halothane (C2HBrClF3) =197,38g/mol
a) 75,0 ml lik bir halotan örneğinde kaç mol F vardır.(d= 1,871 g/ml)
b) 75,0 ml lik halotanda kaç gram C vardır. (d= 1,871 g / ml)
c) 100,0 g Br taşıyan halotanın, C2HBrClF3 (d= 1,871 g / ml), hacmi
kaç mililitredir.
 Örnek 3-3 Halothane (C2HBrClF3) =197,38g/mol
75,0 ml lik bir halotan örneğinde kaç mol F vardır. (d= 1,871 g / ml)

d = m / V ===> m = dx v = 75,0 x 1,871 = 140,33 g

197,38 g halotanda 3 mol F varsa

140,33 g halotanda kaç mol F x vardır

x = 2,12 mol F vardır.

 Örnek 3-3 A: Halothane (C2HBrClF3)
75,0 =197,38g/mol
ml lik halotanda kaç gram C vardır. (d= 1,871 g / ml)

197,5 g halotanda 2x12 g C varsa

(75,0 x 1,871) g halotanda kaç gram C vardır.

x = 17,1 g C vardır
Örnek 3-3 B Halothane (C2HBrClF3)=197,38g/mol
100,0 g Br taşıyan halotanın, C2HBrClF3 (d= 1,871 g / ml), hacmi kaç
mililitredir.

197,5 g halotanda 80 g Br vardır

x g halotanda 100 g Br
x = 246,88 g halotan
d = m / v ===>
v = m / d = 246,88 / 1,871 = 131,95 ml halotan
 KABA (Basit=Empirik) FORMÜL
1. Bileşiğin % kütle bileşimi Kütle Yüzdesi (madde miktarı)
alınırken, 100 g içindeki her
elementin g kütlesi alınır.
Her elementin molü
2. Her elementin 100 g içindeki Mol
sayısı = % g kütle/Mol Kütlesi
bulunur Elementlerin mol oranı
3. Mol sayıları en küçüğüne bölünerek (en küçük mola bölünür)
~ kaba mol indisi bulunur
4. Kaba mol indisler tam sayıya
dönüştürülerek bileşiğin Kaba formül
formülündeki her elementin altında
yer alan alt indisler bulunarak
KABA FORMÜL belirlenir.
 Örnek 3-5
Dibütil süksinat ev karıncaları ve hamam böceklerine karşı
kullanılan bir böcek kovucudur. Bileşimi % 62,58 C, % 9,63 H
ve % 27,79 O dir. Deneysel olarak bulunan molekül kütlesi
230 akb dir. Dibütil süksinatın kaba ve molekül formüllerini
bulunuz. (C: 12,011 g/mol, H: 1,008 g/mol, O: 15,999 g/mol)
 Örnek 3-5
Basamak 1. 100,0 g örnekteki elementlerin kütlelerini belirleyiniz.
C = 62,58 g H = 9,63 g O = 27,79 g
Basamak 2. Bütün bu kütleyi mole çeviriniz.
1 mol C
nC  62.58 g C   5.210 mol C
12.011 g C
1 mol H
nH  9.63 g H   9.550 mol H
1.008 g H
1 mol O
nO  27.79 g O   1.737 mol O
15.999 g O

Basamak 3. Bulduğunuz mol sayılarına göre geçici bir formül yazınız. C5.21H9.55O1.74
Basamak 4. Geçici formüldeki her bir sayıyı en küçüğüne bölünür.(1.737)
C2.99H5.49O
Basamak 5. Bütün sayıları tamsayı yapmak için, indisler i uygun bir tamsayı ile
çarpınız ve KABA FORMÜLÜNÜ belirleyiniz. (x2)
C2.99H5.49O x 2 = C5.98H10.98O2 Kaba formülü C6H11O2

Kaba formülün kütlesi (C6H11O2 ) = 115 akb.

Molekül formülün kütlesi = 230 akb. (kaba formülün 2 katıdır)
Molekül formülü (C6H11O2 )2 C12H22O4
 Örnek 3.5:
• 62,58% C, 9,63% H ve 27,79% O içeren Mol Küt. Mw =230 g/n
olan bileşiğin kaba ve Molekül formülü nedir?
• CEVAP:
• %C 62,58 g / 12,011 = 5,210 C / 1,737 = 2,99
• %H 9,63 g / 1,008 = 9,550 H / 1,737 = 5,49
• %O 27,79 g / 15,999 = 1,737 O / 1,737 = 1,00
• Bölümler içlerinde en küçük sayı olan 1,737’e bölünürse
C2,99H5,49O kaba formülün kesirli olması istenmez onun için 2
katı alınarak
• C6H11O2 = Kaba (Basit = Emprik )Formül
• Katsayı Farkı = Molekülün gerçek Mw / Kaba Formülün Mw
• Mw = 230/ 115 =2
• Buna göre Gerçek Mol. For.= C12H22O4 bulunur.
Örnek 3.5. A:
• Diasetonglukoz’un molekül kütlesi 260 akb, kütlece yüzde
bileşimi % 55,37 C, % 7,75 H ve % 36,88 O dır. Bu
bileşiğin kaba ve molekül formüllerini bulunuz. (C: 12,011
g/mol, H: 1,008 g/mol, O: 15,999 g/mol)
 Çözüm
• nC = 55,37/12,011 =4,610 mol C
• nH = 7,75 /1,008 = 7,69 mol H
• nO = 36, 88 /15,999 = 2.305 mol O
En küçüğüne bölünürsetam sayı yapmak için 2 ile çarpılırsa
• nC = 4,610 mol C / 2.305 = 2.00 x 3 = 6,00
• nH = 7,69 mol H / 2.305 = 3,34 x 3 = 10,02
• nO = 2.305 mol O/2.305 = 1.00 x 3 = 3,00
• Kaba formülü = C6H10O3 => [ (6 x 12,011) + (10 x 1,008) + (3 x
15,999)] = 130,14 akb
• (C6H10O3 )n = 260 abk => (130)n = 260 => n = 2
• (C6H10O3 )2 => Molekül formülü C12H20O6
 Yakma Analizi
CxHyOz + O2 → x CO2(g) + y/2 H2O(g)
Yanmadan önce Yanmadan sonra

Mg(ClO4)2 NaOH

Etanolün (C2H6O) yanma tepkimesi

Örnek 3-6.Yakma Analizi Verilerinden Kaba Formülün Saptanması
• C vitamini iskorbüt hastalığından korumada gereklidir. Bu C, H
ve O bileşiğinin 0,2000 g lık örneği yakıldığında 0,2998 g CO2
ve 0,0819 g H2O oluşur. C vitaminin kaba formülü nedir? (C:
12,011 g/mol, H: 1,008 g/mol, O: 15,999 g/mol)
 Örnek 3-6. Ascorbic Acid ( Vitamin C ) - Contains C , H , and O

• C vitamini iskorbüt hastalığından korumada gereklidir. Bu C, H

ve O bileşiğinin 0,2000 g lık örneği yakıldığında 0,2998 g CO2
ve 0,0819 g H2O oluşur. C vitaminin kaba formülü nedir?
• gC: 0,2998 g CO2 x (12.011 g C/44.01 g CO2) = 0,08182 g C

• gH: 0,0819 g H2O x (2.016 g H2/18.02 gH2O) = 0,00916 g H

• gO : 0,2000 g – (0,08182 g + 0,00916 g ) = 0,1090 g O

 Vitamin C Combustion - II
• C = 0,08182 g C / ( 12.011 g C / mol C ) = 0,006812 mol C

• H = 0,00916 g H / ( 1.008 g H / mol H ) = 0,00909 mol H

• O = 0,1090 g O / ( 16.00 g O / mol O ) = 0,006813 mol O

• Her biri en küçüğüne bölündüğünde (0,006812)

• C = 1.00 x 3 3 ile çarparsak = 3.00 = 3.0

• H = 1.32 x 3 C3H4O3 = 3.96 = 4.0

• O = 1.00 x 3 = 3.00 = 3.0

Örnek 3-6.A.Yakma analizi verilerinden kaba formülün saptanması
İzopropil propiyonat, roma tat verir. 1,152 g’ı yakıldığında 2,726 g CO2
ve 1,116 g H2O çıkar. Kaba formülü nedir?
• gC: 2,726 g CO2 x (12.011 g C/44.01 g CO2) = 0,7440 g C
• gH: 1,116 g H2O x (2.016 g H2/18.02 gH2O) = 0,1249 g H
• gO : 1,152 g – (0,7440 g + 0,1249 g ) = 0,2831 g O

C = 0,7440 g C / ( 12.01 g C / mol C ) = 0,0619 mol C / 0,0177 = 3,5

H = 0,1249 g H / ( 1.008 g H / mol H ) = 0,1239 mol H / 0,0177 = 7
O = 0,2831 g O / ( 16.00 g O / mol O ) = 0,0177 mol O / 0,0177 = 1
• Her biri en küçüğüne bölündüğünde (0,0177)
• C = 3.5 x 2 = 7 2 ile çarparsak
• H = 7 x 2 = 14
• O=1 x2 =2
C3,5H7O çarpı x 2 C7H14O2
 Örnek
• Ağrı kesici olarak kullanılan ibuprofen, karbon, hidrojen ve
oksijen içeren bir bileşiktir. 2,174 g ibuprofen yakıldığında
6,029 g CO2 ve 1,709 g H2O oluşur. (C: 12,011 g/mol, H:
1,008 g/mol, O: 15,999 g/mol)

• (a) Kütlece yüzde bileşim nedir,

• (b) Kaba formülü nedir.
 (a)
• C: 6,029 g CO2 x (12.011 g C / 44.009 g CO2) = 1,6454 g C

• H: 1,709 g H2O x (2.016 g H2 / 18.015 gH2O) = 0,1912 g H

• Oksijen Kütlesi g O: 2,174 - 1,6454 g C - 0,1912 g H =0,3374 g O

• Bileşikteki elementlerin yüzdesi

• % C = (1,6454 / 2,174) x 100 = 75,685 % C
• % H = (0,1912 / 2,174) x 100 = 8,795 % H
• % O = (0,3374 / 2,174) x 100 = 15,520 % O
 (b)
• Mol sayıları bulunur ve en küçük mol sayısına bölünür.
• nC = 1,6454 g C / (12.011 g C / mol C) = 0,1370 mol C / 0,0211 = 6,493
• nH = 0,1912 g H / (1.008 g H / mol H) = 0,1897 mol H / 0,0211 = 8,989
• nO = 0,3374 g O / (15.999 g O / mol O) = 0,0211 mol O / 0,0211 = 1,000

• Tam sayı yapmak için 2 ile çarpaksak

• C = 6,493x 2 = 12,986 = 13,0
• H = 8,989 x 2 = 17,98 = 18,0
• O = 1.000 x 2 = 2,00 = 2,0

• Kaba formülü: C13H18O2

 Örnek 3.6. B: Tiyofenin C, H, S içerir
Tiyofenin 1,504 g’ı yakıldığında 3,149 g CO2, 0,645 g H2O ve 1,146 g
SO2 çıkar. Kaba formülü belirleyiniz.
Cevap:
• gC: 3,149 g CO2 x (12.011 g C/44.01 g CO2) = 0,859 g /12 = 0,072
• gH: 0,6458 g H2O x (2.016 g H2/18.02 g H2O) = 0,072 g H / 1 = 0,072

• gS: 1,146 g SO2 x (32 g H2/64 g SO2) = 0,573 g H / 32 = 0.018

• C0,072H0,072S0,018
• C4H4S
 Soru
Gıdaların lezetini arttırmakta kullanılan monosodyum glutamat
(MSG) kütlece %13,6 Na, %35,5 C, %4,8 H, %8,3 N ve %37,8 O
içerir. Bileşiğin kaba formülünü bulunuz. (Na:23g/mol, C:12g/mol,
H:1 g/mol, N:14 g/mol, O:16 g/mol)
 Soru
Gıdaların lezetini arttırmakta kullanılan monosodyum glutamat (MSG)
kütlece %13,6 Na, %35,5 C, %4,8 H, %8,3 N ve %37,8 O içerir. Bileşiğin
kaba formülünü bulunuz. (Na:23g/mol, C:12g/mol, H:1 g/mol, N:14 g/mol,
O:16 g/mol)
Yüzde miktarlarını gram olarak alabiliriz.
Hesaplamada 100,0 g monosodyum glutamat esas alınır.
Ordanda mol sayıları belirlenir.
Gram Mol sayıları En küçüğüne bölünürse
Na: 13,6 / 23 = 0,59 mol / 0,59 = 1
C: 35,5 / 12 = 2,96 mol / 0,59 = 5
H 4,8 / 1 = 4,80 mol / 0,59 = 8
N: 8,3 / 14 = 0,59 mol / 0,59 = 1
O: 37,8 / 16 = 2,36 mol / 0,59 = 4
Kaba formülü: NaC5H8NO4
 Soru
Kot pantolonların boyası olan indigo kütlece % 73,27 C, % 3,84 H, %
10,68 N ve oksijen içerir ve molekül kütlesi 262,3 akb dir. İndigonun
molekül formülü nedir. (C:12,011 g/mol, H:1,008 g/mol, N:14,007
g/mol, O:15,999 g/mol)
 Soru
Kot pantolonların boyası olan indigo kütlece % 73,27 C, % 3,84 H, % 10,68 N ve
oksijen içerir ve molekül kütlesi 262,3 akb dir. İndigonun molekül formülü nedir.
(C:12,011 g/mol, H:1,008 g/mol, N:14,007 g/mol, O:15,999 g/mol)
Aradaki farktan oksijenin % desi bulunur. (C, H, N, O)
100- (73,27 + 3,84 + 10,68) = % 12,21 Oksijen bulunur.
Yüzde miktarlarını gram olarak alabiliriz. Hesaplamada 100,0 g indigo esas alınır.
C miktarı: 73,27 / 12,011 = 6,100 mol / 0,7625 = 8,00
H miktarı 3,84 / 1,008 = 3,810 mol / 0,7625 = 5,00
N miktarı: 10,68 / 14,007 = 0,7625 mol / 0,7625 = 1,00
O miktarı: 12,21 / 15,99 = 0,7632 mol / 0,7625 = 1,00
Kaba formülü: C8H5NO
Kaba formül kütlesi: 8x12,011 + 5x1,008 + 1x14,007 + 1x15,999 = 131,134 akb
Molekül formülün kütlesi kaba formül kütlesinin iki katıdır. O zaman kaba formül
ile çarpılacaktır.
Molekül formülü: C16H10N2O2 dir
 3.4. YÜKSELTGENME BASAMAKLARI
Yükseltgenme Basamağı (Yükseltgenme Sayısı)

Metaller e- verir Na → Na+ + e- Ametaller e- alır Cl + e- → Cl-

İNDİRGENLER YÜKSELTGENLER
Elementlerin bileşiklerindeki yükseltgenme basamakları
Metaller e- verir Na → Na+ + e- Ametaller e- alır Cl + e- → Cl-
Mg → Mg+2 + 2e- YÜKSELTGENLER
İNDİRGENLER
 Yükseltgenme Basamakları=YB=DEĞERLİK
1. Serbest Elementlerin YB = 0 dır. ( Fe, Cl, Cl2)
2. Tüm atomların YB toplamı
i. Serbest Atom ve Bileşiklerde YB= 0. (MgCl2, CH3OH)
ii. İyonik Atom ve Moleküllerde YB=iyon yükü. (Fe+3 YB=3, MnO4-1 YB= -1)
3. Grup 1 (s1=alkali metaller) daima +1 değerlikli (KCl, K2CO3)
Grup 2 (s2=Toprak Alkaliler) +2 değerliklidirler. (MgBr2, Mg(NO3)2)
4. Flor bileşiklerinde daima -1 (F–) değerliklidir. (HF, ClF3, SF6)
5. Ametal bileşiklerinde hidrojen daima +1 (H+) değerliklidir. (HI,
H2S, NH3, CH4)
6. Oksitlerde oksijen daima -2 (O2-) değerlidir. (H2O, CO2, KMnO4)
7. Metallerle yaptıkları bileşiklerde
Halojenler (YB = -1) X- (MgBr2), Grup 6 (YB= -2) O2- (Li2S),
Grup 5 (YB= -3) N3- (Li3N) değerliklidir.
Eğer iki kural birbirleriyle çelişirse listede daha üste yazılmış kuralları kullanınız.
Örnek 3-7Yükseltgenme Basamaklarının Belirlenmesi.
Aşağıdaki bileşiklerdeki elementlerin değerliklerini belirleyiniz
a) P4;
b) Al2O3;
c) MnO4-;
d) NaH;
e) H2O2;
f) Fe3O4, ,
g) Hg2Cl2
h) NH4NO3
 Örnek 3-7
a) P4 molekülü poliatomik yapıdadır P0 S8 YB= 0 (Serbest element)
b) Al2O3molekülünde O2–, Al3+. [O3=3x(-2)=–6’dan Al=(+6)/2=(+3)].
c) MnO4-: O2–, Mn7+ [iyon = -1, O4=4x(-2)= –8, -8+Mn=-1den Mn+7olur].
d) NaH: Sodyum Hidrür Na+ , H-. (YB = -1)
e) H2O2 H+ O–1
f) Fe3O4 Fe+3 = +8/3 O2– (Fe3O4 = FeO.Fe2O3 şeklindedir)
FeO da Fe atomu YB=+2, Fe2O3 de Fe atomunun YB = +3 tür.
Toplam 3 Fe atomu için (2+3+3) = 8/3 = 2 2/3
Pb3O4= PbO2.2PbO
g) Hg2Cl2; Hg2+1Cl2-1
h) NH4NO3 NH4+ (YB = -3) NO3- (YB = +5)
Örnek 3-7Yükseltgenme Basamaklarının Belirlenmesi.
Aşağıdaki bileşiklerdeki elementlerin değerliklerini belirleyiniz
a) S8
b) Cr2O7-2
c) Cl2O
d) KO2
e) H2CO
f) S2O32-
g) KMnO4;
Örnek 3-7Yükseltgenme Basamaklarının Belirlenmesi.
Aşağıdaki bileşiklerdeki elementlerin değerliklerini belirleyiniz
a) S8 YB= 0 (Serbest element)
b) Cr2O7-2; O2–, Cr6+ [iyon = -2, O7=7x(-2)= –14, -14+2Cr= -2 den
Cr+6olur].
c) Cl2O: (oksijen -2) Cl (1+)
d) KO2; K+1 O2-1/2
e) H2CO C(0)
f) S2O32-; [iyon = -2, O3=3x(-2)= –6, -6+2S = -2 den S+2olur].
g) KMnO4; [K = +1; O4=4x(-2)= –8, (+1) +Mn+ (-8) = 0 dan
Mn7+olur].
 3.5. Bileşiklerin Adlandırılması:
Organik ve İnorganik Bileşikler
• Bir bileşiğin adını bilirsek, özelliklerine bir el kitabından
bakabiliriz, kimyasal madde deposundan isteyebiliriz ya da bir
arkadaşımızla tartışabiliriz.
• İki farklı bileşik aynı adı taşımaz, ancak benzer bileşiklerin
adlarında da benzerlikler vardır.
• Kurşun (IV) oksit = PbO2 (Kızıl-kahverengi)
• Kurşun (II) oksit = PbO (Sarı)
• Bileşikleri adlandırmada Uluslararası Temel ve Uygulamalı
Kimya Birliği (IUPAC: International Union of Pure and Applied
Chemistry) tarafından konulan adlandırma sistemi
kullanılmaktadır.
 3.6. İnorganik Bileşiklerin Adları ve Formülleri

1. Metal+Ametal Bileşiklerinin Adları ve Formülleri

• İsim: Metalin adı + Ametalin adı + ÜR. Eki
• NaCl= Sodyum Klorür
Ad değiştirilmeden

NaCl = Sodyum Klorür

Sonuna “ür” eki getirilir

MgI2 = Magnezyum İyodür
Al2O3 = Aluminyum oksit
Na2S = Sodyum Sülfür
• İsim: Metalin adı + Ametalin adı + ÜR. Eki

Ametal oksijen ise oksit; azot ise nitrür; kükürt ise sülfür; hidrojen
ise hidrür olarak okunur.

4 A Grubu 5 A Grubu 6 A Grubu 7 A Grubu

C Karbür (C4-) N Nitrür (N3-) O Oksit (O2-) F Florür (F-)
Si Silisür (Si4-) P Fosfür (P3-) S Sülfür (S2-) Cl Klorür (Cl-)
Se Selenür (Se2-) Br Bromür (Br-)
Te Telürür (Te2-) I İyodür (I-)
 İyonik bileşikler
Farklı değerlik alabilen metal bileşikleri isimlendirilirken metalin, o bileşikte aldığı
değerlik belirtilmelidir.
• Metalin adı (Değerlik) + Ametalin adı + ÜR. Eki

Değişik yükseltgenme sayılarına sahip olabilen katyonların bileşiklerinin adlandırılması

Bazı Basit İyonlar
 Örnek 3-8. A-B
Baryum oksit,
Kalsiyum florür,
Demir (III) sülfür
Lityum oksit,
Kalay (II) klorür,
Lityum nitrür,
Aluminyum sülfür
Mağnezyum nitrür,
Vanadyum (III) oksit,
 Örnek 3-8. A-B
Baryum oksit, BaO
Kalsiyum florür, CaF2
Demir (III) sülfür Fe2S3
Lityum oksit, Li2O
Kalay (II) klorür, SnCl2
Lityum nitrür, Li3N
Aluminyum sülfür Al2S3
Mağnezyum nitrür, Mg3N2
Vanadyum (III) oksit, V2O3
 Örnek 3-9. A-B
Na2S,
AlF3,
Cu2O,
CsI,
CaF2,
FeO,
CrCl3,
CaH2,
CuCl,
Ag2S,
Hg2Cl2,
 Örnek 3-9. A-B
Na2S, Sodyum sulfür
AlF3, Alüminyum Florür
Cu2O, Bakır (I) oksit
CsI, Sezyum iyodür
CaF2, Kalsiyum florür
FeO, Demir (II) oksit
CrCl3, Krom (III) klorür
CaH2, Kalsiyum hidrür
CuCl, Bakır (I) klorür
Ag2S, Gümüş sülfür
Hg2Cl2, Civa (I) klorür
 2. Metal + Kök Bileşikleri
• İsim: Metalin adı + Kök adı

• Sodyum sülfat, Na2SO4

• Magnezyum siyanür, Mg(CN)2
• Demir (III) karbonat, Fe2(CO3)3
• Demir (III) fosfat, FePO4
 3. İki Ametalin İkili Bileşikleri-1
Moleküler Bileşikler, Genellikle pozitif iyon önce yazılır ve önce
okunur.
HCl =Aşseel=hydrogen chloride= Hidrojen Klorür= Klorür Asidi= Tuz ruhu
HF=Hydrogen fluoride=Hidrojen fluorür =Hydrofluoric acid =Aşef=Cam asidi
Aynı elementlerin birden çok olan bileşiklerinde Ametaller Latince
sayılarla belirtilir. • CO=Karbonmonoksit,

mono 1 penta 5 • SO2=Kükürtdioksit,

• CO2=Karbondioksit,
di 2 hexa 6
• SO3=Kükürttrioksit
tri 3 hepta 7
• H2O = su (dihidrojen oksit)
tetra 4 octa 8
• NH3 = amonyak (trihidrojen mononitrür)
• B2Br4 = dibor tetrabromür
• SF6 = Kükürthexaflorür
 Hidrojen içeren moleküller bileşikler

• B2H6 Diboran
• CH4 Metan
• SiH4 Silan
• PH3 Fosfin
• NH3 Amonyak
• H2O Su
• H2S Hidrojen sülfür
İkili Moleküllerin Adlandırılması
 İkili asitler
• Asit suda çözündüğü zaman H+ verir.
• Asitler suda çözündüğünde iyonlarına ayrışan bileşiklerdir.
• Hidro……….ik (Asitlerin sulu çözeltilerini belirtmek için)
• HF(aq) Hidroflorik asit Hidrojen florür
• HCl (aq) Hidroklorik asit Hidrojen klorür
• HBr (aq) Hidrobromik asit Hidrojen bromür
• HI (aq) Hidroiyodik asit Hidrojen iyodür
• H2S (aq) Hidrosülfürik asit Hidrojen sülfür
 Çok atomlu İyonlar
1. Çok atomlu anyonlar, çok atomlu katyonlara göre daha yaygındır. En
yaygı çok atomlu katyon amonyum (NH4+) katyonudur.
2. Çok atomlu bazı anyonlar ür eki ile sonlanır.(Siyanür, CN-). En
yaygın olarak it ve at ile sonlanır. Bazı adlar hipo ve per önekleri
taşırlar
3. Çoğu çok atomlu anyonda başka ametallerle birleşmiş oksijen vardır.
Bu anyonlara oksianyon denir.
4. Bazı ametaller (Cl, N, P, S) farklı sayıda oksijen atomları içeren
birden çok oksianyon verirler. Bunların adları, oksijenin bağlı olduğu
ametalin yükseltgenme basamağına göre verilir.
Yükseltgenme basamağı artar →
5. (Hipo=en düşük ; Per= en yüksek)
hipo...it, .……it, ….at, per.……at
Oksijen atomu sayısı artar →
5. Oksianyonların bir kısmı değişen sayılarda H atomların da taşır.
(HPO42-; Hidrojen fosfat iyonu, H2PO4-; Dihidrojen fosfat iyonu)
6. Oksijen atomu yerine kükürt atomu geçmişse “tiyo” öneki yazılır. (S2O32-)
 Çok atomlu İyonlar
Amonyum iyonu NH4+ Asetat iyonu C2H3O2-
Karbonat iyonu CO32- Siyanür CN-
Hidrojen karbonat HCO3- Hidroksit iyonu OH-
Hipoklorit iyonu ClO- Fosfat iyonu PO43-
Klorit iyonu ClO2- Hidrojen fosfat HPO42-
Klorat iyonu ClO3- Dihidrojen fosfat H2PO4-
Perklorat iyonu ClO4- Sulfate SO42-
Dikromat Cr2O7-2 Hidrojensulfat HSO4-
Kromat CrO4-2 Okzalat iyonu C2O4-2
Bazı Çok Atomlu İyonlar
 Oksiasitler
• Hidrojen, oksijen ve bir diğer element (merkez elementi) içeren
asitlere oksiasitler denir.

• HNO3 Nitrik sit

• H2CO3 Karbonik asit
• H2SO4 Sülfürik asit
• HClO3 Klorik asit
• HClO4 Perklorik asit
• HIO4 Periyodik asit
• HBrO4 Perbromik asit
Klor içeren oksiasitlerin ve oksianyonların adları

HClO Hipokloröz asit Hipoklorit iyonu ClO-

HClO2 Kloröz asit Klorit iyonu ClO2-

HClO3 Klorik asit Klorat iyonu ClO3-

HClO4 Perklorik asit Perklorat iyonu ClO4-

Bazı Oksiasit ve Tuzlarının Adlandırılması
Bazı Oksiasit ve Tuzların Adlandırılması
 Bazların Adlandırılması
• Baz, suda çözündüğünde, hidroksit iyonları (OH-) veren bir
madde olarak tanımlanır.
 NaOH Sodyum hidroksit
 KOH Potasyum hidroksit
 Ba(OH)2 Baryum hidroksit
 Örnek 3-10. A-B
CuCl2
ClO2
HIO4
Ca(H2PO4)2
SF6
HNO2
Ca(HCO3)2
FeSO4
NH4NO3
PCl3
HBrO
AgClO4
Fe2(SO4)3
 Örnek 3-10. A-B
CuCl2 Bakır (II) klorür
ClO2 Klor dioksit
HIO4 Periyodik asit
Ca(H2PO4)2 Kalsiyum dihidrojen fosfat
SF6 Kükürt hekzaflorür
HNO2 Nitröz asit
Ca(HCO3)2 Kalsiyum hidrojen karbonat
FeSO4 Demir (II) sülfat
NH4NO3 Amonyum nitrat:
PCl3 Fosfor triklorür
HBrO Hipobromöz asit
AgClO4 Gümüş perklorat
Fe2(SO4)3 Demir (III) sülfat
 Örnek 3-11. A-B
Tetraazot tetrasülfür
Amonyum kromat
Bromik asit
Kalsiyum hipoklorit
Bor triflorür
Potasyum dikromat,
Sülfürik asit
Kalsiyum klorüri
Aluminyum nitrat,
Tetrafosfor dekoksit,
Krom (III) hidroksit,
İyodik asit,
 Örnek 3-11. A-B
Tetraazot tetrasülfür N4S4
Amonyum kromat (NH4)2CrO4,
Bromik asit HBrO3
Kalsiyum hipoklorit Ca(ClO)2
Bor triflorür BF3
Potasyum dikromat, K2Cr2O7
Sülfürik asit H2SO4
Kalsiyum klorüri CaCl2
Aluminyum nitrat, Al(NO3)3
Tetrafosfor dekoksit, P4O10
Krom (III) hidroksit, Cr(OH)3
İyodik asit, HlO3
 Soru:
a) (NH4)CrO4, b) CH3COOH, c) CuCl d) Fe3O4 e) CHCl3
bileşiklerini adlandırınız.
f) Sodyum hipoklorit, g)Magnezyum nitrat, h) Potasyum periyodat
j) Amonyum hidroksit bileşiklerinin formüllerini yazınız.
Cevap:
a)Amonyum kromat, b) Asetik asit, c) Bakır (I) klorür, d)Magnetit
(Demir (2) -Demir (3) oksit) e)Kloroform (triklormetan)

f) NaClO, g) Mg(NO3)2, h) KIO4, j) NH4OH

 Hidratlar
Hidratlar, Bileşimlerinde belli sayıda su molekülü bulunan
bilesiklerdir.
Örneğin, normal haldeki bakır(II) sülfatta, bakır(II) sülfat birimleri beş
tane su molekülü içerir. Bu bileşiğin sistematik adı bakır(II) sülfat
pentahidrat olup, formülü CuSO4.5H2O dur. Bu bileşikteki su
molekülleri bileşiğin ısıtılması ile uzaklastırılabilir ve bazen susuz
bakır(II) sülfat adı verilen CuSO4 elde edilir.
 Bazı Karmaşık Bileşikler
• Malahit: Cu2(OH)2CO3 (mineral el kitaplarında)
• Bazik bakır karbonat: CH2Cu2O5 (eczacılık kitaplarında)
• Bakır(II)karbonat dihidroksit: CuCO3-Cu(OH)2 (kimya el kitaplarında)

• CoCl2.6H2O =129.8 akb+ (18,02 akb) = 237,9 akb

• Kobalt (II) klorür heksahidrat
• % H2O = (6x18,02) g H2O / 237,9 g CoCl2.6H2O x 100 = % 45,45

• Bileşikteki hidrat suyu olarak bulunan su ısıtılarak kısman ya da

tamamen uzaklaştırılabilir.
General Chemistry
Principles and Modern Applications
Petrucci • Harwood • Herring
8th Edition

Bölüm 27: Organik Kimya

• Philip Dutton
• University of Windsor, Canada
• N9B 3P4

• Prentice-Hall © 2002
 Organik Kimyayı Nasıl Tanımlarsınız?
• Organik kimya; karbon bileşiklerinin özelliklerini, tepkimelerini
ve bu tepkimelerin uyduğu kural, ilke ve yasaları inceleyen ve
araştıran bilim dalıdır.
• Organik kimyanın konusunu oluşturan organik bileşiklerin tümü
yapılarında karbon atomu taşırlar. Bu nedenle organik kimya
deyince aklımıza karbon kimyası gelir.
• Şunu unutmamalıyız ki; karbon atomu taşıyan her bileşik organik
bileşik değildir. Örneğin CO2, CO, HCN ve metal karbürleri
karbon taşıdıkları halde organik bileşik sınıfına girmezler.
 Organik Bileşiklerin İsimlendirilmesi
• Organik Kimya, Karbon bileşikleri ile ilgilenen kimya dalıdır.
• Çevremizde pek çok tabii organik bileşikler vardır. Temelde C ve
H’den ve bunların yanında O, N, S, P gibi ametallerden oluşurlar.
• Metallerle de uygun şartlarda kompleksler ve organometalik
bileşikler oluşturabilirler.
• Bunlar Zincir (alifatik) ve Halka yapılı (Aromatik ve heterosiklik)
bileşikler olabilir. Günlük hayatta kullanılan isimleriyle veya
kimyasal yapılarıyla tanınırlar.
• Şeker, yağ, yiyecekler, yakıtlar, benzin, doğal gaz, propane, gaz
yağı, kömür, karbohidratlar, kauçuk, lastik, ilaç ve proteinler gibi.
• İşlevsel Grup:Organik bileşiklerin kimyasal tepkimelerinde
etkilenen yada etkileyen gruplara denir.
• İşlevsel grup, kimyasal tepkimenin üzerinde meydana geldiği
gruptur.
Organik ve anorganik bileşikler arası farklar
 Hidrokarbonlar
• Hidrokarbonlar, Sadece H ve C içeren bileşiklerdir.
• Karbon 4 bağ yapabilir, bu bağlarla diğer karbon atomlarına,
H’lere ve diğer elementlere bağlanabilir.
• Böylece sonsuz sayıda ve çeşitte bileşikler oluşturabilir. Bunlar
zincir ve halka yapılı olabilirler, tekli ve çoklu (2’li,3’lü) bağlar
yapabilirler.
• Hidrokarbonlar ikiye ayrılırlar.
1. Alifatik
2. Aromatik
• Alifatik hidrokarbonlar benzen grubu ya da benzen halkası
içermezken, aromatik hidrokarbonlar bir ya da daha fazla benzen
halkası içerirler.
ORGANİK BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI
1. Alifatik Hidrokarbonlar
 Doymuş Hidrokarbonlar (alkanlar)
• Düz zincirli
• Dallanmış
• Halkalı (siklik)
 Doymamış Hidrokarbonlar
• Alkenler
• Alkinler
2. Aromatik Hidrokarbonlar
a.Tek halkalı (benzen ve türevleri)
b. Bitişik iki halkalı (naftalin ve türevleri)
c. Bitişik çok halkalı olanlar
 Bağ Uzunluğu ve Kuvveti
Bağ uzunluğu
Bağ yapan iki atom arasındaki mesafe.
Tekli bağ > çift bağ > üçlü bağ

Bağ kuvveti
Bir bağı koparmak için gerekli enerji.
üçlü bağ > çift bağ > tekli bağ
 Bağ Uzunluğu ve Kuvveti
Organik bileşiklerin yapısına giren elementlerin yaptıkları bağ sayıları şu
şekildedir:

C : 4 bağ yapar. N : 3 bağ yapar. O: 2 bağ yapar.

H H
H O H
H C H N H

H H

H : 1 bağ yapar. Halojenler(F, Cl, Br, I) : 1 bağ yapar.

H H H Cl
 FORMÜL VE FORMÜL ÇEŞİTLERİ
Kimyasal bir maddenin sembollerle gösterilen şekline
FORMÜL denir.
Organik Kimyada formüller;
Kapalı - Yarı Açık - Açık
olmak üzere 3 grupta ifade edilirler.
Yada,
a) Kaba (basit) formül
b) Molekül formülü
c) Yapısal formül diye hesaplanır.
İsim Kapalı Yarı Açık Açık
H H
Etan C2H6 CH3-CH3
H C C H

H H
Bazı hidrokarbonların Açık Formülleri ve Modelleri
 Alifatik Hidrokarbonlar: Alkanlar
Alkanlar, genel formülleri CnH2n+2 olan hidrokarbonlardır (n= 1,2,…)
Alkanlar tek bağlı hidrokarbonlar olup, Metan, Etan, Propan, Butan,
Pentan, Hekzan, Heptan, Oktan, Nonan, Dekan ... şeklinde
isimlendirilir.
Alkanlar doymuş hidrokarbonlardır.
En basit alkan metandır (CH4).
Yapı izomerleri, atomların bağlanma düzeni farklı olan izomerlerdir.
İlk 10 düz zincirli alkan
pentan, C5H12, kaç tane yapı izomeri vardır

H H H H H

H C C C C C H

H H H H H
H CH3 H
n-pentan
(k.n. 36,1oC) H C C C H

H CH3 H H H CH3 H

H C C C C H
2,2-dimetilpropan
(k.n. 9,5oC)
H H H H

2-metilbütan
(k.n. 27,9oC)
Organik Bileşiklerin Formüllerle Gösterimi
İzomeri: Molekül formülleri ve molekül ağırlıkları aynı, fakat yapısal formülleri
farklı bileşiklere izomer bileşikler denir.
Örnek: Kapalı formülü C5H12 olan bileşik için olası doğrusal
gösterimler:
CH3CH2CH2CH2CH3 n-pentan
CH3CH(CH3)CH2CH3 2-metilbutan
(CH3)4C 2,2-dimetilpropan
Bu formüllerin hepsi de C5H12 ‘in yapı izomerleridir
CH3
CH3
CH2 CH2
CH3 CH2 CH3 CH CH3 CH3 C CH3
n-pentan CH3 CH2
CH3

2-metilbütan 2,2-dimetilpropan
 İzomerler
Kapalı formülleri aynı olduğu halde açık formülleri ve kimyasal
- fiziksel özellikleri farklı olan bileşiklerdir.

(c)

H
İki bileşiğin moekül formülü C2H6O
Property Ethanol Dimethyl Ether

M (g/mol) 46.07 46.07

Color Colorless Colorless
Melting point - 117oC - 138.5oC
Boiling point 78.5oC - 25oC
Density (at 20oC) 0.789 g/mL 0.00195 g/mL
Use Intoxicant in In refrigeration
alcoholic beverages
H H H H

H C C O H H C O C H

H H H H
 Alkanların Adlandırılması
CH3

CH3 CH2 CH2 CH CH2 CH2 CH3 4-metilheptan

1 2 3 4 5 6 7

CH3

CH3 CH CH2 CH2 CH3

1 2 3 4 5
2-metilpentan CH3

CH3 CH2 CH2 CH CH3

1 2 3 4 5
4-metilpentan
 Alkanların Adlandırılması
CH3 CH3

CH3 CH CH CH2 CH2 CH3 2,3-dimetilhexan

1 2 3 4 5 6
CH3

CH3 CH CH CH2 CH2 CH3 3,3-dimetilhexan

1 2 3 4 5 6
CH3

Br NO2
Br NO2
CH2 CH CH CH3
CH3 CH CH CH3 1 2 3 4
1 2 3 4 1-brom-3-nitrobütan
2-brom-3-nitrobütan
Yaygın Sübstituye gruplar Yaygın alkil grupları
Bileşiğin adı nedir.
CH3 C2H5

CH3 CH CH2 CH CH2 CH2 CH2 CH3

1 2 3 4 5 6 7 8
4-etil-2-metiloktan

2-propil-4-metilhexan?
C3H7 CH3

CH3 CH CH2 CH CH2 CH2 CH3

1 2 3 4 5 6 7
 Alifatik Hidrokarbonlar: Sikloalkanlar
• Karbon atomlarının bir halka oluşturdğu alkanlara sikloalkan denir.
• Genel formülleri CnH2n dir. (n= 3, 4, ….)
• En basit halkalı alkan siklopropandır.
 Alifatik Hidrokarbonlar: Alkenler
• Alkenler (olefinler) en az bir karbon-karbon (-C=C-) çift bağı
içerirler.
• Formülleri CnH2n dir. (n= 2, 3, …..)
• En basit alken etilendir (C2H4).

CH2 CH CH2 CH3 CH3 CH CH CH3

1-büten 2-büten

Cl Cl Cl H

C C C C

H H H Cl

Cis-1,2-dikloretilen Trans-1,2-dikloretilen
Alkenlerin formülü ve özel isimleri
 Alifatik Hidrokarbonlar: Alkinler
• Alkinler en az bir karbon-karbon üçlü bağı (C≡C) içerirler.
• Formülleri CnH2n-2 dir. (n= 2, 3, ….)
•

CH C CH2 CH3 CH3 C C CH3

1-bütin 2-bütin
 Aromatik Hidrokarbonlar
• Benzen (C6H6) aromatik hidrokarbonların ana bileşiğidir.

H H

H C H H C H
C C C C

C C C C
H C H H H
C
H H
 Aromatik Bileşikleri Adlandırılması
etilbenzen klorbenzen aminobenzen nitrobenzen

CH2CH3 Cl NH2 NO2

Br
Br
1
6 2 Br

5 3 Br
4
1,2-dibrombenzen 1,3-dibrombenzen
 Fonksiyonel (İşlevsel) Gruplar
• İşlevsel grup, ana molekülün kimyasal davranışlarından büyük
oranda sorumlu olan atomlar grubudur.
Functional Groups
 Fonksiyonel (İşlevsel) Gruplar: Alkoller
• Alkollerin tümü hidroksil işlevsel grubu, -OH içerirler.
• Etanol, zehirli olmayan (daha doğrusu en az zehirli olan) düz
zincirli alkoldür.
Metanol çok
zehirlidir.

Aşındırıcı alkol
 Fonksiyonel Gruplar: Karboksilik asit
• Karboksilli asitler, karboksil grubunu içeren moleküllerdir.
• Karboksil grubundaki iyonlaşabilen oksijen atomuna bağlı olan
hidrojendir.
Metanoik asit Etanoik asit
 Eterler
• Eterler, R ve R’ bir hidrokarbon grubu (düz zincirli ya da aromatik)
olmak üzere R-O-R’ bağlanması içerir.
• Çok kolay alev alabilirler.
• Genelde “eter” olarak bilinen dietil eter uzun yıllardan beri
anestezik olarak kullanılmaktadır.

CH3OCH3 C2H5OC2H5
Dimetil eter Dietil eter
 Aldehit ve Ketonlar
• Bu bileşiklerde işlevsel grup karbonil, C=O, grubudur.
• Aldehitte, karbonil grubundaki karbona en az bir hidrojen atomu
bağlıdır.
• En basit aldehit formaldehittir. (H2C=O)

• Ketonda ise karbonil grubundaki karbon atomu iki hidrokarbon

grubuna bağlanır.
• En basit keton asetondur. Çok kullanılan bir çözücüdür.

O O O O O
R C H H C H H C CH3 R C R’ H3C C CH3
Formaldehit Asetaldehit Keton Aseton
Aldehit
 Esterler
• Esterlerin genel formülleri R’COOR dir. (-COOR)
• Burada R’ bir H atomu, bir alkil grubu ya da bir aromatik
hidrokarbon grubu olabilir.
• R ise bir alkil grubu ya da aromatik gruptur.
CH3COOC2H5 Etil asetat

C17H35COOC2H5 + NaOH → C17H35COO-Na+ + C2H5OH

Etil stearat sodyum stearat

 Aminler
• Aminler, R3N genel formülüne sahip organik bazlardir. R
gruplarından biri bir alkil ya da bir aromatik hidrokarbon grubu
olmalıdır.

CH3NH2 + H2O RNH3+ + OH-

CH3CH2NH2 + HCl CH3CH2NH3+Cl-

3. Konuda Çözülmesi tavsiye edilen problemler
Öncelikle konu içinde yer alan tüm çözümlü ve benzer
örnekler iyice öğrenilmeli ayrıca konunun arkasında yer
alan numaraları aşağıda verilen sorular çözülmeye
çalışılmalıdır.
Sahife 99…108 deki yapılması tavsiye edilen sorular

3, 5, 12, 24, 35, 46,

53, 61, 57, 73, 95, 97