KALS YUM, MAGNEZYUM VE SERTL K TAY N

Bir suyun sertlii iindeki balca znm kalsiyum veya magnezyum tuzlarndan ileri gelip, suyun sabunu keltme kapasitesidir. Sabun, suda zellikle her zaman iin bulunan kalsiyum ve magnezyum iyonlar tarafndan keltilir. Fakat bu keltme ayn zamanda Fe, Al, Mn ve Zn gibi ok deerli metaller ve hidrojen iyonlar tarafndan da meydana getirilir. Sertlik, kalsiyum ve magnezyum iyonlarnn, kalsiyum karbonat cinsinden toplam konsantrasyonlar olarak ifade edilir. Bununla beraber gsterilebilecek miktarlarda bulunan sertlik verici dier iyonlar da kapsayabilir. Kalsiyum ve magnezyum bikarbonatlar geici sertlii (veya karbonat sertliini) yine bu elementlerin klorr, nitrat, slfat, fosfat ve silikatlar ise kalc sertlii (veya karbonat olmayan sertlii) verir. Her iki sertlie birden sertlik btn denir. Geici sertlik bikarbonatlardan ileri geldiinden, sularn kaynatlmas ile giderilir. Hlbuki kalc sertlik kalsiyum ve magnezyum slfat ve klorrden ileri geldii iin kaynatlmakla giderilemez. eitli sertlik birimleri vardr. Bunlardan en ok kullanlanlar unlardr;

1. Fransz Sertlik Derecesi (FS) : Litrede 10 mg kalsiyum karbonat kapsayan suyun sertlii, 1 Fransz Sertlik Derecesidir. 2. ngiliz Sertlik Derecesi (IS) : 1 galon (0,7 litre) suda 10 mg kalsiyum karbonat kapsayan suyun sertlii, 1 ngiliz Sertlik Derecesidir. 3. Alman Sertlik Derecesi (AS) : Litrede 10 mg kalsiyum oksit (CaO) kapsayan suyun sertliidir. 4. Amerikan Sertlik Derecesi : 1 grain (0,0648 gr) CaCO 3 /Amerikan galonu (3,785 lt) 5. Rus Sertlik Derecesi : 0.001 g Ca/lt

1 FS = 0,56 AS = 0,7 IS = 10 ppm

Yukardaki rakamsal bilgileri tablo olarak verecek olursak,

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

izelge 1. Sertlik Derecelerinin Birbiri Cinsinden Deerleri ppm ppm veya CaCO 3 Ing. Sert .Derecisi Amer. Sert. Derece. Fran. Sert. Derec. Alman Ser. Derece. Rus Sertlik Der. meq CaCO3 ppm CaCO 3 1.00 14,19 17,16 10,0 17,86 2,50 50,00 Derece ngiliz Amerikan Frans. Alman 0,07 0,058 0,10 0,056 1,00 0,83 1,43 0,80 1,20 1,00 1,72 0,96 0,70 0,58 1,00 0,56 1,25 1,04 1,79 1,00 0,18 0,15 0,25 0,14 3,50 2,90 5,00 2,80

Rus 0,40 5,72 6,86 4,00 7,14 1,00 20,04

Suyun sertlii onun eritme zelliinden ileri gelir. Baz sular iinde bulunan erimi maddelere bal olarak daha fazla eritme zelliine sahiptirler. rnein sudaki karbondioksit, kalker ve magnezyumu daha kolaylkla eriterek bu maddelerin bikarbonatlar haline gemesine sebep olurlar. Bitkilerle temas ederek gelen sular byle olmayanlara kyasla daha fazla karbondioksite sahiptirler. Yeralt sular yzey sularndan daha serttirler, nk bu sular yer altnda bulunan madensel maddelerle daha ok temastadrlar. Doal sulardaki sertliin kayna suyun toprak ve kaya oluumlar ile temasdr. Yamur sular znm halde atmosfer gazlarn ierebileceinden pHs der. Yere dtnde de toprak ve kayalardaki baz bileenleri zer. Fakat pHs 7 civarnda olan yamur suyu doal sularda ok miktarda bulunan sertlik kayna maddelerin hepsini zp tamaya yeterli deildir. Bu ekilde yamur suyu topraa indiinde sertlik oluturan tm maddeleri zemez. Bu iyonlarn topraa gemesi iin asidik koullar topraktaki bakteri faaliyetleri sonucu oluan CO 2 gaznn suda znmesi salar. Sert sularla ilgili problemler u ekilde sralanabilir: Sabun tketimine neden olurlar, Deride tahrie neden olurlar, Scak su borularnda, stclarda, kazanlarda kire birikimine ve talamaya neden olurlar, Porselenlerde renk giderimine neden olurlar. Lavabo ve kvetlerin beyaz rengini bozarlar, Sebzelerin katlamasna ve renksizlemesine neden olurlar, Kumalarn mrn azaltr, ypranmalarna neden olurlar, Konserve endstrisinde problemlere neden olurlar.

Dnya Salk Tekilat (WHO) tarafndan sular sertliklerine gre CaCO3 olarak yle snflandrlmtr, Yumuak sular Orta sert sular Sert sular ok sert sular 0 75 mg/lt 75 150 mg/lt 150 300 mg/lt 300 mg/lt ve st

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

Ancak yukardaki gruplandrma daha deiik ekillerde de yaplmaktadr. Sertliin meydana gelmesinde Ca ve Mg iyonlarnn ba faktr olduunu sylemitik. me suyunda Ca ve Mg un yksek deerleri sala ters etki gstermemektedir (salkl kiilerde). Sertlik eitleri, su ierisindeki metal iyonlarna ve asit kklerine gre sertlik, snflandrmaya tabi tutulabilir. Metal iyonlarna gre sertlik tasnifi, kalsiyum ve magnezyum iyonlarna gre yaplabilir. Bu iyonlarn sebep olduklar sertlikler ayr ayr bulunarak ifade edilebilir. Sert sularn yumuatlmasnda su ierisindeki kalsiyum ve magnezyum sertliklerinin ayr ayr bilinmesine ihtiya vardr. Bu nedenle toplam sertlie ilave olarak kalsiyum ve magnezyum sertlikleri tayin edilmelidir. Asit kklerine gre yaplan snflandrmada sertlik, karbonat ve karbonat olmayan gruplara ayrlr. Su ierisindeki alkalilik iyonlarnn ( HCO3 , CO3 , OH ) bal bulunduu Ca ve Mg iyonlarnn sebep olduklar sertlie karbonat sertlii ad verilir.

Alkalinite (mg/l) = Karbonat sertlii (mg/l) dir.

Sudaki bikarbonat iyonlarnn meydana getirdikleri sertlie, geici sertlik de denir. Zira byle bir su kaynatld zaman karbondioksit gaz uar ve kalsiyum karbonat kerek suyun sertlii azalr.
Dier asit kklerine gre ( SO4 , NO3 , Cl ) bal Ca ve Mgdan meydana gelen sertlie karbonat olmayan sertlik ad verilir. Suyun toplam sertlii ve alkalinitesi tayin edilirse karbonat olmayan sertlik bulunabilir.

Toplam sertlik Alkalinite = Karbonat olmayan sertliktir.

Baz durumlarda su ierisindeki alkalinite iyonlar, sertlii meydana getiren metal iyonlarndan fazladr. Bu takdirde, alkalinite iyonlar sodyum ve potasyumla birleerek negatif karbonat olmayan sertlii meydana getirmitir. Kalsiyum ve magnezyum iyonlarnn dndaki iyonlardan ileri gelen sertlik iin aadaki deerler kullanlr. Bu iyonlarn mg/l deerleri verilen faktrlerle arpldnda mg/l CaCO3 e evrilmi olur.

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

Katyon Sr Fe Al Zn Mn ANAL Z YNTEMLER

Faktr 1,142 1,792 5,565 1,531 1,822

Su sertlii farkl yntemlerle belirlenmekte ve snflandrlmaktadr. Sabun Eriyii Yntemi

Yntemlerden birisi sabun zeltisi yntemidir. Suya sertlik veren Ca ve Mg iyonlar sudaki Na ve K iyonlarnn yerine geerek suda znmeyen bileikler oluturur. Sert sularn g kprmesinin nedenleri budur. Bu yntemde sabun zeltisi kullanlarak devaml bir kpk elde edilmeye allr ve ilemde harcanan sabun zeltisi su sertlii hakknda fikir verir. Kantitatif lmler iin hesap yntemi ve EDTA titrimetrik yntemleri kullanlr. Hesap Yntemi

Sularn sertliinin en hassas tayini, sertlik oluturan iyonlarn tek tek belirlenip toplanmas yntemidir. Detayl bir alma gerektiren uzun bir yntemdir. E.D.T.A Metoduyla sertliin belirlenmesi

Yntemin Esas Rutin almalarda kullanlan ve olduka doru ve hassas sonular veren, bir yntem, bugn birok laboratuarda tercih edilmektedir. Bu yntemde titrasyon zeltisi olarak etilen daimin tetra asetik asit (EDTA) veya bunun sodyum tuzu kullanlmaktadr. Bu bileikler genellikle EDTA olarak ifade edilirler ve Ca +2 , Mg+2 ve dier iki deerlikli sertlie sebep olan kompleksler verirler. Dolaysyla kalsiyum ve magnezyum miktar da bu yntemle belirlenmi olur.

M ++ + EDTA

M.EDTA kompleks

Rutin analizlerde, ayarl EDTA zeltisi, 1 mL EDTA 1 o Fne yani 10 ppm CaCO3 a ekivalent olacak ekilde hazrlanr. Bu da 1/50 N veya 0,01 M EDTA zeltisidir.

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

Kullanlan Malzemeler a) Manyetik Kartrc b) Otomatik Bret (0,1 blmeli) c) Erlen Mayer

Reaktifler a) EDTA zeltisi, 0,01 M: Yaklak olarak 3,75 g EDTA tartlr. zeltinin pH sn yaklak 10,5 civarna ayarlamak iin 17 ml 1 M NaOH ile birlikte zlerek balon jojede 1 Lye destile su ile tamamlanr. b) EDTAnn ayarlanmas iin standart zelti: 0,2 g saf CaCO3 tartlr. Platin kapsle konur. Saf HCl ile 3 defa asitlendirlir, uurulur, destile su ile ykanarak 1 Lye tamamlanr. Bu 20 o F sertliinde standart zeltidir. c) NH 4 OH + NH 4 Cl tampon zeltisi (toplam sertlik iin): 65 g NH 4 Cl (amonyum klorr) 400 ml amonyak ierisinde zlr destile su ile litreye tamamlanr. d) 1 M NaOH zeltisi (Ca +2 sertlii iin): 40 50 g NaOH suda zlr destile su ile litreye tamamlanr. e) Eriochrame Black T. ndikatr (Toplam sertlik iin): 0,2 g Eriochrame Black T. 80 g NaCl ile bir havanda pudra haline getirilir, koyu renkli bir iede muhafaza edilir. f) Mreksit ndikatr (Ca +2 sertlii iin): 0,2 g mreksit 100 g NaCl ile bir havanda pudra haline getirilir, koyu renkli bir iede muhafaza edilir. 0,01 M EDTAnn Ayarlanmas: Standart sert sudan 3 adet 100 mllik zelti erlene alnarak her birine Ca sertlik tayini yntemi uygulanarak yaklak zeltinin sarfiyatlar bulunur.

Deneyin Yapl: Toplam Sertlik: 100 mL su numunesi alnr, 0,5 2,0 mL kadar pH 10da tutmak iin gerekli miktar) tampon zeltisi (NH4 Cl + NH4 OH) ilave edilir, bir l (0,1 g kadar) toplam sertlik indikatr (Eriochrame Black T+NaCl) katldktan sonra, renk arap krmzsndan, maviye dnene kadar 0,01 M EDTA (Tritriplex III) ilave edilir. Kalsiyum Sertlii: 100 mL su numunesi alnr. 2-4 mL 1 M NaOH zeltisi ilave edilir. [Mg++ yi hidroksit halinde ktrmek ve ortamn pHsn 11 civarnda tutmak iin 0,1 g mreksid indikatr (sadece Ca ++ iyonlar ile renk verir)] ilave edildikten sonra 0,01 M EDTA ile renk pembeden menekeye dnene kadar titre edilir.

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar

Hesaplama: Toplam Sertlii; Sarfiyat = o F Sertlii (Toplam Sertlik) veya; Sarfiyat x 10= Toplam Sertlik (mg/L CaCO3 Kalsiyum Sertlii; Sarfiyat x 10= Ca ++ Sertlii (mg/L) CaCO 3 cinsinden veya; Sarfiyat = o F Sertliidir. stenilirse; [Toplam Sertlik Ca ++ Sertlii = Mg++ Sertliidir] Kalsiyum Miktarnn Bulunmas;

(mg / L) Ca =

A x N x 20000 rnek Hacmi (mL)

A = Kalsiyum Sertlii iin harcanan EDTAnn mLsi N= EDTA zeltisinin normalitesi Magnezyum miktarnn bulunmas;

(mg / L) Mg =

A x N x 12000 rnek Hacmi (mL)

A = Toplam Sertlik iin harcanan EDTA (mL) kalsiyum sertlii iin harcanan EDTA (mL) = magnezyum iin harcanan EDTAnn mLsi N= EDTA zeltisinin normalitesi Kaynaklar 1. www.kimyaevi.com 2. Sivas Cumhuriyet niversitesi evre Mhendislii Blm, Kalsiyum magnezyum ve Sertlik Tayini evre Kimyas Lab. Deney Fy. 3. Yldz Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm, Sertlik Tayini evre Kimyas Lab. Deney Fy. 4. Boysan, F., engrr, B., 2009. Su Sertliinin nsan Sal iin nemi, SA Fen Bilimleri Dergisi, 13. Cilt, 1. Say, s. 7-10.

Erciyes niversitesi evre Mhendislii Blm evre Kimyas-I Laboratuar