SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

KİMYA LABORATUVARI DERSİ

DENEY NO: 5
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal
Reaksiyon Tipleri
SAUDEP LİNK: https://drive.google.com/file/d/1sOaimE2abDKUcGoN1FfdJpxWFQOCYge5/view

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Genel/Teorik Bilgi

Kimyasal Reaksiyon Tipleri: Maddeleri tanımak için fiziksel ve kimyasal özelliklerinden

yararlandığımızı daha önce görmüştük. Bir maddenin kimyasal özellikleri o maddenin
verebileceği reaksiyonları gösterir. Bu deneyde maddelerin kimyasal özellikleri ile ilgili
çalışmalar yapılacaktır.

Alkali metalleri (Na, K, Li gibi) su ile şiddetli bir reaksiyon vererek çözünürler. Alkali
metallerin su ile reaksiyonları onların kimyasal özelliklerinden birisidir. Çünkü bu reaksiyon
sonunda yeni maddeler oluşur. Bazı elementin su ile reaksiyonu onun tanınmasına yardımcı
olabilir.

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Genel/Teorik Bilgi

Fiziksel ve kimyasal değişimler sırasında sistem bir miktar enerji kazanır veya kaybeder. Bu
enerji değişikliğinin miktarı kimyasal olaylarda, genellikle fiziksel olaylardakine göre daha
büyüktür. Bu nedenle açığa çıkan enerjinin büyüklüğü bir olayın fiziksel mi kimyasal mı
olduğunu bir dereceye kadar gösterebilir. Kimyasal olaylar sırasında maddelerin temel yapısı
değişikliğe uğrar. Reaksiyon ortamından gaz çıkışı, renk değişikliği, bir çökeleğin oluşması
veya kaybolması genellikle bir kimyasal reaksiyonu gösterir. Ancak bütün kimyasal
reaksiyonların gözle görülür değişmeler yapması beklenemez.

Kimyasal reaksiyonlar basit olarak şu şekilde sınıflandırılır.

1. Çökelme reaksiyonları
2. Asit-baz (nötralleşme) reaksiyonları
3. Kompleksleşme reaksiyonları
4. Redoks reaksiyonları

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Genel/Teorik Bilgi

1. Çöktürme Reaksiyonları
Çöktürme reaksiyonları, çözeltide çözünmeyen katı bir çökeleğin oluşması ile karakterize
edilirler. Çökelek oluşması reaksiyona giren maddelerden, çözücüde çözünmeyen veya az
çözünen yeni bir maddenin oluştuğunu gösterir.
Bazı maddeler suda çok iyi çözünürken bazıları ise hiç çözünmezler. İnorganik maddeler
suda çözünen ve suda çözünmeyenler olarak ikiye ayrılır.
Suda Çözünenler :
* Tüm Lityum bileşikleri (LiCl, LiF, Li2SO4 ... gibi)
* Tüm Sodyum bileşikleri (NaCl, NaNO3, Na2SO4, Na2CO3, NaCH3COO, Na3PO4 ... gibi)
* Tüm Potasyum bileşikleri (KCl, KI, KNO3 ... gibi)
* Tüm Sezyum bileşikleri (CsCl, CsNO3 ... gibi)
* Tüm NH4+ (amonyum) bileşikleri (NH4Cl, NH4Br, NH4NO3, (NH4)2SO4 ... gibi)
* Tüm Klorat (ClO3-), asetat (CH3COO-) ve nitrat (NO3-) bileşikleri :
Ca(ClO3)2, Mg(ClO3)2, Pb(CH3COO)2, NH4CH3COO, PbNO3 ... gibi
* Ayrıca asit tuzları (HS-, HCO3-, HPO4-2, H2PO4-)
(Sr(HS)2, Mg(HCO3)2, CaHPO4, Ba(H2PO4)2 ... gibi) suda çözünür.

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Genel/Teorik Bilgi
Suda Çözünmeyenler:
* Hg2Cl2, SrSO4, BaSO4, Ag2SO4, PbSO4, HgSO4 .
* Bazı hidroksit ve karbonatlar da suda çözünmezler: Mg(OH)2, MgCO3, Ca(OH)2, CaCO3,
BaCO3, SrCO3, Al(OH)3, Fe(OH)3 .
* Bunlardan başka S-2, SO3-2, PO4-3, CrO4-2 bileşikleri (1. Grup katyonlarla ve NH4+bileşikleri
hariç) BaCrO4 , Ca3(PO4)2 , CoS , FeS , Cr2(SO3)3 ... gibi suda çözünmezler.
Fakat bahsedilen çözünme kurallarına aykırı olarak; HgCl2 , Ba(OH)2, Sr(OH)2 ve BaS suda
tamamen çözünür.

Buna göre; Ba(NO3)2 veya BaCl2 tuzları suda rahatlıkla çözündüğünden berrak çözelti
oluştururlar. Na2SO4 ve Na2CO3 da aynı şekilde suda çok çözünürler. Baryum tuzlarının
çözeltileri Na2SO4 veya Na2CO3 çözeltileri ile karıştırıldığında suda çözünmeyen beyaz renkli
bir çökelek oluşur. Bu reaksiyonlar aşağıdaki denklemlerle gösterilebilir.
Ba2+(aq) + 2 NO3-(aq) + 2 Na+(aq) + SO42-(aq) → BaSO4(k) + 2 Na+(aq) + 2 NO3-(aq)
Ba2+(aq) + 2 Cl-(aq) + 2 Na+(aq) + CO32-(aq) → BaCO3(k) + 2 Na+(aq) + 2 Cl-(aq)
Çözünen tuzların iyonik olarak gösterildiğine dikkat edin.

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Genel/Teorik Bilgi

2. Asit - Baz Reaksiyonları

Bir asidin bir bazla reaksiyona girmesi sonucunda bir tuz ve su oluşur. Bu tür reaksiyonlara
nötralleşme reaksiyonları denir. Nötralleşme reaksiyonlarının sonunda çözeltinin pH'sı
değiştiği için bu reaksiyonlar pH indikatörleri yardımıyla gözlenebilirler. Kuvvetli bir asit
olan HCl ile kuvvetli bir baz olan NaOH'in reaksiyonu bir nötralleşme reaksiyonudur ve
aşağıdaki denklemle gösterilir.

ASİT + BAZ  TUZ + SU

H+(aq) +Cl-(aq) +Na+(aq) +OH-(aq) → Na+(aq) +CI-(aq) +H2O(s)

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Genel/Teorik Bilgi

3. Kompleksleşme Reaksiyonları
Bir metal iyonu ile belirli sayıdaki molekül ya da iyon arasında kompleks oluşmasına yol
açan reaksiyonlara kompleksleşme reaksiyonları denir. Aşağıda kompleksleşme
reaksiyonlarına ait örnekler verilmiştir.

4. Redoks Reaksiyonları
Redoks reaksiyonlarında, reaksiyona giren maddelerden en az ikisinin yükseltgenme
basamaklarında değişiklik meydana gelir. Bunlardan birisi indirgenirken diğeri yükseltgenir.
Asidi ortamdaki okzalik asit ile permanganat arasındaki reaksiyon buna bir örnektir.

2 MnO4-(aq) + 5 H2C2O4(k) + 6 H+ (aq) → 10 CO2(g) + 2 Mn2+ (aq) + 8 H2O(s)

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Deneyin Yapılışı

Deneyde Kullanılacak Madde ve Malzemeler:

- 10 adet 5 mL'lik deney tüpü

- Mavi ve kırmızı turnusol kağıdı

- Pastör pipeti

- 0,1 M KOH, 0,1 M Mg(OH)2, 0,1 M NaOH

- 0,1 M HNO3, 0,1 M H2SO4, 0,1 M HCl

- 0,1 M Na2CO3, 0,1 M K2SO4, 0,1 M CaCl2

- 0,1 M Cu(NO3)2, derişik NH3

- 0,1 M FeCl3, derişik KSCN

- 0,1 M FeCl3, 0,1 M KMnO4

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Deneyin Yapılışı

1- Çöktürme Reaksiyonlar.
a) İki deney tüpünden birisine 1 mL (20 damla kadar) 0,1 M Na2CO3 diğerine 1 mL 0,1 M
K2SO4 çözeltisi koyun. Tüplere 0,1 M CaCl2 çözeltisinden damla damla ilave edin.
Gördüğünüz değişiklikleri ve reaksiyon denklemlerini yazın.
b) Aynı tüplere şimdi 0,1 M HCl çözeltisinden damlatın.
Soru 1. Çökelekler çözündü mü?
Soru 2. Gaz çıkışı oldu mu? Oldu ise bu gaz ne gazıdır?
Soru 3. Çökelekler aside karşı neden farklı davranış gösterdiler?

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Deneyin Yapılışı

2- Asit - Baz Reaksiyonları

a) İki deney tüpünden birisine 1 mL 0,1 M KOH diğerine 1 mL 0,1 M Mg(OH)2 çözeltisi
koyun. Bu çözeltilere ayrı ayrı birer baget daldırarak bagetlerin uçlarım ıslatın. Sonra bagetin
ucunu bir defa kırmızı, bir defa da mavi turnusola dokundurun. Ne gibi değişiklik oldu?
b) Baz çözeltilerine daldırdığımız bageti hafifçe parmağınıza dokundurun ve iki parmakla
ovuşturarak bazın kaygan olduğunu hissedin. Sonra parmağımızı hemen yıkayın.
c) Her tüpe l' er damla fenolftalein çözeltisi damlatın ve bunların üzerine damla damla 0,1 M
HCl çözeltisinden ilave edin. Her damladan sonra tüpü çalkalayın. Tüplerdeki çözeltiler
renksiz oluncaya kadar asidi damlatmaya devam edin ve nötralleşme için gereken damla
sayısını bulun.
Soru 1. Reaksiyon denklemlerini yazın.
Soru 2. Hangi tüp için daha fazla asit eklemek gerekir? Neden?

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Deneyin Yapılışı

2- Asit - Baz Reaksiyonları

d) İki deney tüpünden birine 0,1 M HNO3 diğerine ise 0,1 M H2SO4 çözeltisinden 1'er mL
(20 damla) koyun. Bu çözeltilere birer baget ucu ile dokunarak bagetlerin uçlarım ıslatın.
Sonra bagetin ucunu kırmızı turnusol kağıdına dokundurun. Ne gibi bir değişiklik oldu?
e) Her tüpe l ' er damla fenolftalein çözeltisi damlatın ve bunların üzerine damla damla 0,1 M
NaOH çözeltisinden ilave edin. Her damladan sonra tüpü çalkalayın. Tüplerdeki çözeltiler
kırmızı oluncaya kadar bazı damlatmaya devam edin ve nötralleşme için gereken damla
sayısını bulun.
Soru 1. Reaksiyon denklemlerini yazın.
Soru 2. Hangi tüp için daha fazla baz eklemeniz gerekir? Neden?
Soru 3. Nötralleşme reaksiyonları sırasında tüplerde ısınma veya soğuma oluyor
mu? Bu ne anlama gelir?

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Deneyin Yapılışı

3- Kompleksleşme Reaksiyonları
a) Bir tüpe 1 mL 0,1 M Cu(NO3)2 çözeltisi koyup hacmi damıtık su ile 3 mL'ye tamamlayın
ve çözelti rengini kaydedin. Bunun üzerine 3 damla derişik amonyak ilave edin. Renkteki
değişikliğe dikkat edin. Reaksiyon denklemlerini yazın.
b) Bir tüpe 1 mL 0,1 M FeCl3 çözeltisi koyup hacmi damıtık su ile 3 mL'ye tamamlayın ve
çözelti rengini kaydedin. Bunun üzerine 5 damla derişik KSCN (potasyum tiyosiyanat)
çözeltisinden ilave edin. Reaksiyon denklemlerini yazın.

www.sakarya.edu.tr
DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Deneyin Yapılışı

4- Redoks Reaksiyonlar.
İki deney tüpünden birisine 3 damla 0,1 M KMnO4 koyup üzerine 3,0 mL damıtık su ekleyin.
Diğer tüpe 1 mL 0,1 M FeCI3 çözeltisi koyup 20 mL damıtık suyla seyreltin ve bunun üzerine
1,0 mL 0,1 M HCl çözeltisi ilave edin. Bu tüpe diğer tüpteki KMnO4 çözeltisinden 1 damla
damlatın. KMnO4 çözeltisinin pembe renginin kaybolduğunu göreceksiniz. Damlatmaya;
pembe renk kaybolmadan kalana kadar devam edin.
Soru 1. Fe2+çözeltisine KMnO4 eklendiğinde neden pembe renk kayboluyor?
Reaksiyon denklemini yazın. Çözeltiye neden HCl eklenmiştir?

www.sakarya.edu.tr
 DENEY ADI : Maddenin Kimyasal Özellikleri ve Kimyasal Reaksiyon Tipleri Deney Sonu Soruları
&
Kaynaklar Kaynakça

1. SOMER, G ve arkd.; “Genel Kimya Deneyleri”, Gazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kimya Bölümü, Ankara, 1995.
2. MISIR, M.N., “Temel Kimya Laboratuvarı ”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kimya Bölümü, Trabzon, 2011.

SAUDEP LİNK: https://drive.google.com/file/d/1sOaimE2abDKUcGoN1FfdJpxWFQOCYge5/view

www.sakarya.edu.tr