БАРИЛГЫН НОРМАТИВ БАРИМТ БИЧГИЙН ТОГТОЛЦОО

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ,

СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ
НОРМ БА ДҮРЭМ

ÁÍáÄ 50-01-16

Албан ёсны хэвлэл

ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒÛÍ ЯÀÌ

Óëààíáààòàð õîò
2016 îí
1. Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2016 оны 05 дугаар сарын 31-ний өдрийн 102 дугаар
тушаалын 1 дүгээр хавсралтаар батлав.

2. Энэхүү тушаал гарсантай холбогдуулан Дэд бүтцийн хөгжлийн яамны 1994 оны 162 дугаар
тушаалаар батлагдсан ердийн буурь хөрс, мөнх цэвдэг овойдог, суумтгай хөрсөнд, газар
хөдлөлийн бүсэд барилга байгууламжийн буурийн болон суурийн зураг төсөл зохиоход
мөрдөх “Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиох норм ба дүрэм” /
БНбД 2.02.01-94/-ийг хүчингүй болсонд тооцсугай.

Боловсруулсан:
Төслийн багийн ахлагч,доктор, профессор,
Монгол Улсын зөвлөх инженер Д.Дашжамц
Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор С.Нямдорж
Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор Б.Батхуяг
Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор Э.Нинжгарав
Доктор Ж.Алтанцэцэг
Орчуулагч Ц.Мөнхтунгалаг

Хянан тохиолдуулсан:

Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор М.Мягмаржав

Монгол Улсын зөвлөх инженер, доктор З.Биндэръяа

Энэхүү барилгын норм ба дүрмийг Барилгын Хөгжлийн Төвийн зөвшөөрөлгүйгээр

бүрэн болон хэсэгчлэн хувилах, олшруулах, тараахыг хориглоно.
 ÁНбÄ 50-01-16

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

БАРИЛГА, БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ

ЗОХИОХ НОРМ БА ДҮРЭМ

BASIS OF BUILDINGS AND FACILITIES

ӨМНӨХ ҮГ
Энэ норм, дүрмийг ‖Барилгын норм, нормативын сан"-гийн 2013 оны
төлөвлөгөөний дагуу "Барилгын хөгжлийн төв"-ийн захиалгаар ШУТИС-ийн
Геотехникийн судалгааны төвд боловсруулав. Энэхүү баримт бичиг нь барилга,
байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиох, тэр дундаа газар доорхи төрөл
бүрийн зориулалттай барилгыг инженер-геологийн өөр өөр нөхцөлд төсөллөх
асуудлыг шийдвэрлэх зорилготой юм. Норм, дүрмийн шинэчлэлтэй холбогдуулан
БНбД 2.02.01-94-ийн үндсэн 8 бүлгийг шинэчлэхийн хамт шинээр 10 бүлэг нэмж
боловсруулсан болно.
Норм, дүрмийн шинэчлэх ажлын хүрээнд гадаад орны ижил төстэй норм,
дүрмүүдийг орчуулан судалж боловсруулалтын ажилд ашиглав. Тухайлбал, ОХУ-ын
СНиП 2.02.01-83*.Основания зданий и сооружений, СП 22.13330. М.2011.
Основания зданий и сооружений. ред. СНиП 2.02.01-83* , СНиП 2.02.04-88.
Основания и фундаменты на вечномерзлых грунтах, СНиП 2.02.03-85. Свайные
фундаменты. М.1986, СП 22.13330. Свайные фундаменты, М.2011. Актуализ.
редакция СНиП 2.02.03-85, БНХАУ-ын Өндөр барилгын сал хавтан ба хайрцаг
суурийн техникийн норм (Technical Code for Tall building Raft and Box foundations.
JGJ 6-99), Хөөлттэй хөрстэй газрын барилгын техникийн норм (GBJ 112-87), ЕХ-ны
EN 1997-1:2004. Eurocode 7: Geotechnical design-Part 1:General rules, 2004, EN 1997-
2:2007. Eurocode 7: Geotechnical design. Ground investigation and testing, 2007 зэрэг
болно.
Энэхүү норм ба дүрмийг ердийн буурь хөрс, олон жилийн цэвдэг, хөлдөхдөө
овойдог, норохдоо нэмэлт суулт үүсгэдэг суумтгай, чийг нь нэмэгдэхэд хөөдөг болон
усаар ханасан шим гарлын хүлэрлэг хөрс, наанги шавар, байран гарлын хөрс,
давсархаг хөрс, асгамал хөрс зэрэг онцлог бүтэцтэй хөрсөнд, мөн өндөр барилгын
буурь суурийн, газар доорх байгууламжийн буурь, суурийн, газар хөдлөлийн бүсэд
барих барилга байгууламжийн буурь, суурийн болон шон суурийн зураг төсөл
зохиоход мөрдөнө.
Энэ нормыг мөн уул уурхайн ашиглалтын малталт хийсэн нутаг дэвсгэр,
карстын хөндийрэл бүхий нутаг дэвсгэр болон цахилгаан дамжуулах агаарын
шугамын тулгуур, гүүрийн тулгуур ба барилга, байгууламжийн газар доорх хэсэгийн
буурь, суурийн зураг төсөл зохиоход баримтлахаар холбогдох заалтуудыг оруулж
өргөтгөсөн. Мөн динамик үүсгүүртэй газрын ойролцоо баригдах барилга
байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиох онцлог, хөрсний усны түвшин
доошлуулах , ус зайлуулах байгууламжийн төсөллөлт, цөөн давхар барилгын
буурь, суурийг төсөллөх онцлогууд, барилга, байгууламжийн газар доорх хэсгийг
төсөллөх онцлогууд, техникийн төлөв байдлын үнэлгээ ба геотехникийн
урьдчилсан дүн шинжилгээ ,геотехникийн хяналтын шинжилгээ (мониторинг), буурь,

3
ÁНбÄ 50-01-16

суурийн зураг төслийн экологийн шаардлагууд гэсэн шинэ бүлгүүдэээр баяжуулсан

болно.
Энэ норм, дүрмийг академич, геотехникийн шинжлэх ухааны доктор,
профессор Д.Дашжамцын удирдлагаар зөвлөх инженер, доктор, профессор
З.Биндэръяа, зөвлөх инженер, доктор, дэд профессор Б.Батхуяг, зөвлөх инженер,
доктор, дэд профессор С.Нямдорж, зөвлөх инженер доктор Э.Нинжгарав, доктор
Ж.Алтанцэцэг, тэргүүлэх инженер Г.Энхжаргал нарын бүрэлдэхүүнтэй баг хамтран
боловсруулав.
Энэ нормд зөвлөмж болгосон нэгдүгээр хавсралтын монгол орны ул хөрсний
нормчилсон үзүүлэлтүүдийг зөвлөх инженер, доктор М.Мягмаржав (хүснэгт-1,2,3),
зөвлөх инженер О.Балдорж (хүснэгт-4,5,6,9,10 ), Улаанбаатарын бүсийн неоген
гарлын шаварлаг ул хөрсний нормчилсон үзүүлэлтүүдийг зөвлөх инженер
Г.Тунгалаг (хүснэгт-12-17) мөн хот, суурийн газрын уур амьсгалын тооцооны
үзүүлэлтүүдийг (хавсралт-12) зөвлөх инженер, доктор Г.Намхайжанцан нарын
боловсруулнаар бэлтгэж оруулав.
"Барилга байгууламжийн буурь , суурийн зураг төсөл зохиох норм ба дүрэм"
(БНбД 2.01.02-15) -ийн төсөлд редакци хийсэн зөвлөх инженер, доктор
М.Мягмаржав, шүүмж, санал өгсөн зөвлөх инженер Ц.Шараа, зөвлөх инженер
Г.Тулга, зөвлөх инженер Б.Гантөмөр, зөвлөх инженер О.Балдорж нарт гүн талархал
илэрхийлье.

Боловсруулсан зөвлөх багийн ахлагч:

Академич, доктор(ScD), профессор, зөвлөх инженер Д.Дашжамц

4
 ÁНбÄ 50-01-16

1.ÅЪÍÕÈÉ Ç¯ÉË

1.1.Энэхүү норм ба дүрмийг ердийн буурь хөрс,олон жилийн цэвдэг,

хөлдөхдөө овойдог,норохдоо нэмэлт суулт үүсгэдэг суумтгай, чийг нь нэмэгдэхэд
хөөдөг болон усаар ханасан шим гарлын хүлэрлэг хөрс, наанги шавар, байран
гарлын хөрс, давсархаг хөрс, асгамал хөрс зэрэг онцлог бүтэцтэй хөрсөнд, мөн
газар хөдлөлийн бүсэд барих барилга байгууламжийн буурь, суурийн болон шон
ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõîä ìºðäºíº.
1.2.Энэ нормыг мөн уул уурхайн ашиглалтын малталт хийсэн нутаг
äýâñãýðèéí áîëîí öàõèëãààí äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàìûí òóëãóóð, ã¿¿ðèéí òóëãóóð
ба газар доорхшугам хоолойн зэрэг инженерийн байгууламжийн буурь, суурийн
зураг төсөл зохиоходбаримтлана.
Õàðèí ýíý íîðì áà ä¿ðìèéã ãèäðîòåõíèêèéí áîëîí àâòî çàìûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæ, îíãîöíû áóóäëûí çàì òàëáàé, äèíàìèê à÷ààëàëòàé ìàøèí
төхөөрөмжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиоход мөрдөхгүй.
1.3.Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî èíæåíåð-
геологи, геотехник, геодези, гидрогеологи, уур амьсгал болон цэвдэг судлалын
судалгааны үр дүнг үндэс болгоно.
1.4.Барилгын инженер геологийн ажил гүйцэтгэхдээ барилгад зориулсан
инженер геологийн болон геотехникийн судалгааны норм ба дүрэм, улсын стандарт
áóñàä íîðìàòèâ áàðèìò áè÷ãèéí çààëòûã ìºðäºíº.
1.5.Áóóðü õºðñíèé íýð, àíãèëëûã MNS 3263:2014, ýíý íîðìûí 5 äóãààð
хавсралтын дагуу инженер-геологийн ажлын тайлан, буурь суурийн болон бусад
газар доорх бүтээцийн зураг төсөлд зааж өгнө.
1.6.Èíæåíåð-геологийн ба геотехникийн судалгааны ажлын дүгнэлтэд
áàðèëãûí áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºë зохиоход зайлшгүй шаардлагатай хурдас,
чулуулгийн байршил, давхаргын зузаан, хөрсний геотехникийн шинж чанарын
ºãºãäë¿¿äèéã áàðèëãà áàðèõ áà àøèãëàõ ÿâöàä ãàð÷ áîëîõ òàëáàéí èíæåíåð-ãåîëîãè,
ãèäðîãåîëîãè, öýâäãèéí ººð÷ëºëòèéã áîäîëöîí òóñãàâàë çîõèíî.
1.7.Газар хөдлөлийн 7,8,9 баллын эрчимтэй бүсэд барилгын зураг төслийг
зохиохдоо газар хөдлөлийн ачааллыг хамгийн бага байлгаж чадах бүтээцийн
материал, бүтээцлэлийн тооцооны схемийг ашиглана. Бүтээцлэлийн тооцооны схем
нь аль болохоор тэгш хэмтэй байхын дэýð à÷ààã æèãä õóâààðèëàõ õýðýãòýé.
1.8.Барилга барих талбайн газар хөдлөлийн эрчмийг тодорхойлохдоо газар
õºäëºëèéí áè÷èë ìóæëàëûã ¿íäýñ áîëãîõ íü ç¿éòýé.
1.9.Газар хөдлөлийн эрчим 9 баллаас илүү байх талбайд барилга байгууламж
барихыг зөвхөн барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын
зөвшөөрснөөр барилга барьж болно.
1.10.Газар хөдлөлийн эрчим 7 баллаас бага бүсэд барилгын буурь суурийн
çóðàã òºñºë çîõèîõäîî ãàçàð õºäëºëèéí õ¿÷èéã òîîöîõã¿é.
1.11.Ñóóðèéí òºðëèéã ñîíãîõäîî èíæåíåð-геологийн судалгааны материалд
тусгасан барилгын талбайн тодорхой геотехникийн нөхцөл, суурьт үйлчлэх
à÷ààëëûí òîîöîî, çóðàã òºñëèéí øèéäëèéí áàéæ áîëîõ õóâèëáàðóóäûí òåõíèê-
ýäèéí çàñãèéí õàðüöóóëàëòûã ¿íäýñ áîëãîíî.
1.12.Инженер-геологийн болон геотехникийн судалгааны тайлан, дүгнэлтэд
хөрсний хээрийн ба лабораторийн туршилтаар судалж тогтоосон физик-механик
шинж чанарын үзүүлэлтүүд, шаардлагатай тохиолдолд хөрсний химийн шинж
чанарын үзүүлэлтүүд болон суурийг статик ба динамик ачаагаар туршсан
òóðøèëòûí ¿ð дүнг тусгасан байна. Мөн онцлог бүтэц, тогтоцтой ул хөрсний онцгой
шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг нэмэлтээр тодорхойлсон байна.

5
ÁНбÄ 50-01-16

Түүнчилэн ул хөрсний үе давхаргын байдал, буурийг хязгаарын хоѐр төлөв

áàéäëààð òîîöîõîä øààðäëàãàòàé õºðñíèé ôèçèê-ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðûí òîîöîîíû
утга, газар доорх усны илэрсэн, тогтсон түвшин, түвшний бууралт, сэргэлт,
шүүрлийн коэффициент, ус дамжуулах коэффициент, нөлөөллийн радиус, ундрага
зэрэг үзүүлэлтийг бичих ба геологийн зүсэлтийг үзүүлнэ.
Хэрэв зондын туршилт SPT(Standart penetration Test-q),CPT(Cone Penetration
Test-qs) õèéñýí áîë ò¿¿íèé ãðàôèêèéã òóñãàíà.
1.13.Èíæåíåð-геологийн хүндрэлтэй нөхцөлтэй /олон жилийн цэвдэг,
хөлдөхдөө овойдог, суумтгай, хөөлттэй болон онцлог бүтэц, тогтоцтой/ хөрсөнд
áàðèõ íýãä¿ãýýð àíãèëëûí барилга байгууламж, түүнчилэн шон суурьт тэдгээрийг
àøèãëàõ ÿâöàä áóóðü õºðñ, ñóóðèéí áàéäàë, ìºí áóóðü ñóóðèéí çóðàã òºñºëä çààñàí
øààðäëàãûí áèåëýëòýä áàéíãà àæèãëàëò ÿâóóëàõ ¸ñòîé.
Ажиглалтыг барилгын болон буурь суурийн мэргэжилийн судалгааны
áàéãóóëëàãààñ çóðàã òºñºë çîõèîã÷òîé õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí òóñãàé õºòºëáºðèéí
äàãóó çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëíà.
Áàðèëãà áàðèõ ¿åä õèéñýí àæèãëàëòûí ¿ð ä¿í áîëîí àøèãëàëòûí ÿâöàä
àæèãëàëò ÿâóóëàõ õºòºëáºðèéã çóðàã òºñëèéí òàëààðõè áàðèìò áè÷ãèéí õàìò
áàðèëãà áàéãóóëамжийг эзэмшигч, өмчлөгчид хүлээлгэн өгнө.

2. ÁÓÓÐÈÉÍ ÇÓÐÀÃ ÒªÑªË ÇÎÕÈÎÕ ÆÓÐÀÌ

2.1. Åðºíõèé çààëò

2.1.1.Áàðèëãûí áóóðèéã òîîöîîãîîð ñîíãîæ çóðàã òºñºë çîõèîíî.

¯¿íä:
à/ áóóðèéí òºðºë /áàéãàëèéí áîëîí õèéìýë/;
á/ ñóóðèéí òºðºë /ã¿í áèø áà ã¿í ñóóëãàõ/, хийц/шугаман, баганан, хавтан, шон
ñóóðü ãýõ ìýò/, ìàòåðèàë /òºìºð áåòîí, áåòîí, ÷óëóóò áåòîí ãýõ ìýò/, õýìæýý;
â/ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí õýâèéí íºõöºëèéã õàíãàõàä áóóðèéí
õýâ ãàæèëòûí íºëººëëèéã áàãàñãàõ àðãà õýìæýý çýðýã áîëíî.
2.1.2. Áóóðèéã õÿçãààðûí õî¸ð òºëºâ áàéäëààð òîîöíî.
¯¿íä:
нэгдүгээр төлөв байдал буюу буурь хөрсний даац;
õî¸ðäóãààð òºëºâ áàéäàë áóþó õýâ ãàæèëò /ñóóëò, õîòîéëò ãýõ çýðýã/ îðíî.
Áóóðèéã õýâ ãàæèëòààð á¿õ òîõèîëäîëä òîîöîõ áºãººä ýíý íîðìûí 2.1.3-ä
çààñàí íºõöºëä äààöûí òîîöîîã ìºí õèéíý.
Áóóðèéí òîîöîîã ÿíç á¿ðèéí õ¿÷íèé ¿éë÷ëýë, ãàäààä îð÷íû òààëàìæã¿é
íºëººëëèéí õàìòûí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîí õèéíý. Æèøýýëáýë: Ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí
áîëîí ã¿íèé óñ õºðñíèé ôèçèê, ìåõàíèê øèíæ ÷àíàðò õýðõýí íºëººëºõ ãýõ ìýò.
2.1.3.Áóóðèéí äààöûí òîîöîîã äàðààõ òîõèîëäîëä çààâàë õèéíý.
¯¿íä:
а/ буурьт их хэмжээний хэвтээ чиглэлийн ачаалал /түшиг хана, жийлттэй
бүтээцийн суурь гэх мэт/ түүний дотор газар хөдлөлийн хүч үйлчилж байвал;
á/ áàðèëãà áàéãóóëàìæ ãàçðûí íàëóó äýýð, ýñâýë íàëóóä îéðîëöîî áàéðëàñàí
áîë;
â/ áóóðü ýíý íîðìûí 2.7.5-ä çààñàí õºðñíººñ òîãòñîí áîë;
г/ буурь нь өгөршилттэйхадан хөрс байвал.
Õýðýâ áàðèëãûí ãàçàð äýýðõ õýñãèéã ñóóðü ñóóëãààä ñóóðèéí çàâñðûã áóöààæ
õºðñººð ÷èãæèõýýñ ºìíº áàðèõààð òºëºâëºñºí áàéâàë áóóðèéí äààöûã áàðèëãà
áàðèõ ÿâöàä áàéõ á¿õ à÷ààëëûí íºëººíä òîîöîæ øàëãàíà.

6
 ÁНбÄ 50-01-16

2.1.4.―Барилга-ñóóðü-буурь‖ гэсэн тогтолцооны тооцооны бүдүүвчийг

сонгохдоо буурь болон барилгын бүтээцийн хүчитгэсэн төлөв байдал, хэв гажилтанд
ãîëëîí íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñèéã õàðãàëçàí ¿çíý /Áàéãóóëàìæèéí ñòàòèê á¿ä¿¿â÷,
áàðüæ áàéãóóëàõ îíöëîã, õºðñíèé ¿å äàâõàðãûí áàéäàë, õºðñíèé øèíæ ÷àíàð,
áàðèëãà áàðèõ, àøèãëàõ ¿åä ò¿¿íä ãàð÷ áîëîõ ººð÷ëºëò ãýõ ìýò/.
Бүтээцийн орон зайн ажиллагаа, хөрс болон материалын геометр, физик
чанарын шулуун биш байдал, анизотроп шинж, уян налархай ба реологийн шèíæ
÷àíàðûã ýíä õàðãàëçàõ íü ç¿éòýé.
̺í áóóðèéí íýãýí òºðëèéí áóñ áàéäàë, òîõèîëäîëûí à÷àà, ¿é÷ëýë áîëîí
бүтээцийн материалын шинж чанарын өөрчлөлтийг тооцоолоход магадлалын арга
õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.
2.2. Бóóðийн òооöоонд аваõ а÷аа,¿йл÷лýл.
2.2.1.Áàðèëãûí ñóóðèàñ áóóðüò èðýõ à÷àà, ¿éë÷ëýëèéã òîîöîõäîî áàðèëãà,
буурь хоѐрын үйлчлэлийг хамтад нь авч үзнэ. Барилга болон түүний бүтээц,
ýäëýõ¿¿íä ¿éë÷ëýõ à÷àà, ¿éë÷ëýë, à÷ààíû íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð, ìºí à÷ààíû
болзошгүй хослолын ―Ачаа үйлчлэл‖ гэсэн БНбД -èéí øààðäëàãûí äàãóó ñîíãîíî.
Дараахь тохиолдолд буурьт үйлчлэх ачааг сууриас дээших бүтээцэд дахин
õóâèàðëàãäàõ áàéäëûã õàðãàëçàõã¿éãýýð òîäîðõîéëíî.
¯¿íä:
à/III àíãèëëûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áóóðèéí òîîöîî;
á/ áàðèëãà áà ò¿¿íèé áóóðèéí åðºíõèé òîãòâîðûí òîîöîî;
â/ áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí äóíäàæ óòãûí òîîöîî;
г/ нэг маягийн зургийг тухайн нутгийн ул хөрсний нөхцөлд тохируулан холболт
õèéõ ¿å äýõ áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîî.
2.2.2.Áóóðèéí òîîöîîã à÷ààíû òîîöîîò óòãààñ õàìààðóóëàí ã¿éöýòãýíý. Ýíý
¿åä à÷ààíû íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ðèéã áóóðèéí äààöûí òîîöîîíä à÷àà, ¿éë÷ëýëèéí
норм дүрмийн заалтаар, хэв гажилтын тооцоонд 1-òýé òýíö¿¿ãýýð òóñ òóñ àâíà.
À÷ààã òîãòìîë, óäààí õóãàöààíû áà áîãèíî õóãàöààíû ¿éë÷ëýëèéã
îðîëöóóëñàí ò¿ð, îíöãîé /ãàçàð õºäëºëèéíõèéã îðîëöóóëñàí/ ãýæ àíãèëíà.
Áóóðèéã äààöààð òîîöîõäîî à÷ààëëûí ¿íäñýí õîñëîëä /òîãòìîë, óäààí
õóãàöààíû áóþó áîãèíî õóãàöààíû à÷ààëàëä/, îíöãîé à÷àà ¿éë÷ëýëèéí ¿åä
/жишээлбэл газар хөдлөлийн ба ослын үйлчлэлд/ үндсэн ба онцгой хослолд тус тус
ã¿éöýòãýíý.
Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã à÷ààíû ¿íäñýí õîñëîëîîð õèéíý.
―Ачаа, үйлчлэл‖ гэсэн БНбД-ýýð áàðèëãûí äàâõàð äóíäûí õó÷èëò äýýðõ à÷àà,
ìºí öàñíû à÷ààã áîãèíî õóãàöààíû áîëîí óäààí õóãàöààíû à÷ààíû àëèíä ÷
õàìààðóóëæ áîëíî. Áóóðèéã äààöààð òîîöîõîä äýýðõ õî¸ð à÷ààã áîãèíî õóãàöààíû
à÷ààíä, õàðèí õýâ ãàæèëòààð òîîöîõîä óäààí õóãàöààíû à÷ààíä õàìààðóóëíà.
Хөдөлгөөнтэй өргөн тээвэрлэх хэрэгсэлээс үзүүлэх ачааг тооцооны аль ч
òîõèîëäîëä áîãèíî õóãàöààíû à÷ààíä îðóóëíà.
2.2.3.Áóóðèéã òîîöîõäîî áàðèëãûí àæëûí ÿâöàä ñóóðèéí îéðîëöîî õóðààæ
õàäãàëàõ ìàòåðèàë, òîíîã òºõººðºì溺ñ èðýõ à÷ààã àâ÷ ¿çíý.
2.2.4.Уур амьсгалын температурын үйлчлэлээс барилгын бүтээцэд үүсэх
хүчлэлийг хэрэв температурын агшилтын хэв гажилтын заадас хоорондын зай
холбогдох барилгын норм, дүрмийн заалтын утгаас ихгүй байхад буурийн хэв
гажилтанд нөлөөлөхгүй гэж үзээд тооцохгүй.
2.2.5.ÿ¿ð áîëîí àñãààñ äîîðõ õîîëîéí òóëãóóð áàðèõàä ñóóðèéí òîîöîîíä
îðîõ à÷ààã ã¿¿ð, õîîëîé áàðèõ íîðì ä¿ðìèéí çààëòûí äàãóó àâíà.

7
ÁНбÄ 50-01-16

2.3. Õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëòèéí íîðìàòèâ áà òîîöîîíû óòãà

2.3.1.Áóóðèéí äààö áà õýâ ãàæèëòûã òîäîðõîéëîõ õºðñíèé ìåõàíèê øèíæ
÷àíàðûí ¿íäñýí ïàðàìåòð íü õºðñíèé áàò áýõ áà õýâ ãàæèëòûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëíî.
/äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã  , барьцалдлын хүч Ñ, õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü Å,
хадан хөрсний нэг тэнхлэгийн дагуу шахагдалд үзүүлэх түр зуурын эсэргүүцэл Rc ,
хадан хөрсний чанарын үзүүлэлт (RQD), ан цавын хэмжилтийн үр дүн мэт/.
̺í áóóðü, ñóóðèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéã èëýðõèéëäýã, òóðøèëòààð òîãòîîõ
çàðèì ¿ç¿¿ëýëòèйг /буурь хөрсний хөлдөлтийн үеийн овойлтын хүч, буурийн
хөшүүншилийн илтгэлцүүр гэх мэт/ тооцоонд авч болно.
2.3.2.Áàéãàëèéí òîãòöîîðîî îðøèõ, ìºí õèéìýë áóóðèéí øèíæ ÷àíàðûí
¿ç¿¿ëýëòèéã áàðèëãà áàðèõ ¿åèéí áà àøèãëàëòûí ÿâöàä ãàð÷ áîëçîøã¿é õºðñíèé
÷èéãèéí ººð÷ëºëòèéã õàðãàëçàí õýýðèéí áîëîí ëàáîðàòîðèéí íºõöºëä òóðøèëòààð
òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé.
2.3.3.Хөрсний физик-механик шинж чанарын үзүүлэлтийн норматив ба
òîîöîîíû óòãûã òóðøèëòûí ¿ð ä¿íãèéí ñòàòèñòèê áîëîâñðóóëàëòûí ¿íäñýí äýýð
òîãòîîíî.
2.3.4.Áóóðèéí бүх тооцоог дараахь томъѐогоор тодорхойлох хөрсний
¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãûã àøèãëàí õèéíý.
  n  g /2.1/
¯¿íèé:
 n - õºðñíèé òóõàéí øèíæ ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòèéí íîðìàòèâ óòãà;
 g -õºðñíèé íàéäâàðûíèëòãýëö¿¿ð.
Õºðñíèé áàò áýõèéí ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãûã /õàäàí áèø õºðñíèé
барьцалдлын хүч- C , äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã-  , хадан хөрсний нэг тэнхлэгийн
шахагдалд үзүүлэх түр зуурын эсэргүүцэл- Rc ,ò¿¿í÷èëýí õºðñíèé íÿãò-  / òîîöîõäîî
äýýðõ ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüñàìòãàé ÷àíàð, òîäîðõîéëîõ òîî, èòãýõ ìàãàäëàëûí óòãà  -
ààñ õàìààðóóëàí õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð  g - èéí óòãûã òîãòîîíî. Õºðñíèé
áóñàä ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõîä  g =1,0 áàéíà.
Òàéëáàð: Õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí òîîöîîíû óòãûã îëîõäîî óã õºðñíèé
íÿãòûí òîîöîîíû óòãûã ÷ºëººò óíàëòûí õóðäàòãàëààð ¿ðæ¿¿ëíý.

2.3.5.Õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãûí èòãýõ ìàãàäëàë  -ã áóóðèéí

äààöûí òîîöîîíä   0,95, õýâ ãàæèëòûí òîîöîíä   0,85 ãýæ àâíà.
Гүүрийн тулгуур, асгаас доогуур тавих хоолойн буурийн тооцоонд итгэх
магадлалыг дээрхи заалтын дагуу авна. Харин I ангилалын барилга байгууламжийн
хувьд тодорхой үндэслэлд тулгуурласан тохиолдолд хөрсний үзүүлэлтийн итгэх
магадлалыг дээрхээс илүү авч болох ба гэхдээ 0,99 –өөс илүүгүй байна.
2.3.6.Хөрсний физик-механик шинж чанарын үзүүлэлтийн норматив ба
òîîöîîíû óòãûã îëîõîä øààðäëàãàòай туршилтын тоог буурь болох ул хөрсний нэгэн
òºðëèéí áóñ áàéäàë, ¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ íàðèéâ÷ëàë, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
àíãèëàë çýðãýýñ хамаарч тогтоох бөгөөд түүнийг геотехникийн судалгааны
õºòºëáºðò çààñàí áàéíà.
Судалгааны талбай дахь инженер геологийн элемент тус бүрт нэг төрлийн
òóðøèëòûã 6-ààñ äîîøã¿é óäàà õèéíý. Õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéã õýýðèéí
íºõöºëä øòàìïààð òîäîðõîéëîõ áîë äýýðõ òóðøèëòûí òîîã 3-аар хязгаарлахыг

8
 ÁНбÄ 50-01-16

çºâøººðíº. Õýðýâ òóðøèëòûí ¿ð ä¿í äóíäàæ óòãààñàà 25 õóâèàñ èõã¿é çºðæ áàéâàë
òóðøèëòûã õî¸ð óäàà õèéæ áîëíî.
2.3.7.Áóóðèéí óðüä÷èëñàí òîîöîî áîëîí II áà III àíãèëëûí áàðèëãà
байгууламж, мөн цахилгаан дамжуулах агаарын шугам болон холбооны шонгийн
тулгуурт тэдгээрийн ангиллыг харгалзахгүйгээр буурийн эцсийн тооцоо хийхэд
õºðñíèé ôèçèê øèíæ ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð áàò áýõèéí áîëîí õýâ ãàæèëòûí
íîðìàòèâ áà òîîöîîíû óòãûã òîäîðõîéëæ áîëíî.
2.3.8. Хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөг, хувийн барьцалдлын хүчний норматив
óòãà  n , C n áîëîí õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü E -г ул хөрсний нэр, төрөл, гарал үүслээс
хамааруулан энэ нормын 1-ð õàâñðàëòûí 1-11 дүгээр хүснэгтүүдээс авна. Эдгээр
¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãûã îëîõîä õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð  g -ã äàðààõü
áàéäëààð àâíà. ¯¿íä:
Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîíä:  g =1,0
Áóóðèéí äààöûí òîîöîîíä:
Õóâèéí áàðüöàëäàõ õ¿÷èéã îëîõîä  g c  =1,5
Äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã îëîõîä:
Ýëñýí õºðñºíä  g   =1,1
̺í òîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä  g   =1,15
2.3.9.Зарим бүс нутгийн хувьд 1-ð õàâñðàëòûí îðîíä äýýä áàéãóóëëàãààñ
çºâøººð÷ áàòàëñàí òóõàéí íóòãèéí õºðñíèé îíöëîã øèíæ ÷àíàðûã òóñãàñàí õºðñíèé
¿ç¿¿ëýëòèéí õ¿ñíýãòèéã àøèãëàæ áîëíî.
2.4. Газаð дооðõ óс
2.4.1.Барилга, байгууламжийн буурь, суурийн зураã òºñºë çîõèîõîä áàðèëãà
áàðèõ áîëîí àøèãëàõ ÿâöàä òàëáàéí ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºë ººð÷ëºãäºõ áîëîìæèéã
õàðãàëçâàë çîõèíî. Òóõàéëáàë:
- ºëãºìºë óñ áàéãàà áîëîí ¿¿ñ÷ áîëîõ ýñýõ;
- ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíèé óëèðëûí áîëîí îëîí æèëèéí õýëáýëçýë;
- ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèí õ¿íèé èíæåíåðèéí ¿éë àæèëëàãààãàà𠺺ð÷ëºãäºõ
áîëîìæ;
- газар доорх бүтээцийн материалд үзүүлэх газар доорх усны идэмхий шинж
÷àíàðûí çýðýã áà õºðñíèé çýâðýëòèéí èäýâõæèëèéã ¿éëäâýðëýëèéí
òåõíîëîãèéí îíöëîãèéã áîäîëöîæ õèéñýí èíæåíåð-геологийн судаëãààã
¿íäýñëýí òîäîðõîéëîõ;
- гүнээсээ усанд автах үйл явц өрнөх үед газар хөдлөлийн эрчим ихсэх эсэх
çýðýã áîëíî.
2.4.2.I áà II àíãèëëûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí òàëáàéí èíæåíåð-геологийн
ñóäàëãààãààð ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíèé õýëáýëçëýëèéí áàéæ áîëîõ óðüä÷èëñàí
òààìàãëàëûí ¿íýëãýýã ºãíº.
Газар доорх ус илэрсэн талбайд гидрогеологийн туршилт–шавхалтын ажил
явуулж уст үеийн гидрогеологийн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлно.
Õóãàöààíû õóâüä I àíãèëëûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèä 25 æèë, II àíãèëëûí
áàðèëãà áàéãóóëàìæèä 15 æèëýýð òóñ òóñ òîîöîæ ¿íýëýõ áà 2.4.3-ä çààñàí ãàçàð
äîîðõ óñíû ò¿âøèíèé óëèðëûí áà îëîí æèëèéí õýëáýëçýë, 2.4.4-ò çààñàí óñàíä
àâòàõ ¿éë ÿâöûí áîëîìæèéí çýðýãëýëèéã õàìòàä íü ¿íýëãýýíä òóñãàæ àâíà. Õàðèí
ýíý ¿íýëãýýã III àíãèëëûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèä òîîöîõã¿é áàéæ áîëíî.

9
ÁНбÄ 50-01-16

2.4.3. Ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíèé óëèðëûí áîëîí îëîí æèëèéí áàéãàëèéí
õýëáýëçëýëèéã îëîí æèëèéí áîëîí áîãèíî õóãàöààíû ¿ð ä¿íãýýð ¿íýëýõ áºãººä
òºðºë á¿ðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæèä õèéõ èíæåíåð-геологийн нэг удаагийн
хэмжилтийн дүнг авна. Ажиглалтын хугацаа нь гидрогеологийн үнэлгээний 1 жилээс
áàãàã¿é áàéíà.
2.4.4. Äýâñãýð ãàçðûí óñàíä àâòàæ áîëçîøã¿é áàéõ ¿íýëãýýã òîãòîîõäîî òóõàéí
áàðèëãûí òàëáàéí áîëîí çýðãýëäýý äýâñãýð ãàçðûí èíæåíåð-õàéãóóë,
ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºë, øèíýýð òºëºâëºæ áàéãàà áîëîí àøèãëàæ áóé áàðèëãà
áàéãóóëàìæ, ìºí ò¿¿í÷èëýí èíæåíåðèéí øóãàì ñ¿ëæýýíèé õèéö, òåõíîëîãèéí
îíöëîãèéã õàðãàëçâàë çîõèíî.
2.4.5. ×óõàë áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õóâüä çîõèõ ¿íäýñëýëòýé áîë õ¿íèé
èíæåíåðèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ õàìààð÷ ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèí ººð÷ëºãäºõ
óðüä÷èëñàí ¿íýëãýýã òóñãàéëñàí èæ á¿ðýí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä òóëãóóðëàí
òîäîðõîéëíî.
Иж бүрэн судалгаа нь барилгажаагүй талбайд 1 жил, барилгажсан талбайд 3
æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààíû ñóóðèí àæèãëàëòûí ¿ð ä¿íã àãóóëñàí áàéâàë çîõèõ
áºãººä øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë äýýðõ ñóäàëãààíä èíæåíåð-геологийн байгууллагаас
гадна зураг төсөл, геотехникийн судалгаа, шинжилгээний байгууллагыг хамтран
ã¿éöýòãýã÷ýýð îðîëöóóëíà.
2.4.6. Õýðâýý ýíý íîðìûí 2.4.2  2.4.5-ä çààñàí ¿íýëãýýãýýð ãàçàð äîîðõ óñíû
ò¿âøèí óðüä÷èëàí îíîøèëñîí õýìæýýíä áàéõàä õºðñíèé ôèçèê, ìåõàíèê øèíæ
÷àíàð çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ õýòýð÷ áóóðàõ, èíæåíåð-ãåîëîãèéí ñºðºã ¿éë ÿâö,
¿çýãäýë ¿¿ñýõ, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ãàçðûí äîîðõ õýñãèéí àøèãëàëòûí íºõöºë
àëäàãäàõàä õ¿ðâýë çóðàã òºñºëä ò¿¿íèéã õàìãààëàõ äàðààõü àðãà õýìæýýã òóñãàõ
¸ñòîé. ¯¿íä:
1) газар доорх бүтээцэд ус тусгаарлагч хийх, газар доор ус зайлуулах систем
байгуулах;
2) ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíèé äýýøëýëòèéã õÿçãààðëàõ, ñóâàã õîîëîéí óñ
àëäàëòûã çîãñîîõ /óñ çàéëóóëàõ íýìýëò ñóâàã, äàëä ø¿¿ðò ñóâàã, óñ ¿ë
нэвтрүүлэх хаалт, ус цуглуулах тусгай байгууламж хийх гэх мэт/ àðãà õýìæýý;
3) хөрсөнд механик болон химийн уусалтын хөндийлж /суффози/ үүсэх үйл
ÿâöûã õîðèõ àðãà õýìæýý;
4) óñàíä àâòàõ ¿éë ÿâöûí ºðíºëò, óñ äàìæóóëàõ øóãàìûí àëäàãäàë, óñ
çàéëóóëàõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí íàéäâàðòàé àæèëëàãàà çýðãèéã õÿíàõ
çîðèëãîîð áàéíãûí àæèãëàëòûí öîîíîã áàéðëóóëàõ çýðýã áîëíî.
Äýýðõ àðãà õýìæýýã íýã á¿ð÷èëýí áîëîí èæ á¿ðíýýð òºëºâëºõ人 õºðñíèé
óñíû ò¿âøèíèé õýëáýëçëýëèéí ¿íýëãýý, áàðüæ áóé áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
бүтээцийн болон технологийн онцлог, ашиглалтын шаардлага, ашиглалтын тооцоот
õóãàöàà, óñíààñ õàìãààëàõ áàéãóóëàìæèéí íàéäâàðòàé áàéäàë, ºðòºã, ò¿¿í÷èëýí
ãàð÷ áîëçîøã¿é ýêîëîãèéí õîõèðîë çýðãèéã òóñãàñàí òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ä¿í
øèíæèëãýýí äýýð ¿íäýñëýíý.
Äýýðõ á¿õ àðãà õýìæýý íü òóõàéí õîòûí áóþó ¿éëäâýðèéí èíæåíåðèéí
õàìãààëàëòûí íýãäìýë ñèñòåìòýé çààâàë õîëáîãäñîí áàéíà.
2.4.7.Õýðâýý ãàçàð äîîðõ óñ, ¿éëäâýðëýëèéí õàÿãäàë óñ, ãàçàð äîîðõ áàðèëãà
байгууламжийн бүтээц, эдлэлд идэмхий шинж үзүүлэх хөрсний зэврүүлэх чанарыг
èõýñãýõ áîë áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã çýâðýëòýýñ õàìãààëàõ àðãà õýìæýý òºëºâëºõ
áóþó óñûã äàëä ø¿¿ðò ñóâãààð çàéëóóëàõ õýðýãòýé.
2.4.8.Барилгын буурь, суурь, газар доорх бүтээцийн зураг төсөл зохиоход
ýäãýýð íü ãàçàð äîîðõ ò¿ðýëòòýé óñíû ïüåçîìåòðèéí ò¿âøèíãýýñ äîîø áàéðëàõ
òîõèîëäîëä óñíû äàðàëòûã çààâàë òîîöîõ áºãºөд суурь болон зоорийн нүхэнд ус

10
 ÁНбÄ 50-01-16

нэвтрэн орох, зоорийн шал, ѐроол хөөж задрах, хөрсний угаагдлаас газар доорх
байгууламж ил гарахгүй байх зэрэг арга хэмжээг тусгах хэрэгтэй.
2.5. Сóóðü сóóлгаõ г¿ний сонголò
2.5.1.Ñóóðü ñóóëãàõ ã¿íèéã ñîíãîõäîî äàðààõü ç¿éëñèéã õàðãàëçàíà.
¯¿íä:
1) төлөвлөж буй барилга байгууламжийн зориулалт, бүтээцийн онцлог,
ñóóðüò ¿éë÷ëýõ à÷àà, ¿éë÷ëýë;
2) çýðýãöýý áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ñóóðü ñóóëãàñàí ã¿í, èíæåíåðèéí
áàéãóóëàìæèéí áàéðëàñàí ã¿í;
3) áàðèëãàæèõ òàëáàéí ºíººãèéí áîëîí òºëºâëºæ áóé ãàçðûí õýâãèé;
4) áàðèëãà áàðèõ òàëáàéí èíæåíåð-ãåîëîãèéí íºõöºë /õºðñíèé ôèçèê,
ìåõàíèê øèíæ ÷àíàð, õºðñíèé òîãòöûí ¿å äàâõàðãûí áàéäàë, ãóëñàõ
áîëîìæòîé ¿å, ºãºðøñºí õýñýã, ñóëàðñàí õºíäèé áàéãàà ýñýõ/;
5) òàëáàéí ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºë, áàðèëãà áàðèõ áîëîí àøèãëàõ ¿åä
ò¿¿íä ãàð÷ áîëçîøã¿é ººð÷ëºëò /ýíý á¿ëãèéí 2.4.1-2.4.8 äóãààð ç¿éë/;
6) ãîë ìºðíèé ãîëüäðîëä áàðüñàí áàéãóóëàìæèéí /ã¿¿ð, ãàðö, äàìæóóëàõ
õîîëîé ãýõ ìýò/, òóëãóóð õàâèéí õºðñ óñàíä èäýãäýæ áîëçîøã¿é áàéäàë;
7) îâîéäîã õºðñíèé óëèðëûí õºëäºëòèéí ã¿í /
2.5.2. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí á¿õ õýñãèéí ñóóðèéã íýã ò¿âøèíä ñóóëãàíà.
Çàéëøã¿é øààðäëàãààð çýðãýëäýý õýñãèéí ñóóðèéã ººð ººð ò¿âøèíä ñóóëãàõ
òîõèîëäîëä òýäãýýðèéí çºâøººðºãäºõ çºð¿¿ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
h  a tg   C P /2.2/
¯¿íèé:
a -түвшингийн зөрөөтэй зэрэгцээ суурийн ирмэг хоорондын зай;
C - õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã, áàðüöàëäàõ õ¿÷íèé òîîöîîíû óòãà /ýíý
á¿ëãèéí 2.3.3  2.3.5-äóãààð ç¿éë/;
P - äýýð áàéðëàëòàé ñóóðèéí óëàíä òîîöîîíû à÷ààíààñ ¿ç¿¿ëýõ äàðàëòûí
äóíäàæ óòãà /áóóðèéí äààöûí òîîöîîíä/.
2.5.3. Сóóðü сóóõ г¿нийг òогòооõод óл õºðсний õºлдºлòийн ноðмаòив ба
òооöоонû г¿нийг õаðгазан сонгоõ
2.5.3а. Ул хөрсний улиралын хөлдөлтийн норматив гүнийг дараахь
òîìú¸îãîîð òîäîðîéëîõ áºãººä õîò ñóóðèí ãàçðûí õóâüä 12-ð õàâñðàëòààð àâíà.
d fh  d0 M t /2.3/
¯¿íèé:
d fh - ул хөрсний хөлдөлтийн норматив гүн, м;
d0 - õºëäºëòèéí ã¿íä íºëººëºõ õºðñíèé òºðëèéã áîäîëöñîí
õýìæèãäýõ¿¿í, ì ¿¿íèéã 2.1 õ¿ñíýãòýýñ àâíà.
M t - òóõàéí ãàçàð íóòãèéí àãààðûí ñàð á¿ðèéí ¿íýìëýõ¿é õàñàõ
òåìïåðàòóðûí íèéëáýð, 11 ä¿ãýýð õàâñðàëòààñ àâíà.
Õýðýâ M t -èéí óòãà ºãºã人ã¿é áîë öàã óóðûí îéðîëöîîõ ñòàíöûí õýìæèëòýýð
àâíà.

11
ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.1
Õºëäºëòèéí ã¿íä íºëººëºõ õºðñíèé òºðëèéã
áîäîëöñîí õýìæèãäýõ¿¿íèé óòãà d 0
Ä/ä Õºðñíèé òºðºë d0 , ì
1. Øàâàð, øàâðàíöàð 0,28
2. Ýëñýíöýð, æèæèã øèðõýãòýé áà òîîñîðõîã ýëñ 0,34
3. Òîì, äóíä øèðõýãòýé ýëñ, õàéðãàðõàã ýëñ 0,36
4. Òîì õýìõäýñò õºðñ 0,40

2.5.3б. Нэг төрлийн бус тогтоцтой хөрсний хувьд хэмжигдэхүүний утгыг

äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
d h  d h  ..........d0n hn
d0 g  01 1 02 2 /2.4/
h1  h2  ............hn
¯¿íèé:
d 0 g - íýã òºðëèéí áóñ òîãòîöòîé õºðñíèé íºõöºëä õýìæèãäýõ¿¿íèé äóíäàæ
óòãà;
d 01 , d 02 ......d 0n - õºðñíèé ¿å òóñ á¿ðä òîõèðîõ d 0 õýìæèãäýõ¿¿íèé óòãà;
h1, h2...........hn - хөлдөлтийн бүсэд байрлах хөрсний үе тус бүрийн зузаан,м.
2.5.3в. Ул хөрсний улиралын хөлдөлтийн тооцооны гүнийг дараахь
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
d f  K n  d fn /2.5/
¯¿íèé:
d f - ул хөрсний хөлдөлтийн тооцооны гүн, м;
d f ,n - ул хөрсний хөлдөлтийн норматив гүн, м;
K h - áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí äóëààíû ãîðèì, õºðñíèé õºëäºëòèéí ã¿íä
íºëººëºõ áàéäëûã èëýðõèéëýõ èëòãýëö¿¿ð:
-Òîãòìîë áèø õàëààëòòàé áàðèëãûí ãàäíà áà äîòîð ñóóðèíä K n =1,0
-Õàëààëòã¿é áàðèëãûí ãàäíà áà äîòîð ñóóðèíä K n  1,1
Òîãòìîë õàëààëòòàé áàðèëãûí ãàäíà ñóóðèíä íºëººëëèéí èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà
K h - ã 2.2 õ¿ñíýãòýýð àâíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.2
Барилгын дулааны нөлөөний илтгэлцүүр-Kh
Ãàäíà ñóóðüòàé çàëãàà ºðººíèé àãààðûí õîíîãèéí
Áàðèëãûí õèéöëýëèéí дундаж температурын утга
îíöëîã 00 C 50 C 10 0 C 15 0 C 20 0 C ò¿¿íýýñ
äýýø
1.Çîîðüã¿é áàðèëãûí øàë:
à/íÿãòðóóëñàí õºðñºí 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5
äýýð òàâüñàí áîë
á/ äýðýí äýýð òàâüñàí áîë 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6
2. Äóëààëãàòàé õàÿàâ÷òàé 1,0 1,0 0,9 0,8 0,7
3. Çîîðüòîé áóþó
òåõíèêèéí õºíäèéòýé 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4
áàðèëãà áàéãóóëàìæ

12
 ÁНбÄ 50-01-16

Òàéëáàð: 1. Ýíý á¿ëãèéí 2.2 õ¿ñíýãòýä îðñîí K h èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà

õàíàíû ãàäíà èðìýãýýñ ñóóðèéí çàõ õ¿ðòýëõ çàé a f  0,5 áàéõ íºõöºëä òîõèðíî.
Õýðýâ a f  1,5 ì áîë K h èëòãýëö¿¿ð 0,1- ýýð èõñýõ áîëîâ÷ K n  1 ãýñýí óòãààñ èõã¿é
áàéíà. Ýíýõ¿¿ a f çàéíû çàâñðûí óòãàíä õàðãàëçàõ K h èëòãýëö¿¿ðèéã çàâñðûí
õàìààðëûí àðãààð îëíî.
2. Áàðèëãûí çîîðü, òåõíèêèéí õºíäèé, õýðýâ òýäãýýð áàéõã¿é áîë 1-ð
äàâõðûí ºðººã ãàäíà ñóóðüòàé çàëãàà ºðºº ãýæ ¿çíý.
3. Òàñàëãààíû àãààðûí òåìïåðàòóðûí çàâñðûí óòãàíä òîõèðîõ K h - ã 2.2
õ¿ñíýãòýä çààñàí õýìæýýíèé àëü îéðîëöîîä øèëæ¿¿ëæ àâíà.

2.5.4. Õàëààëòòàé áàðèëãûí áóóðü õºðñºíä õ¿éòíèé îâîéëò ¿¿ñãýõã¿é

íºõöºëèéã õàðãàëçàí ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íèéã äàðààõü áàéäëààð òîãòîîíî. ¯¿íä:
à/ ãàäíà ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íèéã 2.3 õ¿ñíýãòýä çààñíààð àâíà. Ýíý íºõöºëä
ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íèéã òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ òîîöíî.
á/ äîòîð òàëûí ñóóðü ñóóëãàëтын гүн хөрсний хөлдөлтийн тооцоот гүнээс
õàìààðàõã¿é.
Òàéëáàð: ªâëèéí óëèðàëä áàðèëãà áàðèõ òîõèîëäîëä äîòîð ñóóðèéí áóóðü
õºðñèéã õºëäºëòººñ õàìãààëàõ äóëààí òóñãààðëàëòûí àðãà õýìæýý àâíà.
Гадна суурь суулгах гүн дараахь тохиолдолд буурь ул хөрсний хөëäºëòèéí
òîîöîîò ã¿íýýñ õàìààðàõã¿é. ¯¿íä:
- Áóóðü áîëîõ æèæèã øèðõýãòýé ýëñýí õºðñ îâîéëò ¿¿ñãýõã¿é áàéõ íü
туршилтаар батлагдсан;
- Õºðñíèé õºëäºëò ãýñýëòèéí ÿâöàä áóóðü õºðñíèé õýâ ãàæèëò áàðèëãûí õýâèéí
àøèãëàëòûã àëäàãäóóëàõã¿é áîëîõûã òóñãàé ñóäàëãàà òîîöîîãîîð òîãòîîñîí;
- Буурийн хөрс хөлдөхөөс хамгаалсан дулаан техникийн арга хэмжээ авсан.
2.5.5. Õ¿éòýí çîîðüòîé ººðººð õýëáýë ºâëèéí óëèðàëä çîîðèéí äîòîðõ
òåìïåðàòóð òýãýýñ áàãà áàéõ õàëààëòòàé áàðèëãûí ãàäíà, äîòîð ñóóðü ñóóëãàëòûí
гүнийг 2.3 дугаар хүсíýãòýä çààñàí õýìæýýãýýð çîîðü áóþó òåõíèêèéí õºíäèéí
øàëíààñ òîîöîæ àâíà. Èíãýõäýý äîòîð òàëûí ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íèéã /2.3/, /2.5/
òîìú¸îãîîð çîîðèéí äîòîðõ ºâëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóðûã îðîëöóóëàí èëòãýëö¿¿ð
K h  1 áàéõ ¿åä òîîöîæ îëíî.
2.5.6. Буурь, суурийн зураг төсөлд ул хөрсийг нэмэлт чийг авахаас хамгаалах
мөн барилга барих үед ул хөрсийг хөлдөлтөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг
òóñãàñàí áàéâàë çîõèíî.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.3
Суурь суулгах гүн ба хөрсний төрөл, газар доорх усны түвшингийн хамаарал
Ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíãèéí d w, ì
Ñóóðèéí óëàí äîîðõ õºðñíèé òºðºë áàéðëàë:
dw  d f  2 dw  d f  2
1 2 3
Õàäàí õºðñ, ýëñýí ÷èãæýýñòýé òîì d f - ýýñ d f - ýýñ õàìààðàõã¿é
õýìõäýñò õºðñ, õàéðãàðõàã; òîì áà õàìààðàõã¿é
äóíä øèðõýãòýé ýëñ
Æèæèã øèðõýãòýé áà òîîñîðõîã ýëñ d f -ýýñ áàãàã¿é ̺í àäèë
Урсалтын үзүүлэлт JL  0 áàéõ
̺í àäèë ̺í àäèë
ýëñýíöýð

13
ÁНбÄ 50-01-16

Урсалтын үзүүлэлт J L  0 áàéõ

øàâðàíöàð, øàâàð, ò¿¿í÷èëýí ̺í àäèë
òîîñîðõîã øàâàðëàã ÷èãæýýñòýé d f - ýýñ áàãàã¿é
õºðñíèé áóþó ÷èãæýýñíèé
урсалтынүзүүлэлт J L  0,25 áàéõ ¿åä
̺í ýäãýýð õºðñíèé áóþó ÷èãæýýñèéí
урсалтын үзүүлэлт J L  0,25 áàéõ ̺í àäèë 0,5d f - ýýñ áàãàã¿é
¿åä
Òàéëáàð: 1. Ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í õºðñíèé õºëäºëòèéí òîîöîîò ã¿í d f - ýýñ
õàìààðàõã¿é ãýæ õ¿ñíýãòýä çààãäñàí õºðñ õºëäºëòèéí íîðìàòèâ ã¿í d f ,n - ýýñ
áàãàã¿é ã¿íä îðøèõ ¸ñòîé.
2. Ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíã ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí 2.4-ò çààñíààð
òîãòîîíî.
.6. Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîî
2.6.1.Ñóóðü áà суурийн дээрх бүтээцийн үнэмлэхүй ба харьцангуй
øèëæèëòèéã õÿçãààðëàõ çîðèëãîîð áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã õèéõ áºãººä ýíý
õÿçãààðò áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ýäýëãýýíèé ÷àíàð áóóðàõã¿é, àøèãëàëòûí õýâèéí
íºõöºëä áàòàëãààòàé áàéíà/ çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ õýòýðñýí ñóóëò, ºðãºëò,
хазайлт үүсэхгүй, бүтээцийн зураг төсөлд заасан түвшин, байрлал өөрчлөгдөхгүй ба
тэдний уулзвар холбоос задрах гэх мэтийн нөлөөлөлгүй байна/. Энэ нөхцөлд
áàðèëãà áàéãóóëàìæ áà ñóóðèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëýýñ ¿¿ñýõ õ¿÷äýëèéã áîäîëöîõ
çàìàар суурь, суурийн дээрх бүтээцийн бат бэх, ан цав тэсвэрлэлтийг тооцоогоор
øàëãàíà.
Òàéëáàð: Áàéãàà áàðèëãûí õàæóóä øèíýýð áàðèõààð òºëºâëºæ áóé áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî øèíýýð áàðèõ áàðèëãûí íºëººãººð õóó÷èí
áàðèëãûí áóóðèíä ¿¿ñ÷ áîëîõ íýìýãäýë õýâ ãàæèëòûã áîäîëöîõ øààðäëàãàòàé.
2.6.2.Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã äàðààõü òºð뺺ð àíãèëíà. ¯¿íä:
ñóóëò-энэ нь барилгын ачааны үйлчлэлээс буюу зарим тохиолдолд хөрсний
өөрийн жингийн даралтаас болж буурийн хөрс үндсэн бүтцээ өөрчлөхгүйгээр
нягтрахад үүсэх хэв гажилт;
íýìýëò ñóóëò-ýíý íü ãàäíû õ¿÷ áà õºðñíèé ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýñ ãàäíà
суумтгай хөрсний норолт, хөлдүү хөрсний мөсөн үеийн гэсэлт зэргээс болж буурийн
хөрс үндсэн бүтцээ өөрчлөн нягтарснаас болж үүссэн нэмэлт хэв гажилт;
ºðãºëò áà àãøèëò- зарим ул хөрсний чийглэг нь өөрчлөгдөх болон химийн
áîäèñûí ¿éë÷ëýëä îðîõ /õººëò áà àãøèëò/, ìºí õºðñíèé í¿õ ñ¿âýí äýõ óñ õºëäºõ,
мөс нь гэсэх /хөлдөж овойх, гэсэж суух/ зэргээр эзэлхүүний өөрчлөлтөөс үүсэх хэв
ãàæèëò;
ãàäàðãóóãèéí ñóóëò- ул хөрсний гидрогеологийн нөхцөлийн өөрчлөлт, газар
доорх усны түвшиний доошлолт, хөрсний жижиг хэсгүүд усаар зөөгдөж урссанаас
хөндийлж үүсэх үйл явц, ашигт малтмалын олборолт хийх зэрэг үйл ажиллагаанаас
áîëîõ ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí õýâ ãàæèëò;
õýâòýý øèëæèëò- буурьт үйлчлэх хөндлөн чиглэлийн /хэвтээ/ ачаалал
/жийлттэй бүтээцийн суурь, түшиц хана гэх мэт/ болон хөрсний өөрийн жингийн
¿éë÷ëýëýýð ¿¿ñýõ íýìýëò ñóóëò, ìºí ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí èõ õýìæýýíèé áîñîî
øèëæèëòýýñ øàëòãààëñàí õýâ ãàæèëò.
2.6.3. Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã ¿¿ñýõ øàëòãààíààñ õàìààðóóëàí õî¸ð òºðºëä
õóâààíà.¯¿íä:

14
 ÁНбÄ 50-01-16

Нэгдүгээр төрөл. Гадны ачааны нөлөөгөөр үүсэх хэв гажилт /суулт, нэмэлт
ñóóëò, õýâòýý øèëæèëò/.
Хоѐрдугаар төрөл. Гадны ачаанаас хамаарахгүйгээр буурийн гадаргуугийн
хөндлөн /хэвтээ/ ба босîî øèëæèëòýýð èëðýõ õýâ ãàæèëò /ãàäàðãóóãèéí ñóóëò,
ºðãºãäºëò, õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ íýìýëò ñóóëò ãýõ ìýò/.
2.6.4.Áóóðèéí õýâãàæèëòûí òîîöîîã õèéõäýý áàðèëãà áàéãóóëàìæ áà ò¿¿íèé
áóóðèéí õàìòàð÷ àæèëëàõ íºõöºëèéã áàðèìòëàíà.
Ýíý íîðìûí 2.2.1-ä äóðüäñàí íºõöºëä áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã áàéãóóëàìæ áà
áóóðèéí õàìòàð÷ àæèëëàõ çàð÷ìûã áîäîëöîõã¿éãýýð òîîöîæ áîëíî.
2.6.5. Барилга, байгууламж ба буурийн хамтын хэв гажилт нь дараах
¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëîãäîíî. ¯¿íä:
- òóñäàà áàéõ ñóóðèéí ¿íýìëýõ¿é ñóóëò S ;
- байгууламжийн буурийн дундаж суулт S ;
- õî¸ð ñóóðèéí ñóóëòûí õàðüöàíãóé æèãä áóñ áàéäàë  S L ;
- ñóóðèéí /áàéãóóëàìæèéí/ õàçàéëò i ;
- õàðüöàíãóé õîòîéëò áóþó òºâèéëò f L ;
- áàéãóóëàìæèéí ãóëçàéõ õýñãèéí ìóðóéëò ;
- áàéãóóëàìæèéí ìóøãèðàëòûí õàðüöàíãóé ºíöºã  ;
- суурийн /байгууламжийн/ хөндлөн /хэвтээ/ шилжилт u ;

Òàéëáàð:¯¿íòýé òºñòýé ¿ç¿¿ëýëòèéã ýíý íîðìûí 2.6.2-ò çààñàí áóñàä

òºðëèéí õýâ ãàæèëòàä ìºí òîãòîîæ áîëíî.
2.6.6. Буурийн хэв гажилтын тооцоог дараах хязгаарын нөхцөлд тулгуурлаж
хийнэ:
S≤Su /2.6/
Үүний:
S-байгууламж ба буурийн хамтын хэв гажилтын хэмжээ, үүнийг энэ нормын 2
дугаар хавсралтанд заасан нөхцөлийн дагуу тодорхойлно.
Su- байгууламж ба буурийн хамтын хэв гажилтын хязгаарын утга. Үүнийг энэ
нормын 4 дүгээр хавсралтын заалтын дагуу тогтооно.

Тайлбар: 1. Байгууламжийн бүтээцийн хүчдэл хэв гажилтын төлөв байдлыг удаан

хугацааны ачаалал болон буурийн хөрсний хугацаанаас хамааран өсөх нягтралыг
үнэлхийн тулд хугацаанаас хамаарсан суултын хэмжээг тогтооно.
2. Барилга, байгууламжийн ашиглалтын явцад үүссэн суулт нь тухайн
байгууламжийн ашиглалтын хэвийн ажиллагаанд нөлөөлөхөөргүй бол тооцохгүй
байж болно (Жишээ нь: суурь тавихаас өмнөх шороон асгаасын жингээс үүссэн
суулт, барилгын бүтээцийн залгаасыг цулжуулахын өмнө үүссэн суулт гэх мэт).
3. Буурийг хэв гажилтаар тооцохдоо 2.6.6-д заасан хөрс хамгаалах болон хөрсний
шинж чанарыг сайжруулах тусгай арга хэмжээ авах тохиолдолд буурийн хэв
гажилтын хязгаарын болон тооцооны утгуудын өөрчлөлтийг харгалзан үзэх
шаардлагатай.

2.6.7. Áàéãóóëàìæ, áóóðèéí õàìòûí õýâ ãàæèëòûã òîäîðõîéëîõîä àøèãëàõ

òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷èéã ýíý íîðìûí 2.1.4-ò çààñíààð ñîíãîíî. Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí
òîîöîî õèéõäýý äàðààõü á¿ä¿¿â÷èéã àøèãëàíà:
Øàõàãäàõ ¿åèéí çóçààí H c -ã õÿçãààðòàé ãýæ ¿çýõ øóãàìàí õýâ ãàæèëò á¿õèé
хагас орон зайн бүдүүвч /2 дугаар хавсралтын 6 дугаар зүйлд зааснаар/.

15
ÁНбÄ 50-01-16

Äîîðõ íºõöºëä øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿åèéí á¿ä¿¿â÷èéã àøèãëàíà. ¯¿íä:

а/ хэрэв шугаман хэв гажилттай хагас орон зайд сонгосон буурийн шахагдах
¿åèéí çóçààí H c -ä õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü íü E  100ÌÏà/1000êãõ/ñì2/ áºãººä
äàðààõü íºõöºëèéã õàíãàõ çóçààíòàé õºðñíèé ¿å îðøèæ áàéâàë:
 
h1  H c 1  3 E 2 / E1 / 2.7 /
Ýíä: E 2 íü E1 гэсэн хэв гажилтын модультай хөрсний үеийн доор орших
õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü;
á/ õýðýâ ñóóðèéí ºðãºí /ãîë÷/ b  10 м ба буурийн хөрсний хэв гажилтын
ìîäóëü E  10ÌÏà/100êãõ/ñì2/ áàéâàë.
Шугаман хэв гажилттай үеийн зузааныг энэ бүлгийн 2.6.7 дугаар зүйлийн ―а‖
òîõèîëäîëä ýíý íîðìûí 2 äóãààð õàâñðàëòûí 8-ð ç¿éëä çààñíààð òóñ òóñ
òîäîðõîéëíî.
Òàéëáàð: Õýðýâ õºðñíèé øàõàãäàõ ¿åèéí õÿçãààðò õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü
E  10ÌÏà/100êãõ/ñì2/, ò¿¿íèé íèéò çóçààí 0,2H c -ààñ èõã¿é áàéõ áà ñóóðèéí ºðãºí
b  10 ì áàéõ íºõöºëä øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿åèéí á¿ä¿¿â÷èéã õýðýãëýæ áîëíî.
2.6.8.Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã ýíý á¿ëãèéí 2.6.7-ä çààñàí òîîöîîíû
á¿ä¿¿â÷èéã àøèãëàí õèéõýä ñóóðèéí óëàí äîîðõ äóíäàæ äàðàëò-P, áóóðü õºðñíèé
òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R -ýýñ èõã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé. Áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû
ýñýðã¿¿öýë R - ийг дараах томъѐогоор тодорхойлж, /кПа/тх/м2 /-ààð èëýðõèéëíý.
 
 
R  c1 c 2 M  K z b    M q d1    M q  1db    M cC 
K
/2.8/
¯¿íèé:
 c1 áà  c 2 - àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð, ¿¿íèéã 2.4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýñ àâíà.
K - äàðààõ íºõöºëººð ñîíãîõ èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íä:
Õýðýâ õºðñíèé áàò áýõèéí ¿ç¿¿ëýëò  , C- ã òóðøèëòààð øóóä òîäîðõîéëñîí
áîë K  1,0 õºðñíèé áàò áýõèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã 1 ä¿ãýýð õàâñðàëòûí 1-11 дүгээр
хүснэгтүүдээр авсан үед K  1,1 ãýæ àâíà.
М¿, Мq, Мс- 2.6 дугаар хүснэгтээс хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөгийн
хэмжээнээс хамааруулан авах илтгэлцүүр.
Kz-ñóóðèéí óëíû ºðãºíººñ õàìààðóóëàí òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð.
b  10 м үед K z  1,0 , b  10 ì¿åä K z  Z 0 / b  0,2
Ýíä: Z 0  8 ì;
b - ñóóðèéí óëíû ºðãºí, ì;
   -ñóóðèéí óëíààñ äîîøèõ õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí òîîöîîíû äóíäàæ óòãà
/ãàçàð äîîðõ óñòàé íºõöºëä óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîæ
òîäîðõîéëíî/, êÍ/ì3 (òõ/ì3);
   -ñóóðèéí óëíààñ äýýøèõ õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí òîîöîîíû äóíäàæ óòãà,
êÍ/ì3(òõ/ì3);
CII-суурийн улны доорх хөрсний барьцалдлын хүчний тооцооны утга,
êÏà(òõ/ì2);
d1 - зоорьгүй барилгад төлөвлөлтийн түвшингээс тогтоосон барилгын суурь
ñóóëãàëòûí ã¿í, ýñâýë çîîðèéí øàëíààñ òîîöñîí ãàäíà áà äîòîð ñóóðèéí
ñóóëãàëòûí øèëæ¿¿ëñýí гүн, м.
¯¿íèéã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
d1  hs  hcf   cf    /2.9/

16
 ÁНбÄ 50-01-16

¯¿íèé:
hs - çîîðèéí òàëä îðøèõ ñóóðèéí óëíààñ äýýøèõ õºðñíèé ¿åèéí çóçààí, ì;
hcf - зоорийн шалны бүтээцийн зузаан, м;
 cf -зоорийн шалны бүтээцийн хувийн жингийн тооцооны утга кН/м3(òõ/ì3);
db -çîîðèéí ã¿í-òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ çîîðèéí øàë õ¿ðòýëõ çàé,ì
/çîîðèéí ºðãºí B  20 ìáà ã¿í íü 2ì-ýýñ èõã¿é áàéõ áàéãóóëàìæèä db  2 ì,
B  20 ì áîë db  0 áàéíà/.
Òàéëáàð:
1. Ýíý íîðìûí /2.8/ òîìú¸îã áàéãóóëàëòàíäàà ÿìàð ÷ õýëáýðòýé ñóóðüò
õýðýãëýíý. Õýðýâ ñóóðèéí óë A òàëáàéòàé äóãóé ýñâýë çºâ îëîí ºíöºãò
áàéâàë b  À ãýæ àâíà.
2. Ýнэ нормын /2.8/ томúѐонд туссан зоорийн шалны материал ба ул
õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí òîîöîîíû óòãûí îðîíä òýäãýýðèéí íîðìàòèâ
óòãûã àâ÷ áîëíî.
3.Õэрэв суурийн бүтээцийн шийдэл түүний буурь хөрстэй хамт ажиллах
íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ áîë õîëáîãäîõ ¿íäýñëýëèéн дагуу ул хөрсний
òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýëèéã èõýñãýæ àâàõûã çºâøººðíº.
4.Òайрсан булантай хавтан маягийн суурьт ул хөрсний тооцооны
ýñýðã¿¿öýëèéã 15 õóâèàð íýìýãä¿¿ëýõèéã çºâøººðíº.
5.Õýðýâ d1  d áàéâàë / d -òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ ñóóðèéí óë õ¿ðòýëõ
çàé/ ýíý á¿ëãèéí /2.8/ òîìú¸îíä d1  d áà db  0 ãýæ àâíà.
2.6.9.Ñóóðèéí õýìæýýã óðüä÷èëàí òîãòîîõäîî õèéöëýëèéí øààðäëàãûã
харгалзах буюу эсвэл 3 дугаар хавсралтад заасан буурь хөрсний барагцаалсан
òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R0 - èéí õ¿ñíýãòèéí óòãûã àâíà.
Ñóóðèéí óëíààñ äîîø ò¿¿íèé ºðãºíèéã 2 äàõèí èõýñãýæ àâñàí õýìæýýíýýñ
илүүгүй гүнд шахагдалт нь нэмэгдэхгүй байх хөрсний жигд тэгш тархалтын зузаан
бүхий үеүдээс /тэдгээрийн налуу нь 0,1-ýýñ èõã¿é òîõèîëäîëä/ áóóðü òîãòîæ áàéâàë
III àíãèëëûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ñóóðèéí õýìæýýã òîäîðõîéëîõîä R0 - èéí óòãûã
àâ÷ õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.
2.6.10.Том хэмхдэст ул хөрс бүхий буурийн тооцооны эсэргүүцэл R - ийг ул
õºðñíèé бат бэхийн үзүүлэлтүүдийг шууд тодорхойлсон туршилтын үр дүн дээр
үндэслэн энэ бүлгийн /2.8/ томъѐогоор бодож олно. Хэрэв ул хөрсний чигжээсийн
/дүүргэгч/ агуулга нийт хөрсний бүтцийн 40%-èàñ èõ áîë òîì õýìõäýñò õºðñíèé
òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R - èéã ÷èãæýýñèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëîõûã çºâøººðíº.
2.6.11.Íÿãòðóóëñàí õºðñºí áóóðü áóþó õºðñºí äýð õèéõ òîõèîëäîëä áóóðü
õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R -èéã çóðàã òºñºëä çààñàí íÿãòðóóëñàí õºðñíèé
ôèçèê, ìåõàíèê ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãààð òîäîðõîéëíî.
2.6.12.Угсармал шугаман суурийн улны хавтангуудыг завсар гаргаж хэрэглэх
òîõèîëäîëä áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R -èéã ¿ðãýëæ øóãàìàí ñóóðüòàé
èæëýýð 2.6.7  2.6.10-ò çààñíààð àâ÷ áîëíî. Èéì íºõöºëä K d - èëòãýëö¿¿ðýýð ºñãºæ
òîäîðõîéëîõ áà ò¿¿íèéã 2.5 õ¿ñíýãòýýð àâíà.
Харин дараах тохиолдолд хөрсний тооцооны эсэргүүцлийг өсгөхгүй:Үүнд:
-I төрлийн ул суумтгай хөрсийг хэв гажилтын бүсийн хэмжээнд нь
гадаргуугаас нягтруулалт хийгээгүй нөхцөлд;
- газар хөдлөлийн 7 ба түүнээс дээш баллын нөхцөлд.

17
ÁНбÄ 50-01-16

2.6.13. Àøèãëàëòàíä áàéãàà áàðèëãûí áóóðèíä ºãºõ à÷ààëëûã èõýñãýõ

/жишээлбэл их засвар хийх/ тохиолдолд буурийн хөрсний тооцооны эсэргүүцэл R -
ийг тодорхойлохдоо сууриас дээших бүтээцийí áàéäàë, òºðºë, òýäãýýðèéí
àøèãëàãäñàí õóãàöàà, ñóóðüò ¿éë÷ëýõ à÷ààã èõýñãýñíýýñ íýìýãäýæ áîëçîøã¿é ñóóëò,
зэргэлдээ барилгад үзүүлэх нөлөө зэргийг бодолцон хөрсний физик, механик шинж
чанарын судалгааны үзүүлэлтийг үндэс болгоно.
2.6.14. Õýðýâ áóóðèéí òîîöîîíû õýâ ãàæèëò /äàðàëò P  R áàéõàä/ õÿçãààðûí
óòãûí 40 õóâèàñ èõã¿é /2.6.17  2.6.21-ò çààñíààð òîäîðõîéëîõ/ áîë /2.8/ òîìú¸îãîîð
òîîöîæ áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R - èéã 1,2 äàõèí èõýñãýæ àâ÷ áîëíî.
Ýíý òîõèîëäîëä ºñãºæ àâàõ äàðàëò íü áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã ò¿¿íèé
õÿçãààðûí óòãûí 50 õóâèàñ èõã¿é áàéëãàõ áà 2.7.1  2.7.9-ä çààñàí øààðäëàãûí äàãóó
áóóðèéã äààöààð òîîöîõ íºõöºëèéí äàðàëòûí óòãààñ õýòðýõ ¸ñã¿é.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.5
¿c1 ба ¿c2 илтгэлцүүрүүдийн утга
Хөшүүншил өндөр бүтээцтэй
áàéãóóëàìæèéí óðò áóþó ò¿¿íèé çààäñààð
Èëòãýëö¿¿ð çààãëàñàí õýñãèéí óðòûã ºíäºðò íü
Õºðñíèé òºðºë  c1 õàðüöóóëñàí õàðüöàà L H - ààñ
õàìààðóóëàí ñîíãîõ èëòãýëö¿¿ð  c 2
L H  4 áàéõàä L H  1,5 áàéõàä
1 2 3 4
Ýëñýí ÷èãæýýñòýé òîì 1,4 1,2 1,4
õýìõäýñò õºðñ ìºí æèæèã
øèðõýãòýé áà òîîñîð-
õîãîîñ áóñàä ýëñýí
õºðñ
Æèæèã øèðõýãòýé ýëñ: 1,3 1,1 1,3
Òîîñîðõîã ýëñ:
÷èéãòýé áà áàãà ÷èéãòýé 1,25 1,0 1,2
óñààð õàíàñàí 1,1 1,0 1,2
Òîîñîðõîã øàâàðëàã áî-
ëîí òîîñîðõîã øàâàðëàã
÷èãæýýñòýé òîì õýìõäýñò
õºðñíèé ÷èãæýýñèéí
урсалтын үзүүлэлтийн
äîîðõ óòãàíä:
J L  0,25 1,25 1,0 1,1
0,25  J L  0,5 1,2 1,0 1,1
J L  0,5 1,1 1,0 1,0

Òàéëáàð:
1.Áóóðèéí õýâ ãàæèëòààñ ¿¿ñýõ õ¿÷äýëèéã õ¿ëýýí àâ÷ ÷àäàõààð çîðèóä
тооцоолсон бүтээцтэй байгууламжийг бүтээцлэлийн хөшүүн бүдүүвчтэй
áàéãóóëàìæèä õàìààðóóëíà.
2.Бүтээцлэлийн уян бүдүүвчтэй байгууламжид илтгэлцүүр  c 2  1 áàéíà.
3. L H õàðüöààíû çàâñàðûí óòãàíä õàðãàëçàõ  c 2 èëòãýëö¿¿ðèéã çàâñàðûí
õàìààðëûí àðãààð òîäîðõîéëíî.

18
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.5
Kd илтгэлцүүрийн утга
Ñýâñãýðýýñ áóñàä òºðëèéí ýëñ áîëîí òîîñîðõîã øàâàðëàã
Õàâòàí хөрсний сүвшилийн илтгэлцүүр-e ба урсамгайн үзүүлэлт- J L
ñóóðèéí òºðºë
e  0,5 J L  0 e  0,6 J L  0,25 e  0,7 J L  0,5
Òýãø ºíöºãò 1,3 1,15 1,0
Òàéðñàí
áóëàíòàé 1,3 1,15 1,15
Òàéëáàð:eáà J L -èéí çàâñàðûí óòãàíä õàðãàëçàõ K d -óòãûí çàâñàðûí
õàìààðëûí àðãààð òîäîðõîéëíî.
2. Òàéðñàí áóëàíòàé õàâòàí ñóóðèéí õóâüä 2.6.7-èéí 4-ð òàéëáàðò çààñíààð
ýñýðã¿¿öëèéã K d èëòãýëö¿¿ðýýð ºñãºæ òîîöíî.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.6

Äîòîîä Äîòîîä
Èëòãýëö¿¿ð Èëòãýëö¿¿ð
¿ðýëòèéí ¿ðýëòèéí
ºíöºã, ºíöºã,
ãðàäóñààð  
M Mq M c ãðàäóñààð M Mq Mc
 
0 0 1,00 3,14 23 0,69 3,65 6,24
1 0,01 1,06 3,23 24 0,72 3,87 6,45
2 0,03 1,12 3,32 25 0,78 4,11 6,67
3 0,04 1,18 3,41 26 0,84 4,37 6,90
4 0,06 1,25 3,51 27 0,91 4,64 7,14
5 0,08 1,32 3,61 28 0,98 4,93 7,40
6 0,10 1,39 3,71 29 1,06 5,25 7,67
7 0,12 1,47 3,82 30 1,15 5,59 7,95
8 0,14 1,55 3,93 31 1,24 5,95 8,24
9 0,16 1,64 4,05 32 1,34 6,34 8,55
10 0,18 1,73 4,17 33 1,44 6,76 8,88
11 0,21 1,83 4,29 34 1,55 7,22 9,22
12 0,23 1,94 4,42 35 1,68 7,71 9,58
13 0,26 2,05 4,55 36 1,81 8,24 9,97
14 0,29 2,17 4,69 37 1,95 8,81 10,37
15 0,32 2,30 4,84 38 2,11 9,44 10,80
16 0,36 2,43 4,99 39 2,28 10,11 11,25
17 0,39 2,57 5,15 40 2,46 10,85 11,73
18 0,43 2,73 5,31 41 2,66 11,64 12,24
19 0,47 2,89 5,48 42 2,88 12,51 12,79
20 0,51 3,06 5,66 43 3,12 13,46 13,37
21 0,56 3,24 5,84 44 3,38 14,50 13,98
22 0,61 3,44 6,04 45 3,66 15,64 14,64
2.6.15.Áóóðèéí øàõàãäàõ ¿åèéí õÿçãààð äîòîð ñóóðèéí óëíààñ äîîø Z ã¿íýýñ
ýõëýí äýýðõ õºðñíººñ áàò бэхээр бага сул бүтэцтэй хөрс орших тохиолдолд суурийн
õýìæýýã òîäîðõîéëîõäîî äàðààõ íºõöºëèéã õàíãàõààð òîîöíî.
 zp   zg  R z /2.10/

19
ÁНбÄ 50-01-16

Ýíä:  zg .  zp -ñóóðèéí óëíààñ äîîø Z ã¿íä õºðñíèé ººðèéí æèí áîëîí ñóóðüò èðýõ
нэмэгдэл ачааллаас үүсэх босоо тэнхлэг дээрх хүчдэл кПа/тх/м2/.
2
Rz - Z ã¿í äýõ áàò áýõýýð áàãà õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, êÏà /òõ/ì /. ¯¿íèéã bz
ºðãºíòýé æèøèõ ñóóðèéí õóâüä äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
bz  Az  a 2  a /2.11/
¯¿íèé: Az  N  zp ; a    b / 2
Ýíä: N - сууриас бууринд үйлчлэх босоо ачааллын хэмжээ;
 - ñóóðèéí óðò; b - ñóóðèéí ºðãºí.
2.6.16.Òºâèéí áóñ à÷ààòàé ñóóðèéí óëíû çàõààð îðøèõ õºðñºíä ¿ç¿¿ëýõ
äàðàëòûã /áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîíä àâàõ ¿åä ñóóðèéí óëàí äîîðõ äàðàëò
шугаман тархалттай гэж тооцсон/ сууриас дээших бүтээцийн хөшүүншил ба суурь
ñóóëãàõ ã¿íýýñ õàìààðóóëàí òîäîðõîéëíî.
Ñóóðèéí òýíõëýã á¿ðèéí äàãóó ¿éë÷èëäýã ãóëçàéëãàõ ìîìåíòîîñ ñóóðèéí
óëíû çàõûí õýñýãò ¿¿ñýõ äàðàëò íü 1,2 R -ээс ихгүй, суурийн булангийн цэгүүдэд 1,5
R - ýýñ èõã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé. Ýíä: R -нь 2.6.8  2.6.15-ò çààñíààð òîäîðõîéëîõ
áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë.
Òàéëáàð: Òºâèéí áóñ à÷ààòàé ã¿¿ðèéí òóëãóóðûí áóóðü, ñóóðèéí òîîöîîã
ã¿¿ð áà õîîëîéí çóðàã òºñºë õèéõ íîðìûí çààëòààð õèéíý.

2.6.17.Òóñ òóñäàà áàéãàà ñóóðü ýñâýë áàéãóóëàìæèéí õàçàéëòûã ñóóðèéí

óëàíä ¿éë÷ëýõ ìîìåíò, çýðãýëäýýõ ñóóðèàñ ¿ç¿¿ëýõ íºëºº, õàæóóãèéí òàëáàéä
¿éë÷ëýõ à÷àà áà áóóðèéí æèãä áóñ øàõàãäàëò çýðãèéã áîäîëöîæ òîäîðõîéëíî.
Ñóóðèéí õàçàéëòûã òîäîðõîéëîõîä äýýðõýýñ ãàäíà ñóóðü ñóóëãàñàí ã¿í,
сууриас дээшихбүтээцийн хөшүүн байдал, суурийн /байгууламжийн/ хазайлтын үед
à÷ààëëûí çºðºõ ìºð èõñýæ áîëçîøã¿é áàéõ íºõöºë çýðãèéã çààâàë áîäîëöîõ
õýðýãòýé.
2.6.18.Áàéãóóëàìæ áà áóóðèéí õàìòàðñàí õýâ ãàæèëòûí õÿçãààðûí óòãûã
äàðààõü øààðäëàãûã õàíãàõààð òîãòîîíî. ¯¿íä:
à/ áàéãóóëàìæèéí õýâ ãàæèëòàíä òàâèõ òåõíîëîãèéí áîëîí àðõèòåêòóðûí
øààðäëàãààð /áàéãóóëàìæ, ò¿¿íèé àëü íýã ýëåìåíò, òîíîã òºõººðºìæèéí çóðàã
òºñºëä çààñàí ò¿âøèí áà áàéðëàëûí ººð÷ëºëò, äîòîð öàõèëãààí øàò, ºðãºæ
纺âºðëºõ òîíîã òºõººðºìæ, ºðãºã÷ áàéãóóëàìæèéí õýâèéí àæèëëàãààã õàíãàñàí
áàéõààð/ õÿçãààðûí óòãà S u ,s - èéã òîãòîîíî.
б/ барилгын бүтээцийн бат бэх, тогтвортой байдал, ан цав тэсвэрлэлт үүний
äîòîð áàéãóóëàìæèéí åðºíõèé òîãòâîðò òàâèõ øààðäëàãààð õÿçãààðûí óòãà S u , f - èéã
òîãòîîíî.
2.6.19.Технологийн болон архитектурын шаардлага хангах буурь ба
áàéãóóëàìæèéí õàìòàðñàí õýâ ãàæèëòûí õÿçãààðûí óòãà Su , s - èéã áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë çîõèîõ íîðì, àøèãëàëòûí ÿâöàä òîíîã òºõººðºìæèéã
øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä òýãøèëæ áàéðëóóëàõààð çààñàí òºñëèéí äààëãàâàð,
òîíîã òºõººðºìæèéí òåõíèêèéí àøèãëàëòûí ä¿ðìèéí äàãóó òîãòîîíî.
Íýã ìàÿãèéí áîëîí òóõàéëñàí çóðàã òºñºë áîëîâñðóóëàõàä áàéãóóëàìæ,
áóóðèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí òîîöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëãîæ áàéãóóëàìæèéí
бүтээцийн бат бэх, тогтвор, ан цав тэсвэрлэлтийг тооцсоны дараа S  S u ,s áàéõ
íºõöºëèéã øàëãàíà.

20
 ÁНбÄ 50-01-16

2.6.20. Барилгын бүтээцийн бат бэх, тогтвор, ан цав тэсвэрлэлтийг хангах

áàðèëãà, áóóðèéí õàìòàðñàí õýâ ãàæèëòûí õÿçãààðûí óòãà S u , f -èéã áàéãóóëàìæ,
áóóðü õºðñíèé õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí òîîöîîíû ¿íäñýí äýýð çóðàã òºñºë çîõèîõîä
òîãòîîíî.
¯ëýìæ õºø¿¿í, áàò áýõ áàéãóóëàìæ /öàìõàã õýëáýðèéí áàðèëãà, ÿíäàí/
түүнчилэн буурийн жигд биш суултаас бүтээцэд нэмэлт хүчдэл үүсгэхгүй
áàéãóóëàìæèä /ÿíç á¿ðèéí íóãàñàí õîëáîîñòîé ñèñòåì/ S u , f - èéí óòãûã òîãòîîõã¿é
áàéæ áîëíî.
2.6.21. Su , s áà S u , f -èéí ¿íäñýí äýýð áàéãóóëàìæèéí íýã ìàÿãèéí çóðãèéã
áîëîâñðóóëàõäàà ýäãýýð çóðãèéã îðîí íóòãèéí õºðñíèé íºõöºëä òîõèðóóëàí õîëáîõ
¿åä áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã õÿëáàð÷èëàí õýðýãëýõèéã çºâøººðºõ äàðààõü
øàëãóóðûã òîãòîîíî. ¯¿íä:
à/ áàéãóóëàìæèéí ýçëýõ òàëáàéí õýìæýýíä õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéí
äóíäàæ óòãà E -ä ýñâýë áóóðèéí äóíäàæ ñóóëò S -ä òîõèðîõ áóóðü õºðñíèé
øàõàãäàëòûí õóâüñàìòãàéí çýðãèéí çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí óòãà  E ;
á/ áàéãóóëàìæèéí õºø¿¿í áàéäàë òýãòýé òýíö¿¿ áàéõàä õàðãàëçàõ áóóðèéí
æèãä áóñ õýâ ãàæèëòûí õÿçãààðûí õýìæýý S u ;
â/ áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîî õèéõã¿é áàéæ áîëîõ õºðñíèé æàãñààëò áà
ò¿¿íèé äàâõàðãûí áàéäàë /õºðñíèé õàìãèéí ýíãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òóñãàñàí áàéíà/.

Òàéëáàð:1.Буурийн шахагдалтын хувьсамтгайн зэрэг  E -ã òîäîðõîéëîõäîî

áàéãóóëàìæèéí ýçëýõ òàëáàéí õýìæýýíä áàéãàà áóóðü õºðñíèé ã¿í òèéøýýõ
øèëæ¿¿ëñýí õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéí õàìãèéí èõ óòãûã ò¿¿íèé õàìãèéí áàãà
óòãàíä õàðüöóóëíà.
2.Áàéãóóëàìæèéí ýçëýõ òàëáàéí õ¿ðýýí äýõ áóóðü õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéí
äóíäàæ óòãà E - ã áàéãóóëàìæèéí òàëáàéí õýìæýýíä áîëîí ã¿í òèéøèõ õºðñíèé
øàõàãäàëòûí ººð÷ëºëòèéã áîäîëöîæ äóíäà÷ëàí òîäîðõîéëíî.
2.6.22. Áóóðüòàé õàðèëöàí ¿éë÷ëýõ ¿åä ¿¿ñýõ õ¿÷ëýëýýð áàéãóóëàìæèéí
бүтээцийг тооцоогүй болон зураг төслийн даалгаварт S u ,s - èéí óòãûã òîãòîîãîîã¿é
/2.6.18  2.6.19/ íºõöºëä áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí õÿçãààðûí óòãûã 4-ð õàâñðàëòûí
äàãóó àâàõûã çºâøººðíº.
2.6.23. Õýðýâ çóðàã òºñºë çîõèîæ áóé áàéãóóëàìæèéí ñóóðèéí äîîðõ äóíäàæ
äàðàëò áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýëýýñ èõã¿é /2.6.8  2.6.15/ áóþó ìºí
äàðààõü íºõöºëèéí àëü íýã íü áèåëæ áàéâàë áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã õèéõã¿é
áàéæ áîëíî. ¯¿íä:
à/ áóóðèéí øàõàãäàëòûí õóâüñàìòãàé çýðýã 2.6.21-ын ―а‖-ä çààñíààð
òîäîðõîéëîõ õÿçãààðûí óòãààñ áàãà áàéõàä;
á/ áàðèëãà áàðèõ òàëáàéí èíæåíåð-ãåîëîãèéí íºõöºë íýã ìàÿãèéí çóðãèéã
хэрэглэхэд тохирох бол /2.6.21 ―в‖/;
â/ áàðèëãà áàðèõ òàëáàéí õºðñíèé íºõöºë 2.7 õ¿ñíýãòýä çààñàí õóâèëáàðûí
àëü íýãä òîõèðíî.

21
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.7
Барилгын талбайн хөрсний нөхцөлийн ангилал
Áàéãóóëàìæèéí òºðºë Õºðñíèé íºõöºëèéí õóâèëáàð
1.¯éëäâýðèéí áàðèëãà
Æèãä áóñ ñóóëòàä áàãà ìýäðýìòãèé 1. 40%-èàñ áàãà ÷èãæýýñòýé òîì õýìõäýñò
даацын бүтээцтэй дан барилга õºðñ
/òàòàíãà, íóðóó íü íóãàñàí 2. Íÿãò áà äóíä çýðãèéí íÿãòòàé
òóëãóóðòàé òóñäàà ñóóðüòàé òºìºð òîîñîðõîãîîñ áóñàä ýëñ
áåòîí áóþó ãàí ñàðààëæèí õèéö/ áà 3. Íÿãò áàéõ á¿õ òºðëèéí ýëñ
¿éëäâýðèéí áàðèëãà 50 õ¿ðòýë 4.сүвшилийн илтгэлцүүр e≤0,65 байх дунд
òîííûí äààöòàé ã¿¿ðýí ºðãºã÷òýé çýðãèéí íÿãò á¿õ òºðëèéí ýëñ
áîë 5. e  0,65 áàéõ ýëñýíöýð,
̺í áàãàíóóäûí àëõàì íü 6õ9 ì- e  0,85 áàéõ øàâðàíöàð áà e  0,95 áàéõ
ýýñ èõã¿é îëîí äàâõàð ¿éëäâýðèéí шавар хөрсний сүвшилийн
áàðèëãà /6 äàâõàð õ¿ðòýë/ èëòãýëö¿¿ðèéí ººð÷ëºëò òóõàéí òàëáàéí
2.Îðîí ñóóö, îëîí íèéòèéí áàðèëãà õ¿ðýýíä 0,2-îîñ èõã¿é áîë.
Òýãø ºíöºãò áàéãóóëàëòòàéæèãä 6. e  0,7 áàéõ òîîñîðõîãîîñ áóñàä òºðëèéí
ºíäºðòýé á¿ðýí ñàðààëæèí
ýëñýí õºðñ e  0,5 áà J L  0,5 áàéõ
áàðèëãà, ìºí òîîñãî, òîì ãóëäìàé
áóþó õàâòãààëæèí äààöûí õàíàòàé, òýíãèñèéí ãàðàëòàé òîîñîðõîã øàâàðëàã
ñàðààëæèí áóñ áàðèëãà, ¯¿íä: õºðñòýé õîëèëäîæ îðøèõ ¿åä
à/ 9 äàâõàð õ¿ðòýë ºíäºðòýé îëîí òýäãýýðèéí òîãòöûí äàðààëëààñ ¿ë
ñåêöòýé óðò áàðèëãà õàìààðíà.
á/ 14 äàâõàð õ¿ðòýë ºíäºðòýé öàìõàã
õýëáýðèéí áàðèëãà
Òàéëáàð: 1. Äààöын бүтээцийн доорх тусдаа суурийн улны талбайн зөрүү 2
дахинаас ихгүй нөхцөлд мөн бүтээц ба ачааллын хувьд хүснэгтэд заасантай ижил
òºñòýé àòëàà çîðèóëàëòààðàà ººð áàéãóóëàìæèä 2.4 õ¿ñíýãòèéã àøèãëàæ áîëíî.
2.Øàëàíä èðýõ à÷àà 20êÏà/2òõ/ì2/-ààñ èõ áàéõ ¿éëäâýðèéí áàðèëãàä 2.4
õ¿ñíýãòèéã õýðýãëýõã¿é.
2.7 Áóóðèéí äààöûí òîîöîî

2.7.1.Буурийн даацын тооцоог түүний бат бөх, тогтворыг хангах суурь улаараа
øèëæèëòýä îðîõã¿é áàéõ áîëîí îíõîëäîõã¿é áàéõ ÷àäâàðûã õàíãàõ çîðèëãîîð õèéíý.
Òîîöîîíä àâ÷ áóé áóóðèéí ýâäðýëèéí á¿ä¿¿â÷èéã /òýäíèé õÿçãààðûí òºëºâò
хүрэх үед/ статик, кинематикийн хувьд байгууламж ба суурийн бүтээц, тухайн ачаа
¿éë÷ëýëä áîëîìæòîéãîîð òîõèðñîí áàéõààð ñîíãîíî.
2.7.2.Áóóðèéí äààöûí ÷àäâàðûí òîîöîî äàðààõü íºõöºëèéã õàíãàñàí áàéíà.
F   c Fu  n /2.12/

¯¿íèé:
F - áóóðüò ¿éë÷ëýõ òîîöîîíû à÷àà 2.2.1  2.2.3-ä çààñíààð òîäîðõîéëíî.
Fu - áóóðèéí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷;
 c - àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð:
òîîñîðõîãîîñ áóñàä ýëñýí õºðñºíä  c =1,0
òîîñîðõîã ýëñ, òîãòâîðæñîí òºëºâò îðøèõ òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä  c =0,9

22
 ÁНбÄ 50-01-16

òîãòâîðæîîã¿é òºëºâò îðøèõ òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä  c =0,85

Õàäàí õºðñºíä:
ºãºðøººã¿é áà ñóë ºãºðøñºí  c  1,0
ºãºðøñºí  c  0,9
õ¿÷òýé ºãºðøñºí  c  0,8
 n - áàéãóóëàìæèéí çîðèóëàëòààñ õàìààðàõ íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð.
¯¿íèéã  àíãèëëûí áàðèëãà, áàéãóóëàìæèä 1,2;  àíãèëàëä 1,15;  àíãèëàëä
1,10 ãýæ òóñ òóñ àâíà.
2.7.3.Õàäàí õºðñíººñ òîãòñîí áóóðèéí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷íèé áîñîî
áàéãóóëàã÷èéí õýìæýýã ñóóðü ñóóëãàõ ã¿íýýñ ¿ë õàìààðóóëàí äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëæ, êÍ/òõ/-îîð èëýðõèéëíý.
N u  Rc  b   /2.13/
¯¿íèé:
Rc - хадан хөрсний нэг тэнхлэгт шахагдалд үзүүлэх бат бэхийн хязгаарын
òîîöîîíû óòãà,êÏà/òõ/ì2/;
b,  - ñóóðèéí øèëæ¿¿ëñýí ºðãºí áà óðò, ì-ээр,эдгээрийг дараахь томъѐогоор
òîäîðõîéëíî.
b  b  2eb ,     2eb /2.14/
Ýíä: eb , e - ñóóðèéí õºíäëºí áàäàãóó òýíõëýãèéí ÷èãëýë äýõ à÷ààíû òýíö¿¿
¿éë÷ëýã÷èéí çºðºõ ìºð.
2.7.4.Òîãòâîðæñîí òºëºâò îðøèõ õàäàí áèø õºðñíººñ òîãòñîí áóóðèéí
õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷èéã áóóðèéí õÿçãààðûí òºëºâ áàéäàëä ãóëñàëòûí íèéò
ãàäàðãóóãààðõ ø¿ðãýã÷  ба нормаль ζхүчдэлийн харьцааны нөхцөлөөс үүдэх
õàìààðàëä íü çàõèðàãäàæ òîäîðõîéëíî.
    tg   c /2.15/
Ýíä:  c - хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөг ба зууралдлын хүчний тооцооны
óòãà /2.3.3  2.3.5/.
2.7.5. Ààæèì íÿãòàðäàã, óñààð õàíàñàí òîîñîðõîã øàâàðëàã áà øèì ãàðëûí
õºðñíººñ /÷èéãëýãèéí çýðýã íü S r  0,85 áà íÿãòðàëûí èëòãýëö¿¿ð íü c  107 ñì2/æèë/
òîãòñîí áóóðèéí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷èéã í¿õ ñ¿âèéí óñíû èë¿¿äýë äàðàëòààñ
áîëæ áóóðü õºðñºíä ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é òîãòâîðæîîã¿é òºëºâ áàéäëûã áîäîëöîæ
òîäîðõîéëíî. Èíãýõäýý íîðìàëü áà ø¿ðãýã÷ õ¿÷äýëèéí õîîðîíäûí õàðüöààã äàðààõü
õàìààðëààð îëíî.
    u   tg   c /2.16/
Ýíä:   c -áóóðü õºðñíèé òîãòâîðòîé òºëºâ áàéäàëä õàìààðíà.
Í¿õ ñ¿âèéí óñíû èë¿¿äýë äàðàëòûã áóóðèíä à÷àà èðýõ õóðäààñ õàìààðóóëàí
ø¿¿ðýëòýò íÿãòðàëûí àðãààð òîäîðõîéëîõûã çºâøººðíº. Õîëáîãäîõ ¿íäýñëýë
áàéâàë /áàéãóóëàìæèéã ºíäºð õóðäòàé áàðèõ áóþó àøèãëàëòûí à÷ààëëûã õóðäàí
ºãºõ, áóóðèíä ø¿¿ð¿¿ëýõ ñóâàã áîëîí ø¿¿ð¿¿ëýõ øèíæ ÷àíàðòàé õºðñíèé ¿å
äàâõàðãà áàéõã¿é áîë/ íàéäâàðòàé áàéäëûí áàòàëãàà áîëãîæ õºðñíèé í¿õ ñ¿âèéí
óñíû èë¿¿äýë äàðàëòûã ãóëñàëòûí òàëáàéä èðýõ íîðìàëü õ¿÷äýëòýé òýíö¿¿ãýýð /
u   / ýñâýë áóóðü õºðñíèé òîãòâîðæîîã¿é òºëºâ áàéäàëä õàìààðàõ   , c -èéí óòãûã
àâíà.
2.7.6.Ñóóðèéí óë õàâòãàé áºãººä ñóóðèéí óëíààñ äîîø ò¿¿íèé ºðãºíººñ
áàãàã¿é ã¿íä íýã òºðëèéí õºðñ áàéõ, ìºí ò¿¿í÷èëýí ñóóðèéí òàë á¿ðýýñ èðýõ îëîí

23
ÁНбÄ 50-01-16

ÿíçûí áîñîî à÷ààëëûí õàìãèéí èõ íü 0,5 R - ýýñ èõã¿é ýð÷èìøèëòòýé/ R  2.6.7  2.6.14
-èéí çààëòààð òîäîðõîéëîõ áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë/ áàéõ íºõöºëä,
òîãòâîðæñîí òºëºâò îðøèõ õàäàí áóñ õºðñíººñ òîãòñîí áóóðèéí õÿçãààðûí
ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷íèé áîñîî áàéãóóëàã÷ N u -èéã /2.13/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
N u  bN    b   N q q  d  N c c C  /2.17/
¯¿íèé:
b,  - /2.13/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë, ãýõäýý b -ãýýð áóóðü òîãòâîðîî
алдаж болзошгүй гэж үзсэн чиглэл дэх суурийн улны талын хэмжээг
òýìäýãëýíý.
N , N q , N c - õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã   ñóóðèéí óëíû ò¿âøèí äýõ ãàäíû
à÷ààëëûí òýíö¿¿ ¿éë÷ëýã÷ F-èéí áîñîî ÷èãëýëä ¿¿ñãýõ õàçàéëòûí ºíöºã
 çýðãýýñ õàìààðóóëàí 2.8 õ¿ñíýãòèéí äàãóó ñîíãîõ äààöûí íýãæã¿é
èëòãýëö¿¿ð;
  ,   -ñóóðèéí óëíààñ äîîø áà äýýøèõ õýñýãò ò¿ðýãäýí ãàð÷ áîëçîøã¿é
хязгаарт байгаа хөрсний хувийн жингийн тооцооны утга, кН /м3/тх/м3/,
газар доорх устай нөхцөлд холбоослог хөрстэй бол түүний хөвүүлэх
¿éë÷èëãýýã áîäîëöîæ òîäîðõîéëíî.
C - хөрсний зууралдлын хүчний тооцооны óòãà, êÏà/òõ/ì2/;
d - ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í, ì /ñóóðèéí òàë á¿ðýýñ ººð õîîðîíäîî òýíö¿¿ áàãà
à÷àà èðýõ òàëûí ã¿íýýð àâíà/.
Æèøýýëáýë: çîîðèéí äîòîð òàëààñ
  ,  q ,  c - суурийн улны хэлбэрээс хамаарах илтгэлцүүр. Үүнийг дарааõü
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî:
  1 0,25  ;  q  1 1,5  ;  c  1 0,3  ;    b /2.18/
¯¿íèé:  áà b - ñóóðèéí óëíû óðò áà ºðãºí. Òºâèéí áóñ ¿éë÷ëýëòýé òýíö¿¿ ¿éë÷ëýã÷
ачаатай үед /2.14/ томъѐогоор олох урт ба өргөний шилжүүлсэн утгатай / , b /
òýíö¿¿ ãýæ àâíà.Õýðýâ    b  1 áîë /2.18/ òîìú¸îíû   1,0 áîëíî.
Áóóðèíä ¿éë÷ëýõ ãàäíû à÷ààíû òýíö¿¿ ¿éë÷ëýã÷èéí áîñîî ÷èãëýëä ¿¿ñãýõ
õàçàéëòûí ºíöºã  - ã äàðààõü íºõöºëººð òîäîðõîéëíî.
tg  Fh F /2.19/
¯¿íèé: Fh , F - ñóóðèéí óëíû ò¿âøèí áóóðüò ¿éë÷ëýõ ãàäíû à÷àà F - èéí áîñîî
áà õýâòýý áàéãóóëàã÷.
Äàðààõü íºõöºëèéã õàíãàñàí òîõèîëäîëä /2.17/ òîìú¸îã õýðýãëýõèéã
çºâøººðíº.
tg  sin   /2.20/
Òàéëáàð: 1.Ñóóðèéí òàë á¿ðýýñ èæèë áèø à÷ààëàë èðýõ íºõöºëä /2.17/
òîìú¸îã õýðýãëýõ áîë õýâòýý à÷ààëëûí á¿ðýëäýõ¿¿íä õºðñíèé èäýâõòýé äàðàëòûã
îðîëöóóëíà.
2. Õýðýâ /2.20/ íºõöºë õàíãàãäàõã¿é áîë ñóóðèéí óëíû øèëæýýñèéí òîîöîîã
õèéâýë çîõèíî /2.7.7/.

2.7.7. Суурийн улны шилжилтээр тогтворын тооцоог дараахь нөхцөлөөр

õèéíý.
 Fs, a   c  Fs, r  /  n /2.21/
¯¿íèé:

24
 ÁНбÄ 50-01-16

 Fs, a ;  Fs, r - ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóä èðýõ èäýâõòýé áîëîí èäýâõã¿é

даралтыг оролцуулж тодорхойлсон суурийг шилжилтэнд оруулах болон тогтоон
áàðèõ õ¿÷íèé ãóëñàëòûí õàâòãàé äýýðõ ïðîåêöûí íèéëáýð.
 c ;  n - /2.12/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë.
2.7.8. Áóóðèéí äààöûí òîîöîîã äàðààõü íºõöºëä ãðàôèê òîîöîîíû àðãààð
õèéõèéã çºâøººðíº /Ãóëñàëòûí äóãóé öèëèíäð þì óó òàõèð øóãàìòàé ãàäàðãóóä/.
¯¿íä:
à/ áóóðü õºðñ ã¿í òèéøýý íýãýí òºðëèéí áóñ áàéõ;
á/ ñóóðèéí òàë á¿ðýýñ áóóðüò ¿ç¿¿ëýõ à÷ààëàë õàðèëöàí àäèëã¿é, òýð äîòðîî
õàìãèéí èõèéíõ íü ýð÷èìøèë 0,5R - ýýñ èë¿¿ áîë / R  2.6.7  2.6.14 -ò çààñíààð
òîäîðõîéëîõ áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë/;
â/ áàðèëãà áàéãóóëàìæ íàëóó äýýð þìóó íàëóóä îéðîëöîî áàéðëàñàí áîë;
ã/ 2.7.9-ä çààñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä áóóðü õºðñíèé òîãòâîðæîîã¿é òºëºâ
áàéäàë ¿¿ñýæ áîëçîøã¿é áîë.
2.7.9. Ààæèì íÿãòàðäàã óñààð õàíàñàí õºðñíººñ òîãòñîí /2.7.5 ¿ç/ áóóðèéí
/ñóóðèéí óëíààñ äîîø 0,75b -ãýýñ áàãàã¿é ã¿íä õºðñ íýã òºðëèéí áîë/ õÿçãààðûí
ýñýðã¿¿öëèéã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëîõûã çºâøººðíº.
Øóãàìàí ñóóðèéí õóâüä áóóðü õºðñíèé õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷íèé áîñîî
áàéãóóëàã÷ Nu-ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ êÍ/ì/òõ/ì/-ýýð èëýðõèéëíý.
N u  bq  1      cos  C  /2.22/
¯¿íèé:
b - /2.13/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë, ì;
q - à÷ààíû õýâòýý áàéãóóëàã÷èéí ¿é÷ëýõ à÷ààíû ÷èãëýëä áàéðëàñàí
ñóóðèéí òàëä èðýõ à÷ààëàë, êÏà /òõ/ì2/;
C - /2.15/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë;
  3,14
 - äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîõ ºíöºã:
  arcsin   f h bC  /2.23/
Ýíä: f h - ñóóðèéí 1 ì óðòàä èðýõ òîîöîîò à÷ààíû õýâòýý áàéãóóëàã÷. Ò¿¿íèéã
õºðñíèé èäýâõòýé äàðàëòûã îðîëöóóëæ òîäîðõîéëíî.
Äàðààõü íºõöºë áèåëýõ òîõèîëäîëä /2.22/ òîìú¸îã õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.
f h  bc1 /2.24/
Òýãø ºíöºãò /   3b áàéõ/ ñóóðüò áîñîî à÷àà ¿éë÷èëæ áàéâàë áóóðèéí
õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷èéã òîäîðõîéëîõäîî 1  0 ,  c  1 0,11  ãýæ ¿çýýä /2.17/
òîìú¸îãîîð òîîöîîëæ áîëíî.
Õýðýâ ñóóðüò õýâòýý à÷àà ¿éë÷èëæ, áóóðü íü òîãòâîðæîîã¿é òºëºâò îðøèõ
хөрснөөс тогтсон бол ямарч тохиолдолд суурийн улны шилжилтийн тооцоог хийнэ
/2.7.7/.
2.7.10. Хэрэв буурь нь хөлдөхдөө овойдог хөрснөөс тогтсон бол суурийн
тогтворыг хөрсний хөлдөлтийн овойлтын хүчээр тооцож шалгах шаардлагатай.

25
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.8
Õºðñíèé Ãàäíà à÷ààëëûí òýíö¿¿ ¿éë÷ëýã÷èéí áîñîî ÷èãëýëä ¿¿ñãýõ õàçàéëòûí ºíöºã   -èéí äîîðõ
äîòîîä Èëòãýë-
óòãàíä õàðãàëçàõ äààöûí èëòãýëö¿¿ð N  , N q , N c
¿ðýëòèéí ö¿¿ðèéí
òýìäýãëýãý 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
ºíöºã ãðàäóñ
ý
1
ÁНбÄ 50-01-16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
N
0
Nq
0 1,00 - - - - - - - - -
Nc
5,14
N
0,20 0,05
Nq  
5 Nc
1,57 1,26     4,9
6,49 2,93
 
N 0,12
0,60 0,42  
Nq

26
10 2,47 2,16 1,60     9,8
Nc 8,34 6,57 3,38 
 
N 0,21 
1,35 1,02 0,61  
15 Nq 3,94 3,45 2,84 2,06   =14,5
Nc 10,98 9,13 6,88 3,94 
 
N 0,36 
2,88 2,18 1,47 0,82    
Nq
20 6,40 5,56 4,64 3,64 2,69
Nc
14,84 12,53 10,02 7,26 4,65 18,9
 
 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
N 5,87 4,50 3,18 2,00 1,05 0,58
   
25 Nq 10,66 9,17 7,65 6,13 4,58 3,60
Nc
22,9
20,72 17,53 14,26 10,99 7,68 5,58
 
N 12,39 9,43 6,72 4,44 2,63 1,29 0,95
Nq
 
30 18,40 15,63 12,94 10,37 7,96 5,67 4,95    26,5
Nc 30,14 25,34 20,68 16,23 12,05 8,09 6,85
 
N 27,50 20,58 14,63 9,79 6,08 3,38 1,60 
 
35 Nq 33,30 27,86 22,77 18,12 13,94 10,24 7,04    29,8
Nc 46,12 38,36 31,09 24,45 18,48 13,19 8,63 
 
2,79 
N 66,01 48,30 33,84 22,56 14,18 8,26 4,30  
Nq

27
40 64,19 52,71 42,37 33,26 25,39 18,70 13,11 10,46   32,7
11,27   
Nc 75,31 61,63 49,31 38,45 29,07 21,10 14,43  

5,22 
N  
177,61 126,09 86,20 56,50 32,26 20,73 11,26 5,45
Nq 16,42    35,2
45 134,87 108,24 85,16 65,58 49,26 35,93 25,24 16,82 15,82
Nc 133,87 107,23 84,16 64,58 48,26 34,93 24,24 15,82  

Òàéëáàð: 1.   áà   - ãèéí çàâñðûí óòãàíä õàðãàëçàõ N  , N q , N c èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã çàâñðûí õàìààðëûí

àðãààð îëíî.
2./2.16/ íºõöºëººð îëîõ òýíö¿¿ ¿éë÷ëýã÷èéí õàçàéëòûí ºíöºã   - èéí õÿçãààðûí óòãàíä õàðãàëçàõ äààöûí
èëòãýëö¿¿ðèéã èõ õààëòàíä áè÷ñýí áîëíî.
ÁНбÄ 50-01-16
ÁНбÄ 50-01-16

2.8. Сýðгýýн засваðлаõ баðилга байгóóламжийн бóóðü, сóóðийн зóðаг òºсºл

зоõиоõ онöлог
2.8.1.Сэргээн засварлах барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг
төслийн техникийн даалгаварт сэргээн засварлахын зорилго (барилгын давхарыг
нэмэх,дэргэд залгаж шинэ барилга барих, газар доорх хэсгийг тохижуулах,дээд
давхарыг өндөрлөх гэх мэт), барилгын тодорхойлолт, хариуцлагын зэрэг, ачаалал
болон бусад зураг төсөл зохиоход шаардлагатай өгөгдлүүдийг оруулсан байна.
2.8.2.Зураг төслийн үндсэн өгөгдлүүд нь барилгын талбайн сэргээн засварлах
үеийн инженер-геологийн хайгуул шинжилгээний үр дүнг тусгасан байх
шаардлагатай. Тухайлбал талбайн хөрсний бат бөхийн ба хэв гажилтын
үзүүлэлтүүд түүний дотор суурийн улны доороос авсан хөрсний дээжийн туршилтын
үр дүн, байгууламжийн суурь ба бүтээцийг шинжилсэн үр дүнг тусгасан байна.
Техникийн шинжилгээний ажлыг гүйцэтгэхдээ барилгын материал, бүтээцийн
бат бөхийн үзүүлэлтүүд болон бүтээд ан цав, хэв гажилт үүссэн эсэхийг сайтар
шалгах ѐстой.
2.8.3. Судалгааны үр дүнд гаргаж авсан өгөгдлүүдэд тулгуурлан суурийн улны
доорх хөрсөнд үүсэх даралтын хэмжээг тогтоож буурийг хүчитгэх, бэхжүүлэх
шаардлагатай эсэхийг тогтооно. Хүчитгэл хийхээр сонгосон аргын хүрээнд
байгууламжийн сэргээн засварлах болон цаашдын ашиглалтын явцад үйлчлэх ачаа,
үйлчлэлд буурь ба суурийн бүтээцийг тооцох ѐстой.
2.8.4. Буурь, суурийн хүчитгэлийг төсөллөхдөө газар доорх болон газар дээрх
бүтээцийн төлөв байдал болон буурь, суурь хүчитгэх ажлын үйлдвэрлэлийн
онцлогийг бодолцох ѐстой.
Сэргээн засварлах барилга байгууламжийн төсөлд буурь, суурийг хүчитгэх
асуудлыг шийдвэрлэхдээ тухайн барилгын суурийн бүтээцийн даах чадвар болон
хөрсний хэв гажилт, бат бөхийн үзүүлэлтүүдийг бүрэн ашиглахаар тооцно.
2.8.5. Сэргээн засварлах барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг
төслийг зохиохдоо энэ нормын 2.1-2.7 –р зүйлүүдийн заалтуудыг баримтлана.
2.8.6. Сэргээн засварлах, түүний дотор давхарыг нэмэгдүүлэх барилгын
буурийн хөрсний тооцооны эсэргүүцлийг 2.4 дүгээр томъѐогоор тодорхойлох ба
2.6.12-р заалтын шаардлагыг харгазана. Барилгын суурийг 10 см хүртэл зузаан
төмөрбетон хавчаараар өргөтгөж хүчитгэх тохиолдолд буурийн тооцоонд өргөтгөсөн
хавчаарын талбайг суурийн улны талбайд нэмж тооцохгүй. Буурьт элс-хайрганы
хольцийг хийж нягтруулсан бол төмөрбетон хавчаарын зузаан 10 см-ээс тохиолдолд
хавчаарын улны талбайг тооцоонд оруулж тооцно.
2.8.7. Сэргээн засварлах барилгын буурь, суурийн хэв гажилтын тооцоог
дараах нөхцөлд үндэслэж гүйцэтгэнэ:
S ad  S ad ,u (2.25)
Үүний:
Sad-буурь, суурийн нэмэлт суултын хэмжээ, үүнийг энэ нормын 2.6-р хэсгийн
заалтуудын дагуу техногенийн бүх төрлийн үйлчлэлийг бодолцон
тодорхойлох ба буурьт үйлчлэх ачаалал нэмэгдэх(буурах)нөхцөл, барилгын
ажлын технологи болон гүйцэтгэх дэс дараалалыг харгалзан тодорхойлно.
Sad,u-буурь, суурийн нэмэлт суултын хязгаарын хэмжээ, байгууламжийн
техникийн төлөв байдлын үнэлгээнд (хүснэгт 16.2) тулгуурлан барилгын
сэргээн засварлах зураг төслийн тооцоогоор 2.6.6-2.6.8 ийн заалтуудын дагуу
тогтооно.

28
 ÁНбÄ 50-01-16

2.8.8.Сэргээн засварлах барилгын буурийн нэмэлт хэв гажилтын хязгаарын

хэмжээг тухайн барилгын бүтээцлэлийн схем, техникийн төлөв байдлын үнэлгээнд
(Хүснэгт 16.3)тулгуурлан тогтооно.
2.8.9. Сэргээн засварлах барилгад газар доорх байгууламж нэмж барих
тохиолдолд (зоорийн давхар, газар доорх хонгил) буурийн даах чадвар буурах,
хөрсний идэвхитэй нэмэлт хөндлөн даралт үүсэхийг тооцох ѐстой.
Хэрэв суурийн ачаалалын хэмжээ нэмэгдэх тохиолдолд буурийн даах
чадварыг үнэлэх шаардлагатай.
2.8.10. Байгаа сууриас доор түвшинд шинэ суурийг суулгах бол зэргэлдээх
сууриудын түвшингийн ялгааг 2.2-р томъѐогоор тодорхойлно.
2.8.11. Сэргээн засварлах барилгын буурь, суурийн зураг төсөл нь барилгад
суурилуулах тоног төхөөрөмжийн динамик ачаалал, гадар доорх тээврийн хэрэгсэл
болон бусад чичэргээ доргио үүсгэх эх үүсвэрийн динамик үйлчлэлийг тооцох
ѐстой(13-р бүлэг).
2.8.12. Сэргээн засварлах барилга нь барилгажсан талбайд байрлаж байвал
сэргээн засварлалтын ажил хүрээлэх орчины барилга, байгууламжид нөлөөлөх
байдалд үнэлгээ хийх ѐстой.
2.8.13. Буурь, суурийн зураг төсөлд сэргээн засварлах барилга болон
хүрээлэх орчины барилгад геотехникийн хяналтын шинжилгээ хийх асуудлыг тусгах
шаардлагатай (Бүлэг 17).

2.9. Áóóðèéí õýâ ãàæèëò áà ò¿¿íèé áàðèëãà, áàéãóóëàìæèä

¿з¿¿лýõ нºлººг багасгаõ òºлºвлºлòийн аðга õýмжýý
2.9.1.Ýíýõ¿¿ äýä á¿ëýãò áóóðü õºðñíèé äààöûã íýìýãä¿¿ëýõ, ò¿¿íèé õýâ
ãàæèëòûã áàãàñãàõàä ÷èãëýñýí ¿íäñýí àðãà õýìæýýíèé àíãèëëûã îðóóëñàí áîëíî.
2.9.2.Ñóóðèéí õýëáýð, õýìæýý áà òºðëèéã ººð÷ëºõ áîëîìæòîé áóþó àøèãòàé
áàéõààñ áóñàä òîõèîëäîëä õÿçãààðûí òºëºâ áàéäëààð ñóóðèéí òîîöîî õèéõ
øààðäëàãûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ äàðààõü àðãà õýìæýýã àâíà. ¯¿íä:
1) áóóðü õºðñíèé øèнж чанар сулрахааас урьдчилан сэргийлэх /2.9.3/;
2) хөрсний геотехникийн шинж чанарыг өөрчлөн сайжруулах/2.9.4./;
3) áóóðü õºðñíèé õýâ ãàæèëòàä áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ìýäðýìòãèé øèíæèéã
áàãàñãàõàä ÷èãëýñýí õèéöëýëèéí àðãà õýìæýý /2.9.5/. Ýäãýýð áîëíî.
2.9.3.Áóóðь хөрсний геотехникийн шинж чанарыг сулрахаас сэргийлсэн
äàðààõü àðãà õýìæýýí¿¿ä áàéíà. ¯¿íä:
1) ÷èéãëýãèéí ººð÷ëºëòºíä ìýäðýìòãèé õºðñòýé òàëáàéä óñíààñ õàìãààëàõ
àðãà õýìæýý àâàõ;
2) õºðñºíä õººëò áà íýìýëò ñóóëò ¿¿ñãýõ õèìèéí èäýâõò øèíãýíýýñ áóóðü
õºðñèéã õàìãààëàõ;
3) ãàäíû ¿éë÷ëýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õÿçãààðëàõ /æèøýýëáýë äîðãèëò/;
4) áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã áàðèõ ÿâöàä àâàõ õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý
/õºðñíèé áàéãàëèéí á¿òýö, ÷èéãèéã õàäãàëàõ ãýõ ìýò/.
2.9.4.Буурь хөрсний геотехникийн шинж чанарыг өөрчлөн сайжруулах /õèéìýë
буурь бэлтгэх/ дараах арга хэмжээнүүд байна. Үүнд:
1) хөрсийг нягтруулах /хүнд нүдүүрээр нүдэх, шорооншон хийх, суурийн
нүхийг давтан хонхойлох, хөрсийг урьдчилан норгох, тэсэлгээний эрчим
хүчийг ашиглах, шингэний хөтлүүрт доргиураар гүний нягтруулга хèéõ,
åðäèéí äîðãèîõ ìàøèí, èíä¿¿ã àøèãëàõ ãýõ ìýò/;
2) øààðäëàãà õàíãàõã¿é øèíæ ÷àíàðòàé õºðñèéã á¿ðýí áóþó õýñýã÷èëýí ñîëèõ
/òàëáàéãààð áîëîí ã¿íýýð/;

29
ÁНбÄ 50-01-16

3) àñãààñ õèéõ /àñãàõ áóþó óðñãàæ òóíãààõ/;

4) õºðñ áýõæ¿¿ëýõ /õèìèéí, öàõèëãààí õèìèéí, ºðºìäºæ õîëèõ, äóëààíû
áîëîí áóñàä àðãààð/;
5) õºðñºíä çîðèóëàëòûí òóñãàé áîäèñ íýìýõ;
6) хөрсийг төрөл бүрийн арматураар бэхлэх.
2.9.5.Áóóðü õºðñíèé õýâ ãàæèëòàä áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí ìýäðýìæèéã
бууруулах хийцлэлийн дараах арга хэмжээнүүд байна.Үүнд:
1) áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã òàëáàéí áîëîí ºíäðèéíõ íü õýìæýýíä
ашигтайгаар зохиомжлон байршуулах;
2) Бүтээцийг хүчитгэж барилга байгууламжийн бат бэх ба орон зайн хөшүүн
чанарыг нэмэгдүүлэх /барилгын раманд нэмэлт холбоос хийх, төмөрбетон
áîëîí àðìàòóðëàñàí ºðºãò á¿ñë¿¿ð õèéõ, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã çààäñààð
õóâààõ ãýõ ìýò/;
3) барилга байгууламжийн харимтгай чанарыг уян болон хуваагдмал бүтээц
õýðýãëýõ çàìààð íýìýãä¿¿ëýõ /õýðýâ ýíý íü òåõíèêèéí øààðäëàãàä íèéöýæ
áàéâàë/;
4) барилга байгууламжийн бүтээцийг тэгшлэх, технологийн тоног
òºõººðºìæèéí òýãøëýí áàéðëóóëàëò õèéõ çîðèóëàëòòàé õýðýãñëýýð
òîíîãëîõ.
Òàéëáàð:Òåõíîëîãèéí õºäºë㺺íò òîíîã òºõººðºìæèéí /ã¿¿ðýí ºðã¿¿ð,
цахилгаан шат гэх мэт/ барилгын бүтээцэд ойртох зай хэмжээ нь буурийн хэв
ãàæèëò ¿¿ñýõ ¿åä òýäãýýðèéí õýâèéí àæèëëàãààã õàíãàõààð áàéâàë çîõèíî.
2.9.6. Байгууламжийн буурьтай харилцан үйлчлэх явцад түүний бүтээцэд
үүсэх хүчлэлийг бууруулахад дараах арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлнэ. Үүнд:
1) барилгажуулах талбайд барилгаа байршуулахдаа тухайн талбайн
инженер-геологийн бүтэц болон боломжит муу уршигт үр дагавар бүхий
орчиныг (даац сул хөрсний шугаман үе, уул, уурхайн олборлолт явуулж
байсан газар, карстын хөндийлжтэй, гадна ус зайлуулах суваг зэрэг)
бодолцоно;
2) суурийн бүтээцийн тохиромжтой хэлбэрийг сонгож ашиглах (жишээлбэл,
уурхайн ашиглалттай талбай болон овойж хөлддөг хөрсөнд хажуу гадаргуу
багатай суурь ашиглана).
3) суурийн завсарыг шороогоор буцааж булах болон суурийн доор шороон
дэр бэлтгэхдээ барьцалдалт болон үрэлт багатай материал ашиглах,
үрэлтийн эсрэг тусгай түрхлэг, хөрсний хөндлөн чиглэлийн шилжилтээс
үүсэх хүчлэлийг бууруулахын тулд түр тохируулан зохицуулах суваг ухаж
ашиглах (жишээ нь уулын ажлын талбайд);
4) угсармал болон угсармал-цутгамал бүтээцийн залгаасыг цулжуулах
хугацааг тохируулах;
5) байгууламжийн тодорхой хэсгүүдийн барих дэс дараалал болон хурдыг
үндэслэлтэй тогтоох.

30
 ÁНбÄ 50-01-16

3.СУУМТГАЙ УЛ ХӨРСӨНД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН

БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

3.1. Сóóмòгай óл õºðс òаðõсан òалбайн геоòеõникийн сóдалгаанû ажилд

òавиõ òóсгай øааðдлага

3.1.1. Ñóóìòãàé õөрс бүхий талбайд геотехникийн судалгаа хийж дараахь

¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
1) суумтгай ул хөрсний төрөл;
2) ул хөрсийг норгосны дараа сууриас ирэх ачаа ба хөрсний жингээс үүсэх
нэмэлт суултын улмаас илрэх харьцангуй суумтгайн үзүүлэлт-  s . Ñóóðü òóñ
á¿ðýýñ ¿¿ñýõ áîäèò äàðàëòûí ÿëãàà 100êÏà /êãõ/ñì2/-ààñ èë¿¿ áàéãàà
тохиолдолд харьцангуй суумтгайн үзүүлэлт  s - ûã äàðàëòààñ õàìààðóóëàí
òîãòîîíî.
3) буурь хөрсөнд нэмэлт суулт ажиглагдаж эхлэх үеийн анхны даралт - Ps ;
4) буурь хөрсөнд нэмэлт суулт ажиглагдаж эхлэх үеийн чийглэгийн утга - Ws
/õºðñºíä íîðãîëò õèéãýýã¿é áîëîâ÷ ÷èéãëýã íü ààæèìäàà èõñýõ òºëºâòýé ¿åä
çàõèàëàã÷èéí øààðäëàãààð òîäîðõîéëíî/ ;
5) байгалийн чийгтэй ул хөрсний хэв гаæèëòûí ìîäóëü- E , ìºí óñààð õàíàñàí
¿åèéíõýýð- E sat ;
6) суумтгай шинж чанар бүхий ул хөрсний үеүдийн шахагдалтын хувьсамтгай
÷àíàðûí çýðýã  ;
7) суумтгай ул хөрсний байгалийн чийгтэй үеийн барьцалдлын хүч- C , äîòîîä
¿ðýëòèéí ºíöºã-  , ìºí óñààð õàíàñàí ¿åèéíõýýð / C sat ,  sat / ;
8) заасан хэмжээнд хүртэл нягтруулсан суумтгай ул хөрсний зууралдлын хүч- C s
, äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã-  s / çàõèàëàã÷èéí øààðäëàãààð òîäîðõîéëíî/.
3.1.2. Суумтгай ул хөрсний хэв гажилтын болон бат бөхийн үзүүлэлтийг
тодорхойлох инженер геологийн судалгааны ажлын бүрэлдэхүүн, хэмжээг
тогтоохдоо дараахь хүчин зүйлсийг харгалзана. Үүнд:
1) Тухайн талбайн ул хөрсний тогтоцын судлагдсан байдал болон
òºâºãøëèéí çýðýã;
2) Төлөвлөж байгаа барилга байгууламжийн бүтээцийн болон ашиглалтын
îíöëîã;
3) Áóóðü, ñóóðèéí áàéæ áîëîõ õóâèëáàðóóä.
3.1.3. Өрөмдлөгийг талбайд тархсан ул хөрсний төслийн шаардагдах гүнд
хүргэж дээжлэлтийг ул хөрсний нийт зузаан, шинж чанарын өөрчлөлтийг бүрэн
хамруулан барилга бүрийн дор дөрвөөс цөөнгүй шурф болон өрөмдсөн цооног
байхаар тооцно /Мөн 3.3.2-ыг үз/. Шурф болон цооногийн гүнийг суумтгай ул
õºðñíèé çóçààíûã á¿ðýí íýâòýëæ áàéõààð ñîíãîæ àâíà.
Öººí äàâõàð áàðèëãûí áàãàíàí ñóóðüò 400 êÍ, øóãàìàí ñóóðüò 100êÍ-îîñ
èë¿¿ã¿é à÷àà èðæ áàéâàë íèéò øóðô, òåõíèêèéí öîîíîãèéí 50 õóâèéã 6  8 ì ã¿í àâ÷
болно. Шон суурьтай барилгад зориулсан судалгаа хийх шурф, техникийн
öîîíîãèéí ã¿íèéã 3.3.3-ò çààñíû äàãóó òîãòîîíî.
Шурф болон том голчтой хошуугаар өрөмдсөн цооногийн ул хөрсний
èíæåíåð-ãåîëîãèéí ýëåìåíò òóñ á¿ðýýñ 6-гаас доошгүй эвдрээгүй бүтэцтэй дээж
àâíà.

31
ÁНбÄ 50-01-16

3.1.4. Дээжийг ул хөрсний гүний 1м тутмаас авна.

3.1.5. Суумтгай ул хөðñíèé òºðëèéã òóõàéí òàëáàéí õºðñíèé èíæåíåð-
ãåîëîãèéí íºõöºë, îðîí íóòãèéí áàðèëãàæèëòûí òóðøëàãà, ëàáîðàòîðèéí
шинжилгээ, суурийн нүхэн дэх хөрсийг норгож хийсэн хээрийн туршилтын үр дүн
çýðãèéã ¿íäýñëýæ òîãòîîíî.
Суумтгай шинж чанар бүхий ул хөрс тархñàí òàëáàéí õºðñíèé íºõöºëèéã
õºðñíèé ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýð ¿¿ñ÷ áîëîõ íýìýëò ñóóëòûí õýìæýýãýýð íü õî¸ð
òºðºëä õóâààæ ¿çäýã. ¯¿íä:
 òºðºë-тухайн ул хөрс зөвхөн гадны ачааны үйлчлэлээр нэмэлт суулт
үзүүлж болох бөгөөд ул хөрсний ººðèéí æèíãýýñ íýìýëò ñóóëò ¿¿ñýõã¿é, ¿¿ñâýë òýð
íü 5 ñì-ýýñ èë¿¿ã¿é áàéõ;
 òºðºë -тухайн ул хөрс гадны ачааны үйлчлэлээр нэмэлт суулт үзүүлэхийн
зэрэгцээ ул хөрсний өөрийн жингээс нэмэлт суулт үүсч болох бөгөөд түүний хэмжээ
5 ñì-ýýñ èë¿¿ áàéíà.
3.1.6.  төрлийн суумтгай шинж чанарын ул хөрс тархсан талбайд бүхэл
á¿òýí õîðîîëîë øèíýýð áàðèõ ýñâýë òîì õýìæýýíèé áàðèëãà áàéãóóëàìæ òºëºâëºõ
тохиолдолд суурийн нүхэнд ул хөрсийг норгох замаар хээрийн туршилт явуулаõ
øààðäëàãàòàé.
3.1.7 Суумтгай ул хөрсний төрлийг лабораторийн судалгааны үр дүнгээр
тогтоохдоо шурф болон том голчтой хошуугаар өрөмдсөн цооногоос авсан
цулмагийн байгалийн даралтын дор үүсгэх харьцангуй суумтгайн үзүүлэлтийг
ашиглана.
Ул хөрсний харьцангуй суумтгайн үзүүлэлт нь нэмэлт суулт ажиглагдаж эхлэх
àíõíû äàðàëòûí óòãûã MNS 3478-1983-ийг баримтлан нэг тэнхлэгийн шахалтын
багажид хөрсний дээжийг турших замаар тодорхойлно. Харин суумтгай ул хөрсний
õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéã òîäîðõîéëîõäîî MNS3075-1981-ã ìºðäëºã áîëãîíî.
Суумтгай ул хөрсний усаар бүрэн ханасан нөхцөлд нэмэлт суулт (еврэлт)
үүсгэж эхлэх хамгийн бага даралтыг еврэлт ажиглагдах суумтгайн анхны даралт
Ps - ãýíý. Ýíý äàðàëòûã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
1) лабораторт шахалтын багаж дээр хийх хөрсний туршилтаар тогтоогдсон
харьцангуй суумтгайн үзүүлэлтийн  s =0,01 óòãàä õàðãàëçàõ äàðàëò;
2) урьдчилан норгосон хөрсөнд штамп тавьж хийх талбайн(хээрийн)
òóðøèëòàíä à÷àà áà øòàìïûí ñóóëòûí ãðàôèê äýýð òýäãýýðèéí õîîðîíäûí
õàìààðàë ïðîïîðöèîíàë áàéõ õýñãèéí òºñãºëä õàðãàëçàõ äàðàëòûí óòãà;
3) суурийн нүхний хөрсийг урьдчилан норгох туршилт хийхэд хөрсний өөрийн
жингийн үйлчлэлээр нэмэлт суулт буюу суумтгай шинж ажиглагдаж эхлэх
гүн дэх байгалийн даралтын утга.
3.1.8. Геотехникийн судалгаагаар ул хөрсний нэмэлт суулт буюу суумтгай
шинж ажиглагдаж эхлэх чийгийн анхны утга Ws - г уг хөрсний чийг зайлшгүй ихсэх
буюу ихсэж болзошгүй боловч усаар ханаагүй нөхцөлд тодорхойлно.
3.1.9. Суумтгай ул хөðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéã øóðôò A  0.5 ì2
òàëáàéòàé øòàìïûí òóðøèëòûí ä¿íãýýð MNS 2489-86-ã áàðèìòëàí òîäîðõîéëíî.
Øòàìïûí òóðøèëòûã øèíýýð áàðèõ ¿éëäâýð, àæ àõóéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ
болон орон сууцны хорооллын талбайд геотехникийн судалãàà õèéõ áóþó õºðñíèé
ñóóìòãàé øèíæ ÷àíàðûã àðèëãàõ èæ á¿ðýí àðãà õýìæýý àâàõ çîðèëãîîð ã¿éöýòãýíý.
Штампын туршилтыг барилгын талбайн онцлог хэсэгт /хөрсний нягт, чийглэг,

32
 ÁНбÄ 50-01-16

á¿ðýëäýõ¿¿í çýðýã ¿ç¿¿ëýëòýýðýý îíöëîã/ ñóóðü ñóóëãàõ ò¿âøèíä áà ò¿¿íýýñ äîîø 2-

3 ì ã¿íä, öººí äàâõàð /1-2 äàâõàð/ áàðèëãàä áîë çºâõºí ñóóðü ñóóëãàõ ã¿íä õèéíý.
3.1.10. Суумтгай ул хөрсний шахагдалтын хувьсамтгай чанарын зэргийг
байгалийн чийгтэй болон усаар ханасан үеийн шахагдалтын үзүүлэлтүүд болох хэв
гажилтын модулийн харьцаагааð òîäîðõîéëíî:
  E Esat /3.1/
¯¿íèé: E, E sat - õºðñíèé áàéãàëèéí ÷èéãòýé áîëîí óñààð õàíàñàí ¿åèéí õýâ ãàæèëòûí
ìîäóëü.
6.1.11. Ñóäëàãäààã¿é áóþó áàðèëãàæèëòûí òóðøëàãà áàãàòàé äýâñãýð íóòàãò
хийх инженер хайгуулын болон геотехникийн судалгааны дүгнэлтэд барилга
áàéãóóëàìæèéí áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí øàëòãààí, øèíæ ÷àíàð çýðãýýñ ãàäíà äàðààõ
ºãºãäë¿¿äèéã íýìæ òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:
1) суумтгай ул хөрсний тархалт, түүний гадаргын хэвгийн шинж ба
геоморфологийн тодорхой элåìåíòýä õàìààðàõ áàéäàë;
2) хөрсний гадаргууд хэсэгчилсэн суултын хонхор, суффозын цөмрөлтийн
õîíõîð, óãààãäëûí èäýãäýë, íóðàíãè çýðýã áàéãàà ýñýõ;
3) суумтгай ул хөрсний үеийн зузаан;
4) дотоод бүтцийн /босоо ба хэвтээ макро нүх сүв, тэдгээрийн гүний ба
òàëáàéí байршилт, тоосорхог чанар, бүтээцэд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл
/болон тогтоцын онцлог / шугаман үелэлт, ан цав, гөлтгөнөжилт, органик
ãàðàëòàé õºðñ ÷óëóóëãèéí óë ìºð, ¿¿ñëèéí øàëòãààí çýðýã/;
5) хөрс норголтонд орох ус чийгийн эх үүсвэр;
6) өìíº áàðüñàí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õýâ ãàæèëòûí áàéäàë, øèíæ òºðõ;
7) суумтгай хөрсний ус шүүрүүлэх чанар /захиалагчийн шаардлагаар/ зэрэг
болно.

3.2. Сóóмòгай óл õºðсºнд бóóðü, сóóðü òºсºллºõ

¿íäñýí øààðäëàãà
3.2.1. Åðºíõèé çààëò
3.2.1.1.Суумтгай шинж чанар бүхий ул хөрсөнд буурь, суурь төсөллөхдөө уг
õºðñíèé ÷èéã òîäîðõîé õýìæýýíýýñ õýòðýõ ¿åä ãàäíû à÷àà áîëîí õºðñíèé ººðèéí
жингийн үйлчлэлээр нэмэгдэл хэв гажилтууд S sp , S sg  ¿¿ñýõ îíöëîãèéã òóñãàõ
øààðäëàãàòàé.
3.2.1.2.Ул хөрсний харьцангуй суумтгайн үзүүлэлт  s  0.01 ¿åä ò¿¿íèé
ñóóìòãàé ÷àíàðûã òîîöîõ áà ýíý íîðìûí 3.2.4.6-ä çààñíààð òîäîðõîéëíî.
3.2.1.3.Суумтгай ул хөрсөнд барилга байгууламжийн буурь төсөллөхдөө уг
õºðñíèé áîëçîøã¿é íîðîëòîîñ ¿¿ñýõ íýìýëò ñóóëòûã àðèëãàõ áóþó áàãàñãàæ áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí õýâèéí íºõöºëèéã õàíãàõûí òóëä 3.2.1.4-ò çààñàí àðãà
õýìæýýã òóñãàõ øààðäëàãàòàé.
Áóóðü õºðñ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí á¿õ õóãàöààíû òóðøèä óñàíä
íîðîõã¿é áàéíà ãýæ ¿çâýë õºðñíèé ñóóìòãàé øèíæ ÷àíàðûã õàéõðàõã¿é áàéæ áîëîõ
áºãººä õºðñíèé òîãòñîí ÷èéãò õàðãàëçàõ ôèçèê-механик шинж чанарын
үзүүлэлтүүдийг 3.2.2.1-ä çààñíû äàãóó òîîöîîíä õýðýãëýâýë çîõèíî.
3.2.1.4. Áóóðü õºðñ íîðæ áîëçîøã¿é ãýæ ¿çâýë äàðààõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéí àëü
íýãèéã óðüä÷èëàí àâàõ õýðýãòýé.
1) суумтгай хөрсниé íýìýëò ñóóëò ¿¿ñýõ øèíæ ÷àíàðûã àðèëãàõ;
2) суумтгай хөрсний үеийг гүн суулгалттай суурь, түүний дотор шон
сууриарнэвтлэх болон суумтгай ул хөрсний давхаргыг бэхжүүлэх;

33
ÁНбÄ 50-01-16

3) суурийн завсрыг суумтгай биш хөрсөөр сайтар нягтруулах;

4) талбайн хэсэгчилсэн ерөнхий төлºâëºãººã òîõèðîìæòîé áàéäëààð õèéæ
гадаргуугийн усыг зайлуулах, ус чийгнээс хамгаалах, хөрсний суумтгай
чанарыг хэсэгчлэн арилгах иж бүрэн арга хэмжээ авах.
3.2.1.5. Õºðñíèé íºõöºë, íîðîõ òºëºâ áàéäàë, íýìýëò ñóóëòûí òîîöîîíû
õýìæýý, òºëºâëºæ áóé áàéãóóëàìæ íü îéð çýðãýëäýý áàðèëãà, øóãàì ñ¿ëæýýòýé
õýðõýí óÿëäàæ áàéãàà çýðãýýñ õàìààðàí ñóóìòãàé ÷àíàðûã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýã
ñîíãîæ àâíà.
Òàéëáàð: Ñуумтгайн I төрөлд хамаарах ул хөрсний суумтгай чанарыг
арилгах ажиллагааг зөвхөн суумтгай ул хөрсний дээд үе áóþó ò¿¿íèé çóçààíû 2/3-
аас багагүй хэсэгт хийхийг зөвшөөрөх бөгөөд гэхдээ барилга байгууламж нь
áóóðü õºðñºíä ¿¿ñ÷ áîëîõ õýâ ãàæèëòûí íºëººíä òîîöîãäñîí áàéõûí çýðýãöýý
õºðñíèé íýìýëò ñóóëò, ò¿¿íèé æèãä áèø áàéäàë òóõàéí áàéãóóëàìæèéí áóóðü
õºðñºíä ¿¿ñ÷ áîëîõ õÿçãààðûí õýâ ãàæèëòûí 50 õóâèàñ õýòýð÷ áîëîõã¿é.
3.2.1.6. Суумтгай ул хөрсний дээд үе буюу түүний зарим хэсгийг хүнд
í¿ä¿¿ðýýð íÿãòðóóëàõ, õºðñºí äýð õèéõ, áóóðèéí õºðñºíä õ¿íõýýëæ ¿¿ñãýí
íÿãòðóóëàõ, õºø¿¿í ìàòåðèàëààð ºðãºñãºõ çýðýã àðãààð ñóóìòãàé øèíæ ÷àíàðûã íü
арилгана. Харин ул хөрсний суумтгай шинж чанарыг бүхэлд нь арилгана гэвэл гүний
тэсэлгээ хийж суумтгай ул хөрсний зузааныг нэвтлэх, гүн өрөмдсөн цооногт элс
õàéðãà ÷èãæèõ çàìààð ã¿íèé íÿãòðóóëàëò ÿâóóëàõ, õèìèéí áîëîí äóëààíû àðãààð
áýõæүүлэх, ул хөрсийг урьдчилан норгох зэрэг аргуудыг хэрэглэнэ.
3.2.1.7. Гүн суулгах суурийг төсөллөхдөө:
I төрлийн суумтгай ул хөрсөнд-ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóãèéí ýñýðã¿¿öëèéã;
II төрлийн суумтгай ул хөрсөнд-õºðñ ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýð íýìýëò
ñóóëòàä îðîõ ¿åä ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóä ¿¿ñýõ ñºðºã ¿ðýëòèéã òóñ òóñ òîîöîõ
¸ñòîé.

3.2.2. Чийгийн тооцооны нөхцөл

3.2.2.1. Суумтгай ул хөрсөнд буурь төсөллөхдөө чийг нэмэгдэх дараах
íºõöºë¿¿äèéã õàðãàëçàíà. ¯¿íä:
1) гадны эх үүсвэрээс болж дээрээсээ, эсвэл газар доорх усны түвшин
äýýøèëñíýýñ áîëæ äîðîîñîî íîðîõ;
2) хөрсний гадаргуугийн усны шүүрэлтээс, мөн гадаргууд ус тогтосноос болж
ààæèìäàà õºðñºíä ÷èéã õóðàëäàõ çýðýã áîëíî.
Суумтгай ул хөрсний тооцооны төлөв байдлыг чийгийн дараах нөхцөлөөр авч
үзнэ:
1) хөрс норж áîëçîøã¿é ãýæ ¿çâýë óñààð á¿ðýí õàíàñàí íºõöºë / Sr  0,8 /;
2) хөрс норох боломжгүй гэж үзвэл тогтсон чийг нь W  W p нөхцөл хангана.
3.2.2.2.Суумтгай ул хөрсний талбай, хамрах бүсийг тооцохдоо хөрсийг
гадаргуугаас нь норгоход чèéãëýã çóðâàñ îð÷èí ¿¿ñýõ áºãººä íîðãîñîí òàëáàéí
õýìæýýãýýð õºðñ óñààð á¿ðýí õàíàñàí áàéõ áºãººä õàðèí óã òàëáàéãààñ ãàäàãø
õºðñíèé ÷èéã óñààð á¿ðýí õàíàñàí áàéäëààñàà áàéãàëèéí ÷èéãòýéä õ¿ðòýë
өөрчлөгдөнө гэж үзэж тооцооны бүдүүвчийг сонгоно.
Áóóðü õºðñ óñàíä íîðîõã¿é ãýæ ¿çýõ òîõèîëäîëä ¿íäýñëýëèéã ìàø íàðèéí
òîãòîîâîë çîõèíî. Ýíý òîõèîëäîëä óã áàðèëûã ñýðãýýæ çàñâàðëàõ ýñýõ, ò¿¿íèé
äýðãýä øèíýýð áàðèëãà áàðèõ þì óó, óñ äàìæóóëàõ øóãàì õîîëîé áàéãóóëàõ ýñýõèéã
áîäîëöîõ ¸ñòîé.

34
 ÁНбÄ 50-01-16

3.2.2.3. Хөрш зэргэлдээ байрлах ус хангамжийн болон ариутгах татуургын

шугам сүлжээний барилга байгууламжаас ус алдах, ойролцоо байгаа хиймэл нуур,
óñàí ñàí çýðýã áàéãóóëàìæèéí óñíû ø¿¿ðýëò áîëîí áóñàä õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýñ
шалтгаалан үлэмж хэмжээний талбайд газар доорх усны түвшин дээшëýõ ¿çýãäýë
үүсч болно. Үүнээс хамааран хөрсний чийг хөөрөлтийн бүс дээшлэх бөгөөд энэ
õÿçãààð äîòîð õºðñíèé ÷èéãëýãèéí çýðýã óñààð á¿ðýí õàíàñàí áàéäëààñ áàéãàëèéí
чийгтэйн хооронд байдаг тул энэ нөхцөлийг тооцоонд тусгана.
3.2.3. Суумтгай ул хөрсний тооöîîíû äàðàëòûã òîäîðõîéëîõ
3.2.3.1. Суумтгай ул хөрсний тооцооны даралт нь түүний чийглэгийн зэрэг,
нягт, бат бөхийн үзүүлэлт, суурийн хийц, овор хэмжээ, мөн ул хөрсний суумтгай
шинж чанарыг арилгах болон барих барилга байгууламжийн бат бөхийг хангах
òàëààð àâñàí àðãà õýìæýý çýðãýýñ õàìààðíà.
3.2.3.2. Ул хөрсий хэв гажилтын бүсийн суумтгай чанарыг хөрсөнд сууриас
èðýõ äàðàëòûã áàãàñãàõ çàìààð àðèëãàõ òîõèîëäîëä äàðàëòûí óòãà óã õºðñíèé
суумтгай шинж буюу нэмэлт суулт үзүүлэх даралтын анхны утгаас ихгүй (p≤psl)
áàéâàë çîõèíî.
3.2.3.3. Ул хөрс усаар ханаж суулт зогссон үед хөрсний тооцооны даралтыг уг
хөрсний усаар ханасан үеийн бат бөхийн үзүүлэлтээр тодорхойлно.
3.2.3.4. Нягтруулах буюу бэхжүүлэх аргаар ул хөрсний суумтгай шинж
÷àíàðûã á¿ðýí àðèëãàñàí íºхцөлд түүний доорх дэвсгэр болох нягтраагүй ул
õºðñíèé ¿åèéí äýýä çààãò èðýõ á¿ðýí äàðàëò óã äàâõàðãûí ñóóìòãàé áàéäàë ¿ç¿¿ëýõ
àíõíû äàðàëòûí óòãààñ õýòðýõã¿é áàéõ áà äàðààõü íºõöºëèéã õàíãàæ áàéõ ¸ñòîé:
Ps   zp   zg /3.2/
Íÿãòðóóëñàí áóþó áýõæ¿¿ëñýí õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë Rs -ã äýâñãýð
хөрсний үед нэмэлт суулт үүсэхгүй байх нөхцөлд дараах томъѐогоор тодорхойлно.
 
Rs  Ps   zg   zg ,0 /  /3.3/
¯¿íèé:
 zg - íÿãòðóóëñàí áóþó áýõæ¿¿ëñýí õºðñíèé äîîðõ äýâñãýð ¿åèéí õºðñíèé
äýýä çààã äýýð õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ õ¿÷äýë;
 zg ,0 - ñóóðèéí óëíû ò¿âøèíä õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ õ¿÷äýë;
 - íÿãòðóóëààã¿é áóþó áýõæ¿¿ëýýã¿é õºðñíèé äýýä çààãò ñóóðèàñ èðýõ
íýìýãäýë äàðàëòûã áóóðóóëàõ èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã 2 äóãààð õàâñðàëòûí
1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëíî.
3.2.3.5. Суумтгай ул хөрсний тооцооны даралтыг /3.2/ томъѐогоор
òîäîðõîéëíî. Èíãýõäýý ñóóìòãàéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õºðñíèé òîãòñîí ÷èéãòýé áóþó
óñààð õàíàñàí íºõöºëººð àâíà.
3.2.3.6. Суумтгай ул хөрсөн дээр барих барилга байгууламжийн буурийн
õýìæýýã óðüä÷èëан тогтоохдоо 3.1 хүснэгтэд байгаа суумтгай буурь хөрсний
òîîöîîíû ýñýðã¿¿öëèéí óòãûã àøèãëàíà.
3.2.4. Суумтгай буурийн хэв гажилтын тооцоо.
3.2.4.1. Суумтгай ул хөрстэй буурийн хэв гажилт сууриас ирэх ачааны
íºëººãººð ¿¿ñýõ ñóóëò áà ÷èéãèéí íºëººãººð ¿¿ñýõ íýìýëò ñóóëòûí íèéëáýðýýð
тодорхойлогдоно. Ачааны нөлөөгөөр суух суултыг ул хөрсний суумтгай шинж
÷àíàðûã òîîöîëã¿é õºðñíèé òîãòñîí ÷èéãòýé áóþó óñààð õàíàñàí íºõöºëèéí õýâ
ãàæèëòûí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîîöíî. Õàðèí óñ ÷èéãèéí íºëººãººð ñóóõ õºðñíèé íýìýëò
ñóóëòûã 3.2.4.6; 3.2.4.7 çààëòóóäûã áàðèìòëàí òîäîðõîéëíî.

35
ÁНбÄ 50-01-16

3.2.4.2. Ñóóìòãàé øèíæ ÷àíàð àãóóëñàí áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã òîîöîõäîî

ñóóðèàñ èðýõ à÷ààíû ¿éë÷ëýëýýð ¿¿ñýõ ñóóëòààñ ãàäíà, óñ ÷èéãèéí íºëººãººð ¿¿ñýõ
íýìýëò ñóóëòûí äàðààõ òºðëèéí õýâ ãàæèëòóóäûã òîîöîõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:
1) суурь тус бүрийн үнэмлэхүй нэмэлт суулт S s ;
2) барилгын суурийн дундаж нэмэлт суултын хэмжээ S s ;
3) зэргэлдээ хоѐр суурийн нэмэлт суултын харьцангуй жигд бус байдал
S s / L (ñóóðü òóñ á¿ðèéí õàðãàëçàõ öýã¿¿äèéí íýìýëò ñóóëòûí çºð¿¿ã
òýäãýýðèéí õîîðîíäûí çàéä õàðüöóóëñàí õàðüöàà);
4) тухайн суурь буюу барилга байгууламж бүхэлдээ нэмэлт суултанд
îðîõ ¿åä ¿¿ñýõ õàçàéëò i s , ººðººð õýëáýë òóõàéí ñóóðèéí õóâüä ò¿¿íèé
çàõûí öýã¿¿äèéí íýìýëò ñóóëòûí çºð¿¿ã ñóóðèéí óðò, ýñâýë ºðãºíä
õàðüöóóëñàí õàðüöàà;
5) хөрсний нэмэлт суултын үед үүсэх харьцангуй хотойлт- f s L
(õîòîéëòûí õýìæýýã áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õîòîéæ áóé õýñãèéí óðòàä
õàðüöóóëñàíòàé òýíö¿¿).

Õºðñ ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýð íýìýëò ñóóëò ¿¿ñãýõýä äàðààõ íºõöºëèéã

ìºí àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:
1) буурийн хөрсний хэвтээ чиглэлд үүсэх шилжилт- u s ;
2) буурийн хөрсний гадаргуугийн налуу- i s , ;
3) буурийн хөрсний гадаргууг багтаасан хотойлтын нум-  s .

Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.1
Суумтгай ул хөрсний тооцооны эсэргүүцэл R0 , êÏà /êãõ/ñì2/
Áàéãàëèéí íºõöºë äýõ Íÿãòðóóëñàí õóóðàé õºðñíèé íÿãò
Õºðñ 3
õóóðàé õºðñíèé íÿãò  d , ò/ì  ds , ò/ì3
1,35 1,45 1,55 1,60 1,65 1,70
300/3/ 325/3,25/ 350/3,5/
Ýëñýíöýð 200/2,0/ 225/2,25/ 250/2,5/
150/1,5/ 165/1,65/ 180/1,8/
Øàâðàíöàð 350/3,5/ 375/3,75/ 400/4,0/ 250/2,5/
275/2,75/ 300/3/
180/1,8/ 195/1,95/ 200/2/
Òàéëáàð: Õ¿ðòâýðò Sr  0,5 чийглэгийн зэрэгтэй нороогүй суумтгай ул
õºðñíèé R0 -èéí óòãà, õóâààðüò Sr  0,8 чийглэгийн зэрэгтэй нороогүй ул
ñóóìòãàé õºðñ, ìºí ò¿¿í÷èëýí íîðñîí ñóóìòãàé õºðñíèé R0 -èéí óòãûã îðóóëñàí.
3.2.4.3. Íýãдүгээр төрлийн суумтгай ул хөрсөнд буурь төсөллөхөд сууриас
ирэх ачаа ба хөрсний өөрийн жингийн хамтарсан үйлчлэлээс үүсэх нэмэлт суултыг
хэв гажилтын бүсийн хүрээнд тодорхойлно. Мөн гадаргууд хийсэн тэгшилгээний
àñãààñûí æèíã íýìæ òîîöíî. Õàðèí II òºðëèéí ñóóìòãàé õºðñºíä õýâ ãàæèëòàíä îðæ
буй суумтгай үеийн хүрээнд сууриас ирэх ачаа, ул хөрсний өөрийн жингийн
õàìòàðñàí ¿éë÷ëýëýýð ¿¿ñýõ íýìýëò ñóóëòààñ ãàäíà õýâ ãàæèëòàä îðæ áóé á¿ñýýñ
дооших суумтгай ул хөрсний үеийн нэмэлт суултыг тэгшилгээний асгаасны æèíã
îðóóëàí òîîöäîã.

36
 ÁНбÄ 50-01-16

3.2.4.4. Суумтгай ул хөрсөнд төсөллөх буурийн хэв гажилтын тооцоог дараах

íºõöºëèéã ¿íäýñëýí ã¿éöýòãýíý.
S  S1  S s  S u /3.3/
¯¿íèé:
S - áàðèëãà áàéãóóëàìæ áà áóóðèéí õàâñàðñàí õýâ ãàæèëò /áàéãàëèéí áóþó
тогтсон чийгтэй суумтгай бус ул хөрсний нөхцөлөөр тооцно/.
S1 - хэв гажилтанд орж буй бүсийн усаар ханасан суумтгай биш ул хөрсний
ñóóëò;
S s - суумтгай ул хөрсний нэмэлт суултаас үүсэх хэв гажилтын хэмжýý;
S u - áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áà áóóðèéí õàâñàðñàí õýâ ãàæèëòûí
çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí óòãà.
3.2.4.5. Суумтгай ул хөрсний хэв гажилтын тооцоог дараахь дэс дарааллаар
õèéíý. ¯¿íä:
1) суурийн дундаж ба хамгийн их суултын үнэмлэхүй хэмжээ, ñóóëòûí
æèãä áèø áàéäëûã òîäîðõîéëîõ;
2) суурийн нэмэлт суултын үнэмлэхүй, дундаж, хамгийн их утга буюу
òýäãýýðèéí æèãä áèø áàéäëûã òîäîðõîéëîõ;
3) буурийн хэв гажилтын нийлбэр хэмжээ /суулт ба нэмэлт суулт/;
4) төлөвлөж буй барилга байгууламжийн буурийн хэв гажилòûí
çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí óòãà.
3.2.4.6. Ул хөрсийг гадаргуугаас нь их хэмжээний талбайгаар норгох, мөн
ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèí äýýøèëñíýýñ õºðñ äîðîîñîî íîðæ ÷èéãëýãèéí õýìæýý
нэмэгдсэнээс шалтгаалах ул хөрсний нэмэлт суултын хэмжээг дараах томъѐогоор
òîäîðõîéëíî.
n
S s,i    s,i hi K s.i /3.4/
i 1
¯¿íèé:
 s ,i - 3.2.4.7-ийн заалтаар тодорхойлох ул хөрсний i ä¿ãýýð ¿åèéí õàðüöàíãóé
суумтгайн үзүүлэлт;
hi - ул хөрсний i дүгээр ¿åèéí çóçààí;
K s ,i - суурийн өргөний хэмжээнээс хамааруулан 3.2.4.8-ûí çààëòààð
òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð;
n - ул хөрсний суумтгай шинж чанартай бүсийг хуваасан үеийн тоо. Үүнийг
3.2.4.9-ä çààñíààð àâíà.
Ул хөрсний суóìòãàé ¿åèéí çóçààí hs - ã äàðààõü áàéäëààð àâíà /Çóðàã 3.1/.
¯¿íä:
a) Гадны ачааны үйлчлэлээр үүсэх ул хөрсний нэмэлт суулт S s , p -ã
òîîöîõäîî ñóóìòãàé ¿åèéí äýýä á¿ñèéí çóçààíòàé òýíö¿¿ àâíà.
hs  hs, p . Энэ тоõèîëäîëä óã á¿ñèéí äîîä õèë  z   zp   zg  Ps áàéõ
ã¿íä îðøèõ áà õýðýâ  z , min  Ps áàéâàë  z -èéí õàìãèéí áàãà óòãàíä
õàðãàëçàõ ã¿íä îðøèíî;
b) Ул хөрсний өөрийн жингийн үйлчлэлээр үүсэх нэмэлт суулт S s , g -ã
òîîöîõäîî ñóóìòãàéí äîîä á¿ñèéí çóçààíòàé òýíö¿¿ àâíà hs  hs, g .

37
ÁНбÄ 50-01-16

ªºðººð õýëáýë óã á¿ñ  z  Ps áàéõ Z g ã¿íýýñ ýõëýõ áºãººä õýðýâ

 z ,min  Psl áàéâàë  z óòãà õàìãèéí áàãà áàéõ ã¿íýэс эхэлж ул хөрсний
ñóóìòãàé øèíæ àãóóëñàí ¿åèéí äîîä çààãò õ¿ðíý.

Çóðàã 3.1. Áóóðèéí íýìýëò ñóóëòûí òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷

а-ул хөрсний өөрийн жингийн үйлчлэлээр нэмэлт суулт S s, g ¿¿ñýõã¿é (ýñâýë óã
ñóóëò 5 ñì –ýýñ èõã¿é) áà ñóóìòãàé ¿åèéí hs, p - çóçààíòàé äýýä á¿ñýä çºâõºí
ãàäíû à÷ààíûíºëººãººð S s , p - õýìæýýíèé íýìýëò ñóóëò ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é (I òºðëèéí
ñóóìòãàé õºðñ ) ¿å;
á, â, ã - Z g ã¿íýýñ ýõëýí ñóóìòãàé ¿åèéí äîîä á¿ñ hs , g - д ул хөрсний өөрийн жингийн
¿éë÷ëýëýýð S s , g õýìæýýíèé íýìýëò ñóóëò ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é (II òºðëèéí ñóóìòãàé
õºðñ).
á – Ñуумтгай ул хөрс бүхий дээд, доод бүсүүдийн хооронд саармаг бүс
îðøèíî.
â - Ñуумтгай ул хөрс бүхий дээд, доод бүсүүд хоîðîíäîî íèéëíý.
ã - Ãàäíà à÷ààíû íºëººãººð íýìýëò ñóóëò ¿¿ñýõã¿é.
1- ул хөрсний өөрийн жингээс босоо тэнхлэгийн дагууд үүсэх хүчдэл  zg ;
2- ул хөрсний өөрийн жин болон гадны ачааны нөлөөгөөр үүсэх нийлбэр
áîñîî õ¿÷äýë  z   zp   zg ;
3- нэмэлт суулт үүсэх анхны даралт Ps ã¿íýýñ õàìààð÷ ººð÷ëºãäºõ
áàéäàë.

3.2.4.7. Ул хөрсний дээжийг хажуугийн тэлэлт үүсэх боломжгүйгээр шахаж

турших үед ул хөрсний харьцангуй суумтгайн үзүүлэлтийг дараах томъѐогоор
òîîöíî.
 s  hn, p  hsat, p  hn, g /3.5/
Үүний:
hn, p ; hsat, p - P даралтын дор байх байгалийн чийгтэй буюу усаар ханасан ул
õºðñíèé / W  Wsat / äýýæèéí ºíäºð. Õºðñíèé ñóóìòãàé øèíæ àãóóëñàí ¿å
äàâõàðãûí äýýä á¿ñýä íýìýëò ñуултыг тодорхойлоход харгалзах P äàðàëò
ãàäíû à÷àà áà õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ õºðñíèé òóõàéí ã¿íä ¿¿ñýõ áîñîî

38
 ÁНбÄ 50-01-16

õ¿÷äýëèéí óòãàòàé / P   zp   zg / òýíöýíý. Óã ¿åèéí äîîä á¿ñýä íýìýëò ñóóëòûã

òîäîðõîéëîõîä ñºðºã ¿ðýëòèéí õ¿÷íýýñ ¿¿ñýõ íýìýãäýë à÷ààã ìºí áîäîëöîíî.
hn , g - óã äýýæèéí P   zg äàðàëòûí äîð, áàéãàëèéí ÷èéãòýé áàéõ ¿åèéí ºíäºð.
3.2.4.8. Óñààð á¿ðýí õàíààã¿é õºðñíèé Ws  W  Wsat харьцангуй суумтгайн
үзүүлэлтийг äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

Wsat  W W  Ws
 se  0,01   s /3.6/
Wsat  Ws Wsat  Ws
¯¿íèé:
W - ул хөрсний чийг;
Wsat - ул хөрсний усаар бүрэн ханасан үеийн чийг;
Ws - ñóóìòãàé áàéäàë àæèãëàãäàæ ýõëýõ ¿åèéí ÷èéãèéí óòãà;
 s - ул хөрс усаар бүрэн ханасан үеийн харьцангуй суумтгайн үзүүлэлт.
Òàéëáàð: Õýðýâ W  Ws áàéâàë /3.6/ òîìú¸îíû Ws - èéí îðîíä W óòãûã
àøèãëàíà.
Ул хөрсийг норгосны дараа түүний эцсийн чийг Wa - ã òóðøèëòààð
òîäîðõîéëíî. Èéì ñóäàëãààíû ìàòåðèàë áàéõã¿é òîõèîëäîëä äàðààõ áàéäëààð
àâíà:
1) ул хөрсийг норгох боломжгүй үед хэрэв W  W p áàéâàë õºðñíèé
áàéãàëèéí ÷èéã W - тэй тэнцүүгээр. Хэрэв W  W p áàéâàë õºðñíèé
èìðýãäëèéí õÿçãààð äàõü ÷èéã W p -òýé òýíö¿¿ãýýð;
2) ус бага нэвтрүүлэх нягтруулсан хөрсөөр дамжуулан норгох үед 1,2 W p -
òýé òýíö¿¿ãýýð;
3) ул хөрсний чийг хөөрөлтийн бүсэд Wa - ãèéí óòãà Wa - ãààñ Wsat õ¿ðòýë
øóãàìàí õàìààðàëòàé áàéõààð àâíà.
3.2.4.8. /3.4/ òîìú¸îíä îðñîí K s ,i èëòãýëö¿¿ðèéã äàðààõ áàéäëààð
òîäîðõîéëíî:
a) b  12 м байвал ул хөрсний суумтгàé øèíæ àãóóëñàí á¿ñ äýõ á¿õ ¿åèéí õóâüä 1-
òýé òýíö¿¿ãýýð;
b) b  3 ì áàéâàë äàðààõ òîìú¸îãîîð òîîöíî.
K s,i  0,5  1,5P  Ps,i  P0 /3.7/
¯¿íèé:
P - ñóóðèéí óëàí äîîðõ äóíäàæ äàðàëò, êÏà;
Ps ,i - ул хөрсíèé i ä¿ãýýð ¿åä íýìýëò ñóóëò ¿¿ñýõ àíõíû äàðàëò, êÏà;
P0  100 êÏà /1êãõ/ñì2/,
3 ì  b  12 ì áàéõ ¿åä K se,i èëòãýëö¿¿ðèéã b  3 ì, b  12 ì áàéõ ¿åèéí
óòãóóäààñ çàâñðûí õàìààðëûí àðãààð áîäîæ îëíî.
Ñóóðèéí óëàí äîð 1,5 ì-ээс илүү зузаантай суумтгай биш ул хөрсний үе
/í¿äýæ, èíä¿¿äýæ, ñèëèêàòæóóëæ/ áèé áîëãîñîí òîõèîëäîëä èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã 1-
òýé òýíö¿¿ ãýæ àâíà.

39
ÁНбÄ 50-01-16

3.2.4.9. Ñóóðèàñ èðýõ äàðàëòûí óëìààñ ¿¿сэх ул хөрсний нэмэлт суултыг

тооцохдоо ул хөрсний литологийн зүсэлт /3.2 дугаар зураг/ ба  s ,i - ã òîäîðõîéëîã÷
õýâòýý øóãàìóóäûã õàðãàëçàí ñóóìòãàé ¿åèéã hi çóçààíòàé ¿å¿äýä õóâààíà.

𝜎𝜎𝑧𝑧𝑧𝑧,𝑎𝑎 + 𝜉𝜉𝑃𝑃0 = 𝑃𝑃𝑆𝑆𝑆𝑆 = 0.17𝑀𝑀Па

Зураг 3.2. Нэмэлт суултыг тооцîîëñîí áóóðü

хөрсөнд үүсэх хүчдэлийн тархалтын тооцооны загвар схем.
I-ºíãºí õºðñ /óðãàìàëûí ¿å/;
II-àëòàí õèìýðëýãä¿¿ øàâðàíöàð;
III-àëòàí õèìýðëýãä¿¿ ýëñýíöýð;
1 - ãàäíû à÷ààíû íºëººãººð íýìýëò ñóóëò ¿¿ñýõ á¿ñèéí äîîä çààã;
2 - ñóóðü;
3 - 5 ãàäíà à÷ààíû íºëººãººð íýìýëò ñóóëò ¿¿ñýõ á¿ñèéã õóâààñàí
¿å¿ä.
Ýíý òîõèîëäîëä èéì ¿åèéí òîî 2-îîñ äîîøã¿é, òóñ á¿ðèéí çóçààí íü 2 ì-ýýñ
èõã¿é áàéõ áºãººä àëü ÷ ¿å äàâõàðãàä õ¿÷äýëèéí íèéëáýð õýìæýý 200 êÏà /2êãõ/ñì 2/-
ààñ èë¿¿ã¿é áàéõ ¸ñòîé.
Áóóðü õºðñíèé ñóóìòãàéн үзүүлэлтийг /3.4/ томъѐогоор тодорхойлохдоо бодит
даралтын дор харьцангуй суумтгайн үзүүлэлт  s,i  0,01 áàéõ õºðñíèé òèéì ¿å¿äèéã
òîîöîîíä àâíà. Õºðñíèé õýâ ãàæèëòàä îðæ áóé á¿ñèéí çàðèì ¿åèéí õàðüöàíãóé
суумтгайн үзүүлэлт  s,i  0,01 áàéâàë òýäãýýðèéã òîîöîîíä îðóóëàõã¿é áºãººä õàðèí
òýäíèé ñóóëò S1 - /3.3/ òîìú¸îíä òîîöîãäîíî.
3.2.5. Õºðñºí äýðíèé çóðàã òºñºë çîõèîõ
3.2.5.1. Áóóðèí äàõü ñóóìòãàé õºðñíèé ÷èéãëýãèéí çýðýã S r  0.7 áàéõàä, ìºí
áóóðüò õ¿íä í¿ä¿¿ðýýð í¿äýæ íÿãòðóóëñíààñ èë¿¿ çóçààíòàé íÿãòàðñàí ¿å áèé áîëãîõ
òîõèîëäîëä õºðñºí äýðèéã àøèãëàíà.
3.2.5.2. Õºðñºí äýðíèé çóðàã òºñºë çîõèîõäîî äàðààõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òóñãàíà:
1) хөрсөн дэрний зузаан ба хэмжээ;
2) суурийн нүхний өндөржилтийн бүдүүвч;
3) дэр хийх хөрсний төрөл;
4) хөрсний оновчтой чийгийн хэмжээ;
5) хөрсний шаардлагатай нягт, үечлэн нягтруулах хөрсний зузаан;

40
 ÁНбÄ 50-01-16

6) хөрс нягтруулах механизмын төрөл, хөрсийг шаардлагатай хэмжээнд

íÿãòðóóëàõàä çàðöóóëàõ ÿâàëòûí òîî;
7) дэр болох нягтруулсан хөрсний тооцооны боломжит эсэргүүцэл зэрэг
îðíî.
3.2.5.3. Ул хөрсний суумтгай бүсийн суумтгай шинж чанарыг бүхэлд нь буюу
õýñýã÷ëýí àðèëãàõ íºõöºëººñ õàìààð÷ õºðñºí äýðíèé çóçààíûã òîäîðõîéëíî.
Øóãàìàí ñóóðèíä 150 êÍ /ì õ¿ðòýë, áàãàíàí ñóóðèíä 600 êÍ õ¿ðòýë à÷àà èðýõ
цөөн давхар барилгын хувьд хөрсөн дэрний зузааныг дараах томъѐогоор
òîäîðõîéëíî:
hs  P  Ps  b Ps /3.8/
¯¿íèé:
P - ñóóðèéí óëàí äàõü äóíäàæ äàðàëò, êÏà;
Ps - хөрсөн дэрнээс доош орших суумтгай ул хөрсний нэмэлт суулт үүсгэх
àíõíû äàðàëò, êÏà;
b - ñóóðèéí ºðãºí, ñì.
3.2.5.4. Зузаан нь 50 см-ýýñ áàãàã¿é õºðñºí äýðýíä ¿éë÷ëýõ ñóóðèéí óëàí
äàõü äàðàëò P - г дараах томъѐогоор тодорхойлно.
P  Ps hs b  1 /3.9/
3.2.5.5. Ñóóðèéí õýëáýð, îâîð õýìæýý, õºðñºíä ¿éë÷ëýõ äàðàëò çýðãýýñ
õàìààð÷ õºðñºí äýðíèé õýìæýýã òîãòîîíî. Õºðñºí äýðíèé ºðãºí bs , óðò  s - ã äàðààõ
томъѐогоор тодорхойлно:
bs  b1 2K h  /3.10/
 s    2bK h /3.11/
¯¿íèé:
b,  - ñóóðü ýñâýë áàðèëãûí ºðãºí áà óðò;
Kh - íýìýëò ñóóëòûí ¿åä ¿¿ñýõ áóóðèéí õýâòýý õýâ ãàæèëòûí òàðõàëòûí
áàéäëûã áîäîëöñîí èëòãýëö¿¿ð, äàðàëòààñ õàìààðíà. ¯¿íä:
P  100  150 êÏà K h  0,25
P  150  200 êÏà K h  0,3
P  250  300 êÏà K h  0,35
P  350  400 êÏà K h  0,4
3.2.5.6. Хөрсийг нүдүүрээр нягтруулахад түүний зохистой чийгийн хэмжээ
W0 pt  WP  / 0,01  0,03 / óòãàòàé òýíö¿¿, èíä¿¿ãýýð íÿãòðóóëàõàä èìðýãäëèéí õÿçãààð
äàõü ÷èéã W p  òýé òýíö¿¿ áàéíà.
3.2.5.7. Õºðñºí äýðíèé õóóðàé õºðñíèé íÿãò íü 1,6 ò/ì3-ýýñ áàãàã¿é áàéíà.
3.2.6. Õ¿íä í¿ä¿¿ðýýð íÿãòðóóëñàí áóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõ
3.2.6.1. Дараах зорилтыг шийдвэрлэхэд суумтгай ул хөрсийг хүнд нүдүүрээр
íÿãòðóóëíà. Òóõàéëáàë:
1) Cóóðèàñ èðýõ à÷ààíààñ íºëººëºõ õºðñíèé ñóóìòãàé ÷àíàðûã ñóóìòãàéí
íèéò á¿ñýä áóþó ò¿¿íèé õýñýãò àðèëãàõ;
2) Барилга байгууламжийн буурьт ус бага нэвтрүүлэх үргэлжилсэн хиймэл
давхрага бий болгож түүнээс доош орших суумтгай ул хөрсийг эрчимтэй
íîðîëòîîñ õàìãààëàõ;

41
ÁНбÄ 50-01-16

3) Õºðñíèé íÿãòûã èõýñãýæ øàõàãäàëòûã áàãàñãàõ çýðýã áîëíî.

3.2.6.2. Õ¿íä í¿ä¿¿ðýýð íÿãòðóóëàõ àðãûã I òºðëèéí ñóóìòãàé õºðñòýé òàëáàéä
çºâõºí ñóóðèéí äîîðõ õºðñíèé ñóóìòãàé øèíæ ÷àíàðûã àðèëãàõàä, II òºðëèéí
ñóóìòãàé õºðñòýé òàëáàéä äýýðõ çîðèëãîîð õýðýãëýõýýñ ãàäíà áàðèëãà
байгууламжийн дор бүхэлд нь ус бага нэвтрүүлэх хиймэл давхрага бий болгох
çîðèëãîîð õýðýãëýíý.
6.2.6.3. Ул хөрсний чийглэгийн зэрэг 0,7-ãîîñ èõã¿é ýñâýë õóóðàé õºðñíéè íÿãò 1,55
ò/ì3-ààñ äýýøã¿é áàéõ òîõèîëäîëä õ¿íä í¿ä¿¿ðèéí àðãûã õýðýãëýíý. Õºðñºíä Wopt
õýìæýýíèé òîõèðîìæòîé ÷èéãèéã ºãâºë õºðñ íÿãòðóулалт хамгийн үр дүнтэй болно.
3.2.6.4. 5 тонн хүртэл жинтэй нүдүүрээр ул хөрс нягтруулахад ойролцоох
áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã äèíàìèê íºëººíä ºðòºõººñ ñýðýìæèëæ òýäãýýðýýñ
íÿãòðóóëàëò ÿâóóëàõ òàëáàé õ¿ðòýëõ çàéã õÿçãààðëàíà. ¯¿íä:
1) хананд нь ан цав үүсээгүй, äóíä çýðãèéí áàéäàëä áàéãàà áàðèëãààñ 10 ì-
ýýñ äîîøã¿é çàéä;
2) дээрх барилга хананд нь ан цав үүссэн байвал түүнчилэн ширэм, керамик,
асбестэн цемент болон төмөрбетон хоолойгоор хийгдсэн инженерийн
áàéãóóëàìæààñ 15 ì çàéä áàéíà.
3) 5 òîííîîñ õ¿íä í¿ä¿¿ð õýðýãëýõ ¿åä àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çàéã ìºí
íýìýãä¿¿ëíý.
3.2.6.5. Ул хөрсийг хүнд нүдүүрээр нүдэж нягтруулах зураг төсөлд дараах
үзүүлэлтүүдийг зааж өгнө. Үүнд: нягтруулах талбайн хэмжээ, нягтруулалтын гүн,
í¿ä¿¿ðèéí æèí áà ãîë÷, íÿãòðóóëàõ á¿ñèéí äîîä çààã äàõü õºðñíèé øààðäëàãàòàé
нягтын утга, хөрсний зохистой чийгийн утга болон хөрсийг ингэж чийглэхэд
øààðäàãäàõ óñíû õýìæýý, íÿãòðóóëñàí õºðñòýé áóóðèéí òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë çýðýã
îðíî.
3.2.6.6. Í¿ä¿¿ðèéí æèí áà ãîë÷èéã íÿãòðóóëàëòûí ã¿í, íÿãòðóóëàõ òàëáàéí
хэлбэр хэмжээ зэргээс хамааруулан сонгоно. Нүдүүрийн жинг сонгохдоо ул хөрсөнд
¿ç¿¿ëýõ ñòàòèê äàðàëò 15 êÏà-ààñ áàãàã¿é áàéõààð àâíà. Õ¿íä í¿ä¿¿ð õýðýãëýõýä
õºðñíèé íÿãòðàëûí ã¿í- hs õºðñíèé ÷èéã áà íÿãò, í¿ä¿¿ðèéí ãîë÷ áà æèí,
íÿãòðóóëалтын горим зэргээс хамаарах бөгөөд ул хөрс тохиромжтой чийгтэй
íºõöºëä îéðîëöîîãîîð äàðààõü áàéäëààð òîäîðõîéëíî.
hs  K  d /3.12/
¯¿íèé:
d - í¿ä¿¿ðèéí óëíû ãîë÷, ì;
K - ñîðèëò òóðøèëòààð òîäорхойлдог илтгэлцүүр,элсэнцэр, шавранцарт
1,8; øàâàðò 1,5 áàéíà.
3.2.6.7. Буурь хөрсөнд ус бага нэвтрүүлэх хиймэл давхрага байгуулахад
íÿãòðóóëàõ òàëáàéí õýìæýýã áàðèëãûí ñóóðèéí ãàäààä èðìýãýýñ õààø õààøàà 3 ì-
ýýñ áàãàã¿é áàéõààð àâíà.
3.2.6.8. Ул хөрснèé ñóóìòãàé øèíæ ÷àíàðûã ñóóìòãàé á¿ñèéí íèéò çóçààíä
áóþó çºâõºí ò¿¿íèé äýýä õýñýãò àðèëãàõ íºõöºëººñ õàìààð÷ õ¿íä í¿ä¿¿ðýýð
суумтгай ул хөрсийг нягтруулах гүнийг тодорхойлно. Хэрэв суумтгай ул хөрсний
зөвхөн дээд хэсгийг нягтруулахаар байвал хөрсний суулò áà íýìýëò ñóóëòûí
íèéëáýð õýìæýý áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õóâüä çºâøººðºãäºõ õýâ ãàæèëòûí
õýìæýýíýýñ èõã¿é áàéõ ¸ñòîé /3.2.1.5-ûí íýìýëòèéã ¿ç/.

42
 ÁНбÄ 50-01-16

Ус бага нэвтрүүлэх хиймэл давхаргын хувьд нягтруулах гүн 1,5 м-ýýñ áàãàã¿é,
õóóðàé õºðñíèéõ íü íÿãò  d , s  1,7 ò/ì3 áàéíà.
3.2.6.9. Õ¿íä í¿ä¿¿ðýýð í¿äýæ íÿãòðóóëñàí õºðñºíä ñóóëãàñàí ñóóðèéí åðäèéí
ñóóëòûã òîîöîõäîî íÿãòàðñàí õºðñ áà ò¿¿íýýñ äîîø îðøèõ áàéãàëèéí á¿òýöòýé
нягтраагүй хөрснөөс бүрдэх 2 үет буурийн тооцооны схемийг ашиглана.
Ул хөрсний хэв ãàæèëòûí ìîäóëèéã ñòàòèê à÷ààíû õýýðèéí òóðøèëòààð
тодорхойлно. Нягтруулсан буурь хөрсний хувьд суурь суулгах түвшин, харин түүнээс
доош орших байгалийн бүтэцтэй ул хөрсний хувьд нягтарсан хөрсний доод хил
çààãò õàðãàëçàõ ò¿âøèíä òóðøèíà.
Òàéëáàð: Ñòàòèê òóðøèëòûí ¿ð ä¿í áàéõã¿é òîõèîëäîëä óðüä÷èëñàí
òîîöîîíä íÿãòàðñàí õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéã 3.2 õ¿ñíýãòýä çààñíààð àâ÷
áîëíî/. Ýíý ¿åä õóóðàé õºðñíèé íÿãò 1,65 ò/ì3-ýýñ áàãà¿é áàéõ ¸ñòîé.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.2.
Íÿãòðóóëñàí õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü, ÌÏà êãõ/ñì2/
Áàéãàëèéí ÷èéã íü òîõèðîìæòîé
Íÿãòðóóëñàí õºðñ Óñààð õàíàñàí
÷èéãèéí õýìæýýíä îéðîëöîî
òîõèîëäîëä
áàéõàä
Ýëñýíöýð 20/200 15/150
Øàâðàíöàð 25/250 20/200

3.2.7. Ус чийгнээс хамгаалах болон хийцлэлийн арга хэмжээ төсөллөх

3.2.7.1. II òºðëèéí ñóóìòãàé õºðñ á¿õèé òàëáàéä áàðèëãà áàðèõ ¿åä áóóðü
хөрсийг чийг авахаас, суумтгай үе бүхэлдээ норж еврэлтийн суулт явагдахаас
ñýðãèéëæ óñ ÷èéãíýýñ õàìãààëàõ áóþó õèéöëýëèéí àðãà õýìæýý àâäàã. I òºðëèéí
ñóóìòãàé õºðñ òàðõñàí òàëáàéí õóâüä çºâõºí ñóóìòãàé á¿ñèéí õºðñíèé ñóóìòãàé
øèíæ ÷àíàðûã àðèëãàõ áîëîëöîîã¿é ¿åä ë äýýðõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâíà.
3.2.7.2. Óñ ÷èéãíýýñ õàìãààëàõ àðãà õýìæýýíä åðºíõèé òºëºâëºãººíä òóñãàõ
áàðèëãàæèõ òàëáàéí ºíäºðæèëò, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí äîð óñ áàãà íýâòð¿¿ëýõ
хиймэл хучлага үе буюу ―экран‖ байгуулах, суурийн нүх, суваг шуудууг буцааж
÷èãæèõäýý ÷àíàðòàé ÷èãæèõ, áàðèëãûí ýðãýí òîéðîíä õàÿàâ÷ õèéõ, óñ äàìæóóëàõ
гадна дотор шугамууд, мөн шугамын гэмтлийн улмаас алдагдсан усыг барилгаас
ãàäàãøëóóëàõ øóãàì, áîðîîíû óñ çàéëóóëàõ òºõººðºìæèíä ÷ºëººòýé ¿çëýã õèéõ
áîëîëöîîòîéãîîð áàéðëóóëàõ çýðýã îðíî.
3.2.7.3. Óóëàðõàã ðàéîíä áàðèõ áàðèëãûí òàëáàéí ºíäºðæèëòèéã äàðààõ
øààðäëàãûã áàðèìòëàí õýñýã÷èëñýí áàéäëààð õèéíý.
ªíäºðæèëòèéí õýñýã á¿ð  :  -ýýñ áàãàã¿é íàëóóòàé áàéíà. Õýñýã òóñ á¿ðèéí
ºíäºðæèëò íü àòìîñôåðèéí óñ ÷èéãèéã õýâãèé äàãàí óðñàõ ÿâäëûã àðèëãàñàí áàéíà.
3.2.7.4. Äîòîîä ñ¿ëæýýíèé óñ äàìæóóëàõ õîîëîé, ñóâàãò òàâèãäñàí îðîëò
ãàðàëòûí õîîëîéíîîñ óñ àëäàõ ÿâäëûã õÿíàæ áàéõ ìºí ò¿¿í÷èëýí àâààðèéí óñûã
èëð¿¿ëýõ çîðèëãîîð ñóâãèéí òºãñãºëä 1 ì ãîë÷ á¿õèé õÿíàëòûí õóäàã áàéãóóëíà.
3.2.7.5. Суултын заадас дайрч гарч байгаа дамжуулах хоолойг хөрсөнд
аваарийн норолтоос болж үүсэх еврэлт, барилгын залгаасын шилжисхийлтээс болж
ãýìòýõýýñ õàìãààëàõ øààðäëàãàòàé.
3.2.7.6. Õàëààëòûí ñèñòåìèéã òºëºâëºõ人 õàëààã÷ òºõººðºìæòýé çàëãàãäàõ
õýñýã íü áàðèëãûí ñóóëòûí çààäàñ äýýð òààðàõã¿é áàéõààð òîîöíî.

43
ÁНбÄ 50-01-16

3.2.7.7. Áàðèëãûí îð÷èí òîéðíû òàëáàéã óñëàõ õîîëîéí êðàíòóóä áàðèëãûí

ãàäíà õàíàíä ºíäºðæèëòèéí ò¿âøèíãýýñ 35-60 ñì ºíäºðò áàéðëàõ áºãººä äîð íü óñ
íýâòð¿¿ëýõ ìàòåðèàëààð õèéñýí óñ çàéëóóëàõ õовил хийж өгнө.
3.2.7.8. Îðîí ñóóöíû áà èðãýíèé áàðèëãûí äîòîðõ äàìæóóëàõ õîîëîéã
техникийн хөндийлж буюу зоорийн давхрын шалны түвшингээс дээш байрлуулах нь
ç¿éòýé.
¯éëäâýðèéí áàðèëãà äàõü äàìæóóëàõ õîîëîéã /ò¿¿í÷èëýí îðîí ñóóöíû
áàðèëãàä äàìæóóëàõ õîîëîéã øàëàí äîîãóóð òàâèõ øààðäëàãàòàé ¿åä/ óñ ¿ë
íýâòð¿¿ëýõ ñóâàãò áàéðëóóëíà. Ñóâãóóä íü îíãîéäîã áóþó îíãîéäîãã¿é õó÷èëòòàé
áàéæ áîëíî.
3.2.7.9. Áàðèëãûí óñ äàìæóóëàõ õîîëîé áîëîí äóëààíû øóãàì ñ¿ëæýýíèé
îðîëò, áîõèð óñíû øóãàì áîëîí óñ çàéëóóëàõ òºõººðºìæèéí ãàðàëòûã îíãîéäîã
õó÷èëòòàé ñóâàãò òàâèíà.
Äàìæóóëàõ õîîëîéã áèò¿¿ ãýðýíä òàâèõûã õîðèãëîíî. Ñóâãèéã òºìºð áåòîí
ховоогоор хийж барилгаас гадагш 0,02-îîñ áàãàã¿é íàëóóòàé áàéõààð áàéðëóóëàõ íü
òîõèðîìæòîé. Ñóâãèéã áàðèëãûí ñóóðüòàé çàé çàâñàðã¿éãýýð çàëãàãäñàí áàéõààð
õèéíý. Èíãýõäýý ñóóðü, ñóâàã õî¸ðûí õàðèëöàí àäèëã¿é ñóóëòûã áîäîëöîõ ¸ñòîé.
Áàðèëãûí ñóóðèéí ãàäàðãóóãààñ ýõëýí ñóâãèéí óðòûã ñóóìòãàé õºðñíèé ¿åèéí
çóçààí áà äàìæóóëàõ õîîëîéí ãîë÷îîñ õàìààðàí 3.3 äóãààð õ¿ñíýãòýýñ àâíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.3.
Суумтгай ул Õîîëîéí ãîë÷èéí äàðààõ óòãàíä õàðãàëçàõ ñóâãèéí óðò, ì
õºðñíèé ¿åèéí
100 ìì õ¿ðòýë 100-300 ìì 300 ìì-ýýñ èõ
çóçààí, ì
12 ì õ¿ðòýë 5,0 7,5 10
12 ì-ýýñ èõ 7,5 10 15
Óñ äàìæóóëàõ õîîëîé áîëîí äóëààíû øóãàì ñ¿ëæýýíèé îðîëò, áîõèð óñ áîëîí
óñ çàéëóóëàõ øóãàìûí ãàðàëò íü äààöûí õàíóóäûí óóëçâàð áóþó áóëàíãààñ ãàäàãø
îðøèõ ¸ñòîé. Õîîëîé áîëîí ò¿¿íòýé çýðýãöýý õàíûí äîîðõ ñóóðü õî¸ðûí ãàäàðãóó
õîîðîíäûí çàé 1 ì-ýýñ áàãàã¿é áàéíà.
3.2.7.10. Барилга байгууламжийн бүтээцийг буурь хөрсний жигд бус нэмэлт
ñóóëòààð òîîöîæ õèéöëýëèéí àðãà õýìæýýã òîãòîîõ áºãººä äàðààõ ãóðâàí ÷èãëýëòýé
áàéíà. ¯¿íä:
1) барилга байгууламжийн бат бөх орон зайн ерөнхий хөшүүн чанарыг
äýýøë¿¿ëýõ;
2) уян ба харимхай чанартай бүтээц хэрэглэх замаар барилга байгууламжийн
õàðèìòõàé ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ;
3) буурь хөрсний жигд биш суултын үед барилга байгууламжийн хэвийн
àøèãëàëòûã õàíãàõ îíöëîã.
3.2.7.11. Õèéöëýëèéí áîëîí áóóðü õºðñíèé æèãä áèø õýâ ãàæèëòûã ìýäðýõ
áàéäëààð áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã õýä àíãèëíà. ¯¿íä:
1) Óл хөрсний жигд биш хэв гажилтыг бага ìýäðýõ õºø¿¿í áàéãóóëàìæ. Ýäãýýð
íü îðîí çàéí íýãýí á¿õýë áèåò øèã æèãä áóþó õàçàéëòòàé ñóóäàã, æèãä áèø õýâ
гажилтаас үүсэх нэмэгдэл хүчлэлүүдийг уг бүтээц бүрэн хүлээж авдаг. Æèøýý
íü: óòààíû ÿíäàí, öóòãàìàë òºìºðáåòîí ñèëîñ, óñ ò¿ðýõ öàìõàã ãýõ ìýò.
2) Õөрсний жигд бус хэв гажилтад мэдрэмтгий элементүүд нь хоорондоо
õàðüöàíãóé õºø¿¿í õîëáîãäñîí áàðèëãà áàéãóóëàìæ. Бүтээцэд бат бөхийн
íººö áàéõã¿é òîõèîëäîëä ýëåìåíò¿¿äèéí õàðèëöàí øèëæèñõèéëò ò¿¿íä èõ
õýìæýýíèé íýìýãäýë õ¿÷ëýë ¿¿ñãýíý. Æèøýý íü: èðãýíèé áà îðîí ñóóöíû á¿õ

44
 ÁНбÄ 50-01-16

áàðèëãà, îëîí äàâõàð áîëîí çàðèì òºðëèéí íýã äàâõàð ¿éëäâýðèéí áàðèëãà
ãýõ ìýò.
3) Ýëåìåíò¿¿ä íü õîîðîíäîî íóãàñààð õîëáîãäñîí, áóóðèéí õºðñíèé æèãä áèø
ñóóëòààñ элементүүдийн харилцан шилжисхийлт бүтээцэд их хэмжээний
нэмэлт хүчлэл үүсгэхгүй уян бүтээцтэй барилга байгууламжууд. Æèøýý íü:
çààäñààð çààãëàãäñàí òàñàðõàé õèéöòýé íýã äàâõàð ¿éëäâýðèéí áàðèëãà,
áàãàíû îðîé íü íóãàñàí õîëáîîñòîé ýñòàêàä õýëáýðèéí áàéãóóëàìæ ãýõ ìýò.
3.2.7.12. Барилга байгууламжийн бат бөхийн ба орон зайн ерөнхий хөшүүн
÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõýýýð 3.2.7.10-ò çààñàí íýãä¿ãýýð àíãèëëûí àðãà õýìæýýã
õàðüöàíãóé õºø¿¿í áàðèëãà áàéãóóëàìæèä õýðýãëýíý.
Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õàðèìòãàé ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí
õî¸ðäóãààð àíãèëëûí àðãà õýìæýýã õàðèìòãàé ÷àíàðòàé áà óÿí áàðèëãàä õýðýãëýíý.
Ãóðàâäóãààð àíãèëëûí àðãà õýìæýýã íýã áà õî¸ðäóãààð àíãèëëûíõòàé
õîñëóóëæ òåõíîëîãèéí òóñãàé òºõººðºì溺ð òîíîãëîãäñîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã
áóóðü õºðñíèé áîëçîøã¿é æèãä áèø ñóóëòûí ¿åä õýâèéí àøèãëàëòààð õàíãàõ,
øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä òýäíèé õýâèéí àøèãëàëòûí áàéäëûã äàõèí ñýðãýýõýä
õýðýãëýíý.
3.2.7.13. Барилга байгууламжийн бат бөхийн ба орон зайн ерөнхий хөшүүн
÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ äàðààõ àðãà õýìæýýí¿¿ä áàéíà. ¯¿íä:
1) Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã ñóóëòûí çààäñààð òóñäàà õýñã¿¿äýä çààãëàõ;
2) Төмөрбетон бүслүүр буюу арматуртай зүрхэвч хийх;
3) Õèéö, ýëåìåíòүүдийн хоорондын залгаасын бат бөхийг нэмэгдүүлэх;
4) Óãñàðìàë òºìºð áåòîí ýëåìåíò¿¿äýýñ á¿ðäýõ õýâòýý õºø¿¿í äèàôðàãì
áàéãóóëàõ;
5) Öóòãàìàë áóþó óãñàðìàë-öóòãàìàë ñóóðü õýðýãëýõ çàìààð áàðèëãà-
áàéãóóëàìæèéí ñóóðü-çîîðèéí õýñãèéã õ¿÷èòãýõ ãýõ ìýò àðãà õýìæýýí¿¿ä
îðíî.
3.2.7.14. Барилга байгууламжийг хүрэлцэхүйц бат бөх, хөшүүн, тэгш өнцөгт
õýñã¿¿äýä ñóóëòûí çààäñààð çààãëàæ áîëîõóéö õýëáýðòýéãýýð áàéãóóëàëò äýýð
òºëºâëºíº.
Барилгын өндөр болон сууринд ирэх ачаа огцом өөрчлөгдөх, мөн суумтгай ул
õºðñíèé ¿åèéí çузаан, хөндлөн ханын дагуух суурийн бүтээц өөрчлөгдөх газруудад
суултын заадас гаргана. Суултын заадсуудын хоорондын зайг байгууламжийн
бүтээцийн гулзайлтын тооцоогоор тодорхойлох ба урьдчилсан байдлаар орон сууц,
èðãýíèé áîëîí îëîí äàâõàð ¿éëäâýðèéí áàðèëãàä 20-40 ì, íýã äàâõàð ¿éëäâýðèéí
áàðèëãàä 40-60 ì ãýæ àâíà.
3.2.7.15. Áóóðü õºðñíèé áîëçîøã¿é ñóóëò, õýâòýý øèëæèëòèéí ¿åä áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí õýâèéí àøèãëàëòûã õàíãàõ äàðààõ àðãà õýìæýýí¿¿ä áàéíà. ¯¿íä:
1) жигд биш нэмэлт суултын дараа богино хугацаанд êðàí, ëèôò çýðãèéí
хэвийн ашиглалтыг сэргээх бололцоотой тусгай уулзвар ба эд ангийн
õèéöèéí øèéäëèéã õýðýãëýõ;
2) тоног төхөөрөмжийн хэвийн ашиглалтыг сэргээх шаардлагыг хангахуйц
õèéö, õýñã¿¿äèéí õîîðîíäûí çàéã èõýñãýõ. Æèøýý íü: ã¿¿ðýí êðàí áà
õó÷èëòûí ýëåìåíò¿¿äèéí õîîðîíäûí çàé, ëèôòèéí õîíãèëûí îâîð õýìæýý
ãýõ ìýò.
3.3. Сóóмòгай óл õºðсºнд øон сóóðийн зóðаг òºсºл зоõиоõ онöлог
3.3.1. Суумтгай ул хөрсөнд шон суурийг хэрэглэхдээ шон суурь ба ердийн
хөрсөнд хэрэглэдэг нам суулгалттай суурь хоѐрын техник-ýäèéí çàñãèéí
õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ¿íäýñëýë áîëãîíî.

45
ÁНбÄ 50-01-16

Нэгдүгээр төрлийн суумтгай ул хөрсөнд хэрэглэх шон суурийн зураг төслийг

çóðàã òºñëèéí ÿìàð ÷ áàéãóóëëàãà ã¿éöýòãýæ áîëíî.
Харин хоѐрдугаар төрлийн суумтгай ул хөрсний хувьд суумтгай хөрсөнд
зураг төсөл зохиох туршлагатай зөвлөх инженер бүхий байгууллага гүйцэтгэх нь
ç¿éòýé.
3.3.2. Шон суурийн зураг төсөлд зориулсан геотехникийн судалгааг
мэргэжсэн, туршлага бүхий байгууллагаар гүйцэтгүүлнэ.
Суумтгай ул хөрстэй барилгын талбайн геотехникийн судалгаагаар суумтгай
хөрсний төрлийг хөрс жингээрээ суух нэмэлт суултын тухайн ба хамгийн их утгын
õàìò òîäîðõîéëîõ áà ìºí ýíý íîðìûí 3.3.5-ын шаардлагын дагуу шон суулгах ул
õºðñíèé ¿åèéã ÿëãàæ ºãíº.
3.3.3. Ул хөрс шинжлэх зорилгоор цооног өрөмдсөí, øóðô óõñàí, ýñâýë òîì
ãîë÷òîé õîøóóãààð öîîíîã ºðºìäñºí áàéõ áà òýäãýýðèéí õîîðîíäûí çàé 50 ì-ýýñ
илүүгүй байх ѐстой.
Áèå áèåíýýñýý òóñäàà îðøèõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õ¿ðýýíä 4-ººñ äîîøã¿é
öîîíîã, õàðèí 1300 ì2-ààñ áàãà òàëáàéä áàðèõ áàðèëãàä 3 öîîíîã ºðºìäºíº /3.1.3-ã
¿ç/.
Харин I ба II ангиллын барилга байгууламжийн зураг төсөлд ул хөрс шинжлэх
çîðèëãîîð ºðºìäºõ öîîíîãèéí çàðèìûã øóðô óõàæ áóþó òîì ãîë÷òîé õîøóóãààð
цооног өрөмдөж гүйцэтгэхийг тусгах хэрэгтэй.
Цооног ба шурфын гүнийг суумтгай ул хºðñíèé íèéò çóçààíààñ õàìààðóóëàí
тогтоох ѐстой. Шонг суумтгай биш ул хөрсөнд тулгахаар төлөвлөх үед хадан бус ул
хөрсөнд шонгийн тулах тооцооны түвшнээс доош 5 м-ээс багагүй, хадан ул хөрсөнд
áîë 3 ì-ýýñ áàãàã¿é ã¿íòýé ºðºìäëºã õèéíý.
3.3.4. Çóðàã òºñëèéã íü çîõèîæ áàéãàà áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õèë õÿçãààðûí
хүрээнд буюу түүний ойролцоо /5 метр хүртэл зайд/ шурф ухахгүйгээр ул хөрсний
ôèçèê-механик шинж чанар тодорхойлсон бол шон суурийн ажлын баримт бичгийг
áîëîâñðóóëæ áîëîõã¿é.
Ëàáîðàòîðèéí ñóäàëãààíä çîðèóëñàí õºðñíèé äýýæèéí òîî àâàõ çàð÷ìûã
инженер-хайгуулын судалгааны шаардлагын дагуу тодорхойлж гүйцэтгэнэ. Тэгэхдээ
шонгийн үзүүр байрлах хөрснөөс, мөн түүнээс доош 5 м-ýýñ áàãàã¿é ã¿í äýõ
õºðñíººñ äýýæ çààâàë àâàõ øààðäëàãàòàé.
3.3.5. Ñóóìòãàé áîëон норголтын үед бат бөх, хэв гажилтын шинжээ
бууруулах бусад төрлийн хөрсний үеийг шон нэвт өнгөрөх боломжтой нөхцөлд хөрс
норгож шон суурь хэрэглэж болно.
Шонгийн доод үзүүрийг ихэвчлэн хадан хөрс, нягт ба дунд зэргийн нягттай
ýëñýí õºðñºíä ñóóëãàõ áºãºөд нэгдүгээр төрлийн хөрсний нөхцөлтэй талбайд усаар
õàíàñàí ¿åäýý J L  0.6 урсамтгайн үзүүлэлттэй тоосорхог шаварлаг хөрсөнд бүх
төрлийн шонгийн үзүүрийг суулгана. Хоѐрдугаар төрлийн хөрсний нөхцөлтэй
òàëáàéä S s, g  S u òîõèîëäîëä óñààð õàíàñàí ¿åäýý J L  0.4 ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã
шаварлаг хөрсөнд зоомол шонгийн үзүүрийг, J L  0.2 áàéõ ìºí õºðñºíä ºðºìäìºë
цутгамал шонгийн үзүүрийг суулгана. Хоѐрдугаар төрлийн хөрсний нөхцөлд
S s, g  S u áàéõàä óñààð õàíàñàí ¿åäýý J L  0.2 урсамтгайн үзүүлэлттэй тоосорхог
шаварлаг хөрсөнд зоомол шонгийн үзүүрийг J L  0 áàéõ ìºí õºðñºíä ºðºìäìºë
цутгамал шонгийн үзүүрийг суулгана. /Үүний S s , g - àñãààñ áîëîí õºðñíèé ãàäàðãóó
äàõü áóñàä à÷ààëëûã áîäîëöñîí õºðñíèé ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýð ¿¿ñýõ íýìýëò
ñóóëò/.

46
 ÁНбÄ 50-01-16

Дурьдсан хөрсөнд шон суулгах гүнийг тооцоогоор тогтоох ба шонгийн суулт

íü õÿçãààðûí ñóóëò S u - ààñ õýòðýõã¿é áàéõ íºõöºëèéí õàìãèéí èõýýð àâàõ áºãººä
мөн шонгийн даацын шаардлагыг хангах нөхцөлийг бодолцоно.
Òàéëáàð: 1. Õэрэв дээр дурьдсан ул хөрсийг нэвтлэх нь тодорхой
òîõèîëäîëä íýãä¿ãýýð çýðãèéí ñóóìòãàé õºðñºíä áàðèõ III àíãèëëûí áàðèëãà
байгууламжийн шон суурийн үзүүрийг 0,3 МПа-ààñ áàãàã¿é äàðàëòòàé ¿åèéí
õàðüöàíãóé ñóóìòãàé áàéäàë  s  0.03 áàéõ õºðñºíä 1 ì-ýýñ áàãàã¿é ã¿íä
суулгахыг зөвшөөрнө. Ýнэ тохиолдолд шонгийн даац хангалттай байх
øààðäëàãàòàé áàéõ áºãººä áóóðü õºðñíèé áîëçîøã¿é ñóóëòûí íèéëáýð õºðñíèé
æèãä áèø íîðîëòûí ¿å äýõ çºâøººðºãäºõ õÿçãààðààñ õýòýð÷ áîëîõã¿é.
2. Õэрэв шонгийн даах чадварыг туршилтаар баталсан бол нэгдүгээр
төрлийн хөрсний нөхцөлд барих III ангиллын дан барилгын баганан доорх
шонгийн үзүүрийг харьцангуй суумтгай байдал  s  0.02 áàéõ õºðñºíä òóëãàæ
áîëíî.
3.3.6.Нэгдүгээр зэргийн суумтгай хөрсөнд хэрэглэх шонг энэ нормын 3 дугаар
бүлгийн заалтын дагуу тооцох бөгөөд шонгийн үзүүр дэх ул хөрсний тооцооны
ýñýðã¿¿öýë R ба шонгийн гадаргуугаарх хөрсний эсэðã¿¿öýë f i , ïðîïîðöèîíàëûí
èëòãýëö¿¿ð K 1 , õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü E , äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã  , зууралдлын хүч
C - ã äàðààõü íºõöºëººð òîäîðõîéëíî.
à/ Õýðýâ õºðñ íîðæ áîëçîøã¿é áîë óñààð õàíàñíààð ¿çýæ õ¿ñíýãòèéí
тооцооны үзүүлэлтийг дараах томъѐогоор тодорхойлсон хөрсний урсалтын
¿ç¿¿ëýëòèéí óòãàíä õàðãàëçóóëæ àâíà.
0,9e   w
 WP
s
JL  /3.13/
WL  WP
¯¿íèé:e- байгалийн нягттай ул хөрсний сүвшилийн илтгэлцүүр;
 w - óñíû íÿãò  w  10 êÍ/ì3/1òõ/ì3/;
s -ул хөрсний хатуу хэсгийн хувийн жин, кН/м3/òõ/ì3/;
Wp ,WL- ул хөрсний имрэгдлийн ба урсамтгайн хязгаар дахь чийг, нэгжийн
õóâèàð
Õýðýâ /3.13/ òîìú¸îãîîð J L  0,4 ãàðâàë J L  0,4 ãýæ àâíà.
б/ Хэрэв ул хөрс норох боломжгүй бол байгалийн нөхцөл дэх хөрсний чийг ба
урсамтгайн үзүүлэлт J L -èéí óòãàíä õàðãàëçóóëæ àâíà. Õºðñíèé ÷èéã èìðýãäëèéí
õÿçãààð äàõü ÷èéãíýýñ áàãà W  WP áàéâàë ÷èéãèéí õýìæýýã WP -òýé òýíö¿¿ ãýæ àâíà.
3.3.7.Нэгдүгээр зэргийн суумтгай хөрсөнд хэрэглэх шонгийн даацыг шонгийн
íèéò óðòûí äàãóóä õºðñèéã õýñýã÷èëýí íîðãîæ ñòàòèê òóðøèëòààð òîäîðõîéëîõîîð
бол статик ба динамик ачааллаар шон суурь турших MNS 3321:1991 ба MNS
4249:1994-ã áàðèìòëàõ õýðýãòýé.
3.3.8 Нэгдүгээр зэргийн суумтгай хөрсөнд хэрэглэх шон суурийн даацыг
äàðààõ íºõöºëººð òîîöíî.
F
N  d   c Pn /3.14/
K
¯¿íèé:
N - нэг шонд ирэх тооцооны ачаа, кН /тх/

47
ÁНбÄ 50-01-16

Fd - шон суурийн даац.Үүнийг энэ нормын 3.3.10-ын дагуу тодорхойлно.

K - энэ нормын заалтаар авах найдварын илтгэлцүүр.
c - íýìýëò ñóóëòûí óòãààñ õàìààðàõ àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð.
S s  5 ñì áàéõàä  c  0
S s  2 ñì áàéõàä  c  0,8 S s - èéí çàâñðûí óòãàä õàðãàëçàõ  c - èéí óòãûã
çàâñðûí õàìààðëûí àðãààð òîäîðõîéëíî.
Pn - ýíý íîðìûí 3.3.9-ä çààñíààð òîäîðõîéëîõ ¿ðýëòèéí ñºðºã õ¿÷.

3.3.9. Шонгийн хажуу гадаргууд үйлчлэх усаар ханасан ул хөрсний үрэлтийн

ñºðºã õ¿÷ Pn áà áàéãàëèéí ÷èéãòýé õºðñºí äýõ Pn -ыг шонг сугалах туршилтаар
òîäîðõîéëîõ hs урттай шонгийн эсэргүүцлийн хязгààðûí óòãààð àâíà.
Шон сугалах туршилт хийхээс өмнө сөрөг үрэлтийн хүчний утгыг дараах
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.
hs
Pn  u  i hi /3.15/

¯¿íèé:
u - шонгийн периметр, м
hs - нэмэлт суултад орох ул хөрсний үеүдээс шонгийн хажуу гадаргууд
үзүүлэх үрэлтийн хүчний нийлбэрийг тодорхойлох гүн, м. Энэ гүнд ул
õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ íýìýëò ñóóëòûí õýìæýý 0,05ì áàéíà.
hi - шонгийн хажуу гадаргуутай шүргэлцдэг, норолтын үед суулт ¿ç¿¿ëýõ
суумтгай ул хөрсний үеийн зузаан, м.
i - 6 ì õ¿ðòýë ã¿íä äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë,
êÏà/òõ/ì2/
 i   zg  tg1  C1 /3.16/
Õàðèí 6 ì  h  hs ¿åä  i - èéí óòãà òîãòìîë áºãººä 6 ì äàõü  i -èéí óòãààð
àâíà.
Ýíä:
 - õàæóóãèéí äàðàëòûí èëòãýëö¿¿ð, 0.7-òîé òýíö¿¿;
1 ,C1 - хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөг, зууралдлын хүчний / hs гүний
хэмжээнд дуíäæèëñàí/ òîîöîîíû óòãà. MNS2310-1984-èéí äàãóó
òîäîðõîéëíî.
 zg - óñààð õàíàñàí õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ áîñîî õ¿÷äýë, êÏà /òõ/ì2/
3.3.10. Шахах ачаалалд ажиллах шонгийн даац Fd - ã äàðààõ áàéäëààð
òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
1) õºðñèéã õýñýã÷ëýí íîðãîæ ñòàòèê òóðøèëòààð òîäîðõîéëîõ, øàõàõ
à÷ààëëààð òóðøèõàä  урттай шонгийн үзүүлэх даац ба hs óðòòàé
ãàäàñíû ñóãàëàõ à÷ààíä ¿ç¿¿ëýõ äààöûí ÿëãàâàðààð òîãòîîíî.
2) hs ã¿íýýñ äîîøèõ õºðñ óñààð á¿ðýí õàíàñàí íºõöºëä òîîöîîãîîð
òîäîðõîéëíî.
3.3.11. II төрлийн суумтгай хөрсөнд шонг заавал статик ачаагаар туршина.

48
 ÁНбÄ 50-01-16

3.3.12. Ул хөрсний өөрийн жингээс үзүүлэх нэмэлт суултын хэмжээ 30см-ýýñ

их үед шон суурийн болзошгүй хэвтээ øèëæèëòèéã òîîöîîëæ ¿çýõ õýðýãòýé.
3.4. Сóóмòгай óл õºðсºнд бóóðü сóóðü òºсºллºõºд зºвлºмж болгоõ
àðãóóä.
3.4.1. Суумтгай ул хөрсөнд суурь байгуулахад эдийн засгийн хувьд ашигтай
дараах аргуудаас сонголт хийнэ. Үүнд:
1) õ¿íä í¿ä¿¿ðýýð õºðñ íÿãòðóóëàõ;
2) шороон дэр хэрэглэх;
3) зоомол буюу өрөмдмөл шон суурь хэрэглэх ;
4) суурийн нүхийг гаргахдаа ул хөрсийг нүдэж хүнхээлэх технологийг
àøèãëàí ñóóðü áàéãóóëàõ.
3.4.2. Хүнд нүдүүрээр ул хөрсийг нягтруулахад 3-15 Т жинтэй нүдүүр
хэрэглэнэ. Ул хөрсийг норгож тохиромжтой ÷èéãòýé áîëñíû äàðàà õºðñèéã í¿äýæ
íÿãòðóóëíà.
3.4.3. Í¿ä¿¿ðèéã óíàãàõ ìåõàíèçìä 15-60 òîííûí à÷àà ºðãºõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé
êðàí-ýêñêàâàòîðûã àøèãëàíà.
3.4.4. Ул хөрс нягтруулахад хэрэглэх нүдүүрийн жин, голч, ул хөрс нягтрах
ã¿íèé õýìæýýã 3.4 õ¿ñíýãòýä çààñíààð àâàõûã ñàíàë áîëãîæ áàéíà.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.4.
Í¿ä¿¿ðèéí Ñòàòèê õóâèéí Í¿ä¿¿ðèéí Í¿ä¿¿ðèéí Íÿãòðàëòûí
òºðºë äàðàëò æèí m, ò ãîë÷ d , ì ã¿í hs , ì
Ò-1 0,025 3 1,25 1,5-1,9
Ò-2 0,025 5 1,65 2,0-2,3
Ò-3 0,025 7 1,95 2,3-2,7
Ò-4 0,025 10 2,30 2,7-3,3
Ò-5 0,020 15 2,85 3,3-4,0

3.4.5. Шон суурийн хуваарилах тавцангийн улнаас доош суумтгай ул хөрсний

¿åèéí çóçààí 6-8 ì-ээс хэтрэхгүй бөгөөд түүнээс дооших хадан ул хөрс, нягт ба дунд
зэргийн нягттай элс усаар ханасан нөхцөлд, урсамтгайн үзүүлэлт J L  0,4 òîîñîðõîã
шаварлаг хөрсөнд шон суурь тулах боломжтой үед зоомол шон хэрэглэх нь
òîõèðîìæòîé.
3.4.6. Өргөсгөсөн ултай өрөмдмөл цутгамал шонг урсамтгайн үзүүлэлт
J L  0,2 øàâàðëàã õºðñºíä õýðýãëýâýë çîõèíî.
3.4.7.Хоѐрдугаар зэргийн суумтгай ул хөрсөнд хийцлэлийн болон уснаас
õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã äàðààõ òîõèîëäîëä èæ á¿ðýí àâàõ õýðýãòýé. ¯¿íä:
- хөшүүн бүтээцтэй барилгын хувьд барилгажилтын талбайд ирэх
øèëæ¿¿ëñýí äàðàëò 0,15 ÌÏà-ààñ õýòðýõã¿é, óÿí õîëáîîñòîé áàðèëãûí õóâüä áàãàíà
á¿ðä èðýõ à÷àà 1500 êÍ/150ò/-îîñ èõã¿é áàéõàä õºðñíèé ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýð
үүсэх еврэлтийн суулт S s, g  10 ñì áîë;
- хэрэв уг суулт S s, g  10  20 ñì áàéâàë äýýð äóðäñàí äàðàëò, à÷ààíû õýìæýýã
0,08 ÌÏà áà 1000 êÍ/100ò/-оос ихгүй байхаар хязгаарлана.
3.4.8. Суурийн нүхийг гаргахдаа хүнхээлж гаргах технологийг дараах
тохиолдолд санал болгоно. Үүнд:
1) ул хөрсийг 8-10 ì ã¿íä íÿãòðóóëæ ¿ðãýëæèëñýí íÿãò õºðñºí äýð áèé áîëãîõ;

49
ÁНбÄ 50-01-16

2) нүдэж гаргасан хүнхээлжэнд нэг суурь 100-5000 кН даацтай байхаар

тооцно;
3.4.9. Нүдүүрийн жин, түүний хэмжээ, өргөх механизмыг суумтгай ул хөрсний
төрөл, физик механик шинж чанар, барилгын хийцлэлийн схем, үйлчлэх ачаа, хөрс
íÿãòðóóëàõ øààðäëàãàòàé ã¿íýýñ õàìààðóóëàí ñîíãîíî.
3.4.10. Суурийн нүхийг хүнхээлж нягтруулах технологийг ашиглах тохиолдолд
уг аргаар талбайн туршилт явуулж шалгасны дараа энэ технологийг хэрэглэнэ.

4.ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГ УЛ ХӨРСӨНД БАРИЛГА

БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ,СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОÍÖËÎÃ

4.1. Åðºíõèé ç¿éë

4.1.1.Олон жилийн цэвдэг ул хөрс тархсан нутаг дэвгэрт барих барилга

áàéãóóëàìæèéí áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî ýíýõ¿¿ á¿ëãèéí çààëòûã
ìºðäºíº.
Ýíý á¿ëãèéí 4.1.2  4.3.1-ä äóðüäñàíààñ áóñàä çààëò òºìºð çàì, àâòî çàìûí
øîðîîí äàëàí, íèñýõ îíãîöíû áóóäëûí òàëáàéí õó÷ëàãà, ãèäðîòåõíèêèéí áîëîí
äèíàìèê à÷ààëàëòàé ìàøèí òºõººðºìæèéí áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõîä
õàìààðàõã¿é.
4.1.2.Олон жилийн цэвдэг ул хөрс тархсан нутаг дэвсгэрт барих барилга
áàéãóóламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиохдоо уур амьсгалын хүчин
ç¿éëñèéã áîäîëöîí èíæåíåð-геологийн болон геотехникийн судалгааны барилгын
íîðì, óëñûí ñòàíäàðò áîëîí áóñàä íîðìàòèâ áàðèìò áè÷ãèéí øààðäëàãûí äàãóó
хийсэн инженерийн цэвдэг судлалын /инженеð-ãåîëîãè, öýâäãèéí áà
ãèäðîãåîëîãèéí/ õàéãóóë, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã ¿íäýñëýõýýñ ãàäíà çóðàã òºñºë çîõèîõ
барилга байгууламжийн бүтээцийн ба ашиглалтын дор дурьдсан онцлогийг
õàðãàëçàõ õýðýãòýé. ¯¿íä:
1) барилга, байгууламж, олон жилийн цэвдэг ул хөрсний дулаàí áà
ìåõàíèêèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýë;
2) барилга, байгууламжийн хэмжээ, бүтээцлэлийн төрөл, технологийн
çîðèóëàëò áîëîí àøèãëàëòûí ãîðèì;
3) суур дээр үйлчлэх ачаа, үйлчлэл.
4.1.3. Инженерийн цэвдэг судлалын судалгааны материалд дараах зүйлийг
òóñãàíà. ¯¿íä:
1) áàðèлгын талбайн цэвдгийн нөхцөлийг тодорхойлсон өгөгдөл /олон
жилийн цэвдэг ул хөрсний тархалт, зузаан, бүрэлдэхүүн, тогтоц, бүтэц,
òåìïåðàòóðûí ãîðèì, óëèðëûí õºëäºëò, ãýñýëòèéí ¿åèéí çóçààí
õºëäºëòèéí ¿éë ÿâö áîëîí òóõàéí ãàçàð íóòãèéí öàã óóðûí íºõöºëèéí
ºãºãäºõ¿¿í/;
2) õºðñíèé õýýðèéí áîëîí ëàáîðàòîðèéí òóðøèëò øèíæèëãýýíèé ä¿í, ò¿¿íèé
дотор олон жилийн цэвдэг ул хөрс, 4.2.4-ийн заалтаар газар доорхи усны
øèíæ ÷àíàðûã òîäîðõîéëñîí áàéäàë;
3) áàðèëãûí òàëáàéí öýâäãèéí áîëîí ãèäðîãåîëîãèéí íºõöºëä ãàð÷ áîëîõ
ººð÷ëºëòèéã óðüä÷èëàí òîäîðõîéëîõîä øààðäëàãàòàé àíõäàã÷ ºãºãäºë;
4) òóõàéí íóòàãò óðüä ºìíº áàðèëãà áàðüæ, àøèãëàæ áàéñàí òóðøëàãà;

50
 ÁНбÄ 50-01-16

5) зураг төсөл, түүний дотор барилгын зохион байгуулалтын төсөл байгаль

õàìãààëëûí òàëààð òóñãàõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðóóëàõàä õýðýãòýé ¿íäñýí
øààðäëàãà, ºãºãäºë;
6) инженер-õàéãóóëûí àæèë äóóññàíààñ õîéø áàðèëãûí àæèë ýõëýõ õ¿ðòýë
ãóðâàí æèëýýñ èë¿¿ õóãàöàà ºíãºðñºí áîë çóðàã òºñëèéí áàéãóóëëàãà
шаардлагатай гэж үзвэл геотехникийн нэмэлт судалгаа, тодруулалт хийж
áîëíî.
4.1.4.Олон жилийн цэвдэг ул хөрс тархсан нутаг дэвсгэрт барих барилга
áàéãóóëàìæèéí áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî áàðèëãûí òàëáàéã ýçýìøèõ
ÿâöàä ãàð÷ áîëçîøã¿é áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áóóðü áîëîí áàðèëãûí ãàäíà îðøèõ
õºðñíèé èíæåíåð-öýâäýã ñóäëàëûí íºõöºëèéí ººð÷ëºëò /õºðñíèé æèëèéí äóíäàæ
температур, газрын гадаргуугийн дундаж интеграл температур, ул хөрсний улирлын
õºëäºëò-гэсэлтийн гүн болон олон жилийн цэвдэгийн дээд гадаргуугийн байршил
зэрэг /түүнчилэн барьсан барилга байгууламж, шугам сүлжээ, төхөөрөмжийн
àøèãëàëòûí ÿâöàä íºëººëºõ öàñàí áîëîí óðãàìàëûí á¿ðõ¿¿ëèéí ººð÷ëºëòèéã
бодолцоно.
Барилга барих талбайг сонгохдоо газар доорх мөстэй буюу нийлбэр мөсжилт
íü ii ,tot  0,6 байх олон жилийн цэвдэг хөрстэй газраас зайлсхийх хэрэгтэй. Мөсжилт
ихтэй газар, т¿¿í÷èëýí ãóëñàëò áà õºíäèéëæèéí íºëººíä àâòàõ òàëáàéä áàðèëãà
áàéãóóëàìæ áàðèõ òîõèîëäîëä òóñãàé ñóäàëãààíû ä¿íã ¿íäýñëýí øèéäâýðëýíý.
4.1.5.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд буурь суурийн зураг төсөл зохиохдоо
òóõàéí îðîí íóòãèéí áàðèëãàæèëòûí íºõöºë, ìºí ò¿¿íòýé àäèëõàí íºõöºëä áàðüñàí
áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, áàðèëãà áàéãóóëàëò áîëîí àøèãëàëòûí
òóðøëàãûã áîäîëöîí ¿çâýë çîõèíî.
Áàðèëãûí òàëáàé, áóóðü ñóóðèéí çóðàã òºñëèéí øèéäëèéã ñîíãîõäîî
íàéäâàðûí íºõöºëèéã áîäîëöîæ, áîëîìæèò õóâèëáàðûã øèëæ¿¿ëñýí çàðäëààð
¿íýëæ òåõíèê- ýäèéí çàñãèéí õàðüöóóëàëò õèéñíèé ¿íäñýí äýýð ã¿éöýòãýâýë çîõèíî.
4.1.6.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд барих барилга байгууламжийн буурь
ñóóðèéí çóðàã òºñºëä òóõàéí áàðèëãûã áàðèõ ÿâöàä áàéãàëèéí íºõöºë ýâäýãäñýíèéã
ñýðãýýõýä ÷èãëýñýí áàéãàëü õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã òóñãàæ ºãºõ ¸ñòîé.
4.1.7.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд барих барилгын буурь, суурийн зураг
òºñºëä áóóðü õºðñíèé äóëààíû ãîðèìûí òîîöîî áîëîí ýíýõ¿¿ òîîöîîãîîð òîãòîîñîí
áàðèëãà áàðèõ áóþó àøèãëàõ ÿâö äàõü áàéãóóëàìæèéí áóóðèéí äóëààíû ãîðèìûã
хангах зорилтыг хэрэгжүүлэх тоног төхөөрөмж, арга хэмжээний сонголт, тооцоог
îðóóëàõ ¸ñòîé.
Áóóðü õºðñíèé äóëààíû ãîðèì, ò¿¿íèéã çàéëøã¿é õàíãàõ áàéãóóëàìæèéí
àøèãëàëòûí ä¿ðýìä òàâèõ øààðäëàãûã àøèãëàã÷ áàéãóóëëàãàä õ¿ëýýëãýí ºãºõ çýðýã
òºñëèéí áàðèìò áè÷ãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðóóëæ ºãíº.
4.1.8. Олон жилийн цэвдэг ул хөрс тархсан нутаг дэвсгэрт барилга
áàéãóóëàìæ áàðèõ ¿åä áîëîí òýäãýýðèéí àøèãëàëòûí õóãàöààíä áóóðèéí õºðñ
/ò¿¿í÷èëýí òýäãýýðèéí òåìïåðàòóðûí ãîðèìûí ººð÷ëºëò/ ñóóðèéí áàéäàë áîëîí
áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºëä òóñãàñàí øààðäëàãà, çààâðûí õýðýãæèëòýä äýñ
äàðààòàé àæèãëàëò ÿâóóëàõ ¸ñòîé.
Хөрсний температурыг хэмжих мониторингийн цооног, буурь, суурийн хэв
ãàæèëòûí àæèãëàëò ÿâóóëàõàä çîðèóëñàí íèâåëèðäëýãèéí òýìäýã, õºäºë㺺íã¿é
öýãèéí òîî, áàéðøëûã àæèãëàëòûí õºòºëáºðººð òîäîðõîéëíî.
Ажиглалтын хөтөлбөрийг барилга байгууламжийн бууринд олон жилийн
öýâäýã õºðñèéã àøèãëàõààð çóðàã òºñºëä ñîíãîæ àâñàí çàð÷èì /4.3.1./, áàðèëãà
байгууламжийн зориулалт, тэдгээрийн бүтээцийн онцлоã áà àíãèëëààñ õàìààðóóëàí

51
ÁНбÄ 50-01-16

òºñºë çîõèîã÷ çóðàã òºñëèéí áàéãóóëëàãà áîëîâñðóóëàõ áºãººä àæèãëàëò ÿâóóëàõ

áàéãóóëëàãà, àæèãëàëòûí õºòºëáºðèéã çóðàã òºñºëä òóñãàñàí áàéâàë çîõèíî.
4.1.9. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã àøèãëàã÷ áàéãóóëëàãàä àêòààð õ¿ëýýëãýí
ºãºõ人 çóðàã òºñëèéí áàðèìò áè÷ãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä áàðèëãà áàðèõ ÿâöàä ÿâóóëñàí
àæèãëàëòûí õºòºëáºð, ¿ð ä¿íã îðóóëæ ºãºõ ¸ñòîé. Áàðüæ äóóññàí, àøèãëàëòàä
õ¿ëýýëãýí ºãñºí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäàë, ò¿¿íèé äîòîð áóóðü,
ñóóðèéí áàéäàëä õèéõ àæèãëàëòûí äýñ äàðààëëûã ýíý á¿ëãèéí çààëòûã áîäîëöîæ
áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òºëºâëºãººò çàñâàðûí àæëûã
ã¿éöýòãýõ ä¿ðìèéí çààëòûí äàãóó òîãòîîíî.

4.2.Олон жилийн öýвдýг õºðсний ¿з¿¿лýлò

4.2.1. Хөлдүү ул хөрсийг байгууламжийн буурь болохынх нь хувьд тэдгээрийн
физик, механик шинж чанарын онцлогийг бодолцож ―Хөрсний ангилал‖ MNS 3263:
2015-ын дагуу ангилна.
4.2.2. Олон жилийн цэвдэг ул хөðñèéã áàðüöàëäóóëàã÷ ìºñíèé ðåîëîãè
чанараар нь хатуу (тэс хөлдүү) цэвдэг, уян цэвдэг, бутрамхай цэвдэг гэж ангилна.
̺ñººð áàò áýõ áàðüöàëäñàí, öî÷ìîã ýâäýðäýã áºãººä à÷ààëàë äîð áàðàã
øàõàãääàãã¿é áóþó øàõàëòûí èëòãýëö¿¿ð íü   0,001 ñì2/êã áàéõ õºðñèéã õàòóó
цэвдэг(тэс хөлдүү), шахагдлын илтгэлцүүр нь   0,001 ñì2/êã áàéõ õºðñèéã óÿí
öýâäýã õºðñºíä õàìààðóóëíà.
4.2.3. Хөлдүүгээс гэсгэлэнд шилжихэд суулт үзүүлдэггүй бат бэх чанараа
ººð÷èëäºãã¿é, áóòðàìõàé öýâäýã õºðñ áîëîí цул хадан хөрсийг буурь болгон
àøèãëàõäàà ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûã áàðèìòëàíà.
Том хэмхдэст хөлдүү ул хөрс болон ан цав, нүх сүв нь мөсөөр дүүрсэн ан
цавтай хадан ул хөрс, түүнчилэн мөсний талст агуулсан боловч өөрийн бүтцийг
õàäãàëàõ ÷àäâàðòàé өгөршсөн хадан ул хөрс зэрэг нь гэсэхдээ өөрийн бат бэх
÷àíàðàà ººð÷ëºí ñóóëò ¿ç¿¿ëäýã òóë òýäãýýðèéí øèíæ ÷àíàðûã õàéãóóëûí àæëûí
ÿâöàä òîäîðõîéëæ áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõîä çàéëøã¿é áîäîëöîí ¿çâýë
çîõèíî.
4.2.4. Цэвдэг ул хөрсний хувьд энэ норìûí 2-р бүлэгт дурдьсан ул хөрсний
¿ç¿¿ëýëòýýñ ãàäíà äàðààõ ¿ç¿¿ëýëòèéã íýìæ òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:
1) энэ нормын 6 дугаар хавсралтын дагуу тодорхойлох ул хөрсний физик,
äóëààí- ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëò;
2) áóóðü, ñóóðèéã õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëä õÿçãààðûí íýã, õî¸ðäóãààð òºëºâ
áàéäëààð /4.5.6  4.5.17/ тооцоход хэрэглэх цэвдэг ул хөрсний үзүүлэлт;
3) áóóðü, ñóóðèéã õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëä õÿçãààðûí íýã õî¸ðäóãààð òºëºâ áàéäëààð
áóþó õýâ ãàæèëò/4.5.21  4.5.32/, äààöààð /4.5.33  4.5.36/ òóñ òóñ òîîöîõîä
хэрэглэх гэсэж байгаа ул хөрсний үзүүлэлт;
4) áóóðü, ñóóðèéã îâîéëòûí õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëä òîîöîõîä õýðýãëýõ óëèðëûí
хөлдөлт, гэсэлтийн бүсэд орших ул хөрсний үзүүлэлт.
Зайлшгүй тохиолдолд олон жилийн цэвдэг ул хөрсний төлөв байдаë áîëîí
ò¿¿íèé ñóóðüòàé õàðèëöàí ¿éë÷ëýõ îíöëîãèéã èëýðõèéëýã÷ áóñàä ¿ç¿¿ëýëòèéã
/зуурангийн илтгэлцүүр, тэнцүүлэгч зууралдалт, зууранги-íàëàðõàé óðñàëòûí õóðä,
ãýñýæ áàéãàà õºðñíèé ñºðºã ¿ðýëò ãýõ ìýò/ òîäîðõîéëíî.
4.2.5. Áàéãóóëàìæèéí áóóðü áîëîõ õºðñíèé áàéäàë, òåìïåðàòóðûã çóðàã
òºñºëä óðüä÷èëàí òóñãàñàíòàé óÿëäóóëàí áóóðü, ñóóðèéí òîîöîîíä çàéëøã¿é
шаардлагатай цэвдэг ул хөрсний хэв гажилт-бат бөхийн үзүүлэлтийг геологи-

52
 ÁНбÄ 50-01-16

õàéãóóëûí ÿâöàä òóñãàéëàí ÿëãàñàí èíæåíåð-ãåîëîãèéí ýëåìåíò äýýð ëàáîðàòîðèéí

áà õýýðèéí àðãààð øóóä òîäîðõîéëñîíûã ¿íäýñëýí òîãòîîõ ¸ñòîé.
Õºðñèéã õºëä¿¿ áàéäàëä õàäãàëàõààð / I çàð÷èì / áàðüæ áàéãàà II, III àíãèëëûí
áàéãóóëàìæèéí áóóðèéã òîîöîîëîõ áóþó ò¿¿í÷èëýí áóóðü, ñóóðèéí óðüä÷èëñàí
òîîöîî õèéõ, áàðèëãûí íýã ìàÿãèéí çóðàãò îðîí íóòãèéí íºõöºëä òîõèðóóëàí
холболт хийхдээ цэвдэг ул хөрсний бат бөхийн үзүүлэлтийн тооцооны утгыг 7
äóãààð çºâëºìæëºõ õàâñðàëòàä ¿ç¿¿ëñýí õ¿ñíýãòýýð òýäãýýðèéí ôèçèê øèíæ ÷àíàð,
á¿ðýëäýõ¿¿í áà òåìïåðàòóðààñ õàìààðóóëàí àâàõààñ ãàäíà õºðñíèé äóëààí-
ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãûã àëü ÷ òîõèîëäîëä çààâàë ìºðäºõ 6 äóãààð
õàâñðàëòûí õ¿ñíýãòýýð àâíà.
4.3.Олон жилийн öýвдýг õºðсийг баðилга байгóóламжийн
бóóðü болгон аøиглаõ заð÷мûн сонголò
4.3.1.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд барилга барихдаа тухайн
áàéãóóëамжийн бүтээц ба технологийн онцлог, инженер цэвдэг судлалын нөхцөл
áîëîí áóóðü õºðñíèé øèíæ ÷àíàðûã øààðäëàãàòàé ÷èãëýëä ººð÷ëºõººñ
хамааруулан олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг барилга байгууламжийн буурь болгон
àøèãëàõàä äàðààõ õî¸ð çàð÷ìûí àëü íýãèéã ñîíãîíî. ¯¿íä:
а.Барилга байгууламжийг барьж ашиглахдаа хөлдүү байдлыг хадгалах I
çàð÷èì;
б.Олон жилийн цэвдэг хөрсийг барилгын бууринд гэсгэлэн байдалд /барилга
áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí ÿâöàä õºðñ ãýñýõèéã çºâøººðºõ áóþó ýñâýë áàðèëãà
áàðèõààñ ºìíº õºðñèéã òîîöîîíû ã¿íä õ¿ðòýë óðüä÷èëàí ãýñãýýæ/ àøèãëàõ II çàð÷èì.
Áàðèëãûí àæëûí ýõíýýñ áóóðèéã òóõàéí ñîíãîñîí òºëºâ áàéäàëä áàéëãàõàä
4.4.3  4.4.10-ò çààñàí áóóðü áýëòãýõ àëü íýã àðãûã õýðýãëýõ áà 4.4.16  4.4.20-ä
çààñàí àðãà õýìæýýãýýð áàðèëãûí àøèãëàëòûí ÿâöàä ò¿¿íèéã õàäãàëíà.
Байгалийн байдлаараа байгаа олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг  çàð÷ìààð
áàðèëãûí áóóðü áîëãîí àøèãëàõäàà áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí á¿õ
õóãàöààíä áóóðü õºðñíèé òåìïåðàòóðûã áàãàñãàõ áóþó èõýñãýæ /òîîöîîãîîð
шаадлагатай үед/ өөрчлөх мөн барилга барьж эхлэхээс өмнө цэвдэг ул хөрсийг
óðüä÷èëàí õºðãºõ, ãýñãýëýí õºðñòýé õýñãèéã õºë人õ àðãà õýìæýý àâíà.
II зарчим сонгосон үед олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг барилга
áàéãóóëàìæèéí äóëààíû íºëººãººð ãýñ÷ áàéãàà íºõöºëä íü áóþó ýñâýë áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéã áàðèõààñ ºìíº óðüä÷èëàí ãýñãýýæ áàðèëãûí áóóðèíä àøèãëàõûã
çºâøººðäºã.
Óðüä÷èëàí ãýñãýýëò íü ãýññýí áóóðèéã ñóóëòã¿é áîëãîõ áóþó ýñâýë ñóóëòûã
çºâøººðºõ õýìæýýíä õ¿ðòýë áàãàñãàõàä îðøèíî.
4.3.2.Олон жилийн цэвдэг ул хөрс тархсан нутаг дэвсгэрт байгалийн
байдлаараа нэмэх температуртай орших ул хөрсийг буурь, суурийн зураг төсөл
çîõèîõ òàëààðõè 2,3,5,6,7 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûã ìºðäºæ áóóðèíä àøèãëàõäàà
áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûн явцад буурь хөрс хөлдөхгүй байх нөхцөлийг
õàíãàñàí áàéíà.
4.3.3. Барилга барих тухайн талбайд олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг барилга
áàéãóóëàìæèéí áóóðèíä àøèãëàõ àëü íýã çàð÷ìûã äàíãààð íü áàðèìòëàõ ¸ñòîé. Ýíý
øààðäëàãà áàðèëãàæèëòûí äýâñãýð ãàçðûí õ¿ðýýíä øèíýýð áàðèëãà áàéãóóëàìæ
áàðèõ, áàéðëàæ áàéãàà áàðèëãûã çàñâàðëàõ çóðàã òºñºë çîõèîõîä áàðèìòëàíà.
4.3.4.Шугаман байгууламжийн хувьд түүний янз бүрийн хэсгүүдэд олон
жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд ашиглах өөр өөр зарчим сонгож болно. Ийм
òîõèîëäîëä àëü íýã çàð÷èì áàðèìòëàñàí òàëáàéãààñ ººð çàð÷èì ñîíãîñîí òàëáàéä
шилжих хэсэгт барьсан байгууламжийн хэвийн ажиллагааг хангах нэмэлт арга

53
ÁНбÄ 50-01-16

хэмжээ авна. Үүний тулд байгууламжийн бүтээцийн хэсгүүдийг бууринд жигд бус хэв
ãàæèëòàíä õýâèéí àæèëëàõóéöààð òºëºâëºõ, ýñâýë óã áàéãóóëàìæèéí õóâüä
çºâøººðñºí õýìæýýíýýñ õýòðýõ õýâ ãàæèëòûã àðèëãàõàä ÷èãë¿¿ëýí ýíý øèëæèëòèéí
õýñãèéí áóóðü õºðñèéã óðüä÷èëàí áýëòãýõ øààðäëàãàòàé.
4.3.5.Барилгын нэг талбайн хэмжээнд олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг
áóóðèíä àøèãëàõ èæèë çàð÷èì õýðýãëýõ øààðäëàãà íü òóõàéí òàëáàéä áàéðëàõ á¿õ
áàéãóóëàìæóóä ò¿¿íèé äîòîð èíæåíåðèéí øóãàì ñ¿ëæýýíä ìºí õàìààðíà.
Õýðýâ äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîãîîð áîëîí òóñãàé àðãà õýìæýý /öýâäãèéí
õàøëàãà òºõººðºìæ, ø¿¿ðýëòèéí ýñðýã õààëò õèéõ çýðýã/ àâñíààð áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí äóëààíû õàðèëöàí íºëººëëèéã àðèëãàõ áîëîìæòîé ¿åä ÿíç á¿ðèéí
цэвдэгт ул хөрсний нөхцөлтэй газар барих барилгын нэг талбайд хоѐр өөр зарчим
õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.
Øóãàìàí áàéãóóëàìæ öýâäãèéí ÿíç á¿ðèéí íºõöºëòýé ãàçðààð ãàðöààã¿é
äàéð÷ ºíãºðäºã áà òåõíèêèéí øàëòãààíààð çàðèì ¿åä àøèãòàé, çàðèì ¿åä çàéëøã¿é
áîëäãîîñ öýâäãèéí ººð ººð çàð÷èì õîñëóóëàõ øààðäëàãà ãàðäàã. Èéìýýñ ýíý
төрлийн байгууламжийн хувьд цэвдэг ул хөрсийг бууринд ашиглах хоѐр зарчмыг
õîñëóóëàõûã çºâøººðíº. Ãàãöõ¿¿ ýíý ¿åä øèëæèëòèéí õýñã¿¿äýä áàéãóóëàìæèéí
òîãòâîðûã õàíãàõ òóñãàé àðãà õýìæýý çàéëøã¿é àâàõ øààðäëàãàòàé.
4.3.6. Олон жилийн цэвдэг хөрсийг барилга байгууламжийн бууринд ашиглах
çàð÷ìûã ñîíãîõäîî áàðèëãûí òàëáàéí èíæåíåð öýâäýã ñóäëàëûí íºõöºë,
áàéãóóëàìæèéí òåõíîëîãèéí çîðèóëàëò, ò¿¿íèé äóëààíû ãîðèì, ýçýëõ¿¿í
òºëºâëºëòèéí øèéäýë çýðýãòýé óÿëäóóëàí òåõíèê ýäèéí çàñãèéí õàðüöóóëñàí
õóâèëáàðûí ¿íäñýí äýýð ã¿éöýòãýíý.
4.3.7. Áàðèëãûí òàëáàéí õºðñèéã õºëä¿¿ áàéäëààð íü áàéëãàõ àðãà õýìæýýíèé
çàðäàë ýäèéí çàñãèéí õóâüä ¿ð àøèãòàé áîëîõ íºõöºëä II çàð÷ìûã õýðýãëýæ áîëíî.
Óÿí öýâäýã õºðñíèé òåìïåðàòóðûã ýíý á¿ëãèéí 4.4.3  4.4.10-ä çààñíû äàãóó
бууруулсан нөхцөлд түүнийг I зарчмаар ашиглаж болно. Бууринд хатуу цэвдэг ул
õºðñ /òýäãýýðèéí á¿òöèéí òîãòîö, ìºñæèëòººñ ¿ë õàìààðàí/ òàðõñàí ¿åä ãàäíà
агаарын жилийн дундаж температур бага байхад мөн буурь хөрсийг хөлдүү байдалд
íü õàäãàëàõ àðãà õýìæýýã àâàõ íü òåõíèêèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí õóâüä òóõàéí
áàéãóóëàìæèä àøèãòàé áàéâàë  çàð÷èì õýðýãëýõ íü õàìãèéí òîõèðîìæòîé.
4.3.8. Гэсэлтийн суулт зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэтрэх олон жилийн цэвдэг
ул хөрстэй талбайд барилгын бүтээцийн шийдлээс үл хамааран юуны өмнө 
çàð÷ìûã õýðýãëýõ áîëîìæèéã àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé. Áóóðèнд мөсжилт ихтэй ул хөрс ба
ãàçðûí äîîðõ ìºñ òîõèîëäîõ ¿åä /èéì òàëáàéä áàðèëãà áàðèõààñ òàòãàëçàõ
áîëîìæã¿é áîë/ ãàíö òîõèðîõ àðãà áîë  çàð÷èì õýðýãëýõ ÿâäàë ìºí.
Òóõàéí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí äîð á¿õýëäýý áóþó õýñýã÷èëñýí áàéäëààð
ãэсгэлэн ул хөрсний хэсэг тархсан байхад  çàð÷èì õýðýãëýõ áîë òèéì áóóðèéã
óðüä÷èëàí õºë人ñíèé äàðàà áàéíãà õºëä¿¿ áàéäàëä íü áàéëãàõ øààðäëàãàòàé.
4.3.9. Çóðàã òºñºë çîõèîæ áàéãàà áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õóâüä çºâøººðºõ
õýâ ãàæèëòààñ хэтрэхгүй суулт гэсэх үедээ үзүүлэх шинж чанартай хадан ба олон
жилийн цэвдэг ул хөрстэй бууринд цэвдэг хөрсний тархалт жигд бус түүний дээд
ãàäàðãóó ÿíç á¿ðèéí ã¿íä áàéðëàñàí íºõöºëä áîëîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
технологи, бүтээцийн онцлогоос хамааран эдийí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé áàéõ
òîõèîëäîëä  зарчмыг хэрэглэнэ. Энэ зарчмыг мөн өнжмөл цэвдэгтэй ул хөрсөнд
õýðýãëýæ áîëíî.
4.3.10. Çóðàã òºñºëä òîãòîîñíîîð ãýñýæ áàéãàà áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí õýìæýý
ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëýãò çààñàí íîðì÷èëñîí çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ ¿ë õýòðýõ

54
 ÁНбÄ 50-01-16

тохиолдолдолон жилийн цэвдэг ул хөрсийг барилга байгууламжийн ашиглалтын

ÿâöàä ãýñãýýæ àøèãëàõûã çºâøººðíº.
Ãýñýæ áàéãàà áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí õýìæýý çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ
õýòýðñýí òîõèîëäîëä ýíý á¿ëãèéí 4.4.16  4.4.20-ä çààñàí àðãà õýìæýýã óðü÷èëàí
àâàõ õýðýãòýé.
4.3.11. Буурийн хадан ул хөрс ба бага шахагдалтай ул хөрс хангалттай
зузаан үеэр байрласан тохиолдолд барилга байгууламж барихдаа ашиглалтын
явцад буурийн цэвдэг ул хөрсний гэсэлтийг зөвшөөрнө. Гагцхүү тийм ул хөрс нь
ãýñýõäýý èõ ñóóëò ¿ç¿¿ëäýã ñýâñãýð õóðäñààð õó÷èãäñàí áîë  -ð äàâõàðûí øàëûã õýâ
гажилтанд орохоос сэргийлэх зорилгоор эдгээр ул хөрсийг урьдчилан гэсгээх буюу
ñóóëò ¿¿ñãýõã¿é /ýëñýðõýã-хайргархаг/ ул хөрсөөр солих шаардлагатай.
Барилгын талбайн олон жилийн цэвдэг ул хөрс жигд бус тархсан буюу тэгд
ойрхон температуртай цэвдэг ул хөрс гүн биш байрласан үед  зарчмыг хэрэглэх нь
òîõèðîìæã¿é áºãººä ýíý òîõèîëäîëä  çàð÷ìûã ñîíãîíî.
Барилга байгууламжийн технологийн үйл явц /дулаан их ялгаруулдаг ―нойтон‖
ажиллагаатай байгууламж /болон бүтээцийн онцлогтой /зоорьтой бөгөөд  -ð
äàâõàðûí øàëàí äîð òåõíîëîãèéí í¿õ, ñóâàãòàé áàðèëãà/ óÿëäàí áóóðèíä хөлдүү ул
хөрсийг хэвээр хадгалах арга хэмжээ авахад хүндрэлтэй үед олон жилийн цэвдэг ул
õºðñºíä  çàð÷ìûã õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé.
4.3.12. Áàðèëãûí òàëáàéí öýâäýãèéí íºõöºëººð áàéãóóëàìæèéã  áà 
çàð÷ìûí àëü àëèíààð áàðèõ áîëîìæòîé áàéäàã. Æèøýýëáýë: Àãààðûí æèëèéí
дундаж температур хүрэлцээтэй бага байхад тэгд ойрхон температуртай олон
жилийн цэвдэг ул хөрсийг барилга барихын өмнө, ашиглалтын явцад хөргөх замаар
áóóðèíä  зарчмыг хэрэглэх нь ашигтай. Мөн түүнчилэн олон жилийн цэвдэг хөрс
æèãä áóñ òàðõñàí ¿åä ãýñã¿¿í õºðñèéã óðüä÷èëàí õºë人æ  çàð÷ìààð àøèãëàõ íü
ашигтай байж болдог. Олон жилийн цэвдэг хөрс улирлын хөлдөлтийн үетэй
íèéëäýãã¿é òîõèîëäолд олон жилийн цэвдгийн дээд хилийн байгалийн түвшинг
тогтворжуулах арга хэрэглэж хэсэгчилэн түүнийг тэгшитгэх замаар суурийг олон
жилийн цэвдэг ул хөрсөнд эсвэл түүний дээд талын гэсгэлэн үед суулгахаар
òºëºâëºæ áîëíî /4.4.8. ¿ç/.
4.3.13.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд ашиглах зарчмыг зөвхөн
òåõíèê ýäèéí çàñãèéí õàðüöóóëàëòûí ¿íäñýí äýýð òîãòîîæ áîëíî. Õóâèëáàðûã
ñîíãîõäîî çºâõºí áàðèëãà áàðèõ òºñºâò ºðòãèéã òºäèéã¿é, àøèãëàëòûí çàðäëûã
/байгууламжмийн бүтээцийн боломжит хэв гажилтыг арилгах зардлûã îðóóëàí/
õàðüöóóëàí ¿çýõ õýðýãòýé.
4.4.Олон жилийн öýвдýг óл õºðсºнд баðиõ баðилга
áàéãóóëàìæèéí òîãòâîðûã õàíãàõ àðãà õýìæýý
4.4.1.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд барих барилга байгууламжийн буурь
ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî çóðàã òºñºëä òóñãàãäñàí áуурийн цэвдэг ул хөрсний
äóëààíû ãîðèìûã /æèøýýëáýë:Õºðñíèé õºëä¿¿ áàéäëûã õàäãàëàõ, òåìïåðàòóðûã
багасгах, олон жилийн цэвдэг ул хөрс суурийн улнаас доош байрлах үед түүний
õèëèéã òîãòâîðæóóëàõ, áóóðèéí õºðñèéã ãýñãýýõ ã,ì/ áàðèëãà áàéãóóëàìæ áàðèõ
áîëîí àøèãëàõ ÿâöàä õàäãàëàõ, ò¿¿í÷èëýí áóóðü, ñóóðèéí òîãòâîðûã õàíãàõ /áàðèëãà
байгууламжийн бүтээцийн хөшүүн байдлыг дээшлүүлэх, жинг багасгах, барилга
áàéãóóëàìæèéã òóñäàà õýñã¿¿äýä õóâààæ çààäàñ ãàðãàõ ã.ì/ àðãà õýìæýýã óðüä-÷èëàí
àâáàë çîõèíî. Ýíý çîðèëãîор буурь хөрсний тооцоот дулааны горимын тогтворжилт
áîëîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí òîãòâîðûã õàíãàæ áàéõààð áîäîæ áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºëä òýäãýýðèéí áàðèëãûí àæëûí ¿åä áîëîí àøèãëàëòûí
ÿâöàä òàâèãäàõ øààðäëàãûã òóñãàõ ¸ñòîé.

55
ÁНбÄ 50-01-16

4.4.2. Þóíû ºìíº òóõàéí áàðèëãàä ¿ë çºâøººðºãäºõ õýâ ãàæèëòûã ¿¿ñãýõã¿é

áàéæ ÷àäàõ íàéäâàðòàé áóóðü áèé áîëãîõ çàìààð áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
ашиглалтын найдвартай байдал, удаан эдэлгээг хангана. Энэ нь 4.3.1ба4.4.1-èéí
çààëòûã áèåë¿¿ëýõ, áóóðèéí òåìïåðàòóðûí ãîðèìûã çàéëøã¿é õангах болон ул
хөрсний геотехникийн шинж чанарыг сайжруулах бусад арга хэмжээг авснаар
õýðýãæèíý.
4.4.3. Олон жилийн цэвдэг хөрсийг  çàð÷ìààð áàéãóóëàìæèéí áóóðü áîëãîí
ашиглахдаа ул хөрсийг хөлдүү байдалд нь хадгалах ба буурь сууриéí çóðàã òºñºëä
òóñãàãäñàí áóóðèéí òîîöîîò äóëààíû ãîðèìûã õàíãàõûí òóëä áàðèëãûí äîð õ¿éòýí
/ñàëõèæóóëàõ/ õºíäèé áóþó õ¿éòýí íýãä¿ãýýð äàâõàð áàðèõ, áàéãóóëàìæèéí áóóðèíä
агаар сэлгэж хөргөх яндан,суваг байрлуулах, улиралын үйлчилгээтэй хөргөх
òºõººðºìæ /УҮХТ/ тавих мөн түүнчилэн цэвдэг ул хөрсөнд байгууламжаас үзүүлэх
äóëààíû íºëººëëèéã àðèëãàæ áàãàñãàõ áóñàä àðãà õýìæýýã çàéëøã¿é àâàõ õýðýãòýé.
Äýýð äóðüäñàí àðãà õýìæýýí¿¿äýýñ àëü íýãèéã áóþó àøèãòàé õîñëîëûã ñîíãîæ
авахдаа байгууламжийн бүтээцийн болон òåõíîëîãèéí îíöëîã, îðîí íóòãèéí
áàðèëãàæèëòûí òóðøëàãà, ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé áàéäàë çýðãèéã áîäîëöîæ ¿çýõ
çàìààð äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîã ¿íäýñëýí ã¿éöýòãýíý.
4.4.4. Áàéãàëèéí áà àëáàäìàë ¿ëýýëòòýé ñàëõèæóóëàõ õ¿éòýí õºíäèéã îðîí
ñóóö áà ¿éëäâýðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, ÿëàíãóÿà äóëààí èõ ÿëãàðóóëäàã
áàéãóóëàìæèéí áóóðèéí õºðñèéã õºëä¿¿ áàéäàëä íü õàäãàëàõàä õýðýãëýíý.
Ñàëõèæóóëàõ õºíäèéí øààðäëàãàòàé äóëààíû ãîðèìûã äóëààí-òåõíèêèéí
òîîöîîãîîð òîãòîîíî.
Ñàëõèæóóëàõ õºíäèéã äóëààí-òåõíèêèéí òîîöîî áîëîí öàñ õóðàëäóóëàõ
áàéäëààñ õàìààðóóëàí íýýëòòýé, áàðèëãûí õàÿâ÷èíä ñàëõèæóóëàõ í¿õòýé áà áèò¿¿
õèéäýã. Çàéëøã¿é òîõèîëäîëä öàñàí á¿ðõ¿¿ëèéí ãàäàðãóóãààñ äýýø àãààð îðóóëàõ
í¿õ ãàðãàæ ñàëõèæóóëàõ í¿õýíä ñîðæ ¿ëýýõ ÿíäàí áàéðëóóëàõ øààðäëàãàòàé.
Õààëòòàé õºíäèé áîëîí õ¿éòýí íýãä¿ãýýð äàâõàðûã 15 ì õ¿ðòýë ºðãºíòýé áàðèëãàä
õºðñíèé æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð õàñàõ 20Ñ-îîñ áàãà áàéõàä õýðýãëýæ áîëíî.
4.4.5. Ñàëõèæóóëàõ õºíäèéí ºíäðèéã õèéöëýëèéí øààðäëàãààð õºíäèé äýõ
хөрсний гадаргуугаас дээш хучилтын бүтээцийí äîîä ò¿âøèí õ¿ðòýëõ çàéãààð àâàõ
áºãººä ýíý ¿åä ò¿¿íèé õàìãèéí áàãà óòãûã äîîðõ áàéäëààð òîãòîîíî. ¯¿íä:
1) 15 м хүртэл өргөнтэй орон сууц, олон нийтийн барилгын хөндийд
сантехникийн шугамын хоолой байхгүй тохиолдолд 0,5 м-ýýð;
2) ìºí 20 ì, ò¿¿íýýñ äýýø ºðãºíòýé äýýðõ áàðèëãà áîëîí èõ õýìæýýíèé
äóëààí ÿëãàðóóëäàã /óóðûí çóóõ, öàõèëãààí ñòàíö, õàëóóí óñ óãààëãûí
ãàçàð ãýõ ìýò/ áàðèëãóóäàä 1ì –ýýð;
3) мөн хөндийд сантехникийн шугам хоолой байрлуулсан тохиолдолд 1,2 м-
ýýð òóñ òóñ àâíà.
Áàðèëãûí õºíäèé äîòîðõ õºðñíèé ãàäàðãóóã áàðèëãûí ãàäíà ìàíààñ áîëîí óñ
çàéëóóëàõ ñóâàã òèéø ÷èãëýñýí íàëóóòàé òºëºâëºæ õàòóó õó÷ëàãàòàé õèéíý.
4.4.6. Õºðãºõ ÿíäàí áóþó ñóâãóóäûã áàéãàëèéí áà àëáàäìàë ¿ëýýëòòýéãýýð
òºëºâëºæ áîëîõ áºãººä òýäãýýðèéã õºðñºí äýýð øóóä áàéðëàñàí øàëòàé, òîì
хэмжээний талбай эзэлсэн байгууламж /онгоцны ангар, агуулах гэх мэт/ болон гүн
áèø ñóóëãàñàí ñóóðüòàé áóþó ãàçàð äýýð àñãààñ õèéæ ãàäàðãóó äýýðõ ñóóðü õèéñýí
барилга, зөөврийн/түр зуурын/ барилга байгууламжийн ул хөрсний хөлдүү байдлыг
õàäãàëàõàä õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé.
Õºðãºõ ÿíäàí õîîëîé, ñóâãóóäûã ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíãýýñ äýýø îâîéëòã¿é
том хэмхдэст болон элсэн хөрсөөр хийсэн асгаасны хэмжээнд байрлуулж нэгдсэн
öóãëóóëàõ òºõººðãèéí òèéø íàëóóòàé õèéíý. Õºðñºíä íýâòðýõ äóëààíû õýìæýýã

56
 ÁНбÄ 50-01-16

áóóðóóëàõ, àñãààñíû ºíäðèéã áàãàñãàõ çîðèëãîîð áàéãóóëàìæèéí øàëàí äîð äóëààí

òóñãààðëàã÷ õèéõ íü ç¿éòýé.
4.4.7. Áóóðèéí õºðñíèé õºëä¿¿ áàéäëûã õàäãàëàõ, óÿí öýâäýã õºðñºí äýýðõ
шугаман байгууламжийн тулгуурын даацыг дээшлүүлэх, хөлдүү хана босгох,
áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí ÿâöàä áóóðèéí õºðñíèé äóëààíû àëäàãäñàí ãîðèìûã
ñýðãýýõ áîëîí áóñàä òóñëàõ çîðèëãîîð óëèðàëààð ¿éë÷ëýõ õºðãºõ òºõººðãèéã /Ó¯ÕÒ/
áóñàä õºðãºõ òºõººðã¿¿äòýé õîñëóóëæ õýðýãëýíý.
Óÿí öýâäýã õºðñºíä ñóóðü òºëºâëºõ人 ñàëõèæóóëàõ õºíäèé áîëîí áóñàä
õºðãºõ òºõººðã¿¿ä àøèãëàëòûí ÿâöàä õºðñíèé òåìïåðàòóðûã øààðäëàãàòàé
õýìæýýíä áóóðóóëàõ íºõöºëèéã òîîöîîãîîð òîãòîîæ çóðàã òºñºëä òóñãàíà. Ñóóðèíä
òîîöîîíû à÷àà äàìæóóëàõ õóãàöààã áàãàñãàõ çîðèëãîîð óÿí öýâäýã õºðñíèé
ãàäàðãóóãèéí öàñûã öýâýðëýõ, Ó¯ÕÒ õýðýãëýõ çàìààð óðüä÷èëñàí /áàðèëãà áàðèõààñ
өмнө/ хөргөлт хийх арга хэмжээг авах хэрэгтэй.
4.4.8.Улирлын хөлдөлт, гэсэлтийн үе олон жилийн цэвдэг хөрстэй нийлдэггүй
хэсэгт буурь хөрсийг урьдчилан хөргөж хөлдөөх замаар олон жилийн цэвдэг ул
õºðñíèé äýýä ãàäàðãóóã òîãòâîðæóóëàõ áóþó äýýøë¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã çàéëøã¿é
àâáàë çîõèíî. Ýíý ¿åä ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íèéã òîîöîîãîîð òîäîðõîéëîõ áºãººä
суурийг олон жилийн цэвдэг ул хөрсний дээд гадаргуугаас доош 2 м-ýýñ áàãàã¿é
ã¿íä ñóóëãàõ õýðýãòýé. Õýðýâ òîîöîîãîîð ¿íäýñëýëòýé íü áàòëàãäâàë ñóóðèéã
гэсгэлэн ул хөрсний үед суулгахыг зөвшөөрнө/4.3.7-ã ¿ç/.
4.4.9. Хэмхдэс багатай /20 хувиас бага/ элсэн хөрс ба шаварлаг төрлийн
хатуу цэвдэг ул хөрсөнд орон сууцны ба үйлдвэрийн барилга байгууламж барихдаа
ул хөрсөнд барьцалдуулан хөлдөөж суулгасан төмөрбетон дүүжин шон суурийг
ãîëëîí õýðýãëýíý.
Уян цэвдэг буюу мөсжилт ихтэй олон жилийн цэвдэг хөрс тархсан газарт
ñóóðèéí àæëûã ÿâóóëàõàä õ¿ðýëöýýòýé ìàøèí ìåõàíèçìòàé áîë áàéãàëèéí áóóðü
äýýð òóëãóóðëàñàí áàãàíàí áîëîí áóñàä òºðëèéí ñóóðèéã õýðýãëýæ áîëíî.
4.4.10.Шон суурийг олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд суулгахдаа төслийн гүнд
íü õ¿ðòýë ºðºìäñºí öîîíîãò ñóóëãàõ àðãà õýðýãëýíý.
Энэ үед цооногийн голч шонгийн хөндлөн огтлолын хамгийн их хэмжээнээс
íààä çàõ íü 5 ñì èë¿¿ áàéõ áà öîîíîãò ä¿¿ðãýõ õºðñºí çóóðìàãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã
түүний шон суурийн хажуу гадаргуутай барьцалдаж хөлдөх бат бэх нь ул хөрстэй
áàðüöàëäàõ áàò áýõýýñ áàãàã¿é áàéõ íºõöºëèéã õàíãàæ áàéõààð áîäîæ ñîíãîæ àâíà.
Энэ зорилгоор ул хөрсний нөхцөлөөс хамааруулан шохîé-ýëñíèé áîëîí ýëñ-øàâðûí
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé çóóðìàãèéã õýðýãëýäýã.
Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд өөр бусад аргаар /өрөмдөж зоох, хөрс
гэсгээж суулгах г.м/ шон суурь суулгахыг зөвхөн тухайн барилгын талбайд
туршилтын шон суурь суулгасан үр дүнг үндэслэл бîëãîñîí òîõèîëäîëä
çºâøººðíº.
4.4.11.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд суулгасан шон суурийн тэнхлэг
õîîðîíäûí çàéã äàðààõü áàéäëààð àâíà. ¯¿íä:
Өрөмдөн цутгасан шон суурийн хувьд цооногийн голч 1 м хүртэл байвал зайг
öîîíîãèéí ãîë÷îîñ áàãàã¿éãýýð, 1 ì-ýýñ õýòðýõ ¿åä öîîíîãèéí ãîë÷èéí õýìæýýí äýýð
1 ì-ийг нэмж авна. Зураг төсөлд шон суурь суулгахад зөвшөөрөгдөх температурын
íºõöºëèéã çààñàí áàéõ ¸ñòîé.
Буурь хөрсний температур нь тооцоогоор тогтоосон утгаас их байх үед шон
ñóóðüò òºñëèéí à÷ààëàë ºãºõèéã çºâøººðºõã¿é.
4.4.12.Суурь болон суурийн дээрх холбох бүтээцийн бетоныг хөлдөлтийн
áóòðàëòàíä îðîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ, òîãòâîðûã õàíãàæ, óäààí ýäýëãýýã

57
ÁНбÄ 50-01-16

äýýøë¿¿ëýõèéí òóëä õºíäèé äýõ àãààðûí ºâëèéí òåìïåðàòóðûí õýëáýëçýëèéã

õÿçãààðëàõààñ ãàäíà ñóóðèéí äàì íуруу ба шон суурийн холбох бүтээцийг
òåìïåðàòóðûí çààäñààð çààãëàæ ñàëãàõ íýìýãäýë àðãà õýìæýý àâíà.
Õºðñíèé óëèðëûí õºëäºëò-ãýñýëòèéí ¿åä áóþó ¿¿íýýñ äýýø áàéðëàñàí
ñóóðèéí ýëåìåíò¿¿äèéã õºëäºëò òýñâýðëýõ ìàðê íü F-200-ààñ áàãàã¿é áàéõ áåòîíîîð
ã¿éöýòãýõ õýðýãòýé. Àí öàâ ¿¿ññýí áîëîí áóñàä ãàäàðãóóãèéí ºº ñýâòýé øààðäëàãà
хангахгүй угсармал шон хэрэглэхийг хориглоно. Барилгын талбайн хэмжээнд
тархсан улиралын хөлдөлт, гэсэлтийн үеийн ул хөрс нь усанд автсан буюу усаар
õàíàñàí áàéæ ¿ë áîëíî.
Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд хэрэглэх шонгийн төрөл, суулгах аргыг энэ
нормын 10 дугаар бүлэгт дурьдсан.
4.4.13. Èõ õýìæýýíèé äóëààí ÿëãàðóóëäàã, òåõíîëîãèéí íîéòîí ïðîöåññòîé
үйлдвэрлэлийн байгууламжийн шон суурийн зураг төслийн шийдэлд уурын зуух,
øàðàõ êàìåð, õàòààõ öåõèéí ò¿ëøíèé áýëòãýë õýñãèéí ºðººíèé äîîð ñàëõèæóóëàõ
ºíäºð õºíäèéòýé õèéæ ãàëëàãààíû õýñãèéã äýýø íü ºðãºæ áàéðëóóëàõààð áîäîõ
õýðýãòýé. Òåõíîëîãèéí íîéòîí àæèëëàãààòàé ºðººíä óñ òóñãààðëàã÷èéã ñàéòàð
õèéñýí øàë òºëºâëºæ õºíäèé äýõ õºðñíèé ãàäàðãóóд ослын ус алдалтыг зайлуулах
çîðèëãîòîé òóñãàé õîâèë õèéæ ºãíº.
Òåõíîëîãèéí çîðèóëàëòòàé ºíäºð òåìïåðàòóðûí ÿíäàí õîîëîéíóóä, óòàà
äàìæóóëàõ ñóâãèéã ãàçðûí òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ äýýø áàéðëóóëàõ õýðýãòýé.
4.4.14. Олон жилийн цэвдэг бууринд баганан ба áóñàä òºðëèéí ñóóðü
õýðýãëýõèéí àëü íü àøèãòàé áîëîõûã òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí òîîöîîãîîð òîãòîîíî.
Бүрэн хөлдсөн хүчтэй овойдог ул хөрсөнд суурийг суулгахдаа ул хөрсний улиралын
ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿íýýñ äîîø 1 ì-ээс багагүй гүнд оруулан төлөвлөнө. Ул
õºðñíèé ìºñæèëò ii  0,2 áàéõ ¿åä ñóóðèéí óëàí äîîð 0,2 ì-ýýñ áàãà¿é çóçààíòàé
ýëñýí äýð õèéæ ºãíº.
Ñóóðèéí çàâñðûã áóöààæ ÷èãæèõäýý ÷èéãòýé ãýñãýëýí õºðñèéã ¿å ¿åýð
íÿãòðóóëæ õèéíý.
4.4.15. Óãñàðìàë òºìºðáåòîí áàãàíàí ñóóðèéã óëàâ÷òàé á¿ðýí óãñàðìàë
òóëãóóð áîëîí àÿãàí óëàâ÷òàé òóëãóóð õýëáýðòýéãýýð õèéæ áîëíî. Óãñàðìàë
òºìºðáåòîí ñóóðèéã çàäãàé óõààñò òàâèõäàà çºâõºí ºâëèéí öàãò ã¿éöýòãýõ áà ýíý ¿åä
ñóóðèéí óëàâ÷èéã 20 ñì-ýýñ áàãàã¿é çóçààíòàéãààð òýãøèëñýí ýëñýí äýðýí äýýð
õèéíý.
¯éëäâýðèéí áàðèëãàä çàðèìäàà óãñàðìàë ãóëäìàéãààñ òîãòîõ /îâîéëòã¿é
õºðñºíä áóþó áàéãóóëàìæèéí æèíãèéí à÷ààëàë îâîéëòûí ¿éë÷ëýëýýñ õ¿ðýëöýýòýé
èõ ¿åä/ òóñãàé óãñàðìàë áåòîí ñóóðü õýðýãëýõ áà õàðèí ìàøèí òºõººðºìæèéí äîîð
äýýã¿¿ðýý õºø¿¿íýýð õîëáîãäñîí óãñàðìàë òºìºðáåòîí ðàìàí ñóóðü õýðýãëýíý.
Цөөн давхар олон нийт, хөдөө аж ахуйн барилга байгууламжид олон жилийн
цэвдэг ул хөрсөнд өрөмдмөл бетон суурь хэрэглэх боломжтой.
4.4.16. Îðîí ñóóö, ¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòòàé áàãà îâðûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæèä ø¿¿ð¿¿ëýã÷ ìàòåðèàëààð /ýëñ, òîì õýìõäýñò õºðñ, øàòñàí ÷óëóóëàã,
óóðõàéí õàÿãäàë ãýõ ìýò/ õèéñýí àñãààñàí äýýð òàâüñàí øóãàìàí áóþó ¿ðãýëæ õàâòàí
õýëáýðèéí ñóóðü õýðýãëýæ áîëíî. Àñãààñíû ºíäðèéã äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîãîîð
òîãòîîõ áºãººä 1 ì-ýýñ áàãàã¿é áàéõ ¸ñòîé. Øóãàìàí ñóóðèéí ñóóëãàëò òºëºâëºëòèéí
ò¿âøèíãýýñ äîîø 0,5 ì-ýýñ áàãàã¿é, ¿ðãýëæ õàâòàíãèéíõ 0,3 ì-ýýñ áàãàã¿é áàéõ
¸ñòîé.

58
 ÁНбÄ 50-01-16

Ýíý òºðëèéí ñóóðèóäûã óëèðëûн гэсэлтийн үед суулт үүсгэдэггүй ул хөрс

тархсан буюу байгалийн хөлдүү ул хөрсөнд улиралын гэсэлт явагдахгүй байлгаж
÷àäàõ òèéì çóçààíòàé àñãààñ õèéñýí òîõèîëäîëä õýðýãëýæ áîëíî.
4.4.17.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг барилга байгууламжийн бууринд 
зарчмаар ашиглахдаа ―байгууламж-ñóóðü-буурь‖ гэсэн системийн тооцооны үр
ä¿íãýýð òîãòîîñîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æèãä áóñ ñóóëòûã õ¿ëýýæ àâàõ ÷àäâàðûã
дээшлүүлэх бүтээцлэлийн арга хэмжээ авах /4.4.20зүйл/ болон буурийн урьдчилсан
òîîöîîíû ä¿íãýýð àâñàí áîëçîøã¿é ñóóëòûí õýìæýýã ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí
çààëòûí äàãóó òîäîðõîéëñîí õýâ ãàæèëòûí õÿçãààðûí õýìæýýòýé õàðüöóóëàõ çàìààð
áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã áàãàñãàõ áóñàä àðãà õýìæýýã /4.4.17 ç¿éë / õàìòàòãàí àâàõ
õýðýãòýé. Íýã áóþó èæ á¿ðýí àðãà õýìæýýã ñîíãîõäîî òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí òîîöîîã
¿íäýñëýíý.
4.4.18. Буурийн хэв гажилтыг багасгахын тулд:
Барилга байгууламжийг барихаас өмнө шаардлагатай гүнд хүртэл цэвдэг ул
õºðñèéã çîõèîìîë àðãààð óðüä÷èëàí ãýñãýýíý /Øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ãýññýí
õºðñèéã íÿãòðóóëàõ áóþó áýõæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâíà/. Ýíý ¿åä ãýñýëòèéí ã¿í áóþó
ãýñãýýëòèéí õ¿ðýýã 4.5.20-ûí çààëò áà 9 ä¿ãýýð õàâñðàëòûã áàðèìòëàí äóëààí-
òåõíèêèéí òîîöîîãîîð òîäîðõîéëíî.
Нэмэлт арга хэмжээ нь:
1) Мөсөөр ханасан ул хөрсийг төвлөрсөн журмаар бэлтгэсэн элс ба том
õýìõäýñò õºðñººð á¿ðýí ñîëèõ áóþó áóóðèíä õàäàí áà ãýñýõäýý áàãà
øàõàãääàã áóñàä òºðëèéí õºðñ áàéâàë òýäãýýðýýð õýñýã÷èëýí ñîëèíî.
2) Суурийг их шахагддаг ул хөрсний давхаргыг нэвтэлж хадан буюу бусад
бага шахагддаг хөрсөнд суулгахаар төлөвлөнө.
3) Барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад буурь ул хөрсниé ãýñýëòèéí
ã¿íèéã /ýíý á¿ëãèéí 4.4.19/ òîõèðóóëíà.
4) Суурь суулгалтын гүнийг нэмэгдүүлнэ.
Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã áàãàñãàõäàà äýýð äóðüäñàí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã
õîñëóóëàí õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.
Барилга байгууламжийн буурийг урьдчилан бэлтгэх шаардлага, буурь
õºðñíèé øèíæ ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ àæëûã ÿâóóëàõ àðãà ñîíãîõ áîëîí ýäãýýð àæëûí
õýìæýýã çààâàë òåõíèê-эдийн засгийн тооцоогоор тогтооно. Техник-ýäèéí çàñãèéí
òîîöîî õèéõäýý òóõàéí áàðèëãà áàðèõ òàëáàéä ÿâóóëñàí èíæåíåð-öýâäýã ñóäëàëûí
материал болон тухайн бүс нутаг, барилгын талбайг эзэмшсэний дараа инженер-
öýâäýã ñóäëàëûí íºõöºë ººð÷ëºãäºõ áàéäëûã áîäîëöîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
бүтээц, технологийн онцлог /буурь хөрсний температур, чийглэгийн горимд
íºëººëºõ¿éö äóëààí ÿëãàðóóëàõ îíöëîã/äýýð ¿íäýñëýíý.
4.4.19. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг гэсгээхэд хамгийн тохиромжтой аргууд
ãýâýë:
1) õºðñºíä øóðãóóëñàí õîîëîéãîîð õàëóóí óñ /óóð/ øàõàõ çàìààð ãýñãýýäýã
óñàí ãýñãýýëò;
2) õºðñºíä öàõèëãààí ã¿éäýë äàìæóóëàõ çàìààð ãýñãýýäýã öàõèëãààí
ãýñãýýëò;
3) öîîíîãò áàéðëóóëñàí äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýð õºðñèéã ãýñãýýõ àðãà. Ýíý
¿åä áèò¿¿ ñèñòåìýýð áàéðëóóëñàí õîîëîéãîîð õàëóóí óñ, õèé äàìæóóëàõ
замаар буюу халаах цахилгаан элементийн тусламжтайгаар гэсгээдэг.
Олон жилийн цэвдэг хөрсийг гэсгээх аргыг сонгохдоо хөрсний төрөл, гэсгээх
àæëûí õýìæýý, ãýñãýýõ ã¿í, òàëáàé, çýðãýëäýý ººð áàéãóóëàìæ áàéðëàñàí ýñýõ,

59
ÁНбÄ 50-01-16

òóõàéí áàðèëãûí àæëûã ã¿éöýòãýõ õóãàöàà, òåõíèêèéí áîëîìæ /öàõèëãààí ýíåðãè,

óóð, óñ, òºõººðºìæ çýðýã áàéãàà ýñýõ/ çýðãýýñ õàìààðàí ã¿éöýòãýíý.
Олон жилийн цэвдэг хөрсийг гэсгээх явöàä òýäãýýð íü õóâèéí æèíãèéíõýý
¿éë÷ëýëèéí äîð íÿãòàðäàã. Ãýññýí õºðñíèé áàò áýõèéí áà ñóóëòûí ¿ç¿¿ëýëòèéã
åðäèéí ãýñãýëýí õºðñíèéõººð /ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð/ òîäîðõîéëíî.
Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí ÿâöàä áóóðèéí ãýñýëòèéí ã¿íèéã
òîõируулах зорилгоор ул хөрсний гадаргууд дулаан тусгаарлалт хийх, суурийн
äýðãýä öàõèëãààí õàëààãóóð /õàëààã÷ óòñàí øóãàì/ òàâèõ çýðýã àðãà õýìæýýã çóðàã
òºñºëä òóñãàõ õýðýãòýé.
4.4.20.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг урьдчилан гэсгээж бууринд ашиглах
áàðèëãà байгууламжийн доорх ул хөрсийг урьдчилан гэсгээх шаардлагатай хамгийн
áàãà ã¿í, ãýñãýýëòèéí ãàäíà õ¿ðýýã òîäîðõîéëîõîîñ ãàäíà ãýñãýýõ àðãûã òîãòîîõ
õýðýãòýé.
Буурь хөрсийг урьдчилан гэсгээх гүний хэмжээ буюу хөлдүү ул хөрсийг тусгай
áýëòãýæ ãýñãýýñýí õºðñººð ñîëèõ ã¿íèéã áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîíû ¿ð ä¿íãýýð
тодорхойлно. Ул хөрсийг урьдчилан гэсгээх буюу түүнийг солих хэсэг газрын хүрээг
барилга байгууламжийн хүрээнээс гадагш урьдчилан гэсгээх ба солих ул хөрсний
¿åèéí çóçààíû õàãàñòàé òýíö¿¿ çàéã íýìñýí õýìæýýãýýð àâàõ õýðýãòýé. ̺í
ò¿¿í÷èëýí ñàíòåõíèêèéí øóãàì ñ¿ëæýýíèé îðîëò, ãàðàëòûí õýñýãò õºðñèéã
óðüä÷èëàí ãýñãýýõ àðãà õýìæýý àâíà.
Буурийн тооцоогоор батлагдсан тохиолдолд суурийн доорх олон жилийн
цэвдэг ул хөрсийг зөвхөн суурийн улны хэсэгт /барèëãà áàéãóóëàìæèéí á¿õèé ë
òàëáàé äîîð á¿ðýí ãýñãýýëò õèéõèéí îðîíä/ óðüä÷èëàí ãýñãýýæ áîëíî.
4.4.21. Буурийн их хэмжээний болон жигд бус суултанд барилга
байгууламжийн ажиллах чадварыг бэхжүүлэх арга хэмжээг бүтээцийн хөшүүн ба уян
схемээр хэрэгжүүлнэ. Àëü ÷ òîõèîëäîëä áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã òºëºâëºõ人
áàéãóóëàëò äýýð õàíûí òýíõëýã íü õóãàðàëòã¿é, ãåîìåòðèéí õýëáýðèéí õóâüä ýíãèéí
áàéõààð áîäîõ õýðýãòýé.
4.4.22. Барилга байгууламжийн бүтээцийн их хэмжээний болон жигд бус
ñóóëòûã õ¿ëýýæ àâàõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõäýý:
1) äàâõàð áîëãîíä õó÷èëòòàé õîëáîñîí òºìºðáåòîí áîëîí àðìàòóðòàé
тоосгон бүс хийх, бүтээцийг ялангуяа дөр ханын арматурыг хүчитгэх,
õó÷èëòûí óãñàðìàë ýëåìåíòèéí õîëáîîñ öóòãààñûã õ¿÷èòãýõ, ñóóðü çîîðèéí
даацын бүтээцийг õ¿÷èòãýõ, öóòãàìàë, óãñàðìàë-цутгамал суурь, хэрээсэн
øóãàìàí áà õàâòàí ñóóðü õýðýãëýõ, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã òóñäàà
õýñã¿¿äýä íýìæ õóâààõààð òºëºâëºõ, áàðèëãûí õî¸ð ¿ç¿¿ðèéí õàíàíààñ
ò¿¿íèé 1,0-1,5b ºðãºíòýé òýíöýõ çàéíä ñóóëòûí /òóñäàà õýñã¿¿äèéí
òîîöîîíы хазайлтаас хамааруулан тогтоосон өргөнтэй/ заадас гаргах,
áàðèëãûí òóñäàà õýñãèéí õ¿ðýýíä ¿ðãýëæèëñýí äàãóó äààöûí õàíà õýðýãëýõ
çýðýã àðãà õýìæýý àâ÷ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áàò áýõ îðîí çàéí åðºíõèé
õºø¿¿í ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëíý.
2) уян болон салангад тусдаа бүтээц /энэ нь технологийн шаардлага хангаж
байгаа бол/ хэрэглэх, барилга байгууламжийн бүтээц, технологийн
òºõººðºìæèéã òýãøèòãýõ áîëîìæèéã õàíãàõ çàìààð áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
óÿí áàéäàë áà õàðèìòãàé ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëíý.
Ýíý ç¿éëä äóðüäñàí àðãà õýìæýýã çóðàã òºñºë çîõèîæ áàéãàà áàðèëãûí
òàëáàéí îíöëîã, òîäîðõîé íºõöºëä òîõèðóóëàí íýã á¿ð÷èëýí áóþó õîñëóóëàí
õýðýãëýõèéã çºâøººðíº. Áóóðèéí èõ õýìæýýíèé æèãä áóñ õýâ ãàæèëòûã õ¿ëýýí àâàõàä
зориулан бүтээцийг бэхжүүлэхдээ аль ч тохиолдолд гарцуудын тооцооны зай

60
 ÁНбÄ 50-01-16

õýìæýý, ã¿¿ðýí ºðã¿¿ð, òàòàíãèéí õîîðîíäûí çàéã õàäãàëæ òîõèðóóëàõààñ ãàäíà

òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíã áóóðèéí áîëîìæèò ñóóëòûã áîäîëöîí òîãòîîõ ¸ñòîé.
Бүтээцийн хөшүүн бүдүүвчийг үндсэндээ сараалжин биш ба олон давхар сараалжин
áàðèëãà áàéãóóëàìæèä õýðýãëýõýýñ ãàäíà ãàçàð õºäëºëèéí à÷ààëëûã õ¿ëýýí àâàõàä
зориулан барилга байгууламжийн бүтээцийг бэхжүүлэхээр авсан арга хэмжээтэй
õîñëóóëñàí òîõèîëäîëä òîì õàâòãààëæèí õàíàòàé áàðèëãàä ÷ õýðýãëýæ áîëíî.
Бүтээцийн уян бүдүүвчийг давхар биш сараалжин бүтэцтэй барилгад õýðýãëýõ
íü õàìãèéí áîëîìæòîé áàéäàã. Ýíý ¿åä óÿí áàéäàë áà õàðèìòãàé ÷àíàðûã
дээшлүүлэхийн тулд барилгын бүтээцийн элементүүдэд түүний ашиглалтын
øààðäëàãûã çºð÷èõã¿éãýýð õàðèëöàí øèëæèõ áîëîìæèéã õàíãàõ íóãàñàí õîëáîîñòîé
хэсэглэл төлөвлөх хэрэгтэй. Бүтэцийин ийм загварын схемийг газар хөдлөлийн
ðàéîíä áàðèõ áàðèëãàä õýðýãëýæ áîëîõã¿é.
4.4.23. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг гэсгээх аргыг /цахилгаанаар, усаар
ãýñãýýõ ãýõ ìýò/ õºðñíèé æèæèã õýñã¿¿ä óãààãäàõã¿é áàéõ, óðüä÷èëàí ãýñãýýõ ÿâöàä
õºðñíèé õóâèéí жингийн үйлчлэл дор буурь хөрс нь аль болох бүрэн суулт үзүүлэх
áîëîìæèéã õàíãàæ áàéõààð áîäîæ ñîíãîõ õýðýãòýé.
4.4.24. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí ÿâöàä ãýñýæ áàéãàà áîëîí
óðüä÷èëàí ãýñãýýñýí õºðñèéã áóóðèíä àøèãëàõäàà äàðààõü àðãà õýìæýýã àâíà.
¯¿íä:
1) бүтээцлэлийн хөшүүн бүдүүвчтэй барилга, байгууламжид шугаман суурь,
ò¿¿í÷èëýí áóóðèíä æèãä áóñ ñóóëòààñ ¿ç¿¿ëýõ õ¿÷äýëèéã õ¿ëýýæ àâàõ
хэрээсэн шугаман ба хавтан суурь хэрэглэхээс гадна урьдчилан гэсгээж
нягтруулсан хөрсөнд баганан ба шон суурь хэрэãëýæ áîëíî.
2) Бүтээцлэлийн уян бүдүүвчтэй барилга байгууламжид баганан суурь
хэрэглэх ба урьдчилан гэсгээж нягтруулсан хөрсөнд шон суурь хэрэглэнэ.
4.4.25. Áóóðèíä èõ áóñ ìºñæèëòòýé õàäàí áóþó áàãà øàõàãäàëòàé òîì
хэмхдэст ул хөрс, нягт элсэн ул хөрс тархсан тохиолдолд баганан суурь, тулц шон,
øîí ñóóðü õýðýãëýõ áà áåòîíû áàò áýõ, õºëäºëò òýñâýðëýõ ÷àäâàðûã çóðàã òºñºëä
тусгасан хугацаанд нь хангаж чадсан нөхцөлд өрөмдмөл бетон тулгуур, өрөмдмөл
цутгамал шон суурийг тус тус хэрэглэж болно.
4.4.26. Олон жилийн хөлдүү ул хөрсийг бууринд  çàð÷ìààð àøèãëàõ ¿åä
ñóóðü ñóóëãàëòûí õàìãèéí áàãà ã¿í d min -ã ýíý á¿ëãèéí 10 äóãààð õàâñðàëòààð
òîäîðõîéëñîí óëèðàëûí ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿í d th -ýýñ õàìààðóóëàí 4.1 õ¿ñíýãòýýð
àâíà.
Õýðýâ áóóðü õºðñ íü îâîéëòã¿é áîë /ýíý íîðìûí 5 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûã ¿ç/
ñóóðèéã óëèðàëûí ãýñýëòèéí á¿ñýä ñóóëãàæ áîëíî.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.1
Ñóóðü ñóóëãàëòûí õàìãèéí áàãà
Ñóóðèóä
ã¿í d min , ì
Шон сууриас буñàä á¿õ òºðëèéí ñóóðèíä d th  1
Барилга байгууламжийн шон сууринд d th  2
Гүүрийн тулгуурын шон сууринд d th  4
Àñãààñàí äýýð áàðüñàí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
áóþó ò¿ð çóóðûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí Íîðì÷ëîãäîõã¿é
ñóóðèíä

61
ÁНбÄ 50-01-16

4.4.27. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд  çàð÷èìààð àøèãëàõ

òîõèîëäîëä ñóóðü ñóóëãàëòûí õàìãèéí áàãà ã¿í d min - ã ýíý á¿ëãèéí 10 äóãààð
хавсралтаар тодорхойлсон ул хөрсний улиралын хөлдөлтийн тооцоонû ã¿í d f áà
áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí äîîðõ õºðñíèé ãýñýëòýýñ ¿¿ñýõ óñíû ò¿âøèíãýýñ
õàìààðóóëàí ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûã áàðèìòëàí òîãòîîíî.
4.4.28. Олон жилийн цэвдэг ул хөрс тархсан нутаг дэвсгэрт барих барилгын
ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íèéã òîãòîîõäîî ýíý íîðìûí 5 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûí äàãóó
ñóóðèéí òîãòâîðûã îâîéëòûí õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëä òîîöîîëæ øàëãàõ ¸ñòîé.

4.5. Олон жилийн öýвдýг õºðсºн дýõü бóóðü, сóóðийн òооöоо

4.5а.Еðºнõий заалò
4.5.1.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд барих барилгà áàéãóóëàìæèéí áóóðü
ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî ñòàòèêèéí áà äóëààí òåõíèêèéí òîîöîî õèéõ ¸ñòîé.
Энэ тооцоог үйлдэхдээ зураг төсөлд тусгасан олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг
áóóðèíä àøèãëàõààð ñîíãîñîí çàð÷èì, áóóðü áîëîí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
äóëààíû áà механикийн харилцан үйлчлэлийг бодолцож үзнэ.
4.5.2. Áóóðü, ñóóðèéã õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëä õÿçãààðûí õî¸ð òºëºâ áàéäëààð
òîîöíî. ¯¿íä:
1) õÿçãààðûí íýãä¿ãýýð òºëºâ áàéäàë áóþó äààöààð;
2) хязгаарын хоѐрдугаар төлөв байдал буюу бүтээц ба буурийн ашиглалтын
õýâèéí àæèëëàãààã õ¿íäð¿¿ëñýí, òýäãýýðèéí óäààí ýäýëãýýã áóóðóóëàõ
áàéäàëä îðóóëñàí õýâ ãàæèëòààð /ñóóëò, õàçàéëòààð/, òºìºðáåòîí
бүтээцийн элементийн хувьд ан цав тэсвэрлэлтээр тус тус тооцоолдог.
4.5.3.Áóóðèéã õÿçãààðûí òºëºâ áàéäëààð òîîöîîëîõäîî ò¿¿íèé äààö áîëîí
áîëçîøã¿é õýâ ãàæèëòûã õºðñíèé òåìïåðàòóðûí ãîðèìûã áîäîëöîí, õàðèí  çàð÷èì
õýðýãëýñýí òîõèîëäîëä à÷ààíû ¿éë÷ëýëèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà, õºðñíèé ðåîëîãè
øèíæ ÷àíàðûã áîäîëöîí ¿çýæ òîäîðõîéëíî.
Ñóóðèéã /ñóóðèéí ìàòåðèàëààñ õàìààðóóëàí/ бүтээцийн элементийнх нь
õóâüä çàéëøã¿é òîõèîëäîëä çýâðýëò-èëýãäëýýñ, ìîäûã ºìõðºëòººñ õàìãààëæ áåòîí,
төмөрбетон болон модон бүтээцийн зураг төсөл зохиох барилгын холбогдох нормын
çààëòóóäûã ìºðäºíº.
4.5.4. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ñóóðü áîëîí òýäãýýðèéí òóñäàà ýëåìåíò¿¿äýýñ
áóóðèíä äàìæóóëàõ à÷àà, ¿éë÷ëýëèéã ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð
òîãòîîíî.
Õýðýâ õºðñ õàòóó öýâäýã áàéäàëä îðøèæ áàéâàë 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòàä
íýìýëò áîëãîæ áóóðèíä èðýõ à÷ààã òîäîðõîéëîõäîî òýäãýýðèéã ñóóðèàñ äýýøèõ
бүтээцээр дамжих хувиарлалтыг үл тооцон олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд
 зарчмаар ашиглах үе дэх барилга байгууламжийн статик схемтэй уялдуулан авна.
 çàð÷ìààð àøèãëàñàí áóóðü õºðñºíä äàìæóóëàõ à÷ààã ýíý íîðìûí 2 äóãààð
á¿ëãèéí çààëòûí äàãóó áàðèëãà áà ñóóðü, ñóóðü áà áóóðèéí õàìòûí àæèëëàãààíû
íºõöºëººñ ¿íäýñëýí òîîöîîãîîð òîäîðõîéëíî.
Áóóðèéí òîîöîîíä áîäîëöîõ à÷àà ¿éë÷ëýëèéã ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí
2.2.2. çààëòààð òîäîðõîéëíî.
4.4.4. Áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí ÿâöàä áóóðèéí ãýñýëòèéã çºâøººð÷ çóðàã
төсөл зохиосон үед ул хөрсний нягтралтын суулттай уялдсан үйлчлэлийг урт
õóãàöààíû ¿éë÷ëýëä õàìààðóóëàõ áºãººä õàðèí áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí ÿâöàä
áóóðü õºðñíèé òåìïåðàòóð-÷èéãëýãèéí ãîðèì çóðàã òºñºëä çààñíààñ ººð÷ëºãäñºíèé

62
 ÁНбÄ 50-01-16

óëìààñ áîëçîøã¿é ãýñýëò ÿâàãäàæ íýìýëò ñóóëò ¿¿ñãýõòýé óÿëäñàí ¿éë÷ëýëèéã

îíöãîé à÷ààëàëä õàìààðóóëíà.
4.5.5. Буурийн бүх тооцоонд ул хөрсний шинж чанарын тооцооны утгыг 2
дугаар бүлгийн /2.1/ томъѐогоор тодорхойлох бөгөөд энд хөлдүү ул хөрсний хуâüä:
 g -õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð.
Энэ үед хөлдүү ул хөрсний илтгэлцлийн магадлалыг даацын болон хэв гажилтын
òîîöîîíä 0,85-ààð, ã¿¿ðèéí òóëãóóðò 0,9-òýé òýíö¿¿ãýýð, ãýñýæ áàéãàà áà ãýññýí
õºðñíèé õóâüä ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûí äàãóó àâ÷ áîëíî.

4.5б.Олон жилийн öýвдýг óл õºðсийг I заð÷мааð аøиглаõ

¿å äýõ áóóðü, ñóóðèéí òîîöîî
4.5.5.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг  çàð÷ìààð àøèãëàõ ¿åä áóóðèéí
òîîöîîã õÿçãààðûí òºëºâ áàéäëààð ã¿éöýòãýõäýý:
хатуу хөлдүү õºðñºíä – äààöààð;
уян хөлдүү хөрс, мөсжилт ихтэй олон жилийн цэвдэг хөрс, газрын доорх
ìºñíèé õóâüä äààö áà õýâ ãàæèëòûí àëü àëèíààð íü òîîöíî.
4.5.6.Буурь хөрсний даах чадварыг /хязгаарын нэгдүгээр төлөв байдлаар/
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîîöîîëíî.
F  Fu  n /4.1/
¯¿íèé:
F - суурийн жин болон баганан суурийн хувьд түүний шатлалын дээрх
õºðñíèé æèíã îðîëöóóëñàí à÷ààíû õàìãèéí òîõèðîìæã¿é õîñëîëîîñ
áóóðèíä äàìæèõ òîîöîîíû à÷àà;
Fu - ýíý á¿ëãèéí 4.5.8-ын заалтаар тодорхойлох буурийн даац буюу
хязгаарын ачаа;
 n - áàéãóóëàìæèéí òºðºë, àíãèëëààñ õàìààðóóëàí ýíý íîðìûí 2 äóãààð
бүлгийн заалтаар, шон суурийн хувьд 10 дугаар бүлгийн заалтаар
áàéãóóëàìæèéí çîðèóëàëòòàé óÿëäóóëàí àâàõ íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð.
4.5.7. Áàãàíàí ñóóðèéí áóóðèéí äààöûã ýíý á¿ëãèéí 4.5.8-д заасны дагуу, шон
ñóóðèéí áóóðèéí õóâüä 4.5.8-ûí çààëòààð áóþó 4.5.13-т заасны дагуу явуулсан шон
суурийн хээрийн туршилтын өгөгдлөөр тогтооно.
Ганц шонгийн даацыг тодорхойлох аргыг сонгох ба түүнийг турших ажлын
õýìæýý, çàéëøã¿é áàéäëûã áóóðü ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîñîí áàéãóóëëàãà íü
тогтоох бөгөөд барилгын талбайн ул хөрсийг судлах хөтөлбөрт тусгасан байх ѐстой.
4.5.8. Босоо ачаалалтай дүүжин шон ба áàãàíàí ñóóðèéí äààöûã /õÿçãààðûí
ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷/ äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
 n

Fu   t  c  RA   Raf ,i Aaf ,i  /4.2/
 i 1 
¯¿íèé:
 c - ýíý á¿ëãèéí 4.5.9 çààëòààð àâàõ áóóðü õºðñíèé àæèëëàõ íºõöºëèéí
èëòãýëö¿¿ð;
 t - гаднах агаарын санамсаргүй тохиолдлын өөрчлөлттэй холбогдон ул
хөрсний температурын өөрчлөлтийг бодолцох коэфифиент, Н
хавсралтын дагуу тодорхойлно.
n - тооцооны бүдүүвч дээр буурийн хөлдүү ул хөрсийг хуваасан үеийн тоо;

63
ÁНбÄ 50-01-16

R - шонгийн үзүүр доорх буюу баганан суурийн улан доорх хөлдүү ул

õºðñºíä èðýõ òîîöîîíû äàðàëò, êÏà /êãõ/ ñì2/. Ýíý á¿ëãèéí 7 äóãààð
хавсралтаар авна. Шон суурийн буурийн хувьд R -èéã òîãòîîõäîî
олон жилийн цэвдэг ул хөрсөн дэх шонгийн үзүүр байгаа Z ã¿íèé
õºðñíèé TZ - òåìïåðàòóðò /4.5.10/ õàðãàëçàõ óòãààð ñîíãîæ àâíà. Õàðèí
Z ã¿íä ñóóëãàñàí áàãàíàí ñóóðèéí áóóðèéí õóâüä R -ыг олон жилийн
öýâäýã õºðñíèé Tm òåìïåðàòóðò /4.5.10/ õàðãàëçàõ óòãààð òîãòîîíî.
A - баганан суурь ба шонгийн ул хөрсөнд суурилах талбай, см2. Öóë
огтлолтой шон суурийн хувьд түүний хөндлөн огтлолын буюу үзүүрийн
ºðãºñºëòèéí òàëáàéãààð, í¿õòýé шон суурийн хувьд түүний хөндийг элс-
цементэн зуурмаг буюу хөрсөөр шонгийн голчийг 3 дахин авснаас
багагүй өндөрт дүүргэсэн үеийн шонгийн хөндлөн огтлолын бохир
òàëáàéãààð òîãòîîíî.
Raf ,i - хөлдүү ул хөрс буюу хөрсөн зуурмаг суурийн гадаргóóãààð áàðüöàëäàí
õºëäºæ øèëæèñõèéëò ÿâàãäàõàä ¿¿ñýõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, êÏà/êãõ/
ñì2/, үүнийг олон жилийн цэвдэг ул хөрсний i äóãààðòàé ¿åèéí äóíä
цэгт энэ бүлгийн 7 дугаар хавсралтаар тогтооно. Шон суурийн буурийн
õóâüä Raf ,i -г олон жилийн цэвдэг ул хөрсний дээд гадаргуугаас доош Z
ã¿íä îðøèõ i дугаартай ул хөрсний үеийн дунд хэсэгт хөрсний TZ
òåìïåðàòóðò /4.5.10/ õàðãàëçàõ óòãààð òîãòîîíî. Áàãàíàí ñóóðèéí
áóóðèéí õóâüä Raf .i -г олон жилийн цэвдэг ул хөрсний дээд гадаргуугаас
доош суурийн доод шаталгааны дунд хэсэг хүртэлх зайтай тэнцүү Z
ã¿íä õºðñíèé Tm òåìïåðàòóðò /4.5.10/ õàðãàëçàõ óòãààð àâíà.
Aaf ,i - Шон суурийн хувьд олон жилийн цэвдэг ул хөрсний i дүгээр үе шон
ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóòàé áàðüöàëäàæ õºëäºõ ãàäàðãóóãèéí òàëáàé
áóþó áàãàíàí ñóóðèéí õóâüä ñóóðèéí äîîä øàòàëãààòàé áàðüöàëäàæ
õºëäºõ ãàäàðãóóãèéí òàëáàé, ñì2.
Нэгэн төрлийн олон жилийн цэвдэг ул хөрсний хувьд дүүжин шон суурийн /буурийн/
äààöûã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
 
Fu   c RA  Raf  Aaf /4.3/
¯¿íèé:
R, Raf -шон суурийн үзүүр доорх хөлдүү ул хөрсний тооцооны даралт ба хөрс
ñóóðèéí ãàäàðãóóòàé áàðüöàëäàí õºëäºæ õàæóó ãàäàðãóóãààð
øèëæèñõèéëò ÿâàãäàõàä ¿¿ñýõ ýñýðã¿¿öýë, êÏà /êãõ/ñì2/. Ýäãýýðèéã ýíý
á¿ëãèéí 4.5.10-ä çààñíààð òîäîðõîéëñîí õºðñíèé òåìïåðàòóð TZ ( R -èéí
õóâüä ), Te  ä ( Raf -èéí õóâüä) õàðãàëçóóëàí 7 äóãààð õàâñðàëòààð àâíà.
Ýíä:
Te  олон жилийн цэвдэг ул хөрсний дээд гадаргуугаас доош шон суурийн
үзүүр хүртэлх гүний хэмжээнд харгалзуулан тодорхойлсон олон жилийн
цэвдэг ул хөðñíèé òýíö¿¿ëýã÷ äóíäàæ òåìïåðàòóð;
 c , A; Aaf - /4.2/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë.
Улиралын гэсэлтийн үеэс доош орших гэсгэлэн ул хөрсийг нэвтэрч өнгөрөх
дүүжин шон суурийн даацыг тодорхойлохдоо энэ бүлгийн 4.5.9-èéí çààëòààð

64
 ÁНбÄ 50-01-16

àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ðèéã àâ÷ íîðìûí 10 äóãààð á¿ëãèéí äàãóó ýíýõ¿¿

гэсгэлэн хөрсний хүрээнд шонгийн хажуу гадаргуугийн эсэргүүцлийг тогтоохыг
çºâøººðíº.
Òàéëáàð:
1. /4.2/ òîìú¸îíû õî¸ðäóãààð ãèø¿¿íýýð õºðñíèé õºëäºëòèéí áàðüöàëäàëò
íü òîäîðõîéëîãäîõ áàãàíàí ñóóðèéí áóóðèéí äààöûã òîîöîîëîõäîî çóðàã
òºñºëä òóñãàñíû äàãóó ñóóðèéí óõààñûí çàâñðûã ÷èéãòýé õºðñººð
áóöààæ ÷èãæèõ ¿åèéí íºõöºëèéã áîäîëöîõ õýðýãòýé.
2. ̺ñæèëò íü ii  0,2 áàéõ õºðñºíä áàãàíàí ñóóðü áóþó ºðºìäºæ ñóóëãàõ
шон суурийн доор ул хөрсний төр뺺ñ õàìààðàëã¿é 20 ñì-ýýñ áàãàã¿é
çóçààíòàé ýëñýí äýâñãýð õèéõ ¸ñòîé.
3. Óл хөрсийг урьдчилан гэсгээж суулгасан буюу хөрсөн зуурмагаар
дүүргэсэн цооногт суулгах модон шонгийн хувьд түүний сугаралт буюу
îâîéëòûã àðèëãàñàí òîõèîëäîëä /4.2/ áà /4.3/ òîìú¸îí äàõü R  A
үржвэрийг оролцуулан тооцоолж болно.
4.5.9. Áóóðèéí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  c - г ул хөрсний температур,
ñóóðü áàðèõ òåõíîëîãèîñ õàìààðóóëàí 4.2 õ¿ñíýãòýýð àâíà. Õ¿ñíýãò 4.2-ò
òýìäýãëýñýí T0 íü ýíý á¿ëãèéí 4.5.10 äóãààð çààëòûí äàãóó èíæåíåð õàéãóóëûí
өгөгдлөөр тодорхойлогдох олон жилийн цэвдэгул хөрсний температур.
Õ¿ñíýãò 4.2-ò ¿ç¿¿ëñýí  c èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã ñóóðèíä èðýõ á¿ðýí à÷àà F -ã
òîãòìîëáà óäààí õóãàöààíû ò¿ð à÷ààíû íèéëáýð F1 õàðüöóóëñàí õàðüöààòàé
ïðîïîðöèîíàëààð èõýñãýæ àâàõ áºãººä ýíý íü 1,2 äàõèí õýìæýýíýýñ èõ áàéæ
áîëîõã¿é. Óäààí õóãàöààíû à÷ààíû ò¿ð à÷ààíä ýçëýõ õóâü õýìæýýã à÷àà ¿éë÷ëýëèéí
íîðì ÁÍáÄ 2.01.07.90-èéí çààëòààð òîãòîîíî. Ýíý ¿åä öàñíû à÷ààíä ýçëýõ óäààí
õóãàöààíû à÷ààíû õóâü õýìæýýã ò¿¿íèé íîðìàòèâ óòãûí õàãàñòàé òýíö¿¿ãýýð àâàõ áà
õàðèí F1 - èéã òîäîðõîéëîõ ¿åä ñàëõèíû à÷ààíä óäààí õóãàöààíû à÷ààíû ýçëýõ õóâü
õýìæýýã îðîëöóóëàõã¿é.
Àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýë¿¿ð  c - ýýð äààöàä íºëººëºõ äàðààõ õ¿÷èí
ç¿éëèéí íºëººëëèéã áîäîëöîí ¿çýõ ¸ñòîé. ¯¿íä:
- Áàðèëãûí àæëûã ã¿éöýòãýõ àðãààñ øàëòãààëàí ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóä
ýðã¿¿ëæ ÷èãæñýí õºðñíèé íÿãò, ÷èãæýýñèéí ÷àíàð, õºðñ ñóóðèéí õàæóó
ãàäàðãóó õî¸ðûí çàâñàðã¿é ÷èãæèãäñýí áàéäàë;
- Õºрсний температураас хамаарах ул хөрсний механик шинж чанарын
òîãòâîðæèëò;
- Ул хөрсний улиралын гэсэлтийн гүн болно.
4.5.10. Ул хөрсний тооцооны температур Tm , Tz áà Te -ã ãàçðûí ãàäàðãóó äýýðõ
дулааны солилцооны нөхцөл жиëèéí õóãàöààíä ººð÷ëºãäºõ áàéäàë, áàéãóóëàìæèéí
õýëáýð, îâîð õýìæýý, áàéãóóëàëò äýýðõ ñóóðèéí áàéðøèë, ñóóëãàëòûí ã¿í áîëîí
буурийн хөрсийг хөлдүү хэвээр хадгалахаар сонгож авсан арга, барилга,
байгууламжийн дулааны горим зэргээс хамааруулан байгууламж олон жилийн
öýâäýã õºðñòýé õàðèëöàí ¿éë÷ëýëöýõ äóëààíû ¿éë÷ëýëèéí àíàëèòèê áà òîîí
òîîöîîãîîð òîäîðõîéëíî.
Áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû òåìïåðàòóðûã òîäîðõîéëîõîîð ñîíãîæ àâñàí àðãàà
зураг төсөлд заах ѐстой. Салхижуулах хүйтэн хөндийтэй байгууламжийн шон,
áàãàíàí áà áóñàä òºðëèéí ñóóðèóä, ã¿¿ðèéí òóëãóóð áîëîí àñãààñàí äîîðõ
õîîëîéãîîñ áóñàä äàìæóóëàõ õîîëîé, öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàì, àíòåíò-öàìõàãàí

65
ÁНбÄ 50-01-16

áàéãóóëàìæèéí òóëãóóð äàõü õºðñíèé òîîöîîíû òåìïåðàòóð Tm , Tz áà Te -ã äàðààõ

òîìú¸îíóóäààð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
Õ¿éòýí õºíäèéòýé áàéãóóëàìæèéí áóóðèíä:
Áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí äóíä õýñãèéí äîîð:
 
Tm, z ,e  T0  Tbf   m, z ,e  T0  T0 K   Tbf /4.4/
Áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí çàõûí õýñãèéí äîîð:
 
Tm, z ,e  T0  Tbf   m, z ,e  T0  T0   0,5 ò , z ,e  K 2   Tbf /4.5/
Áàéãóóëàìæèéí áóëàíãèéí õýñãèéí äîîð:
 
Tm, z ,e  T0  Tbf   m, z ,e  T0  T0  0,75 m, z ,e  K3   Tbf /4.6/
Öàõèëãààí äàìæóóëàõ õîîëîé, àíòåíò-öàìõàãàí áàéãóóëàìæèéí áîëîí äàìæóóëàõ
õîîëîéí òóëãóóðûí áóóðèíä:
 
Tm, z ,e  T0  Tbf   m, z ,e Kts  Tbf /4.7/
¯¿íèé:
T0 - буурь хөрсний температурыг 4.5.12-ûí çààëòààð ñàëõèæóóëàõ õºíäèéí
òåìïåðàòóðûí ãîðèìîîñ øààðäëàãàòàé õýìæýýíä áóóðóóëàõ áîëîí
хамааруулан тодорхойлох байгууламжийн буурин дахь олон жилийн
öýâäýã õºðñíèé ãàäàðãóó äýýðõ æèëèéí äóíäàæ òîîöîîíû òåìïåðàòóð, oÑ;
Tbf - 6 äóãààð õàâñðàëòààð òîäîðõîéëîõ õºðñíèé õºëäºæ ýõëýõ òåìïåðàòóð,
o
Ñ;
T0 - íóòàã äýâñãýðèéí ýçýìøèõ ÿâöàä ò¿¿íèé ººð÷ëºãäºõ áàéäëûã áîäîëöîí
үзэж хайгуулын өгөгдлөөр тодорхойлох олон жилийн цэвдэг хөрсний
æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð, oÑ;
 
 m ,  z áà  e  Z C f  f , C 0,5 Ö 0,5 ¿ç¿¿ëýëòèéí óòãààñ õàìààðóóëàí 4.3 õ¿ñíýãòýýñ
àâàõ áóóðü õºðñíèé òåìïåðàòóðûí óëèðëûí ººð÷ëºëòèéí èëòãýëö¿¿ð, Ýíä
Z - олон жилийн цэвдэг хөрсний гадаргуугаас дооших гүн, м;
Cf - ýçýëõ¿¿íèé äóëààí áàãòààìæ, Äæ /ì3oC/êêàë/ì3 oC/;
f - хөлдүү хөрсний дулаан дамжуулалт, Вт /м îÑ /êêàë/ì öàã îС/. Эдгээрийг
6 äóãààð õàâñðàëòààð òîãòîîíî.
K 2 áà K 3  Z B áà L B õàðüöààíààñ õàìààðóóëàí 4.5 õ¿ñíýãòýýð àâàõ
áàéãóóëàìæèéí äóëààíû íºëººëëèéí èëòãýëö¿¿ð;
L, B - áàéãóóëàìæèéí óðò áà ºðãºí, ì;
K ts - ñóóðèéí òºðºë, ñóóëãàëòûí ã¿í Z -ýýñ õàìààðóóëàí 4.4 õ¿ñíýãòýýð àâàõ
øóãàìàí áàéãóóëàìæèéí ñóóðü áîñãîõ ¿åä ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí íºõöºëèéí
ººð÷ëºëòèéí äóëààíû íºëººëëèéí èëòãýëö¿¿ð.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.2
Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөн дэх
ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íèé äàðààõü
утганд харгалзах ажлын нөхцөлийн
Ñóóðèóä èëòãýëö¿¿ð -  c
2 ì-ýýñ áàãà 2 ì áóþó ò¿¿íýýñ
èõ
өрөмдмөл, зоомол, шууд суулгах шон - 1,1

66
 ÁНбÄ 50-01-16

суурь
ºðºìäìºë, çîîìîë, çîîìîë áà õàìãààëàëòòàé
цооногт суулгах шон сууринд, ул хөрсний 1,2 1,2
òåìïåðàòóð T0  2o C áà ò¿¿íýýñ áàãà áàéõ ¿å
1,1 1,1
äýõ áàãàíàí ñóóðèíä ìºí T0  2o C áàéõàä
1
4.5.11. Суурийг ачаалах эгшин дэх олон жилийн цэвдэг тогтоцтой ул
õºðñíèé òåìïåðàòóðûã áàéãóóëàìæèéí äóëààíû íºëººëëèéã áîäîëöîëã¿é äàðààõ
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
 
Tm, z ,e  T0  Tbf   m, z ,e  Tbf /4.8/
Ýíä îðñîí òýìäýãëýãýýí¿¿ä /4.7/ òîìú¸îíûõòîé èæèë.
4.5.12. Áàãà ã¿íä ñóóëãàñàí áóþó ãàäàðãóóãèéí àñãààñíû äýýðõ ñóóðèéí ñàëõèæóóëàõ
ÿíäàí, ñóâàã, í¿õòýé õºðãºõ ñèñòåìòýé áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû òåìïåðàòóðûã
áóóðèéí äóëààí òåõíèêèéí áà õºðãºõ ñèñòåìèéí ïàðàìåòðèéí õàìòàòãàñàí
òîîöîîãîîð äàðààõ íºõöºëººð òîäîðõîéëíî.
T0  T0 /4.9/
¯¿íèé:
T0 - õºðñíèé /àñãààñàí õºðñèéã îðîëöóóëàí/ óëèðàëûí ãýñýëòèéí ºãºãäñºí
áàéðøèëä õàðãалзах байгууламжийн буурин дахь олон жилийн цэвдэг хөрсний дээд
ãàäàðãóóãèéí òîîöîîíû æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð.
Хөргөх хоолой буюу сувгууд байгууламжийн нийт талбай доор жигд
áàéðëàñàí ¿åä ò¿¿íèé áóóðèí äàõü òåìïåðàòóð Tm , Tz , Te - г хөргөх хоолой буюу
ñóâãèéí õîîðîíäîõ õÿçãààðò òîîöñîí òåìïåðàòóðûí óòãààñ äóíäàæëàí àâñàí
òîîöîîíû óòãà T0 - ýýð àâ÷ ñàëõèæóóëàõ õ¿éòýí õºíäèéòýé áàéãóóëàìæèéíõòàé
àäèëààð òîäîðõîéëæ áîëíî.
4.5.13. Ганцаар ажиллах шонгийн даац Fu - ã øàõàõ ñòàòèê à÷ààãààð õýýð
òóðøñàí ¿ð ä¿íãýýð äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
F
Fu  K u , n /4.10/
g
¯¿íèé:
K - туршилтын шон ба төслийн шонгийн ажлын нөхцөлийн ялгааг тооцох
èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
Fu , p
K /4.11/
Fu ,t
Fu , p áà Fu ,t - ýíý á¿ëãèéí 7 äóãààð õàâñðàëòûí 1 áà 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâñàí
R, Ra, f óòãóóäàä õàðãàëçóóëàí /4.2/,/4.3/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëñîí
òºñëèéí áà òóршилтын шонгийн даацын утгууд. Эдгээрийг төслийн
шонд энэ бүлгийн 4.5.10 зүйлээр тодорхойлох тооцооны
температураар, туршилтын шонд туршилт явуулах үед хэмжсэн
òåìïåðàòóðààð òóñ òóñ àâíà.
Fu ,n - ул хөрсний суулт цаг хугацаагаар замхрах үеä áà ii  0,4 áàéõ õºðñºíä
суулт өсөх хурдтайгаар явагдахгүй үед харгалзах шон суурийн урт
õóãàöààíû õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí íîðìàòèâ óòãà;

67
ÁНбÄ 50-01-16

g - õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð 1,1-òýé òýíöýíý.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.3
0, 5 0, 5
Z Cf f C (Ö )
0 1000 2000 3000 4000 6000 8000 10000 15000 20000
(0) (25) (50) (75) (100) (125) (150) (175) (250) (300)
0 0,28 0,47 0,61 0,71 0,85 0,92 0,96 0,99 1,00
(0) (0,38) (0,61) (0,76) (0,85) (0,91) (0,94) (0,96) (0,99) (1,00)
Èëòãýëö¿¿ð

0 0,30 0,52 0,67 0,80 0,95 1,02 1,03 1,01 1,00

(0) (0,40) (0,67) (0,85) (0,95) (1,01) (1,03) (1,03) (1,01) (1,00)
0 0,14 0,26 0,38 0,47 0,61 0,70 0,77 0,85 0,90
(0) (0,21) (0,38) (0,51) (0,61) (0,68) (0,74) (0,78) (0,85) (0,88)

Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.4
Z - èéí äîîðõ óòãàíä õàðãàëçàõ èëòãýëö¿¿ð K ts
Ñóóðèéí òºðºë
2ì õ¿ðòýë 26 ì 6 ì-ýýñ èõ
Öóë áóþó õºðñºíä
ñóóëãàñàí õîëáîõ 0,7 0,9 1,0
тавцантай шон суурь
ªíäºð õîëáîõ òàâöàíòàé
шон сууðü, ðàì-øîí
0,9 1,0 1,0
õýëáýðèéí òóëãóóð äîîðõ
óãñàðìàë ñóóðèóä
Àñãààñàí òóëãóóð 1,0 1,0 1,0

4.5.14. Òºâèéí áóñ à÷ààãààð à÷ààëàãäñàí áàãàíàí ñóóðèéí áóóðèéí äààöûã

/áóóðèíä/ 1 çàð÷ìààð àøèãëàãäàõ á¿õ òºðëèéí õºðñºíä ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí
çààëòûí äàãóó òîäîðõîéëîõ áà ýíý ¿åä ñóóðèéí óëíû ò¿âøèíä ¿éë÷ëýõ íèéò à÷ààíû
тэнцүү үйлчлэгчийн үйлчлэлийн зөрөх мөрийг суурийн доод шатлалын хажуу
ãàäàðãóóòàé õºðñíèé áàðüöàëäàí õºëäºõ õ¿÷èéã áîäîëöîí äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
e  M   M af F /4.12/
eb  M b  M af F /4.13/

¯¿íèé:
e , eb   áà b òàëóóäòàé òýãø ºíöºãò ñóóðèéí óëíû òýíõëýã¿¿äòýé õàðüöàíãóé
үйлчлэх нийт ачааны тэнцүү үйлчлэгчийн зөрөх мөрүүдийн хэмжээ,
ì/ñì/;
M  , M b -òîîöîîíû à÷ààëëààñ òóõàéí òýíõëýã¿¿äýä õàðüöàíãóé ¿¿ñýõ ãàäààä
õ¿÷íèé ìîìåíòóóä, êÍ.ì /êãõ.ñì/;
F - ñóóðèéí æèí, ò¿¿íèé äîîä øàòëàë äýýðõ õºðñíèé æèíã îðîëöóóëàí
барилгаас бууринд ирэх тооцооны босоо ачааны хэмжээ, кН /кгх/;
M af - ñóóðèéí h p өндөр бүхий доод шатлалтай олон жилийн цэвдэг хөрс
áàðüöàëäàí õºëäºõºä ¿¿ñýõ ø¿ðãýã÷ õ¿÷èéã õ¿ëýýæ àâàõ ãàäààä õ¿÷íýýñ
¿¿ñýõ ìîìåíòûí õýñýã, êÍ,ì/êãõ,ñì/, ¯¿íèéã äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.

68
 ÁНбÄ 50-01-16

M af   c  Raf  hp    b /4.14/
¯¿íèé:
c - /4.2/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë;
Raf - олон жилийн цэвдэг хөрсний дээд гадаргуугаас доош суурийн доод
øàòëàëûí äóíä õ¿ðòýëõ Z ã¿íä õàðãàëçóóëàí ýíý á¿ëãèéí 4.5.10 äóãààð
çààëòààð õºðñíèé Tm òåìïåðàòóðûí ¿åä 7 äóãààð õàâñðàëòààð
òîäîðõîéëäîã ñóóðèéí áàðüöàëäàæ õºëäºõ ãàäàðãóóãààð øèëæèñõèéõ
цэвдэг ул хөрсний тооцооны эсэргүүцэл, кПа (кгх/см2).
Ñóóðèéí çºâõºí íýã òýíõëýãòýé çºðºõ ìºð ¿¿ñãýí ¿éë÷ëýõ à÷ààíû ¿éë÷ëýëèéí
( eb  0 ) ¿åä M af - ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
M af   c Raf h p b  0,5 /4.15/

Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.5
Tm , Tz áà Te - ã òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð
Áàéãóóëàëò äýýðõ
áàéãóóëàìæèéí

Z b õàðüöààíû Z b õàðüöààíû Z b õàðüöààíû äàðààõ

L
õýëáýð

äàðààõ óòãàíä äàðààõ óòãàíä

b óòãàíä õàðãàëçàõ, K 3
õàðãàëçàõ, K1 õàðãàëçàõ, K 2

0,25 0,5 1 2 0,25 0,5 1 2 0,25 0,5 1 2

0,41 0,67 0,87 0,96 0,17 0,28 0,39 0,47 0,06 0,10 0,17 0,22
1
0,21 0,38 0,57 0,75 0,09 0,16 0,25 0,34 0,08 0,05 0,09 0,14
Òýãø ºíöºãò

0,33 0,56 0,80 0,93 0,15 0,26 0,37 0,45 0,04 0,08 0,14 0,20
2 0,17 0,31 0,50 0,68 0,08 0,14 0,23 0,32 0,02 0,04 0,08 0,12
0,32 0,53 0,76 0,91 0,15 0,25 0,36 0,44 0,04 0,08 0,13 0,19
3 0,16 0,30 0,47 0,65 0,08 0,14 0,22 0,31 0,02 0,04 0,07 0,12
0,29 0,50 0,71 0,84 0,15 0,25 0,35 0,42 0,03 0,07 0,12 0,18
5
0,15 0,27 0,44 0,62 0,07 0,14 0,22 0,30 0,02 0,04 0,07 0,11
Äóãóé

- 0,45 0,71 0,89 0,97 0,22 0,32 0,40 0,45

0,23 0,41 0,62 0,78 0,13 0,20 0,28 0,36 - - - -

Òàéëáàð:
1. Õ¿ðòâýðò K - èëòãýëö¿¿ðèéí Tm , Tz òåìïåðàòóðò õàðãàëçàõ, õóâààðüò
Te òåìïåðàò óðò õàðãàëçàõ óòãûã ¿ç¿¿ëñýí.
2. Z B  0 áàéõàä K1 , K 2 , K 3 èëòãýëö¿¿ðèéã 0-òýé òýíö¿¿ãýýð àâíà.
¯¿íèé:  - ìîìåíòèéí ¿éë÷ëýëèéí õàâòãàéí ÷èãëýëòýé çýðýãöýý îðøèõ
ñóóðèéí óëíû òàëûí õýìæýý, ì/ñì/.

Хөлдүү шаварлаг ул хөрс, жижиг ширхэгтэй болон тоосорхог элсэнд дотоод

¿ðýëòèéí ºíöãèéã òýãòýé òýíö¿¿ãýýð /   0 / àâ÷ òýãø õýìèéí áóñ áîñîî à÷ààëëûí ¿åä
äààöûã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
Fu   c R  q  0,5 b /4.16/
 c , R - /4.2/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë;

69
ÁНбÄ 50-01-16

q - õºðñ ñóóðèéí õàæóóãààð øàõàãäàí ãàðàõ òàëààñ ¿éë÷ëýõ à÷ààëàë

êÏà/êãõ/ñì2/;
, b - ñóóðèéí òýãø ºíöºãò óëíû õàæóó òàëóóäûí øèëæ¿¿ëñýí õýìæýý, ì/ñì/.
Ýäãýýðèéã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
    2e /4.17/
b  b  2eb /4.18/
e , eb - /4.12/ áà /4.13/ òîìú¸îíóóäûí òýìäýãëýãýýòýé èæèë.
4.5.15.Èõ õýìæýýíèé õýâòýý à÷ààíû ¿éë÷ëýëýýð ñóóðü óëààðàà øèëæèñõèéõ
¿çýãäëèéã òîîöîîëîõäîî ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûã áàðèìòëàí
ã¿éöýòãýíý.
4.5.16.Шон суурийг хэвтээ ачаа, гулзайлгах моментийн үйлчлэлд
тооцоолохдоо дараах тооцооны схемүүдийг ашиглана.
¯¿íä:
1-ð схем: - óëèðàëûí ãýñýëòèéí ã¿í d th  5b áàéõ õàòóó öýâäýã õºðñºíä ñóóëãàõ
шон суурь. Энд: b - шонгийн хөндлөн огтлолын хэвтээ хүчний үйлчлэлийн чиглэл
дэх хэмжээ. Энэ үед шонг олон жилийн цэвдэг хөрсний гадаргуугаас доош 1,5 b ã¿íä
ñóóëãàæ õºø¿¿í áýõëýãäñýí áàéäëààð àâàõ áà ò¿¿íýýñ äýýø õºðñíèé ¿åèéí
эсэргүүцлийг тооцохгүй. Гадасны тооцооны уртыг   d th +1,5 b ãýæ àâíà.
2-р схем: - óëèðàëûí ãýñýëòèéí ã¿í d th  5b áàéõ õàòóó öýâäýã õºðñºíä
суулгасан шон суурь. Шон суурийг олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд бэхлэх нөхцөл 1-
р схемийнхтэй адилхан бөгөөд олон жилийн цэвдгээс дээш байрласан хөрсийг гүний
äàãóó øóóä õàìààðàëòàé ºñºõ áàéðøëûí èëòãýëö¿¿ðòýé øóãàìàí õýâ ãàæèëòûí
шинжтэй орчин мэтээр авч үзнэ. Хэрэв ул хөрсний улиралын гэсэлтийн үе гэсгэлэн
òºëºâò îðøèõ ÷èéã áàãàòàé òîì õýìõäýñò áà ýëñýí õºðñíººñ òîãòñîí áàéâàë d th  5b
áàéõàä 2-р схемийг хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
3-р схем: - уян цэвдэг ул хөрсөнд суулгасан шон суурь. Түүнчилэн олон
жилийн цэвдэг хөрсийг бууринд  зарчмаар ашиглах тохиолдолд шон орчмын
õºðñèéã õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ ýõëýí ã¿íèé äàãóó øóóä õàìààðàëòàé ºñºõ áàéðøëûí
èëòãýëö¿¿ð á¿õèé øóãàìàí õýâ ãàæèëòûí øèíæòýé îð÷èí ìýòýýð àâ÷ ¿çíý.
Дурьдсан схемүүдээр шон суурийг тооцоолохдоо энэ нормын 10 дугаар
бүлгийн заалтын дагуу дараах томѐогоор тодорхойлсон шон суулгах шилжүүлсэн
ã¿í d  -ýýð ã¿éöýòãýíý.
d   d /4.19/
¯¿íèé:
d - шон суулгах тооцооны гүн( 2-р схемийн хувьд) :
d  dth  1,5b
3-р схемийн хувьд шонг суулгасан жинхэнэ гүнээр авна. Энэ гүнийг өндөр
байрлалтай холбох тавцан бүхий шон сууринд газрын гадаргуугаас, намхан холбох
тавцантай шон суурийн хуваарилан тавцангийн улнаас доош тооцно.
 - ―Шон-хөрс‖ схемийн хэв гажилтын илтгэлцүүр,1/м. Үүнийг дараахь
áàéäëààð àâíà:
Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд  çàð÷ìààð àøèãëàñàí òîõèîëäîëä
3-р схемээр тооцоолохдоо 10 дугаар бүлгийн заалтыг мөрдөнө.

70
 ÁНбÄ 50-01-16

Уян цэвдэг ул хөрсөнд шон суурийг 3-р схемээр тооцоолохдоо шонгийн

õýýðèéí òóðøèëòûí ¿ð ä¿íã õàðãàëçàõ áà ýíý òîõèîëäîëä  e óòãûã òóðøèæ áàéãàà
шонгийн хэвтээ шилжилтийн боломжит тогтвоðæèëòûí ¿åä 10 äóãààð á¿ëãèéí
çààëòààð òîäîðõîéëîõûã çºâøººðíº.
Òàéëáàð: ÿ¿ðèéí òóëãóóðûí ñóóðèéã áîñîî, õýâòýý à÷ààíû õàìòûí
үйлчлэлд тооцоолохдоо энэ нормын гүүрийн тулгууртай холбогдох заалтыг
áàðèìòëàíà.
Холбох тавцан температурын хэв гажилтанд орñíîîñ ¿¿ñýõ õýâòýý
шилжилтэнд шон суурийг тооцоолохдоо шон суулгах тооцооны гүнийг /хөрсний
ãàäàðãóóãààñ õºø¿¿í áýõýëãýýíèé ò¿âøèí õ¿ðòýë çàéãààð òîîöñîí/ äàðààõ
òîìú¸îãîîð àâ÷ 3-р схемээр гүйцэтгэх хэрэгтэй.
d  dth  n  b1,5  n  /4.20/
¯¿íèé: n   èëòãýëö¿¿ðýýñ õàìààðàõ ýðãýí òîéðíû õºðñíèé íºëººëëèéí
илтгэлцүүрүүдийг дараах хүснэгтээр авна, нэгжийн хувиар

Èëòãýëö¿¿ð
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6

Èëòãýëö¿¿ð
1,00 0,99 0,94 0,81 0,60 0,37 0,18 0,06 0
n

4.5.17. Áóóðèéã õÿçãààðûí õî¸ðäóãààð òºëºâ áàéäëààð /õýâ ãàæèëòààð/

òîîöîîëîõäîî äàðààõü íºõöºëèéã ¿íäýñëýíý.
S f  Su /4.21/
Sf - áàðèëãà áàéãóóëàìæààñ èðýõ à÷ààíû ¿éë÷ëýë äîð îðøèõ óÿí öýâäýã
õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí õýìæýý;
S u - ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð àâàõ áóóðü, áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí õàìòûí õýâ ãàæèëòûí çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí õýìæýý.
4.5.18. Уян цэвдэг ул хөрсөнд барьсан баганан суурийн суултыг энэ нормын 2
äóãààð á¿ëãèéí çààëòûã áàðèìòëàí øàõàãäàõ ¿åèéí çóçààí õÿçãààðëàãäìàë øóãàìàí
хэв гажилттай буурийн тооцооны схемээр эсвэл 2 дугаар бүлэгт заасны дагуу
òîäîðõîé çóçààíòàé, øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿å äàâõàðãûí òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷ýýð
òîîöîõ áà ìºí øóãàìàí áóñ õýâ ãàæèëòòàé áóóðèéí òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷ õýðýãëýõèéã
çºâøººðíº.
Õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü E áà øàõàãäàëòûí èëòãýëö¿¿ð  - ã õýýðèéí
áóþó ëàáîðàòîðèéí òóðøèëòààð òîäîðõîéëíî. Áóóðèíä èðýõ äàðàëòûã øàëãàõäàà
ñóóðèéí óëàí äîîðõ íàëàðõàé õýâ ãàæèëòûí ºñºëòèéí ã¿íèéã õÿçãààðëàõ íºõöºëººð
ã¿éöýòãýõ áà áóóðü ýíý á¿ëãèéí 4.5.8. äóãààð çààëòûí äàãóó äààöààð òîîöîãäñîí áîë
ñóóëòûí òîîöîî ¿éëäýõã¿é áàéæ áîëíî.
4.5.19. Уян хөлдүү хөрсөн дэх шон суурийн суултыг шахах статик ачаагаар
шонг талбай дээр туршсан үр дүнгээр тодорхойлно.
4.5.20. Овойлтын аюулгүй ул хөрсний улиралын хөлдөлт гэсэлтийн бүсэд
áàéðëóóëñàí áàãà ñóóëãàëòòàé áàãàíàí ñóóðèéã ýíý íîðìûí õî¸ðäóãààð á¿ëãèéí
çààëòûí äàãóó äààö, õýâ ãàæèëòààð òîîöîîëíî.

71
ÁНбÄ 50-01-16

4.5в. Олон жилийн öýвдýг õºðсийг  çàð÷ìààð àøèãëàõ ¿åèéí

áóóðü, ñóóðèéí òîîöîî
4.5.21. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг  çàð÷ìààð àøèãëàõ ¿åä áóóðü
ñóóðèéí òîîöîîã õÿçãààðûí õî¸ð òºëºâ áàéäëààð ã¿éöýòãýíý. Òóõàéëáàë:
Á¿õ òîõèîëäîëä õýâ ãàæèëòààð;
Ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëýãò çààñàí òîõèîëäëóóäàä äààöààð òóñ òóñ
ã¿éöýòãýíý.
4.5.22. Áóóðèéí òîîöîîã õÿçãààðûí 2 äóãààð òºëºâ áàéäëààð /õýâ ãàæèëò/
ã¿éöýòãýõäýý ãýñýæ áàéãàà áóóðü áà áàéãóóëàìæèéí /ñóóðèéí/ õàìòûí àæèëëàãààã
áîäîëöîí ¿çýõ ¸ñòîé. 2 äóãààð á¿ëýãò çààñàí òîõèîëäîëä ò¿¿í÷èëýí áóóðèéí õýâ
гажилтыг багасгах зайлшгүй арга хэмжээг авч олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг
áóóðèíä àøèãëàõ çàð÷èì ñîíãîõ ¿åä áóóðü áà áàéãóóëàìæèéí õàìòûí àæèëëàãààã
áîäîëöîæ ¿çýëã¿é áóóðèéí òîîöîî ¿éëäýõèéã çºâøººðíº.
4.5.23. Áàéãóóëàìæèéí áóóðèíä ãýñýëòèéí ÿâöàä ¿¿ñýõ õýâ ãàæèëòûí õýìæýýã
áóóðü õºðñíèé ãýñýëòèéí õ¿ðýý öàã õóãàöààãàà𠺺ð÷ëºãäºõ ºñºëòèéã áîäîëöîí
àøèãëàëòûí ºãºãäñºí õóãàöààíû òóðøèä ¿¿ñýõ ãýñýëòèéí ã¿íèé íèéò õýìæýýíä
òîîöîõ øààðäëàãàòàé.
Áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí áóóðü õºðñíèé ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿íèéã
áàéãóóëàìæèéí õýëáýð, õýìæýý, äóëààíû ãîðèì, áóóðü õºðñíèé òåìïåðàòóð, äóëààí
ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã áîäîëöîí ¿çýæ äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîãîîð òîäîðõîéëíî.
Òàëáàéãààð æèãä äóëààí ÿëãàðóóëäàã ýíãèéí õýëáýðòýé áàéãóóëàìæèéí õóâüä
ò¿¿íèé áóóðü õºðñíèé ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿íèéã 9 ä¿ãýýð õàâñðàëòûí äàãóó
òîäîðõîéëæ áîëíî.
4.5.24. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд ашиглах зарчим, буурь
áýëòãýõ ¿ð àøèãòàé àðãà õýìæýýã ñîíãîõ áîëîí áóóðü ñóóðèéí óðüä÷èëñàí òîîöîîíû
¿åä ãýñýæ áàéãàà áóóðèéí áîëçîøã¿é ñóóëòûã äîîðõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.
n
S    th  hi /4.22/
i 1
¯¿íèé:
n - òîîöîîãîîð òîäîðõîéëñîí ãýñýëòèéí ã¿íèé íèéò õýìæýýíä /9 ä¿ãýýð
õàâñðàëò/ õóâààãäàõ õºðñíèé ¿åèéí òîî;
 th - 4.5.25-ûí äàãóó òîäîðõîéëñîí i äóãààðòàé õºðñíèé ¿åèéí õàðüöàíãóé
ñóóëòûí óòãà;
hi - õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åèéí çóçààí, ñì.
Áîëçîøã¿é ñóóëò çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ õýòðýõ / S  Su / òîõèîëäîëä
áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã áàãàñãàõ, õýò èõ áà æèãä áóñ õýâ ãàæèëòûã õ¿ëýýí àâàõàä
барилга байгууламжийн бүтээцийг тохируулах арга хэмжээг зураг төсөлд заавал
òóñãàõ ¸ñòîé.
4.5.25. Ãýñýæ áàéãàà õºðñíèé õàðüöàíãóé ñóóëò th,i - ã äàðààõü òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
à/ Ýëñýí õºðñºíä:
 d ,th   df
 th ,i  /4.23/
 d ,th
á/ Øàâàðëàã õºðñºíä: 150 êÏà /1,5êãõ/ñì2/ áà ò¿¿íýýñ äýýø äàðàëòûí ¿åä:

72
 ÁНбÄ 50-01-16

1
 th ,i  1   d  f  
1
W p  K g J p  /4.24/
 s w 
¯¿íèé:
 d ,th - òóðøèëòûí çàìààð òîäîðõîéëîõ ãýñýæ áàéãàà õºðñíèé à÷ààëàë äîð
íÿãòðóóëñàíû äàðààõ õýëõýýäñèéí íÿãò, êã/ñì3/. ¯¿íèéã èõ õýìæýýãýýð
íÿãòàðñàí õóóðàé õºðñíèé õýëõýýäñèéí íÿãòòàé òýíö¿¿ãýýð àâ÷ áîëíî.
 df - õºëä¿¿ õºðñíèé õýëõýýäñèéí íÿãò, êã/ñì3;
 s - õºðñíèé õàòóó õýñãèéí íÿãò, êã/ñì3;
 w - óñíû íÿãò, 0,001 êã/ñì3-òýé òýíö¿¿;
w p - õºðñíèé èðìýãäëèéí õÿçãààð äàõü ÷èéã;
J p - õºðñíèé óÿí íàëàðõàéí òîî;
Kg - àâ÷ ¿çýæ áàéãàà õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åä ¿éë÷ëýõ äàðàëòààñ
õàìààðóóëàí 4.6 õ¿ñíýãòýýð àâàõ èëòãýëö¿¿ð.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.6
Налархайн Íÿãòðóóëàã÷ äàðàëò P - èéí äàðààõ óòãàíä õàðãàëçàõ
òîî K g èëòãýëö¿¿ð, êãõ/ñì2/
Jp 1,5 2 3 4 5
J p  0,03 1,45 1,30 1,10 0,90 0,80
0,03  J p  0,05 1,20 1,10 0,95 0,80 0,70
0,05  J p  0,07 1,10 1,00 0,85 0,75 0,65
0,07  J p  0,09 1,00 0,90 0,80 0,65 0,55
0,09  J p  0,13 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50
0,13 < J p  0,17 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40
0,17 < J p  0,21 0,70 0,65 0,50 0,45 0,35
0,21  J p  0,26 0,65 0,55 0,45 0,35 0,30
0,26  J p  0,32 0,60 0,50 0,35 0,30 0,25
J p  0,32 0,50 0,40 0,30 0,25 0,20
4.5.26. Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã äàðààõ íºõöºëººð òîîöíî.
S  Su /4.25/
Ýíä:
S - Áàéãóóëàìæèéí äîîðõ õºðñíèé ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿íèé õ¿ðýýíä ãýñýæ
áàéãàà áóóðèéí õýâ ãàæèëò /ñóóëò/, ¿¿íèéã 4.5.27-èéí çààëòààð
òîäîðõîéëíî.
S u - õî¸ðäóãààð á¿ëãèéí çààëòààð òîäîðõîéëîõ áàéãóóëàìæèéí õýâ
ãàæèëòûí /ñóóëòûí/ çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí óòãà.
4.5.27.Ãýñýæ áàéãàà áóóðèéí ñóóëòûã äîîðõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
S  Sth  S p /4.26/
¯¿íèé:

73
ÁНбÄ 50-01-16

S th -4.5.28-р заалтаар тодорхойлох гэсэж байгаа хөрсний өөрийн жингийн

¿éë÷ëýëýýð ¿¿ñýõ ñóóëòûí õýìæýý;
S p - 4.5.30-р заалтаар тодорхойлох байгууламжийн жингийн үйлчлэлээс
õºðñºíä äàðàõ íýìýãäýë äàðàëòààñ ¿¿ñýõ áóóðèéí ñóóëòûí õýìæýý.
4.5.28. Гэсэж байгаа ул хөрсний хувийн жингийн үйлчлэлээр үүсэх буурийн
ñóóëò Sth - ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

 
n
Sth   Ath , i   i zg , i  hi /4.27/
i 1
n - òîîöîîíä çîðèóëàí õóâààãäàõ õºðñíèé ¿å¿äèéí òîî;
Ath ,i ,  i - 4.5.29-р заалтын дагуу туршилтын дүнгээр авах гэсэж байгаа ул
õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åèéí ãýñýëòèéí èëòãýëö¿¿ð, íýãæèéí õóâèàð áà
øàõàãäàëòûí èëòãýëö¿¿ð, êÏà-1 /ñì2/êãõ/;
 zg , i - óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîí ¿çýæ òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ
äîîø Z ã¿íä òîîöîîãîîð òîäîðõîéëñîí, õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åèéí
дунд харгалзах босоо чиглэлийн хүчдэл /байгалийн даралт/;
hi - ãýñýæ áàéãàà õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åèéí çóçààí, ì/ñì/.
Òàéëáàð: Гэсэж байгаа ул хөрсний суулт S th - ã òîäîðõîéëîõäîî ãàçàð äîîðõ
óñíû òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ äîîø óñ ¿ë íýâòð¿¿ëýõ ¿åýñ äýýø îðøèõ óñ
íýâòð¿¿ëäýã õºðñíèé õóâüä óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîæ ¿çýõ õýðýãòýé.
4.5.29. Гэсэж байгаа ул хөрсний гэсэлтийн илтгэлцүүр Ath áà øàõàãäàëòûí
èëòãýëö¿¿ð  -ã MNS3670-84-èéí äàãóó õºëä¿¿ õºðñºíä õàëóóí øòàìïûí àðãààð
ÿâóóëñàí õýýðèéí òóðøèëòààð òîäîðõîéëíî. Õýðýâ Ath áà  - èéí óòãûã õºðñèéã
ëàáîðàòîðèéí íºõöºëä òóðøñàí ºãºãä뺺ð àâàõ áîë ãýñýæ áàéãàà áóóðèéí ñóóëòûã
òîäîðõîéëîõäîî òýäãýýðèéí òîîöîîíû óòãûã Ki  1  ii ãýñýí çàñâàðëàõ
èëòãýëö¿¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëæ àâíà. Ýíä: ii - õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åèéí íèéëáýð ìºñæèëò
áà ýíý ¿åýñ àâ÷ òóðøñàí äýýæèéí ìºñæèëòèéí ÿëãàâàð. Õºðñ ãýññýíèé äàðàà ò¿¿íä
òîì í¿õ ñ¿â ¿¿ñýõ, ýñâýë õººëò ÿâàãäàõ íü òóðøèëòààð òîãòîîãäñîí íºõöºëä çàñâàð
îðóóëàõûã çºâøººðíº.
4.5.30. Áàéãóóëàìæèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýñ ñóóðèéí óëàí äîîðõ õºðñºíä
үзүүлэх нэмэгдэл /байгалийн даралт дээр нэмэгдэж/ хүчдэлээс үүсэх буурийн
ñóóëòûí õýìæýý S p - ã òîäîðõîé çóçààíòàé øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿å äàâõàðãûí
òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷ ñîíãîñîí ¿åääàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
n
S p  P0 b  K h   i  K  ,i  i   i 1  /4.28/
i 1
¯¿íèé:
P0 - ñóóðèéí óëàí äîîðõ áóóðèíä èðýõ íýìýãäýë áîñîî äàðàëò, êãõ/ñì2/;
b - ñóóðèéí óëíû ºðãºí, ì/ñì/;
K  ,i  z b - õàðüöààíààñ õàìààðóóëàí 4.7 õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ õýìæèõ
íýãæã¿é èëòãýëö¿¿ð. Ýíä:z -ñóóðèéí óëíààñ äîîø ãýñýëòèéí õ¿ðýýíèé
äîîä õÿçãààð õ¿ðòýëõ çàé áóþó ãýñýëò ÿâàãäàõ ¿åä ñóóìòãàé ÷àíàð
¿ç¿¿ëäýãã¿é õºðñíèé äýýä ãàäàðãóó õ¿ðòýëõ çàé, ì/ñì/;
i - õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åèéí øàõàãäàëòûí èëòãýëö¿¿ð, êÏà-1 /ñì2/êãõ/,

74
 ÁНбÄ 50-01-16

K  ,i  z b - õàðüöààíààñ õàìààðóóëàí 4,7 õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð,

ýíä: Z ñóóðèéí óëíààñ äîîø õºðñíèé i äóãààðòàé ¿åèéí äóíä õýñýã
õ¿ðòýëõ çàé, ì/ñì/;
 i áà  i 1 ñóóðèéíòàëóóäûí õàðüöàà  b áà z b õàðüöààíààñ õàìààðóóëàí 4.8
õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð. Ýíä: Z -ñóóðèéí óëíààñ õºðñíèé i
äóãààðòàé ¿åèéí ãàäàðãóó áóþó óë õ¿ðòýëõ çàé, ì/ñì/.
Òàéëáàð:
1. Àâ÷ ¿çýæ áàéãàà ñóóðèéí ñóóëòàíä çýðãýëäýý ñóóðèóäûí íºëººëºõ
íºëººëëèéã ýíý íîðìûí õî¸ðäóãààð á¿ëãèéí õî¸ðäóãààð õàâñðàëò äàõü
òîîöîîíû ñõåìýýð áóëàíãèéí öýãèéí àðãûã õýðýãëýæ òîäîðõîéëíî.
2. Ãýñýæ áàéãàà áóóðèéí õóãàöààíààñ õàìààðàõ ñóóëòûí õýìæýýã äóëààí
òåõíèêèéí òîîöîîíû ¿íäñýí äýýð áàéãóóëàìæèéí äîîðõ õºðñíèé ãýñýëòèéí
õóðäààñ õàìààðóóëàí òîäîðõîéëíî.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.7
K  ,i èëòãýëö¿¿ð, äîîðõ òºðëèéí õºðñºíä
z b Kh Òîì Ýëñýí áà
Øàâðàíöàð Øàâàð
õýìõäýñò ýëñýíöýð
0-0,25 1,35 1,35 1,35 1,36 1,55
0,25-0,5 1,25 1,33 1,35 1,42 1,79
0,5-1,5 1,15 1,31 1,35 1,45 1,96
1,5-3,5 1,10 1,29 1,35 1,52 2,15
3,5-5,0 1,05 1,29 1,35 1,53 2,22
5,0 1,00 1,28 1,35 1,54 2,28
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.8
z b δèëòãýëö¿¿ð  b õàðüöààíû äîîðõ óòãàíä
1 1,4 1,8 2,4 3,2 5 10
1 2 3 4 5 6 7 8
0 0 0 0 0 0 0 0
0,2 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,104
0,4 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,208
0,6 0,299 0,300 0,300 0,300 0,300 0,300 0,311
0,8 0,380 0,394 0,397 0,397 0,397 0,397 0,412
1,0 0,446 0,472 0,482 0,486 0,486 0,486 0,511
1,2 0,499 0,538 0,556 0,565 0,567 0,567 0,605
1,4 0,542 0,592 0,618 0,635 0,640 0,640 0,687
1,6 0,577 0,637 0,671 0,696 0,707 0,709 0,763
1,8 0,606 0,676 0,717 0,750 0,768 0,772 0,831
2,0 0,630 0,708 0,756 0,796 0,820 0,830 0,892
2,5 0,676 0,769 0,832 0,889 0,928 0,952 1,020
3,0 0,708 0,814 0,887 0,958 1,011 1,056 1,138
3,5 0,732 0,846 0,927 1,016 1,123 1,131 1,230
4,0 0,751 0,872 0,960 1,051 1,128 1,205 1,316
6,0 0,794 0,933 1,037 1,151 1,257 1,384 1,550
10,0 0,830 0,983 1,100 1,236 1,365 1,547 1,696
16,0 0,850 1,011 1,137 1,284 1,430 1,645 2,095
20,0 0,857 1,021 1,149 1,300 1,451 1,679 2,236

75
ÁНбÄ 50-01-16

4.5.31. Áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã áàãàñãàõ çîðèëãîîð ìºñºðõºã õºëä¿¿ õºðñèéã

шаардагдах гүн хүртэл урьдчилан гэсгээх буюу солих тохиолдолд түүнчилэн
улиралын гэсэлтийн үе олон жилийн цэвдэг хөрсний дээд хилтэй нийлдэггүй
òîõèîëäîëä áóóðèéí ñóóëò S - ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
S  S p,th  S ad /4.29/
¯¿íèé:
S p ,th - 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð òîäîðõîéëîõ áàéãóóëàìæèéí æèíãèéí
¿éë÷ëýë äîð îðøèõ óðüä÷èëàí ãýñãýýñýí, ñîëüñîí õºðñ áîëîí
áàéãàëèéí áàéäëààðàà áàéõ hb,th çóçààíòàé õºëä¿¿ áèø õºðñíèé
íÿãòðàëûí óëìààñ ¿¿ñýõ ñóóëò, ì/ñì/;
S ad  (d  hb,th ) ã¿íèé õÿçãààðò /4.27/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîõ, áàéãóóëàìæèéí
ашиглалтын явцад олон жилийн цэвдэг хөрсний гэсэлтийн улмаас
áóóðüò ¿¿ñýõ íýìýãäýë ñóóëò, ì/ñì/. Ýíä: d - äóëààí òåõíèêèéí
òîîöîîãîîð òîãòîîõ, áàðèëãûí äîîðõ òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíýýñ òîîöñîí
õºðñíèé ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿í.
Áóóðèéí õºðñèéã óðüä÷èëàí ãýñãýýõ áà ñîëèõ ã¿í hb,th - ã äàðààõ íºõöºëººð
òîãòîîæ, ì/ñì/-ýýð èëýðõèéëíý.
S p,th  S ad  Su /4.30/
Su - òóõàéí áàéãóóëàìæèéí õóâüä áóóðèéí çºâøººðºãäºõ ñóóëòûí õÿçãààðûí
õýìæýý.
4.5.32. Сууринд төвийн бус ачааны үйлчлэл, ул хөрсний жигд бус гэсэлт,
õºðñíèé íýã òºðëèéí áóñ áàéäàë áîëîí îéðõîí áàéðëàñàí ñóóðèóäûí õàðèëöàí
íºëººë뺺ñ ¿¿ññýí ñóóðèéí õàçàéëòûã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.
S  Sb
i a /4.31/
b
S a áà S b - суурийн талуудын суултын хэмжээ, м/см/;
b - õàçàéëòûí ÷èãëýë äýõ ñóóðèéí õýìæýý, ì/ñì/.
Ãýñãýëýí õºðñºí äýýðõ òóñäàà ñóóðèéí õàçàéëòûã òîäîðõîéëîõäîî ñóóðèéí
óëíû çàõóóäûí äîîðõ õºðñ õàðèëöàí àäèëã¿é ã¿í ãýññýíèé óëìààñ à÷àà æèãä áàéñàí
÷ õàçàéëò ¿¿ñ÷ áîëîõûã áîäîëöîõ ¸ñòîé.
Ò¿¿í÷èëýí òóñäàà ñóóðèéí õàçàéëò íü çýðãýëäýý ñóóðèóäûí à÷ààëàë áîëîí
îéðîëöîîõ òàëáàéí íýã òàëûí à÷ààëëûí óëìààñ ¿¿ñ÷ áîëäîã. Ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëýýñ
òóõàéí ñóóðèéí ñóóëòàíä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéã áóëàíãèéí öýãèéí àðãààð /2 äóãààð
á¿ëãèéí çààëòààð/ òîîöîîëíî.
Суурь газар доорх бүтээцтэйгээ хөшүүн холбогдсон тохиолдолд түүний
õàçàéëòûã ñòàòèêààð ¿ë òîäîðõîéëîãäîõ ñèñòåìèéí /íýã ýëåìåíò íü ñóóðü/
áîäîëòîîñ òîäîðõîéëíî.
Áóóðèéí ðåàêöèéã áîäîõäîî åðºíõèé òîõèîëäîëä ñóóðèéí óëíû ãóðâàí
òºðëèéí ººð ººð õ¿ðýýã àâ÷ ¿çíý.
Нэгдүгээр хүрээнд: буурийн реакцийг хэв гажилтаас хамааралгүйгээр авах ба
õÿçãààðûí òýíöâýðèéí äàðàëòòàé òýíö¿¿ ãýæ ¿çíý.
Хоѐрдугаар хүрээнд: реактив даралтыг суурийн ул ба буурийн хамтын хэв
ãàæèëòûí íºõöºëººð òîäîðõîéëíî.
Гуравдугаар хүрээнд: энэõ¿¿ õàìòûí õýâ ãàæèëòûí íºõöºë àëäàãäàæ, áóóðèéí
ðåàêö òýãòýé òýíö¿¿ áîëíî.

76
 ÁНбÄ 50-01-16

Ñóóðèéí õàçàéëòûã /4.31/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîõ áîëîâ÷ S a áà Sb ñóóëòûã

хэв гажилтын хоѐрдугаар хүрээний захын цэгүүд дээр бодож олох бөгөөд ýíý
öýã¿¿äýä õàìòûí àæèëëàãààíû äýýðõ íºõöºë õàíãàãäñàí áàéíà.
4.5.33. Гэсэж байх ул хөрсөн дээрх уян шугаман суурийг тооцоолохдоо
áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áóóðèí äàõü õºðñíèé ãýñýëòèéí óëìààñ ñóóðèéí óðòûí
äàãóóä ¿¿ñýõ æèãä áóñ ñóóëòûã áîäîëöîõ ¸ñòîé.
Ãýñэж байгаа ул хөрснөөс шугаман суурийн уланд ирэх реактив даралтыг
òîäîðõîéëîõäîî áàðèëãûí ìåõàíèê, õàðèìõàéí îíîëûí àðãûã õýðýãëýæ
áîëíî.Ò¿¿í÷èëýí ãýñýæ áàéãàà õºðñèéã ñóóðèéí óðòûí äàãóóä ººð÷ëºãäºõ áàéðøëûí
èëòãýëö¿¿ðýýð èëýðõèéëýãäýõ õàðèìõàé áóóðü /Âèíêëåðèéí áóóðü/ ìýò àâ÷ ¿çäýã
òîîöîîíû õÿëáàð÷èëñàí àðãûã õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.
―Барилга-буурь‖ гэсэн нэгдсэн системийн тооцооны үед зайлшгүй
øààðäëàãàòàé ¿ç¿¿ëýëòèéã äàðààõ äýñ äàðààëëààð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
-Барилгын доорх ул хөрсний гэсэлтийн хүрээний õýìæýýñ /îðäèíàò/;
-Áóóðü áà áàðèëãûí õàìòûí àæèëëàãààã òîîöîîëîõ ¿åä áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí
øèíæ ÷àíàðûã èëýðõèéëýõ ïàðàìåòð;
-Суурь болон барилгын бусад хийцэд үүссэн, тэдгээрийн бат бэхийг
òîîöîîëîõîä ¿íäýñëýë áîëîõ íýìýãäýë õ¿÷äýë¿¿ä.
Гэсэж байгаа ул хөðñíººñ øóãàìàí ñóóðèéí óëàíä èðýõ ðåàêòèâ äàðàëòûã
òîäîðõîéëîõäîî òîäîðõîé çóçààíòàé øóãàìàí ýñâýë øóãàìàí áóñ õýâ ãàæèëòòàé
áóóðèéí òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷èéã õýðýãëýæ áîëíî.
Гэсэж байгаа ул хөрснөөс шугаман суурийн уланд ирэх реактив даралтыг
åðºíõèé òîõèîëäîлд барилгын бүтээц, тэдгээрийн бат бэхийн үзүүлэлтүүдийн
онцлогтой уялдуулан ―Барилга-буурь‖ гэсэн нэгдсэн системийн тооцоогоор
òîäîðõîéëíî. Òèéì òîîöîîã õèéõäýý áàðèëãûí îðîí çàéí áóþó õàâòãàéí òîîöîîíû
çàãâàðûã àøèãëàí ã¿éöýòãýæ áîëíî.
4.5.34. Тулц шон суурийн даацыг түүний буурийн даац /4.5.35/ ба шонгийн
ìàòåðèàëûí áàò áýõýýð /4.5.37/ òîäîðõîéëæ áîëíî. Äýýð äóðüäñàí õî¸ð ¿ç¿¿ëýëòèéí
аль багыг нь тулц шонгийн даацад авна.
4.5.35. Тулц шон суурийн /800 мм хүртэл голчтой дугуй огтлолтой шон,
äºðâºëæèí ба тэгш өнцөгт огтлолтой шон/ даацыг шон суулгах гүнээс үл
õàìààðóóëàí äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.
Fu   c RA   c1 Rneg Aneg /4.32/
¯¿íèé:
c - ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр, бэхэлгээтэй тулц шонд  c  0,7
A - шонгийн суурилах /улны/ талбай, м2.¯¿íèéã öóë îãòëîëòîé áóþó äîîä
¿ç¿¿ðèéí õýñýã íü ãîë÷èéã ãóðàâ äàõèí àâñàíòàé òýíöýõ ºíäºðò
бетоноор дүүрэгдсэн хөндийтэй бэхлэгдээгүй тулц шонгийн хувьд
шонгийн хөндлөн огтлолын бохир талбайгаар, бэхэлгээтэй тулц шон
суурьт цооногийн доод хэсгийн хөндлөн огтлолын талбайгаар тус тус
àâíà.
R - тулц шонгийн доод үзүүрийн доорх ул хөрсний тооцооны эсэргүүцэл,
êÏà /êãõ/ñì2/. ¯¿íèéã 4.5.36-ûí çààëòààð àâíà.
 c1 - шонгийн хажуу гадаргуугийн дагуух ул хөрсөн буурийн ажиллах
íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  c1  1 áàéíà.
Rneg - байгууламжийн ашиглалтын явцад гэсэх ул хөлдүү хөрсний суултаас
¿¿ñýõ ñºðºã ¿ðýëò, ýíý íü 0,1 êãõ/ñì2-òàé òýíö¿¿;

77
ÁНбÄ 50-01-16

Aneg - хөрсний гэсэлтийн нийт гүний хүрээн дэх тулц шонгийн хажуу
ãàäàðãóóãèéí òàëáàé, ì2/ñì2/.
Тулц шонгийн үзүүрийг өгөршөөгүй буюу бага өгөршсөн хадан ул хөрсөнд
ãîë÷èéã 2 äàõèí àâñíààñ áàãàã¿é ã¿íä áýõýëñýí ¿åä ò¿¿íèéã áýõýëãýýòýé ãýæ òîîöíî.
4.5.36. Тулц шонгийн үзүүр доорх ул хөрсний тооцооны эсэргүүцэл R -ã øàõàõ
статик ачаагаар туршсан шонгийн өгөгдлөөр тодорхойлох хэрэгтэй.
Ãýñýõ ¿åäýý ººðèéí áàò áýõ, õýâ ãàæèëòûí øèíæ ÷àíàðûã ººð÷èëäºã áà òîì
хэмхдэст чулуутай ул хөðñíèé õóâüä òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R -èéí óòãûã áóóðèéí
хөрсийг гэсгээх явцтай нэгэн зэрэг шонг туршсан үр дүнгээр тогтооно.
Ãýñýõ ¿åäýý ººðèéí áàò áýõ, õýâ ãàæèëòûí øèíæ ÷àíàðûã ººð÷èëäºãã¿é õàäàí
õºðñ,øàõàãäàëä áàãà îðîõ òîì õýìõäýñò õºðñ áîëîí íÿãò ýëñýðõýã õºðñíèé õóâüä R -
ийн утгыг геотехникийн судалгаагаар тогтоож болох бөгөөд дараах байдлаар авахыг
çºâøººðíº. ¯¿íä:
Хадан ул хөрсөнд шонгийн голчийг хоѐр дахин авснаас багагүй гүнд
суулгагдсан бэхэлгээтэй тулц шонгийн хувьд доорх томъѐогоор олно.
Rc , n A   d 
R   1,5  /4.33/
 g  d f 

¯¿íèé:
 g - õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð /4.5.4/;
Rc,n - ãýñýæ óñààð õàíàñàí õàäàí õºðñíèé íýã òýíõëýãò øàõàãäëûí ò¿ð
çóóðûí ýñýðã¿¿öëèéí íîðìàòèâ óòãà, êÏà /êãõ/ñì2/;
d - хадан хөрсөнд шонг бэхэлсэн тооцооны гүн, м/см/;
d f - тулц шон суурийн хадан хөрсөнд бэхэлсэн хэсгийн голч, м/см/.
Хадан ул хөрсөнд суурилагдсан бэхэлгээгүй тулц шон суурийн хувьд:
Rc , n
R /4.34/
g
Бага шахагдалттай том хэмхдэст болон нягт элсэн ул хөрсөнд суурилагдсан
тулц шонгийн хувьд гэсгэлэн хөрс гэж үзээд энэ нормын 10 дугаар бүлгийн заалтаар
àâíà.
4.5.37. Тулц шонгийн даацыг шонгийн материалын бат бэхээр тооцоîëîõäîî
харгалзах бүтээцийн /бетон, төмөрбетон ба модон/ норм ба дүрмийг баримтална.
Босоо чиглэлийн шахах ачаалалд тооцоолох үедээ тулц шонгийн тооцооны
óðò  0 -ã 4.9 õ¿ñíýãòýýð àâíà.
Õ¿ñíýãò 4.9
Тулц шон суурийн тооцооны урт  0
Тулц шон суурийн хуваарилах
òàâöàíãèéí õîëáîëòûí áàéäàë Шонгийн дээд доод Шонгийн нэг талын
¿ç¿¿ðèéã áýõýëñýí ¿åä áýõýëãýýòýé ¿åä
Хуваарилах тавцан хөндлөн
áà äàãóó òýíõëýãèéí ÷èãëýëä 0,5  1 0,7  1
äàì íóðóó áóþó òºìºð áåòîí
õó÷èëòòàé õîëáîãäñîí ¿åä
Òàâöàí õîëáîîñã¿é ¿åä 1,2  1 2,0  1

78
 ÁНбÄ 50-01-16

1 - ãýñýëòèéí ºìíºõ ìºñæèëò ii ≤ 0,4 байх хөрсний үеийг шон суурь нэвтлэн
ãàð÷ áàéâàë  p + 6 d z -тэй тэнцүүгээр авах шонгийн боломжит урт.Харин
ìºñæèëò ii  0,4 áàéõ õºðñíèé õóâüä  1 нь шонгийн бүх урттай тэнцүү байна.
 p - шонгийн хөрсний ãàäàðãóóãààñ äîîø îðøèõ õýñãèéí óðò;
d z - шонгийн хөндлөн огтлолын голч буюу хамгийн их тал.
Тулц шонгийн боломжит урт  1 шонг шахан гэсэж байгаа хөрс шонгийн дагуу
ãóëçàéëòàä õýðõýí íºëººëºõèéã áîäîëöñîí áàéäàã. Òèéì øàõàëòûã ìºñæèëò ii  0,4
áàéõ õºðñíèé õóâüä õàðãàëçàæ ¿çíý. Ýñðýã òîõèîëäîëä ii  0,4 áàéõàä õºðñ
гэссэнийхээ дараа задралд орсон байдаг тул дагуу гулзайлтын үед шонгийн хажуу
ãàäàðãóóä ¿ç¿¿ëýõ ò¿¿íèé íºëººã áîäîëöîæ ¿çýõ øààðäëàãàã¿é.
4.5.38. Урьдчилан гэсгээсэн буюу гэсэж байгаа хөрсөнд суулгасан дүүжин шон
ñóóðèéí ñóóëò S -ã 10 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð õèë çààãèéã íü àâ÷ áîëîõ æèøèõ
ñóóðèéí ñóóëòòàé àäèëààð òîäîðõîéëæ áîëíî. Ýíý ¿åä æèøèõ ñóóðèéí ãàäíà
õ¿ðýýãýýð ñºðºã ¿ðýëòèéí õ¿÷ ¿¿ñýõ áîëîìæèéã áîäîëöîí ¿çýõ áà ò¿¿í÷èëýí
ãýñýëòèéí õ¿ðýýíä îðøèõ ñóóðèíä èðýõ õýâòýý õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëèéã òîîöîîëîõ ¸ñòîé.
4.6. Áàðèëãàæèëòûí äýâñãýð ãàçðûí èíæåíåðèéí áýëòãýë áà
õ¿ðýýëýí áóé îð÷нûг õамгаалаõ аðга õýмжýýний òºсºллºлò
4.6.1.Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд барих барилгын буурь суурийн зураг
òºñºë çîõèîõäîî áàðèëãûí àæëûí áà àøèãëàëòûí ÿâöàä áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
áóóðü õºðñíèé òºñëèéí òºëºâ áàéäëûã ººð÷ëºëòºä îðóóëäàã ýëýãäëèéí ÿâö,
äóëààíû õºíäèéëæ áîëîí áóñàä ôèçèê ãåîëîãèéí ¿éë ÿâö õºãæèõèéã òàñëàí çîãñîîõ,
ò¿¿í÷èëýí õºðñíèé áàéãàëèéí íºõöºë çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ õýòýðñýí ýâäðýëä
îðîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð áàðèëãàæóóëàõ íóòàãò èíæåíåðèéí áýëòãýë
õèéõ àðãà õýìæýýã òóñãàõ ¸ñòîé.
Òîäîðõîé áàðèëãûí òàëáàéí èíæåíåðèéí áýëòãýëèéã åðºíõèé òºëºâëºãººíèé
äàãóó èíæåíåðèéí åðºíõèé áýëòãýë áà áàðèëãàæèëòûí äýâñãýð ãàçðûí áîñîî
òºëºâëºëòòýé íÿãò óÿëäóóëàõ õýðýãòýé.
4.6.2. Äýâñãýð ãàçàðò èíæåíåðèéí áýëòãýë õèéõ àðãà õýìæýýíèé á¿ðýëäýõ¿¿íä
áàðèëãà áàðèõ ÿâöàä áàéãàëèéí íºõöºë ýâäýãäñýíèéã ñýðãýýõ, ¿¿íèé äîòîð
óðãàìàëûí ¿íäýñòýé ¿åèéã íºõºí ñýðãýýõ, í¿õ ñóâàã, óõñàí ãàçðûã ýðã¿¿ëæ áóëàõ,
íàëóó, ìºðãºöºã ãàçðûã òýãøèëæ ç¿ëýãæ¿¿ëýõ áîëîí õºðñíèé ýëýãäýë, äóëààíû
õºíäèéëæ áà õºðñ ýâäýæ óðñãàõ ¿éë ÿâö õºãæèõººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëñýí áàéãàëü
õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã òóñãàñàí áàéõ ¸ñòîé.
4.6.3. Áàðèëãàæèëòèéí àæëûí ýõíýýñ íü ¿åðèéí áîëîí ãàäàðãóóãèéí óñûã
áàðèëãûí òàëáàéãààñ çàéëóóëàõ òàëààð àâàõ àðãà õýìæýýã çóðàã òºñºëä òóñãàõ
øààðäëàãàòàé.
̺ñæèëò èõòýé õºðñºíä óñ çàéëóóëàõ ñóâàã òºëºâëºõ人 øàâàð õºðñººð óñ
òóñãààðëàã÷, êåðàìçèò áóþó õ¿ðìýí ÷óëóóãààð äóëààí òóñãààðëàã÷ õèéõ õýðýãòýé.
Äóëààí òóñãààðëàã÷èéã òóõàéí ãàçðûí õºðñººð 0,5ì-ýýñ áàãàã¿é çó-çààíòàé õèéæ
áîëíî.
Äóëààí òóñãààðëàã÷èéí øààðäëàãàòàé çóçààíûã òîîöîîãîîð òîãòîîíî. 
çàð÷ìààð áàðèëãàæóóëàõ ¿åä èõ íàëóóòàé ãàçðààñ óñ çàéëóóëàõäàà óóëûí ñóâàã
õýðýãëýõã¿é, õàðèí áýõæ¿¿ëñýí õàøëàãà, óóëûí öîðãî õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé. Àëü
÷ òîõèîëäîëä óóëûí ñóâàã, öîðãî áàðèõäàà òºëºâëºæ áóé òàëáàéí õèëýýñ ãàäàãø 5ì-
ýýñ áàãàã¿é çàéä áàéðëóóëàõ õýðýãòýé.

79
ÁНбÄ 50-01-16

4.6.4. Áàðèëãàæóóëàõ äýâñãýð ãàçàðò èíæåíåðèéí áýëòãýë õèéõ çóðàã òºñºëä

óðãàìàëûí ¿íäýñòýé õó÷ëàãà ¿åèéã áîëîí áàéãàëèéí óðãàìàëûã /ìîä, áóò, ñººã/
õàäãàëàõ àðãà õýìæýýã òóñãàíà.
Áàðèëãûí ìàøèíìåõàíèçìûã àæèëëóóëàõ çîðèëãîîð áàðüæ áàéãàà áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí òàëáàéä çàì, îðö ãàðãàõ, àñãààñ õèéõ àæëûã ãàçàð øîðîîíû áà
ñóóðèéí àæèë ýõëýõýýñ ºìíº ã¿éöýòãýñýí áàéíà.
Èíæåíåðèéí áýëòãýë õèéõ áîñîî òºëºâëºëòèéã ãîë òºëºâ íýìýëò àñãààñ õèéõ
çàìààð ã¿éöýòãýíý. Ãàçðûí äîîðõ ìºñòýé áóþó ìºñæèëò ii  0,4 байх ул хөрстэй
талбайд энэ бүлгийн 4.6.2 дугаар заалтын дагуу нэмэлт асгаас хийх ба ул хөрсний
äîîä òàëûí ¿å ii  0,03 ìºñæèëòòýé áàéõ òîõèîëäîëä òàëáàéä õºðñ õóóëàõûã
çºâøººðíº.
4.6.5. Áàðèëãàæèëòûí äýâñãýð ãàçàðò èíæåíåðèéí áýëòãýë õèéõ àðãà õýìæýýã
олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг барилга байгууламжийн бууринд ашиглахаар сонгон
àâñàí çàð÷èìòàé óÿëäóóëàí òºëºâëºíº.
 çàð÷ìààð áàðüæ áóé áàðилгын буурь болох ул хөрсний улиралын хөлдөлт
гэсэлтийн үеийн дор мөсөөр хүчтэй ханасан ул хөрс, газрын доорх мөс шаантаг ба
ñàâõàíöàð õýëáýðýýð òàðõñàí áàéâàë óðãàìàëûí ¿íäýñòýé íºìðºã ¿åèéã áàéãàëèéí
áàéäëààð íü õàäãàëæ óðãàìàëûí ¿íäýñòýé íºìðºã äýýð øóóä íýìýëò àñãààñ õèéõ
замаар гүйцэтгэнэ. Ийм нөхцөлд босоо төлөвлөлт хийхдээ ул хөрс хуулахыг
зөвшөөрөхгүй бөгөөд хэрэв хөрс хуулалт хийсэн бол хуулсаны дараа шууд ул
õºðñíèé ãàäàðãóó äýýð êåðàìçèò, õ¿ðìýí ÷óëóó áà õºðñººð äóëààí òóñãààðëàã÷ ¿å
äýâñýõ õýðýãòýé.
Äóëààí òóñãààðëàã÷èéí çóçààíûã õºëäºëò ãýñýëòèéí ¿éë ÿâö çºâõºí ýíý ¿åèéí
õÿçãààðò ÿâàãäàõààð áîäîæ òîîöîîãîîð ñîíãîæ àâíà.
4.6.6. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí òîãòâîð, àøèãëàëòûí õýðýãöýýã õàíãàõ
çîðèëãîîð óñàí õàíãàìæ, áîõèð óñ, äóëààí õàíãàìæèéí ñèñòåìèéí ãàäíà ñ¿ëæýýíèé
ñóóëãàëòûã áàðèëãàæóóëàëòûí äýâñãýð ãàçàðò áàéðëàñàí áàðèëãà áàéãóóëàìæóóäûí
хувьд олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд сонгож авсан зарчмын дагуу
ã¿éöýòãýõ õýðýãòýé.
Øóãàì ñ¿ëæýýã áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áóóðèéí òîîöîîíû òåìïåðàòóð
ººð÷ëºãäºõã¿é áàéõ íºõöºëèéã õàíãàæ ÷àäàõ òèéì õ¿ðýëöýýòýé çàéíä áàðèëãààñ
õîëäóóëæ òàâüñàí òîõèîëäîëä 2 ººð çàð÷èì õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.
4.6.7. Áàðèëãà áàéãóóëàìæèíä ñàíòåõíèêèéí ñ¿ëæýýíèé îðîëò ãàðàëòûã õèéõ,
ñàëõèæóóëàõ õºíäèé áà òåõíèêèéí äàâõàðò ýäãýýð ñ¿ëæýýã òîíîãëîõäîî òóõàéí
барилга байгууламжийн бууринд олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг ашиглахаар сонгож
авсан зарчмыг баримтлан гүйцэтгэнэ. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд 
çàð÷ìààð àøèãëàñàí ¿åä ñàíòåõíèêèéí ñ¿ëæýýíèé îðîëò ãàðàëòûí õèéöèéã
төлөвлөхдөө ул хөрсний тус газрын гэсэлт явагдах буюу тэдгээрийн тооцооны
òåìïåðàòóðûã èõýñãýõã¿é /òºñºëä òóñãàñíû ýñðýã/ áàéõ, õàðèí ll çàð÷ìûí ¿åä áîë
буурийн ул хөрсний жигд бус хэв гажилтын өсөлтийг түргэн зогсоох зорилгоор тус
ãàçðûí ãýñýëòèéã õóðäàí õóãàöààíû äîòîð ÿâóóëàõààð áîäîæ òºëºâëºõ õýðýãòýé.
Шугам сүлжээний оролтонд дараах арга хэмжээг авна.Үүнд:
1) Áàðèëãàä îðóóëàõ øóãàì ñ¿ëæýýíèé îðîëòûã äóëààí òóñãààðëàã÷ á¿õèé
õàéðöãàíä áàéðëóóëñàí æèéðãýâ÷òýé äàìæóóëàõ ÿíäàí õîîëîéãîîð ãàçàð
äýýã¿¿ð áóþó ñàëõèæóóëàõ ñóâãàíä ãàçàð äîîãóóð õèéæ áîëíî.
2) Ñàëõèæóóëàõ ñóâàã, ò¿¿íèé äîòîð áàðèëãàä îðîõ ñàíòåõíèêèéí ñ¿ëæýýíèé
îðîëòûã áàéðëóóëñàí ñóâàãò, ò¿¿í÷èëýí áàðèëãûí õºíäèéí øóãàì
ñ¿ëæýýíèé äàìæóóëàõ ÿíäàí õîîëîéí äîîð àâààðûí áóþó çàñâàðûí ¿åä

80
 ÁНбÄ 50-01-16

ãàðñàí óñûã õóðäàí çàéëóóëàõ çîðèëãîîð ñóâàã, õîâèë áîëîí áóñàä

òºõººðºã òºëºâëºõ øààðäëàãàòàé.
3) Áîõèð óñíû ñóâãèéí ãàðàëòûã ãîë òºëºâ ãàçàð äîîãóóð õèéõ áà õîâîð
òîõèîëäîëä ãàçàð äýýã¿¿ð õèéäýã.
4) Îðîëò áà ãàðàëò íü òóñäàà áóþó õàìòàðñàí áàéæ áîëíî. Îðîëò ãàðàëòûã
áàéðëóóëàõ õýëáýð èíæåíåðèéí ãàäíà ñ¿ëæýý òàâèõ òºðºë, òóõàéí ãàçðûí
íºõöºë, ò¿¿í÷èëýí àðõèòåêòóð òºëºâëºëòèéí øèéäýë áîëîí áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí òîãòâîð, äàìæóóëàõ ÿíäàí õîîëîéí õóâèéí àæèëëàãààã
õàíãàõ øààðäëàãàòàé óÿëäñàí áàéõ ¸ñòîé. Ýíý ¿åä ýäèéí çàñãèéí ¿ð
àøèãòàé áàéäëûã áîäîëöîæ ¿çíý.
4.6.8.  çàð÷ìààð áàðèëãà áàðèõ ¿åä õàìòàòãàñàí îðîëò, ãàðàëòûã îðöòîé áà
îðöã¿é òºìºðáåòîí ñóâãàíä äàðààõü íºõöºëèéã õàíãàæ áàéõààð áîäîæ òºëºâëºíº.
¯¿íä:
1) õîîëîé àðìàòóð, îíãîéëãîõ áîëîí õèéí êðàíòûã ãàäíà òºâëºðñºí
ñ¿ëæýýíèé øóãàì äàõü óäèðäëàãûí á¿õýýãò áóþó áàðèëãûí äîòîðõ /øàòíû
õîíãèë áà 1-ð äàâõàðûí òóñãàé ºðººíä áàéðëóóëñàí/ óäèðäëàãûí óçåëüä
áàéðëóóëíà;
2) îðöã¿é ñóâãàíä á¿õ øóãàì ñ¿ëæýýã õàìò òàâèõäàà áîõèð óñíû ãàðãàëãààã
áóñàä ñ¿ëæýýí¿¿äýýñ áèò¿¿ õàíààð /àðèóí öýâðèéí øààðäëàãààð/
òóñãààðëàíà;
3) äàìæóóëàõ ÿíäàí õîîëîé áà ñóâãèéí íàëóóã áàðèëãààñ ãàäàãø 0,01-ýýñ
áàãàã¿é õýâãèéòýé õèéíý.
Îðîëò ãàðãàëòûí òîîã àëü áîëîõ öººí õýìæýýòýé õèéõèéã ýðìýëçýõ õýðýãòýé
áà òýäãýýðèéã áàéðëóóëàõ ¿åäýý äàìæóóëàõ ÿíäàí õîîëîéãîîñ áóóðü õºðñºíä
¿ç¿¿ëýõ äóëààíû íºëººã áîëîí öýâäãèéí äýýðõ óñ áóóðèàð äàìæèí ñóóðèíä óðñàí
îðîõûã á¿ðýí õÿçãààðëàñàí àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé.
¯¿íèé òóëä àëü áîëîõ ñàëõèæóóëàõ õºíäèéä áàéðëóóëñàí ÿíäàíòàé ãàíöõàí
îðîëò ãàðàëòààð õÿçãààðëàõûã ýðìýëçâýë çîõèíî. Õàìòàòãàñàí îðîëò ãàðàëòûã
òºëºâëºõ人 òýäãýýðèéã àëü áîëîõ çýðãýëäýýõ ñóóðèóäûí õîîðîíäîõ óðò àëãàñàëä
áóþó àëãàñàëûí äóíä áàéðëóóëàõûã õè÷ýýõ õýðýãòýé. Îðîëò ãàðàëòàíä îéð
байрласан суурийг олон жилийн цэвдэг хөрсөнд тооцооны суулгалтын гүн дээр 2м-
èéã íýìñíýýñ áàãàã¿é ã¿íä ñóóëãàæ òºëºâëºíº.
4.6.9. Ñàëõèæóóëàõ õºíäèéòýé áàðèëãààñ ãàðãàõ áîõèð óñíû ãàðàëòûí ãà-çàð
äýýðõ õýñãèéã áàðèëãûí ãàäíà áóþó äîòîð òàëä áàéðëóóëæ áîëíî. Àëü ÷ òîõèîëäîëä
áàðèëãûí õàíàòàé íèéëýõ ãàðàëòûí õýñãèéã òºìºð-áåòîí õàøëàãàòàé õèéæ
äóëààëíà. Õàøëàãûí ãàäíà òàëä îðøèõ äàìæóóëàõ ÿíäàíã øàâàð áåòîí ¿åä
áàéðëóóëíà. Äàìæóóëàõ ÿíäàí õîîëîéíîîñ áàðèëãûí ñóóðü õ¿ðòýëõ àþóëã¿éí çàéã
äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîãîîð òîäîðõîéëîõ áà òýð íü 6ì-ýýñ áàãàã¿é áàéíà.
4.6.10. Äàìæóóëàõ ÿíäàí õîîëîéã õºëäºëòººñ õàìãààëàõûí òóëä öýâýð áîõèð
óñíû ñ¿ëæýýã äóëààíû øóãàìòàé õàìò òàâèõ áà áàãà, òîãòìîë áóñ çàðëàãàòàé ìóõàð
ñàëààíààñ çàéëñõèéõ õýðýãòýé.
4.6.11.  çàð÷ìààð àøèãëàãäàõ áàðèëãàæèëòûí äýâñãýð ãàçàðò áàéðëóó-ëàõ
ñàíòåõíèêèéí øóãàì ñ¿ëæýýã òºëºâëºõ人 øóãàì ñ¿ëæýýíýýñ áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí áóóðèí äàõü õºðñíèé òåìïåðàòóðûí ãîðèìä íºëººëºõ äóëààíû
íºëººëëèéã àðèëãàõ àðãà õýìæýýã óðüä÷èëàí àâàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé. Ñ¿ëæýýã
òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ äýýø áàéðëàõ äóëààí òóñãààðëàã÷òàé ãàçàð äýýðõ øóãàì
ñ¿ëæýýòýéãýýð ñàëõèæóóëàõ õºíäèé, òåõíèêèéí äàâõàðò áàéðëóóëàõ áà ò¿¿í÷èëýí
ãàçàð äîîðõ ñ¿ëæýýòýéãýýð òºëºâëºíº. Ñ¿¿ëèéí òîõèîëäîëä ñ¿ëæýýã òàâèõäàà
салхижуулалт ба дулаан тусгаарлах замаар буурин дахь олон жилийн цэвдэг

81
ÁНбÄ 50-01-16

õºðñíèé ãýñýëòèéã àðèëãàõ çîðèëãîîð ñóâãèéí øóãàìûí äàãóó õºðñíèé óñ ø¿¿ðýõ

ø¿¿ðýëòèéã òóñãààðëàõ õºíäëºí øàâðàí ÿëóó òàâüæ áîëíî.
4.6.12. Шүүрэлт явагддаг ул хөрс тархсан тохиолдолд ялангуяа сүлжээг өндөр
ãàçðààñ áàéðëóóëñàí ¿åä öýâäãèéí á¿ñë¿¿ð, øàâðàí õààëò òàâèõ çýðýã ãàçðûí äîîðõ
óñ áîëîí ãàäàðãóóãèéí óñíû ø¿¿ðýëòèéã àðèëãàõàä ÷èãëýñýí áóñàä àðãà õýìæýýã
òºëºâëºíº.
4.6.13. ÿí ñóóëãàñàí øóãàì ñ¿ëæýýã òºëºâëºõ人 îéð îðøèõ áàðèëãûí
ñóóðèàñ 12 ì-ýýñ áàãàã¿é çàéä áàéðëàñàí ñàëõèæóóëàõ ñóâàãò çàéëøã¿é áàéðëóóëàõ
õýðýãòýé.

5.ХӨЛДӨЖ ОВОЙДОГ УЛ ХӨРСӨНД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН

БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

5.1. Хºðсний õºлдºлòийн овойлòûн ¿з¿¿лýлò¿¿д, овойлòûн

õýâ ãàæèëòûí òîîöîî
5.3.1. Улиралын хөлдөлт, гэсэлтэд орж овойлт үүсгэдэг ул хөрснөөс тогтсон
áóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî õºëäºëòèéí îâîéëòûã áîäîëöîõ ¸ñòîé.
5.3.2. Хөлдүү төлөвт шилжихдээ эзлэхүүнээ ихэсгэдэг ул хөрсийг овойдог
хөрс гэнэ. Ийм ул хөрс байгалийн нөхцөлд хөлдөлтийн үед өргөгдөж гэсэлтийн үед
ñóóõ çàìààð ýçëýõ¿¿íýý ººð÷èëäºã.
Хүйтний нөлөөгөөр ул хөрс хөлдөж овойход гарах эзлэхүүний өөрчлөлтийн
óëìààñ áóóðü õºðñºíä îâîéëòûí õýâ ãàæèëò ¿¿ñ÷ áàðèëãûí ñóóðü ºðãºãäñºíèé
улмаас газар дээрх бүтээцийг хэв гажилтанд оруулдаг.
Хөлдөхдөө овойдог ул хөрсөнд шаварлаг ул хөрс, тоосорхог болон жижиг
ширхэгтэй элс, түүнчилэн хөлдөлтийн өмнөх үедээ тухайн хөрсний критик чийгнээс
илүү чийгтэй чигжээсийн нунтаглалын үзүүлэлт 1-ээс бага /D<1/ том хэмхдэст ул
õºðñèéã õàìààðóóëíà.
Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиохдоо газар доорх
óñíû ò¿âøèí äýýøëýõ, ãàäàðãóóãèéí óñ õºðñºíä íýâ÷èõ, áàéãàëèéí áîëîí õ¿íèé ¿éë
àæèëëàãààíû õ¿÷èí ç¿éëýýñ íóòàã äýâñãýð усанд автах зэрэг шалтгаанаас ул
õºðñíèé ÷èéã íýìýãäýæ áîëçîøã¿éã áîäîëöîõ õýðýãòýé.
Элсэн чигжээстэй том хэмхдэст ул хөрс, хайргархаг болон том, дунд
ширхэгтэй элс, мөн хадан ул хөрсийг түүний байгалийн чийг, газар доорх усны
ò¿âøíèé õýìæýýã õàðãàëçàëã¿é îâîéäîãã¿é õºðñºíä õàìààðóóëíà.

5.3.3. Ул хөрсний овойлтыг дараах үзүүлэлтүүдээр үнэлнэ. Үүнд:

1) хөлдөж буй ул хөрсний чөлөөт гадаргуугийн өргөгдөлтийг илэрхийлэх
îâîéëòûí õýâ ãàæèëò- h f ;
2) ул хөрсний овойлтын хэмжээ h f - ã îâîéëò ¿¿ñãýí õºëäºõ õºðñíèé ¿åèéí
çóçààí d f - ä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð èëýðõèéëýãäýõ õàðüöàíãóé îâîéëò
f áóþó îâîéëòûí èëòãýëö¿¿ð - K f ;
3) суурийн уланы хавтгайд нормаль чиглэлд үйлчлэх овойлтûí íîðìàëü õ¿÷
N r - ã ¿¿ñãýã÷ îâîéëòûí äàðàëò- Pr ;

82
 ÁНбÄ 50-01-16

4) суурийн хажуу гадаргууд шүргэлцэн үйлчлэх овойлтын шүргэгч Tk õ¿÷íèé

нэгж гадаргууд ноогдох хэмжээ - k .
Ул хөрсний овойлтын эдãýýð ¿ç¿¿ëýëòèéã õýýðèéí áîëîí ëàáîðàòîðèéí
туршилтаар тогтоох ѐстой. Хөрсний хөлдөхдөө овойх шинж чанарыг тооцоогоор,
õàðèí îâîéëòûí õ¿÷èéã òóñãàé ñóäàëãàà þìóó îðîí íóòãèéí áàðèëãàæèëòûí
òóðøëàãûã ¿íäýñëýí òîãòîîæ áîëíî.
5.3.4. Õºëäºëò ÿâàãäàæ áóé õºðñíèé îâîéõ ÷àíàðûã îâîéëòûí èëòãýëö¿¿ðýýð
дараах илэрхийлэлийг ашиглан тодорхойлно.
hf  K f  d f /5.1/
h f - õºðñíèé îâîéëòûí õýâ ãàæèëò, ì/ñì/;
d f - хөлдөх үедээ h f õýìæýýíèé õýâ ãàжилт үүсгэх хөрсний гэсгэлэн байх
¿åèéí çóçààí, ì/ñì/.

Овойлтын илтгэлцүүрийн хэмжээнээс хамааруулан ул хөрсийг дараах

áàéäëààð àíãèëíà. ¯¿íä:
K f  0,01 áàéâàë îâîéäîãã¿é ;
0,01  K f  0,04 áàéâàë ñóë îâîéäîã;
0,04  K f  0,07 áàéâàë äóíä çýðýã îâîéäîã;
0,07  K f  0,10 áàéâàë õ¿÷òýé îâîéäîã;
K f  0,10 áàéâàë èõ õ¿÷òýé îâîéäîãò òîîöíî.
5.3.5. Тоосорхог шаварлаг ул хөрсний хөлдөлтийн овойлтын зэргийг
òóðøèëòààð òîãòîîãîîã¿é ¿åä ò¿¿íèéã /5.2/ òîìú¸îãîîð áîëîí 5.1 çóðãààð
òîäîðõîéëíî.

R f  0,012W  0,1  W W  Wcr 
2
 WL W p M 0 /5.2/
¯¿íèé:
W- хөлдөлт явагдаж буй ул хөрсний үеийн өвлийн өмнөх тооцоонд харгалзах
чийг. Хөрсний чийгшилтийн нөхцөлөөс хамаарна.
Wp,WL-èìðýãäëèéí áà óðñàëòûí õÿçãààð äàõü ÷èéã.
Wcr - хөлдөлт явагдаж буй ул хөрсний критик чийгийн тооцооны утга. Ул
хөрсний чийг үүнээс бага байх үед түүнд чийг тархаж шилжих үзэгдэл
ÿâàãäàõã¿é. ¯¿íèéã íýãæèéí õóâèàð èëýðõèéëæ 5.2-р зургаар
òîäîðõîéëíî.
M 0 - хэмжих нэгжгүй илтгэлцүүр. Үүнийг хөлдөж байгаа ул õºðñíèé í¿öãýí
ãàäàðãóó äýýðõ ºâëèéí àãààðûí äóíäàæ òåìïåðàòóðûí ¿íýìëýõ¿é
óòãàòàé òýíö¿¿ãýýð àâíà /11 ä¿ãýýð õàâñðàëò/.
Òàéëáàð: Õóóðàé õºðñíèé íÿãòûã /5.2/ òîìú¸îíä 1,5 ò/ì 3-ýýð àâñàí áºãººä
õºðñíèé íÿãò ººð áàéõ ¿åä îâîéëòûí çýðýã R f - èéí òîîöîîíû óòãûã  d 1,5
õàðüöààãààð ¿ðæ¿¿ëæ àâíà. Ýíä:  d - òóðøèæ áàéãàà õóóðàé õºðñíèé íÿãò.
Шаварлаг ул хөрсний овойлтын зэргийг туршилтаар тогтоогоогүй үед /5.5/
томъѐогоор тооцсон Rf үзүүлэлтээр Хүснэгт 5.1-ийн дагуу тогтоож болно.

83
ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 5.1.
Ул хөрсний Rf үзүүлэлтийн тоон утга /Rfx102/

нөхцөлдөө

Дунд зэрэг
Байгалийн

овойлттой

овойлттой

овойлттой

овойлттой
Уян

овойлтгүй

Сулавтар
Ул хөрсний

Хүчтэй

хүчтэй
налархайн

Маш
нэр
тоо

Элсэнцэр 0,01<Ip≤0,07 <0,14 0,14-0,49 0,49-0,98 0,98-1,69 >1,69

Элсэнцэр 0,01<Ip≤0,07 <0,09 0,09-0,3 0,3-0,6 0,6-1,03 >1,03
Шавранцар 0,07<Ip≤0,17 <0,1 0,1-0,35 0,35-0,71 0,71-1,22 >1.22
Шавранцар 0,07<Ip≤0,13 <0,08 0,08-0,27 0,27-0,54 0,54-0,93 >0,93
Шавранцар 0,13<Ip≤0,17 <0,07 0,07-0,23 0,23-0,46 0,46-0,79 >0,79
Шавар Ip>0,17 >0,12 0,12-0,43 0,43-0,86 0,86-1,47 >1,47

5.3.6. Òóðøèëòààð òîäîðõîéëñîí ¿ç¿¿ëýëò áàéõã¿é ¿åä òîîñîðõîã øàâàðëàã

чигжээстэй том хэмхдэст хөрсний хөлдөхдөө овойх шинж чанарыг чигжээс хэсгийн
øèðõýãèéí íóíòàãëàëûí ¿ç¿¿ëýëò D, ÷èéãëýãèéí çýðýã S r - ýýñ õàìààðóóëàí
тодорхойлно. Мөн тоосорхог элсэн хөрс болон уян налархайн тоо J p  0,02
элсэнцэр хөрсний хөлдөхдөө овойх шинж чанарыг хөрсний ширхэгийн нунтагëàëûí
¿ç¿¿ëýëò D, ÷èéãëýãèéí çýðýã S r - ýýñ õàìààðóóëàí òîäîðõîéëíî. Èéì õºðñíèé
øèðõýãèéí íóíòàãëàëûí ¿ç¿¿ëýëò D  1 áà ÷èéãëýãèéí çýðýã S r  0,6 áàéõàä
хөлдөхдөө овойлт үүсгэх бөгөөд үүíèéã äàðààõü áàéäëààð àíãèëíà. ¯¿íä:
Õýðýâ 1 D  5 Sr >0,6 мөн D>5, S r  0,8 бол сулавтар овойлттой;
D5 0,8  S r  0,95 бол дунд зэргийн овойлттой;
D  5 , S r  0,95 бол хүчтэй овойлттойд тус тус хамаарна.
Õºðñíèé øèðõýãèéí íóíòàãëàëûí ¿ç¿¿ëýëò D -ã äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
K
D 2 /5.3/
d 0  e0
¯¿íèé: K - 1,85x10-2мм2-òàé òýíöýõ èëòãýë¿¿ð;
e0 - гэсгэлэн хөрсний сүвшилийн илтгэлцүүр;
d 0 - хөрсний фракцаар ялгасан хэсгүүдийн дундаж голч,мм; Үүнийг дараах
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî:
1
 0,01P1 0,01P2 0,01Pi 
d 0     ............   /5.4/
 d 01 d 02 d 0i 
¯¿íèé:
P1 , P2 ....Pi - õºðñíèé ôðàêö òóñ á¿ðèéí ýçëýõ õóâü, ¿¿íèéã íýãæèéí õóâèàð
èëýðõèéëíý;
d01, d02 .....d0n - хөрсний фракц тус бүрийн дундаж голч, мм.
Õºðñíèé ôðàêö òóñ á¿ðèéí ãîë÷èéã òîäîðõîéëîõäîî òýäãýýðèéí õàìãèéí áàãà
ãîë÷èéã 1,4 ãýñýí èëòãýëö¿¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý. Õàìãèéí íàðèéí øèðõýãòýé ôðàêöûí
òîîöîîò ãîë÷èéã îëîõäîî òýäãýýðèéí /ãîë÷èéí/ õàìãèéí èõ õýìæýýã 1,4-ò õóâààíà.

84
 ÁНбÄ 50-01-16

5.4.Хºлдºлòийн овойлòûн ø¿ðгýг÷ õ¿÷ний ¿йл÷лýлýýð

ñóóðèéí òîãòâîðûã òîîöîõ
5.4.1. Хөрсний хөлдөлтийн овойлтын шүргэгч хүчний үйлчлэлд суурийн
òîãòâîðòîé áàéäëûã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîîöîæ øàëãàíà:
c
 fh A fh  F  F /5.5/
n r
¯¿íèé:
 fh - ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóä ¿éë÷ëýõ ø¿ðãýã÷ õ¿÷íèé òîîöîîíû óòãà, êÏà /
òõ/ì2/. ¯¿íèéã 5.4.2-ûí çààëòààð àâíà.
A fh - õºëäºëò ÿâàãäàæ áóé õºðñºíä áàéðëàõ ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóãèéí
òîîöîîò òàëáàé, ì2;
F -ñóóðèéí æèíã îðîëöóóëñàí áàðèëãûí
òîîöîîíû òîãòìîë à÷àà,êÍ /òõ/;
Fr - õºðñíèé îâîéëòîíä ºðòñºí ñóóðèéã ÷àíãààõ
õ¿÷íèé òîîöîîò óòãà;
 c - àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  c  1,0
n- íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð  n  1,1

Зураг 5.1 Õөлдөлтийн овойлтын харьцангуй

õýâ ãàæèëò ïàðàìåòð R f -ààñ õàìààðàõ íü:
а/ хөлдөхдөө овойдоггүй;
á/ ñóë îâîéäîã;
â/ äóíä çýðýã îâîéäîã;
ã/ õ¿÷òýé îâîéäîã;
ä/ èõ õ¿÷òýé îâîéäîã.

1 ба.2 – ýëñýíöýð 0,02  J p  0,07;

3 – øàâðàíöàð 0,07  J p  0,17;
4 – òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñ 0,07  J p  0,13
5– òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñ 0,13  J p  0,17;
6 – øàâàð J p  0,17

Òàéëáàð: 2,4,5 –ð áàéðëàëä çààãäñàí õºðñ¿¿äýä 0,05-0,005 ìì õýìæýýòýé

òîîñîðõîã õýñã¿¿ä æèíãèéí 50 õóâèàñ èõ áàéíà.
5.4.2. Ул хөрсний хөлдөлтийн овойлтын шүргэгч хүчний тооцооны утгыг дараах
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
 fh  K 0  fh ,n /5.6./
¯¿íèé:
 fh,n - хөлдөлтийн овойлтын шүргэгч хүчний норматив утга. Үүнийг туршилтын
ä¿íãýýð òîäîðõîéëîõ áºãººä èéì ºãºãäºõ¿¿í áàéõã¿é ¿åä 5.4 õ¿ñíýãòýýñ
àâíà.

85
ÁНбÄ 50-01-16

K 0 - õºëäºæ áóé õºðñíèé ¿å äýõ ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóãèéí òºëºâ áàéäàë

áà ìàòåðèàëûã áîäîëöñîí èëòãýëö¿¿ð.
Ò¿ðõëýã õèéãýýã¿é ãºëãºð ãàäàðãóóòàé áåòîí
ñóóðèíä: K 0  1,0 ;
ßëçðàëòààñ õàìãààëñàí ò¿ðõëýãòýé ìîäîí
ñóóðèíä: K 0  0,9 ;
úëãºð ìåòàëë ãàäàðãóóä: K 0  0,8 .

Çóðàã 5.2 Óÿí íàëàðõàéí òîî / % / áà óðñàëòûí õÿçãààð äàõü ÷èéãíýýñ

хамаарах хөрсний критик чийгний утга Wcr
5.4.3. Улиралын хөлдөлттэй ул хөрс болон олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг 
зарчмаар ашиглах үед баганан, шон, бусад төрлийн суурийн гадаргууд гэсгэлэн
õºðñíèé ¿ðýëòýýñ ¿¿ñýõ, ñóóðèéã îâîéëòîîñ ÷àíãààõ õ¿÷íèé òîîöîîíû óòãà Fr - ã
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
n
Fr   f i  A fi /5.7/
i 1
¯¿íèé: f i - суурийн хажуу гадаргууд үүсэх гэсгэлэн хөрсний шилжээсийн
ýñýðã¿¿öëèéí òîîöîîíû óòãà. ¯¿íèéã 10 äóãààð á¿ëãèéí 10.3 áà 10.4 õ¿ñíýãòýýð
àâíà.
Aaf ,i - ãýñãýëýí õºðñíèé i ¿å äýõ ñóóðèéí áîñîî ãàäàðãóóãèéí òàëáàé,ì2.
Шон суурь болон тулгуур хавтангүй баганан суурьт i ¿åèéí çóçààíûã ñóóðèéí
õºíäëºí îãòëîëûí ïåðèìåòðýýð, òóëãóóð õàâòàíòàé áàãàíàí ñóóðüò ìºí ¿åèéí
çóçààíûã òóëãóóð õàâòàíãèéí ïåðèìåòðýýð ¿ðæ¿¿ëæ àâíà.
5.4.4. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг  çàð÷ìààð àøèãëàõ ¿åä ñóóðèéí äîîä
хэсэг хөлдүү хөрстэй барьцàëäàí õºëäñºíººñ áîëæ äýýä õýñãèéí îâîéëòîîñ ñóóðèéã
÷àíãààõ õ¿÷íèé òîîöîîíû óòãà Fr - ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
n
Fr   Raf ,i  Aaf ,i /5.8/
i 1

86
 ÁНбÄ 50-01-16

¯¿íèé:
Raf ,i - суурийн хажуу гадаргууд барьцалдсан цэвдэг ул õºðñíèé i дугаар
¿åèéí øèëæýýñèéí ýñýðã¿¿öëèéí òîîöîîíû óòãà, êÏà-ààð èëýðõèéëæ 7 äóãààð
õàâñðàëòûí 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýñ àâíà.
Aaf ,i - олон жилийн цэвдэг ул хөрсний i үед шилжилт явагдах босоо
ãàäàðãóóãèéí òàëáàé, ì2. ¯¿íèéã 5.4.3-ûí /5.7/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
5.5. Сóóðийн óланд ¿йл÷лýõ óл õºðсний õºлдºлòийн овойлòûн
íîðìàëü õ¿÷íèé òîîöîî
5.5.1. Баганан ба шугаман суурийн уланд хөлдөлтийн овойлтын нормаль хүч
N r ¿éë÷ëýõ ¿ед хөлдөлт явагдаж буй ул хөрсний овойлтын даралт Pr , êÏà-ã äàðààõü
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
à/ Áàãàíàí ñóóðèíä
dz  Bf
Pr  K a s ; /5.9/
Af
á/ Øóãàìàí ñóóðèíä
dz
Pr  2 K a s ; /5.10/
b
¯¿íèé:
dz - ñóóðèéí óëàíä õºëäºæ h fi хэмжээний хэв гажилт үүсгэх овойж хөлдөх
ул хөрсний үеийн зузаан, м;
Bf - áàãàíàí ñóóðèéí óëíû ïåðèìåòð, ì;
A f - ñóóðèéí óëíû òàëáàé,ì2;
K a - суурийн улан доорх хөлдөж овойдог ул хөрсний ажиллах нөхцөлийн
илтгэлцүүр. Үүнийг овойж байгаа ул хөрсний зузаан d z áà ñóóðèéí
óëíû òàëáàé A f -ààñ õàìààðóóëàí 5.5 õ¿ñíýãòýýð àâíà. Øóãàìàí
ñóóðèíä A f  b   áàéíà. Ýíä:  - íýã òóóø ìåòðòýé òýíöýõ óðò;
 s - хөлдөлтийн овойлтын хүчний улмаас суурьт үйлчлэх хөлдүү хөрсний
øèëæèñõèéëòèéí ýñýðã¿¿öýë, êÏà,  s -ûí óòãûã øèëæèëòèéí õóðä Vs áà
суурийн улан доорх хөлдөж байгаа ул хөрсний тооцооны температур Td
-ýýñ õàìààðóóëàí 5.3 çóðãèéí ãðàôèêààð òîäîðõîéëíî.
Ñóóðèéí óëàí äîîðõ õºðñíèé îâîéëòûí ÿâöàä ¿¿ñýõ øèëæèëòèéí õóðä V f - ã
/ñì/õîíîã/ äàðààõ èëýðõèéëëýýð òîäîðõîéëíî.
h fi
Vf  /5.11/
30t d
¯¿íèé: h fi - ул хөрсний хөлдөлтийн овойлтын хэв гажилт / өгөгдөлт /. Үүнийг 5.3.4-ò
çààñíû äàãóó òîäîðõîéëíî.
t d - суурийн улан доорх ул хөрсний хөлдөлтийí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà /ñàðààð/
  
2
d
t d  t 0 1     /5.12/
  d f 
 
 

87
ÁНбÄ 50-01-16

Ýíä:
t0 - àãààðûí õàñàõ òåìïåðàòóðûí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà /ñàðààð/;
d - ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í, ì;
df - óëèðëûí õºëäºëò ãýñýëòèéí ã¿í, ì.
Суурийн улан доорх хөлдөж буй ул хөрсний тооцооны температур Td , C
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîãäîíî.
 d 
Td  Tn 1  /5.13/
 df 
 
Ýíý òîìú¸î äîîðõ èëýðõèéëëèéí íºõöºëä õàìààðíà.
2T  t  t 
Tn  min d 1  d  ; T 
t0  t0 
T
 min /5.14
2
¯¿íèé:
Tn - суурийн улан доорх ул хөрс хөлдөх
үеийн хөрсний төлөвлөлтийн гадаргуу дахь
òîîöîîíû òåìïåðàòóð,  C ;
Tmin - ºâëèéí õàìãèéí õ¿éòýí ñàðûí àãààðûí
äóíäàæ òåìïåðàòóð, C 0 ;
d, d f - /5.12/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë,

Çóðàã 5.3. Td áà  f - ýýñ

õàìààðàõ  S - ûí óòãà.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.2
Хөрсний улиралын
õºëäºëòèéí ã¿íèé äîîðõ
õýìæýýíä õàðãàëçàõ îâîéëòûí
Õºðñíèé íýð òºðºë áà óñààð
Ä/ä ø¿ðãýã÷ õ¿÷íèé óòãà  th , êÏà
õàíàñàí çýðýã
3,0ì
1,5 ì
2,5 ì ò¿¿íýýñ
õ¿ðòýë
äýýø
J L  0,5 урсалтын үзүүлэлттэй шавранцар,
øàâàð ýëñýíöýð õºðñ; òîîñîðõîã øàâàðëàã
1. ÷èãæýýñòýé òîì õýìõäýñò õºðñ áîëîí 110 90 70
øèðõýãèéí íóíòàãëàë D>5, ÷èéãëýãèéí çýðýã 130 110 90
S r  0,95 æèæèã øèðõýãòýé áà òîîñîðõîã
ýëñýí õºðñ
2. 0,25  J L  0,5 áàéõ øàâàð, øàâðàíöàð, 90 70 55

88
 ÁНбÄ 50-01-16

ýëñýíöýð õºðñ, òîîñîðõîã øàâàðëàã

÷èãæýýñòýé òîì õýìõäýñò õºðñ;
D>1; 0,8< S r  0,95
æèæèã øèðõýãòýé áà òîîñîðõîã ýëñ
J L  0,25 øàâàð, øàâðàíöàð ýëñýíöýð õºðñ;
òîîñîðõîã øàâàðëàã ÷èãæýýñòýé òîì
70 55 40
3. õýìõäýñò õºðñ; øèðõýãèéí íóíòàãëàë D<1,
80 70 50
÷èéãëýãèéí çýðýã 0,6< S r  0,3 æèæèã
øèðõýãòýé áà òîîñîðõîã ýëñ
Òàéëáàð:
1. Óл хөрсний хөлдөлтийн гүний хүснэгтэд зааснаас бусад завсрын утганд
òîõèðîõ  fh - èéí óòãûã çàâñðûí õàìààðëûí àðãààð îëíî.
2. Ñóóðèéí ÷èãæýýñ õèéæ àøèãëàõ õºðñíèé  fh - èéí óòãûã 5.4 õ¿ñíýãòèéí ýõíèé
ìºðººð àâíà.
3. Ø¿ðãýã÷ õ¿÷  fh - èéí õ¿ðòâýðèéí óòãûã óëèðàëûí õºëäºëòèéí á¿ñýíä
тархсан хөрсөнд, хуваарийн утгыг олон жилийн цэвдэг хөрсөнд хэрэглэнэ.
5.5.2. Ñóóðèéí óëíû òàëáàé A f -д үйлчлэх ул хөрсний овойлтын нормаль
õ¿÷èéã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
N  Pr  A f /5.15/
¯¿íèé:
Pr - ñóóðèéí óëàí äîîðõ d z зузаантай ул хөрсний үе хөлдөхөд үүсэх
õºðñíèé îâîéëòûí äàðàëò, êÏà.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.3
Ñóóðèéí óëíû òàëáàé A f ба суурийн улан доорх ул хөрсний хөлдөлтийн
ã¿í d z - ýýñ õàìààðàõ èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà K

Суурийн Ñóóðèéí óëíû òàëáàé A f , ì2

доорхи
хөлдөлтийн 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 0.1
гүн, dz
0.2 0.90 0.80 0.72 0.66 0.60 0.54 0.50 0.47 0.44 0.41
0.3 0.89 0.77 0.69 0.62 0.55 0.51 0.46 0.43 0.40 0.37
0.4 0.87 0.74 0.65 0.56 0.49 0.45 0.41 0.38 0.35 0.32
0.5 0.84 0.69 0.57 0.49 0.41 0.38 0.35 0.32 0.30 0.28
0.6 0.80 0.62 0.50 0.41 0.36 0.31 0.29 0.27 0.25 0.24
0.7 0.75 0.54 0.42 0.35 0.30 0.25 0.23 0.21 0.20 0.19
0.8 0.69 0.46 0.36 0.30 0.25 0.22 0.20 0.18 0.17 0.15
0.9 0.62 0.41 0.32 0.26 0.21 0.17 0.16 0.15 0.14 0.13

89
ÁНбÄ 50-01-16

5.6. Ул õºðсний óлиðалûн õºлдºлòийн б¿сýд

ñóóëãàñàí ñóóðèéã îâîéëòûí õýâ ãàæèëòààð òîîöîõ
5.6.1. Суурийн улнаас доошхи хөлдөж буй буурь хөрсний хөлдөлтийн
îâîéëòûí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã äîîðõ íºõöºëèéã õàðãàëçàí õèéíý.
h fp  S u /5.16/
 S 
 fp    /5.17/
 L u
¯¿íèé:
h fp - суурийн уланд үүсэх даралтыг бодолцсон буурь хөрсний хөлдөлтийн
îâîéëòûí ºðãºãäëèéí òîîöîîíû õýìæýý;
 fp - суурийн доорх буурь хөрсний хөлдөлтийн овойлтын харьцангуй жигд
áóñ õýâ ãàæèëòûí òîîöîîíû õýìæýý;
 S 
Su ;   - áóóðü õºðñíèé îâîéëòûí ºðãºãäºëòèéí õÿçãààðûí õýìæýý áà
 L u
õàðüöàíãóé õýâ ãàæèëòûí õÿçãààð. ¯¿íèéã 5.6 õ¿ñíýãòýýð àâíà.
Ул хөрсний хөлдөлтийн овойлтын хэв гажилтаар тооцох äàí áà õî¸ð äàâõàð
õºíãºí áàðèëãûí /áàéãóóëàìæèéí/ ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî ýíý íîðìûí
øààðäëàãà ò¿¿í÷èëýí äàðààõü íºõöºëèéã áîäîëöîí ñóóðèéã óëèðàëûí õºëäºëòèéí
ã¿íä ñóóëãàõààð òºëºâëºæ áîëíî. ¯¿íä:
1. Суурийн доорх хөлдөж байгаа буурь хөрс бүрэлдэхүүнèé õóâüä íýãýí
òºðëèéí áàéõ;
2. I зарчим сонгосон барилгын талбайн хэмжээнд тархсанул хөрсний
óëèðàëûí õºëäºëò-ãýñýëòèéí á¿ñýä õºðñíèé ãýñýëòèéí ã¿í íýãýí æèãä áàéõ;
3. Суурийн өргөгдөлт ба суултаас болж барилга байгууламжийн бүтээцэд
íýìýãäýë õ¿÷äýë ¿¿ñýõýä õÿçãààðûí òºëºâ áàéäëààð õèéñýí òîîöîîíû
íºõöºë ººð÷ëºãäºõã¿é áàéõ.

5.6.2. Суурийн доорх хөрсний хөлдөлтийн овойлтоос болж буурь, суурийн

ºðãºãäºõ õýìæýýã õºðñºíä äàðæ áàéãàà ãàäíû à÷ààëëûã áîäîëöîí äàðààõü
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî:
 P
h fp  1   i h fi /5.18/
 Pr 
¯¿íèé:
Pr - суурийн доорх буурь хөрсний хөлдөлтийн овойлтын даралт, кПа.
¯¿íèéã 5.5.1- èéí çààëòààð àâíà;
Pi - хөлдөж буй буурь хөрсөнд гадны ачаанаас үзүүлэх даралт, кПа;
h fi - буурь хөрсний хөлдөлтийн овойлтын хэв гажилт, м. Үүнийг 5.3.4-ò
çààñíààð òîäîðõîéëíî;
 - суурийн дэр хөлдөж овойдог хөрсний хүчитгэсэн төлөв байдалд хэрхэн
íºëººëºõèéã áîäîëöñîí èëòãýëö¿¿ð.
Áàãàíàí ñóóðèíä 5.4 çóðãààð, øóãàìàí ñóóðèíä 5.5 çóðãààð òóñ òóñ
òîäîðõîéëíî.

90
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.4
Хөлдөхдөө овойх аюултай буурийн хэв гажилтын хязгаарын хэмжээ.
Áàðèëãà Áóóðü Õàðüöàíãóé õýâ ãàæèëò
Ä/ä Áàéãóóëàìæèéí ñóóðèéí
Òºðºë Õýìæýý
бүтээцийн онцлог ºðãºãäºëò, ñì
1. Äààöûí õàíàòàé
ñàðààëæèí áèø
áàðèëãàä: Õàðüöàíãóé õîòîéëò
Õàâòãààëæèí õàíà 2,5 áà òºâèéëò 0,00035
Õàðüöàíãóé õîòîéëò
Ãóëäìàé áà 2,5 áà òºâèéëò 0,0005*
àðìàòóð÷ëààã¿é Õàðüöàíãóé õîòîéëò
òîîñãîí ºðºãòýé õàíà òºâèéëò

Óãñàðìàë – öóòãàìàë
/öóòãàìàë / øóãàìàí
ñóóðü, óãñàðìàë –
öóòãàìàë ñóóðèéí äàì 3,5 0,006*
íóðóóòàé áàãàíàí
ñóóðüòàé ãóëäìàé õàíà ªðãºãäºëòèéí
áà àðìàòóð÷èëñàí áóþó õàðüöàíãóé ÿëãàâàð
òºìºð-áåòîí
á¿ñë¿¿ðòýé òîîñãîí Õàðüöàíãóé õîòîéëò
2. ºðºã á¿õèé õàíà 4,0 áà òºâèéëò
Òóëãóóð-äàì íóðóóí ºðãºãäºëòèéí 0,005
õèéöòýé áàðèëãàä õàðüöàíãóé ÿëãàâàð
3.
Äàðààõü ñóóðüòàé 0,002
ìîäîí õèéöèéí 5,0
áàðèëãàä:
Øóãàìàí ñóóðüòàé 5,0 0,006

Áàãàíàí ñóóðüòàé
* Õýðýâ ºðºãèéí õ¿÷äýë ãóëçàéëòûí ¿åä ¿¿ñýõ ñóíàëòûí òîîöîîíû
ýñýðã¿¿öëýýñ õýòðýõã¿é áîëîõ íü õàíûí áàò áýõèéí òîîöîîãîîð òîãòîîãäñîí áîë
 S Lu - ûí èõ óòãûã àâ÷ áîëíî.

91
ÁНбÄ 50-01-16

Çóðàã 5.5 Øóãàìàí ñóóðèíä õàìààðàõ

èëòãýëö¿¿ðèéí  óòãà: Çóðàã 5.4 Áàãàíàí
à/ ñóóðèéí ºðãºíººñ b äýðíèéçóçààí hn áàãà ñóóðèíä õàìààðàõ
èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà 
áàéõàä;
á/ ñóóðèéí ºðãºíººñ b äýðíèéçóçààí hn èõ
áàéõàä
5.6.3. Áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí ñóуриас дээших бүтээцийн хөшүүн чанарыг
тооцолгүйгээр хөлдөлт явагдах ул хөрсний харьцангуй жигд бус хэв гажилт  fp - ã
ñóóðèéí òºð뺺ñ õàìààðóóëàí äàðààõü òîìú¸îíóóäààð òîäîðõîéëíî.
à/ Áàãàíàí ñóóðèíä:
h
 fp  fp /5.19/

á/ Øóãàìàí ñóóðèíä:
h
 fp  fp /5.20/
L0
¯¿íèé:
h fp  h fp1  h fp 2 - хөрсөн дээр дарж байгаа даралтыг бодолцсон суурийн улан
доорх ул хөрсний хөлдөлтийн овойлтоос үүсэх буурийн хэв гажилт h fp 1 ,
áà h fp 2 - ûí ÿëãàâàð, ì;
 - çýðýãöýý ñóóðèóäûí õîîðîíäûí çàé, ì;
L0 - áàðèëãûí õàæóó /áîãèíî/ õàíûí øóãàìàí ñóóðèéí óðò, ì.
5.6.4. Барилга, байгууламжийн сууриас дээших даацын бүтээцийн хөшүүн
÷àíàðûã òîîöîæ, îâîéäог ул хөрс бүхий буурийн харьцангуй жигд бус хэв гажилтыг
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
h fp
 fp   n /5.21/
L
¯¿íèé:
 n  1,1

92
 ÁНбÄ 50-01-16

 - барилгын бүтээцийн уян чанарын үзүүлэлт  -ààñ õàìààðàõ èëòãýëö¿¿ð.

¯¿íèéã 5.6 çóðãààð òîäîðõîéëíî.
Барилгын бүтээцийн уян чанарын үзүүлэлт  -ã äàðààõü òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî:
C
  2l /5.22/
4EJ 
¯¿íèé:
EJ  - ―Хана-ñóóðü-õàÿàâ÷-õ¿÷èòãýлийн бүслүүр‖ гэсэн системд хамаарах
барилга байгууламжийн бүтээцийн хөндлөн огтлолын гулзайлтын
õºø¿¿í ÷àíàðûí øèëæ¿¿ëñýí óòãà;
C - овойдог буурийн хөшүүншилийн илтгэлцүүр, кН/м2. Үүнийг суурийн
төрлөөс хамааруулан сонгох бөгөөд ул хºðñíèé îâîéëòûí ÿâöàä òóóø
ìåòð õºíäëºí à÷ààã ñóóðèéí ºðãºãäºëòèéí õýìæýýíä õàðüöóóëñàíòàé
òýíö¿¿ àâíà.
Øóãàìàí ñóóðèíä:
Pb
C r /5.23/
h fp
Áàãàíàí ñóóðèíä:
Pr A f  kH 
C  2 ni ;  Pr , 2  /5.24/
Lh fp  ì 
Ýíä:
ni - áàðèëãûí õàíûí òýí õàãàñò / L / 2 / áàéõ áàãàíàí ñóóðèéí òîî;
Pr , h fp - ýíý á¿ëãèéí 5.5.1-ä îðñîí òýìäýãëýãýýòýé èæèë;
A f - ñóóðèéí óëíû òàëáàé, ì2.
Òàéëáàð: Áóóðü õºðñíèé õàðüöàíãóé æèãä áóñ õýâ ãàæèëò  fp - èéí òîîöîîã
áàðèëãûí óðò, áîãèíî õàíûí àëü àëèíä õèéíý.

Зураг 5.6 Барилгын бүтээцийн уян байдлын

¿ç¿¿ëýëò  - ààñ õàìààðàõ  èëòãýëö¿¿ðèéí
óòãà.

5.6.5. Барилгын бүтээцийн хөндлөн огтлолын гулзайлтын шилжүүлсэн

хөшүүншилийг дараах байдлаар илэрхийлнэ:
EJ   EJ  f  EJ z  EJ p  EJ S /5.25/

93
ÁНбÄ 50-01-16

¯¿íèé:
EJ  f , EJ Z , EJ P EJ S - áàðèëãûí ñóóðü, õàÿàâ÷, õ¿÷èòãýëèéí á¿ñë¿¿ð,
ханын гулзайлтын хөшүүншилийн утга, кН,м2. Ñóóðü, õàÿàâ÷,
хүчитгэлийн бүслүүрийн гулзайлтын хөшүүншилийг дараах
томъѐонуудаар тодорхойлно:
EJ  f   f E f J f  A0  Y02  /5.26/
EJ z   z E z J z  Az  Yz2  /5.27/
EJ p   p E p J p  Ap  Yp2  /5.28/
¯¿íèé:
E f , Ez , E p - ñóóðü, õàÿàâ÷, õ¿÷èòãýëèéí á¿ñë¿¿ðèéí ìàòåðèàëûí õýâ
ãàæèëòûí ìîäóëü, êÍ /ì;
J f , J z , J p - ñóóðü, õàÿàâ÷, á¿ñë¿¿ð çýðýã ýëåìåíòèéí õºíäëºí îãòëîëûí
èíåðöèéí ìîìåíò, ì4;
 f , z , p - бүтээцийн элементүүдийн ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр,
0,25-òàé òýíö¿¿.
Y0 , Yz , Y p - ñóóðü, õàÿàâ÷, õ¿÷èòãýëèéí á¿ñë¿¿ðèéí õºíäëºí îãòëîëûí ãîë
төв тэнхлэгээс ―хана-суурь’ гэсэн системийн зохиомол огтлолын
òýíõëýã õ¿ðòýëõ çàé, ì.
n

 E J    Y
i i i i
Y0  i 1
n
/5.29/
 E J   
i 1
i i i

¯¿íèé:
Ei , Ai -бүтээцийн i ä¿ãýýð ýëåìåíòèéí /õàÿàâ÷, õàíà, á¿ñë¿¿ð/ õýâ ãàæèëòûí
ìîäóëü áà õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàé;
i - бүтээцийн i дүгээр ýëåìåíòèéí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð;
Yi
- бүтээцийн i ä¿ãýýð ýëåìåíòèéí õºíäëºí îãòëîëûí ãîë òºâ òýíõëýãýýñ
ñóóðèéí õºíäëºí îãòëîëûí ãîë òºâ òýíõëýã õ¿ðòýëõ çàé.
Òàéëáàð:
1) Õîîðîíäîî õîëáîîã¿é ãóëäìàéãààñ á¿òñýí ñóóðèéí ãóëçàéëòûí
хөшүүншилийг тэгтэй тэнцүүгээр авна.
2) Õýðýâ õàÿàâ÷ ñóóðèéí ¿ðãýëæëýë áîëñîí ýñâýë õàìòðàí àæèëëàõ íºõöºë
хангагдсан үед хаяавч ба суурийн бүтээцийг нэг элемент гэж үзнэ.
3) Õүчитгэлийн бүслүүр байхгүй бол түүний хөшүүншилийг тэгтэй тэнцү¿
гэж үзнэ. EJ  p  0
4) Õýä õýäýí õ¿÷èòãýëèéí á¿ñë¿¿ð áàéâàë òýäãýýðèéí òóñ á¿ðèéí
гулзайлтын хөшүүншилийг /5.28/ томúѐогоор тодорхойлно.
5.6.6. Тоосгон, гулдмай, цутгамал бетон ханын гулзайлтын хөшүүншилийг
/ êÍ.ì2/ äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî:
EJ s   s Es J s  AsYs2  /5.30/
¯¿íèé:
E s - õàíûí ìàòåðèàëûí õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü, êÍ /ì2;

94
 ÁНбÄ 50-01-16

 s - õàíûí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã äàðààõ áàéäëààð àâíà.

¯¿íä:
Òîîñãîí õàíàíä: 0,15
Ãóëäìàé õàíàíä: 0,20
Öóòãàìàë áåòîí õàíàíä: 0,25
J s - õàíûí îãòëîëûí èíåðöèéí ìîìåíò; ì4. ¯¿íèéã /5.34/ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
Ys - ханын хөндлөн огтлолын гол төв тэнхлэгээс ―суурь-õàíà" ãýñýí
ñèñòåìèéí îãòëîëûí çîõèîìîë òýíõëýã õ¿ðòýëõ çàé. ¯¿íèéã /5.29/
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
As - bs ºðãºíòýé õàíûí õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàé, ì2 /5.32/ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
Õàíûí õºíäëºí îãòëîëûí èíåðöèéí ìîìåíòûã äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî:
2 J1 J 2
Js  /5.31/
J1  J 2
Ýíä:
J 1 , J 2 - õàíûí îãòëîëûí èíåðöèéí ìîìåíòûã äºð õàíà áà í¿õèéã äàéðóóëàí
òîäîðõîéëñîí õýìæýý, ì4;
Ханын bs ºðãºíòýé õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàéã äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî:
3J1 J 2bs2
As  23 /5.32/
J1  J 2
Õàíûí õºíäëºí îãòëîëûí õ¿íäèéí òºâººñ ò¿¿íèé äîîä çàõ õ¿ðòýëõ çàéã
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî:
3J 1 J 2
Ys  3 /5.33/ 5.6.7.
J 1  J 2   bs
Хавтгаалжин ханын гулзайлтын хөшүүншилийг дараах томъѐогоор тодорхойлж кН
/ì2-ààð èëýðõèéëíý:
EJ s   E j A j  d j  Y0 2
m
/5.34/
j 1

¯¿íèé:
E j , A j  j - õîëáîîñíû õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü áà õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàé; õýâ
ãàæèëòûí ìîäóëèéã êÍ, ì2/ òàëáàéã ì2-ààð èëýðõèéëíý.
m - õàâòàíãóóäûí õîîðîíäîõ õîëáîîñíû òîî;
dj - i õîëáîîñîîñ ñóóðèéí õºíäëºí îãòëîëûí ãîë òºâ òýíõëýã õ¿ðòýëõ çàé,
ì;
Y0 - ñóóðèéí õөндлөн огтлолын гол төв тэнхлэгээс барилгын ―суурь-хана’
ãýñýí ñèñòåìèéí çîõèîìîë òýíõëýã õ¿ðòýëõ çàé. ¯¿íèéã äàðààõ
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

95
ÁНбÄ 50-01-16

 E A    Y   E 
n m

i i i i j Aj  d
i 1 j 1
Y0  /5.35/
 E A      E 
n m

i i i j Aj
i 1 j 1

Ýíä:
n - Барилгын ―суурь-хана‖ гэсэн систем дэх бүтээцийн элементийн тоо.
5.6.8. Барилгын ―суурь-хана‖ гэсэн систем дэх дотоод нийлмэл хүчлэлийг
/ñòàòèê ìîìåíò Ì áà õºíäëºí õ¿÷ F/ äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ ìîìåíòèéã
êÍ.ì., õºíäëºí õ¿÷èéã êÍ-îîð èëýðõèéëíý.
EJ
M  8B 2  h fi /5.36/
L
EJ
F  16 B1 3 h fi /5.37/
L
¯¿íèé:
h fi ; L - 5.6.4- èéí /5.21/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë;
B, B1 - óÿí ÷àíàð  - ààñ /5.6.4/ õàìààðàõ èëòãýëö¿¿ð. 5.7 çóðãààð òîäîðõîéëíî.
Áàðèëãûí "ñóóðü-õàíà" ãýñýí ñèñòåìèéí òóñäàà ýëåìåíò äýõ äîòîîä
хүчлэлийг дараахь томъѐонуудаар тодорхойлно:
Mi  M
EJ i
/5.38/
EJ 

Fi  F
GAi
/5.39/
CA
¯¿íèé:
EJ i ; GAi
- ñóóðü, õàÿâ÷, õàíà, õ¿÷èòãýëèéí á¿ñë¿¿ð çýðýã òóñäàà
элементүүдийн огтлолын гулзайлтын ба шилжисхийлтийн хөшүүншил;
G -шилжисхийлтийн модуль, кН/м2-ààð èëýðõèéëíý / G  0,4E /.
Õàâòãààëæèí õàíûí õîëáîîñîíä ¿¿ñýõ äîòîîä õ¿÷äýë F3 -ã äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëæ êÍ- îîð èëýðõèéëíý:

Fs 
M d j  Ó0  E j Ai   /5.40/
EJ 
¯¿íèé:
d j ;Ó 0; E j ; A j - /5.34/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë.
Äýýð îëñîí äîòîîä õ¿÷ëýëýýð òîîñãîí, àðìàòóðòàé òîîñãîí, áåòîí,
төмөрбетон бүтээцийн зураг төсөл зохиох íîðìä çààñàí øààäëàãûí äàãóó
―Барилгын суурь-хана‖ гэсэн системийн элементүүдийн бат бэхийг тооцоолно.

96
 ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 5.7 Барилгын бүтээцийн уян байдлын үзүүлэлт

 - ààñ õàìààðàõ b áà b1 èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà.
6.ХӨӨЛТТЭЙ УЛ ХӨРСӨНД БАРИЛГЫН БУУРЬ, СУУРИЙН
ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
6.1.Хººлòòýй óл õºðс б¿õий òалбайн инженеð-геологи, геоòеõникийн
сóдалгаанû агóóлга
6.1.1 Инженер-геологийн ба геотехникийн судалгааны ажлын үе шат нь зураг
төслийн үе шатны ажилтай харилцан нийцсэн байхаар анхан шатны ба
нарийвчилсан судалгаа гэсэн 2 үе шаттай байна. Талбайн хэмжээ томгүй, геологийн
нөхцөл байдал харьцангуй энгийн эсвэл өмнө нь барилга барьж байсан газруудад
судалгаа хийхдээ судалгааны үе шатыг хялбарчилж болно. Газрын нөхцөл байдал
төвөгтэй, эсвэл барилга байгууламжинд эвдрэл гэмтэл их гардаг газарт
шаардлагатай тохиолдолд тусгай судалгаа шинжилгээний ажил хийх ѐстой.
6.1.2 Сонгосон талбайд судалгаа хийхдээ, инженер-геологийн болон
геотехникийн судалгааны ажлын зохих норм, дүрмийн шаардлагад нийцүүлэн
өрөмдлөг туршилтын ажлыг хавсран хийнэ. Хөрснөөс дээж авч чөлөөт хөөлтийн
хэмжээг тогтооно. Эхний шатанд талбайд хөөлттэй хөрс байгаа эсэхийг тогтоож
сонгосон талбайн онцлогийн талаар инженер -геологийн дүгнэлт гаргана.
6.1.3 Инженер-геологийн судалгаа нь дараах үндсэн агуулгатай байна. Үүнд:
1) хөөлттэй хөрсний геологийн нас, бүтэц, хөөлт агшилтын үзүүлэлтийг
урьдчилан тодруулах;
2) судалгааны талбайн ерөнхий нөхцлийг нарийвчлан тогтоосны үндсэн дээр
талбайг нөхцлөөр нь хэсэгчилэн ангилах;
3) тухайн газарт өнгөц давхаргын хөрсний гулгалт, газрын хагаралт, ан цав,
далд хөндийлж үүсэх зэрэг тааламжгүй нөхцлүүд байгаа эсэхийг тогтоох;
4) газрын гадаргын усны ангилал, хуримтлалын нөхцөл, газар доорхи усны
төрөл, усны түвшний олон жилийн дундаж болон өөрчлөлтийн хязгаар
зэргийг тодруулах;
5) тухайн газрын уур амьсгалын олон жилийн мэдээ, баримтыг судлан
өөрчлөлтийн онцлогийг тодорхойлно. Үүнд: хур тунадасны хэмжээ,
ууршилт, хуурайшилт үргэлжлэх хугацаа, агаарын температур болон ул
хөрсний температур зэрэг багтана.
6) тухайн газарт барилга барьж байсан туршлагыг судлан, барилга
байгууламжийн эвдрэл гэмтлийн шалтгаанд задлан шинжилгээ хийнэ.

97
ÁНбÄ 50-01-16

6.1.4 Анхан шатны геотехникийн судалгааны үр дүнд хөөлттэй хөрсний

хөөлт, агшилтын зэргийг тодорхойлж мөн байгаль цаг уурын өөрчлөлт, инженерийн
үйл ажиллагаанд тогтвортой байх чанаруудыг тогтоож дүгнэлтэнд тусгасан байна.
Мөн барилгын буурь, суурийн үндсэн төсөл, инженер-геологийн сөрөг үр дагавараас
урьдчилан сэргийлэх талаар тайлан дүгнэлтэнд тусгасан байна. Үүнд дараах үндсэн
ажлууд багтана:
1) Инженер-геологийн төвөгтэй нөхцөлтэй газарт судалгааны баримт
материалуудад тулгуурлан инженер-геологийн зураг зохиох ба масштаб
нь 1:1000-1:5000 байна.
2) Талбайн инженер- геологийн нөхцлүүдийг тогтоож, хөөлттэй ул хөрсний
талбайн тархалтын хүрээ болон эрсдэлийн хэмжээ, хөрсний усны түвшин,
түүний улирлын чанартай өөрчлөлт, буурь сууринд нөлөөлөх нөлөөллийг
урьдчилан тооцоолно.
3) Үндсэн ул хөрснөөс дээж авч лабораторид геотехникийн үндсэн шинж
чанарын үзүүлэлтүүдээс гадна чөлөөт хөөлт, агшилтын туршилт, хөөлтийн
байгалын даралт болон 50 КПа даралтаар хөөлтийн хэмжээг тодорхойлох
зэрэг туршилтуудыг хийж дүгнэлт гаргана.
6.1.5 Нарийвчилсан судалгааны үе шатанд барилгын талбайн буурь хөрсний
давхаргад түүний физик-механик шинж чанарыг тодорхойлж, хөөлт агшилтын
зэргийг тогтоож буурь, суурийн зураг төслийг зохионо.
Налуу газрын ул хөрсний гулсалтын эсрэг хамгаалалт болон геологийн
төвөгтэй тогтоцтой хэсэгт хийх судалгааны ажлын гүйцэтгэл нь инженер-геологийн
нарийвчилсан материалд хамаарна.
6.1.6 Хээрийн судалгааны болон туршилтын ажил нь Монгол улсад мөрдөж
байгаа инженер-хайгуулын судалгааны ажлын заавар дүрмээс гадна дараах
шаардлагуудыг хангасан байх ѐстой.
1) Судалгааны өрөмдлөг, малталтуудын байршлыг сонгохдоо барилгын
төрөл хэлбэр, ангилал, инженер геологийн нөхцөл, буурь хөрсний хөөлт,
агшилтын зэрэглэлийг үндэслэнэ.
2) Ул хөрснөөс дээж авахдаа газрын гадаргаас доош 1 м-ийн гүнээс эхлэн
байгаль цаг уурын нөхцөл хөрсөнд нөлөөлөх гүн хүртэл метр тутмаас авах
ба байгаль цаг уурын нөхцөл хөрсөнд нөлөөлөх гүнээс доош тухайн орчны
инженер-геологийн нөхцлийг харгалзан дээж авах зайг ихэсгэж болно.
Хөрсний үе давхрагуудын шинж чанар огцом өөрчлөлттэй хэсгүүдээс мөн
нэмэлт дээж авна. Атмосферийн чийг нөлөөлөх гүний хэмжээнээс доош
дээж авах зайг ихэсгэж болно.
3) Онц чухал болон онцлог шаардлага бүхий барилгын талбайд
шаардлагатай үед талбайн хөрсийг стандартын дагуу норгож ачаалалтай
туршилт явуулж буурь хөрсний хөөлтийн үзүүлэлт болон даацыг
тодорхойлно.
6.1.7 Хөөлттэй хөрстэй газрын геотехникийн үнэлгээ дүгнэлтийг хийхдээ
барилгын талбай дахь хөөлттэй хөрсний тархац болон газрын төрх байдлыг
тодорхойлж, инженер геологийн онцлог шинж болон хөрсний чөлөөт хөөлтийн
харьцангуй норматив хэмжээ зэрэг үзүүлэлтүүдийг нэгтгэн дүгнэнэ. Шаардлагатай
үед хөрсний эрдэс бодисын бүтцийн үнэлгээ болон бусад шаардлагатай
туршилтуудыг хийнэ.
6.1.8 Инженер-геологийн онцлог шинж чанар бүхий дараах газрууд болон
түүнчлэн чөлөөт хөөлтийн харьцангуй норматив хэмжээ 40 хувиас их бол нэмэлт
тодруулга хийнэ.Үүнд:

98
 ÁНбÄ 50-01-16

1) Хөрсөнд хагарал ан цав илэрсэн, зарим ан цав дотор цагаан саарал,

ногоон саарал өнгийн шавар хөрсөн дүүргэгчтэй хатуурсан, аргасан шинж
бүхий хөрстэй.
2) Өнгөн хэсэгтээ аргасан хагссан шинжтэй налуу газар, ан цав хагаралтай
газар, шинээр ухсан нүхний хананд амархан нуралт үүсч байгаа зэрэг.
3) Барилгын уулзвар заадас уур амьсгалаас болж өөрчлөгдөх, цууралт гарах
болон зөрөх.
6.1.9 Хөөлттэй хөрсний хөөлтийн үнэмлэмжийг 6.1-р хүснэгтэд заасны дагуу
3 төрөл байна.
Хүснэгт -6.1
Хөөлттэй хөрсний хөөлтийн үнэмлэмжийн төрөл
Чөлөөт хөөлтийн Хөөлтийн үнэмлэмж
харьцангуй норматив
хэмжээ δ (%)
40 ≤δe <65 Сул
65 ≤δef <90 Дунд
δef≥ 90 Хүчтэй
6.1.10 Газрын гадаргын хэлбэр, шинж төрхийг үндэслэн барилгын талбайг
дараах 2 төрөлд хувааж болно.
1) Тэгш талбай: Газрын хэвгий 50-аас бага, газрын хэвгий 50-аас их 140-аас
бага, налуугийн мөрний түвшин хоорондын зай 10 м –ээс их .
2) Налуу талбай: Газрын хэвгийн түвшин 50-аас их эсвэл тэнцүү, 50-с бага
боловч газрын түвшний өндрийн зөрүү нэг тэнхлэг дээрхи барилгын
хүрээнд 1 метрээс их байх.
6.1.11 Хөөлттэй ул хөрсний үнэлгээг хөрсний хөөлт, агшилтын хэв гажилт нь
цөөн давхар бүхий тоосгон барилгад нөлөөлөх явцыг үндэслэн хийх ба ул хөрсний
хөөлт агшилтын зэргийг хүснэгт 6.2-д заасны дагуу 3 ангилна.
Хүснэгт 6.2
Хөөлттэй буурь хөрсний хөөлт агшилтын зэрэг
Буурийн хөрсний хэв Хөөлт, агшилтын
гажилтын хэмжээ, Sc(мм) зэрэг
15 ≤Sc <35 I
35 ≤Sc<70 II
Sc≥ 70 III
6.2.Хººлòòýй õºðсºн дýýðõ бóóðü, сóóðийн òооöоо
6.2.1. Хөөлттэй ул хөрснөөс тогтох буурийг тухайн хөрс нь чийг нэмэгдэхэд
эзлэхүүнээ нэмэгдүүлэн хөөх чадварыг бодолцож төсөллөнө. Цаашид ул хөрсний
чийг буурахад эсрэг үйлчлэл буюу агшилт явагдана.
Чийг нэмэгдэхэд хөөх чадвартай болдог зарим төрлийн үнс-шаарга (жишээ
нь цахилгаанаар ган хайлуулах үйлдвэрлэл), химийн үйлдвэрлэлийн хаягдал усаар
(хүхрийн хүчлийн уусмал бүхий) норгоход хөөлт үүсгэдэг ердийн шавар хөрс (чийг
нь нэмэгдэхэд хөөдөггүй)-ний хөөлт үүсгэх чадварыг бодолцох шаардлагатай.
Химийн үйлдвэрлэлийн хаягдал бодисоор норгох болон чийг нь нэмэгдэхэд
хөөх боломжтой үнсний-шаарганы хөөлтийг хээрийн болон лабораторын нөхцөлд
туршиж тогтооно.
6.2.2. Хөөлттэй хөрс нь урьдчилан тогтоосон pi даралтын доор үүсгэх
харьцангуй хөөлт-  sw , хөөлтийн даралт- p sw , хөөлтийн чийг- W sw болон агшилтын

99
ÁНбÄ 50-01-16

үед үүсгэх харьцангуй агшилт  sw -аар тодорхойлогдоно. Дурьдсан үзүүлэлтүүдийг

хөөлттэй хөрсний геотехникийн үнэлгээ боловсруулах зааврын (БН 11-112-13)
заалтуудын дагуу тодорхойлно.
6.2.3.Хөөлттэй ул хөрс бүхий талбайд буурь, суурийг төсөллөхдөө дараах
нөхцөлийг тооцох ѐстой:
-газар доорх усны төвшингийн өөрчлөлтөөс ул хөрс хөөх эсвэл
гадаргуугийн ус болон үйлдвэрлэлийн ус ул хөрсөнд нэвчиснээс;
-байгууламжийн доорх хязгаарлагдмал гүнд чийг хуримтлагдах болон
талбайг барилгажуулах, гадаргууд асфальтан хучилт хийх зэргээр
хөрсний байгалын ууршилтын үйл явцыг алдагдуулсны улмаас хөрс хөөх;
-газрын гадаргуугийн дээд хэсгийн хөрсний ус-дулааны горимын
өөрчлөлтийн улмаас хөрсөнд хөөлт, агшилт явагдах;
-дулааны үйлчлэлийн нөлөөгөөр хөрс хатсанаас хагсалт явагдах.

Тайлбар: Байгууламжийн гүн зоолттой хэсгийн төсөллөлтөнд хөрс хөөх, хагсах

явцад үүсэх хөндлөн даралтыг тооцох ѐстой.

6.2.4. Хөөлтийн хөндлөн даралтыг дараах томъѐогоор тодорхойлно:

Ph   c k sw Pmax,h (6.1)
Энд:
 c -ажлын нөхцөлийн илтгэлцүүр, 0,85-тай тэнцүү;
k sw -хөөлтийн эрчимээс хамаарах илтгэлцүүр, 6.1-р хүснэгтийн дагуу
тодорхойлно.
Pmax,h -хөндлөн даралтын хамгийн их утга, лабораторын туршилтаар
тогтооно.
Хүснэгт 6.3.
1 хоногт хөөх эрчим, % 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7

ksw 1,40 1,25 1,12 1,05 1,02 1,01 1,00

6.2.5. Буурийн хөөлтийн болон агшилтын хэв гажилтыг ул хөрсний үе тус

бүрийн хэв гажилтын нийлбэрээр тодорхойлно.
Буурийн хэв гажилтыг тодорхойлохдоо түүний суулт нь гадаад ачаа болон
хөөлттэй ул хөрсний чийгийн багаслтын улмаас явагдах суултын нийлбэрээр авах
ѐстой. Хөрсний хөөлтөөс үүдэн гарах буурийн өргөгдөлтийг гадаад ачаанаас үүсэх
суулт тогтворжсон гэж үзэж тодорхойлно.
Суурийн хэв гажилтын хязгаарын утгыг 6.4 -р хүснэгтийн дагуу авна.
Хүснэгт 6.4
Хөөлттэй хөрсөн дээрх буурь, суурийн хэв гажилтын зөвшөөрөгдөх хэмжээ
Харьцангуй хэв гажилт Хэв гажилтын
Бүтээцийн төрөл төрөл Тоон утга хэмжээ (мм)
Тоосго болон бетон хийц Дотоод налуу 0.001 15
Барилга нь уртаараа 3-4 хэсэгтэй Дотоод налуу 0.0015 30
эсвэл даацын төмөр бетон
бүтээцтэй

100
 ÁНбÄ 50-01-16

Иргэний болон үйлдвэрийн

барилгын баганан суурь:
1.Бүрэн цутгамал бүтээцтэй Хэв гажилтын 0.0011 30
зөрүү
2.Цутгамал каркас бүхий дүүргэгч Хэв гажилтын 0.00051 20
ханатай зөрүү
3.Тухайн суурь жигд бус өргөгдсөн Хэв гажилтын 0.0031 40
үед нэмэлт даралт үүсгэхгүй бүтээц зөрүү

6.2.6. Хөөлттэй ул хөрс бүхий буурийн тооцоонд хөрсний үзүүлэлтүүдийг

тэдгээрийн байгалын нягт ба чийгийн нөхцөлөөр авна. Харин урьдчилан норгосон
хөөлттэй хөрс бүхий буурийн тооцоонд хөрсний үзүүлэлтүүдийг норсон нөхцөлөөр
авна.
Хөөлттэй хөрс бүхий буурийн хөрсний тооцооны эсэргүүцлийг энэ нормын 2.4
дүгээр томъѐогоор тодорхойлно.
6.2.7. Ул хөрсний харьцангуй хөөлт-  sw , хөөлтийн даралт- p sw ба харьцангуй
агшилт- S sh ыг хөөлт ба агшилт явагдах шалтгаануудыг бодолцон хөөлттэй хөрсний
геотехникийн үнэлгээ боловсруулах зааврын (БД11-112-13) дагуу лабораторын
туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно. Эдгээр үзүүлэлтүүдийг хээрийн туршилтаар
тодорхойлж болно.
6.2.8.Хөөлттэй ул хөрсний харьцангуй хөөлтийн болон агшилтын
үзүүлэлтүүдийн норматив утгуудыг туршилтын үр дүнгүүдийн дундажаар
тодорхойлно. Эдгээр үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгыг норматив утгатай нь
тэнцүүгээр авахыг зөвшөөрнө.
6.2.9.Ул хөрсний хөөлтөөс буурийн өргөгдөх хэмжээг - h sw дараах томъѐогоор
тодорхойлно:
n
hsw    sw,i hi k sw,i
i 1 (6.2)
Энд:
 sw,i -хөрсний i дүгээр үеийн харьцангуй хөөлт, энэ бүлгийн 6.10-р заалтын
дагуу тодорхойлно.
hi -хөрсний i дүгээр үеийн зузаан, см;
k sw,i -энэ нормын 6.12 заалтын дагуу тодорхойлно;
n- хөрсний хөөлтийн бүсийг хуваах хуваалтын тоо.
6.2.10. Чийгийн нэвчилтийн улмаас үүсэх ул хөрсний харьцангуй хөөлтийн
хэмжээг дараах томъѐогоор тодорхойлно:
 sw  (hsat  hn ) / hn (6.3)
hn- хөрсний тухайн тооцох гүнд харгалзах нийлбэр босоо даралтаар
хажуугийн тэлэлтгүй шахалтанд оруулсан байгалын чийг, нягт бүхий
хөрсний өндрийн хэмжээ, см-ээр;
hsat,i-дээрх нөхцөлөөр шахагдсан хөрсийг усанд бүрэн ханатал норгосны
дараах туршилтын загвар хөрсний өндрийн хэмжээ.
Янз бүрийн даралтаар шахах туршилтын үр дүнгээр харьцангуй хөөлт ба
даралтын  sw  f ( p) болон хөөлтийн чийг ба даралтын wsw  f (P) хамаарлын

101
ÁНбÄ 50-01-16

графикуудыг байгуулж харьцангуй хөөлтын хэв гажилтын хэмжээ  sw  0 байхад

харгалзах хөөлтийн даралтыг тодорхойлно.
Ул хөрсний гадаргууд хучлага хийсэн болон түүний ус-дулааны горим
өөрчлөгдсөн тохиолдолд харьцангуй хөөлтийн хэв гажилтын хэмжээг
дараах томъѐогоор тодорхойлно:
 sw  k (weq  w0 ) /(1  e0 )
(6.4)
k-туршилтаар тогтоох илтгэлцүүр бөгөөд туршилтын материал байхгүй
үед 2-той тэнцүүгээр авна.
weq-нэгжээр илэрхийлэгдэх ул хөрсний тогтворжсон (сүүлчийн) чийг,
6.2.11-р заалтын дагуу тодорхойлно.
w0 ,e0- ул хөрсний анхны чийг ба сүвшилийн илтгэрцүүр, нэгжийн хувиар.
6.2.11.Гадаргууд хучлага хийсэн хөрсний i дүгээр үеийн урьдчилан тогтоосон
pi даралтын утгыг pi даралтын доор явуулсан даралт ба хөөлтийн чийгийн
туршилтын wsw  f ( p) хамаарлаар дараах томъѐогоор тооцож тодорхойлно:
p i   w ( z  z i  2 tot,i /  i )
(6.5)
Энд: үw-усны хувийн жин,кН/м;
z-хучлагатай гадаргуугаас газар доорх усны түвшин хүртлэх зай, м;
zi- хөөлт явагдах тухайн тооцоонд авч байгаа үеийн орших гүн, м;
ζtot,i-хөрсний тухайн авч тооцож байгаа дэх нийлбэр хүчдэл, кПа;
үi- i дэх үеийн хөрсний хувийн жин,кН/м.
Томъѐо 6.8 дахь (weq-w0) –ийн утгыг ул хөрсний ус-дулааны горимын өөрчлөлтөөр
хамгийн их (хамгийн их чийгтэй үеийн) болон хамгийн бага (хамгийн их хуурайшсан
үеийн) утгуудын ялгавараар тодорхойлно.
6.2.12. Томъѐо 6.6-д байгаа ksw,I илтгэлцүүр нь тухайн тооцож байгаа гүн дэх
нийлбэр даралтын хэмжээнээс хамаарах бөгөөд нийлбэр даралт ζ z,tot=50кПа
байхад ksw=0,8ба ζ z,tot=300кПа байхад ksw=0,6 байх ба дундах утгуудыг завсрын
хамаарлын аргаар тодорхойлно.
6.2.13. Суурийн улннас доош z гүн дэх нийлбэр хүчдэлийг дараах томъѐогоор
тодорхойлно:
 z ,tot   zp   zg   z , ad
(6.6)
Энд: ζzp, ζzg-суурь ба хөрсний хувийн жингээс үүсэх босоо чиглэлийн
хүчдэлүүд , кПа;
ζz,ad-норсон талбайн гадна талд байх хөрсний нороогүй хөрсний массивын
жингээс үүсэх нэмэлт босоо даралт, кПа, үүнийг дараах томъѐогоор
тодорхойлно:
 z ,ad  k g  (d  z)
(6.7)
Энд: Kg-хүснэгт 6.2-оос тодорхойлох илтгэлцүүр;
ү-хөрсний хувийн жин, кН/м;
(d+z)-6.2 дугаар зургаас үзнэ үү!
6.2.14. Хөөлтийн бүсийн доод хилийг (B.SW зураг 6.2 дээрээс үзнэ):
а) чийг хөрсөнд дээрээс нэвчих тохиолдолд байгалын ба нэмэлт босоо
даралтуудын (ζzp+ζzq) нийлбэр хөөлтийн даралттай тэнцүү байх гүнээр
тогтооно;
б) гадаргуу нь хучилагатай болон ус-дулааны горимын өөрчлөлттэй
талбайд туршилтаар тогтооно(туршилтын материал байхгүй тохиолдолд 5
м-ээр тогтооно).

102
 ÁНбÄ 50-01-16

Газар доор устай тохиолдолд хөөлтийн бүсийн доод хязгаарыг газар доорх
усны анхны түвшингээс дээш 3 м-т авах ба гэхдээ дээрх а)- заалтаас доошгүйгээр
авна.

Зураг 6.1. Хөрсний хөөлтөнд суурийн өргөгдөх хэмжээг тогтоох

тооцооны бүдүүвч
Хүснэгт-2
\ Kg илтгэлцүүрийн утга , норгосон талбайн урт ба өргөний харьцаа
Lw/Bw –аас хамааран:
(d+z)/Bw
1 2 3 4 5
0,5 0 0 0 0 0
1 0,58 0,50 0,43 0,36 0,29
2 0,81 0,70 0,61 0,50 0,40
3 0,94 0,82 0,71 0,59 0,47
4 1,02 0,89 0,77 0.64 0,53
5 1,07 0,94 0,82 0,69 0,77
6.2.15. Хөөсөн ул хөрс агшилт өгсний үр дүнд үүсэх буурийн суултыг дараах
томъѐогоор тодорхойлно:
n
S sh    sh,i hi k sh
i 1 (6.8)
Энд:  sh,i -6.2.16 заалтаар тодорхойлогдох i үеийн хөрсний харьцангуй
шугаман агшилт;
hi -хөрсний i үеийн зузаан см;
k sh -илтгэлцүүр, 1-тэй тэнцүү;
n - 6.2.17 дугаар заалтын дагуу агшилт өгсөн хөрсний бүсийг хуваах
үеүүдийн тоо;
k sh =1,2 гэж авахыг зөвшөөрнө, хэрэв ачаалалгүй бол.
6.2.16. Ул хөрс хатсан тохиолдолд түүний харьцангуй шугаман агшилтыг
дараах томъѐогоор тодорхойлно:
 sh  (hn  hd ) / hn (6.9)

103
ÁНбÄ 50-01-16

Энд:
hn-хөрсийг хажуугийн тэлэлт явагдах боломжгүй нөхцөлд босоо хүчдэлийн
нийлбэр утгатай тэнцүү ачаагаар шахсан нөхцөлд хамгийн ихээр хөөсний
дараах хөрсний үлгэрийн өндрийн хэмжээ, м-ээр.
hd-дээр дурьдсан нөхцөлд хөрс хатсаны улмаас чийг буурсны дараах
үлгэрийн өндрийн хэмжээ, м-ээр.
6.2.17. Ул хөрсний агшилт явагдсан бүсийн доод хязгаарыг тушилтын
журмаар тодорхойлох бөгөөд туршилтын материал байхгүй үед 5 м гэж авна.
Технологийн тоноглолын дулааны үйлчлэлийн үр дүнд хөрс хуурайших явцад
агшилтын бүсийн доод хязгаарыг туршилтаар эсвэл холбогдох тооцоогоор
тодорхойлно.
6.2.18. Хөөлттэй ул хөрснөөс тогтох буурийн хэв гажилтын тооцоогоор хэв
гажилтын хэмжээ зөвшөөрөгдөх хязгаарын утгаас илүү гарсан эсвэл буурийн даац
хангалтгүй тохиолдолд дараах арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлнэ:
-уснаас хамгаалах арга хэмжээ авах;
-хөөлт үзүүлэх ул хөрсний зузааны хэмжээнд болон тодорхой гүнд хүртэл
буурийг урьдчилан норгох;
-хөөлттэй хөрсийг бүхэлд нь буюу хэсэгчлэн хөөлтгүй хөрсөөр солих;
-том ширхэгтэй элсэн хөрсөөр тохируулах дэр бэлтгэх;
-хөөлттэй ул хөрсний үеийг бүхэлд нь болон хэсэгчлэн нэвтэлж суурийг
суулгах.
6.2.19.Хөөлттэй ул хөрсний урьдчилан норгох гүн, хэсэгчлэн солих үеийн
хэмжээ болон сууриар хэсэгчлэн нэвтлэх гүний хэмжээг бууруулахад шаардагдах
хөөлтийн хэв гажилтын хэмжээнээс хамааруулан тогтооно.
6.2.20. Хөөлттэй ул хөрс бүхий талбайг урьдчилан норгох аргаар суурь
босгох тохиолдолд элс хайргаар дэсгэр дэр хийх эсвэл ул хөрсний дээд үеийг
дайрга болон холбогч материалаар бэхжүүлэх арга хэмжээ авна.
6.2.21. Хөөлттэй ул хөрсний гадаргуу дээр болон хөөлтийн давхаргад
хөөлтийн хэв гажилтыг тохируулагч дэвсгэр дэрийг 0,1 МПа даралтаар нягтруулж
хийнэ.
Элсэн дэрэнд тосорхогоос бусад ямарч элс хэрэглэж болох бөгөөд хуурай үеийн
нягтыг 1,6 т /м3 –ээс багагүй хэмжээнд хүргэнэ.
Тохируулагч элсэн дэрийг зөвхөн 1,2 метрээс бага өргөнтэй шугаман сууринд
хэрэглэнэ. Дэрний хамжээг 6.3-р хүснэгтээр тогтооно.
Хүснэгт 6.3
Суурийн өргөн, м Дэвсгэр дэрний Дэвсгэр дэрний
өргөн, м өндөр, м
0,5-0,7 2,4 1,2
0,7-1,0 2,0 1,15
1,0-1,2 1,8 1,1

6.2.22. Хөөлттэй ул хөрснөөс тогтсон буурь хөрсөн дээрх суурийн өндийлтийг

багасгахын тулд хөрсний хөөлт үүсгэх давхаргыг бүрэн болон хэсэгчлэн нэвлэх шон
хийж суурьтай холбоно. Ингэсэн тохиолдолд байгууламжийн ачааг суурь ба шон
хамтдаа хүлээж авах ба эдгээр бүтээцийн суулт, өндийлтийн хязгаарын хэмжээ нь
тухайн байгууламжид зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс бага байх ѐстой.

104
 ÁНбÄ 50-01-16

6.2.23. Байгууламжийн хөшүүн ба бат бөхийг дээшлүүлэх хийцлэлийн арга

хэмжээнд байгууламжийг суултын заадас бүхий хэсгүүдээр хувааж төлөвлөнө.
Хуваалтууд нь байгуулалт дээр ч өндрийн хэмжээнд ч зөв геометрийн хэлбэртэй
байх шаардлагатай. Байгууламжийн хөшүүн ба бат бөхийг дээшлүүлэхийн тулд 15
см-ээс багагүй өндөртэй төмөр бетон бүслүүрийг байгууламжийн өндрийн хэмжээнд
хэд хэдэн түвшинд хийнэ. Эдгээр бүслүүрүүдийг арматурын сараалжаар
арматурчлах ба хучилтын түвшинд гадна ханыг бүрэн хамруулан хийнэ. Эдгээр
бүслүүрийг хөөлттэй хөрсийг хэсэгчлэн сольсон болон хөөлттэй хөрсний давхаргын
зарим хэсгийг сууриаар хэсэгчлэн нэвтэлсэн, хөөлттэй хөрсний зарим хэсгийг
хэсэгчлэн хөөлтгүй хөрсөөр сольсон, тэнцвэржүүлэх элсэн дэвсгэр дэр хийсэн
болон хөөлттэй ул хөрсийг урьдчилан норгосон тохиолдолд ч хэрэглэнэ.
6.2.24. Хөөлттэй ул хөрсийг хөөлтгүй хөрсөөр солихдоо өгөгдсөн хэмжээнд
хүртэл нягтруулна. Энэ тохиолдолд байгууламжийн буурийг ердийн буурийг
нягтруулахын адил технологиор гүйцэтгэнэ.
6.2.25. Хэрэв хөөлттэй ул хөрсний норолтоос үүсч болох хөөлтийн
өндийлтийн хэмжээ нь байгууламжийн ашиглалтын нөхцөлийг муутгахааргүй бол
суурийн нүхийг буцааж булах, шуудууг буцааж булахад ашиглаж болно. Хөрсөн
дэвсгэр ба буцаан булалтын шаардлагын дагуу хөрсний нягтруулалтыг гүйцэтгэнэ.
6.З. Хººлòòýй õºðс б¿õий газðûн баðилга, байгóóламжийн òºлºвлºлòºнд
òавигдаõ еðºнõий øааðдлага
6.3.1 Барилгын талбайг сонгохдоо дараах шаардлагад нийцүүлнэ.Үүнд:
1) ус зайлуулалт хийхэд саадгүй , хялбар газар байх;
2) ан цав хагаралтай, суваг шуудуу ихтэй ба хөрсний өнгөн давхаргад гулгалт
үүсч болохуйц газраас зайлсхийх;
3) талбайн налуугийн хэмжээ 140 –аас бага бас шороон овоолго, хаалт
босгож ашиглах боломжтой газар байх;
4) газрын төлөв, шинж төрх харьцангуй хялбар, хөрсний чанар харьцангуй
жигд мөн хөөлт багатай газар байх;
5) газар доор суваг шуудуутай, ан цав илэрсэн, газар доорхи усны өөрчлөлт
ихтэй газраас зайлсхийх.
6.3.2 Барилгажих талбайн ерөнхий төлөвлөгөө нь дараах шаардлагад
нийцсэн байна. Үүнд:
1) нэг ижил барилгуудын буурь хөрсний хэв гажилтын зөрүү 35 мм-ээс ихгүй
байна;
2) зураг төслийг боловсруулахдаа газрын унаган төрхийг хадгалах ѐстой ба
их талбай хамарсан ухаас хийхээс зайлсхийнэ;
3) ухаастай, бас асгаастай буурь хөрсөн дээрхи бетон бүтээц бүхий
барилгад хөрсний түвшин өөрчлөгдсөнөөс бий болох эрсдэлийг
тооцоолно;
4) талбайн ус зайлуулах системийн хоолойгоор хөрсөнд ус нэвчих, эсвэл ус
зайлуулалт хийхэд төвөгтэй бол барилгын хэв гажилтын нөлөөллийг
тооцоолно;
5) хэв гажилтын хувьд хатуу шаардлага тавигдах барилга барихдаа хөөлттэй
хөрсийг харьцангуй гүн ухаж, хөөлт агшилтын зэрэг харьцангуй багатай
болон тэгшхэн газрыг сонгоно.
6.3.3 Ус зайлуулах суваг, борооны усны ил шуудууны ѐроол хэсэгт нь ус
тусгаарлалт хийж нэвчилтээс хамгаалах хэрэгтэй. Ус зайлуулах суваг шуудуунуудын
хажуу ирмэг налуу овоолготой бол бэхлэлт хийж нуралтаас хамгаална.

105
ÁНбÄ 50-01-16

6.3.4 Газар доорхи ус зайлуулах шугам хоолойн уулзвар, залгаас хэсэгт

нэвчилтээс хамгаалах арга хэмжээ авах ба шугам хоолой нь барилгын гадна ханын
суурийн гадна захаас 3 м-ээс доошгүй зайд байрлана.
6.3.5 Барилгын талбайг тэгшилсний дараах налуугийн хэмжээ барилгын эргэн
тойрны 2,5 м хүрээн дотор 2%-иас багагүй байна.
6.4. Налóó газаð дýýðõ баðилга, байгóóламжийн òогòвоðûн нºõöºл
6.4.1 Газрын гадаргын хэлбэр, шинж төрхийг үндэслэн барилгын талбайг
дараах 2 төрөлд хувааж болно.
3) Òэгш талбай: Газрын хэвгий 50-аас бага, газрын хэвгий 50-аас их 140-аас
бага, налуугийн мөрний түвшин хоорондын зай 10 м –ээс их .
4) Налуу талбай: Газрын хэвгийн түвшин 50-аас их эсвэл тэнцүү, 50-с бага
боловч газрын түвшний өндрийн зөрүү нэг тэнхлэг дээрхи барилгын
хүрээнд 1 метрээс их байх.
6.4.2.Налуу (хэвгий) газарт барих барилгын буурь, суурийн тогтворын тооцоог
дараах нөхцөлийг харгалзан хийнэ:
1) хөрсний ширхэглэлийн бүтэц жигд, түүнчлэн үечилсэн тогтоцгүй
тохиолдолд гулгалтын цилиндр гадаргуу үүсгэх тооцооны аргаар тооцно;
2) хөөлттэй хөрсний давхрага харьцангуй нимгэн, хөрсний давхарга болон
чулуун давхрага хооронд зөөлөн давхарга байгаа үед, зөөлөн давхаргын
гадаргаас авч гулгалтын тооцоог хийнэ;
3) үелсэн тогтоц бүхий хөөлттэй хөрс нь хэрэв налуу тогтоцтой, налуугийн
өнцөг нь 450-аас бага үед гадаргуугийн тогтворын тооцоо хийнэ;
4) тогтворын тооцоог хийхдээ, барилга болон түүний ойр хураасан
материалын ачааллыг тооцоонд заавал оруулах ба энэ тохиолдолд
шилжилтийн эсэргүүцэл нь хөрсний гулгалтын эсрэг шилжисхийлтийн
эсэргүүцлийн бат бэхээр илэрхийлэгдэх ба тогтворын найдварын
илтгэлцүүрийг 1,2 гэж авна.
6.4.3 Налуу газар дээрх барилгын зураг төсөл нь дараах заалтад нийцсэн
байна. Үүнд:
1) инженер-геологи, гидрогеологийн нөхцөл болон налуу газар дээрх
ачааллыг үндэслэн, энэхүү дүрмийн 6.4.2-д заасан шаардлагын дагуу
налуугийн тогтворын тооцоог хийх;
2) налуу хэсгийн түвшин шилжих болон налуу хэсгийн хөрсний чийгийн
өөрчлөлт нь барилгад нөлөөлөх эсэх талаар тооцож үзэх;
3) тогтворгүй налуу болон налуугийн хөрсний бүтэц нь гулгалт үүсгэж
болохуйц налууд гулгалтаас хамгаалах найдвартай арга хэмжээ авна.
6.4.4 Хөрсний гулсалтаас хамгаалахад инженер-геологи, гидрогеологи болон
геотехникийн ажлын гүйцэтгэлийн нөлөөлөл зэрэгт үндэслэн гулгалт үүсгэж болох
үндсэн шалтгааныг судалж, тухайн орон нутгийн барилгын туршлагатай уялдуулан
дараах арга хэмжээг авна. Үүнд:
1) гулгалтаас хамгаалах бэхэлгээ хийхдээ тооцоолсон гулгуулах түрэлтийн
хүч ба гулгалтын гадаргуу болон бүтэц сул хөрсний байрлалыг үндэслэн,
гулгалтаас хамгаалах түшиг хана, шонт бэхэлгээ төлөвлөх ба түшиг ханын
суурийг гулгалтын гадаргуу болон сул бүтэцтэй хөрсний доод талд
байрлуулах;
2) ус зайлуулах суваг заавал төлөвлөнө. Шаардлагатай үед хөрсний усны
нэвчилтээс хамгаалах арга хэмжээ авах;

106
 ÁНбÄ 50-01-16

3) налуугийн хамгаалалт төлөвлөхийн хамт тухайн газрын онцлогт үндэслэн

налуу гадаргад өнгөлгөө хийх, чулуун өрлөг хийх, мөн зүлэг суулгаж бут
мод, тарьж болно.
6.4.5.Налуу газар дээрхи барилгын буурь, суурийн зургийг төсөллөхдөө
дараах нөхцлийг хангаж байвал тэгш гадаргуу дээрх барилгын буурь суурь хийх
зураг төслийн дагуу хийж болно. Үүнд:
а) барилгын суурийн гадна зах нь түшиц ханаас 5 метрээс их зайтай үед;
б) ухаас хэсгийн дээрхи барилгын гадна ханаас налуугийн улны түшиц бүтээц
хүртэлх цэвэр зай 3 метрээс их тохиолдолд.
6.5. Хººлòòýй õºðсºнд сóóðü сóóлгаõ г¿н
6.5.1 Суурь суулгах гүнийг дараах нөхцлүүдийг бодолцон тогтооно:
1) газрын төрөл хэлбэр;
2) хөөлттэй хөрсний хөөлт, агшилтын зэрэг;
3) атмосфер нөлөөлөх гүн;
4) барилгын бүтээцийн төрөл;
5) буурь сууринд ирэх ачааллын хэмжээ болон шинж чанар;
6) барилгын ашиглалт, газар доорхи давхар, тоног төхөөрөмжийн суурь
болон газар доорхи байгууламж байгаа эсэх, суурийн хэлбэр хийц;
7) зэргэлдээх барилгын суурийн суулгалтын суулгалтын гүн.
Жич: Газар хөдлөлийн бүсэд байрлах өндөр барилгын суурь суулгах гүнийг
буурь суурийн тогтвортой байдлын туршилт тооцоо хийсний дараа тогтооно.
6.5.2 Хөөлттэй ул хөрс бүхий буурьт барилгын суурь суулгах гүн 1 метрээс
багагүй байна.Түүнээс гадна улирлын хөлдөлтийн гүнийг давхар тооцож тогтооно.
6.5.3 Тэгш талбай дээрхи бетон хийц бүхий барилгын буурьт ус орохоос
сэргийлсэн хамгаалалтын арга хэмжээг авна. Шаардлагатай үед барилга, бүтээцийн
төрөл болон ашиглалтын шаардлагыг үндэслэн тохиромжтой бусад арга хэмжээг
сонгоно.
6.5.4 Хаяавчийн хучлага нь хамгаалалтын үндсэн арга хэмжээ болох ба
хаяавчны хучлагын өргөн нь 1-р зэргийн хөөлттэй хөрсөн дээрх сууринд 2 м, 2-р
зэргийн хөөлттэй хөрсөн дээрх сууринд 3 м үед барилгын суурь суулгах гүн 1 метр
байна.
6.5.5 Хэвгий газрын налуугийн өнцөг 140-аас бага, суурийн гадна зах,
налуугийн мөрөгцөгийн түвшин хоорондын зай 5,0 метрээс их буюу тэнцүү үед,
суурь суулгах гүнийг /зураг 6.5.1/ дараах аргаар тодорхойлно.
d＝0.45da+h(1-0.2cosβ)－0.2a+0.20          (6.13)
 Энд: d-суурь суулгах гүн(м)；
   h-налуугийн өндөр(м)；
   β- налуугийн өнцөг(°)；
   a-суурийн улны гадна ирмэгээс налуугийн мөрөгцөгийн түвшин хүртэлх зай
(м);
da-атмосфер нөлөөлөх гүн (м).

107
ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 6.2 Налуу газар дээрх суурь суулгах гүнийг тооцоолох схем
6.6.Баðилгûн б¿òýýöийг õººлòòýй бóóðü õºðснººс õамааðóóлан
òºсºллºõ
6.6.1 Хөөлттэй хөрсөнд баригдах барилгад дараах нөхцлөөр суултын заадсыг
төлөвлөнө:
1) ухаас ба асгаасын зааг хэсэгт эсвэл буурь хөрс илэрхий жигд бус байгаа
хэсэгт;
2) барилгын хавтгайн эргэлтийн хэсэгт эсвэл өндөржилтийн /эсвэл даацын/
илэрхий зөрүүтэй хэсэгт;
3) барилгын бүтээц /эсвэл суурь/ -ийн төрөл хэлбэр адил бус хэсэгт.
6.6.2 Дээврийн ус зайлуулалтанд гадагшаа хаялгатай ус зайлуулагч ашиглах
ба усны хоолойн доод үзүүр хаяавчнаас 300 мм-ээс ихгүй зайтай байна. Түүнчлэн
уулзвар заадас хэсэгт байрлуулж болохгүй. Усны хэмжээ харьцангуй их үед
борооны усны ил шуудуу болон хоолой ашиглана.
6.6.3 Ус зайлуулах хаяавч нь дараах заалтад тохирсон байх ѐстой. Үүнд:
1) Хаяавчийг бетон болон асфальтан бетон хучлагаар хучих ба зузаан нь 80-
100 мм байна.
2) Хаяавчны дэвсгэр болгон шохой болон тусгай холимог шороо ашиглах ба
зузаан нь 100-200мм байна.
3) Хаяавчны хучлагад хийх агшилт суналтын заадасны хоорондын зай 3 метр
байх ба усны хоолойн байрлалаас зөрүүлж хийнэ.
4) Хаяавчны өргөн 1,2 метрээс багагүй байх босоо гадна зах нь суурийн
ирмэгээс 300 мм илүү гарах ѐстой ба налуу нь 3-5% байна.
5) Хаяавч, гадна ханын уулзвар хэсэг ба хаяавчны агшилт суналтын заадас
хэсэгт зөөлөн, уян хэлбэрийн ус зайлуулах материал ашиглаж бөглөхөөр
төлөвлөнө.
6.6.4 2 метрээс өргөн хаяавч /зураг 6.3/ хийхэд дараах заалтуудыг
баримтална. Үүнд:
а) Өнгөлгөөнд нь В15 ангийн бетон ашиглах ба зузаан нь 80-100 мм
байна.
б) Дулаан тусгаарлах давхаргад 1:3 гэсэн харьцаагаар шохой, үнсний
хольц ашиглах ба зузаан нь 100-200 мм байна.
в) Дэвсгэрт 2:8-ын харьцаатай шохойн болон холимог хөрс ашиглах ба
зузаан нь 100-200 мм байна.
6.6.5 Хөөлттэй ул хөрстэй газар барилгын дотор шалыг ашиглалтын
шаардлага болон нөхцлийг харгалзан төлөвлөнө. Ашиглалтын шаардлага
харьцангуй өндөр /Иргэний барилгын шал, үйлдвэрийн онцлог технологи бүхий
барилгын шал болон нарийн хэмжүүр заалттай тоног төхөөрөмжийн цехийн шал
зэрэг/ шаланд буурь хөрсний хөөлт агшилтыг үндэслэн тохирох арга хэмжээг авах
ѐстой.
2-р зэргийн хөөлттэй хөрс бүхий буурь ба ашиглалтын шаардлага харьцангуй
өндөр шаланд арматурчлал хийх ба эсвэл шаланд нэмэлт нүх гаргах арга хэмжээ
авна.

108
 ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 6.3. Хөөлттэй хөрсөн дээрх өргөн хаяавчны бүтэц

6.6.6 Ашиглалтын шаардлага харьцангуй энгийн Иргэний болон үйлдвэрийн
барилгын шалыг ихэвчлэн энгийн аргаар төлөвлөнө. Мөн урьдчилан бэлтгэсэн
бетонон эдлэл, хэсгүүд ба бусад урьдчилан бэлтгэсэн материалаар хийсэн
угсармал эдлэхүүнийг ашиглана. Угсармал хэсгүүдийн хооронд зөөлөн уян
материал бүхий чигжээс хийх шаардлагатай.
6.6.7 Том талбайтай шаланд хэв гажилтын заадас хийх ба хэмжээ нь 3м х 3 м
байна. Мөн шал, хана, шалны хөндий болон тоног төхөөрөмжийн суурийн хооронд
хэв гажилтын заадас хийнэ. Хэв гажилтын заадсанд зөөлөн уян материалтай ус
тусгаарлагч чигжээс хийнэ.
6.6.8 Хөөлттэй хөрс бүхий газрын барилгад буурь, суурийн хөөлт агшилтын
зэрэглэлийг үндэслэн дараах арга хэмжээг авна.
1) Харьцангуй жигдхэн сул хөөлттэй буурь хөрсөнд шугаман суурь ашиглаж
болно. Суурь суулгах гүн харьцангуй их болон суурийн улны даралт
харьцангуй бага үед баганан ба аяган суурь сонгоно.
2) Даацын өрөгт бүтээцэд харьцангуй нягт ихтэй цул тоосго ашиглана.
Худагт өрлөг, бетон зуурмаггүй өрөг ашиглаж болохгүй. Мөн барилгад
тоосгон тулгуур-багана, элсгүй сийрэг бетон болон арматурчлалгүй өрлөг
зэрэг хэв гажилтад мэдрэг бүтээц ашиглахыг хориглоно. 2, 3-р зэргийн
хөөлттэй хөрс бүхий газар дахь барилгын зуурмагийн бат бэхийн зэрэг
М2,5-аас доошгүй байна.
3) Барилгын дээврийн хучилт ба суурийн дээд хэсэгт төмөрбетон бүслүүр
дам нуруу төлөвлөнө.
4) Гадна веранд бүхий барилгад зөрөх мөр бүхий хөшөөс дам нуруун бүтээц
ашиглана.
6.6.9 Тоосгон болон хөнгөн блокон өрөг бүхий барилгын бүслүүр дам нурууг
төлөвлөхдөө дараах шаардлагад нийцүүлнэ.
а)Төмөрбетон бүсийг гадна хана, дотор дагуу хана болон их биеийн
хөшүүний үүрэгтэй дотор хөндлөн ханан дээр төлөвлөнө.
б)Бүсийн өндөр 120 мм-ээс багагүй байх ба дагуу 12 мм голчтой 4 ширхэг
арматур байна. Бетоны анги В15 байна.
6.6.10. Тоосгон өрөгт бүтээцтэй барилгын хаалга, цонх болон бусад нүхний
өргөн нь 2 ба 3 зэргийн хөөлттэй хөрс бүхий газарт 1,2 м-ээс ихгүй байна. Төмөр
бетон ялууг ашиглах ба нум хэлбэрийн тоосгон өрлөгөөр ялуу гаргаж ашиглахыг
хориглоно. Доод давхрын цонхны тавцанд дагуу арматур төлөвлөнө.
6.6.11. Хөөлттэй хөрсөн дээрх барилгын угсармал төмөр бетон ялуу нь
тулгуурын тоосгон хана эсвэл тоосгон багана дээр 240 мм-ээс багагүй гүнд сууж
байх шаардлагатай. Угсармал төмөр бетон ялууны тоосгон хананд суух хэмжээний
урт нь 100 мм-ээс багагүй байна.

109
ÁНбÄ 50-01-16

7.БҮТЭЦИЙН ӨӨРЧЛӨЛТТЭЙ УЛ ХӨРСӨНД БУУРЬ, СУУРИЙН

ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
7.1. БАЙРАН ГАРАЛТАЙ УЛ ХӨРСӨН ДЭЭР БАРИЛГА, БАЙГУУЛАМЖИЙН
БУУРЬ, СУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
7.1.1 Байран гаралтай ул хөрс буюу өөрөөр хэлбэл анх үүссэн байрандаа
үлдсэн ба анхдагч чулуулгийн бүтэц, тогтоцыг ямар нэг хэмжээгээр хадгалсан хад
чулуулгийн өгөршлийн бүтээгдэхүүнээс тогтох буурийг төсөллөхдөө дараах
онцлогуудыг тооцох шаардлагатай.Үүнд:
1) бат бөхийн болон хэв гажилтын үзүүлэлтүүд нь ихээхэн ялгаатай,
өгөршлийн зэрэг нь харилцан адилгүй хадан болон төрөл бүрийн хагас
хадан (өгөршсөн) хөрс гүний ба талбайн хэмжээнд хувьд маш нэг төрлийн
бус байх;
2) суурийн ил ухаасын нөхцөлд байран хурдасын (ялангуяа том хэмхдэст
болон хүчтэй өгөршсөн хаданхөрсний) бат бөх буурах хандлагатай байх;
3) суурийн ухаас хийх болон суурийг барих явцад хөрс усанд ханасны улмаас
байран элсэнцэр ба тоосорхог элс хөвөлзүүр төлөвт шилжих боломжтой
байдаг;
4) сүвшилийн илтгэлцүүр е>0,6, чийглэгийн зэрэг Sr<0.7 бүхий байран
гарлын тоосорхог элсний суумтгай чанар өндөр байдаг зэргийг бодолцон
төсөллөх ѐстой.
7.1.2 Суурийн ухаас ил орших явцад буурийн байран гарлын хөрсний бат бөх
буурах боломж болон бууралтын зэргийг хээрийн нөхцөлд талбайн туршилтаар
тогтооно.
Лабораторийн нөхцөлд, хөрсний тусгайлан авсан сорьц (цул)-ыг туршиж
тодорхойлохыг зөвшөөрнө. Байран гарлын хөрсний бат бөхийн боломжит бууралтыг
урьдчилан үнэлэх зорилгоор тухайн хугацаанд хадан хөрсний нягт; тоосорхог-
шаварлаг хөрсний (пенетрацийн) хувийн эсэргүүцэл; элсэн хөрсөн дэх 0,1мм-ээс
бага болон том хэмхдэст хөрсөн дэх 2мм-ээс жижиг ширхэгтэй хэсгүүдийн агуулгын
өөрчлөлтийг бодолцох шууд бус аргуудыг хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
7.1.3 Байран гарлын хөрснөөс тогтох буурийн тооцоог энэ нормын 2 дугаар
бүлгийн шаардлагуудад тохируулан гүйцэтгэнэ. Хэрэв байран гарлын хурдас
суумтгай шинж чанартай байх нөхцөлд 3-р бүлгийн шаардлагуудыг бодолцвол
зохино.
7.1.4 Байран гарлын хөрснөөс тогтох буурийн тооцооны хэв гажилт
хязгаарын утгаас их ба буурийн даах чадвар хангалтгүй байгаа нөхцөлд дараах арга
хэмжээг төлөвлөж хэрэгжүүлнэ:
1) хадан хөрсний тэгш бус гадаргуу дээр элс, хайрга, дайрга буюу уулын
анхдагч чулуулгийн хэлтэрхий том хэмхдэст хөрсийг нягтруулж хуваарилах
дэрийг хийх;
2) буурийн дээд хэсгээс хадан хөрсний хольцыг зайлуулах, хадан хөрсөн дэх
өгөршлийн ―цүлхэн‖ ба ―үүр‖-ийн сийрэгдүүргэгчийг хайрга, дайрга болон
элсээр нийтэд нь буюу хэсэгчлэн сольж нягтруулах зэрэг арга
хэмжээнүүдийг урьдчилан төлөвлөнө.
7.1.5 Буурь, суурийн төсөлд, суурийн нүхийг малтах явцад байран гарлын
хөрсийг атмосферийн болон усны үйлчлэлд өртөж эвдрэхээс хамгаалах арга
хэмжээг урьдчилан тусгах ѐстой.

110
 ÁНбÄ 50-01-16

Энэ зорилгоор уснаас хамгаалах арга хэмжээнүүдийг хэрэглэх, газар,

шороо,суурийн ажлыг завсарлагагүй гүйцэтгэх,суурийн улны хөрсийг суурийн
бетоны ажлын өмнөхөн гүйцэтгэхээр дутуу үе үлдээж гараар малтаж засах ба
хадан хөрсний тэсэлгээг зөвхөн жижиг нүхнүүдэд явуулах ѐстой.

7.2. АСГААС ХӨРСӨН ДЭЭР БАРИГДАХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙГ

ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
7.2.1 Асгаас хөрснөөс тогтох буурийг тэдгээрийн нэг төрлийн бус
бүрэлдэхүүн, жигд бус шахагдалт, нэн ялангуяа доргиур үйлчлэлд болон
гидрогеологийн нөхцөлийн өөрчлөлт, норолт, мөн түүнчлэн органик орцын задралын
явцад өөрөө нягтрах боломжийг нь бодолцон төсөллөх ѐстой.
Òайлбар: Үнс ба шавраас тогтох асгаас хөрсөнд тэдгээрийн ус болон
үйлдвэрлэлийн химийн хаягдлаар норох явцад хөөлт үүсэх боломжийг нь бодолцох
шаардлагатай.
7.2.2 Асгаас хөрсний шахагдлын жигд бусыг тэдгээрийн бүрэлдэхүүн болон
тогтоц, асгах арга, материалын төрөл зэргийг бодолцон гүйцэтгэх хээрийн болон
лабораторийн судалгааны үр дүнгээр тодорхойлно. Асгаас хөрсний хэв гажилтын
модулыг штампын туршилтын үндсэн дээр тодорхойлох ѐстой.
7.2.3 Асгаас хөрснөөс тогтох буурийг энэ нормын 2 дугаар бүлгийн
шаардлагын дагуу тооцно. Хэрэв асгаас хөрс суумтгай, хөөлттэй эсвэл органик
бодисын харьцангуй агууламж l>0,1 бол 3, 6, 7-р бүлгүүдийн холбогдох
шаардлагуудыг бодолцвол зохино.
Буурийн нийт хэв гажилтыг гадаад ачаанааас үүсэх буурийн суулт ба асгаас
хөрсний өөрийн нягтрал болон органик орцын задралаас үүсэх нэмэлт суулт,
түүнчлэн асгаасын жин ба сууриас ирэх ачаанаас үүсэх дэвсгэр хөрсний үеийн
суултын нийлбэр хэлбэрээр тодорхойлох ѐстой.
7.2.4 Асгаас хөрснөөс тогтох буурийн тооцооны эсэргүүцлийг 2 дугаар
бүлгийн 2.6.7-2.6.10 дугаар зүйлүүд заасан шаардлагын дагуу тодорхойлно.
Дагтаршин нягтарсан асгаас хөрсөнд баригдах байгууламжийн суурийн
хэмжээсүүдийгурьдчилсан тодорхойлоход буурийн хөрсний тооцооны баримжаасан
эсэргүүцэл R0-ийн утгыг үндэслэн сонгохыг зөвшөөрнө.
Тооцооны баримжаалсан эсэргүүцэл R0-ийн утгыг III ангийн барилга,
байгууламжийн суурийн хэмжээсүүдийг эцэслэн сонгоход хэрэглэхийг мөн
зөвшөөрнө.
7.2.5 Асгаас хөрснөөс тогтох буурийн тооцооны хэв гажилт хязгаарын утгаас
их буюу буурийн даах чадвар хангалтгүй байх нөхцөлд 2.8.2-2.8.4 дүгээрзүйлийн
дагуу дараах арга хэмжээг зураг төсөлд тусгаж хэрэгжүүлнэ:
1) хөрсний гадаргуугийн нягтруулалтыг хүнд нягтруулагч, доргиур машин,
индүү ашиглан гүйцэтгэх;
2) хөрсөн шон болон ус ашиглах доргиур нягтруулагчаар гүний нягтруулалтыг
гүйцэтгэх;
3) хөрсөн (элсэн, хайрган, дайрган гэх мэт) дэр хэрэглэх;
4) асгаас хөрсийг гүн суулгалттай сууриар нэвтлэх;
5) хийцлэлийн аргаар бэхжүүлэх зэрэг арга хэмжээнүүдийг урьдчилан зураг
төсөлд тусгана.

111
ÁНбÄ 50-01-16

7.3. АШИГЛАГДСАН ТАЛБАЙД БАРИГДАХ БАЙГУУЛАМЖИЙН

БУУРИЙГТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
7.3.1 Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглагдсан талбайд
баригдах байгууламжийн буурийг, уул уурхайн үйлдвэрлэл болон малтагдсан орон
зайд хөрс шилжсэн нөхцөлд явагдах ул хөрсний хөндлөн хэв гажилтаас үүсэх
гадаргуугийн жигд бус суултыг бодолцон төсөллөнө.
Газрын гадаргуугийн хэв гажилтын үзүүлэлтүүд, үүний дотор гадаргуугийн
муруйлт болон түүний налуунууд, хэвтээ шилжилтүүд, түүнчлэн босоо догол зэргийг
―Хөндийт ухмалтай болон суумтгай хөрсөнд барилга, байгууламжийг төсөллөх‖
БНбД 22-03-09-ийн шаардлагын дагуу тодорхойлно.
Барилга, байгууламжийн буурь ба суурь, газар дээрхи бүтээцийн тооцооны
үндэс болдог дээрхи үзүүлэлтүүдийг ул хөрсний шинж чанарын тооцооны утгуудыг
сонгоход бодолцоно.
7.3.2 Хөрсний гадаргуугийн хэв гажилтын үр дүнд үүсч суурьт үйлчлэх
хүчлэлүүдийг тодорхойлоход ашиглагдах ул хөрсний бат бөхийн ба хэв гажилтын
үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгуудыг хөрсний найдварын илтгэлцүүрийг γg=1 гэж
сонгосноор 2.1 дүгээр томъѐоны дагуу сонговол зохино.
Хэв гажилтын модулын хөндлөн чиглэл дэх утга Ев-ыг тоосорхог-шаварлаг ул
хөрсний хувьд 0,5-тай тэнцүү, элсэрхэг ул хөрсний хувьд босоо чиглэл дэх хэв
гажилтын модуль Е-ын 0,65-тай тэнцүү байхаар сонгохыг зөвшөөрнө.
Буурийн дээд бүсэд (хэсэгт) асгаас болон биоген, суумтгай ул хөрсүүдийн
хязгаарлагдмал зузаантай үеүд тогтсон нөхцөлд тэдгээр үеүдийг сууриар нэвтлэх
хэрэгтэй.
7.3.3 Байгууламжийн буурь ба суурьт газрын гадаргуугийн хэв гажилтын
үзүүлэх тааламжгүй үйлчлэлийг бууруулахад дараах арга хэмжээг төлөвлөж
хэрэгжүүлнэ. Үүнд:
1) ул хөрстэй хүрэлцэх суурийн гадаргууг багасгах;
2) суурийн бүслүүрийг байгууламжийн хэсгийн хүрээнд нэг түвшинд суулгах;
3) бараг шахагдалтгүй хөрсөөр буурьт хөрсөн дэр хийх;
4) байгууламжийн хэсгийн дор газар доорхи давхар болон техникийн
хөндийлж байрлуулах;
5) суурь ба ухаасын завсарыг булах ба дэр хийхэд гадаргууд барьцалдалт
болон үрэлт бага үүсгэх хөрсийг ашиглах;
a) байгууламжийн хүрээний периметрийн дагуу тэгшитгэх түр траншей ухах
зэрэг үндсэн арга хэмжээнүүд хамаарна.

7.4.УСАНД ХАНАСАН ШИМ ГАРЛЫН (БИОГЕН) ХӨРС БОЛОН ЛАГ ШАВАР

(ИЛ) ДЭЭР БАРИГДАХ БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГ
7.4.1 Усанд ханасан шим гарлын (хүлэржсэн хөрс, хүлэр ба ялзмаг) хөрс ба
лаг шавраас тогтох буюу эсвэл эдгээрийг бүрэлдэхүүндээ багтаасан буурь хүчтэй
шахагдах чанартай бөгөөд тэдгээрийн суулт удаан явагдах ба үүнтэй холбогдон
тогтворжоогүй төлөв үүсэх, бодит өөрчлөлт буй болох хандлагатай байдаг.
Эдгээрийн суумтгайн, хэв гажилтын болон шүүрлийн шинж чанарууд нь буурийн
нягтралын процесст өөрчлөгдөх онцлогийг буурь, суурийн зураг төсөл зохиоход
бодолцон төсөллөнө.
Түүнчлэн шим гарлын болон лаг шавар дахь ус газар доорхи бүтээцийн
материалд ихээхэн идэмхий нөлөөлдөг болохыг бодолцвол зохино.

112
 ÁНбÄ 50-01-16

7.4.2 Шим гарлын хөрс болон лаг шаврын хэв гажилтын, суумтгайн ба
шүүрлийн үзүүлэлтүүдийг төсөллөж буй байгууламжийн буурийн хүчдэлийн төлөвт
харгалзах даралт буюу эсвэл даралтын хязгаарт тодорхойлно.
7.4.3 Шим гарлын хөрс болон лаг шавраас тогтох буурийн тооцоог хязгаарын
2 дугаар бүлгийн шаардлагын дагуу, буурьт үйлчлэх ачаалалын хурд, буурийн
нягтралын явцад хөрсөн дэх ашигтай (эффектив) хүчдэлийн өөрчлөлт болон
хөрсний физик-механик шинж чанарын өөрчлөлтийг бодолцон гүйцэтгэнэ.
Òайлбар: Шим гарлын хөрс болон лаг шаврын шинж чанарын өөрчлөлтийг
нь тэдгээр үзүүлэлтүүдийн босоо ба хэвтээ чиглэл дэх утгууд 40%-иас илүүгүй
ялгаатай байх тохиолдолд бодолцохгүй байж болно.
7.4.4 Хүчтэй хүлэржсэн хөрс, хүлэр, сул эрдэсжсэн ялзмаг болон лаг шаврын
гадаргуу дээр суурийн улыг суулгахыг хориглоно.
Суурийн уланд хэв гажилтын модуль нь Е<5мПа (50кг/см2) бүхий суурийн
улны өргөнөөс илүү зузаантай хөрсний үе тогтсон тохиолдолд суурийн уланд үүсэх
нийт даралтыг бодолцон буурийн суултыг тодорхойлно.
7.4.5 Шим гарлын хөрс болон лаг шавар хөрс бүхий буурийн тооцооны хэв
гажилт хязгаарын утгаас илүү буюу буурийн даах чадвар хангалтгүй байх нөхцөлд
дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:
a) шим гарлын ул хөрс болон лаг шаврын үеийг гүн суулгалттай сууриар
нийтэд нь буюу хэсэгчлэн нэвтлэх;
b) шим гарлын хөрс болон лаг шаврыг элс, хайрга, дайргаар нийтэд нь буюу
хэсэгчлэн солих;
c) байгууламжийн буурийг түр болон тогтмол нэмэлт ачаагаар, эсвэл
барилгын нийт талбайг асгаас (угаагдмал) хөрсөөр буюу бусад материал
(буурийн нягтралын процессыг түргэсгэх шаардлагатай нөхцөлд
шүүрүүлэх үе буюу шүүрүүл хийж)-иар нягтруулах;
d) лаг шаврыг цооногт өрөмдөн холих аргаар бэхжүүлэх зэрэг арга
хэмжээнүүдийг урьдчилан төлөвлөнө.
7.4.6 Нэмэлт ачааг төсөллөхдөө 7.4.3-р зүйлийн шаардлагуудыг бодолцон
гүйцэтгэх ѐстой. Түүнчлэн нэмэлт ачаа буюу асгаасын зузаан, хамрах талбайн
хэмжээсүүд болон буурийн нягтралын төлөвлөсөн хэмжээнд хүрэхэд шаардагдах
хугацаа болон нэмэлт ачааны үйлчлэлд үүсэх нийт суулт зэргийг тогтооно.

7.5. ДАВСАРХАГ УЛ ХӨРСӨНД БАРИЛГА, БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙГ

ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
7.5.1 Давсархаг ул хөрснөөс тогтох буурийн төсөллөлтөнд дараах
онцлогуудыг бодолцоно:
a) урт удаан үргэлжлэх усны шүүрэл болон давсны шүлтгүйжих процессоор
хөрсөнд хөндийрлийн суулт Ssl үүсэх;
b) давсны шүлтгүйжих процессын явцад ул хөрсний физик-механик шинж
чанар өөрчлөгдөж бат бэхийн үзүүлэлтүүд буурах;
c) норолтын явцад хөрсний хөөлт болон суулт үүсэх;
d) хөрсөнд агуулагдах төрөл бүрийн давс ууссаны улмаас хөрсний усны
газар доорхи бүтээцүүдэд үзүүлэх идэмхий үйлчлэл нэмэгдэх гэх мэт
онцлогуудыг бодолцон төсөллөх ѐстой.
7.5.2 Давсархаг хөрсний харьцангуй хөндийрлийн (суффозийн) шахагдал ε sf
-ыг үндсэндээ хээрийн нөхцөлд урт удаан норголттой статик ачаагаар туршиж
тодорхойлох ба барилгын талбайн тухайн хэсгүүдийн хувьд нэмэлт лабораторийн
шинжилгээгээр (шахалт-шүүрэлтийн туршилтаар) тогтооно. Инженер геологийн

113
ÁНбÄ 50-01-16

төсөөтэй нөхцөлд барилгын эрэл хайгуулын үр дүнгүүдтэй болон тодорхой туршлага

хуримтлагдсан тохиолдолд харьцангуй хөндийрлийн шахалтыг зөвхөн
лабораторийн туршилтаар тодорхойлохыг зөвшөөрнө.
7.5.3 Харьцангуй хөндийрлийн шахагдал εsl-ын норматив утгыг хавсралт 2-
ын шаардлагуудын дагуу тодорхойлно. Түүний тооцооны утга ε sl-ыг хөрсний
найдварын коэффициентийг γ=1 гэж сонгож, норматив утгатай нь тэнцүү авахыг
зөвшөөрнө.
7.5.4 Давсархаг хөрснөөс тогтох буурийн тооцоог энэ нормын 2 дугаар
бүлгийн шаардлагуудын дагуу гүйцэтгэх ѐстой. Хэрэв давсархаг хөрс суумтгай ба
хөөмтгий бол 3 ба 6 бүлгүүдийн шаардлагуудыг бодолцох ѐстой.
Буурийн хэв гажилтыг гадаад ачаанаас үүсэх суулт, цөмрөлт, хөөлт, агшилт
болон хөндийрлийн суултыг бодолцон тодорхойлох шаардлагатай. Хөндийрлийн
суултыг заавал биелүүлэх хавсралт 2-ын заалтуудын дагуу тодорхойлбол зохино.
Хөрсний урт удаан хугацааны норголт боломжгүй ба давсны шүлтгүйжилтгүй
нөхцөлд буурийн хэв гажилтыг давсархаг бус хөрсний нэгэн адил усанд ханалтын
нөхцөл дэх хөрсний хэв гажилтын үзүүлэлтүүдийг үндэслэн тодорхойлно.
7.5.5 Давсархаг ул хөрснөөс тогтох буурийн хувьд урт удаан норгох
боломжтой ба давсны шүлтгүйжилттэй нөхцөлд давсны шүлтгүйжилтийн процессын
дараах усанд ханасан төлөвт орших ул хөрсний бат бөхийн үзүүлэлтүүдийн (θII, cII)
тооцооны утгуудыг ашиглан 2.4 дүгээр томъѐогоор тооцооны эсэргүүцэл R-ийг
тодорхойлно.
Хөрсний урт удаан хугацааны норголт болон давсны шүлтгүйжилт боломжгүй
тохиолдолд буурийн тооцооны эсэргүүцлийг усанд ханасан төлөвт орших давсархаг
хөрсний хувьд тодорхойлсон бат бөхийн үзүүлэлтүүдийг ашиглан 2.4 томъѐогоор
тодорхойлбол зохино.
7.5.6 Давсархаг ул хөрснөөс тогтох буурийн тооцооны хэв гажилт хязгаарын
утгаас их ба буурийн даах чадвар хангалтгүй нөхцөлд уснаас хамгаалах арга
хэмжээнүүдийг урьдчилан зураг төсөлд төлөвлөх ѐстой ба шаардлагатай
тохиолдолд дараах арга хэмжээг авна. Үүнд:
1) хийцлэлийн арга хэмжээнүүдийг төлөвлөн хэрэглэх;
2) тоосорхог шаварлаг хөрсөн дэрийг ашиглан давсархаг ул хөрсийг
хэсэгчлэн буюу нийтэд нь нэвтлэх;
3) давсархаг ул хөрсний үеийг гүн суулгалттай суурь ашиглан нэвтлэх;
4) ул хөрсийг бэхжүүлэх буюу нягтруулах;
5) ул хөрсийг урьдчилан давсгүйжүүлэх;
6) уснаас хамгаалах иж бүрэн арга хэмжээ болон мөн хайрган хөрсөн дэрийг
хэрэглэх зэрэг арга хэмжээг авна.

7.6 КАРСТЫН ХӨНДИЙЛЖ БҮХИЙ НУТАГ ДЭВСГЭРТ БАРИГДАХ

БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГ
7.6.1 Карстын хөндийлж бүхий нутаг дэвсгэрт баригдах байгууламжийн
буурийг цөмрөлт ба суулт гэх мэт хөндийлжөөс шалтгаалсан хэв гажилт үүсэх
боломж болон хөндийрлийн процесс явагдах онцлогийг бодолцон төсөллөх ѐстой.
7.6.2 Карстын хөндийлжөөс шалтгаалсан хэв гажилтууд дараах
үзүүлэлтүүдээр илэрхийлэгдэнэ:
a) карстын илрэх эрчим буюу өрөөр хэлбэл нутаг дэвсгэрийн нэгж талбайд
ноогдох хөндийрлийн хэв гажилтын жилийн дундаж тоо, хэмжээ;

114
 ÁНбÄ 50-01-16

b) цөмрөлт ба суултын дундаж болон хамгийн их диаметрүүд, тэдгээрийн

дундаж гүн, суултын хувьд газрын гадаргын муруйлт, болон суултын
бүсийн захын хэсгүүдийн налуу.
Карстын хөндийлжийн хэв гажилтын үзүүлэлтүүдийг байгууламжийн ашиглалтын
явцад үүсэх боломжит өөрчлөлтийг бодолцсон инженер-геологийн ба
гидрогеологийн нөхцөл, хэв гажилт үүсэх зүй тогтлууд, байгууламжийн бүтээцийн
онцлог, түүний хариуцлагын зэрэг болон ашиглалтын хугацаа зэргийг задлан
шинжилсний үндсэн дээр тодорхойлно.
7.6.3 Карстын хөндийлж бүхий талбайд байгууламжийг төсөллөхдөө
хөндийрлийн хэв гажилтууд үүсэх боломжийг арилгах буюу тэдгээрийн
байгууламжид үзүүлэх тааламжгүй үйлчлэлийг бууруулах доорхи арга
хэмжээнүүдийг урьдчилан төлөвлөх ѐстой. Энэ нь:
a) хөндийлжийг дүүргэх;
b) хөндийлж бүхий чулуулгийн давхаргыг гүн сууриар нэвтлэх;
c) хөндийрсөн чулуулгийн болон дээд хөрсний үеүүдийг бэхжүүлэх;
d) уснаас хамгаалах арга хэмжээнүүд;
e) тааламжгүй техноген үйлчлэлүүдийг арилгах ба хязгаарлах зэрэг болно.
7.6.4 Хэрэв 7.6.3-д заасан арга хэмжээнүүдийг хэрэглэн карстын хэв
гажилтуудыг бүр мөсөн үгүйсгэх боломжгүй болон тэдгээрийг ашиглах техникийн
боломж хязгаарлагдмал буюу үр ашиггүй тохиолдолд карстын хөндийлжийн хэв
гажилтыг бодолцон байгууламжийн суурь ба бүтээцүүдийн тооцоонд үндэслэсэн
хийцлэлийн арга хэмжээнүүдийг урьдчилан төлөвлөх ѐстой.
7.6.5 Нэг буюу эсвэл цогц арга хэмжээнүүдийн сонголтыг хийхдээ карстын
болзошгүй хөндийрлийн хэв гажилтуудын төрөл болон үзүүлэлтүүд, байгууламжийн
ач холбогдлын зэрэг, түүний бүтээцийн ба ашиглалтын онцлогуудыг бодолцон
гүйцэтгэх ѐстой.
Сонгосон арга хэмжээнүүд зэргэлдээ талбай дэх карстын хөндийрлийн
процессын идэвхижилтэнд нөлөөлөх ѐсгүй. Шаардлагатай тохиолдлуудад
байгууламжийн байршилын бүс дэх ашиглалтын явцад карстын хөндийрлийн
процессын хяналтыг урьдчилан төлөвлөх ѐстой.
7.6.6 Карстын хөндийлж бүхий нутаг дэвсгэрт баригдах байгууламжийн буурийн
тооцоог хязгаарын 2 дугаар бүлгийн шаардлагуудын дагуу гүйцэтгэх ѐстой.
Байгууламжийн буурьт карстын хөндийлж бүхий хөрсөн үеийн дээр тогтсон
онцгой шинж чанартай хөрс (суумтгай, хөөмтгий гэх мэт) агуулагдах тохиолдолд
энэ нормын харгалзах бүлгүүдийн шаардлагуудыг бодолцвол зохино.
7.6.7 Цөмрөлт үүсэх боломжтой хөндийлж бүхий нутаг дэвсгэрт байгууламжийг
төсөллөхдөө хөшүүргэт тулгуур бүхий тасралтгүй шугаман, орон зайн-раман,
хавтгай ба хавиргат хавтан зэрэг сууриудыг хэрэглэвэл зохино.
7.6.8 Ашиглагдаж буй байгууламжуудын буурь ба суурийг хүчитгэх
шаардлагатай тохиолдолд:
a) салангид сууриудыг орон зайн раман бүтээцэд нэгтгэх;
b) хөшөөсөн дам нуруу гаргах, хөшүүн бүслүүр хийж өгөх;
c) буурийн хөрсийг бэхжүүлэх;
d) хөрсөнд үүссэн хөндийг (элс, хайрга, цементийн зуурмаг гэх мэт) дүүргэх
зэрэг арга хэмжээнүүдийг урьдчилан төлөвлөвөл зохино.

115
ÁНбÄ 50-01-16

7.7. УСААР ЗӨӨГДӨЖ ТОГТСОН УЛ ХӨРС БҮХИЙ ТАЛБАЙД БАРИГДАХ

БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
7.7.1 Усаар зөөгдсөн хөрснөөс тогтох буурийг, тэдгээрийн нэг төрлийн бус
чанар (олон үетбайдал, талбайн болон гүний хэмжээн дэхь бүтэц, бүрэлдэхүүн,
шинж чанарын өөрчлөлт), цаг хугаагаар газар доорхи усны түвшний өөрчлөлт,
доргиур үйлчлэлийн мэдрэмж болон дэвсгэр үеүүдийн боломжит суулт зэргийг
бодолцон төсөллөх ѐстой. Усаар зөөж дэвсэхэд элсэрхэг хөрсийг ашиглавал зохино.
Òайлбар: Ñуумтгайн I төрлийн хөрс, хөөмтгий болон давсархаг хөрсийг
усаар зөөж тээвэрлэн асгаас хийж дэвсэхийг зохих үндэслэлтэй нөхцөлд
зөвшөөрнө.
7.7.2 Усаар зөөгдсөн хуримтлагдсан ул хөрсний бат бөхийн ба хэв гажилтын
шинж чанаруудыг тухайн хөрсний насжилт буюу өөрөөр хэлбэл усаар зөөж тарааж
дууссанаас хойш өнгөрсөн хугацаа болон инженер-геологийн эрэл хайгуул ба
барилгын ажлын эхлэлийн хоорондын хугацааны ялгааг бодолцон хөрсний
лабораторийн ба хээрийн судалгаануудын үр дүнгээр тогтоох ѐстой.
7.7.3 Буурийн урьдчилсан тооцоо болон түүнчлэн III ангийн барилга,
байгууламжийн буурийн эцэслэсэн тооцоонд усаар зөөгдөж тараагдсан ул хөрсний
насжилтаас хамааруулан хөрсний физик үзүүлэлтүүдийг ашиглан тодорхойлсон бат
бөхийн болон хэв гажилтын шинж чанарын утгуудыг ашиглахыг зөвшөөрнө.
7.7.4 Усаар зөөгдөн тогтсон буурийн тооцоог хязгаарын төлөвийн 2 дугаар
бүлгийн шаардлагуудын дагуу гүйцэтгэх ѐстой. Угаагдаж зөөгдөж тогтсон хөрсний
үеийн уланд шим гарлын хөрс болон лаг шавар тогтсон тохиолдолд буурийн
тооцоонд 7.4-ийн шаардлагуудыг нэмж бодолцох ѐстой.
7.7.5 Усаар зөөгдсөн ул хөрсний тооцооны эсэргүүцэл R-ийг хязгаарын
төлвийн 2 дугаар бүлгийн шаардлагуудын дагуу тодорхойлно. Түүнчлэн усаар
зөөгдсөн ул хөрсний бат бөхийн шинж чанарын утгуудыг (θII, CII) барилгын ажлын
эхлэлд харгалзахаар сонговол зохино.
7.7.6 Усаар зөөгдөж тогтсон хөрсөн буурийн нийт хэв гажилтыг гадаад ачааны
үйлчлэлээс үүсэх суулт, угаагдмал хөрсний үеийн өөрийн нягтралаас үүсэх суулт
болон усаар зөөх явцад ачаалагдсан дэвсгэр үеүүдийн дуусаагүй нягтралын нэмэлт
суулт зэргийн нийлбэрээр тодорхойлно.
7.7.7 Усаар зөөгдсөн хөрсөн буурийн тооцооны суултын хэмжээ хязгаарын
утгаас их бөгөөд буурийн даах чадвар хангалтгүй байх нөхцөлд хязгаарын төлвийн
2 дугаар бүлгийн зааврын дагуу доорхи арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлнэ:
a) усаар зөөгдсөн хөрсийг (доргиур машин ба индүү, гүний гидро доргиурын
нягтруулалт, тэсэлгээ, дагтаршуулалт, барилгын талбайн хөрсний илүүдэл
угаалт зэрэг) нягтруулах;
b) усаар зөөгдөн хуримтлагдсан хөрсийг бэхжүүлэх ба арматурчлах;
c) бүтээцлэлийн арга хэмжээ авах зэргийг урьдчилан төлөвлөх ѐстой.

7.8. БАТ БӨХ СУЛТАЙ УЛ ХӨРСИЙГ БЭХЖҮҮЛЖ БУУРЬ ТӨСӨЛЛӨХ

7.8.1 Төсөллөж буй болон ашиглагдаж байгаа байгууламжуудын буурийн ул
хөрсний бат бөх ба ус үл нэвтрүүлэх чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор хөрсийг
нягтруулан бэхжүүлнэ.
Бэхжүүлсэн хөрсний массив (бэхжүүлсэн массив)-ыг суурь болон бусад газар
доорх бүтээцүүдийн хэлбэрээр ашиглаж болно.

116
 ÁНбÄ 50-01-16

Òайлбар: Ашиглагдаж буй байгууламжийн буурийн хөрсийг бэхжүүлэх арга

болон боломжийг тэдгээрийн хэв гажилтын шинж төлөв ба бүтээцийн төлөвийг
бодолцон тогтоох ѐстой.
7.8.2 Бат бөх сул ул хөрсийг бэхжүүлэхдээ дараах аргуудыг хэрэглэнэ:
a) иньектор буюу цооногт (давирхай, царууц, цементийн зэрэг) химийн болон
цементийн уусмалуудыг шахах;
b) өрөмдөн холилт (хөрсийг өрөмдөж, цооногт цемент ба цементийн
уусмалтай холих замаар) хийх;
c) дулааны боловсруулалт (цооногт өндөр температуртай хий шахах ба
хөрсийг цахилгаанаар халаах) хийх зэрэг.
Бэхжүүлэх арга болон уусмалын жор нь бэхжүүлсэн хөрсний физик-механик
шинж чанарын тооцооны үзүүлэлтүүдийн болон хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах
шаардлагуудыг хангах ѐстой.
7.8.3 Хөрсийг бэхжүүлэх иньекторын (тариурын) аргуудыг ул хөрсний дараах
нөхцөлүүдэд хэрэглэвэл зохино. Үүнд:
a) давирхайжилт ба царууцжилтыг шүүрлийн илтгэлцүүр-Kf нь 0,5-
80м/хоногтой тэнцүү элсэрхэг ул хөрсөнд, шүүрлийн илтгэлцүүр-
Kf≥40м/хоног ба чийглэгийн зэрэг Sr≤0.7 суумтгай ул хөрсөнд хэрэглэх;
b) цементийн уусмалаар бэхжүүлэх аргыг хувийн ус шингээлт нь 0,01
л/мин.м2-ээс багагүй ан цавтай хадан хөрсөнд, шүүрлийн илтгэлцүүр
Kf>40м/хоног бүхий том хэмхдэст хөрсөнд, мөн түүнчлэн карстын хөндийг
дүүргэх ба хөндийлж бүхий чулуулагийг бэхжүүлэхэд хэрэглэх ѐстой.
7.8.4 Өрөмдөн холих аргыг шүүрлийн илтгэлцүүрээс хамааруулахгүйгээр лаг
(түүнчлэн урсамтгайн үзүүлэлт IL≥0.5 бүхий шавар, шавранцар болон сийрэг ба дунд
зэргийн нягттай элсний үеүүд бүхий) шавар болон налархайн тоо JР нь 0,02-0,15-ын
хооронд байх суумтгай алтан химэрлэг хөрсийг бэхжүүлэхэд хэрэглэвэл зохино.
Òайлбар: Õөрсийг бэхжүүлэх өрөмдөн холих аргыг III ангийн барилга,
байгууламжийн хувьд хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
7.8.5 Хөрсийг бэхжүүлэх дулааны аргыг чийглэгийн зэрэг Sr≤0,5 бүхий
суумтгай алтан химэрлэг ул хөрсийг бэхжүүлэхэд хэрэглэвэл зохино.
7.8.6 Царууцжилт ба давирхайжилтанд натрийн силикатын усан уусмал
болон карбомид ба бусад синтетик давирхайг бэхжүүлэгч, органик бус ба органик
хүчил болон давс мөн түүнчлэн хийг хатууруулагч хэлбэрээр ашиглана.
Хөрс бэхжүүлэхэд цэлцгийжилтийн (геле үүсгэх) процессийг идэвхижүүлэх
болон урьдчилсан боловсруулалтын зорилгоор жорын нэмэлтүүдийг хэрэглэнэ.
7.8.7 Хөрсийг цементлэх зорилгоор цементэн нэмэлт бүхий уусмалууд
(цементийн, цемент-элсэн, цемент-шавран, цемент-элс-шавран болон бусад) мөн
түүнчлэн шаардлагатай тохиолдолд химийн нэмэлт бүхий сүвэрхэгжсэн ба
хөөсөрсөн уусмалуудыг хэрэглэвэл зохино.
Газар доорхи идэмхий чанартай усны нөхцөлд түүнд тэсвэртэй цементийг
хэрэглэх шаардлагатай.
7.8.8 Хөрс бэхжүүлэх тариурын ба өрөмдөн холих аргуудад хэрэглэх
уусмалуудын жор болон бэхжүүлсэн хөрсний физик-механик шинж чанарын
үзүүлэлтүүдийг, тэдгээрийг лабораторийн ба хээрийн нөхцөлд бэхжүүлсэн үр
дүнгээр тодотгох ѐстой.
7.8.9 Бэхжүүлсэн массивын хэлбэр, хэмжээ болон бэхжүүлсэн ул хөрсний
физик-механик үзүүлэлтүүдийг талбайн инженер- геологийн ба гидрогеологийн
нөхцөлүүд, хөрсийг бэхжүүлэх арга болон ажлын технологи, бэхжүүлсэн массив ба

117
ÁНбÄ 50-01-16

орчны хөрсний харилцан үйлчлэлийг бодолцон 2 дугаар бүлгийн шаардлагуудын

дагуу гүйцэтгэсэн буурийн тооцоог үндэслэн тогтоовол зохино.
Буурийн тогтоцод онцгой чанартай (жишээлэхд суумтгай) хөрс агуулагдах
тохиолдолд энэ нормын харгалзах бүлгүүдийн шаардлагуудыг нэмж бодолцох
ѐстой.
7.8.10 Диаметр нь 0,6-1м бүхий бэхжүүлсэн баганат массивууд мөн түүнчлэн
цементэн шонгуудаар хүчитгэсэн буурийг шон суурийн төлөвлөлтийн нормын
шаардлагын дагуу төсөллөх ѐстой.
7.8.11 Тариур ба цооногуудын байрлал болон бэхжүүлэх ажиллагааны
оролтын дараалал нь шаардагдах хэлбэр, хэмжээтэй бэхжүүлсэн массивыг
байгуулах нөхцөлийг хангаж өгөх ѐстой.
Бэхжүүлсэн массивыг бий болгох дараалал нь барьж байгаа болон
ашиглагдаж буй байгууламжуудын жигд бус суулт үүсэх нөхцөлийг арилгах ѐстой.
7.8.12 Төсөлд, ажил гүйцэтгэх эхний шатанд бэхжүүлсэн хөрсний физик
үзүүлэлтүүдийн төслийн утганд тохирох үнэлгээг хийх хяналтын ажлуудыг
урьдчилан төлөвлөх ѐстой.
7.8.13 Тариурын аргуудаар ул хөрсийг бэхжүүлэх явц дахь шахалтын
хязгаарын даралтыг бэхжүүлж буй хөрсний цулын тасрах боломжийг арилгах
нөхцөлөөр тогтоох ѐстой.
8. ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМЫН ТУЛГУУРЫН
БУУРЬ, СУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГ
8.1 Уг бүлгийн шаардлагуудыг 1кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй илээр түгээх
дэд станц болон цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгууруудын буурийг
төсөллөхөд баримтлах ѐстой.
Тайлбар: тулгуурыг ачаалагдах төлөвөөр нь завсрын анкер болон
булангийн гэж ангилна. Ганц нэг тохиолдолд болон томоохон гарцуудад
ашиглагдах тулгуурыг тусгай гэж нэрлэнэ.
8.2 Ул хөрсний тооцооны үзүүлэлтүүдийг 2.3.2-2.3.5-д заасан шаардлагын
дагуу тогтоох ѐстой. Буурийн хэв гажилтын тооцоонд хөрсний найдварын
илтгэлцүүр γg-ийн утгыг нэгтэй тэнцүү авахыг зөвшөөрнө. Тооцооны үзүүлэлтүүдийн
утгыг хавсралт 1-ийн дагуу 0,5<IL≤0,75 урсамтгайн үзүүлэлт бүхий тоосорхог
шаварлаг хөрсний хувьд сn, θn, E-ийн шилжүүлсэн утгуудыг 0,5<IL≤1,0 хязгаарт
авахыг зөвшөөрнө.
Буурийн даах чадварын тооцоонд хөрсний найдварын илтгэлцүүрийн утгыг
хүснэгт 8.1-ээс авна.
Хүснэгт 8.1
Хөрсний тооцооны утгуудыг тодорхойлоход
хэрэглэгдэх найдварын илтгэлцүүр- γg
Хөрс Дотоод үрэлтийн Зууралдлын
Нягт- ρI өнцөг- θI хүч- СI
-Элсэрхэг 1,0 1,1 4,0
-Урсамтгайн үзүүлэлт IL≤0,25
бүхий элсэнцэр, IL≤0,5 бүхий 1,0 1,1 2,4
шавар, шавранцар
- Урсамтгайн үзүүлэлт IL≥0,25 1,0 1,1 3,3
бүхий элсэнцэр, IL≥0,5 бүхий
шавар, шавранцар

118
 ÁНбÄ 50-01-16

8.3 Буурийн хэв гажилтын ба даацын тооцоог тулгуурын ажлын бүх горимд
авч үзэх ѐстой. Тулгуурын бүтээцэд салхины үлээлтээс үзүүлэх динамик үйлчлэлийг
зөвхөн буурийн даах чадварын тооцоонд авч үзнэ. Шахах ачааны үйлчлэлд буурийн
суулт ба хазайлтын хязгаарын утгуудыг зөвлөмж болгосон хавсралт 4-ийн дагуу
сонговол зохино.
8.4 Овойлттой хөрсөн дэхь буурийн даацын тооцоог хөлдөлтийн овойлтын хүч
болон тогтмол ба урт удаан түр ачаануудын нэгэн зэрэг үйлчлэлийг бодолцон
гүйцэтгэх ѐстой. Хөлдөлтийн овойлтын хүч болон эгшин зуурын түр (салхины болон
утасны тасралтын) ачааны нэгэн зэрэг үйлчлэлд тулгуурын буурийг тооцох
шаардлагагүй.
8.5 Татаж сугалах ачаалалын үйлчлэлд ажиллах суурь болон тээглүүр (анкер)
хавтангийн хэв гажилтын тооцоог сугалах хүч нь суурийн уланд ( тээглүүр хавтанд)
төвийн үйлчлэл үзүүлэх тохиолдолд буюу доорхи нөхцөл биелэгдэж буй
тохиолдолд гүйцэтгэхгүй байж болно.
Fn-Gncosβ ≤ γcRI0 A0 (8.1)
Энд: Fn- сугалах хүчний норматив утга, кН (кг)
Gn- суурь болон тээглүүр хавтангийн жингийн норматив утга, кН (кг);
β- сугалах хүчний босоо чиглэлд налах өнцөг, градус;
γc- 8.6-ийн дагуу тодорхойлох ажлын нөхцөлийн илтгэлцүүр;
RI0- суурийг булах хөрсний тооцооны эсэргүүцэл, кПа (кг/см2);
A0- сугалах хүчний үйлчлэлийн шугамд перпендикуляр хавтгай дахь суурийн
дээд гадаргын проекцийн талбай, м2 (см2);
8.6 Ажиллах нөхцөлийн коэффициент γc-г (8.1) томъѐоны дагуу:
γc= γ1 γ2γ3 γ4 гэж авна.
Энд: γ1=1,2; 1,0 ба 0,8- тулгуурын бааз В нь (салангид сууриудын тэнхлэгүүд
хоорондын зай) 5; 2,5 ба 1,5-тай тэнцүү байх нөхцөлд, В-ийн завсрын
утгуудын хувьд γ1-г завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно;
γ2=1,0- ердийн горимд; γ2=1,2- ослын болон угсралтын ажлын горимуудад;
γ3=1,0; 0,8 ба 0,7- завсрын шулуун; завсрын булангийн, тээглүүр ба тээглүүрт-
булангийн төгсгөлийн ба хувиарлах төхөөрөмжүүдийн суурилах хийц
(портал); тусгайлсан тулгууруудын хувьд;
γ4=1,0 ба 1,15 мөөг хэлбэрийн суурь ба хөрсөнд хөшүүн бэхлэгдсэн тулаасууд
бүхий татлагатай тулгуурын тээглүүр хавтангийн хувьд зэрэг болно.
8.7 Шахагдан онхолдож болзошгүй суурийн улны хөрсний тооцооны
эсэргүүцэл R-г (2.1) томъѐогоор γс2=1 илтгэлцүүртэйгээр тодорхойлно.
Босоо чиглэлийн шахах болон нэг буюу эсвэл хоѐр чиглэлд үйлчлэх хэвтээ
ачааны үйлчлэлд ажиллах суурийн улны зах, ирмэгийн доор үүсэх хамгийн их
даралт нь 1,2 R-ээс ихгүй байх ѐстой.
8.8 Сугалах ачааны үйлчлэл дэх суурь болон тээглүүр хавтангийн буурийн
даацыг дараах нөхцөлийг үндэслэн гүйцэтгэнэ:
F-γf Gncosβ≤γcFuja/γn (8.2)
Энд: Fn- сугалах хүчний тооцооны утга, кН (кг);
γf- ачааны найдварын илтгэлцүүр, 0,9;
Gn- суурь болон хавтангийн жингийн норматив утга, кН (кг);
β- сугалах хүчний босоо чиглэлд налах өнцөг, градус;
γc- ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр, 1-тэй тэнцүү;

119
ÁНбÄ 50-01-16

Fuja- 8.9-ийн заалтын дагуу тодорхойлогдох сугарах суурийн буурь хөрсний

хязгаарын эсэргүүцлийн хүч кН (кг);
γn- тухайлан заасан найдваржилтын илтгэлцүүр: завсрын шулуун тулгуурт –
1,0; татлагын ялгаваргүй анкер шулуун тулгуурт – 1,2; булангийн (завсрын ба
булангийн татуургын), татлагын ялгавартай татуурга (шулуун ба төгсгөлийн)
тулгуур, хувиарлах ил төхөөрөмжийн порталын хувьд -1,3; тусгай тулгуурт -
1,7-тэй тэнцүү авна.
8.9 Сугарах суурийн буурь хөрсний хязгаарын эсэргүүцлийн хүчийг дараах
томъѐогоор тодорхойлно:
Fu,a= γbf (Vbf-Vf) Cosβ+c0 A1 Cos(θ0-β/2)+ A2 Cos(θ0+β/2)+2A3 Cosθ0 (8.3)
Энд: γbf- суурийг буцааж булсан хөрсний хувийн жингийн тооцооны утга,
кН/м3 (кг/см3)
Vbf- суурийн хавтангаар түрэгдэн гарах огтлогдсон пирамид дүрстэй хөрсөн
биеийн эзэлхүүн, м3; дээд гадаргын ирмэгүүдийг дайрах хавтгайнууд болон
босоо чиглэлд θi –өнцгөөр налах хавтгайнуудын үүсгэх (см3); Приамидийн
эзлэхүүнийг тодорхойлоход хажуу гадаргуугийн босоо хавтгайд үүсгэх өнцгийг
дараах байдлаар авна:
Доод ирмэгийн босоо хавтгайд үүсгэх өнцөг: θ1= θ0+ β/2
Дээд ирмэгийн босоо хавтгайд үүсгэх өнцөг: θ2= θ0- β/2
Хажуу ирмэгийн босоо хавтгайд үүсгэх өнцөг: θ3= θ4= θ0
Vf- овойлтын биеийн хүрээнд орших суурийн хэсгийн эзэлхүүн, м3 (см3) анкер
хавтанд Vf=0 байна;
A1; A2; A3 – буурийн хөрсөн дэх суурийн (хавтангийн) дээд гадаргын доод,
дээд болон хажуугийн ирмэгүүд бүхий түрэгдэлтээр үүсэх шорон биеийн
талстын талбайнууд, м2 (см2);
c0; θ0 – суурийг буцааж булах хөрсний барилцалын хүч, кПа (кг/см2) ба дотоод
үрэлтийн өнцгийн тооцооны утгууд:
c0=ηc1φ0= ηφ1 (8.4)
c1; θ1 – байгалийн тогтоцтой хөрсний зууралдлын хүч ба дотоод үрэлтийн
өнцгийн тооцооны утгууд, 8.2-ийн заалтын дагуу тодорхойлно.
η– хүснэгт 8.2-оос авах илтгэлцүүр.

Хүснэгт 8.2

Булах хөрсний нягтын-ρ утгуудад

Булаас хөрс харгалзах илтгэлцүүр -η
ρ =1,55(т/м3) ρ =1,7(т/м3)
Тоосорхог, чийглэг ба усанд ханаснаас 0,5 0,8
бусад элсэнд
Урсамтгайн үзүүлэлт IL≤0.5 бүхий
тоосорхог шаварлаг хөрсөнд 0,4 0,6

Òайлбар: Òоосорхог, чийглэг элс болон урсамтгайн үзүүлэлт 0,5<I L≤0.75 бүхий
шавар, шавранцар болон 0,5<IL≤1 бүхий элсэнцэрт ηилтгэлцүүрийн утгыг 15%-
иар бууруулна.

120
 ÁНбÄ 50-01-16

9. ГҮҮРИЙН ТУЛГУУР БОЛОН ДАЛАНГИЙН АСГААСЫН ДООРХИ

ХООЛОЙН БУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
9.1 Гүүрийн тулгуур болон замын далан доорх хоолойн буурийг эдгээр
байгууламжийн бүтээцийн онцлог, тэдгээрт үйлчлэх ачаа болон ашиглалтын,
инженер-геологийн, гидрогеологийн ба геологийн нөхцөлүүдийг бодолцон
төсөллөвөл зохино.
9.2 Гүүрийн тулгуур болон далангийн асгаасын доорхи хоолойн буурийг даах
чадвар ба хэв гажилтаар тооцох ѐстой.
Гүүрийн тулгуур болон далангийн асгаасын доорхи хоолойн буурийн даах
чадварын тооцоог гүүр ба хоолойг төсөллөх барилгын норм ба дүрмийн заавруудын
дагуу гүйцэтгэвэл зохино.
Гүүрийн тулгуурын буурийн хэв гажилтын тооцоонд суурийн суулт ба
хазайлтыг тодорхойлох, далангийн асгаасын доорхи буурийн хувьд–суурийн
суултыг тодорхойлох тооцоонууд багтах ба энэ тооцоог заавал мөрдөх хавсралт 2-
ын шаардлагуудын дагуу гүйцэтгэх ѐстой.
Статик тодорхой бус систем бүхий гүүрийн тулгуурын буурийн хэв гажилтын
тооцоог гүүрийн алслалын бүтээц, тулгуурын суурийн дээд хэсэг болон буурь,
суурийн харилцан үйлчлэлийг бодолцон гүйцэтгэвэл зохино.
Суурийн суултын тооцоог гүүр болон хоолойг төсөллөх барилгын норм ба
дүрэмд заасан тохиолдлуудад гүйцэтгэхгүй байхыг зөвшөөрнө.
9.3 Урсамтгайн үзүүлэлт IL>0.6 тоосорхог-шаварлаг ба шим гарлын хөрс,
лаг шавар тогтсон хэсгүүд, мөн түүнчлэн тогтворгүй налуу бүхий хэсгүүдэд зөвхөн
хоолойн төдийгүй тэдгээрт залгаа асгаасын хэсгүүдийн тогтворыг хангах
шаардлагыг үндэслэн хоолой болон түүний суурийн бүтээцийн шийдлийг сонгох
ѐстой.
9.4 Ул хөрсний шинж чанарын шаардлагуудын 2.12-2.14 дүгээр заалтуудын
дагуу тодорхойлсон тооцооны утгуудын итгэлийн магадлал α-г гүүрийн тулгуур
болон далангийн асгаасын доорхи хоолойн буурийн хөрсний хувьд буурийн даах
чадварын тооцоонд α=0,98, хэв гажилтын тооцоонд α=0,9 гэж сонгоно.
9.5 Гүүрийн тулгуурын суурь болон далангийн асгаасын доорхи хоолойн
суурь ба хөрсөн дэрийн суулгах гүнийг дараах нөхцөлүүдийг харгалзан сонгох ѐстой:
- Усны гольдролын ѐроолын хөрс угаагдах магадлалтай нөхцөлд гүүрийн
тулгуурын суурийг тооцооны үерийн ерөнхий ба ба орчны угаагдлын дараа
тулгуурын орчинд тогтсон хамгийн доод түвшнээс доош 2,5м-ээс багагүй,
хамгийн их үерэр тооцож буй нөхцөлд 2,0м-ээс багагүй гүнд суулгах ѐстой.
- Голын голидролын ѐроолын хөрс угаагдах боломжгүй нөхцөлд өгөршсөн
хадан хөрсөнд тулсан гүүрийн тулгуурын суурийг газрын гадаргаас буюу
эсвэл голын урсгалын ѐроолоос доош 1м-ээс багагүй гүнд суулгах ѐстой.
- Усанд ханасан төлөвт харгалзах нэг тэнхлэгийн дагуух шахалтын бат бөхийн
хязгаар Rc>50мПа (500 кг/см2) бүхий хадан хөрсөнд 0,1м-ээс багагүй,
Rc≤50мПа (500 кг/см2) байхад 0,24м-ээс багагүй гүнд суулгавал зохино.
9.6 Гүүрийн тулгуурын суурь болон далангийн асгаасын доорхи хоолойн
суурь суулгах гүнийг газар доорхи усны түвшин dw≤df+2м гүнд орших нөхцөлд
хүснэгт 2.2-ын дагуу сонговол зохино.
Хэрэв хүснэгт 2.3-ын шаардлагын дагуу суурь суулгах гүн ул хөрсний
хөлдөлтийн тооцооны гүнээс багагүй байх ѐстой бол 2м хүртэл голч бүхий нэг
нүхтэй хоолойн дунд хэсгийн суурь болон хөрсөн дэрээс бусад бүх сууриудыг
хөрсний хөлдөлтийн тооцооны гүнээс доош 0,25м-ээс багагүй гүнд суулгавал

121
ÁНбÄ 50-01-16

зохино. Энэ нөхцөлд ул хөрсний хөлдөлтийн тооцооны гүнийг сонгохдоо түүний

норматив утгыг авна.
2м хүртэл голчтой хоолойн дунд хэсгийн суурь болон хөрсөн дэрийг ул
хөрсний хөлдөлтийн гүнийг бодолцохгүйгээр суулгахыг зөвшөөрнө.
Тайлбар: 2м ба түүнээс дээш голчтой хоолойн дунд хэсийн суурь болон
хөрсөн дэрийн суулгах гүнийг, ул хөрсний хөлдөлтийн гүн далангийн асгаасын
тэнхлэгийн чиглэлд багасахыг бодолцон сонговол зохино.
9.7 Далангийн асгаасын доорх хоолойг бетон суурь болон хөрсөн дэр дээр
байрлуулбал зохино. Хоолойн толгойг хөрсөн дэр дээр суулгах тохиолдолд
шүүрлийн эсрэг хаалтыг төлөвлөх ѐстой.
9.8 Далангийн асгаасын доорхи хоолойн буурийн хувьд (ашиглалтын явцад
хоолойгоор ус урсахад шаардагдах налууг хадгалах, хоолой доороосоо усанд
автахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор) асгаасын өндөр болон буурийн хөрсний
физик, механик шинж чанаруудаас хамааруулан өргөлт хийж өгнө.

10. ШОН СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

10.1. Åðºíõèé ç¿éë
10.1.1. Монгол орны барилга байгуулалтын нөхцөлд шон суурийн дараах
òºðºë, õýâ ìàÿãèéã õýðýãëýâýë çîõèìæòîé. ¯¿íä:
õýëáýðèéí õóâüä: çîîìîë, өрөмдөж цутгах, зоомол баганан шон гэх мэт;
хэв маягийн хувьд: багц, шугаман эгнээ болон шонт талбай үүсгэх.
Барилгад шонг дараахь байдлаар ангилна. Үүнд:
Ìàòåðèàëààð íü: òºìºð áåòîí, áåòîí, ìîäîí, ìåòàëë ãýõ ìýò.
Áýëòãýõ áàéäëààð íü:
a) çîîìîë òºìºð áåòîн, модон, ган шонг хөрс ухаж гаргахгүйгээр цохилтийн
àëõ, äîðãèîã÷ áîëîí áóñàä òºõººðºìæèéí òóñëàìæòàéãààð õºðñºíä
ñóóëãàõ;
b) хөрс малтаж гаргасны үр дүнд цооногт бетон хольц цутгах замаар хөрсөнд
цутгамал бетон ба төмөр бетон шон суурь хийх;
c) ºðºìäñºí öîîíîãò áåòîí õîëüö ä¿¿ðãýõ áóþó ò¿¿í äîòîð òºìºð áåòîí
элемент байрлуулах замаар хөрсөнд өрөмдмөл төмөр бетон шон хийх.
10.1.2. Шон суурийн зураг төсөл зохиоход дараах зүйлийг бодолцох ѐстой.
¯¿íä:
a) èíæåíåð-геологийн болон уур амьсгалын судалгааны дүнг үндэслэí
áàðèëãûí òàëáàéí òóõàéí íºõöºëèéã òîäðóóëàõ;
b) ñóóðèíä ¿éë÷ëýõ òîîöîîíû à÷àà;
c) òºëºâëºæ áóé áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õèéöëýëèéí áà òåõíîëîãèéí îíöëîã,
çîðèóëàëò, àøèãëàëòûí íºõöºëèéã èëòãýõ ºãºãäë¿¿ä;
d) ñóóðèéí çóðàã òºñëèéí øèéäëèéí áàéæ áîëîõ õóâèëáàðóóäûí òåõíèê-ýäèéí
засгийн харьцуулсан үзүүлэлтүүдийн үр дүн;
e) òóõàéí îðîí íóòãèéí áàðèëãàæèëòûí íºõöºë, ýäãýýð áîëíî.
Èíæåíåð-ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû áîëîí òåõíèê ýäèéí çàñãèéí çîõèõ ¸ñíû áà
бүрэн гүйцэд үндэслэлгүйгээр шон суурийн зураг төсөл зохиохыг хориглоно.
10.1.3. Тулц шонтой суурин дээр барих барилгын зураг төсөл зохиоход
õàéãóóëûí àæëûí ìàëòàëòûí òîîã áàðèëãà áàéãóóëàìæ á¿ðä 3-ààñ äîîøã¿é, ä¿¿æèí
шонд 4-ººñ äîîøã¿éãýýð òîãòîîíî.

122
 ÁНбÄ 50-01-16

10.1.4. Хадан бус хөрсөнд суулгах шон сууринд зориулсан хайгуулын мал-
òàëòûí ã¿íèéг ихэвчилэн зураг төсөлд тусгагдсан шон суулгах гүнээс доош 5 метр
áàéõààð áîäîæ àâíà.
Хайгуулын малталтын хоорондын зай хөрсний төвөгтэй нөхцөлийг бодолцон
30ì-ýýñ áàãàã¿é, 70 ì-ээс ихгүйгээр авна. Хайгуулын малталтын хоорондын зайг
тогтоохдоо захиалагч áàéãóóëëàãà èíæåíåð-õàéãóóëûí àæèë ã¿éöýòãýõ
байгууллагатай тохиролцож шийдвэрлэнэ.
10.1.5. Èíæåíåð-геологийн судалгааны дүн тухайн барилгын талбайн инженер
ãåîëîãè-гидрогеологийн нөхцөлийн өөрчлөлтийг урьдчилсан тооцож шон суурийн
õýëáýð ò¿¿íèé îâîð õýìæýэг /шонгийн хөндлөн огтлол, урт, нэг шонд ирэх тооцооны
à÷ààã /òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé ºãºãäë¿¿äèéã àãóóëñàí áàéíà/.
Èíæåíåð-геологийн судалгааны материалд хээрийн ба лабораторийн
ñóäàëãààíû ºãºãäë¿¿ä, íýí øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ñòàòèê áà äèíàìèê à÷ààëëààð
шонг туршсан дүн байх ѐстой.
Õºðñíèé äàâõàðãûí ºãºãäºëòýé ãåîëîãèéí ç¿ñýëò, õÿçãààðûí õî¸ð òºëºâ
байдлаар тооцоход ашиглах хөрсний физик механик шинж чанарын норматив ба
тооцооны утга, газар доорх усны илэрсэн гүн ба өөрчлөлтийг тухай заалт түүнчилэн
çîíäûí òóðøèëò õèéñýí íºõöºëä çîíäûí ãðàôèêèéã ìºí èíæåíåð õàéãóóëûí
ìàòåðèàëä ºãñºí áàéõ ¸ñòîé.
Òàéëáàð: Ýнэ нормын шаардлагын дагуу барилга барих явцад хийх шонгийн
туршилт нь шон суурийн чанар ба түүний зураг төслийн шийдэлд нийцэж буй
ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ øàëãóóð áîëíî.
10.1.6. Öîî øèíý áóþó á¿ðýí áóñ ñóäàëñàí áàðèëãûí ñóóðü áîëîí áóñàä
бүтээцийг хэрэглэх, инженер-ãåîëîãèéí õ¿íä íºõöºëòýé ãàçàðò áàðèõ ÷óõàë
õàðèóöëàãàòàé áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã, ò¿¿í÷èëýí çóðàã òºñëèéí äààëãàâàðò õýâ
ãàæèëòûã õýìæèõýýð òóñгай заалт орсон байвал шон суурийн зураг төсөлд буурь,
ñóóðèéí õýâ ãàæèëòàíä ãàçàð äýýð íü õýìæèëò õèéõýýð òóñãàæ ºãºõ ¸ñòîé.
10.1.7. Идэмхий орчин нөхцөлд ашиглахаар төлөвлөгдсөн шон суурийн зураг
төсөл зохиохдоо хамгаалалтын арга хэмжээг бодолцвол зохинî. ̺í ìîäîí õèéöòýé
шон суурийн хувьд түүнийг ялзарч өмхрөх, эвдрэх, гэмтэхээс сэргийлэх нөхцөлийг
тооцож холбогдох арга хэмжээг төлөвлөх хэрэгтэй.

10.2. Шон сóóðийн òºðºл: Зоомол, ºðºмдºж зоодог,

ºðºмдºж öóòгаõ ба баганан øон
10.2.1. Шонг хөрстэй харилöàí ¿éë÷ëýõ íºõöºëººð íü òóëö áà ä¿¿æèí ãýæ
ангилна. Хадан хөрсөнд тулсан бүх төрлийн шон болон шахалтанд бага ордог
хөрсөнд тулгаж зоосон шонг тулц шон гэнэ.
Òàéëáàð: Äóíä çýðãèéí íÿãòòàé áîëîí íÿãò ýëñýðõýã ä¿¿ðãýã÷òýé òîì
õýìõäýñò õºðñ, ò¿¿í÷èëýí óñààð õàíàñàí ¿åäýý Å  50ÌÏà /500êãõ/ñì2/ õýâ
ãàæèëòûí ìîäóëüòàé áàéõ õàòóó êîíñèñòåíöòýé øàâðûã øàõàëòàíä áàãà îðäîã
хөрсөнд хамааруулна. Шахах ачаалалтай тулц шонгийн даацыг тооцоход түүний
õàæóó ãàäàðãóóãèéí õºðñíèé ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷èéã òîîöîîíä àâàõã¿é.
Øàõàãääàã õºðñºíä òóëæ, à÷ààã õàæóó ãàäàðãóó áà ¿ç¿¿ðýýðýý äàìæóóëäàã á¿õ
төрлийн шонг дүүжин шон гэнэ.
Òàéëáàð: Шон орчмын хөрс суух үед шонгийн хажуу гадаргууд үйлчлэх эгц
äîîø ÷èãëýñýí õ¿÷èéã ¿ðýëòèéí ñºðºã õ¿÷ ãýíý.

123
ÁНбÄ 50-01-16

10.2.2. Шон /хºðñºíä ñóóñàí õýñýã/ áà áàãàíûí /ãàçðààñ äýýøõè õýñýã/ ¿¿ðãèéã
зэрэг гүйцэтгэх нэг элементээс бүтсэн бүтээцийг баганан шон гэнэ. Дараах хоѐр
төрлийн баганан шонг хэрэглэнэ. /Зураг 10.1./ Үүнд:
a) òºìºð òóëãóóðûã áýõëýõ áýõýëãýýíèé õýñýã á¿õèé ïðèçì õýëáýðèéí áàãàíàí
шон. Төмөр тулгуурыг бетондоно.
b) õî¸ð òàëäàà õºø¿¿ðýãòýé 1.821-1 серийн баганан шон. Эх газрын хөрсөнд
суулгасан хөшүүргийг баганан шонгийн даацыг нэмэгдүүлэхэд ашиглана.
c) Өрөмдөж зоох шонг түүний хөндлөн огтлолын хэмжээнээс бага голчтой
÷èãë¿¿ëýõ öîîíîãò öîõèõ áóþó äîðãèëòîîð ñóóëãàíà.
10.2.4. Өрөмдмөл шонг хийх аргаар нь дараахь хэсэгт хуваана. Үүнд:
a) òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä ºðºìäñºí öîîíîãò áåòîíäñîí ºðãºñãºñºí áà
өргөсгөөгүй цул огтлолтой өрөмдмөл цутгамал шон. Ийм шон хийхэд
öîîíîãèéí õàíûí ãàçàð äîîðõ óñíààñ äýýøèõ õýñãèéã áýõëýõã¿é õàðèí
äîîøõè õýñãèéã øàâàð çóóðìàãààð áýõëýõ áóþó áóöààæ ñóãàëàí àâàõ
õîîëîé õýðýãëýíý.
b) ºðºìäìºë öîîíîãèéí ¸ðîîëä õàéðãà õèéæ íÿãòðóóëñàí ºðºìäìºë öóòãàìàë
шон;
c) ºðãºñãºñºí áà ºðãºñ㺺ã¿éãýýð ºðºìäñºí öîîíîãò ãàãíàã÷ öåìåíò-ýëñíèé
зуурмаг хийж суулгах шон. Ийм хийцийн шон нь цул огтлолтой 0,8 м ба
ò¿¿íýýñ èõ ãîë÷òîé /òàëòàé/ öèëèíäð áîëîí ïðèçì õýëáýðòýé áàéíà.
d) õºíäëºí îãòëîëîîñ íü èõ ãîë÷òîé óðüä÷èëàí ºðºìäñºí öîîíîãò æèíãýýð íü
ñóóëãàõ ºðºìäìºë-суулгамал шон.
10.2.5. Төмөр бетон ба бетон шонг хүнд бетоноор хийхээр зураг төсөлд
òóñãàíà.
Õ¿÷èòãýýã¿é äàãóó àðìàòóðòàé òºìºð áåòîí çîîìîë áà öóòãàìàë áîëîí áóñàä
өрөмдмөл шонгуудыг В15-ààñ äîîøã¿é àíãèëëûí áåòîíîîð, õ¿÷èòãýñýí àðìàòóðòàé
төмөр бетон зоомол шонг В22.5-ààñ äîîøã¿é àíãèëëûí áåòîíîîð õèéíý.
10.2.6. Бүх төрлийн барилга байгууламжийн шон суурийн төмөр бетон холбох
òàâöàíã äîð äóðäüñàíààñ äîîøã¿é àíãèëëûí õ¿íä áåòîíîîð õèéíý. ¯¿íä:
óãñàðìàë õîëáîõ òàâöàí Â15;
öóòãàìàë õîëáîõ òàâöàí Â12,5;
òîìîîõîí ã¿¿ðýí ãàðö, öàõèëãààí äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàìûí òóëãóóðûí
óãñàðìàë õîëáîõ òàâöàíä Â22,5, öóòãàìàëä Â15 àíãèëëûí áåòîí õýðýãëýíý.
Гүүрийн тулгуурт шон ба холбох тавцанг хийх бетоны ангиллыг БНбД 52-01-
10-ûí øààðäëàãûí äàãóó àâíà.
10.2.7. Òàâöàíãèéí àÿãàíä ñóóðèëàõ òºìºð áåòîí áàãàíûã ãàãíàõ áåòîíû
àíãèëàë Â12,5-ààñ äîîøã¿é áàéíà.
10.2.8. Шон ба холбогч тавцангийн бетоны ус үл нэвтрүүлэх чанар ба хүйтэн
òýñâýðëýëòèéí àíãèëëûã MNS3387-82-ä çààñíààð àâíà.
10.2.9. Модон шон суурийг нарс, гачуур, шинэс, жодоо çýðýã øèëì¿¿ñò ìîäîîð
áýëäñýí ãóàëèíãààð õèéíý. Ìîäîí ãàäàñíû ãîë÷, óðòûã ÃÎÑÒ9463-72-ûí øààðäëàãûí
äàãóó, 22-34 ñì ãîë÷òîé, 6,5 áà 8,5 ì óðòòàé áýëäñýí ãóàëèíãààð õèéíý.
Шон суурьт ашиглах гуалингийн яр, ур, холтсыг цэвэрлэсэн байх ѐстой.
Ãóàëèíãèéí êîíóñ õýëáýðèéã áàéãàëèéíõààð íü õàäãàëíà.
Багц шонгийн хөдлөн огтлол, уртын хэмжээ ба хийцийг төлөвлөж буй
áàðèëãûí îíöëîãò òîõèðóóëæ òîîöîîíû ¿ð ä¿íãýýð òîãòîîíî.
10.2.10. Уртын дагуу залгаатай модон шонд болон багц шонд гуалингийн
/ä¿íçíèé/ ñàëààâ÷èëñан уулзварыг төмөр жийргэвч буюу бөгжөөр бэхэлнэ. Багц шон
äàõü óóëçâàðóóä 1,5ì-ýýñ áàãàã¿é çàéíä çºðæ áàéðëàíà.

124
 ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 11.1.Баганан шон суурийн төрлүүд. а/ призм хэлбэрийн; б/ хоѐр талдаа

êîíñîëüòîé.
10.3.Шон сóóðü òооöоõ еðºнõий з¿йл
10.3.1. Шон суурü áà ò¿¿íèé áóóðèéã õÿçãààðûí õî¸ð òºëºâ áàéäëààð òîîöíî.
¯¿íä:
a) õÿçãààðûí íýãä¿ãýýð òºë⺺ð:
-шон ба холбох тавцанг материалын бат бөхөөр;
-шонгийн буурь хөрсний даацаар;
-зоомол призмэн шон, өрөмдмөл цутгамал, өрөмдмөл суулгамал болон
бусад төрлийн шон суурь, баганан шонг төвийн ба төвийн бус шахалтанд
àæèëëàõ òºìºð áåòîí ýëåìåíòòýé èæëýýð øàëãàõ áºãººä õºðñºíä ¿ç¿¿ëýõ
шонгийн эсэргүүцлийг тэнхлэгийн дагуу шахалтаар шалгана.
b) õÿçãààðûí õî¸ðäóãààð òºë⺺ð:
-шонг газрын гадаргуугийн түвшинд хэв гажилтаар /ñóóëò, õýâòýý
øèëæèëòýýð/ òîîöíî.
10.3.2. À÷àà ¿éë÷ëýë, à÷ààíû íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð ò¿¿í÷èëýí áàéæ áîëîõ
à÷ààíû õîñëîëûã ýíý íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòûã áîäîëöîæ àâíà.
10.3.3. Шон, шон суурь, тэдгээрийн буурийн даацын тооцоог ачааны үндсэн
áà îíöãîé õîñëîëîîð, õàðèí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã ¿íäñýí õîñëîëîîð õèéíý.
10.3.4. Ул хөрсний үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгыг энэ нормын 2 дугаар
бүлгийн заалтаар, шон тойрсон хөрсний байршлын илтгэлцүүрийн тооцооны утга Ñ z
- ã ýíý á¿ëãèéí 10.6-ä çààñíààð àâíà.
Шонгийн үзүүр дэх ул хөрсний эсэргүүцэл R áà õàæóó ãàäàðãóóãèéí õºðñíèé
òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë f -ийг 10.4 ба 10.5дахь хэсэгт зааснаар тодорхойлно.
Зураг төслийн байгууллагаас шон суурийн буурь хөрсний дààöûã õýýðèéí
ñóäàëãààíû ä¿íãýýð àâàõààð çààñàí òîõèîëäîëä ñòàòèê çîíäûí áîëîí äèíàìèê

125
ÁНбÄ 50-01-16

туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно. Харин шонг статик ачаагаар ачаалж туршсан

тохиолдолд шонгийн үзүүр доорх буурь хөрсний даацыг уг туршилтын дүнгээр авна.
10.3.5. Á¿õ òөрлийн шонг материалын бат бөхөөр нь тооцоход шонг холбох
òàâöàíãèéí óëíààñ  1 çàéä áàéðëàñàí õºðñºíä õºäºë㺺íã¿é áýõýëñýí øèëáý ãýæ
¿çíý. Óã çàéã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
2
1   0  /10.1/

¯¿íèé:
 0 - ºíäºð õîëáîõ òàâöàíãèéí óëíààñ õºðñíèé òºëºâëºëòèéí ò¿âøèí õ¿ðòýëõ
шонгийн хэсгийн урт, м;
  - õýâ ãàæèëòûí èëòãýëö¿¿ð (1/ì).¯¿íèéã 10.6.2-ò çààñíààð òîäîðõîéëíî.
2
Хадан ул хөрсний зузааныг нэвтэлсэн буюу хадан хөрсөнд суусан  h áàéõ

өрөмдөж цутгахшонд зайг 1   0  h ãýæ àâíà.
¯¿íèé:
h -шонгийн суулгалтын гүн. Уг зайг тавцангийн ул нь газрын хөрснөөс дээр
байрласан өндөр холбох тавцантай суурийн хувьд шонгийн доод үзүүрээс хөðñíèé
òºëºâëºëòèéí ò¿âøèí õ¿ðòýëõ çàéãààð, õîëáîõ òàâöàíãèéí óë íü õ¿÷òýé
øàõàãääàãã¿é õàäàí áóñ õºðñºíä ñóóñàí áóþó ñóóðèëñàí íàì õîëáîõ òàâöàíòàé
шонгийн хувьд тавцангийн ул хүртэл авна.
10.3.6. Цутгамал ба өрөмдмөл шонг / баганан шон ба өрөмдмөл суулгаìàë
шонгоос бусад/ материалын бат бөхөөр нь тооцоход бетоны тооцооны эсэргүүцлийг
шон суурийн ажил явуулах аргыг харгалзан ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүрийг
áîäîëöîæ àâíà. ¯¿íä:
1) барилга байгууламж барих явцад газар доорх усны түвшин шонгийн
¿ç¿¿ðýýñ äîîð áàéðëàõ áîë öîîíîã ºðºìäºæ ò¿¿íèé õàíûã áýõëýõã¿éãýýð
õóóðàé áåòîíäîõ òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä  cb  1,0 ;
2) ºðºìäñºí öîîíîãò óñã¿é áàéõàä áóöààæ ñóãàëàõ õîîëîé õýðýãëýæ áåòîíäîõ
õºðñºíä  cb  0,9 ;
3) ºðºìäñºí öîîíîãò óñòàé áàéõàä áóöààæ ñóãàëàõ õîîëîé õýðýãëýæ áåòîíäîõ
õºðñºíä  cb  0,8 ;
4) áóöààæ ñóãàëàõ õîîëîé õýðýãëýõã¿éãýýð öîîíîã ºðºìäºæ áåòîíäîõäîî
øàâàðëàã çóóðìàã áóþó óñíû èë¿¿äýë äàðàëòûã àøèãëàõ õºðñºíä  ñb  0,7
10.3.7. Бүх төрлийн шон суурийн бүтээцийг áàðèëãà áàéãóóëàìæààñ ò¿¿íä
үзүүлэх ачааны үйлчлэлэээр тооцно. Зоомол шонгийн хувьд дээр дурьдсан
ачаанаас гадна шонг үйлдвэрлэх, хадгалах, тээвэрлэх үеийн өөрийн жингээс болон
түүнийг шонгийн толгойноос 0,3  /  - шонгийн урт/ зайн цэгээс бэхэлж өргөхөд үүсэх
хүчдэлийг бодолцож үзнэ. Өөрийнх нь жингээс шонд /дам нуруутай адил/ үүсэх
õ¿÷äýëèéã äèíàìèê èëòãýëö¿¿ðèéã áîäîëöîí äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
Бат бөхийн тооцоонд 1.5, ан цав тэсвэрлэлтийн тооцоонд 1.25 ãýæ àâíà.
Ýíý òîõèîëäîëä à÷ààíû íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð  k  1,0 áàéíà.
10.3.8. Шон ба шон суурийн буурийн даацыг дараах томъѐогоор тооцно.
F
N d /10.2/
k

126
 ÁНбÄ 50-01-16

¯¿íèé:
N - шонд ирэх тооцооны ачаа /тîîöîîíû à÷ààíû õàìãèéí òààëàìæã¿é
õîñëîëîîñ ¿¿ñýõ äàãóó õ¿÷äýë/;
Fd - хөрсөн дэх шонгийн даацын тооцооны утга;
 k - íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã äàðààõü áàéäëààð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
Õýðýâ äààöûã òîîöîîãîîð áóþó äèíàìèê òóðøèëòûí ä¿íãýýð
òîäîðõîéëñîí áîë  k  1,4 , хэрэв эх загварын жиших шонгоор /эсвэл
çîíäîí ãàäñààð/ õºðñèéã õýýðèéí íºõöºëä òóðøèæ, ìºí ñòàòèê çîíäûí
òóðøèëò õèéæ, ò¿¿í÷èëýí õºðñíèé õàðèìõàé õýâ ãàæèëòûã áîäîëöñîí
äèíàìèê òóðøèëòûí ä¿íãýýð äààöûã òîäîðõîéëñîí áîë  ê  1,25 , õýðýâ
ãàäàñíû äààöûã õýýðèéí íºõöºëä ñòàòèê à÷ààãààð òóðøñàí ä¿íãýýð
òîäîðõîéëñîí áîë  k  1,2 áàéíà.
10.4.Тóлö øон сóóðийн òооöоо
10.4.1. Хадан ул хөрсөнд тулсан зоомол, өрөмдмөл, цутгамал шон түүнчилэн
бага шахагддаг ул хөрсөнд тулсан зоомол шон суурийн даацыг дараах томъѐогоор
òîäîðõîéëíî.
Fd   c  R  A /10.3/
¯¿íèé:
 c - хөрсөн дэхь шонгийн ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр  ñ  1 ãýæ àâíà;
2
A - хөрсөнд тулах шонгийн талбай, м ;
R - шонгийн үзүүр дэх хөрсний тооцооны эсэргүүцэл, Бүх төрлийн зоомол
шонд R  20000êÏà /2000òõ/ì2/ áàéíà.
10.4.2. ªãºðøººã¿é õàäàí õºðñºíä 0,5ì-ýýñ áàãàã¿é ã¿íä ñóóñàí öóòãàìàë áà
өрөмдмөл шонгийн үзүүр доорх хөрсний тооцооны эсэргүүцлийг дараах томъѐогоор
òîäîðõîéëíî.
Rc, n   d 
R   1,5  /10.4/
 g  d f 

¯¿íèé:
Rc, n - хадан ул хөрсний бат бөхийн хязгаарын норматив хэмжээ кПа /тх/м 2/.
¯¿íèéã óñààð õàíàñàí áàéäàëä íýã òýíõëýãò øàõàëòààð òîäîðõîéëíî;
 g - õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð  g  1,4 ;
d - өрөмдмөл ба цутгамал шонгийн суусан тооцооны гүн, м;
df - шонгийн гадна õ¿ðýýíèé ãîë÷, ì.

10.5. Д¿¿жин øон сóóðийн дааöûн òооöоо

10.5.1. Зоомол дүүжин шон суурийн тооцоо
10.5.1.1. Бүх төрлийн зоомол дүүжин шонгийн даацыг дараах томъѐогоор
òîäîðõîéëíî.
Fd   c  cR RA  u   cf f i hi  /10.5/
¯¿íèé:
 c - ул хөрсөнд шонгийн ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр  c =1,0;
 cR, cf -шонгийн үзүүр доорх ба хажуу гадаргуугаарх хөрсний ажиллах
íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã 10.1-р хүснэгтээр авна;

127
ÁНбÄ 50-01-16

R - шонгийн үзүүр доорх хºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë. êÏà /òõ/ì2/.

10.5.1.2-ò çààñíààð òîäîðõîéëíî;
2
A - шонгийн хөндлөн огтлолын талбай. м ;
u - шонгийн хөндлөн огтлолын гадна хүрээний приметр. м;
f i - шонгийн хажуó ãàäàðãóóãààðõ õºðñíèé i ¿åèéí òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë êÏà
/òõ/ì2/. 10.5.1.3-ä çààñíààð òîäîðõîéëíî.
hi - шонгийн нэвтрэн өнгөрсөн ул хөрсний i ¿åèéí çóçààí, ì.
Ул хөрсний тооцооны эсэргүүцлийã /10.5/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîõäîî
шонгийн нэвтэлж өнгөрсөн хөрсний үе бүрийн эсэргүүцлийн нийлбэрээр гаргана.
Çóðàã òºñºëä õºðñ õóóëàõààð òºëºâëºãäñºí áóþó õºðñ óñàíä èäýãäýæ áîëçîøã¿é
òîõèîëäîëä òºëºâëºëòèéí /õºðñ õóóëñàí/ ò¿âøèíãýýñ þìóó á¿õ ¿åèéí ýñýðã¿¿öëèéí
íèéëáýðýýð òîäîðõîéëíî.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.1
Шонгийн даацын тооцоонд
хэрэглэх ул хөрсний ажиллах
Хөрс ухахгүйгээр шонг зоолтоор суулгах арга ба íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð
õºðñíèé òºðºë ¯ç¿¿ð Õàæóó
äîîðõ  cR ãàäàðãóóãààðõ  cf
1. Цул ба битүү ѐроолтой хөндий шонг механик 1,0 1,0
äèçåëü, õèéí óóðûí àëõààð ñóóëãàõàä
2. Óðüä÷èëàí ºðºìäñºí ÷èãë¿¿ëýõ öîîíîãèéí
ѐроолоос доош шонгийн үзүүрийг 1м-ýýñ
áàãàã¿é ã¿íä çîîõ áóþó äàðæ ñóóëãàñàí:
а/ цооногийн голч дөрвөлжин шонгийн òàëòàé 1,0 0,5
òýíö¿¿
б/ цооногийн голч дөрвөлжин шонгийн талаас
0,05ì-ýýð áàãà 1,0 0,6
3. Элсэнд хөрсөнд усаар хөөрөгдөж шонг
ñóóëãàõäàà ñ¿¿ë÷èéí ¿å øàòíû 1ì-ýýñ äîîøã¿é 1,0 0,9
ã¿íä óñààð õººðºãäºõã¿é áàéõ
4. Шонг доргиож буюу доргион дарж õºðñºíä
ñóóëãàõ:
à/ äóíä çýðãèéí íÿãòòàé ýëñýí õºðñºíä:
- òîì áà äóíä øèðõýãòýé 1,2 1,0
- æèæèã øèðõýãòýé 1,1 1,0
- òîîñîðõîã 1,0 1,0
á/ J L  0,5 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã
øàâàðëàã õºðñºíä
- ýëñýíöýð 0,9 0,9
- øàâðàíöàð 0,8 0,9
- øàâàð 0,7 0,9
â/ J L  0 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã
1,0 1,0
øàâàðëàã õºðñºíä
5. Шонг даралтаар суулгахад
à/ òîì, äóíä, æèæèã øèðõýãòýé äóíä çýðãèéí
íÿãòòàé ýëñýíä 1,1 1,0
á/ Òîîñîðõîã ýëñýíä 1,1 0,8

128
 ÁНбÄ 50-01-16

â/ J L  0,5 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã

øàâàðëàã õºðñºíä 1,1 1,0
ã/ J L  0,5 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã
1,0 1,0
øàâàðëàã õºðñºíä
Òàéëáàð:10.1 õ¿ñíýãòèéí 4-ò çààñàí òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñ 0,5> J L  0
óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéвал илтгэлцүүрийг завсрын шулуун хамаарлын аргаар
òîäîðõîéëíî.
10.5.1.2. Зоомол шонгийн үзүүр доорх гэсгэлэн ул хөрсний тооцооны
ýñýðã¿¿öëèéã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.¯¿íä:
à/ òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä:
   Z
R  KR01 2  e   3   1 /10.6/
 w  ZR
á/ ýëñýíä:
   Z
R  KR02 2  e   4   1 /10.7/
 w  ZR
¯¿íèé:
K - ул хөрсний нунтаглалын үзүүлэлтийг бодолцсон илтгэлцүүр,10.2
õ¿ñíýãòýýð àâíà.
e – хөрсний сүвшилийн илтгэлцүүр;
R01 - òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñíèé ýñýðã¿¿öëèéí øèëæ¿¿ëñýí óòãà, 10.3
õ¿ñíýãòýýð àâíà.
R02 - ýëñíèé ýñýðã¿¿öëèéí øèëæ¿¿ëñýí óòãà, 10.4 õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëíî.
3
 - õºðñíèé íÿãò, ò/ì ;
 w - óñíû íÿãò, ò/ì3;
Z - шонгийн доод үзүүрийí ñóóëãàëòûí ã¿í, ì ;
Z R - R01 áà R02 -ûí øèëæ¿¿ëýëòèéã áîäîëöñîí ã¿í, Z R  5 ì áàéíà.
10.5.1.3. Зоомол шонгийн хажуу гадаргууд үйлчлэх элсэрхэг ба тоосорхог
øàâàðëàã ãýñãýëýí õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öëèéã äàðààõü òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
   Z
f  Kf 0 2  e   3   1 /10.8/
 w Zf
¯¿íèé:
K , e,  ,  w - /10.6/ áà /10.7/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë
f - шонгийн хажуу гадаргуугаарх хөрсний эсэргүүцлийн шèëæ¿¿ëñýí óòãà,
Ýíý á¿ëãèéí 10.3 áà 10.4 õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëíî.
Z - õºðñíèé ¿åèéí áàéðëàñàí ã¿í, ì
Zf - f 0 - èéí øèëæ¿¿ëñýí óòãûã áîäîëöñîí ã¿í, Z f  1 ì áàéíà.
Òàéëáàð: ×èãë¿¿ëýõ цооногт шонг зоох үед f -ûã 0,5 ãýñýí àæèëëàõ
íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëæ òîäîðõîéëíî.
10.5.1.4. Ñýâñãýð ýëñýí õºðñ áîëîí J L  0,6 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã
шаварлаг хөрсөнд тулах зоомол шонгийн даацыг статик òóðøèëòûí ä¿íãýýð
òîäîðõîéëáîë çîõèíî.

129
ÁНбÄ 50-01-16

10.5.1.5. Ñóãàëàõ õ¿÷èíä àæèëëàõ, õºðñèéã óõàõã¿éãýýð ñóóëãàõ çîîìîë ä¿¿æèí

шонгийн даац Fdu , êÍ /òõ/-èéã äàðààõòîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
Fdu   c u   cf f i hi /10.9/
¯¿íèé:
u,  cf f i , hi - /10.5/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë;
 c - шонгийн ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр 4м-ээс бага гүнд зоосон шонд
 c  0,6 ; 4 м ба түүнээс гүн зоосон шонд  c  0,8 áîëíî. Ýíý çààëò
öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàìûí òóëãóóðààñ áóñàä á¿õ òºðëèéí áàðèëãà
áàéãóóëàìæèä õàìààðíà.
10.5.2. Өðºмдºж öóòгаõ д¿¿жин øон сóóðийн
äààöûí òîîöîî
10.5.2.1. Шахах ачаалалд ажиллах, өргөсгөсөн ба өргөсгөөгүй үзүүртэй
өрөмдөж цутгахшонгийн даац Fd - ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ, êÏà /òõ/ì2/-
ààð èëýðõèéëíý.
Fd   c  cR RA  u  cf f i hi  /10.10/
¯¿íèé:
 c - шонгийн ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр  c  1,0 ;
 cR - шонгийн үзүүр доорх хөрсний ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүð  cR  1,0 ;
R - шонгийн үзүүр доорх хөрсний тооцооны эсэргүүцэл кПа /тх/м2/, ýíý
á¿ëãèéí 10.5.2.2-ä çààñíààð àâíà.
2
A - шонгийн тулах талбай, м , шонгийн хамгийн бүдүүн хэсгийн хөндлөн
îãòëîëûí òàëáàéãààð àâíà.
u - шонгийн эх биеийн хөндлөн огтлолын периметр, м;
 cf - шонгийн хажуу гадаргуугаарх хөрсний ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр.
Öîîíîã ãàðãàõ àðãà, áåòîíäîõ íºõöºëººñ õàìààðóóëæ 10.5 õ¿ñíýãòýýð
àâíà.
f i - шонгийн эх биеийн хажуу гадаргуугаарх хөрсний үеийн тооцооны
ýñýðã¿¿öýë, êÏà /òõ/ì2/, /10.8/ òîìú¸îãîîð àâíà.
hi - /10.5/ òîìú¸îíû òýìäýãëýýãýýòýé èæèë.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.2
Õºðñíèé íóíòàãëàëûã áîäîëöîõ èëòãýëö¿¿ð Ê
Õàéðãàðõàã,
òîì, äóíä Æèæèã Òîîñîðõîã
Øàâàð Øàâðàíöàð Ýëñýíöýð
øèðõýãòýé øèðõýãòýé ýëñ ýëñ
ýëñ
1 0,95 0,9 0,85 0,8 0,75

Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.3
Шонгийн үзүүр доорх тоосорхог шаварлаг гэсгэлэн хөрсний
Ïàðàìåòðèéí ýñýðã¿¿öýë R01 êÏà /òõ/ì2/ áà õàæóó ãàäàðãóóãèéí õºðñíèé
òýìäýãëýãýý ýñýðã¿¿öýë f 0 êÏà /òõ/ì2/. ¯¿íèéã äîð äóðüäñàí óðñàëòûí
¿ç¿¿ëýëòýýñ õàìààðóóëæ àâíà.
JL 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0

130
 ÁНбÄ 50-01-16

R01 8500 5500 4000 2800 2000 1300 800

/850/ /550/ /400/ /280/ /200/ /130/ /80/
f0 35 23 15 12 8 4 3,5 3 2
- - /3,5/ /2,3/ /1,5/ /1,2/ /0,8/ /0,4/ /0,35/ /0,3/ /0,2/

Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.4
Ñ¿âýðõýãèéí èëòãýëö¿¿ð e<0,8 байх тохиолдолд зоомол шонгийн
¿ç¿¿ð äîîðõ ýëñýí õºðñíèé ýñýðã¿¿öýë R02 , êÏà/òõ/ì2/ áîëîí õàæóó
Ïàðàìåòðèéí
ãàäàðãóóãààðõ õºðñíèé ýñýðã¿¿öýë f 0 , êÏà/òõ/ì2/
òýìäýãëýãýý
Òîì Äóíä Æèæèã
Õàéðãàðõàã Òîîñîðõîã
øèðõýãòýé øèðõýãòýé øèðõýãòýé
R02 8800 7000 3400 2200 1300
/880/ /700/ /340/ /220/ /130/
f0 35 35 35 23 15
/3,5/ /3,5/ /3,5/ /2,3/ /1,5/

Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.5
Шонгийн ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр
¹ Шон, түүнийг суулгах арга  cf
ýëñýíä ýëñýíöýðò øàâðàíöàðò øàâàðò
ªðºìäìºë:
à/ Öîîíîãò óñã¿é ¿åä
/õóóðàé àðãààð/ 0,7 0,7 0,7 0,6
á/ óñ ýñâýë øàâàðëàã
1
çóóðìàã õýðýãëýæ 0,6 0,6 0,6 0,6
áåòîíäîõîä
â/ áåòîí çóóðìàãèéã ã¿íèé
äîðãèóðààð ÷èãæèæ 0,8 0,8 0,8 0,7
öóòãàõàä /õóóðàé àðãààð/
Öîîíîãò óñã¿é ¿åä äîðãèóð
2
ç¿ðõýâ÷ õýðýãëýæ ºðºìäìºë 0,8 0,8 0,8 0,7
цутгамал шон хийхэд
3 Баганан шон 0,7 0,7 0,7 0,6
10.5.2.2. Өрөмдөөд цутгахшонгийн үзүүр доорх хөрсний тооцооны эсэргүүцэл
R - èéã äàðààõü áàéäëààð àâíà.
à/ Ýëñýðõýã ÷èãæýýñòýé òîì õýìõäýñò áîëîí ýëñýðõýã áóóðü õºðñºíä äàðààõü
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
R  0.75   4 1 1d   2 3 1h /10.11/
¯¿íèé:
1 ,  2 ,  3 ,  4 - нэгжгүй илтгэлцүүрүүд. Эдгээрийг буурь хөрсний дотоод
¿ðýëòèéí ºíöãèéí òîîöîîíû óòãà 1 -ýýñ õàìààðóóëàí 10.6 õ¿ñíýãòýýð
àâíà.
 1 - шонгийн үзүүрээс доош байрлах хөрсний хувийн жингийн тооцооны
óòãà, êÏà /ì3/òõ/ì3/. Óñààð õàíàñàí õºðñºíä óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã
áîäîëöîíî.
1 - шонгийн доод үзү¿ðýýñ äýýø áàéðëàñàí õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí

131
ÁНбÄ 50-01-16

òîîöîîíû äóíäàæ /¿åýð/ óòãà, êÍ /ì3/òõ/ì3/. Óñààð õàíàñàí áîë óñíû õºâ¿¿ëýõ
¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîíî.
d - өрөмдөжцутгах шонгийн голч, м. Өргөсгөсөн үзүүртэй шонгийн өргөн
õýñãèéí ãîë÷;
h - шонгийн доод үзүүр буюу өргөсгөсөн хэсгийн суулгасан гүн, м. Уг гүнийг
áàéãàëèéí õýâãèé, ýñâýë òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ òîîöíî.
б/ Тоосорхог шаварлаг хөрс болон тоосорхог шаварлаг чигжээстэй том
õýìõäýñò õºðñºíä äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
z  tg  c
R  1,2   Z /10.12/
1  0,5     tg
¯¿íèé:
Z - шонгийн үзүүрийн байрлах гүн, м;
 - шонгийн улнаас дээш байрлах хөрсний хувийн жингийн дундаж утга
/ã¿íýýð òîîöíî. / êÍ /ì3/òõ/ì3/;
 , c - шонгийн ул тулсан хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөг ба хувийн
áàðüöàëäàõ õ¿÷;
 - 3,14 áîëíî.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.6
Õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöãèéí òîîöîîíû óòãà 1 ãðàäóñààð
Èëòãýëö¿¿ð
23 25 27 29 31 33 35 37 39
1 9,5 12,6 17,3 24,4 34,6 48,6 71,3 108,0 163,0
2 18,6 24,8 32,8 45,5 64,0 87,6 127,0 185,0 260,0
h d, ì
õàðüöàà
äîîðõ
óòãàòàé
áàéõ ¿åèéí
3
4,0 0,78 0,79 0,80 0,82 0,84 0,85 0,85 0,85 0,87
5,0 0,75 0,76 0,77 0,79 0,81 0,82 0,83 0,84 0,85
7,5 0,68 0,70 0,71 0,74 0,76 0,78 0,80 0,82 0,84
10,0 0,62 0,65 0,67 0,70 0,73 0,75 0,77 0,79 0,81
12,5 0,58 0,61 0,68 0,67 0,70 0,73 0,75 0,78 0,80
15,0 0,55 0,58 0,61 0,65 0,68 0,71 0,73 0,76 0,79
17,5 0,51 0,55 0,58 0,62 0,66 0,69 0,72 0,75 0,78
20,0 0,49 0,53 0,57 0,61 0,65 0,68 0,72 0,75 0,78
22,5 0,46 0,51 0,55 0,60 0,64 0,67 0,71 0,74 0,77
25,0 áà
0,44 0,49 0,54 0,59 0,63 0,67 0,70 0,74 0,77
ò¿¿íýýñ èõ
d  0,8 ì
0,34 0,31 0,29 0,27 0,26 0,25 0,24 0,23 0,22
áàéõàä
d  4,0 ì
0,25 0,24 0,23 0,22 0,21 0,20 0,19 0,18 0,12
áàéõàä
Òàéëáàð: 1 , h d , d -èéí çàâñðûí óòãàíä õàðãàëçàõ 1 ,  2 ,  3 ,  4
илтгэлцүүрийн утгыг завсрын хамаарлын аргаар тодорхойлно.

132
 ÁНбÄ 50-01-16

10.5.2.3. Сугалах хүчинд ажиллах өрөмдөөд цутгах шонгийн даац Fdu -èéã
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
Fdu   cu   cf f i hi /10.13/
¯¿íèé:
 c - /10.9/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë;
u, cf , f i , hi - /10.10/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë.
10.6. Шонг õºндлºн а÷аа, моменòийн ¿йл÷лýлýýð òооöоõ
10.6.1. Хөндлөн хүч, моментийн үйлчлэлээр шонг тооцохдоо дараах зүйлийг
îðîëöóóëàõ ¸ñòîé.
¯¿íä:
а/ 10.7 хүснэгтийн дагуу шонд үйлчлэх хөндлөн хүчийг багасгахад чиглэх шонг
хүрээлэх хөрсний тîãòâîðûí òîîöîî;
á/ Ýíý á¿ëãèéí 10.6.3-д зааснаар тодорхойлогдох шон суурийн холбох
тавцангийн улны түвшин дэх шонгийн толгойн хөндлөн шилжилт болон түүний
ýðãýëòèéí ºíöºã  p , pad -г дараахь нөхцөлөөр шалгана:
u p  uu /10.14/
 p  u /10.15/
¯¿íèé:
uu -
шонгийн толгойн хөндлөн шилжилтийн хязгаарын зөвшөөрөгдөх
õýìæýý, ì. Õýðýâ àøèãëàëòûí òåõíîëîãîîð ¿¿íýýñ áàãà óòãà
òºëºâëºã人ã¿é áîë uu  1ñì ãýæ òîîöíî.
 u - çóðàã òºñëèéí äààëãàâðààð òîãòîîõ ýðãýëòèéí ºíöºãèéí õÿçãààðûí
çºâøººðºãäºõ õýìæýý, ðàä.
в/ Шонгийн эгц босоо тэнхлэгийн тооцооны хүчдэл ба төмөр бетон бүтээцийн
çóðàã òºñºë çîõèîõ íîðìûí øààðäëàãûí äàãóó 10.6.4.-ä çààñíààð
тодорхойлогдох моментийн хамтын үйлчлэлд шонг хязгаарын нэг, хоѐрдугаар
òºëºâ áàéäëààð áàò áýõ áà àí öàâ òýñâýðëýëòýýð òîîöîõîä ò¿¿íèé îãòëîëûã
ìàòåðèàëûí ýñýðã¿¿öëýýð íü øàëãàíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.7
Шон суурийг хүрээлэх хөрсний тогтворын нөхцөлд хөндлөн ачаалал үйлчлэх үеийн
төмөр бетон босоо шонгийн тооцооны эсэргүүцэл H
Шонгийн голч /тал/ d -èéí äîîðõ óòãàíä
1,5 d õ¿ðòýë ã¿íä îðøèõ õºðñíèé õàðãàëçàõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë
òºðºë êÍ /òõ/
30ñì 35ñì 40ñì 40ñì-ýýñ èõ
1. Äóíä çýðãèéí íÿãòòàé òîîñîðõîã
áóñàä ýëñ, àãèëóóí íàëàðõàé 60/6 70/7 80/8 d d
80 / 8 /
øàâðàíöàð, øàâàð; a0 a 0
d d
2. Ñýâñãýð, òîîñîðõîã ýëñ, 25/2,5/ 30/3/ 35/3,5/ 35 / 3,5 /
íàëàðõàé ýëñýíöýð, 纺ëºí a0 a0
íàëàðõàé øàâàð, øàâðàíöàð;
3. Óðñàìòãàé íàëàðõàé 10/1/ 15/1,5/ 20/2/ d d
20 /2 /
øàâðàíöàð, øàâàð; a0 a0

133
ÁНбÄ 50-01-16

Òàéëáàð: d - дөрвөлжин огтлолтой шонгийн нэг тал, дугуй огтлолтой

шонгийн голч, ì , à0 - øóãàìàí õýìæèãäýõ¿¿í, a0  0,4 ì áîëíî.
10.6.2. Шонг хөндлөн хүч ба моментийн хавсарсан үйлчлэлд тооцохдоо дор
дурьдсан ухагдахууныг ашиглаж болно.Үүнд:
а/ Байршлын (хөрсний харимхай эсэргүүцлийг илэрхийлэх) илтгэлцүүрийн
тооцооны утга C z - ã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ, êÍ /ì3/òõ/ì3/-ýýð èëýðõèéëíý.
C z  K1Z /10.16/
¯¿íèé:
K 1 - ïðîïîðöèîíàëèéí èëòãýëö¿¿ð, êÍ /ì4/òõ/ì4/. Шонг хүрээлэх хөрсний
òºð뺺ñ õàìààðóóëàí ýíý á¿ëãèéí 10.8 õ¿ñíýãòýä çààñíààð àâíà.
Шонгийн уртын дагуу хөрсний хэд хэдэн үе байх нөхцөлд хөрсний
ãàäàðãóóãààñ  k  3,5d  a1 õýìæýýòýé ã¿í õ¿ðòýëõ õýñýãò õºðñíèé ¿å
á¿ðò õàðãàëçàõ K1 èëòãýëö¿¿ðèéí äóíäæààð àâ÷ áîëíî.

Ýíä:
d -дугуй огтлолтой шонгийн хөндлөн огтлолын голч, дөрвөлжин огтлолтой
шонгийн огтлолын тал, метрээр хэмжигдэнэ.
a1 - 1,5ì;
Z - шонгийн байршлынх нь илтгэлцүүрийг тодорхойлж байгаа огтлолын
хөрсөнд байрлах гүн, м. Үүнийг өндөр холбох тавцантай шонт суурийн
хувьд газрын гадаргуу хүртэл зайгаар нам холбох тавцантай шонд
òàâöàíãèéí óë õ¿ðòýëõ çàéãààð òóñ òóñ àâíà.
á/ Õýâ ãàæèëòûí èëòãýëö¿¿ðèéã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ 1/ì-ýýð
èëýðõèéëíý.
K (1.5d  a2 )
  5 1 /10.17/
E J
¯¿íèé:
d - шонгийн хөндлөн огтлолын тал буюу голч, м;
a2 - ïàðàìåòð a2 =0,5ì;
E - шонгийн бетоны харимхайн анхны модуль:
E =3x107 êÍ /ì2/3õ106 òõ/ì2/;
J - шонгийн хөндлөн огтлолын инерцийн момент, м4;
в/ Шон суулгах шилжүүлсэн гүнийг дараахь томьѐогоор тодорхойлно.
   /10.18/
 - ºíäºð õîëáîõ òàâöàíä õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ, íàì õîëáîõ òàâöàíä
õîëáîõ òàâöàíãèéí óëíààñ òîîöîãäох шонгийн суусан бодит гүн, м;
ã/ Ãóëçàéëòûí óðò  M -èéã äàðààõ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëæ, ìåòðýýð
èëýðõèéëíý.
K
M  0  z /10.19/

¯¿íèé:
0 - шонгийн чөлөөт хэсгийн урт, м. Холбох тавцангийн улнаас суурийн
í¿õíèé ¸ðîîëûí ãàäàðãóó õ¿ðòýëõ çàéãààð àâíà.

134
 ÁНбÄ 50-01-16

Kz - 10,9 дүгээр хүснэгтээр тодорхойлох илтгэлцүүр.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.8
Ïðîïîðöèîíàëèéí èëòãýëö¿¿ð K 1
Ïðîïîðöèîíàëèéí èëòãýëö¿¿ð K 1
Шонгийн эх биеийн  K óðòòàé õýñýãò êÍ /ì4/òõ/ì4/
шонг хүрээлэх хөрсний төрөл Өрөмдөж цутгах
Зоомол шонд
шонд
0,75  J  1 áàéõ óðñàìòãàé óÿí íàëàðõàé 650-2500 500-2000
øàâàð, øàâðàíöàð; /65-250/ /50-200/
0,5  J  075 áàéõ 纺ëºí óÿí íàëàðõàé
øàâàð, øàâðàíöàð;
2500-5000 2000-4000
0  J  1 áàéõ óÿí íàëàðõàé ýëñýíöýð;
/250-500/ /200-400/
0,6  e  0,8 ñ¿âýðõýãèéí èëòãýëö¿¿ðòýé
òîîñîðõîã ýëñ;
0  J  0,5 áàéõ àãèëóóí óÿí íàëàðõàé
áîëîí õàãàñ õàòóó øàâàð, øàâðàíöàð
J L  0 áàéõ õàòóó ýëñýíöýð; 5000-8000 4000-6000
0,55  e  0,7 ñ¿âýðõýãèéí èëòãýëö¿¿ðòýé /500-800/ /400-600/
äóíä øèðõýãòýé ýëñ;
0,6  e  0,75 áàéõ æèæèã øèðõýãòýé ýëñ;
J L  0 áàéõ õàòóó øàâàð, øàâðàíöàð,
8000-13000 6000-10000
0,55  ε  0,7 ñ¿âýðõýãèéí èòãýëö¿¿ðòýé
/800-1300/ /600-1000/
òîì øèðõýãòýé ýëñ;
Òàéëáàð: 1. K1 èëòãýëö¿¿ðèéí áàãà óòãà òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñíèé
óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòèéí J L èõ óòãàòàé áà ýëñýí õºðñíèé ñ¿âýðõýãèéí e - èéí
çàâñàðûí óòãàíä õàðãàëçàõ õºðñíèé K1 èëòãýëö¿¿ðèéã çàâñðûí õàìààðëûí àðãààð
òîäîðõîéëíî.
2. Íÿãò ýëñýí õºðñíèé K1 èëòãýëö¿¿ðèéã òîäîðõîéëîõäîî 10.8 õ¿ñíýãòýíä
çààñàí òóõàéí òºðëèéí õºðñíèé èëòãýëö¿¿ðèéí õàìãèéí èõ óòãûã 30 õóâèàð
èõýñãýæ àâíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.9
 p  0 áà  0 äîîðõ óòãàòàé áàéõ ¿åèéí èëòãýëö¿¿ð
K2 p 0
 ¿åèéí èëòãýëö¿¿ð
0 1ì 2ì 3ì 5ì 10ì K2

2,5 2,35 2,20 2,20 2,05 2,00 1,95 2,10

2,8 2,30 2,15 2,10 2,00 1,95 1,90 2,00
3,0 2,25 2,10 2,00 1,95 1,90 1,85 1,95
3,5 2,25 2,10 2,00 1,95 1,90 1,80 1,85
10.6.3. Шонгийн толгой эргэлтийн эсрэг бэхэлгээнээс чөлөөтэй байхад түүний
хөндлөн øèëæèëòèéí òîîöîîíû õýìæýýã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.
H 3ì M 2ì
up   /10.20/
3E J 2 E J

135
ÁНбÄ 50-01-16

H 2ì M ì
p   /10.21/
2 E J E J
Шонгийн толгойн эргэлдэхгүй тохиолдолд /олон эгнээ байрласан шон холбох
òàâöàíä õºäºë㺺íã¿é áýõëýãäñýí/ äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî.
H 3ì
up  p 0 /10.22/
12 E J
¯¿íèé:
H áà M -шонгийн толгой уруу холбох тавцангийн талаас үйлчлэх хөндлөн хүч,
êÍ /òõ/ áà ãóëçàéëòûí ìîìåíòûí, êÍì /òõ.ì/ òîîöîîíû óòãà.
10.6.4. Шонд үйлчлэх гулзайлтын хамгийн их моментын тооцооны их утга
M max êÍ.ì /òõ.ì/ áà õîëáîõ òàâöàíä áýõëýãäñýí õýñãèéí ìîìåíòûí óòãûã äàðààõ
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî. ¯¿íä:
а/шонгийн хөрсөнд байрласан хэсэгт
 K 
M max  M  H   0  3  /10.23/
  
¯¿íèé:
K - 10.10 õ¿ñíýãòýýð àâàõ èëòãýëö¿¿ð;
б/ шон холбох тавцанд хөдөлгөөнгүй бэхлэгдэж шонгийн толгой эргэлдэхгүй
íºõöºë õàíãàãäñàí òîõèîëäîëä шонгийн холбох тавцанд бэхлэгдсэн хэсгийн момент
M -èéã äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ êÍ.ì /òõ.ì/-ýýð èëýðõèéëíý.
H ì
M  K4 /10.24/
2
¯¿íèé:
K 4 -10.10 õ¿ñíýãòýýð àâàõ èëòãýëö¿¿ð;
Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.10
K 3 áà K 4 илтгэлцүүрийн утга
 - äîîðõ óòãàòàé òýíö¿¿ ¿åèéí èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà
Èëòãýëö¿¿ð 2,5 3,0 3,5
K3 0,65 0,70 0,75
K 4  0  0 ¿åä 0,83
K 4  0  5 ì ¿åä 0,98
Òàéëáàð:  áà  0 -èéí çàâñàðûí óòãàíä òîõèðîõ K 3 , K 4 èëòãýëö¿¿ðèéã
çàâñàðûí õàìààðëûí àðãààð òîäîðõîéëíî.

10.7. Шонò сóóðийн сóóлòûн òооöоо

10.7.1. Шон ба шонт суурийн суулт, ñóóëòûí ÿëãàâðûã òîîöîõäîî äàðààõ
íºõöºëèéã õàðãàëçàíà. ¯¿íä:
S  Su /10.25/
¯¿íèé:
S - барилга байгууламж ба шон суурийн хамтарсан хэв гажилт /суулт, шон
ñóóðèéí ñóóëòûí õàðüöàíãóé ÿëãàâàð ãýõ ìýò/;
Su - шон суурь, барилга байгууламжийн хамтарсан хэв гàæèëòûí õÿçãààðûí
óòãà;

136
 ÁНбÄ 50-01-16

10.7.2. Гэсгэлэн хөрсөн дэх дүүжин шон суурийн суултыг энэ нормын 2 дугаар
á¿ëãèéí øààðäëàãûí äàãóó áàéãàëèéí áóóðü õºðñºí äýõ æèøèõ ñóóðü ìýòýýð òîîöíî.
Æèøèõ ñóóðèéí çààãèéã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî/Çóðàã 10.2/ .
Доороос-шонгийн доод үзүүрийг дайрч гарах АБ хавтгай;
 ,mt
Õàæóó òàëààñ-захын эгнээний босоо шонгийн гадна ирмэгээс htg çàéí äàõü ÀÂ
4
áà ÁÃ áîñîî õàâòãàé /çóðàã 10.2.à/.
Шонгийн үзүүр дор J L  0,6 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñ
áàéõ òîõèîëäîëä çàéã 2d -ãýýñ / d - шонгийн огтлолын тал буюу голч/ихгүйгээр авна.
Харин ташуу зоолттой шонд эдгээр шонгийн доод талыг хавтгайнууд дайрч гарснаар
òîîöîîëíî. /Çóðàã 10.2/

θIImt/4

Зураг 10.2. Шон суурийн суулт тооцох үеийн

жиших суурийн хязгаарыг тодорхойлох тоцооны схем (θmt/4 )
Äýýðýýñ-õºðñíèé òºëºâëºëòèéí ãàäàðãóóãèéí Âà õàâòãàé
Ýíä:
 , mt - õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöãèéí òîîöîîíû äóíäàæ óòãà. ¯¿íèéã
äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
h
 ,i  hi
  ,mt  0 /10.26/
 hi
¯¿íèé:
 ,i - шон суурийн нэвтэлж өнгөрсөн хөрсний зузааны үе тус бүрт õàðãàëçàõ
äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöãèéí òîîöîîíû óòãà;
h - хөрсөнд шон суурь суулгасан гүн;
Жиших суурийн суултыг тооцоход шон, холбох тавцан түүнчилэн жиших
ñóóðèéí ýçëýõ¿¿í äýõ õºðñíèé æèíã îðîëöóóëíà.
Òàéëáàð: Жиших суурийг тогтоосон аргыг зөвхөн багцаар байрласан шон
сууринд төдийгүй түүнд шон цуваагаар байрласан үед, түүнчилэн ганц шонтой
суурийн тооцоонд ч ашиглаж болно.
10.7.3. Шон суурь ба түүний буурь хөрсний тооцоогоор олсон хэв гажилтын
/ñóóëò/ óòãà íü ýíý íîðìûí 10.7.1-ä çààñàí íºõöºëèéí õÿçãààðààñ õýòðýõ ¸ñã¿é.
10.7.4. Хэрэв барилга барих явцад шороон асгаас хийж төлөвлөлтийн түвшин
2ì-ээс өндөр байх тохиолдолд дүүжин шонгийн суултыг тооцохдоо жиших суурийн
õýìæýýã áàãàñãàæ òîäîðõîéëíî.

137
ÁНбÄ 50-01-16

Энэ тохиолдолд босоо ба ташуу байрлалтай шонгийн аль алинд нь захын

эгнээний босоо шонгийн гадна ирмэгээс hmttg(  II ,m / 4 ) çàéä õàæóó òàëààñ íü
õàâòãàéíóóäààð õÿçãààðëàæ àâíà. ¯¿íèé:
hmt - шонгийн доод үзүүрээс 30 см-ýýñ èõ çóçààíòàé õ¿ëýð áóþó ëàã øàâàð
õºðñíèé ¿åèéí óë õ¿ðòýëõ çàé;
10.7.5. Тулц шонтой ажиллах шонт суурь, сугалах ачааг багцаар хүлээн
авахгүй дүүжин шон түүнчилэн сугалах ачааны үйлчлэлд ажиллах бөөн шонгийн
ñóóëòûí òîîöîîã õèéõ øààðäëàãàòàé.

10.8. Талбайн òóðøилòûн ¿ð д¿нгýýð øонгийн дааö òодоðõойлоõ

10.8.1. Шонгийн даацыг тодорхîé çààñàí áàðèëãà îáúåêò äýýð øóóä
тодорхойлох талбайн туршилт хийх зайлшгүй шаардлага, туршилтын ажлын
õýìæýý, òºðëèéã òóõàéí îáúåêòûí ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîñîí áàéãóóëëàãà
òîãòîîíî.
Хэрэв барилгын талбайд динамик ба статик /шон ачаалах, сугалах, дагóóãèéí
à÷ààëàëä/òóðøèëòûí àëü íýãèéã ÿâóóëàõààð òóñãàñàí áîë òóðøèëòûí òîî õºðñíèé
èæèë íºõöºëä õî¸ðîîñ äîîøã¿é áàéõ ¸ñòîé.
10.8.2. Хээрийн туршилтын дүнгээр шонгийн даац Fd -ã äàðààõ òîìú¸î-ãîîð
òîäîðõîéëíî.
n

c
 Fu c
1
Fd    F /10.27/
â n  g un
¯¿íèé:
ñ - àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð. Ñóãàëàõ à÷ààãààð òóðøèëò õèéõ
тохиолдолд 4 м хүртэл урт шонд  ñ  0.6, 8 м хүртэл урт шонд  c  0.3 .
áóñàä òîõèîëäîëä  c  1 áîëíî.
g - Õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã òóðøèëòûí ìàãàäëàëûí
¿íýìøèë   0.95 байх үеийн шонгийн хязгаарын эсэргүүцэл Fu - èéí
òóõàéí óòãûí ººð÷ëºëòººñ õàìààðóóëàí òîãòîîíî.
n - Õºðñíèé èæèë íºõöºëòýé áàðèëãûí òàëáàéä õèéñýí òóðøèëòûí òîî;
Fu - Ýíý á¿ëãèéí 10.8.3.  .10.8.5.-д заасны дагуу тодорхойлох шонгийн
õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí óòãà;
Fu , n - шонгийн хязгаарын эсэргүүцлийн норматив утга;
Õºðñíèé èæèë íºõöºëòýé áàðèëãûí òàëáàéä çóðãààãààñ öººí òóðøèëò õèéõ
òîõèîäîëä äààöûí íîðìàòèâ óòãûã òóðøèëòûí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí óòãà õàìãèéí
áàãà áàéõûã Fun  Fu ,min заах шонгийн хязгаарын эсэргүүцлийн тухайн утгаар авна.
Ýíý ¿åä õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ðèéã  g  1 ãýæ ¿çíý.
10.8.3. Шонгийн эсэргүүцлийн хязгаарын тухайн утгыг шон ачаалах статик
òóðøèëòûí ä¿íãýýð òîäîðõîéëîõîä ò¿¿íèéã ñóóëòûí òîãòâîðæèõ íºõöºëººð
S  0,25u ,mt áàéõ ¿åèéí à÷ààëààð àâíà.
Òóðøèëòûã MNS 3388-82-ûí äàãóó ã¿éöýòãýõ áºãººä õàðèí ñóóëòûí
òîãòâîðæèëòûã ýëñýí õºðñºíä 1 öàãò 0,1 ìì, òîîñîðõîã-øàâàðëàã õºðñºíä 2 öàãò 0,1
ìì áàéõààð òîîöíî.

138
 ÁНбÄ 50-01-16

10.8.4. Шонд сугалах болон хөндлөн ачаагаар статик туршилт хийхэд түүний
ýñýðã¿¿öëèéí òóõàéí óòãà Fu - г шонгийн шилжилт тасралтгүйгээр нэмэгдэх үеийн
à÷ààíû ºìíºõ øàòëàëûí à÷ààãààð àâíà.
Òàéëáàð:Áîñîî áà õýâòýý øèëæèëòèéã áàãàñãàõ íºõöºëººð ãàäñàíä
¿éë÷ëýõ à÷ààëëûã ãàäñûã ñóãàëàõ áîëîí õýâòýý à÷ààãààð òóðøñàí ñòàòèê
òóðøèëòûí ä¿íãýýð / MNS 3388-82/ òîäîðõîéëæ áîëíî.
Îëíîîð áàðèõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áîñîî áîëîí õýâòýý øèëæèëòèéí
õÿçãààðûí óòãûã 1-2 ñì-ýýð àâ÷ áîëíî.
10.8.5. Зоомол шонгийн хязгаарын эсэргүүцлийн тухайн утгыг динамик
òóðøèëòóóäûí ä¿íãýýð äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
AM  4 GH m1  0,2m2  m3  
Fu   1    1 ; /10.28/
2  A Sa m1  m2  m3 
¯¿íèé:
 - илтгэлцүүр, шонгийн материалаас хамааруулан 10.11 хүснэгтээñ àâ÷,
êÍ /ì2/ òõ /ì2/ -ààð èëýðõèéëíý.
2
A - шонгийн хөндлөн огтлолын талбай, м ;
G - àëõíû öîõèõ õýñãèéí æèí, ò;
M - илтгэлцүүр. Үүнийг алхаар шон зооход 1-тэй тэнцүүгээр, шонг доргиож
суулгахад шонгийн үзүүр доорх хөрсний төрлөөс хамааруулан 10.12
õ¿ñíýãòýýð àâíà.
H - àëõíû öîõèõ õýñãèéí ºðãºãäºëòèéí òîîöîîíû ºíäºð. Ãàíöààð÷èëñàí
¿éë÷ëýëýýðýý àæèëëàõ ºëãºìºë áîëîí óóðûí àëõàíä óã àëõíû öîõèõ
õýñãèéí ºðãºãäëèéí æèíõýíý ºíäºð H 0 - îîð , õîîëîé-äèçåëü àëõàíä 0,9
H 0 , òóéâàí äèçåëü àëõàíä 0,8 H 0 -îîð àâíà. / H 0 - ýíý àëõíû öîõèõ
õýñãèéí ºðãºãäºëòèéí æèíõýíý ºíäºð/;
m1 - àëõíû öîõèõ õýñãèéí ìàññ;
m2 - àëõ , ìàëãàéâ÷íû ìàññ;
S a - шонгийншигдэлтийн бодит үлдэгдэл сааралт. Үүнийг нэг удаагийн
цохилтоор шонгийн зоогдох хэмжээгээр авна. Туршилт хийх үед
шонгийн бодит үлдэгдýë ñààðàëòûã S a < 0,002 ì. õàðèí òîîöîî õèéõýä
áóþó òóðøèëòûã èë¿¿ õ¿íä àëõààð õèéñýí áîë S a ≥ 0,002 м гэж үзнэ.
m3 - àëõíû áàéíãûí õýñãèéí ìàññ;
Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.11

Òîîöîîíû áàéäàë Èëòãýëö¿¿ð

2 2
 êÍ/ì , /òõ/ì /
Дараах төрлийн шонг зоох, гүйцээж 1500/150/
çîîõ òóðøèëò:
Ìîäîí æèéðýãòýé ìàëãàéâ÷
углах төмөр шонд
Мунагүй модон шонд 1000/100
Мунатай модон шонд 800/80

139
ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.12
Шонгийн үзүүр доорх хөрс Èëòãýëö¿¿ð, M
1.Ýëñýðõýã ÷èãæýýñòýé òîì
1,3
õýìõäýñò õºðñ
2. Äóíä çýðãèéí íÿãòòàé òîì , äóíä
1,2
øèðõýãòýé ýëñ, õàòóó ýëñýíöýð
3. Äóíä çýðãèéí íÿãòòàé æèæèã
1,1
øèðõýãòýé ýëñ
4. Äóíä çýðãèéí íÿãòòàé òîîñîðõîã
1,0
ýëñ
5. Óÿí íàëàðõàé ýëñýíöýð , õàòóó
0,9
øàâðàíöàð, øàâàð
6. Õàãàñ õàòóó øàâðàíöàð , øàâàð 0,8
7. Àãèëóóí óÿí íàëàðõàé øàâðàíöàð,
0,7
øàâàð
Òàéëáàð:11.12 õ¿ñíýãòèéí 2-4 çààëòàä áàéãàà èëòãýëö¿¿ð M -èéí
óòãûã íÿãò ýëñýíä 60%-èàð, ñòàòèê çîíäûí òóðøèëòûí ìàòåðèàë áàéãàà
òîõèîëäîëä 100%-èàð òóñ òóñ íýìýãä¿¿ëæ àâíà.

10.9. Шон сóóðийн õийöлýл

10.9.1. Барилгын байгуулалтан дахь шонгуудын байрлалаас хамааруулан
шон суурийн дараах төрлүүдээр зураг, төсөв зохионо.
а/ тус тусдаа байрлах тулгуур доорх ганц шон ;
б/ барилга байгууламжийн ханын дор шонгууд нэг , хоѐр ба түүíýýñ äýýø
эгнээгээр байрлаж уртын дагуу хуваарилагдах ачааг дамжуулах шугаман эгнээ шон
суурь;
â/ áàéãóóëàëòàíäàà äºðâºëæèí, òýãø ºíöºãò, òðàïåö áîëîí áóñàä õýëáý-ðýýð
баганан дор байрлах багц шон;
ã/ õ¿íä æèíòýé áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áàðèëãûí òàëáàéí õýìæýýí äîð æèãä
хувиарилагдан байрласан шонгууд улаараа хөрсөнд тулах үргэлжилсэн холбох
тавцанд нэгдэж холбогдсон байх шонт талбар.
10.9.2. Шон суурийн зураг төсөл зохиоход дараах өгөгдлийг бодолцох
шаардлагатай. Үүнд: төсөллөж буй барилга байгууламжийн бүтээöèéí á¿ä¿¿â÷,
даацын бүтээцийн хэмжээ, тэдгээрийг хийхээр зураг төсөлд тусгасан материал,
± 0,00-ýýñ äîîø ñóóãäñàí òàñàëãàà áàéãàà ýñýõ, áàéãàà áîë áàðèëãûí òýíõëýã áà
сууриудад тэдгээрийн ойртох зай хэмжээ, шалны бүтэц, барилгын бүтээцүүдээс
ñóóðüò èðýõ à÷àà òåõíîëîãèéí òîíîã òºõººðºìæèéí áàéðëóóëàëò, òýäãýýðýýñ
барилгын бүтээцүүдэд дамжих ачаа, түүнчилэн тоног төхөөрөмжийн доорх барилгын
бүтээцүүдийн хязгаарын суулт ба хазайлтад тавигдах шаардлага зэрэг болно.
10.9.3. Шонд ирэх тооцооны ачааллын үед шонгийн материалын бат бэх
шинж чанарыг дээд зэргээр ашиглах нөхцөлөөс үүдэн суурин дахь шонгийн тоог
òîãòîîíî. Ýíý ¿åä 10.3.8.-д заасан суурин дахь захын шонгийн хувьд зөвшөөрөгдөх
õýò à÷ààëëûã áîäîëöîíî.
Шонгийн хийц хэмжээг сонгохдоо сууринд үйлчлэх а÷ààíû /òåõíîëîãèéí à÷ààã
îðîëöóóëààä/õýìæýý áà ÷èãëýë, ò¿¿í÷èëýí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã áàðèõ
òåõíîëîãèéã áîäîëöîíî.
10.9.4. Шон суурийн тавцан шонтой чөлөөтэй тулсан эсвэл хөшүүн холбог-
дсон байж болно. Шонд чөлөөтэй тулсан тавцанг тооцоонд нугасан холбооòîé ìýò

140
 ÁНбÄ 50-01-16

авч үзэх ба харин цутгамал тавцангийн хувьд шонгийн толгойг тавцанд 5-10 ñì ã¿í
ñóóëãàíà.
Дараах тохиолдолд тавцанг шонтой хөшүүн холбоно. Үүнд:
а/ шонгийн их бие сийрэг элс, урсамтгай консистенцтэй тоосорхог шавар-ëàã
õºðñ, ëàã øàâàð, õ¿ëýð çýðýã ñóë õºðñºíä áàéðëàâàë;
б/ шон ба тавцангийн холбогдсон хэсэгт шонд ирэх шахах ачаа түүний
õºíäëºí îãòëîëûí ãîë öºìººñ ãàäàãø áàéðëàõ çºðºõ ìºðò ¿éë÷èëæ áàéâàë;
в/ шонд хэвтээ ачаа үйлчлэх ба шон тавцанд чөлөөтэй холбогдох үе дэх уг
ачаанаас үүдэх шонгийн шилжилтийн хэмжээ тухайн барилга байгууламжийн хувьд
çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí óòãààñ èõ áàéâàë;
г/ суурьт ташуу эсвэл хэд хэдэн хэсгээс бүрдсэн босоо шон байвал;
д/ шон сугалах ачаалалд ажиллаж байвал.
10.9.5. Цутгамал төмөрбетон тавцанд шонг хөшүүнээр õîëáîõäîî àðìà-òóðûí
бэхэлгээний гүнд шонгийн толгойг тавцанд суулгана. Эсвэл арматурын ил гарсан
õýñãèéã áýõýëãýýíèé óðòûí õýìæýýãýýð òàâöàíä ñóóëãàíà.
10.9.6. Угсармал холбох тавцантай шонг хонхон хэлбэрийн толгойвчийн
òóñëàìæòàéãààð õºø¿¿íýýð õîëáîíî. Óãñàðìàë òàâöàíãèéí õóâüä ò¿¿í÷èëýí òàâöàíä
тусгайлан гаргасан нүхэнд шонгоо суулгаад цементэн зуурмагаар чигжиж бэхэлгээ
õèéõèéã çºâøººðíº.
10.9.7. Сууринд үйлчлэх тогтмол ачааны тэнцүү үйлчлэгч нь тухайн суурийн
õ¿íäèéí òºâòýé îéðõîí ºíãºð÷ áàéõààð òºвийн бус ачаалагдсан багц шонгийн
áàéðëàëûã ñîíãîíî.
10.9.8. Босоо ачаа ба момент, түүнчилэн хөндлөн ачааг /түүний хэмжээ ба
чиглэлээс хамаарч/ хүлээн авахад шонг босоо, ташуу, өндөр тавцантай байхаар
төлөвлөж болно. Шонгийн чиглэлийн налуу 10.1 хүснэгтэд çààñàí óòãààñ õýòýð÷
áîëîõã¿é.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 10.1
1,0 ì-ýýñ áàãà ãîë÷òîé Дараах голчтой ба цутгамал шонгийн налуу
зоомол шонгийн налуу 1,0ì-1,2 ì 1,6 ì 2,0 ì 3,0 ì
1:1 4:1 5:1 6:1 7:1

10.9.9. Доод үзүүрийг нь өргөсгөөгүй зоомол дүүжин шонгийн тýíõëýã

õîîðîíäûí çàé 3 d -ýýñ áàãàã¿é / d дугуй огтлолтой шонгийн голч, дөрвөлжин
огтлолтой шонгийн тал, тэгш өнцөгт огтлолтой шонгийн их талын хэмжээ/, харин
тулц шонгийн хувьд 1,5 -ýýñ áàãàã¿é áàéíà.
Өрөмдмөл ба цутгамал шонгийн их биеийн гадаргуу хоорондыí ò¿¿í÷èëýí
тулц шонгийн цооног хоорондын зай 1,0 м-ээс багагүй, шонгийн хатуу ба хагас хатуу
òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä ñóóõ ºðãºñãºñºí îãòëîëòîé õýñãèéí ãàäàðãóó õîîðîíäûí
çàé 0,5 ì-ýýñ áàãàã¿é, áóñàä òºðëèéí õàäàí áóñ õºðñºíä ñóóõ áîë 1,0 ì-ýýñ áàãàã¿é
áàéíà.
10.9.10. Барилгын талбайн хөрсний нөхцөл, холбох тавцангийн улны байрлах
түвшин /шон суурийн ажил гүйцэтгэх тоног төхөөрөмжийн чадавхийг бодолцсон/
зэргээс хамаарч шонгийн уртыг сонгоно. Шонгийн доод төгсгөлийг ихэнхдээ сул
õºðñòýé äàâõðàãûã ºíãºð¿¿ëæ áàò áýõ õºðñºíä ñóóëãàíà.
Ингэхдээ зоомол шонгийн доод үзүүрийг буурь болох том хэмхдэст хөрс
õàéðãàðõàã òîì áà äóíä øèðõýãòýé ýëñ, J L  0,1 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã
øàâàðëàã õºðñºíä 0,5 ì-ýýñ áàãàã¿é, áóñàä õàäàí áóñ õºðñºíä 1,0 ì-ýýñ áàãàã¿é ã¿í
ñóóëãàíà.

141
ÁНбÄ 50-01-16

10.9.11. Шон суурийн холбох тавцангийн улны суулгах гүнийг барилга

áàéãóóëàìæèéí ãàçàð äîîðõ õýñãèéí õèéöëýëèéí øèéäýë /çîîðü, òåõíèêèéí õºíäèé
áàéãàà ýñýõ/, òàëáàéí ºíäºðæèëòèéí òºëºâëºëò /õºðñ õóóëñàí ýñâýë íýìæ àñãààñ
õèéñýí/, ò¿¿í÷èëýí òîîöîîãîîð òîäîðõîéëîãäîõ òàâöàíãèéí ºíäºð çýðãýýñ
õàìààðóóëàí òîãòîîíî.
Хөлдөхдөө овойдог хөрсөнд барих барилгын хувьд шон суурийн холбох
òàâöàíä ¿éë÷ëýõ õºëäºëòèéí îâîéëòûí õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëèéã àðèëãàõ áóþó áàãàñãàõ
àðãà õýìæýýã àâàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

11. ГАЗАР ХӨДЛӨЛИЙН ИДЭВХИТЭЙ БҮС НУТАГТ БАРИХ БАРИЛГА

БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ,СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
11.1.1. Ãàçàð õºäëºëèéí 7,8,9 áàëëûí íóòàãò áàðèõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
буурь, суурийн зураг төсөл зохиохдоо БНбД 22.01.01*/2006-èéí øààðäëàãûã
¿íäýñëýë áîëãîõîîñ ãàäíà áàðèëãûí òàëáàéä ÿâóóëñàí ãàçàð õºäëºëèéí áè÷èë
ìóæëàëûí ñóäàëãààíû ìàòåðèàëûã àøèãëàíà. 7-ãîîñ äîîø áàëëûí ãàçàð õºäëºëòýé
íóòàãò áàðèëãûí áóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõäîî ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã
òîîöîõã¿é áàéæ áîëíî.
11.1.2. БНбД 22.01.01*/2006-èéí çààëòààð ãàçàð õºäëºëèéí øèíæ ÷àíàðààðàà
 áà  ангилалд хамаарах ул хөрсөнд суурь суулгах гүнийг ихэвчлэн газар
õºäëºëã¿é ìóæèä áàðèõ áàðèëãûí ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿íòýé àäèëààð ñîíãîíî. Ãàçàð
õºäëºëèéí øèíæ ÷àíàðààðàà  àíãèëàëä õàìààðàõ õºðñíººñ òîãòñîí òàëáàéä 2
дугаар бүлгийн заалтаар сайжруулсан буурь хийх нь зохимжтой.
11.1.3. Íýã áóþó õýä õýäýí çàëãàñàí õýñãýýñ á¿ðäñýí áàðèëãûí ñóóðèéã ã¿í
ñóóëãàõ áîëîìæã¿é ¿åä, õàäàí áèø õºðñºíä íýã ò¿âøèíä ñóóëãàõ áîëîìæã¿éä õ¿ðâýë
2 äóãààð á¿ëãèéí /2.2/ íºõöºëèéã õàíãàõ øààðäëàãàòàé áºãººä õºðñíèé äîòîîä
¿ðýëòèéí ºíöãèéí òîîöîîíû óòãûã ãàçàð õºäëºëèéí 7 áàëëûí ìóæèä 2 0-ààð, 8 áàëëä
40-ààð, 9 áàëëä 70-аар тус тус багасгаж авна.
11.1.4. Ãàçàð õºäëºëèéí ìóæèä áàðèõ áàðèëãûí óãñàðìàë øóãàìàí ñóóðèéí
äýýä òàëä 40 ìì-ýýñ áàãàã¿é çóçààíòàé, 100 ìàðêèéí çóóðìàãàí ¿å õèéæ, 10 ìì-èéí
îãòëîëòîé äàãóó àðìàòóðûã 7 áàëëä 3 øèðõýãèéã, 8 áàëëä 4, 9 áàëëä 6 øèðõýãèéã
òóñ òóñ òàâèíà.
Äàãóó àðìàòóðûã 300  400 ìì òóòàìä 6 ìì-èéí îãòëîëòîé õºíäëºí øèëáýýð
холбоно. Зоорийн угсармал хавтгаалжин хана барилгын шугаман суурьтай
õèéöëýëèéí õîëáîîñòîé õèéãäñýí òîõèîëäîëä äýýð äóðäñàí çóóðìàãàí ¿åèéã õèéõ
øààðäëàãàã¿é.
11.1.5. Òîì ãóëäìàéãààð çîîðèéí õàíà áà ñóóðèéã ºðºõ人 ºðãèéí ýãíýý á¿ðò
àì äàðàõ çàð÷ìûã õàòóó áàðèìòëàõûí õàìò á¿õ õàíûí óóëçâàð áà áóëàíãóóä àì
çºð¿¿ëãèéí õýìæýý ãóëäìàéí ºíäðèéí 1/3-ààñ áàãàã¿é áàéõààñ ãàäíà ñóóðèéí
ãóëäìàéíóóä òàñðàëòã¿é øóãàìàí áàéäëààð ºðºãäñºí áàéâàë çîõèíî.
Ãóëäìàéíóóäûí õîîðîíäûí çààäñûã 25-ààñ áàãàã¿é ìàðêèéí çóóðìàãààð
ä¿¿ðãýõ øààðäëàãàòàé. 9 áàëëûí ãàçàð õºäëºëä òîîöîõ áàðèëãûí ñóóðü áà çîîðèéí
õàíûí áóëàí, óóëçâàðûí õýâòýý çààäàñò àðìàòóðûí òîð òàâèõ øààðäëàãàòàé. 7 áà 8
áàëëûí ãàçàð õºäëºëèéí á¿ñýä áàðèõ 3 õ¿ðòýë äàâõàð áàðèëãûí çîîðèéí õàíûí
ºðòºãò 50 õ¿ðòýë õóâèéí í¿õòýé ãóëäìàéíóóäûã õýðýãëýæ áîëíî.
11.1.6. Ãàçàð õºäëºëòèéí ýñðýã çààäñààð áàðèëãûã íèéò ºíäºðèéí äàãóó
ñàëãàâàë çîõèíî. Ãàçàð õºäëºëòèéí ýñðýã çààäàñ áàðèëãûí ñóóëòûí çààäàñòàé
äàâõàöñàíààñ áóñàä òîõèîëäîëä ñóóðèíä çààäàñ ãàðãàõã¿é áàéõûã çºâøººðíº.
11.1.7. Ñóóìòãàé, ñýâñãýð, ýëñýí, àñãàìàë áîëîí èéìýðõ¿¿ òºðëèéí õºðñºíä 8
áàëëûí ãàçàð õºäëºëä òîîöîãäîõ áàðèëãûí óãñàðìàë ñóóðèéí äîîä òàëä 12 ìì-èéí

142
 ÁНбÄ 50-01-16

ãîë÷òîé 4 øèðõýã äàãóó àðìàòóð, 9 áàëëûí ãàçàð õºäëºëä äýýðõ òîîíû 14 ìì-èéí
ãîë÷òîé äàãóó àðìàòóðûã òóñ òóñ áàéðëóóëàõ áà 30  40 ñì òóòàìä 6 ìì-èéí ãîë÷òîé
õºíäëºí øèëáýýð õîëáîíî.
Дан ба 2 давхар барилгад хэрэглэх дагуу арматурын голчийг дээр заасан
õýìæýýíýýñ 25 õóâèàð áàãàñãàæ áîëíî.
11.1.8. Òóñäàà îðøèõ áàãàíàí ñóóðèóä ººð õîîðîíäîî çààâàë õîëáîãäñîí áàéõ
¸ñòîé. Ýíý çîðèëãîîð õàíûí äîîðõ ñóóðèéí äàì íóðóóã òºìºð áåòîíîîð òàñðàëòã¿é
¿ðãýëæèëñýí áàéäëààð õèéíý. 9 áàëëûí ãàçàð õºäëºëä òîîöîãäîõ áàðèëãûí äîòîð
òàëûí áàãàíóóä ººð õîîðîíäîî ìºí õîëáîãäñîí áàéõ ¸ñòîé.
11.1.9. Áàéãàëèéí ÷óëóóãààð ºðñºí ñóóðü õèéõèéã çºâõºí 7 áàëëûí ãàçàð
õºäëºëä òîîöîãäîõ 5 ì õ¿ðòýë ºíäºðòýé äàí áàðèëãàä çºâøººðíº.
11.2.Газаð õºдлºлийн идýвõиòýй òалбай даõü бóóðийн òооöоонд òавиõ
øààðäëàãà
11.2.1. Ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëä áóóðèéí çóðàã òºñºëä çîõèîõäîî à÷ààíû
îíöãîé õîñëîëä äààöûí òîîöîîã ¿íäýñëýíý. Ñóóðèéí óðüä÷èëñàí õýìæýýã ýíýõ¿¿
íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð à÷ààíû õîñëîëä /¿íäñýí/ ãàçàð õºäëºëèéí
¿éë÷ëýëèéã òîîöîîã¿é õèéñýí áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîãîîð òîäîðõîéëîõûã
çºâøººðíº.
11.2.2. Хадан хөрсний бат бэх, хагас хадан хөрсний тогтвор, түүнчилэн суурь
óëààðàà øèëæèõã¿é áà îíõîëäîõã¿é áàéõ íºõöºëèéã õàíãàõ çîðèëãîîð áóóðèéí
äààöûí òîîöîîã à÷ààíû îíöãîé õîñëîëä õèéíý.
Ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëä áóóðèéí õýâ ãàæèëò íü /¿íýìëýõ¿é áà æèãä áèø
ñóóëò, õàçàéëò ãýõ ìýò/ à÷ààíû ¿íäñýí õîñëîëîîð òîîöñîí çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí
óòãààñ õýòýð÷ áîëíî. Èéìýýñ ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã îðóóëñàí à÷ààíû îíöãîé
õîñëîëîîð áóóðèéí õýâ ãàæèëòûã òîîöîõã¿é.
11.2.3. Газар хөдлөлийн үйлчлэлийг бодолцож барилга байгууламжийн шон
ñóóðèéã õÿçãààðûí  òºëºâ áàéäëààð à÷ààíû îíöãîé õîñëîëä òîîöîõ ¸ñòîé. Ýíý
тохиолдолд дараахь нөхцөлийг зайлшгүй авч үзнэ. Үүнд:
а/ шонгийн даацыг сугалах ба шахах à÷ààíû ¿éë÷ëýëä òîäîðõîéëîõ;
б/ шонгийн хажуу гадаргуугаас хөрсөнд дамжуулж буй даралтыг хязгаарлах
íºõöºëººð õºðñíèé òîãòâîðûã øàëãàõ;
в/ тооцооны хүчлэлийн /дагуугийн хүч гулзайлгах момент ба хөндлөн хүч/
хамтарсан үйлчлэлд шон суурийг материалын бат бэõýýð òîîöíî. Ýäãýýð õ¿÷äýëèéí
õýìæýýã ãàçàð õºäëºëèéí òîîöîîíû à÷ààã îðîëöóóëàí 10 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð
òîãòîîíî.

11.3 Òºâèéí áóñ à÷ààëàë áà ãàçàð õºäëºëèéí

¿éë÷ëýëä áóóðèéí äààöûã òîîöîõ àðãà

11.3.1. Ñóóðèàð äàìæèí ¿éë÷ëýõ òºâèéí áóñ áîñîî à÷ààãààð áóóðèéí äààöûã
äàðààõ íºõöºëººð òîîöíî.
 c,eq  N u ,eq
Na  /11.1/
n
¯¿íèé:
Na - îíöãîé õîñëîë äàõü òºâèéí áóñ òîîöîîíû à÷ààíû áîñîî áàéãóóëàã÷;
N u ,eq - ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéí ¿å äýõ áóóðèéí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí
õ¿÷íèé áîñîî áàéãóóëàã÷;

143
ÁНбÄ 50-01-16

 c,eq - ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöñîí àæèëëàõ íºõöºëèéí

èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã ãàçàð õºäëºëèéí øèíæ ÷àíàðààðàà õºðñíèé
 ,  áà  àíãèëàëä õàìààðàõ õºðñºíä õàðãàëçóóëàí 1,0; 0,8;
0,6-òàé òýíö¿¿ãýýð àâíà. Ãàçàð õºäëºëèéí1; 2 áà 3 äàâòàìæòàé ìóæèä
áàðèõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õóâüä  c,eq -èéí óòãûã õàðãàëçàí 0,85; 1,0;
1,15-ààð ¿ðæ¿¿ëíý. /Ãàçàð õºäëºëèéí äàâòàìæ ãàçàð õºäëºëòèéí øèíæ
÷àíàðààð ÿëãàñàí õºðñíèé àíãèëëûã ãàçàð õºäëºëòýé íóòàãò áàðèëãûí
зураг төсөл зохиох БНбД 22.01.01*/2006 нормын дагуу тодорхойлно/.
n- Áàéãóóëàìæèéí çîðèóëàëòààñ õàìààðàõ íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã
2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð àâíà. À÷ààíû õýâòýý áàéãóóëàã÷èéã ñóóðèéí
улны шилжээсийн тооцоонд бодолцоно. /11.1/ томъѐоны нөхцөлөөр
ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëä áóóðèéí òîãòâîð õàíãàãäàæ áàéõ à÷ààíû
õàìãèéí èõ õýìæýý N a - ã òîäîðõîéëíî. Ñóóðèéí óëíû øèëæèëòèéã
øàëãàõ òîîöîîã ãàçàð õºäëºëòèéí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  c,eq -
ã áîäîëöîí ñóóðèéí óëàíä ¿ç¿¿ëýõ õºðñíèé ¿ðýëòèéí /2.17/ íºõöºëººð
õèéíý.
11.3.2. Ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã îðóóëñàí à÷ààíû îíöãîé õîñëîëûí ¿åä
õàäàí áóóðü õºðñíèé õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷íèé áîñîî áàéãóóëàã÷èéã ýíý
íîðìûí 2 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð òîäîðõîéëíî. Õàðèí õàäàí áèø áóóðü õºðñíèé
õóâüä ãàçàð õºäëºëèéí õýëáýëçëèéí íºëººã áîäîëöîí õºðñíèé õ¿÷èòãýñýí òºëºâ
байдалд нэг чиглэлийн шилжилтийн схемээр тодорхойлно.
11.3.3. Ãàçàð õºäëºëèéí õýëáýëçëèéí ¿éë÷ëýë äýõ õàäàí áèø áóóðèéí äààöûí
òîîöîîíä ñóóðèéí óëíû çàõààðõ õÿçãààðûí äàðàëòûí ýïþðèéí /çóðàã 11.2/
õýìæýýñèéã /îðäèíàò / äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
 F  1  C1
P0   q  F1   1  d  c 1 / 11.2 /
t g 1

Pb  P0     1  b  F2  K eq  F3  / 11.3 /
Ýíä:
 q ,  c ,   - суурийн улны хэлбэрээс хамаарах илтгэлцүүр / суурийн улны урт ба
ºðãºíèé õýìæýýã à÷ààíû çºðºõ ìºðèéí õýìæýýãýýð áóóðóóëàõã¿éãýýð /
2.14 / òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
F1 , F2 , F3 - õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöãèéí òîîöîîíû óòãà 1 -ñ õàìààðóóëàí
11.1 зургийн схемээр тодорхойлох илтгэлцүүрүүд.
 1 ,  1 - ñóóðèéí óëíààñ äýýø áà äîîø îðøèõ õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí
òîîöîîíû óòãà /ãàçàð äîîðõ óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîíî/.
d - ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í. Ñóóðèéí òàë á¿ðýýñ æèãä áèø áîñîî à÷àà
¿éë÷ëýõ òîõèîëäîëä õàìãèéí áàãà à÷ààíä /æèøýý íü: çîîðèéí òàëààñ
¿éë÷ëýõ à÷àà/ õàðãàëçàõ óòãûã àâíà.
K eq - áàðèëãûí òàëáàé äàõü ãàçàð õºäëºëèéí 7, 8 áà 9 áàëëä íü òîõèðóóëæ
0,1; 0,2; 0,4- òýé òýíö¿¿ãýýð àâàõ èëòãýëö¿¿ð.
Òàéëáàð: F2  K eq F3 áàéâàë / 11.3/ òîìú¸îíä Pâ  P0 ãýæ àâíà.
Òîîöîîíû à÷àà áà õÿçãààðûí äàðàëòûí ýïþðèéí çºðºõ ìºð ea , eu - ã äàðààõ
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

144
 ÁНбÄ 50-01-16

Ma
ea  /11.4 /
Na
b P P
eu   b 0 / 11.5 /
6 Pb  P0
¯¿íèé:
N a , M a - à÷ààíû õîñëîëûí ¿åä ñóóðèéí óëàíä íü øèëæñýí òîîöîîíû à÷ààíû
áîñîîñ áàéãóóëàã÷ áà ìîìåíò
Ǻðºõ ìºðèéí ea , eu óòãóóä ñóóðèéí òýãø õýìèéí áîñîî òýíõëýãèéí íýã òàë ðóó
÷èãëýñýí áàéõ áà èæèë òýìäýãòýé áàéíà. Ó÷èð íü à÷ààíû çºðºõ ìºðèéí ýñðýã
÷èãëýñýí øèëæýýñ õºðñºíä ¿¿ñýõ ¿åä áóóðèéí äààö õàìãèéí áàãà áàéäàã.
e a áà eu - èéí õàðüöààíààñ õàìààð÷ áóóðèéí ýñýðã¿¿öëèéí õÿçãààðûí õ¿÷íèé
áîñîî áàéãóóëàã÷èéí õýìæýýã òîäîõîéëíî.
¯¿íä:
ea  eu ¿åä Nu , eq  0.5bP  Pb  / 11.6 /
ea  eu Nu ,eq  bPb 1  6ea b
/ 11.7 /
Øóãàìàí ñóóðèíä / 11.1 / òîìú¸îã
õýðýãëýâýë à÷àà áà áóóðèéí õÿçãààðûí
эсэргүүцлийг суурийн нэгж уртанд /   1 /
òîîöîîëíî.

Çóðàã
11.1
Ãàçàð

õºäëºëèéí ¿åä ñóóðèéí óëàíä ¿éë÷ëýõ

õÿçãààðûí äàðàëòûí ýïþð.
Çóðàã 11.2
Ãàçàð õºäëºëèéí íºõöºëä áóóðü, ñóóðèéí äààöûí òîîöîî õèéõýä àøèãëàõ
èëòãýëö¿¿ðèéí ãðàôèê
11.3.4. Хоѐр чиглэлд моментын ачаалал үйлчлэх үед буурийн даацыг
òîîöîîëîõäîî áèå áèåýñýý ¿ë õàìààðàõ ÷èãëýë á¿ðä õ¿÷ áà ìîìåíò áîëãîí ñàëãàæ
òîîöíî.
11.3.5. Ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöñîí à÷ààíû îíöãîé õîñëîëä áóóðü,
ñóóðèéã òîîöîõäîî äàðààõ íºõöºëä áèåëýãäýæ áàéâàë ñóóðèéí óë çàðèì õýñãýýðýý
õºðñíººñ õºíäèéðºõèéã çºâøººðíº. ¯¿íä:

145
ÁНбÄ 50-01-16

- òîîöîîíû à÷ààíû çºðºõ ìºð e a нь моментийн үйлчлэлийн хавтгайд

ñóóðèéí ºðãºíèé ãóðàâíû íýãýýñ èõã¿é;
- æèøèõ ñóóðèíä áóóðèéí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷èéã òîäîðõîéëîõîä
ìîìåíòûí ¿éë÷ëýëèéí ÷èãëýë äýõ ñóóðèéí óëíû õýìæýý øàõàãäàõ
á¿ñèéí õýìæýýòýé òýíö¿¿ bc  1,5 / b  2ea / áîë;
- õºðñºí äýýð ñóóðü á¿ðýí áèø õýìæýýãýýð òóëãóóðëàñíûã áîäîëöñîí
ñóóðèéí óëíû çàõààð ¿¿ñýõ õàìãèéí èõ äàðàëò íü áóóðèéí õÿçãààðûí
ýñýðã¿¿öëèéí ýïþðèéí çàõûí îðäèíàòààñ õýòðýõã¿é áàéâàë.
Ñóóðèéí óëàí äîîðõ òîîöîîíû õàìãèéí èõ äàðàëòûã äàðààõ òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
2Na
Pmax   Pâ / 11.8 /
b 
3  ea 
2 
¯¿íèé: b - ñóóðèéí ºðãºí
N a , ea - /11.4/ òîìú¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë, ãýõäýý ea  b 6 áàéíà.
Pâ  bc - áîëîìæèò ºðãºíòýé ñóóðèéí õóâüä /11.3 / òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
b
Ýíä: ea  ¿åä / 11.7 / òîìú¸î íü äàðààõ áàéäàëòàé áîëíî.
6
Nu , eq  0,5b    Pb / 11.9 /

11.4. Газаð õºдлºлд òогòвоðòой øон

ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõ îíöëîã
11.4.1. Шахах ба сугалах ачаанд шон суурийн даац Feq - ã òîîöîõîä / 10.5/
òîìú¸îíä îðñîí R áà f i óòãûã 11.1 õ¿ñíýãòèéí áóóðü õºðñíèé àæèëëàõ íºõöºëèéã
áóóðóóëàõ èëòãýëö¿¿ð  eq , áà  eq 2 - ààð ¿ðæ¿¿ëæ òîäîðõîéëíî.
̺í R -èéí óòãûã íü àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  eq3 -ýýð ¿ðæ¿¿ëíý. ¯¿íèéã
äàðààõü áàéäëààð àâíà.
  3 áîë  eq3  1,0
  3 áîë  eq  0,9
3
Ýíä  нь 11 дүгээр бүлгийн залтаар
тодорхойлох шон суурийн шилжүүлсэн урт.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà òîîöîîíû hd гүн хүртэлх шонгийн хажуу гадаргуугаарх хөрсний
ýñýðã¿¿öýë f i - ã òýãòýé òýíö¿¿ ãýæ òîîöíî /11.4.2-ûã ¿ç/.
11.4.2. Шонгийн хажуу гадаргуугаарх хөрсний эсэргүүцлийг тооцохгүй байх
òîîöîîíû hd ã¿íèéã /11.10/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ 3   óòãààñ èõã¿éãýýð àâíà.
a1 H  a3 M 
hd  /11.10/
a 
b p  2  1tg1  C1 
  

¯¿íèé:

146
 ÁНбÄ 50-01-16

a1 , a2 , a3 - хэмжих нэгжгүй илтгэлцүүрүүд. Тусдаа шон болон өндөр холбох

тавцантай шон суурьт a1  1,5 ; a2  0,8; a3  0,6 ; íàì õîëáîõ òàâöàíä
хөшүүн бэхлэгдсэн шон суурьт a1  1,2 ; a2  1,2; a3  0; ãýæ àâíà.
H , M -ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã îðóóëñàí à÷ààíû îíöãîé õîñëîëûí ¿åä
хөрсний гадаргуугийн түвшинд шон суурьт үйлчлэх хэвтээ хүч, кН/тх/ ба
ãóëçàéëãàõ ìîìåíòûí êÍ.ì/òõ.ì/ òîîöîîíû óòãà;
  - 10 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð òîäîðõîéëîõ õýâ ãàæèëòûí
èëòãýëö¿¿ð, 1/ì.
b p - 10 дугаар бүлгийн заалтаар тодорхойлсон шонгийн боломжит
ºðãºí, ì.
 1 - õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí òîîöîîíû óòãà, êÍ/ì3/òõ/ì3/.Óñààð õàíàñàí
õºðñíèé õóâüä óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîæ òîäîðõîéëíî.
1 ,C1 -хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөг (градусаар) ба хувийн барьцалдах
õ¿÷íèé. êÍ /ì2/òõ/ì2/ òîîöîîíû óòãà.
Ãàçàð õºäëºëèéí à÷ààíû ¿éë÷ëýëä òîîöîîíû ã¿í hd -ã òîäîðõîéëîõäîî
õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöãèéí òîîöîîíû óòãà 1 -ã 7 áàëëûí ãàçàð õºäëºëòºíä
20-ààð, 8 áàëëä 40-ààð, 9 áàëëä 70-ààð òóñ òóñ áàãàñãàæ àâíà.
11.4.3. J L  0,5 óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëòòýé òîîñîðõîã øàâàð áà óñààð õàíàñàí
òîîñîðõîã ýëñýí õºðñºíä áýõëýãäñýí ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéí íºëººíä áàéãàà
гүүрийн шон суурийн тооцоонд 10 дугаар бүлгийн энэ хөрсөнд шилжүүлэх
ïðîïîðöèîíàëèéí èëòãýëö¿¿ð K1  ã 30 õóâèàð áàãàñãàæ òîîöíî.
11.4.4. Áîñîî ÷èãëýëòэй шахах ба сугалах ачаанд ажиллаж байгаа шон
суурийн газар хөдлөлийн үйлчлэлийн даацыг бодолцон хээрийн туршилтын дүнгээр
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ, êÍ/òõ/-îîð èëýðõèéëíý.
Feq  K eq  Fd /11.11/
¯¿íèé:
K eq - ãàçàð õºäëºлийн үйлчлэлд шон суурийн даацын бууралтыг бодолцсон
èëòãýëö¿¿ð. Ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöñîí 11.4.2-ð ç¿éëèéí
заалтаар тодорхойлох шон суурийн даац Feq - ã 10 äóãààð á¿ëãèéí
çààëòààð òîäîðõîéëîõ /ãàçàð õºäëºëèéí ¿é÷ëýëèéã áîäîëöîîã¿é/
шонгийн даац Fd - ä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð àâíà.
Fd - 10 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð /ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîîã¿é/
хөрсний статик зондын туршилтаар тодорхойлсон шон суурийн даац,
êÍ/òõ/.
11.4.5. Ул хөрс норох боломжгүй гэж үзвэл суумтгай ба хөөлттэй хөрсөнд
ачааны онцгой хослолд газар хөдлөлийн үйлчлэлийг оруулсан шон суурийн тооцоог
хөрсний байгалийн чийгтэй үеийн нөхцөлөөр хийнэ. Хэрэв ул хөрс норж болзошгүй
ãýæ ¿çâýë óñààð á¿ðýí õàíàñàí õºðñíèé íºõöºëººð òîîöíî. Ýíý òîõèîëäîëä 
төрлийн суумтгай хөрсөн дэх шон суурийн даацыг тодорхойлохдоо хөрсний
áîëçîøã¿é ñºðºã ¿ðýëòèéí õ¿÷èéã òîîöîõã¿é.
11.4.6. Газар хөдлөлийн мужид хөндлөн арматургүй шонгоос бусад бүх
òºðëèéí шон суурийг хэрэглэж болно. Өрөмдөж цутгах шон суурийг зөвхөн
öîîíîãèéí õàíûã áýõëýõ øààðäëàãàã¿é òîãòâîðòîé õºðñºíä õýðýãëýõèéã çºâøººðíº.

147
ÁНбÄ 50-01-16

Ийм тохиолдолд шонгийн огтлол 40 см-ýýñ áàãàã¿é, ãàäàñíû óðò áà ò¿¿íèé îãòëîëûí
õàðüöàà 25-ààñ èõã¿é áàéõ ¸ñòîé.
Òàéëáàð: Óсаар ханасан ул хөрсийг нэвтлэн өрөмдөж цутгах шон хийх
øààðäëàãàòàé áîë óñíààñ õàìãààëñàí áóöààæ ñóãàëàõ ÿíäàí õîîëîé õýðýãëýõèéã
çºâøººðíº.
11.4.7 Газар хөдлөлийн мужид шон суурийн зураг төсөл зохиохдоо шонгийн
¿ç¿¿ðèéã J L  0.5 урсамтгайн үзүүлэлттэй тоосорхог шаварлаг хөрс, нягт ба дунд
çýðãèéí íÿãòòàé ýëñ, òîì õýìõäýñò õºðñ, õàäàí õºðñºíä òóëæ áàéõààð òºëºâëºíº.
Шонгийн үзүүр J L  0.5 урсамтгайн үзүүлэлттэй тоосорхог шаварлаг хөрс, усаар
õàíàñàí ñýâñãýð ýëñýí õºðñºíä òóëàõûã çºâøººðºõã¿é.
11.4.8. Газар хөдлөлийн мужид шон суурь суулгах гүнийг 4 м-ýýñ áàãàã¿éãýýð,
харин шонгийн үзүүрт дунд зэргийн нягттай усаар ханасан элсэн хөрс байвал
ñóóëãàõ ã¿íèéã 8 ì-ээс багагүйгээр авна. Хээрийн судалгааны үед шон суурь газар
хөдлөлийн хүчээр үйлчлүүлж туршсан туршилтын үндсэн дээр шон суурийн суулгах
ã¿íèéã áàãàñãàõûã çºâøººðíº.
Үнэт тоног төхөөрөмж суурилуулаагүй хөдөө аж ахуйн дан барилгын шон
ñóóðü õàäàí õºðñºíä òóëæ áàéâàë ñóóðü ñóóëãàõ ã¿íèéã ãàçàð õºäëºëã¿é ìóæèéíõòàé
àäèë àâíà.
11.4.9. Барилгын тусдаа хэсгийн даацын ханын доорх шон суурийн холбох
òàâöàí íü íýã ò¿âøèíä òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæèëæ áàéðëàñàí áàéõ ¸ñòîé.
Шонгийн дээд үзүүрийг холбох тавцанд суулгах гүнийг газар хөдлөлийн ачааг
áîäîëöñîí òîîöîîãîð òîäîðõîéëíî. Газар хөдлөлийн идэвхитэй бүс нутагт барилга
байгууламжид шон суурийг холбох тавцангүй хийхийг зөвшөөрөхгүй.
11.4.10. Холбогдох техник эдийн засгийн үндэслэл дээр тулгуурлан шон
ñóóðèíä áóòðàìòãàé àñãààñàí ìàòåðèàëààð /õàéðãà ñàéðãà, òîì äóíä øèðõýãòýé ýëñ/
хийсэн завсрын дэр бүхий шон суурь хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
Тогтворжоогүй төлөвт орших хөрснөөс тогтсон талбай, органик гарлын ул
õºðñºíä,  òºðëèéí ñóóìòãàé õºðñ, ãàäàðãóóãèéí õîòîéëò, õºíäèéëæ, íóðàíãè á¿õèé
ãåîëîãèéí òîãòâîðã¿é тогтоцтой талбайд /гулсалт үүсэх боломжтой/ дээрх шон
суурийг хэрэглэж болохгүй. Завсрын дэр бүхий шон суурьт газар хөдлөлгүй
мужийнхтай ижил төрлийн шонгуудыг хэрэглэнэ.
11.4.11. Завсрын дэр бүхий шон суурийн шонг хөндлөн ачаанд тооцоолохгүй.
Ãàçàð õºäëөлийн үйлчлэлийг бодолцсон шахах хүчинд ажиллах шонгийн даацыг
11.4.1-ийн заалтаар тодорхойлно. Энэ үед шонгийн хажуу гадаргуугийн дагуух
õºðñíèé ýñýðã¿¿öëèéã òîîöîõ øààðäëàãàòàé / hd  0 / áà õàðèí ãàçàð õºäëºëèéí
үйлчлэлийн үед шонгийн доод ¿ç¿¿ðèéí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  eq  1.2
áàéíà.
11.4.12. Завсрын дэртэй шон суурийн хэв гажилтыг тооцоолохдоо 10 дугаар
á¿ëãèéí çààëòààð òîäîðõîéëîõ æèøèõ ñóóðèéí ñóóëò áà çàâñðûí äýðíèé ñóóëòûí
íèéëáýðýýð àâíà.

148
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 11.1

Äîð äóðüäñàí õºðñíèé ýñýðã¿¿öëèéí R óòãûã çàñâàðëàõ Äîð äóðüäñàí õºðñíèé õóâüä f i - èéí óòãûã çàñâàðëàõ
àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  eq1 àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  eq2
Äàðààõü
урсамтгайн Äóíä çýðãèéí
Äóíä çýðãèéí Дараахь урсамтгайн үзүүлэлттэй
Íÿãò ýëñýí õºðñ ¿ç¿¿ëýëòòýé íÿãòòàé áà ýëñýí
íÿãòòàé ýëñýí õºðñ òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñ
òîîñîðõîã õºðñ
øàâàðëàã õºðñ

òîîöîîíû áàëë
áàãà áàãà áàãà

Ãàçàð õºäëºëèéí
÷èéãòýé óñààð ÷èéãòýé óñààð JL  0
0  J L  0.5 ÷èéãòýé óñààð
JL  0 J 0  J L  0.75 0.75  J L  1
áà õàíàñàí áà õàíàñàí áà õàíàñàí
÷èéãòýé ÷èéãòýé ÷èéãòýé
1 0,9 0,95 0,8 1 0,95 0,95 0,9 0,95 0,85 0,75
7
0,9 0,85 - 1 0,9 0,85 - - 0,8 0,75
0,9 0,8 0,85 0,7 0,95 0,9 0,85 0,8 0,9 0,8 0,7

149
8
0,8 - 0,75 - 0,95 0,8 0,75 - 0,8 0,7 0,65
0,8 0,7 0,75 0,9 0,85 0,75 0,7 0,85 0,7 0,6
9 -
0,7 - 0,6 0,85 0,7 0,65 - 0,65 0,6 -

Òàéëáàð: 1.  eq1 áà  eq2 -ûí çóðààñíû äýýä талын утга зоомол шонд, зураасны доорх утга цутгамал шонд
õàìààðíà.
2.  eq1 áà  eq2 èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã ãàçàð õºäëºëèéí 1, 2, 3 äàâòàìæòàé íóòàãò áàðèõ, áàðèëãà áàéãóóëàìæèä 0,85; 1,0;
1,15-ààð ¿ðæ¿¿ëæ àâíà. /çàì òýýâðèéí áà ãèäðîòåõíèêèéíõýýñ áóñäàä/.
3. Òом хэмхдэст хөрс ба хадан хөрсөнд тулах шонгийн даацыг тооцоолохдоо  eq1 áà  eq2 ãýñýí àæèëëàõ íºõöºëèéí
èëòãýëö¿¿ðèéã àøèãëàíà.
ÁНбÄ 50-01-16
ÁНбÄ 50-01-16

11.5. Олон жилийн öýвдýг õºðсºнд газаð õºдлºлд

òîãòâîðòîé áóóðü ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõ îíöëîã
11.5.1. Газар хөдлөлийн 7, 8, 9 баллын мужид олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг
èõýâ÷ëýí  çàð÷ìààð áàðèëãûí áóóðü áîëãîí àøèãëàäàã.  çàð÷ìûã õýðýãëýõ
áîëîìæã¿é ¿åä ñóóðü íü õàäàí áóþó áóñàä ãýñãýýõýä áàãà ñóóëò ¿¿ñãýäýã ýñâýë
óðüä÷èëàí ãýñãýýñýí áà íÿãòðóóëñàí õºðñºíä òóëæ áàéâàë  çàð÷ìûã õýðýãëýõèéã
çºâøººðíº.
11.5.2. Хөндлөн арматургүй шонгоос бусад газар хөдлөлгүй мужид
хэрэглэдэг бүх төрлийн шонг газар хөдлөлийн мужид хэрэглэж болно. Баганатай
хамт хийгдсэн шонгоос бусад төрлийн шонгийн хөрсөнд суух гүн 4 м-ýýñ áàãàã¿é
áàéõ ¸ñòîé.
11.5.3. Ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöñîí áîñîî à÷ààíä áóóðü ñóóðèéí
äààöûã 4 ä¿ãýýð á¿ëãèéí çààëòààð òîîöîõ áºãººä õàðèí íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ðèéã
äàðààõü áàéäëààð àâíà. ¯¿íä:
- олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд  çàð÷ìààð àøèãëàõ
òîõèîëäîëä 4 ä¿ãýýð á¿ëãèéí çààëòààð;
- олон жилийн ул цэвдэг хөрсийг бууринд  çàð÷ìààð àøèãëàõ
òîõèîëäîëä áàéãàëèéí áóóðèí äýýðõ ñóóðüò  n -ã 1,5-аар, шон суурьт
10 äóãààð á¿ëãèéí çààëòààð àâíà.
11.5.4. Олон жилийн ул цэвдэг хөрсийг  çàð÷ìààð áóóðü áîëãîí àøèãëàõ
тохиолдолд босоо ачаалагдсан дүүжин шонгийн даац Fu , ò¿¿í÷èëýí áàãàíàí
ñóóðèéí äààöûã ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîí 4 ä¿ãýýð á¿ëãèéí çààëòààð
òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé. Ýíä ñóóðüòàé áàðüöàëäàí õºëäºõ õºðñ áà õºðñºí çóóðìàãèéí
øèëæýýñèéí òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë Raf áà áàãàíàí ñóóðèéí óëàí äîîðõ áóþó
шонгийн үзүүр дэх хөлдүү хөрсний тооцооны даралт R -ã 11.2-р хүснэгтээс авах ба
áóóðèéí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð  eq - ýýð ¿ðæ¿¿ëæ àâíà. Óÿí öýâäýã õºðñºíä
суух шонгийн хувьд Raf - г олон жилийн цэвдэг хөрсний дээд хилээс тооцооны гүн
hd õ¿ðòýëõ õÿçãààðò òýãòýé òýíö¿¿ãýýð àâíà. hd -ã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
3
hd  /11.12/

¯¿íèé:
  - ―хөрс-шон‖ системийн хэв гажилтын илтгэлүүр. Үүнийг 11.5.5-ä çààñíààð
òóðøèëòûí ä¿íãýýð òîäîðõîéëíî.
11.5.5. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг  çàð÷ìààð áóóðü áîëãîí àøèãëàõ
òîõèîëäîëä 3 áà 4 ä¿ãýýð á¿ëãèéí çààëòûí äàãóó òîîöîîíû õ¿÷ëýëèéí /äàãóó õ¿÷,
ãóëçàéëãàõ ìîìåíò, õºíäëºí õ¿÷/ õàìòàðñàí ¿éë÷ëýëä ãàçàð õºäëºëèéí à÷ààíû
тооцооны утгаас хамааруулан шонг материалын бат бэхээр тооцно. Уян цэвдэг
хөрсөнд суулгасан шон суурийн хувьд ―Хөрс-Шон‖ системийн хэв гажилтын
èëòãýëö¿¿ð   , ì-1- г шон суурийг хэвтээ статик ачаагаар туршсан дүнгээр дараахь
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
Fh
  1,34 /11.13/
u0 E J
¯¿íèé:
Fh - õýâòýý à÷àà, êÍ/êãõ/. ¯¿íèéã 0,7 Fh,u ¿ðæâýðòýé òýíö¿¿ãýýð àâíà.

150
 ÁНбÄ 50-01-16

Ýíä:
Fh,u - ачаа нэмж өгөөгүй байхад туршиж буй шонгийн шилжилт өсөж эхлэх
¿åèéí õºðñíèé ãàäàðãóóãèéí ò¿âøèí äýõ ÿçãóóðûí õýâòýý à÷àà, êÍ/êãõ/.
u0 - хөрсний гадаргуугийн түвшин дэх шонгийн хөндлөн шилæèëò, ì/ñì/.
Ñòàòèê à÷ààíû ¿éë÷ëýëä òîîöîõ òîõèîëäîëä øèëæèëò òîãòâîðæèõ
нөхцөлд харгалзах ачаа ба хөндлөн шилжилтийн хамаарлын
ãðàôèêààð òîäîðõîéëíî. Õýðýâ ãàçàð õºäëºëèéí à÷ààíä òîîöâîë
тогтворжоогүй шилжилтэд харгалзах ачаа ба хөндлөн шилжилтийн
õàìààðëûí ãðàôèêààð òîäîðõîéëîãäîíî.
E - шонгийн материалын харимхай модуль, кПа /кгх/см2/
J - шонгийн огтлолын инерцийн момент, м4/ñì4/

11.5.6. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг  çàð÷ìààð áóóðü áîëãîí àøèãëàõ

òîõèîëäîëä áàãàíàí ñóóðèéí áóóðèéã ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöñîí
хөндлөн болон төвийн бус шахах ачаанд 4 дүгээр бүлгийн заалтаар суурийн улны
øèëæèëò áîëîí øàõàãäàëòààð øàëãàíà.
11.5.7. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсийг бууринд  çàð÷ìààð àøèãëàõ
òîõèîëäîëä áóóðü, ñóóðèéí òîîöîîã 2, 3, 4 ä¿ãýýð á¿ëãèéí çààëòààð ãàçàð
õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöñîí ãýññýí ñóóðèéí òîîöîîãîîð õèéíý.
Ãýñýëòèéí ÿâöàä ñóóëò íü á¿ðýí äóóñàõ ýëñ, òîì õýìõäýñò õºðñíèé õóâüä
ãýñýëòèéí óëìààñ ¿¿ñýõ ñºðºã ¿ðýëòèéí õ¿÷èéã ãàçàð õºäëºëèéí ¿éë÷ëýëýýð õèéõ
áóóðèéí òîîöîîíä àâ÷ ¿çýõã¿é.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 11.2

Ãàçàð õºäëºëèéí Õºðñíèé àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð

òîîöîîíû áàëë õàòóó öýâäýã óÿí öýâäýã áóòðàìõàé öýâäýã
7 1,0 0,9 0,95
8 1,0 0,8 0,9
9 1,0 0,7 0,8

Òàéëáàð: 1. Ãàçàð õºäëºëèéí 1,2,3 äàâòàìæòàé ìóæèä áàðèõ áàéãóóëàìæèä

 eq èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã 0,85; 1,0; 1,15-ààð ¿ðæ¿¿ëæ àâíà.
2. Õадан буюу шахагддаггүй том хэмхдэст ул хөрсөнд шон суурь тулах
òîõèîëäîëä  eq èëòãýëö¿¿ðèéã 1,0-òýé òýíö¿¿ãýýð àâíà.

12. ӨНДӨР БАРИЛГЫН БУУРЬ , СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ

12.1. Өндºð баðилгûн òалбайн сонголò ба бóóðийн òºсºллºлòийн нийòлýг
øааðдлага
12.1.1.Энэ асуудал нь 51 метр болон түүнээс дээш өндөр барилга болон янз
бүрийн өндөртэй барилгуудын цогцолборын доторх өндөр хэсгийн буурийн
төсөллөлтөнд хамаарна.
12.1.2. Өндөр барилгын буурь, суурь ба газар доорх хэсгийн бүтээцийн
төсөллөлтөнд холбогдох энэ нормын 16 дугаар бүлгийн шаардлагуудыг тооцно.
12.1.3. Өндөр барилгын буурь, суурь ба газар доорх хэсгийн бүтээцийн
төслийг зохиох инженер-геологийн судалгааны талбай нь өндөр барилгын газар
дээрх хэсгийн байгуулалтын талбайгаас хааш хааш нь барилгын өргөний хагастай
(0,5b, энд b-барилгын газар дээрх хэсгийн өргөний хэмжээ) тэнцүү хэмжээгээр
нэмэгдүүлсэн зайг хамаарах шаардлагатай.

151
ÁНбÄ 50-01-16

12.1.4. Өндөр барилгын буурь, суурийн төсөлд зориулсан инженер-геологийн

судалгаа нь геотехникийн магадланд хамаарагдсан байх шаардлагатай.
12.1.5. Инженер-геологийн судалгаагаар геологийн гүний хагарал болон
хугарсан бүтэц, чулуулгийн эвдрэлийн бүс, чулуулгийн өндөр ан цавшилтай бүс,
эртний болон орчин үеийн тектоникийн үйл ажиллагааны шинж тэмдэгүүдийг
илрүүлнэ. Үүний тулд геофизикийн судалгааны аргуудыг ашиглахыг зөвлөнө.
Инженер-геологийн судалгааны үр дүн нь барилгын талбайн орчин үеийн
тектоникийн идэвхижилийн талаар дүгнэлт агуулсан байна.
12.1.6. Өндөр барилгыг орчин үеийн тектоникийн идэвхитэй талбай болон
геологийн аюултай процесс, илрэл бүхий (хөрсний гулсалт, үерийн урсалт, карстын
илрэл бүхий зэрэг) талбай болон уул уурхайн ашиглалттай талбайд байрлуулахыг
хориглоно. Хэрэв өндөр барилгыг аюултай геологийн процесс илэрч болзошгүй
талбайд байрлуулах бол дурьдсан аюултай процесс, илрэлийг арилгах, барилгын
аюулгүйн зэргийг хангахад чиглэгдсэн шаардагатай арга хэмжээнүүдийг төсөллөнө.
12.1.7. Инженер-геологийн судалгааг хийхдээ иж бүрэн судалгааны үндсэн
дээр лабораторын нөхцөлд компрессийн болон стабилиметрийн туршилт ба
хээрийн судалгаагаар штампын болон прессиометрийн туршилтаар хөрсний хэв
гажилтын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлохоос гадна реологийн болон шүүрлийн
анизотропын шинж чанаруудыг тогтооно.
12.1.8. 100 метрээс дээш өндөр барилгад ул хөрсний хэв гажилтын модулийн
тооцооны утгыг тогтоохдоо найдваршилын коэффициентийг γg=1,1 гэж; 200
метрээс өндөр барилгуудад γg-г нэмэгдүүлж болно.
12.1.9.Өндөр барилгын ангилалд хамаарах барилгын буурийн тооцоог
хязгаарын нэг ба хоѐрдугаар бүлгийн тооцоогоор гүйцэтгэх ба найдваршилын
коэффициентийг барилгын хариуцлагын зэрэгтэй уяалдуулан тогтооно.
12.1.10. Буурь дээрх ачаалын хэмжээг тогтоох, буурь ба суурь, газар доорх
хэсгийн бүтээцийг тооцохдоо ―Буурь-суурь-барилга‖ гэсэн нэгдмэл системээр авч
үзнэ.
12.1.11. Өндөр барилгын буурийн хэв гажилтын тооцоог хийхдээ хөрсний хэв
гажилтын ба бат бөхийн үзүүлэлтүүд ачаалалын удаан үйлчлэлээс хамаарах
байдлыг тооцно.
Буурийн суултын тооцоог тогтмол ба удаан хугацааны ачааны хослолоор
тооцно.
Суурийн хазайлтыг тогтмол ачаа, удаан хугацааны ачаа болон түр зуурын
(салхины) ачааны хослолд тооцно. Ингэхдээ хазайлтын хэмжээг хоѐр хэсгээр
тогтооно. Тухайлбал: тогтмол ачаа ба удаан үйлчлэх ачааллаас үүсэх хазайлт- iе;
түр зуурын ачаалалаас үүсэх хазайлт- isгэж.Тогтмол ба удаан хугацааны ачаанаас
үүсэх iехазайлтыгтодорхойлоход хөрсний хэв гажилтын модулийн тооцооны–Е
утгыг ашиглана. Харин түр ачаанаас үүсэх is хазайлтын утгыг тодорхойлоход
харимхайн модулийн тооцооны Еe утгыг ашиглана. Хөрсний харимхайн модулийг
геофизикийн судалгааны тусламжтайгаар тодорхойлж болох ба тийм судалгаа
байхгүй бол хадан хөрсөнд Ee=5E, хадархаг бус ул хөрсөнд Ee=8E гэж авахыг
зөвшөөрнө.
12.1.12. Буурь, суурь ба барилгын бүтээцийн хамтын хэв гажилтын хязгаарын
утгуудыг технологийн, бүтээцлэлийншаардлагын дагуу тогтооно.
12.1.13. Янз бүрийн давхартай барилгуудаас бүрдэх цогцолбор барилгын
өндөр хэсгийн буурь, суурийг төсөллөхдөө тэдгээрийн барих дарааллыг харгалзан
харилцан нөлөөллийн тооцоог гүйцэтгэнэ.

152
 ÁНбÄ 50-01-16

12.1.14. Янз бүрийн давхартай барилгуудаас бүрдэх цогцолбор барилгуудын

өндөр хэсгийн буурь, суурийг төсөллөхдөө түүний барилгын ажлыг бусад нам
хэсгүүдээс түрүүлж явуулах нь тэдгээрийн жигд бус суултын хэмжээг бууруулах
боломжийг олгоно.
12.1.15. 100 метрээс илүү өндөр барилгуудыг газар хөдлөлтийн эрчим 5
болон түүнээс илүү балл бүхий бүс нутгуудад газар хөдлөлийн үйлчлэлд тооцох
шаардлагатай.

12.2 Инженеð-геологийн ба геоòеõникийн сóдалгаанû ажлûн онöлог

12.2.1.Өндөр барилгын буурийн төслийн инженер-геологийн судалгааны
хүрээнд дараах үндсэн ажлууд хийгдэнэ:
1) Барилгын талбайн хүрээнд болон ойр орчимын барилга, байгууламжийн
тогтвортой байдалд нөлөөлөх хүчин зүйл байгаа эсэх болон хуучин голын
сайр болон газар доорх байгууламж байсан эсэх зэргийг тодруулна.
2) Барилгын талбайн хөрсний үе давхаргын бүтэц, жигд байдал болон ул
хөрсний үе тус бүрийн геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлно.
3) Газар доорхи усны орших хэлбэр, хэмжээ, урсац, далд илрэлийн нөхцөл
байдал, улирлын чанартай өөрчлөлтийн хэмжээ ба барилгын материалд
нөлөөлж ялзрал, өгөршил үзүүлэх нөхцөл зэргийг тодорхойлно.
4) Газар хөдлөлийн идэвхитэй бүс нутагт газар чичирхийллийг барилгад
тохиромжтой, тохиромжгүй, аюултай гэж ангилах ба талбайн хөрсний
төрөл ба барилгын талбайн ангилалыг тодруулж, тухайн талбайд бүтэц нь
задарч шингэрэн урсах (Liquifaction) үзэгдэл явагдах хөрс байгаа эсэхийг
тодорхойлно.

12.2.2 Инженер-геологийн шинжилгээний тайлан дараах үндсэн агуулгатай

байна. Үүнд:
1) барилгын талбайн геологийн үндсэн нөхцөл, хурдас чулуулгийн тогтоцын
онцлог шинж чанар ба тэдгээрт хийх дүгнэлт;
2) буурь суурийн зураг төсөлөөр шийдвэрлэх асуудлын талаарх саналын
төсөл;
3) байгалын байдлаар нь буурь болгон ашиглах болон гүн (шонт) суурийн
даах чадвар ба хэв гажилтын тооцоо хийхэд шаардлагатай тооцооны
өгөгдлүүд;
4) талбайн гидрогеологийн нөхцөл, газар доорхи усны нуугдацын нөхцөл
байдал болон өөрчлөлтийн хэмжээ, суурь суулгах гүн нь газар доорхи
усны түвшингээс гүн байх тохиолдолд усыг доошлуулах арга хэмжээ нь
хөрш зэргэлдээх барилга,газар доорхи инженерийн байгууламжид
нөлөөлөх эсэхэд холбогдох техникийн параметрүүдийг хангаж өгнө;
5) суурийн нүхийг ухахад шаардлагатай хажуу эргийн тогтвортой байдлын
тооцооны үзүүлэлтүүд болон шаардлагатай тохиолдолд хамгаалах арга
хэмжээ авах талаар зөвлөмж, санал дэвшүүлнэ.

12.2.3 Гүн суурийн геологийн судалгааны цэгийн байрлалыг барилгын

хэлбэр, ачааллын тархалт болон ул хөрсний үеийн давхаргын өөрчлөлтийн
байдлыг харгалзан барилгын дагуу болон хөндлөн чиглэлд хөрсний үеийн жигд
байдлыг тогтоох шаардлагад нийцүүлэн тогтооно.
12.2.4 Хайгуул, шинжилгээний цэгүүдийн хоорондын зай 15-35 метр байна.
Газрын давхаргуудын үелэлийн өөрчлөлт маш төвөгтэй үед зайг ойртуулна.

153
ÁНбÄ 50-01-16

12.2.5 Дангаараа баригдах өндөр барилгын шинжилгээний цэг 5-аас багагүй

байна. Үүний дотор хяналтын цэг 2–оос доошгүй байна.
12.2.6 Хайгуулын цэгийг барилгын эргэн тойронд мөн булан болон төв хэсэгт
төлөвлөнө. Давхрын тоо ба ачааллын өөрчлөлт харьцангуй их үед цэгийн тоог
зохих хэмжээгээр нэмнэ.
12.2.7 Хайрцаг болон сал хавтан хэлбэрийн суурийн доор даах чадвар
ихтэй,их голчтой шон суурь ашиглах мөн хөрс харьцангуй төвөгтэй үед шон тус бүд
нэг судалгааны цэг төлөвлөнө.
12.2.8 Хяналтын судалгааны цэгийн гүн нь буурийн шахагдах давхаргын
гүнээс их байх ѐстой ба дараах аргаар тооцно:
dc=d+acb(12.2-1)
Энд: dc- хяналтын цэгийн гүн;
d-суурь суулгах гүн;
b-суурийн улны өргөн;
ac-хөрсний төрлөөс хамаарах илтгэлцүүр.
12.2.9 Энгийн судалгааны цэгийн гүнийг ачаалал хүлээн авах үеийн
өөрчлөлтийг зарчим болгон хязгаарлан дараах аргаар тооцно:
dg=d+agb(12.2-2)
Энд: dg-энгийн судалгааны цэгийн гүн
ag-хөрсний төрөлөөс хамаарах илтгэлцүүр, буурийн ачаалал хүлээн авах
үеийн хөрсөнд үндэслэн хүснэгт 12.1 –ын утгаар авна.
Хүснэгт 12.1
Засварын (туршилтын) ag ба acилтгэлцүүрүүдийн утга
Хөрсний төрлөөс Хайрга Элсэнцэр, Зөөлөн шавар
хамаарах шавранцар хөрс
коэффициент хөрс

ac 0.6-1.0 1.0-1.5 1.5-2.0

ag 0.3-0.5 0.5-0.8 0.8-1.0
Жич: 1.Илтгэлцүүрүүдийн утгыг олохдоо хөрсний нягт, газар доорх усны
түвшин зэргийг харгалзан, хөрс нягтралтай газар доорх усны илрэц харьцангуй
гүн тохиолдолд бага утгаар нь, эсрэг тохиолдолд их утгаар нь авна.
2. Зөөлөн шаавар хөрстэй талбайд илтгэлцүүрийн утгыг авахдаа суурийн
өргөнийг харгалзах ба b>60м байх тохиолдолд бага утгаар, b≤20м үед их
утгаар, тэдгээрийн хоорондохыг завсрын хамаарлын аргаар тогтооно.
12.2.10Газар хөдлөлийн идэвхитэй бүс нутгийн судалгааны цэгийн гүн нь
―Барилгын инженер хайгуулын судалгаа. Газар хөдлөлийн бичил мужлал. Ажил
гүйцэтгэхэд тавигдах техникийн шаардлага‖ /БД 11-109-12/ болон ―Барилгын ажлын
инженер хайгуулын судалгаа. Геофизикийн ажил гүйцэтгэхэд тавигдах техникийн
шаардлага‖ /БД 11-110-12/-ийн шаардлагыг хангасан байна.
12.2.11 Бүлэг шонгуудын нөлөөлөлийг харгалзан үзэхгүй бол, үзүүр нь
тулгуур хэлбэрийн их голчтой шонгийн хяналтын судалгааны цэгийн гүн шонгийн
үзүүрээс доош 3-5 м хүрэх ѐстой. Шонгийн үзүүр /улны үзүүр багтана/ -ийн голч 1,5
м-ээс их үед, хяналтын судалгааны цэгийн гүн шонгийн үзүүрийн диаметрээс 5
дахин их буюу тэнцүү байна. Хэрвээ зөөлөн хөрстэй үе тааралдвал гүнийг нэмж,
зөөлөн үеийг нэвтлэх ѐстой. Энгийн хяналтын судалгааны цэг нь шонгийн үзүүрээс
доош 1-2 метрт байна.
12.2.12 Үрэлтэнд ажиллах дүүжин хэлбэрийн шон суурьт буурийн хэв
гажилтыг тооцох шаардлагатай үед, бүлэг шонгуудыг ―нөхцөлт суурь‖ болгон

154
 ÁНбÄ 50-01-16

төсөөлж, шонгийн үзүүрээс эхлэн шахагдах үеийн гүнийг тооцон гаргаж, хяналттай
өрөмдлөгийн нүхний гүнийг шийднэ. Томъѐо 12.2.1 –ийг ашиглаж, хяналтын
өрөмдлөгийн цооногийн гүнийг тооцох үед, суурь суулгах гүн d нь шонгийн үзүүр
суух гүний утгын дагуу байна. Гүнийг тооцох хүрээн дотор хатуу чулуулаг үе эсвэл
нягтаршсан бутархай хайрган хөрс тааралдвал, цооногийн нүхний гүнийг хасаж
болно.
12.2.13 Хөрсний дээж авах болон талбайн туршилт судалгааны цэгийн тоо нь
дараах заалтад тохирсон байна.
-Хөрсний дээж авах болон талбайн туршилт судалгааны цэгийн тоо нь
өрөмдлөг малталтын нийт тооны 1/2 – 2/3-той тэнцүү байна. Нэг блок барилгад дор
хаяж 2 ширхэг хөрсний дээж авах болон газар дээрх туршилтын цэг байна.
-Буурийн ачаа даах үе ба гол ачаалалд орох хөрсний үеүүдээс авах дээжийн
тоо хөрсний үе тус бүрд 6-аас багагүй байна. Эсвэл газар дээрх туршилтын тоо 6
удаагаас багагүй байна.
12.3.Лабоðаòоðûн ба òалбай дýýðõ òóðøилò, øинжилгýý
12.3.1 Лабораторын шахалтын туршилтын хамгийн их даралтын утга нь ул
хөрсний хувийн жингийн даралт ба урьдчилан тооцсон нэмэлт даралтын
нийлбэрээс их байх шаардлагатай. Хөрсний шахагдлын илтгэлцүүр ба шахалтын
модуль нь хөрсний хувийн жингийн даралтаас эхлэн хувийн жин ба нэмэлт
даралтын нийлбэр хүртэл хэмээнд тодорхойлогдоно. Суурийн ухаасыг гүн ухаж ул
хөрсний ачааллыг суллах болон барилга барих явцад ачааллыг дахин нэмэгдүүлэх
нь буурийн хэв гажилтанд нөлөөлөхийг бодолцон харимхай хэв гажилтын шатанд
ачааллыг буулгаад дахин шахах туршилтыг явуулна.
12.3.2 Шилжисхийлтийн хүчний туршилтад шулуун огтлох туршилтаас гадна
3 хэмжээст шахалтын туршилт явуулна. Буурь хөрс нь усанд ханасан зөөлөн
шавар хөрс эсвэл ачааллын хурд харьцангуй өндөр үед 3 хэмжээст бүрэн биш
шүүрлийн туршилтын аргыгхэрэглэнэ. Дээрх хурд харьцангуй бага үед 3 хэмжээст
шүүрэлтгүй нягтралын аргыг хэрэглэнэ.
12.3.3 I ангилалын болон онцгой шаардлага бүхий барилга байгууламжийн
буурийн даах чадвар болон хэв гажилтын тооцооны илтгэлцүүрийг тодорхойлохдоо
талбай дээр ―хавтан‖-гийн ачааллын туршилт хийнэ. Барилгын аюулгүй байдлын
зэргийг ―Барилгын бүтээц ба буурийн найдваршил.Ерөнхий шаардлага‖ (БНбД
20.01.11)–ын дагуу ангилна.
12.3.4 Усанд ханасан зөөлөн шавар хөрстэй буурийн шилжисхийлтийн бат
бэхийг тодорхойлохдоо шулуун шилжисхийлтийн /огтлох, зүсэх/ туршилт хийнэ.
12.3.5 Шаварлаг ул хөрс, тоосорхог элсэн ул хөрс, элсэн хөрсний жигд
байдал, даах чадвар болон хэв гажилтын онцлог зэргийг тогтоохдоо статик бат
бөхийн ба хөндлөнгийн даралтын туршилт хийнэ.
12.3.6 Тоосорхог хөрс болон элсэн хөрсний нягтарлын хэмжээ ба газар
хөдлөлтийн хүчний дахин давтан сунгаж шахах үйлчлэлийн улмаас хөрс шингэрч
тогтворгүй болох (Liquifaction) шинж чанарыг тодорхойлохдоо стандарт шигдэлтийн
(Standart and Cone penetration test-SPT,CPT) туршилт хийнэ.
12.3.7 Хайрган ул хөрсний даах чадварыг тодорхойлохдоо хүнд болон хэт
хүнд хүчний үйлчлэлээр динамик нэвтрэлтийн туршилт хийнэ.
12.3.8 Газар хөдлөлийн эсрэг тооцоотой зураг төсөлд шаардлагатай
үзүүлэлтүүдийг тогтоохдоо сейсмик долгионы тархалтын туршилтыг заавал
хийнэ.
12.3.9 Барилгын талбайн газар доорхи усны түвшин, хөрсний усны илэрсэн
ба тогтсон түвшингийн бодит хэмжилтийн дүн, далд ус ба даралтат усны байрлал,

155
ÁНбÄ 50-01-16

улирлын шинжтэй өөрчлөлтийн хэмжээ болон газар доорхи усны барилгын

материалыг муутгах ялзруулах шинж чанарыг тодорхойлно.
12.3.10 Газар доорхи усны түвшинг зохиомлоор доошлуулах шаардлагатай
барилгын хувьд инженер-геологийн судалгааны тайландаа тухайн газрын
гидрогеологийн судалгааны баримт материал болон газар доорх усны түвшинг
доошлуулах ажлын зураг төсөлд шаардлагатай үзүүлэлтүүдийг БНбД 11-07-04-ийн
дагуу оруулж, усны түвшинг доошлуулах аргын талаар санал дэвшүүлнэ. Түүнчлэн
усыг доошлуулах нь зэргэлдээх барилга байгууламж болон газар доорхи
байгууламжид нөлөөлөх эсэхийг урьдчилан судалсан байна.

12.4. Өндºð баðилгûн бóóðийн дааöûн òооöоо

12.4.1 Хайрцаг болон сал хавтан суурийн буурийн даацын болон хэв
гажилтын тооцоо хийх ѐстой ба шаардлагатай тохиолдолд буурийн тогтвортой
байдлыг шалгаж тооцно.
12.4.2 Өндөр барилгын суурь суулгах гүнийг тогтоохдоо барилгын өндөр, их
биеийн хэлбэр, газар хөдлөлийн зэрэг, буурь хөрсний шинж чанар зэргийг
харгалзан үздэг. Түүнчлэн хазайлт эсэргүүцэл ба гулсалт эсэргүүцэх шаардлагыг
хангасан байх ѐстой. Чичирхийллийн эсрэг төлөвлөлттэй бүс нутгийн байгалын
хөрс бүхий буурин дээрх хайрцаг болон сал хэлбэрийн суурийг суулгах гүн
барилгын өндрийн 1/15-аас багагүй байна. Шон ба хайрцаг суурийн ул хавтан эсвэл
сал суурийн залгаас хийцлэл энэхүү нормын 5.4,5-р зүйлтэй нийцэх тохиолдолд,
шон хайрцаг эсвэл шон сал хавтан суурийн суулгалтын гүн /шонгийн уртыг
тооцохгүй/ барилгын өндрийн 1/18-аас багагүй байна.
12.4.3 Барилгын ачаа болон суурийн жингээс харьцангуй хөшүүн суурийн
уланд үүсгэх дундаж даралтыг 12.4-1-р томъѐогоор тодорхойлно.
F G
p /12.4-1/
A
Энд: p- суурийн уланд үүсэх дундаж даралт, кПа;
F - суурь дээр үйлчлэх босоо чиглэлийн ачааны норматив утга,кН;
G-суурийн өөрийн жин, кН;
А- суурийн талбайн хэмжээ,м 2 ;
Буурьт ирэх даралтын хамгийн их ба хамгийн бага хэмжээг 12.4-2 ба 12.4-3-
р томъѐогоор тодорхойлно:
F G M
p max   /12.4-2/
A W
F G M
p min   /12.4-3/
A W
Энд: М-суурьт үйлчлэх нийлбэр моментийн хэмжээ, кН.м;
W-суурийн улны эсэргүүцлийн момент, м3;
pmax-суурийн улны захад үүсэх хамгийн их даралтын хэмжээ, кПа;
pmin- суурийн улны захад үүсэх хамгийн бага даралтын хэмжээ, кПа.
12.4.4 Суурийн улны дундаж даралт, суурийн улны хамгийн их болон
хамгийн бага даралтууд нь дараах нөхцөлүүдийг хагасан байх шаардлгатай:
1) суурийн улны дундаж даралт нь ул хөрсний тооцооны эсэргүүцлээс
бага буюу тэнцүү байх,
P ≤R /12.4-4/
2) суурийн уланд үүсэх хамгийн их даралт нь ул хөрсний тооцооны
эсэргүүцлийг 20 хувиар нэмэгдүүлсэн хэмжээнээс бага байх,

156
 ÁНбÄ 50-01-16

pmax ≤1,2 R /12.4-5/

Ул хөрсний геотехникийн нэр ба төрөл
Чулуу, сайн нягтруулсан буталсан дайрган хөрс, нягтруулсан том, дунд 1.5
зэргийн ширхэгтэй элс, Rk≥300кПa–ын холбоослог хөрс ба тоосорхог
хөрс
Дунд болон бага нягттай буталсан дайрган хөрс, дунд болон бага 1.3
нягтруулсан том ба дунд зэргийн ширхэгтэй элс, сайн болон дунд
зэргийн нягтруулсан нарийн болон тоосорхог элс, 150кПa≤Rk≤300кПa –
ийн холбоослог болон тоосорхог хөрс
Бага нягттай нарийн, тоосорхог элс, 100кПa≤Rk≤150кПa-ын холбоослог 1.1
болон тоосорхог хөрс, шинэхэн хуримтлагдсан шаварлаг болон
тоосорхог ул хөрс
Лаг шавар, шавранцар хөрс, сийрэг элс, асгаас хөрс 1.0
3) суурийн уланд үүсэх хамгийн бага даралт нь 0-ээс их байх
P ≥0 /12.4-6/
12.4.5 Газар хөдлөлийн эсрэг төлөвлөлттэй барилгын хувьд, хайрцаг болон
сал хавтан суурийн улны даралт нь томъѐо (12.4-7), (12.4-8)-ын шаардлагад
нийцэж байхаас гадна, дараах томъѐоны дагуу буурь ул хөрсний чичирхийлэл
эсэргүүцэх даах чадварыг тооцдог.
/12.4-7/
, 1.2 /12.4-8/
= /12.4-9/
Энд: — суурийн улны газар хөдлөлийн нөлөөллийн нийлмэл дундаж
даралтын тооцооны утга;
, —суурийн улны газар хөдлөлийн нөлөөллийн хязгаарын хамгийн их
нийлмэлт даралтын тооцооны утга;
—ул хөрсний чичирхийлэл эсэргүүцэх даах чадварын тооцооны утга;
-ул хөрсний чичирхийлэл эсэргүүцэх даах чадварын илтгэлцүүр,
12.2-р хүснэгтийн дагуу тогтооно.

Хүснэгт 12.2
Ул хөрсний чичирхийлэл эсэргүүцэх чадварын илтгэлцүүр-

Жич: Rk -буурь хөрсний даах чадварын стандарт утга;

Ñуурийн улан доорх газар хөдлөлийн нөлөөллийн хязгаарын хамгийн бага
нийлмэл даралт 0 болох тохиолдолд, 0 даралтын хамрах талбай суурийн улны
талбайн 25 хувиас хэтэрч болохгүй.
12.4.6.Ул хөрсний шахалтын модулиар өндөр барилгын сал хавтан болон
хайрцаг хэлбэрийн суурийн хамгийн эцсийн суултыг S тооцох үед, дараах томъѐог
ашиглаж болно:
p p
S  i 1 (  q   s 0 )( zi i  zi 1 i 1 )
n
/12.4-9/
Esi Esi
Энд: S – бүрэн суултын хэмжээ;
n- суултыг тооцох гүний хүрээ zn доторх нийт хуваасан хөрсний үеийн тоо
  ’- ул хөрс буцаж тэлэх нөлөөллийгбодолцсон суултын туршилтын илтгэлцүүр,
туршилтын материалгүй үед Ψ’=1 гэж авч болно.

157
ÁНбÄ 50-01-16

Ψs- суулт тооцох туршилтын илтгэлцүүр, үүнийг тухайн газар нутгийн туршлагыг
үндэслэн тогтооно. Туршилт бага тохиолдолд доорх 12.3-р хүснэгтээр тогтоож
болно.
Хүснэгт-12.3
Ñуултын тооцоонд ашиглах туршилтынилтгэлцүүр- ψs
Ул хөрсний төрөл Es
2,5 4,0 7,0 15,0 20,0
Шаварлаг P0≥Rf0 1.4 1.3 1.0 0.4 0.2
хөрс P0≤0,75Rf0 1.1 1.0 0.7 0.4 0.2
Элсэн хөрс 1.1 1.0 0.7 0.4 0.2
*
Rf0 - хөрсний даацын хэмжээ;
рq- суурийн улны түвшинд орших ул хөрсний өөрийн жингийн норматив
даралтын утга;
Ро- ачааллын удаан хугацааны нөлөөллийн доорх суурийн улны нэмэлт
даралтын утга;
E’si , Esi- суурийн улан доорх i дүгээр үеийн ул хөрсний буцаж тэлсний дараа,
дахин шахагдах туршилтын хэв гажилтын модуль ба шахагдалын үеийн хэв
гажилтын модулийнтуршилтын үр дүнгээс авсанутга;
zi , zi-1 – суурийн улнаас i дүгээр үе болон i-1 дүгээр үеийн хөрсний ул
хүртэлх зай;
 i ,  i 1 - суурийн улны тооцооны цэгээс i дүгээр үе болон i-1 дүгээр үеийн
хөрсний ул хүртэлх хүрээн доторх дундаж нэмэлт даралтын коэффициент [ζ=α·P;
α=f(z/b;l/b)], хавсралт 2, хүснэгт-4 -ийг ашиглана.
Хүснэгтэнд байгаа (E'si)-г компрессийн модулийг төлөөлүүлэн суултын тооцоонд
ашиглана.
Тайлбар: Òуршилт бага тохиолдолд энэ нормын 2 дугаар хавсралтанд заасан
аргачилалыг баримтлан дараах томúѐогоор тодорхойлно:
n n n
E si   Ai /  ( Ai / E si ) Esi   Ai /  ( Ai / Ei ) /2.4-10/
i 1 i 1 i 1

Үүнд: Ai- буурийн хөрсний зузааны дагуу дахь i-дүгээр үеийн хөрсний давхаргын
нэмэлт хүчдэлийн коэфициентийн (α) интеграл утга, үүнийг I үеийн нэмэлт
хүчдэлийн эпюрийн талбайгаар тогтооно. Өөрөөр хэлбэл тухайн үед харгалзах
дундаж хүчдэлийн утгыг давхаргын зузаанаар үржүүлж авна.
Хавсралт-12.4
Дундаж нэмэлт хүчдэлийн илтгэлцүүр- α
l/b
z/b 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 3.0 4.0 7.0 6.0 10.0
0.0 0.270 0. 270 0.270 0.270 0.270 0.270 0.270 0.270 0.270 0.270 0.270
0.2 0.249 0.240 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249
0.4 0.240 0.242 0.243 0.243 0. 244 0.244 0.244 0.244 0.244 0.244 0.244
0.6 0.223 0.228 0.230 0.232 0.232 0.233 0.234 0.234 0.234 0.234 0.234
0.8 0.200 0. 207 0.212 0.217 0. 216 0.218 0.220 0.220 0.220 0.220 0.220
1.0 0.177 0.187 0.191 0.197 0. 198 0.200 0.203 0.204 0.204 0.204 0.207
1.2 0.172 0. 163 0.171 0.176 0.179 0.182 0.187 0.188 0.189 0.189 0.189
1.4 0.131 0. 142 0.171 0.177 0.161 0.164 0.171 0.173 0.174 0.174 0.174
1.6 0.112 0.124 0.133 0.140 0. 147 0.148 0.177 0.179 0.160 0.160 0.160
1.8 0.097 0.108 0.117 0.124 0. 129 0.133 0.143 0.146 0.147 0.148 0.148

158
 ÁНбÄ 50-01-16

2.0 0.084 0. 097 0.103 0.110 0. 116 0.120 0.131 0.137 0.136 0.137 0.137
2.2 0.073 0.083 0.092 0.098 0.104 0.108 0.121 0127 0.126 0.127 0.128
2.4 0.064 0.073 0.081 0.088 0.093 0.098 0.111 0.116 0.118 0.118 0.119
2.6 0.077 0.077 0.072 0.079 0.084 0.089 0.102 0.107 0.110 0.111 0.112
2.8 0.070 0.078 0.067 0.071 0.076 0.080 0.094 0.100 0.102 0.104 0.107
3.0 0.047 0. 072 0.078 0.064 0.069 0.073 0.087 0.093 0.096 0.097 0.099

12.4.7 Талбайн туршилтаар тогтоосон хөрсний хэв гажилтын модулийн

дагуу буурь, суурийн хамгийн эцсийн суултын хэмжээг тооцно.
Хөрсний хэв гажилтын модуль Eo –ыг ашиглан өндөр барилгын сал хавтан
болон хайрцаг хэлбэрийн суурийн хамгийн эцсийн суултын-S хэмжээг тооцох үед,
дараах томъѐог ашиглана.
n k  k i 1
S  p k b  i 0 i
E01 /12.4-11/
Энд: pk- удаан хугацааны нөлөөндоорх суурийн улны дундаж даралтын стандарт
утга:
b- суурийн улны өргөн;
ki, ki-1 – суурийн улны урт өргөний харьцаа L/b болон суурийн улны талбайн i
үе ба i-1 дүгээр үеийн хөрсний улны гүнд zi , zi-1 –дхолбогдох хэмжээсгүй
илтгэлцүүр (2-р хавсралт, Хүснэгт-4).
Eoi- суурийн улан доорх i үеийн хөрсний хэв гажилтын модуль, ачааллын
туршилт болон газар нутгийн судалгаа туршилтаар тогтооно.
η – засварлах илтгэлцүүр.

Хүснэгт -12.6
Засварлах илтгэлцүүр- η
m = 2z n /b 0 <m≤0. 5 0.5 <m≤ 1 1 <m ≤ 2 2 <m ≤ 3 3 < m ≤ 5 5 <m <
η 1.00 0. 95 0.90 0. 80 0. 75 0. 70

12.4.8 (12.4-11) томъѐогоор бүрэн суултын хэмжээг тооцох үед, суултын

тооцооны гүн zn нь суурийн улны өргөн b ба хөрсний төрлөөс хамаарч ялгаатай
байна. Ул хөрсний төрөл адилхан эсвэл ойролцоо нөхцөлд zn ба b ойролцоо
шулуун шугаман хамааралтай. zn -ийн ойролцоо тооцох томъѐо нь:
zn=β(zm+ξb) /12.4-12/
энд: zm- суурийн улны урт өргөний L/b харьцаатай холбогдох туршилтын утга,м
(хүснэгт -12.7)
ξ- хорогдох коэфициент, l/b хүснэгт 12.7-ийн дагуу тогтооно.
Хүснэгт -12.7
zm утга ба хорогдох илтгэлцүүрξ
L/b ≤1 2 3 4 ≥5
zm 11.6 12.4 12.5 12.7 13.2
ξ 0.42 0.49 0.53 0.6 1.00
β – тохируулагч илтгэлцүүр, ул хөрсний төрлийг үндэслэн 12.8 дугаар хүснэгтийн
дагуу тогтооно.
Газар хөдлөлтийн эсрэг төлөвлөлтгүй өндөр барилгын тухайд сал хавтан
суурийн хөндлөн чиглэлийн хазайлтын тооцооны утга нь дараах шаардлагад
тохирч байвал илүү зохимжтой:

159
ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт -12.8
Тохируулагч илтгэлцүүр-β
Хөрсний Буталсан Том элс, Тоосорхог Элсэнцэр, Шавар
төрөл хайрга хайрган хөрс элсэнцэр шавранцар
β 0,30 0,50 0,60 0,75 1,00

12.4.9 Хайрцаг болон сал хавтан хэлбэрийн суурийн их биеийн хазайлтын

утгыг ачааллын зөрөх мөрийн хэмжээ, буурийн жигд бус байдал, зэргэлдээх
барилга, байгууламжийн ачааллын нөлөөлөл ба барилгын талбай дээрх туршилтын
үр дүн зэргийг үндэслэн тогтооно.
12.4.10 Хайрцаг болон сал хавтан хэлбэрийн суурийн зөвшөөрөгдөх суултын
хэмжээ ба их биеийн зөвшөөрөгдөх хазайлтын утгыг барилгын ашиглалтын
шаардлага болон түүний зэргэлдээ барилгуудад нөлөөлөх эсэхийг тухайн орчины
судалгаа, туршилтанд үндэслэн тогтооно. Гэхдээ хөндлөн чиглэлд их биеийн
хазайлтын утга αr,чичэрхийлэлийн эсрэг тооцоогүй тохиолдолд дараах шаардлагад
тохирсон байх ѐстой.
B

100 H g
/12.4-13/
энд: В- сал хавтан болон хайрцаг хэлбэрийн суурийн өргөн,
Hg- барилгын гадна хаявчийн түвшингээс дээд оройн саравч хүртэлх өндөр,
м.
12.4.11 Хад чулуун бус буурин дээрхи 1-р зэрэглэлийн өндөр барилгыг
төлөвлөхдөө суултын шинжилгээ хийх ба чухал болон харьцангуй төвөгтэй өндөр
барилгад суурийн ухаасын харимхай байдал, буурийн эсрэг хүч, суурийн дотоод
хүч ба буурийн хэв гажилтын зэргийн бодит хэмжилтийг явуулах шаардлагатай.

12.5 СУУРИЙН БҮТЭЭЦИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ БОЛОН ХИЙЦЛЭЛИЙН ШААРДЛАГА

12.5.1 Нийòлýг заалò
12.5.1.1 Хайрцаг болон сал хавтан хэлбэрийн суурийн талбайн хэмжээг
буурь хөрсний даах чадвар, газар дээрхи хэсгийн бүтээцийн байршил болон
ачааллын тархалт зэрэг хүчин зүйлийг үндэслэн тогтооно. Буурь хөрсний даах
чадварын шаардлагыг хангахын тулд ул хавтангийн талбайг нэмэгдүүлэх
тохиолдолд, нэмэгдүүлэх хэсгийг барилгын өргөний чиглэлд төлөвлөнө.
12.5.1.2 Дан блок барилгын хувьд, тэгш жигд буурийн нөхцөлд хайрцаг болон
сал хавтан хэлбэрийн суурийн улны хавтгайн төв нь барилгын газар дээрхи
бүтээцийн босоо чиглэлд ачааллын хүндийн төвтэй давхцаж байх ѐстой. Хэрвээ
давхцаагүй тохиолдолд байнгын ачаалал ба барилгын хөдөлгөөнт ачаалалын урт
хугацааны нөлөөлөл дор ачааллын зөрөх мөр- е дараах хязгаарт байх
шаардлагатай.
W
e  0.1 /12.5-1/
A
Энд: W- ачааллын зөрөх мөрийн чиглэл дэхь суурийн улны хажуу талын
эсэргүүцлийн момент;A- суурийн улны талбай.
12.5.1.3 Өндөр барилгын газар доорхи хэсэгт хайрцаг болон сал хавтан
хэлбэрийн суурийн газар доорхи хэсгийн 4 талын завсарыг буцааж булахдаа үе тус
бүрд нь нягтруулалт хийнэ. Суурьт /шигдэж/ сууж орсон бүтээцийн дээд хэсгийг
дараах зарчмаар шийднэ.

160
 ÁНбÄ 50-01-16

12.5.1.3.1 Ганц давхар газар доорхи хэсэг нь хайрцаг суурь болж, дээд хэсгийн
бүтээц нь каркас, хавтгаалжин хана эсвэл диафрагмтай каркас болох
тохиолдолд, дээд хэсгийн бүтээцийн доош суулгах хэсгийг хайрцаг суурийн
хучилт дээр авч болно (зураг 12.5.1а)
12.5.1.3.2 Хайрцаг суурь бүхий олон давхар газар доорхи хэсэг болон сал
хавтан суурьтай олон давхар газар доорхи хэсгийг ашиглахдаа, дээд хэсгийн
бүтээц нь каркас, нил хавтгаалжин хана болон каркас- хавтгаалжин байж
болно. Энэ тохиолдолд газар доорхи хэсгийн давхаруудын шилжисхийлтийн
бат бөх дээд хэсгийн бүтээцийн давхарын шилжисхийлтийн бат бөхээс 1,5
дахин их буюу тэнцүү байх шаардлагатай. Энэ тохиолдолд газар доорхи хасах
1 давхрын бүтээцийн орой хэсэгт газар дээрхи хэсгийн бүтээцийн шигтгэж өгнө
/зураг 12.5.1.3в, с/
Дээд хэсгийн бүтээц нь каркас болон диафрагмтай каркас бол, түүний
газар доорхи хэсгийн үргэлжлэх урт буюу 2 захын хана хоорондын зай нь
хүснэгт 12.5.1.3-д заасан шаардлагад тохирч байх ѐстой.
Хүснэгт 12.5.1
Газар доорхи хэсгийн 2 захын хана хоорондын зай
Газар хөдлөлт үлтооцох Газар хөдлөлийн балл
төлөвлөлттэй 5, 6 7, 8 9
≤ 4В буюу ≤3В буюу ≤ 2В буюу
≤ 4В буюу≤60м ≤50 м ≤ 40м Н≤30м
Òайлбар: В- хасах 1-р давхарын хучилтын өргөн.
12.5.1.3.3 Дээд хэсгийн бүтээцлэл нь холбоос бүхий каркасаар
хонгилүүсгэсэн эсвэл гадна ханын бүтээц болон шат, лифтийн хонгилоор давхар
хонгил хэлбэртэй бүтээцлэгдсэн барилгын газар доорхи -1 давхрын хучилтыг
нэгдмэл, бат бөх, түүнчлэн том нүхгүй байхаар төлөвлөнө. Ингэхдээ газар доорхи
хэсгийн гадна хана нь дээд хэсгийн бүтээцээс газар доорхи -1 давхрын хучилтаар
дамжин ирэх хэвтээ хүч болон газар хөдлөлийн үйлчлэлийг хүлээн авах
тохиолдолд, газар доорхи -1 давхрын хучилтыг дээд хэсгийн бүтээцрүү суулгаж
төлөвлөнө / зураг 5.1.3в,с/.
12.5.1.4 Дээд хэсгийн бүтээц нь хайрцаг суурийн хучилт дээр эсвэл газар
доорхи -1 давхрын бүтээцийн орой дээр суух тохиолдолд, хайрцаг суурь эсвэл
газар доорхи -1 давхрын хучилт нь нормаль огтлол дээр гулзайлгах момент болон
налуу огтлол дээр хөндлөн хүч хүлээн авах шаардлагыг хангах ба түүний зузаан нь
200 мм-ээс багагүй байх ѐстой.

161
ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 12.5.1 Хайрцаг болон сал хавтан хэлбэрийн суурийг ашиглах үед
дээд хэсгийн бүтээцийг суулгах түвшин
Давхар хонгил хэлбэрийн бүтээцлэл бүхий барилгын хувьд хайрцаг суурь
эсвэл газар доорхи -1 давхрын хучилт ба гадна ханын уулзвар хэсгийн огтлол нь
дараах нөхцлийг хангах /зураг 5.1.4/.
а) Газар чичирхийлэлийн эсэргүүцэл тооцоогүй бол хөндлөн хүчний хэмжээ
нь:
V f  0,125Rb b f t f /12.5-2/
б) Газар чичирхийлэлийн эсэргүүцэл тооцсон тохиолдолд хөндлөн хүчний
хэмжээ нь:
1
VE , f  (0,1Rb b f t f ) /12.5-3/
 RE
Энд: Rb –бетоны тэнхлэгийн шахалтын бат бэхийн утга;
bf – хучилтын түвшний дагуух хүч болон газар хөдлөлийн хүчний чиглэл ба
гадна ханын уулзвар дахь хайрцаг суурь болон газар доорхи -1 давхрын
хучилтын өргөн;
tf - хайрцаг суурь болон газар доорхи -1 давхрын хучилтын зузаан;
Vf- тооцооны түвшний огтлолд барилгын дээд хэсгийн бүтээцээр дамжин
ирэх хэвтээ дагуу хүчний тооцооны утга;
VE,f- тооцоот түвшины огтлолд газар хөдлөлийн нөлөөллийн үед дээд
хэсгийн бүтээцээр дамжих газар хөдлөлтийнхэвтээ дагуу хүчнийтооцооны
утга;
γRE- чичирхийлэл эсэргүүцэх чадварын тохируулагч илтгэлцүүр, 0.85.
12.5.1.5 Энэхүү нормын 12.5.1.3.2 болон 12.5.1.3.3 дугаар зүйлийн
шаардлагад нийцсэн газар доор олон давхартай барилгад газар хөдлөлийн
чичирхийлэл эсэргүүцэх чадварыг шалгах тооцоог хийхдээгазар доорхи хасах 1-р
давхрын хучилтын хавтангийн түвшингөөс доош уртасгасан нэг давхар гэж
үзэж,газар доорхи хүчитгэх хэсгийн каркас багана, нил хавтгаалжин ханын
моментын утгыг барилгын чичирхийлэл эсэргүүцэх зэргийг үндэслэн ―Бетон ба
төмөр бетон бүтээц‖ ( БНбД 52-10-10) болон ―Барилгын газар хөдлөлийн бүс нутагт
барилга төлөвлөх норм ба дүрэм‖ (БНбД 22.01.01*/2006) –д заасны дагуу
хүчитгэлийн холбогдох тооцоог хийж бүтээцлэлийн арга хэмжээг авна.

162
 ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 12.5.26 а)хөндий хоолой хэлбэрийн бүтээцлэлтэй барилгын хайрцаган

суурийн огтлол; б) газар доорх давхарын байгуулалт.
Дээр дурьдсан шаардлагыг хангахгүй тохиолдолд, хүчитгэх хэсэг нь хайрцаг
суурийн хучилт эсвэл хавтан суурь болон дам нуруу, сал хавтан хэлбэрийн
суурийн дам нурууны оройн хэсгээс эхэлнэ.Хүчитгэсэн хэсгээс доошхи бүтээцэд
газар хөдлөлийн чичэрхийлэл тооцохгүйгээр бүтээцийн хийцлэлийн шаардлагыг
баримталж болно.
12.5.1.6 Хайрцаг хэлбэрийн суурийн бетоны бат бөхийн анги нь B15–аас
багагүй, сал хавтан хэлбэрийн суурь болон шон хайрцаг, шонт сал хавтан суурийн
бетоны бат бэхийн зэрэг нь B25-аас багагүй байна. Усанд тэсвэртэй бетон ашиглах
тохиолдолд, бетоны нэвчилт эсэргүүцэх чадвар буюу маркийг нь газар доорхи усны
хамгийн өндөр түвшин ба бетоны зузааны харьцааны дагуу хүснэгт 12.5.2- г
баримтлан сонгох ба нэвчилт эсэргүүцэх чадвар 0,6 МПа-аас багагүй байна.
Шаардлагатай тохиолдолд уснаас хамгаалах арга болон ус зайлуулах хөндий
бүхий давхар төлөвлөнө.
Õүснэгт-12.5-2
Õайрцаг болон сал хэлбэрийн хавтан суурийн бетоны усны нэвчилт эсэргүүцэх
чадвар /МПа/
Харьцаа r=Hw/hb r <10 10≤ r < 15 15≤ r < 25 25≤ r < 35 r≥35
Нэвчилт 0,6 0,8 1,2 1,6 2,0
эсэргүүцэх чадвар
буюу марк (МПа)
Òайлбар: r нь газар доорхи усны хамгийн өндөр түвшин H ба бетоны зузаан
h -ийн харьцаа (r=Hw/hb).
12.5.2 Хайðöаг õýлбýðийн сóóðü
12.5.2.1 Хайрцаг хэлбэрийн суурийн дотор, гадна хана нь дээд хэсгийн
бүтээцийн багана болон нил хавтгаалжин хананы дагуу жигд байрлана. Нил
хавтгаалжин ханын түвшний огтлолын нийт талбай нь хайрцаг суурийн гадна
талын хүрээний түвшний проекцийн талбайн 1/10-аас багагүй байна.
Хайрцаг суурийн босоо ханын түвшин дэх огтлолын талбай нь хайрцаг
суурийн гадна ханын гадна хүрээний хэмжээний түвшний проекцийн талбайн 1/18-
ээс багагүй байна.
Жич: ханын түвшний огтлолын талбайг тооцохдоо, нүхний хэсгийг хасахгүй.
12.5.2.2 Хайрцаг хэлбэрийн суурийн өндөр нь бүтээцийн даах чадвар ба
хөшүүний шаардлагыг хангах ѐстой бөгөөд, өндөр нь хайрцаг хэлбэрийн суурийн

163
ÁНбÄ 50-01-16

уртын 1/20-с багагүй буюу 3 метрээс багагүй байна. Хайрцаг хэлбэрийн суурийн
уртад ул хавтангийн хананаас гадагш өнгийх хэмжээг (консол) оруулахгүй.
12.5.2.3 Өндөр барилгын ижил хийцлэлтэй бүтээцийн нэгж дотор, хайрцаг
хэлбэрийн суурийг суулгах гүн адил байх ба хайрцаг хэлбэрийн суурийг хэсэгчлэн
ашиглаж болохгүй.
12.5.2.4 Хайрцаг хэлбэрийн суурийн ул хавтангийн зузааныг бодит ачаалал,
их биеийн хөшүүн болон усны хамгаалалтын шаардлагыг үндэслэн тогтоох ба ул
хавтангийн зузаан 600 мм-аас багагүй байна. Хавтангийн нормаль огтлолын
гулзайлгах момент эсэргүүцэх даах чадварыг тооцохоос гадна, түүний налуу огтлол
дээрх хөндлөн хүчийг хүлээн авах даах чадвар нь дараах шаардлагад нийцэж байх
ѐстой.
Vs≤0.07Rbbh /12.5-4/
Энд:
Vs- ул хавтангийн өөрийн жинг хассаны дараах суурийн улны цэвэр жингийн
эсрэг хүчнээс үүсэн гарах хавтангийн тулгуурын дам нурууны ирмэг, зах
хэсэг дэхь нийт хөндлөн хүчний тооцооныутга /зураг 12.5.3/:
Rb- бетоны тэнхлэгийн дагуух шахалтын бат бөхийн тооцооны утга:
b- суурийн хавиргуудаар (тулгуурын) хүрээлэгдсэн хавтангийн цэвэр өргөн:
h0- хавтангийн ашигтай өндөр.
12.5.2.5 Хайрцаг хэлбэрийн суурийн ул хавтан нь цөмрөлтын бат бэхийн
шаардлагыг хангасан байх ѐстой. Ул хавтан нь тэгш өнцөгт хос чиглэлийн хавтан
байх тохиолдолд, ул хавтангийн огтлолын ажлын өндөр нь дараах шаардлагыг
хангах ѐстой (Зураг 5.2.4).
( ) √( )
.
0 = /12.5-5/
Энд: h0- ул хавтангийн ажлын өндөр;
ln1, ln2- тооцооны хавтангийн богино ба урт чиглэл дэхь тооцооны цэвэр
алслал;
Pn- ул хавтангийн хувийн жинг хассаны дараах суурийн улны жигд цэвэр
эсрэг хүчний тооцооны утга, суурийн улны эсрэг хүчний илтгэлцүүрийг энэхүү
нормын хавсралт С –д заасны дагуу сонгоно.
Rt- бетоны тэнхлэгийн суналтын бат бөх.

12.5.2.6 Хайрцаг хэлбэрийн суурийн хана нь дараах шаардлагыг хангах ѐстой:

12.5.2.6.1 Ханын зузааныг бодит ачаалалын нөхцөл болон ус үл
нэвтрүүлэлтийн шаардлагаар тогтооно. Энэхүү нормын 5.1.4 болон 5.2.1-р
заалтын шаардлагад нийцүүлэх тохиолдолд, дээд хэсгийн бүтээцээр дамжин
хайрцаг суурийн орой хэсэг хүртэлх нийт моментын тооцооны утга, хөндлөн
хүчний тооцооны утгыг тухайн хүчний чиглэл дэхь ханын гулзайлтын хөшүүн,
хөндлөн шилжисхийлтийн хөшүүний дагуу хувааж болно.

164
 ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 12.5.3 Суурийн улны эсрэг хүчнээс үүсэх Vs хөндлөн хүчийг тооцох
схем

Зураг 12.5.4 Хайрцаг суурийн дотор ханын доорх ул хавтангийн

цөмрөлтийн тооцооны схем
12.5.2.6.2 Хайрцган суурийн гадна ханын зузаан нь 250 мм-ээс багагүй, дотор
ханын зузаан 200 мм-ээс багагүй байна.
12.5.2.6.3 Хайрцган суурийн хананд 2 давхар арматур төлөвлөнө. Дагуу
болон хөндлөн арматурын диаметр нь 10 мм-с багагүй байх ба хоорондын
зай нь 200 мм-ээс ихгүй байна. Дээр дурьдсан нил хавтгаалжин хананаас
гадна, дотор гадна ханын хучилтын хэсэгт 2 үе 20 мм-ээс багагүй диаметртэй
арматур байрлуулна.
12.5.2.7 Тухайн буурийн шахагдах үеийн гүн дэх хөрсний үе нь босоо болон
хэвтээ чиглэлд харьцангуй жигд, түүнчлэн дээд хэсгийн бүтээц, фасад нь
харьцангуй тэгш хавтгайлжин хана, каркас болон диафрагмтай каркас системийг
хэрэглэх тохиолдолд хайрцаг хэлбэрийн ул хавтанг хэсгийн гулзайлтанд тооцох ба
тооцоо хийхдээ ул хавтангийн эсрэг хүчнээс хавтангийн хувийн жинг хасах ѐстой.
Ул хавтангийн арматурчлалын хэмжээ орчины гулзайлтын тооцооны
шаардлагыг хангахаас гадна, хөндлөн, дагуу чиглэлийн тулгуурын арматур нь
алслалын 1/2-1/3 зайд нэвт зөрж байх ба арматурчилалын коэффициент 0,1- 0,15
байна.
12.5.2.8 Энэхүү нормын 12.5.2.7-д заасан шаардлагад нийцэхгүй хайрцаг
хэлбэрийн суурийн хувьд бүтээцийн орчины гулзайлт болон их биеийн гулзайлтын

165
ÁНбÄ 50-01-16

үйлчлэлийг авч үзнэ. Буурийн эсрэг хүчийг хавсралт С-д заасны дагуу тогтооно. Ул
хавтангийн орчины гулзайлтаас үүсэх моментийн утгыг 0,8 –аар үржүүлж бууруулж
авна. Их биеийн гулзайлтыг тооцох үед дээд хэсгийн бүтээц ба хайрцаг суурийн
хамтарсан үйлчлэлийг авч үзэх ѐстой. Каркас бүтээцийн хувьдхайрцаг хэлбэрийн
суурийн хувийн жинг жигд тархсан ачаалал гэж авч үзнэ. Хайрцаг хэлбэрийн
суурийн хүлээн авах гулзайлтын моментийг дараах томъѐогоор тодорхойлно(зураг
12.5-6) .
EF I F
MF  M /12.5-6/
EF I F  EB I B
n
 K  K ii  K ii 2 
E B I B    Eb I bt (1  ui m )  E w I w /12.5-7/
i 1  2 K bi  K ui  K ii 
Энд: MF- хайрцаг хэлбэрийн суурийн хүлээн авч байгаа их биеийн гулзайлтын
момент;
М- барилгын их биеийн гулзайлтын момент;
EFIF- хайрцаг суурийн хөшүүн, үүнээс EF нь хайрцаг хэлбэрийн суурийн
бетоны уян харимхайн модуль, IF нь 工 хэлбэрийн огтлолын дагуу тооцсон
хайрцаг суурийн огтлолын инерцийн момент, 工 хэлбэрийн огтлолын дээд,
доод тавцангийн өргөнийг хайрцаг суурийн хучилт, ул хавтангийн нийт
өргөн, хавтангийн зузаан нь гулзайлтын чиглэл дэх ханын зузааны нийлбэр
гэж авч үзнэ.
EBIB- барилгын дээд хэсгийн бүтээцийн нийт шилжүүлсэн хөшүүн;
Eb- дам нуруу, баганын бетоны харимхайн модуль;
Kui, KIi, Kbi- i үеийн дээд багана, доод багана ба дам нурууны хөшүүншил,
тэдгээрийн утгыг баганын өндөр ба дам нурууны уртад хуваавал ,
болно.
Iui, Iii, Ibi- i хэсгийн дээд багана, доод багана болон дам нурууны огтлол тус
бүрийн инерцийн момент;
hui, hIi - i хэсгийн дээд багана болон доод баганын өндөр;
L- дээд хэсгийн бүтээцийн гулзайлтын чиглэлийн нийт урт;
l- дээд хэсгийн бүтээцийн гулзайлтын чиглэлийн баганын алхам;
EW- гулзайлтын чиглэл дэхь хайрцаг суурьтай холбогдон үргэлжлэх төмөр
бетон ханын харимхайн модуль;
IW- гулзайлтын чиглэл дэх хайрцаг суурийн холбоос үргэлжилсэн төмөр
бетон ханын секцийн инерцийн момент, түүний утга нь болно.
t- гулзайлтын чиглэл дэх хайрцаг суурьтай холбогдох төмөрбетон ханын
нийлбэр зузаан;
h- - гулзайлтын чиглэл дэхь хайрцаг суурьтай холбогдох үргэлжилсэн төмөр
бетон ханын өндөр;
n-барилгын давхрын тоо;
m-барилгын рамын хэмжээн дэхь баганын алхамын тоо.
Дээрхи томъѐонд (12.5-6,12.5-7) каркасан бүтээцийг ашигласан
байна.Баганын алхамын зөрүү 20 хувиас хэтрээгүй каркасан барилгын бүтээцийн
хувьд багана хоорондын алслалын зайг адил тэнцүү утгаар авна.
Хайрцаг хэлбэрийн суурийн хучилт ба ул хавтанг арматурчлахдаа их биеийн
гулзайлтыг хүлээн авах арматурчлал ба хэсгийн арматурчлалын байрлалыг хамтад

166
 ÁНбÄ 50-01-16

нь авч үзэх хэрэгтэй. Ингэснээр секц тус бүрийн арматурын үйлчлэлийг бүрэн
дүүрэн ашиглах боломж бүрдэнэ.

Зураг 12.5.5. Томъѐо 12.5-7 доторх тэмдэглэгээний тайлбар болгож үзүүлсэн

хайрцган суурь бүхий каркасын бүдүүвч
12.5.2.9 Хайрцаг суурийн дотор, гадна хана нь нил хавтгайлжин ханаас гадна,
баганаас хана тус бүрд дамжих босоо чиглэлийн хүчний тооцооны утгыг тухайн
баганын зэргэлдээ орших хана тус бүрийн хөшүүний дагуу хуваарилалт хийж
болно. Ханын их биеийн хөндлөн огтлол дараах нөхцөлийгхангах ѐстой.
Vw≤0.25RcAw /12.5-8/
Энд:
Vw- багананын дагуу хүчнээс дагуу, хөндлөн хана тус бүрд дамжих босоо
чиглэлийн хүчний тооцооны утга, зэргэлдээ хана тус бүрийн хөшүүний дагуу
хуваарилалт хийнэ.
Rc- бетоны тэнхлэгийн шахалтын бат бэхийн тооцооны утга:
Aw- ханын босоо чиглэл дэхь огтлолын талбай.
12.5.2.10 Хаалганы нүхийг багана хоорондын хэсэгт төлөвлөх ѐстой.
Хаалганы нүхний хажуу ирмэгээс дээд давхрын баганын тэнхлэг хүртэлх зай 1,2
метрээс багагүй байна. Хаалганы нүхний дээрх ялуу, дам нурууны өндөр нь
давхрын өндрийн 1/5-ээс багагүй байна. Нүхний талбай баганын алхам болон
хайрцаг суурийн нийт өндрийн үржвэрийн 1/6-ээс ихгүй байна.
Хананд гаргасан нүхний эргэн тойрныг арматураар хүчитгэх ба нүхний 4
талын нэмэлт арматурын талбай нүх дотор орж таслагдсан арматурын талбайн
талаас багагүй байх ба диаметр нь 16 мм-ээс багагүй хос арматур байна.
12.5.2.11 Давхар биш хайрцаг суурийн хананд гаргах нүхний дээд, доод
ялуу дам нурууг хөндлөн хүчний үйлчлэлд дараах нөхцөлөөр шалгана:
V1≤0,25RcA1 /12.5-8/
V2≤0,25RcA2/12.5-9/
ql
V1=µV+ 1 /12.5-10/
2
q l
V1=(1-µ)V+ 2 (12.5-11)
2
1 b1 h1 b1 h13
 (  ) /12.5.12/
2 b1 h1  b2 h2 b1 h13  b2 h23
Энд:
V1, V2 - дээд, доод дам нурууны хөндлөн хүчний тооцооны утга;
V- нүхний төв цэг дэх хөндлөн хүчний тооцооны утга;
µ- хөндлөн чиглэлийн хүчийг хуваарилах илтгэлцүүр;

167
ÁНбÄ 50-01-16

q1,q2- дээд, доод дам нуруун дээр үйлчлэх жигд тархсан ачааны тооцооны
утга;
l- хонгилын зориулалттай нүхний цэвэр өргөн;
Rc- бетоны тэнхлэгийн шахалтын бат бэхийн тооцооны утга утга;
А1, А2- хайрцаг суурийн дотор ханад гаргах нүхний /проѐмын/дээд, доод талд
байрлах дам нурууны огтлолын ашигтай талбай,эдгээрийг зураг 12.5.6а
болон зураг 12.5.61в-д заасан хэсгээр тооцож авч болох ба мөн үүнээс
харьцангуй их утгыг авч болно.
Олон давхар хайрцаг суурийн хананд хонгилын зориулалттай гаргасан нүхний
амсар дахь дам нурууны хөндлөн хүчний тооцооны утгыг мөн дээр дурьдсан
томъѐоны дагуу тооцно.
12.5.2.12 Дан хайрцаг маягийн ханад гаргасан нүхний дээд, доод дам
нуруутай холбогдсон хучилт болон ул хавтангийн дагуу чиглэлийн арматурыг
томъѐо (12.5-13), (12.5-14) –ын дагуу моментын тооцооны утгаар тодорхойлж
болно.
= + /12.5-13/
= (1 ) + /12.5-14/
Энд: М1, М2 – ханын нүхний дээд, доод дам нурууны гулзайлтын моментын
тооцооны утга.

Зураг 12.5.6Хайрцаг суурийн дотор хананд гаргах нүхний дээд, доод хөндлөн
дамнурууны ашигтай огтлолын талбайн тооцооны хувилбарууд
12.5.2.13 Баганын доод тал ба хайрцаг суурийн холбогдох хэсэг, баганын
хажуу ба ханын хажуу эсвэл баганын булан ба дам нурууны ирмэг хоорондын
цэвэр зай 50 мм-ээс багагүй байна.
Түүнчлэн доод үеийн баганан доорхи ханын хэсгийн даах чадварыг тооцох
ѐстой. Хэрвээ шаардлага хангахгүй байвал, ханын даралт хүлээн авах талбайг
нэмэгдүүлэх болон бусад арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
12.5.2.14 Барилгын дээд хэсгийн баганын дагуу чиглэлийн арматурын хайрцаг
сууринд сууж орох урт нь дараах заалтад тохирсон байх ѐстой:
12.5.2.14.1 Баганын доорхи хайрцаг суурийн ханын дотор 3 талд болон 4 талд
нь багана орж байвал тэдгээрийн 4 булангийн арматурыг шууд суурийн ул
хүртэл суулгахаас гадна, үлдсэн арматурыг хайрцагийн хучилтын хавтангийн
доод талаас доош 40 диаметрийн хэмжээтэй авч төгсгөнө.

168
 ÁНбÄ 50-01-16

12.5.2.14.2 Гадна талын багана ба нил хавтгаалжин ханын уулзвар хэсгийн

багана болон бусад дотор багануудын дагуу чиглэлийн арматурыг шууд
суурийн ул хүртэл хийнэ.
12.5.2.15 Хайрцаг суурийн гадна хананд нүх төлөвлөх тохиолдолд,нүхтэй хана
нь дотор ханатай холбогдох ѐстой. Цонхны нүх бүхий ханыг хайрцаг суурийн дотор
ханаас сунаж гарсан хөшөөс дам нуруу гэж үзэж болно.
12.5.2.16 Өндөр барилгатай залгаа байх үүдний танхим зэрэг намхан хэсгийн
суурийг хайрцаг сууриас хөшөөс (консол) гаргасан дам нурууны аргыг ашиглаж
хийнэ (Зураг 12.5.7). Барилгын өндөр хэсгээс хажуу тийш сунаж гарсан хэсгийн урт
нь хайрцаг суурийн өргөний 0,15дахин авсаас ихгүй байна.Түүнчлэн сунгаж
гаргасан хэсгийн хайрцаг сууринд үүсгэх ачаалалын зөрөх мөрийн нөлөөг
бодолцож тооцох ѐстой. Сунаж гарсан хэсгийн доод талыг зохих зузаантай задгай
материалаар (хайргаар) дүүргэх буюу бусад цөмрөлтөөс хамгаалсан арга хэмжээг
авна.

Зураг 12.5.7 Хайрцаг суурийн барилгаас гадагш сунгаж гаргасан хэсэг

12.5.2.17 Барилгын өндөр хэсэг ба өргөтгөл хэсгүүдийн суурь суулгах
түвшиний зөрүү 2 метрээс илүү байхад суултын заадас гаргаж сууриудыг салгаж
төлөвлөнө (Зураг 12.5.8а).
12.5.2.18 Үндсэн барилга болон өргөтгөл хэсэгт нэгдсэн суурь ашиглах
тохиолдолдсуурийн урт 40 метрээс хэтэрсэн нөхцөлд дараа нөхөж цутгах зурвас
ашиглана. Ажлын заадасын өргөн нь 80 см-аас багагүй байна. Ажлын /технологийн/
заадсын хэсэг дэхь арматурчлал нэвт холбогдсон байх ѐстой(Зураг 12.5.8б).

Зураг 12.5.8 Өндөр ба нам хэсгүүдийн сууринд заадас төлөвлөх аргууд:

169
ÁНбÄ 50-01-16

а) суултын нэвт заадас; б) нам хэсгийн урт суурийг технологийн завсарлагатай

төлөвлөх
12. 5.3 Сал õавòан (õºвºг÷) сóóðü
12.5.3.1 Сал хавтан суурийг туслах дам нуруу бүхий хавтан болон тэгш
хавтан хэлбэрийн гэж 2 ангилна. Хавтангийн хэлбэрийг буурь хөрсний шинж чанар,
дээд хэсгийн бүтээцийн систем, баганын алслал, ачааллын их бага болон ажлын
нөхцөл зэргээс хамааруулан тогтооно.
12.5.3.2 Дам нуруут хавтан хэлбэрийн сал суурийн улны хавтан нь
цөмрөлтийн бат бөхийн шаардлагуудыг хангасан байх ѐстой. Дамнуруут хавтан
хэлбэрийн сал суурийн хавтангийн зузаан нь 600 мм-ээс багагүй байх ба
хавтангийн зузаан ба хавтан тус бүрийн хамгийн бага алслалын харьцаа 1/20-ээс
багагүй байна.
12.5.3.3 Дам нуруут хавтан хэлбэрийн сал суурийн суурийн дам нуруу нь
нормаль огтлол дээр гулзайлгах момент болон дагуу тэнхлэгийн ташуу огтлол дээр
хөндлөн хүчийг хүлээн авч чадахаар байхаас гадна, доод давхрын баганын доорх
суурийн дамнурууны хучилтын хэсгийн даралтыг хүлээн авах даах чадвартай байх
ѐстой.
12.5.3.4 Газар доорхи давхрын баганын тулгуур хэсэг, нил хавтгайлжин хана
ба дам нуруут хавтан хэлбэрийн сал суурийн дам нурууны холбоосын хийцлэл нь
дараах заалтад тохирсон байх ѐстой.
12.5.3.4.1 Суурийн хавтангийн дээрх урт, өргөний дагууд солбиж тавигдсан
дам нуруунуудын өргөн нь баганын хөндлөн огтлолын урт талын хэмжээнээс
бага байх үед, суурийн дамнуруудын баганатай холбогдох хэсэгт 2 дам
нурууны огтлолцон уулзах хэсгийн холбоосыг ташуу булан гаргаж өргөсгөж
төлөвлөнө. Баганын булан ба түүний доорх дамнурууны уулзварын ташуу
өргөтгөл бүхий холбоос хоорондын цэвэр зай 50 мм-ээс багагүй байна (зураг
5.3.4а).
12.5.3.4.2 Нэг чиглэлийн суурийн дам нуруу ба баганыг холбох үед баганын
огтлолын өргөн урт талын хэмжээ 400 мм-с их бол зураг 5.3.4 b,c-г, баганын
огтлолын өргөн (хажуугийн урт) 400мм-ээс бага буюу тэнцүү бол зураг
5.3.4d-дзааснаар хийцлэнэ.
12.5.3.4.3 Суурийн дам нуруу ба нил хавтгаалжин ханыг холбох үед, суурийн
дам нурууны хажуу ирмэгээс нил хавтгаалжин ханын хажуу тал хүртэлх зай 50 мм-
ээс багагүй байна(зураг 5.3.4е).

Зураг 12.5.8. Суурийн ба газар доорх давхрын суурийн ул хавтангийн

дамнуруу ба багана эсвэл хавтгаалжин ханын холбоос хэсгийн хийцлэл.

170
 ÁНбÄ 50-01-16

12.5.3.5 Тэгш хавтгай хэлбэрийн сал суурийн хавтангийн зузаан нь

цөмрөлтийн бат бэхийн шаардлагыг хангасан байх ѐстой. Хавтангийн хамгийн бага
зузаан 600 мм-ээс багагүй байна. Тооцоо хийх үедээ цөмрөлтийн хүрээний төв цэг
дээрх жигд бус гулзайлтын моментоос үүсэх нэмэлт хөндлөн хүчний үйлчлэлийг
бодолцох ѐстой. Баганын хажуугаар h0/2 зайд орших огтлол дээр цөмрөлтийн
хүрээний хамгийн их шүргэх хүчдэл ηmax –г томъѐо (12.5-15), (12.5-16), (12.5-17)-ын
дагуу тооцно (зураг12.5.9).
ηmax =Vs/umh0+MCAB/Js /12.5-15/
ηmax ≤ 0,6Rt /12.5-16/
αs=1-(1/[2/3√(c1/c2)] /12.5-17/
Энд:
Vs- төвлөрсөн хүчний тооцооны утга;
µm- баганын хажуугийн h0/2 дээрх цөмрөлтийн хүрээний периметр, энэхүү
нормын хавсралт D –д заасны дагуу тооцно;
h0 – сал хавтангийн ажлын (ашигтай) өндөр;
М- цөмрөлтийн хүрээний секцийн төв цэг дээр үйлчлэх жигд бус гулзайлтын
момент;
САВ- гулзайлтын момент үйлчлэх чиглэлийн дагуух, цөмрөлтийн хүрээний
секцийн төв цэгээс цөмрөлтийн хүрээний хамгийн их хөндлөн даралтын цэг
хүртэлх зай;
IS- цөмрөлтийн хүрээ, түүний төв цэгийн инерцийн моментын хувьд энэхүү
нормын хавсралт D –д заасны дагуу тооцно;
Rs- бетоны тэнхлэгийн суналтын бат бөх;
С1- гулзайлтын момент үйлчлэх чиглэлд нэгдэх цөмрөлтийн хүрээний
хажуугийн уртыг энэхүү нормын хавсралт D –д заасны дагуу тооцно.
С2- босоо /эгц/ С1-ийн цөмрөлтийн хүрээний секцийн хажуу талын уртыг
энэхүү нормын хавсралт D –д заасны дагуу тооцно.
αs- жигд бус гулзайлтын моментоос цөмрөлтийн хүрээний эргэн тойронд
дамжих шилжисхийлтийн хүчдэлийн илтгэлцүүр.

Зураг 12.5.9 Дотор баганын цөмрөлтийн хүрээний хэсгийн тайлбар зураг

Баганын ачаалал харьцангуй их байгаа үед, сал хавтангийн зузаан

цөмрөлтийнбат бөхийн шаардлага хангахгүй тохиолдолд, хавтан дээр нэмэлтээр
баганын өргөтгөсөнтулгууртөлөвлөх эсвэл сал хавтангийн зузааныг нэмнэ. Эсвэл
цөмрөлтийн эсэргүүцлийг ашиглан цөмрөлт хүлээн авах даах чадварыг
нэмэгдүүлнэ.
12.5.3.6 Тэгш хавтгай хэлбэртэй сал хавтан суурь дээрх дээд хэсгийн
хонгилын бүтээцсууж байвал (зураг 5.3.6), түүний эргэн тойрны цөмрөлтийн бат
бэхйиг дараах томъѐогоор тооцно.

171
ÁНбÄ 50-01-16

0. /12.5-18/
Энд:
F1- Дотор хоолойн нийт хүлээн авч байгаа тэнхлэгийн хүчний тооцооны
утгаас сал хавтангийн цөмрөлтийн эвдрэлийн конус доторх буурийн эсрэг
хүчний тооцооны утгыг хасна. Үүнд буурийн эсрэг хүчний утгаас хавтангийн
хүндийн жинг хасч тооцно.
µm- Алслал доторх хонгилын гадна гадаргуу h0/2 дахь цөмрөлтийн хүрээний
периметр,
h0- Алслал доторх хонгилын ханын гадна талын h0/2 хэсэгт орших сал
хавтангийн ажлын өндөр.

Зураг 5.3.6 Сал хавтангийн хүлээн авч байгаа дотор хонгилын цөмрөлтийн
хүрээний огтлолын байрлал
12.5.3.7 Тэгш хавтан хэлбэрийн сал хавтан суурийн цөмрөлтийн бат бөхийн
шаардлагыг харгалзан баганын хажуу ирмэг дэх хөндлөн даралтын эсрэг даах
чадварыг дараах нөхцөлөөр тооцно:
Vs 0.07Rcbwho /12.5-19/
Энд: Vs- ул хавтангийн хувийн жинг хассаны дараах буурь хөрсний цэвэр
эсрэг хүчний тэнцүү утгаас үүсэх баганын хажуу ирмэг дэх нэгж өргөний
хөндлөн даралтын тооцооны утга.
bw-сонгож авсан нэгж хэсгийн өргөн.
12.5.3.8 Сал хавтан хэлбэрийн суурь дээрх барилгын газар доорх гадна
ханын зузаан нь 250 мм-ээс багагүй, дотор ханын зузаан 200 мм-с багагүй байх
ѐстой. Хананд 2 давхар арматурын тор төлөвлөх ба арматурчлалын хэмжээ нь
даах чадварын шаардлагыг хангахаас гадна, босоо болон хэвтээ чиглэлийн
арматурын диаметр нь 10 мм-ээс багагүй, алхам нь 200 мм-ээс ихгүй байна.
12.5.3.9 Тухайн буурь хөрсний шинж чанар харьцангуй жигд, дээд хэсгийн
бүтээцийн хөшүүн харьцангуй сайн, мөн баганын ачаалал болон багана хоорондын
зайн өөрчлөлт 20 хувиас хэтрэхгүй байх тохиолдолд, сал хэлбэрийн суурийн
зөвхөн хэсгийн гулзайлтын үйлчлэлийг авч үзэх ба урвуу дам нурууны аргаар

172
 ÁНбÄ 50-01-16

тооцоо хийнэ. Тооцоонд буурийн эсрэг хүчийг жигд тархсан ачаа гэж үзэх ба түүний
утгаас ул хавтангийн хувийн жинг хасаж тооцно.
Тухайн буурь хөрс харьцангуй төвөгтэй тогтоцтой, дээд хэсгийн бүтээцийн
хөшүүн харьцангуй их биш эсвэл баганын ачаалал болон багана хоорондын зайн
өөрчлөлт харьцангуй их байх тохиолдолд, сал хавтан суурийн дотоод хүчийг
харимхай буурь дээрх дамнурууны аргаар тооцно.
12.5.3.10 Урвуу дам нурууны аргаар тооцох дам нуруут хавтан хэлбэрийн сал
суурь,түүний суурийн дамнурууны огтлолд үүсэх дотоод хүчлэлийг тасралтгүй
дамнурууны аргаар тооцно. Хажуугийн алслал дахь гулзайлтын момент болон
анхны тулгуурын гулзайлтын моментын утгыг 1.2 гэсэн илтгэлцүүрээр үржүүлж
болно.
Их биеийн гулзайлтын моментын нөлөөллийг авч үзэхэд, дам нуруут хавтан
хэлбэрийн сал суурийн ул хавтан ба суурийн дам нурууны арматурчлал нь
тооцооны шаардлагыг хангасан байхаас гадна, дагууба хөндлөн чиглэлд даацын
гол арматур нь бүтэн алслалын 1/2-1/3 –тэй тэнцүү урттайгаар зөрж бэхлэгдэнэ.
Мөн түүний арматурчлалын илтгэлцүүр 0,15 -аас багагүй байна.
12.5.3.11 Урвуу дам нурууны аргаар тооцсон тэгш хавтан хэлбэрийн сал
суурь, баганан доорхи хавтан болон алслал хоорондын хавтангийн даах чадвар нь
тооцооны шаардлагыг хангах ѐстой.
12.5.3.11.1 Баганын доорхи хавтангийн зурвас дунд баганын өргөн ба түүний
2 хажуу тус бүр дээр хавтангийн зузааныг 0,5 дахин нэмж авсанашигтай
өргөнийхэмжээнд арматурчлалын хэмжээ баганын доорхи хавтангийн
арматурчлалын тал хувиас багагүй байна. Мөн цөмрөлтийн хүрээний төв
хэсгийн жигд бус гулзайлтын момент Мр-ийн үйлчлэлийг хүлээн авах
боломжтой байна. Мр- г дараах томъѐоны дагуу тооцно.
Mp=αmM /12.5-20/
αm= 1-αs /12.5-21/
Энд: Mp – хавтан болон багана хоорондын хэсгийн алслалын жигд бус
гулзайлтын момент.
αm- жигд бус гулзайлтын моментоос цөмрөлтийн хүрээний секцийн эргэн
тойронд гулзайлтын даралт дамжих илтгэлцүүр.
12.5.3.12 Их биеийн гулзайлтын нөлөөллийг авч үзэжбайгаа үед баганын
доорх зурвас хавтан болон алслал дундах зурвас хавтангийн ул хэсгийн
арматурчлал нь нийт алслалын 1/2-1/3 ээр зөрж нэвт тавигдах ба арматурчлалын
хэмжээ нь 0,15 хувиас багагүй, дээд талын арматур нь бүх хэсгээр холбогдсон
байна.
12.5.3.13 Суурийн урт 40 метрээс хэтэрсэн тохиолдолд 80 см-аас багагүй
ажлын заадас хийхээр зураг төсөлд зааж өгнө. Ажлын /технологийн/ заадсын хэсэг
дэхь арматурчлал нэвт холбогдсон байх ѐстой.
12.5.3.14 Үндсэн барилга болон өргөтгөл хэсэгт нэгдсэн суурь ашиглах,
түүнчлэн үндсэн барилга болон өргөтгөлийн суурь хооронд дараа нөхөж цутгах
зурвас ашиглах тохиолдолд, нөхөж цутгах зурвасыг гүйцэтгэх аргачлал нь
технологийн заадастай адил байхаар зураг төсөлд тайлбар өгсөн байна.
12.5.3.15 Технологийн заадас буюу нөхөж цутгах зурвас ба нэгдсэн суурийн
улны ус тусгаарлалтын ажлыг хамтад нь гүйцэтгэж, усны хамгаалалтыг гүйцэтгэх
талаар ажлын зурагт тусгаж тайлбар өгсөн байна.
12.5.3.16Газар хөдлөлийн чичирхийлэлийн эсэргүүцэл тооцох
шаардлагатай тэгш хавтан хэлбэрийн сал суурийн хувьд, баганын доорх

173
ÁНбÄ 50-01-16

хавтангийн гулзайлтын даах чадварыг тооцохдоо баганын дотоод хүчийг газар

хөдлөлийн хамгийн эгзэгтэй үйлчлэлд тодорхойлно.
12.5.4 Шон-õайðöаг ба øон-сал õавòан õосолсон сóóðü
12.5.4.1 Суурийн бүтээц нь шонгийн үзүүр болон хажуу гадаргуугийн
эсэргүүцлээс гадна шонгуудыг холбосон хавтангийн улны хөрсний эсэргүүцлийг
тооцож ажиллах суурийг шон-хавтан хосолсон суурь гэж үзнэ. Өндөр барилгын
хайрцаг ба хавтан хэлбэрийн суурийн доорх байгалийн буурь хөрсний даах чадвар
болон суултын хэв гажилт зураг төслийн шаардлагыг хангахгүй тохиолдолд шон
бүхий хайрцаг эсвэл шон бүхий хавтан суурийг ашиглана.
12.5.4.2.Шон хавтан ба хайрцаг хосолсон бүтээцтэй суурийн шонгийн төрлийг
барилгын талбайн хөрсний шинж чанар, бүтээцийн төрөл, ачааллын шинж, ажлын
нөхцөл болон эдийн засгийн үзүүлэлт зэрэг хүчин зүйлүүдээс хамааруулан
тогтооно. Шонгийн холбогдох зураг төсөл нь энэ норм, дүрмийн 10- р бүлгийн
шаардлагыг хангасан байна.
12.5.4.3.Шон-хавтан ба шон-хайрцаг хосолсон суурийн хувьд шонгийн урт нь
хавтангийн өргөний 0,5-аас 1-тэй (0,5B, B) тэнцүү, шон хоорондын зай а= (5-7)d
байх боломжтой. Энд d-шонгийн диаметр.
12.5.4.2 Хайрцаг хэлбэрийн болон хавтан хэлбэрийн суурийн доорхи
шонгийн тоо хэмжээ харьцангуй цөөн тохиолдолд, шон нь ханан доор, дамнуруутай
хавтан хэлбэрийн суурийн дамнуруун доор, тэгш хавтан хэлбэрийн суурийн хувьд
суурийн баганын доор байрлана.
Суурийн шонгуудыг барилгын дээд хэсгийн ханан доор болон суурийн дам
нуруун доор байрлуулах тохиолдолд суурийн хавтангийн зузаан 400 мм-ээс
багагүй, хавтангийн алслалын 1/20-ээс багагүй байх ѐстой.
12.5.4.3 Хайрцаг хэлбэрийн болон хавтан хэлбэрийн суурийн бүтээц доор
шон хийх тохиолдолд, суурийн хавтангийн зузаан нь цөмрөлт хүлээн авах даах
чадварын шаардлагыг хангасан байна. Суурийн хавтан дагуух шонгийн орой,
шонгийн их бие, нил хавтгаалжин хана эсвэл босоо хонгилын эргэн тойрон дахь
цөмрөлт хүлээн авах даах чадварыг БНбД 52-105-10-ийн хобогдох заалтуудын
дагуу тооцно.
12.5.4.4 Суурийн хавтангийн гулзайлтын моментыг хавтан дээрх босоо
чиглэлийн хүчний тооцооны утга ба суурийн улан доорхи шонгуудын даах
чадвараар тогтооно.
12.5.4.5 Шон суурийн суултын хэмжээ харьцангуй жигд үед шонг
хялбаршуулсан байдлаар уян харимхай пүрш гэж үзэн, пүршин дээрх тэгш
хавтангийн гулзайлтын моментыг тооцно. Шонгийн уян харимхайн илтгэлцүүрийг
шонгийн ачааллын туршилт болон практикт тулгуурлан тогтооно.
12.5.4.6Суурийн шонгуудыгсуурийн хайрцаг болон хавтан хэлбэрийн
бүтээцтэй холбохдоо дараах заалтад нийцүүлнэ:
12.5.4.6.1 Шонгийн толгойн хайрцаг болон ул хавтанд суух гүн нь том
голчтой шонгийн хувьд 100 мм-ээс багагүй, дунд болон бага голчтой
шонгийн хувьд 50 мм-ээс багагүй байна.
12.5.4.6.2 Шонгийн босоо чиглэлийн арматур сал хавтан болон хайрцаг
суурийн ул хавтанд суух уртыг тооцвол, арматурын голчийг 35 дахин
авснаас багагүй, шилжих хөдөлгөөн эсэргүүцэх шон суурийн хувьд
арматурын голчийг 45 дахин авснаас багагүй байх ѐстой.

174
 ÁНбÄ 50-01-16

13. ДИНАМИК ҮЙЛЧЛЭЛИЙН ҮҮСГҮҮРТЭЙ ГАЗРЫН ОЙРОЛЦОО БАРИГДАХ

БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ
ОНЦЛОГ
13.1. Байгууламжийн буурийгдараах нөхцөлд динамик үйлчлэлийн нөлөөг
бодолцон төсөллөнө:
а.баригдсан болон төсөллөж буй барилга дахь динамик ачаалалтай
төхөөрөмжийн;
б.метро, авто тээврийн болон төмөрзамын тээврийн;
в.барилгын машин, төхөөрөмжийн;
г.тэсэлгээний гэх зэрэг бусад эх үүсвэрийн.
Буурийг динамик үйлчлэлд төсөллөхдөө хөрсний хэлбэлзлэлийн талаарх
багажийн хэмжилт болон тооцооны үнэлгээнд тулгуурлана.
13.2. Буурийн даах чадварын тооцоог 2.7-р хэсгийн заалтууд болон байгууламжийн
динамик ачаалал болон инерцийн хүчийг бодолцож гүйцэтгэнэ.
13.3. Статик ачаанаас суурийн уланд үүсэх дундаж даралт нь хөрсний гадаргуугийн
хэлбэлзлийн хурд нь 15 мм/c(бүхий импульсийн гаралтай динамик үйлчлэлтэй )
эсвэл 2 мм/c (бусад төрлийн хэлбэлзэл үүсгэгчид)-аас илүү байх үеүүдэд дараах
нөхцөлийг хангаж байх ѐстой:
P   cd R /13.1/
Үүний:
¿cd- динамик үйлчлэл дэх буурийн хөрсний ажлын нөхцөлийн коэффицент, жижиг
ширхэгтэй элс, усанд ханасан тоосорхог элс болон урсамтхай шаварлаг хөрсөнд -
0.7; бусад бүх төрлийн төлөв байдалд орших хөрсөнд 1.0 гэж авна.
R-буурийн хөрсний тооцооны эсэргүүцэл.
13.4. 13.3-д заасан хэлбэлзэлийн хурд бүхий жижиг ширхэгтэй элсэн хөрс болон
урсамтгай шаварлаг хөрсний үе давхаргад статик болон динамик ачаалалын
хамтын үйлчлэлээс үүсэх удаан хугацааны суултын тооцоог хийх шаардлагатай.
13.5. Байгууламжийн даацын бүтээцийн бат бөхийг үнэлэх болон эрүүл ахуйн
нормын шаардлагыг хангахын тулд байгууламж, буурийн харилцан үйлчлэлийг
бодолцож хэлбэлзэлийн тооцоог гүйцэтгэхдээ буурийг шулуун-харимхай шинж
чанартай гэж авч үзнэ.
13.6. Буурийн хэв гажилтын болон даацын тооцооны шаардлагуудыг биелүүлэхийн
тулд динамик үйлчлэлийн параметрүүдийг эх үүсвэр дээр нь бууруулах арга
хэмжээ авна. Тухайлбал , технологийн процессийг солих, доргио үүсгэгчийг
шилжүүлэх, эх үүсвэр дээр тохируулга хийх, идэвхтэй доргионы хамгаалат хийх гэх
мэт. Мөн эх үүсвэрээс хэлбэлзэл тархах зам дээр тусгаарлагч экран хийх болон
шуудуу татах, хэлбэлзэл хүлээн авагч-суурийн массыг өөрчлөх, буурийн
хөшүүшилийг өөрчлөх гэх мэт арга хэмжээг авна. Дурьдсан арга хэмжээнээс гадна
суурийн суух гүнийг нэмэх, суурийн улны хэмжээг нэмэгдүүлэх зэрэг арга хэмжээг
авна.
13.7. Баригдсан барилга байгууламжийн ойролцоо динамик үйлчлэлийн үүсгүүр бий
болсон тохиолдолд 13.3-13.5-р заалтуудын дагуу шаардлагатай тооцоог хийнэ.

175
ÁНбÄ 50-01-16

14. ХӨРСНИЙ УСНЫ ТҮВШИН ДООШЛУУЛАХ , УС ЗАЙЛУУЛАХ

БАЙГУУЛАМЖИЙН ТӨСӨЛЛӨЛТ
14.1 Энэ бүлгийн шаардлагуудыг суулгамал болон газар доорхи
байгууламжууд ба суурийн ухаасын усыг шүүрүүлж урсгах систем (дренаж), усны
түвшнийг доошлуулах цооногууд болон шүүрүүлийн яндан хэрэглэн газар доорхи
усны түвшнийг зохиомлоор доошлуулах ажил гүйцэтгэхэд баримтлах ѐстой.
14.2 Усны түвшин доошлуулах ажлыг төсөллөхдөө 1 дүгээр бүлгийн 1.3-ийн
шаардлагуудаас гадна газар доорхи усны горимын боломжит өөрчлөлт, барилга
барих ба ашиглалтын хугацааны гадаргын урсацын нөхцөл, газар доорхи усыг
зайлуулах талбай, газар доорхи усны химийн бүрэлдэхүүн, газар доорхи усны
түвшин доошлуулалт нь хүрээлэх орчин болон ашиглагдаж буй байгууламжид
үзүүлэх нөлөө,барилгын ажлын үргэлжлэх хугацаа ба гүйцэтгэх технологизэргийг
бодолцох ѐстой.
Хөрсний усны түвшин доошлуулалтанд буурийн хөрсний геотехникийн шинж
чанарын бууралт болон ухаасын хажуу налуугийн тогтворыг алдагдуулахгүй байх
арга хэмжээнүүдийг урьдчилан төлөвлөх ѐстой.
14.3 Шүүрүүлийн систем, ус доошлуулах цооног болон шүүрүүлийн яндан
төсөллөхөд усны түвшин доошлуулах тооцоо, ус доошлуулах туршилтын хэрэгцээ,
шаардагдах ажиглалтууд ба тоног төхөөрөмжүүд, хүрээлэх орчныг хамгаалах арга
хэмжээнүүдийг төлөвлөх ѐстой.
14.4 Газар доорхи усны түвшингийн шаардагдах доошлуулалтыг хийхдээ:
1) Түрэлтгүй ус бүхий хөрсний уст үед болон ус доошлуулах системийн
ослын салгалтын үе дэхь усны түвшний зөвшөөрөгдөх дээшлэлт;
2) Ухаасын ѐроолын болон гүнд суулгасан байгууламжийн шалнаас
доош тогтсон уст үет болон усны боломжит нэвчилтийг арилгах нөхцөл
ба байгууламжийн буурийн хөрсний тогтворыг хангах шаардлага
зэргээс хамааруулан тодорхойлбол зохино.
Тухайн байгууламж (эсвэл суурийн ухаас) ус үл нэвтрүүлэх үеийг нэвтлэх
тохиолдолд шаардлагатай нөхцөлд байгууламж(ухаас)-ийг хамгаалах нэмэлт арга
хэмжээнүүдийг төлөвлөх замаар газар доорхи усны боломжит доошлуулалтыг
үндэс болговол зохино.
14.5 Барилгын газар доорх хэсгийг уснаас хамгаалах зорилгоор усны түвшинг
доошлуулах төсөлд тухайн объектийн ашиглалтын нөхцөлд зориулсан усны
түвшинг доошлуулах байгууламжийн системийн төхөөрөмжүүдийн хамгийн ихээр
ашиглагдах боломжийг урьдчилан тусгах ѐстой.
14.6 Суурийн ухаасын ус зайлуулах систем болон шуудууг барилгын үеийн ус
зайлуулах системд хэрэглэвэл зохино. Зураг төсөлд ухааст нэвтрэх газар доорхи
болон гадаргуугийн усыг цуглуулаад үргэлжлүүлэн гадаргууд шавхах суваг, шуудууг
төлөвлөх ѐстой.
Суваг, шуудууг байгууламжийн бууриас гадна байрлуулбал зохино. Тэдгээрийг
буурийн дотоодод байрлуулах шаардлагатай нөхцөлд усны угаагдал, идэгдлээс
хамгаалж бэхлэх ѐстой.
14.7 Ус зайлуулах системийн насосын станцад ажлын нэг насостой нөхцөлд
100%-ийн, хоѐр болон түүнээс дээш насостой нөхцөлд 50%-ийн бүтээмжтэй
насосуудын нөөцийг урьдчилан төлөвлөх ѐстой.
14.8 Шуудуугаар ус зайлуулах аргыг (шүүрүүлийг) урьд нь барилгажаагүй нутаг
дэвсгэрт явуулахыг зөвшөөрнө.
14.9 Хоолой ашиглаагүй хаалттай шүүрүүлэх систем (шүүлтүүр материалаар
дүүргэсэн шуудуу)-ийг түр зуурын ашиглалтын (нуралттай налууг тогтворжуулах

176
 ÁНбÄ 50-01-16

арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх хугацаанд болон барилга барих хугацаанд

суурийн ухааст) зориулалтаар төлөвлөх ѐстой.
14.10 Хоолой ашигласан ус шүүрүүлэх системийг шүүрлийн илтгэлцүүр
Кf≥2м/хоног бүхий хөрсөнд төлөвлөх ѐстой. Тэдгээрийг Кf<2м/хоног байхад хөрсний
ус доошлуулалт болон туршилтаар үр ашиг нь батлагдсан нөхцөлд харгалзах
хонгил, суваг шуудуу болон шугам сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдийн шүүрүүлэх
системд хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
14.11 Газар доорхи хонгил хэлбэрийн шүүрүүлэх системийг дараах нөхцөлд :
1) Шүүрүүлийг зөвхөн газар доорхи аргаар гүйцэтгэх боломжтой;
2) Тэдгээрийг байгууламжийн ашиглалтын хугацаанд хэрэглэх (ялангуяа
дахин төлөвлөлт буюу шүүрүүлийн системийг засварлах боломжгүй ба
хүндрэлтэй);
3) Эдийн засгийн үр ашигтай хэрэглээ бүхий инженер-геологийн нөхцөл
зэрэг тохиолдлуудад хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
14.12 Шүүрүүлэх хонгилын шүүрлийн чадавхийг хангах зорилгоор хоолойн
шүүрүүлэх системд хэрэглэдэг хайрган асгаас болон сүвэрхэг бетоныг ашиглаж
―шүүрлийн цонх‖ бүхий тусгай доторлогоог төлөвлөх ѐстой.
14.13Вакуум шүүрлийн системийг 2м/хоногоос бага шүүрлийн илтгэлцүүр
бүхий хөрсөнд хэрэглэвэл зохино.
14.14 Ус доошлуулах цооногууд (нээлттэй ба бин битүү, хөөргөөр тоноглогдсон,
нэвт шүүлтүүр, өөрөө асгагч буюу ус шингээгч)-ыг барилгын явцын болон
ашиглалтын хугацааны ус доошлуулалтанд ашиглах зорилгоор төлөвлөх ѐстой.
14.15 Шүүрүүлийн янданг голчлон барилгын явцын ус доошлуулалтанд
хэрэглэвэл зохино.
14.16 Цахилгаан осмосын аргыг 0,1м/хоногоос бага шүүрлийн илтгэлцүүр бүхий
сул нэвчилттэй хөрсөнд хэрэглэвэл зохино.
14.17 Ус доошлуулах систем ашиглах боломжгүй хөрсний усыг үерийн ус
зайлуулах суваг шудуу болон хаягдал усны санд урсгалаар нь зайлуулахаар
төвлөнө.
14.18 Хөрсний усыг өөрийн урсгалаар нь зайлуулах боломжгүй нөхцөлд усан
сан бүхий насосын станцыг байгуулах шаардлагатай. Энд усыг эргүүлэн ашиглах
арга хэмжээг төлөвлөх ѐстой.
15. ЦӨӨН ДАВХАР БАРИЛГЫН БУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГ
15.1 Энэ бүлгийн заалтуудыг цөөн давхар орон сууцны ба нийгэм-ахуйн
барилгууд, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрийн барилгууд, гараж болон бусад цөөн давхар
барилга, байгууламжуудын хувьд мөрдөнө.
Эдгээр барилгуудын суурийг улирлын хөлдөлттэй хөрсний давхаргад суулгах
бага суулгалттай болон газрын гадаргуу дээр байрласан суурь дээр барьж
босгоно.
15.2 Цөөн давхар барилгуудад буурь, суурийн дараах хэлбэрийг ашиглахыг
зөвлөмж болгоно.Үүнд:
1) Байгалийн буурь дээрх (шугаман, баганан, хавтан, засвартай угсрах
болон бусад);
2) Орчны нягтруулалттай буурь дээрх (дагтаршуулсан ба хэвлүүрдсэн ухаас
дотор цутгасан суурь, зоомол гулдмай болон бусад);
3) Богино шон.
15.3 Даацын ханатай барилгын хувьд гол төлөв байгалийн буурь дээрхи
(шугаман, баганан болон бусад) сууриудыг хэрэглэвэл зохино.

177
ÁНбÄ 50-01-16

Геотехникийн түвэгтэй (онцлог бүтэцтэй хөрс, газар доорхи усны түвшин

өндөр болон бусад) нөхцөлүүдэд 8.2 б,в –д заасан суурийн төрлүүдийг ашиглаж
болно.
15.4 Тулгуур-дамнурууны схем бүхий барилгууд болон холбох дам нуруугүй
тулц ханатай нөхцөлд баганан (байгалийн болон орчны нягтруулалттай буурь
дээрх) суурь ба богино шонг хэрэглэвэл зохино.
15.5 Зоорийн давхаргүй барилгын хувьд бага суулгалттай суурийг зөвлөмж
болгоно. Бага суулгалттай суурийн төрөл, бүтээц болон тэдгээрийн буурийг бэлтгэх
арга буурийн хөрсний шинж чанар ба овойлтын зэргээс хамаарна.
15.6 Овойлттой болон мөн орчны нягтруулалттай хөрсөнд бага суулгалттай
суурийг төсөллөх нөхцөлд тэдгээрийн буурийн овойлтын хэв гажилтын тооцоог
заавал гүйцэтгэх ѐстой.
15.7 Бараг овойлтгүй хөрсний нөхцөлд бага суулгалттай ба суулгалтгүй
суурийн даацын элементүүдийг тэгшитгэх дэвсгэр дээр, овойлттой хөрсөнд хүйтний
овойлтгүй (хайргархаг, том ба дунд зэргийн ширхэгтэй элс, жижиг хайрга, уурын
зуухны шаарга гэх мэт) материал дээр байрлуулна. Шаардлагатай тохиолдлуудад
буурийн хөрсний тооцооны эсэргүүцлийг нэмэгдүүлэх зорилгоор элс-хайрган (элс-
дайрган) дэр (том ба дунд зэргийн ширхэгтэй элс -40%, хайрга ба дайрга – 60%-
ийн хольц)-ийг төлөвлөх нь үр ашигтай байна.
15.8 Буурийн хөрсний овойлтын зэргээс хамааруулан бага суулгалттай
шугаман суурийг дараах хэлбэрээр гүйцэтгэнэ:
а)бараг овойлтгүй ба сул овойлттой хөрсөнд өөр хоорондоо холбоогүй
төмөрбетон угсармал гулдмайнуудыг ашиглах;
б) дунд ба хүчтэй овойлттой хөрсөнд арматурын цухуйлттай (зэргэлдээ
гулдмайнуудын цухуйлгасан арматуруудыг холбож, уулзваруудад бетон
цутгах) төмөрбетон угсармал гулдмайнуудыг ашиглан;
в) хэт овойлттой хөрсөнд – цутгамал төмөрбетон суурийг ашиглана.
15.9 Барилгын бүх ханануудын угсармал-цутгамал, цутгамал сууриуд ба
завсартай сууриуд, богино шонгуудын холбох дамнурууд өөр хоорондоо хөшүүн
холбогдох ѐстой.
15.10 Хүчтэй ба хэт овойлттой хөрсөнд барилга барих нөхцөлд давхар
дундын хучилтын түвшин ба дээд давхарын цонхны нүхнүүдийн дээр байрлуулах
арматурчилсан болон төмөрбетон бүсийг ашиглан ханын хүчитгэлийг гүйцэтгэвэл
зохино.
15.11 Дунд зэргийн, хүчтэй ба хэт овойлттой хөрсөн дэх бага суулгалттай
баганан сууриудыг нэгдмэл систем үүсгэсэн суурийн дамнуруугаар холбох ѐстой.
15.12 Овойлттой хөрсөнд баганан суурийг барьж босгох нөхцөлд суурийн
дамнурууны доод ирмэг болон хөрсний төлөвлөлтийн гадаргуугийн хооронд
ачаалагдаагүй буурийн овойлтын тооцооны хэв гажилт (өргөлт)-аас багагүй
хэмжээтэй завсрыг урьдчилан төлөвлөх ѐстой.
15.13 Хэт овойлтой хөрс бүхий болон жигд бус хэв гажилтын мэдрэмжтэй
бүтээц бүхий барилгад овойлтгүй материал хэрэглэсэн дэр бүхий бага суулгалттай
төмөрбетон цутгамал хавтан суурь төлөвлөж болно.
15.14 Суурийн ухаасыг дагтаршуулан гулдмай суурь зоох тохиолдолд
суурийн блокийн хажуу ирмэгүүд нь босоо тэнхлэгт 5-100 налалтын өнцөг үүсгэх
огтлогдсон пирамидын хэлбэртэй байх шаардлгатай. Ийм огтлолцсон приамид
хэлбэрийн суурийн бүтээцийг хөрсний улирлын хөлдөлтийн үед суулгахыг
зөвшөөрнө.

178
 ÁНбÄ 50-01-16

15.15 Даацын ханатай барилгад зоомол гулдмай болон хүчитгэсэн

арматуртай пирамид шонгуудыг нэг эгнээ байрлуулах болон богино шон сууриудыг
хэрэглэхийг зөвлөмж болгоно.
16. БАРИЛГА, БАЙГУУЛАМЖИЙН ГАЗАР ДООРХ ХЭСГИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ
ОНЦЛОГ, ГЕОТЕХНИКИЙН УРЬДЧИЛСАН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ БА
БАРИЛГЫН ТЕХНИКИЙН ТӨЛӨВ БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭ
16.1 Энэ бүлгийн шаардлагуудыг суурийн ухааст ил ба хагас хаалттай аргаар
барих газар доорхи хэсэг бүхий шинээр баригдах ба сэргээн засварлах
байгууламжуудын хувьд мөрдлөг болгоно.
16.2 Байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурийн төсөл нь 2.1.1-ийн
шаардлагуудаас гадна дараах тооцооны үндсэн дээр хийгдэнэ:
1) газар доорхи бүтээцийг суулгах гүн;
2) газар доорхи бүтээцүүдийг барих (ил ухаас дотор, хагас хаалттай-
хашлага бүхий, буулгах худаг, асгааст болон бусад) арга;
3) бэхэлгээгүй ухаасын налуугийн тооцоо;
4) ухаасын хаалт ба бэхэлгээнийбүтээц, материал, төрөл;
5) байгууламжийн буурь, суурь ба газар дээрхи бүтээц, түүнчлэн ойр орчны
барилга, инженерийн шугам сүлжээний хэв гажилтанд барилгын үзүүлэх
нөлөөг бууруулахад хэрэглэгдэх арга хэмжээнүүд;
6) гидрогеологийн нөхцөлийн өөрчлөлтийг багасгах, ойр орчны барилгажилт
болон экологийн орчны хувьд үүсч болох сөрөг үр дагавараас урьдчилан
сэргийлэх зорилгоор хэрэглэгдэх арга хэмжээнүүдийн сонголтыг
багтаана.
16.3 Хариуцлагын I түвшний байгууламжуудын газар доорхи хэсгийн буурийг
төсөллөх зорилгоор явуулах инженер-геологийн судалгааны хөтөлбөрт
геотехникийн экспертиз хийх ѐстой.
16.4 Хариуцлагын I ба II түвшний байгууламжийн газар доорхи хэсгийн
төслийн дагуу хашлага бүтээцүүдээр бэхлэгдэх 5м-ээс илүү гүнтэй суурийн ухааст
геотехникийн ажиглалт, тандалтын цооногуудыг хашлага бүтээцийн трассын
хүрээнд 20м тутамд байрлуулах ѐстой. Цооногуудыг энд заасны дагуу байрлуулах
бодит боломжгүй нөхцөлд, тэдгээрийг 20х20м-ээс ихгүй хэмжээтэй тороор
байрлуулна. Цооногийн тоо инженер-геологийн түвэгшлийн зэргээс хамаарах ба 5-
аас цөөнгүй байх ѐстой.
Талбайн ул хөрсний инженер-геологийн бүтцийг 1,5Нс+5м-ээс багагүй бөгөөд
хашлага бүтээцийн улнаас 10м-ээс багагүй гүнд судлах ѐстой. Энд: Нс- хашлага
бүтээцийн улыг суулгах гүн, уг заасан гүнд нийт цооногуудын 30%-иас багагүй ба 3-
аас доошгүй цооногийг тоноглох ѐстой.
Байгууламжийн газар доорхи хэсгийг бэхэлгээгүй ухааст төсөллөх нөхцөлд
тандалтын цооногуудын гүн 1,5Нк+5м-ээс багагүй байх ѐстой. Энд: Нк- ухаасын гүн.
16.5 Барилга барих талбайн хүрээний гадна гүйцэтгэх инженер-геологийн
судалгааны ажлыг явуулахдаа дараах арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ :
1) барилгажилтын бүсэд хиллэх нутаг дэвсгэрт инженер-геологийн аюултай
процесс үүсэх боломжийн судалгаа, шинжилгээг явуулах;
2) барилгажилтын талбайн хил хязгаарын гадна хөрсөнд бэхэлгээний
анкеруудыг байрлуулах шаардлага ба боломжийг тодорхойлох, мөн
түүнчлэн анкер бүтээцийн тооцоог гүйцэтгэх ба хүрээлэн орших барилга,
байгууламжинд тэдгээрийн үзүүлэх нөлөөг үнэлэх;

179
ÁНбÄ 50-01-16

3) шинэ барилгажилтын нөлөөлийн бүсэд хамаарах, хүрээлэх орчины

байгууламжуудын буурийн ул хөрсийг бэхжүүлэх болон суурь хүчитгэх
хэрэгцээ, шаардлагыг тогтоож шийдвэрлэх;
4) барилга барих талбайтай хиллэх нутаг, дэвсгэр дэх гидрогеологийн
нөхцөлийн өөрчлөлтийн тооцоонд шаардагдах өгөгдлүүдийг олж авах
зэрэг болно.
16.6 Инженер-геологийн судалгааны явцад дараах нөхцөлүүдийг илрүүлэн
судлах шаардлагатай. Үүнд:
1) суурь чулуулаг дахь тектоникийн ба хөндийлжийн бүтцүүд, тасралтын ба
атираат эвдрэлүүд;
2) суурийн ухаас дотор болон газар доорхи малталтанд нэвчих, шүүрэх
усны тооцоонд шаардагдах хөрсний шүүрлийн шинж чанарын
үзүүлэлтүүд, газар доорхи усны түвшний түрэлтийн хэмжээ, ус үл нэвтрэх
давхаргын илрэл ба зузаан, түрэлтийн усны нэвтрэлийг эсэргүүцэх
тогтвор, хөвхөлзүүр, тиксотроп болон хөндийрөх шинж чанарын
үзүүлэлтүүд, доргилтоос гулсалт үүсгэх шинж чанар бүхий ул хөрсний
илрэл болон тархалт;
3) газар доорхи байгууламж, зоорийн давхар, хонгил, инженерийн шугам
сүлжээ, худаг, газар доорхи малталт, өрөмдлөгийн цооногуудын байршил;
4) байнгын ба түр үүсгүүрүүд болон тээврийн хэрэгслэлийн динамик ба
доргиур үйлчлэлүүдийг илрүүлэн судлах ѐстой.
16.7 Хариуцлагын I түвшин болон 5м-ээс илүү гүнтэй ухаас бүхий II түвшний
байгууламжуудын газар доорхи хэсгийн буурийн төсөлд зааснаас гадна хээрийн
болон лабораторийн туршилтаар бутархай ба хадан ул хөрсний дараах физик-
механик үзүүлэлтүүдийг нэмж тодорхойлох шаардлагатай.Үүнд:
1) ачаалалын эхний шатны хэв гажилтын модуль- Еp, ачаалалын хоѐрдогч
(давтан) шатны хэв гажилтын модуль Еs, хоѐрдогч ачаалалыг эхний
шатны хүчдэлийн хязгаарын хүрээнд гүйцэтгэнэ;
2) хөндлөн хэв гажилтын илтгэлцүүр – . Хариуцлагын II түвшний газар
доорхи байгууламжийн хувьд  илтгэлцүүрийн тооцооны утгыг сонгохыг
зөвшөөрнө;
3) Бат бөхийн үзүүлэлтүүд:
-газар доорхи байгууламжийн барьж босгох ба ашиглалтын үе шатуудад
харгалзах нөхцөлийн хувьд тодорхойлох дотоод үрэлтийн өнцөг-θ ба
зууралдалт-С;
-хадан ул хөрс болон зохиомлоор бэхжүүлсэн ба хөлдөөсөн хөрсний нэг
тэнхлэгийн дагуу шахалтын бат бэхийн хязгаар- Rс ба хэв гажилтын
модуль- Е;
4) хөлдөлтийн овойлтын хувийн нормаль ζfhi ба шүргэгч ηfhi хүчнүүд;
5) ул хөрсний шүүрлийн илтгэлцүүр- Кfi;
6) хадан ул хөрсний массивын ан цавын үзүүлэлтүүд: ан цавшилын модуль,
чулуулгын чанарын үзүүлэлт RQD, өгөршлийн илтгэлцүүр Kwr хамаарна.
Харгалзах үндэслэл бүхий нөхцөлд тусгай даалгаварын дагуу инженерийн
эрэл хайгуулаар хөрсний физик-механикийн ба ангилах үзүүлэлтүүдийг тодорхойлж
болно. Үүнд: хөрсний шүүрэлгүй шилжилтийн бат бэх; хөрсний давтан
нягтруулалтын илтгэлцүүр; шаварлаг хөрсний гулсалтын үзүүлэлтүүд; хадан хөрс
ба зохиомлоор бэхжүүлсэн хөрсний нэг тэнхлэгийн дагуу суналтын бат бөхийн
хязгаар; хадан массивын ангилалын үзүүлэлтүүд хамаарна.

180
 ÁНбÄ 50-01-16

16.8 Хариуцлагын I түвшний байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурийг

төсөллөхдөө, шаардлагатай тохиолдолд хадан ба хадан бус хөрсний массивт үүсэх
хүчдэлийн хэмжилт, усны түвшин доошлуулах, хөрсийг бэхжүүлэх ба хөлдөөх,
―хөрсөнд ханабайгуулах‖, түүнчлэн геофизикийн ба бусад судалгааг гүйцэтгэвэл
зохино.
16.9 Ойр орчиндоо барилгажсан талбайд байрлах байгууламжийн газар
доорхи хэсгийн тооцоо ба төслийг барилга барих ба ашиглалтын бүх үе шатуудад
тухайн төсөллөж буй байгууламжийн бат бэх, найдвар болон урт удаан эдэлгээг
хангах, мөн түүнчлэн орчин тойрны ашиглагдаж буй байгууламжууд болон
инженерийн шугам сүлжээний бат бөх, найдвар, урт удаан эдэлгээг хангах,
хүрээлэх орчныг хамгаалах зорилгоор гүйцэтгэх ѐстой.
16.10 Байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурийг төсөллөхдөө,
тэдгээрийн хариуцлагын түвшин, мөн түүнчлэн газар доорхи барилгын ажлаас
үзүүлэх нөлөө, байгууламжуудын хариуцлагын түвшинг бодолцох ѐстой.
Байгууламжийн төсөллөж буй газар доорхи хэсгийн нөлөөллийн бүсэд хүрээлэх
орчинд хариуцлагын илүү өндөр түвшний байгууламж хамаарагдах тохиолдолд,
төсөллөж байгаа байгууламжийн хариуцлагын түвшнийг энэ нөлөөнд өртөх
байгууламжийн хариуцлагын түвшинд хүртэл дээшлүүлж болно.
16.11 Байгууламжийн газар доорхи хэсгүүдийн буурь болон бүтээцүүдэд
үйлчлэх ачаа ба үйлчлэлийг байгууламжийн барьж босгох болон ашиглалтын янз
бүрийн үе шатуудад үүсч болох өөрчлөлтийг бодолцон байгууламжийн бүтээцүүд
ба буурийн хамтын ажиллагааны шинжилгээнд үндэслэн тооцоогоор тогтоох ѐстой.
Байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурь болон бүтээцүүдэд үйлчлэх ачаа
ба үйлчлэлийг тодорхойлох тогтмол ачаанд дараах төрлийн ачааг хамааруулна:
1) байгууламжийн газар доорхи болон газар дээрх хэсгүүдийн барилгын
бүтээцийн жин;
2) байгууламжийг байрлуулах ул хөрсний массив болон тогтмолжсон шүүрэл
бүхий газар доорхи усны даралт;
3) байнгын ажиллагаатай газарт зоосон татургуулын (анкеруудын) таталтын
хүчлэлүүд;
4) байнгын бүтээцүүд дэх тушаа хэсгийн хүчлэлүүд хамаарна.
Түр зуурын урт удаан ачаа ба үйлчлэлд дараах төрлийн ачааг хамааруулна:
1) суурин тоног төхөөрөмжийн жин;
2) шүүрлийн тогтмолжоогүй горим бүхий газар доорхи усны даралт;
3) ашиглагдаж буй метроны шугамууд, тээврийн байгууламжууд болон
үйлдвэрийн объектуудын динамик үйлчлэлүүд;
4) хөрсний гадаргуу дээр хураасан материалуудын ачаа;
5) температурын технологийн үйлчлэлүүд;
6) түр хугаацаатай ажиллах тээглүүрт татуугын (анкеруудын) таталтын
хүчлэлүүд;
7) түр бүтээцүүдийн тушаа хэсгүүдийн хүчлэлүүд;
8) материалын чийг, агшилт болон гулсалтаас үүсэх ачаанууд хамаарна.
Эгшин зуурын ачаа ба үйлчлэлд:
1) газар гадаргуу дээр байрлах хөдөлгөөнт ачаанаас үүсэх хөрсний нэмэлт
даралт;
2) температур-цаг уурын үйлчлэлүүд багтана.
Онцгой ачаа ба үйлчлэлд:
1) газар хөдлөлийн үйлчлэл;
2) ул хөрсний суулт, хөөлт болон хөлдөлтийн овойлтын хэв гажилтаас үүсэх
үйлчлэлүүд;

181
ÁНбÄ 50-01-16

3) ослын үйлчлэлүүд (жишээлэхэд, ус дамжуулах шугам сүлжээний

байгууламжийн нөлөөллийн бүсэд байрлах тохиолдолд барилга,
байгууламжийн суурийн ухаас буюу газар доорхи хэсгийн хашлага
бүтээцийн гадна орших буурийн хөрс усанд бүрэн ханаж норсон нөхцөл)
зэрэг хамаарна.
16.12 Байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурийн хязгаарын төлөвийн I ба
II бүлгийн тооцоо нь доорхи тооцоонуудыг багтаана:
1) буурийн даах чадвар, байгууламж болон түүний элементүүдийн тогтвор;
2) хадан буурийн орчны бат бөх;
3) байгууламжид хиллэх налуу, суурийн ухаасын налуу болон хашлага
бүтээцүүдийн тогтвор;
4) байгууламжийн суурийн ухаасын бүтээцүүд болон газар доорхи
хэсгүүдийн гадна хананд ирэх ачаа;
5) хөрсөнд зоосон тээглүүрт (анкер) бүтээц (хөрсөн анкер, анкер гадас-шон
ба бусад)-ийн хөрсний даах чадвар;
6) буурийн шүүрлийн бат бэх, байгууламжийн газар доорхи хэсгүүдийн
бүтээцэд үйлчлэх газар доорхи усны даралт, хөвөлтийн эсрэг тогтвор;
7) ус доошлуулалтын шүүрлийн зарцуулалт;
8) байгууламжийн барьж босгох ба ашиглалтаас үүсэх гидрогеологийн
нөхцөлийн өөрчлөлт;
9) ―Байгууламжийн газар доорхи хэсэг-буурь‖ системийн хэв гажилтууд;
10) хүрээлэн орших барилгын буурийн хэв гажилтууд зэрэг үзүүлэлтүүдийг
тодорхойлно.
―Хөрсөн дэх хана‖ аргаар барих хашлагын бүтээцийн буурийг төсөллөхдөө
тиксотроп шингэнээр дүүргэсэн шуудууны ханын тогтворын тооцоог гүйцэтгэвэл
зохино.
Тус тусдаа орших элементүүдээс тогтох түшиг ханын буурийг төсөллөхдөө
элементүүдийн хоорондох хөрсний даралтанд буурийн бат бэхийн тооцоог
гүйцэтгэвэл зохино.
Дээрхи тооцоонуудыг гүйцэтгэхдээ газар доорхи усны түвшин ба
пьезометрийн түрэлт, мөн түүнчлэн технологийн үйлчлэл, хөлдөлт ба гэсэлт,
цөмрөлтийн үзэгдлүүд, овойлт, хөөлтийг бодолцсон ул хөрсний физик-механик
шинж чанарын боломжит өөрчлөлтүүдийг бодолцох ѐстой.
Байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурийн тооцоог гүйцэтгэхдээ барилга
барих явцын тооцооны схемийн өөрчлөлттэй холбогдох бүтээцийн шугаман бус
чанар, барилга барих технологийн онцлогууд болон барилгын ажиллагааны
дараалалыг бодолцвол зохино.
16.13 Байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурь, суурийн тооцоог
гүйцэтгэхдээ аналитик, тоон болон бусад аргуудыг хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Тоон
аргуудыг хэрэглэх тохиолдолд буурь болон байгууламжийн хүчдэл-хэв гажилтын
төлөвийг илэрхийлэх тооцооны загвар байгууламжийн бүтээцийн онцлог, буурийн
ажиллагааны шинж төлөв ба тэдгээрийн харилцан үйлчлэлийг илэрхийлсэн байх
ѐстой.
16.14 Байгууламжийн хөрсөнд булаастайгаар баригдах газар доорхи хэсгийн
буурийг төсөллөх явцад тэдгээрийн байгалийн төлөвийн нягтын Ксоm=0,95-аас
багагүй хэмжээнд нягтруулсан булаасын хөрсний шинж чанарын тооцооны утгуудыг
тогтоохдоо γII=0.95γI; θII=0.95θI; сII=0.95сI ба СII-ийг 7 кПа-аас ихгүй сонгож

182
 ÁНбÄ 50-01-16

дээрхи хөрсний байгалийн төлөвийн тооцооны үзүүлэлтүүд (γI; θI; сI) –ийг
ашиглахыг зөвшөөрнө.
16.15 Байгууламжийн газар доорхи хэсгийн буурийн тооцоог гүйцэтгэхдээ
―бүтээц-хөрсний массив‖–ийн харилцан хүрэлцэх хэсэгт(гадаргууд) үүсэх нормаль
ба шүргэгч хүчдэлүүдийг тодорхойлвол зохино. Хүрэлцэх хүчдэлүүдийн утгыг
байгууламж ба буурийн хамтын ажиллагааг бодолцон тодорхойлох ѐстой.
Хүрэлцэх хэсэгт үүсэх хүчдэлүүдийн утгыг тодорхойлох хөрсний массивын
хэлбэрийн тогтох явц болон тухайн үеийн хүчдэл-хэв гажилтын төлөв,
байгууламжийн бүтээцийн онцлог, буурийн хөрс болон байгууламжийн
элементүүдийн бат бэхийн ба хэв гажилтын шинж чанар, байгууламжийг барьж
босгох технологи болон дараалалыг бодолцвол зохино.
Буурь ба бүтээцүүдийн хүрэлцэх хэсэг дэх хэв гажилтууд хамтын бүс байж
болохыг бодолцвол зохино. Тооцоонд ―бүтээц-хөрс‖–ийн хүрэлцэх хэсэг дэх
хөндийрөх ба шилжих магадлалыг бодолцох шаардлагатай.
16.16 Бүтээц ба хөрсний хүрэлцэх хэсэг дэх шилжилтийн боломжийг
шалгахын тулд хүрэлцэх хэсэг дэх үрэлт ба барьцалдалтын шинж чанаруудаас
хамаарах шилжээсийн хязгаарын эсэргүүцлийн хүчнүүдийг тодорхойлсон байх
ѐстой. ―Бүтээц-хөрсний массив‖-ийн хүрэлцэх хэсэгт үүсэх үрэлтийн ба
барьцалдалтын хүчнүүдийг хөрсний бат бэхийн үзүүлэлтүүдийн утга, талбайн
гидрогеологийн нөхцөл, бүтээцийн материал, түүнийг үйлдвэрлэх технологи
зэргээс хамааруулан тодорхойлох ѐстой.
Хадан бус хөрсний хувьд ―бүтээц-хөрсний массив‖-ийн хүрэлцэх хэсэгт бат
бэхийн үзүүлэлтүүдийн дараах тооцооны утгуудыг сонгохыг зөвшөөрнө.
Хувийн барьцалдалт Ск=0 байх бүтээцийн материалаар сонгох хөрсний
үрэлтийн өнцөг δ=γкθ болно.
энд: φ-хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөг, γк-хүснэгт 16.1-ээс сонгох ажиллах
нөхцөлийн коэффициент;
Хүснэгт 16.1
Бүтээцийн Үйлдвэрлэх технологи ба онцгой нөхцөлүүд
материал
Бетон-төмөрбетон Бетоныг хуурай нөхцөлд цутгах хүндийн хүчний ба уян түшиц
хананууд. Цутгамал сууриуд.
Байгалийн чийг бүхий хөрсөнд шаварын уусмал ашиглан
цутгах уян түшиц хананууд.
Хүндийн хүчний угсармал хана ба сууриуд.
Усанд ханасан хөрсөнд шаварын уусмал ашиглан цутгах
цутгамал уян хананууд.
Дурын хөрсөнд шаварын уусмал ашиглан босгох угсармал
уян хананууд.
Метал мод Жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог, усанд ханасан элсний хувьд
Бусад хөрсөнд
Дурын Буурийн хөрсөнд доргиур ачаа үйлчлэх тохиолдолд

16.17 Түшиг хана, байгууламжийн суурийн ухаасын хашлага болон газар

доорхи хэсгийн гадна хананд ирэх даралтыг бүтээц болон хөрсний массивын
хамтын ажиллагааны үр дүнд үүсэх шилжилт болон хэв гажилтын хэмжээнээс
хамааруулан тодорхойлбол зохино.

183
ÁНбÄ 50-01-16

16.18 Түшиг хана болон байгууламжийн суурийн ухаасын хашлага ба газар

доорхи хэсгийн хананд ирэх даралтыг тодорхойлохдоо дараах нөхцөлийг бодолцох
ѐстой:
1) ул хөрсний массивт ирэх гадаад ачаа ба үйлчлэлүүд (агуулахын
материалуудын жин, барилгын машин, механизмын жин, зорчих хэсэг дэх
тээврийн хэрэгслийн жин, хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын
суурийн ачаа) болон бусад;
2) газар доорхи болон гүн суулгасан байгууламжууд;
3) хөрсний гадаргуугийн налуу, тэгш бус рельеф болон инженер геологийн
элементүүдийн хил хязгаарын хэвтээ заагаас хазайх хазайлт;
4) суурийн ухаас дахь тавцан ба налууг ажил гүйцэтгэх явцад байгуулах
боломж;
5) ―Бүтээц-хөрсний массив‖-ийн хүрэлцэх хэсэг дэх бат бэхийн үзүүлэлтүүд;
6) Түшиг хана хэлбэрийн бүтээцүүд, анкер ба хөндлөвчийн элементүүдийн
хэв гажилтын үзүүлэлтүүд;
7) эксковатор ажиллуулах явцад хөрс ялгах боломж;
8) ул хөрсний массив дахь шүүрлийн хүчнүүд;
9) ул хөрсний хөлдөлтийн овойлт ба хөөлт, хөрсөнд уусмал шахах болон
бөглөөс хийх зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэх явцад үүсэх хашлага бүтээцүүдээс
ирэх нэмэгдэл даралтууд;
10) температурын үйлчлэл;
11) динамик болон доргиур үйлчлэлүүд ба ул хөрсний статик даралтанд
үзүүлэх нөлөө, зэрэг болно.
16.19 Хязгаарын төлөвийн I бүлгийн тооцоонуудыг гүйцэтгэхэд хэрэглэгдэх
суурийн ухаасын хашлага болон байгууламжийн газар доорхи хэсгийн бүтээцэд
ирэх хөрсний хажуугийн даралтын утгыг тодорхойлохдоо хөрсний бат бэхийн
үзүүлэлтүүдийн θI, СI- утгуудыг, хязгаарын төлөвийн II бүлгийн тооцоонуудад θII,
СII- утгуудыг ашиглавал зохино.
Дээрх хоѐр тохиолдолд хөрсний хувийн жингийн хувьд ачааны найдварын
илтгэлцүүрийг γf(g)=1,0 гэж сонгох ѐстой.
16.20 Түшиг ханын байгууламж болон зоорийн давхрын ханын хэвтээ
шилжилт 0,0005 h-аас бага байх тохиолдолд хөрсний даралтыг хүчдэлийн тайван
байх үеийн нөхцөлөөр тодорхойлно. Ýнд: h-суурийн ухаасын гүн болон бүтээцийн
өндөр.
Буурийн тайван байх хүчдэлийн төлөвийг тодорхойлохдоо түүний бүрэлдэн
тогтсон түүхэн нөхцөлийг бодолцвол зохино. Тайван байх хөрсний эффектив
даралтын z гүн дэх хэвтээ байгуулагчийг дараах томъѐогоор тодорхойлно:
0( ) = 0 [ ( )+ ( )] (16.1)
Ýнд: К0- тайван байх хөрсний хажуугийн даралтын илтгэлцүүр,
( )-хөрсний өөрийн жингийн z гүн дэх эффектив босоо даралт,
( ) -гадаргуугийн ачаанаас z гүнд үүсэх эффектив босоо даралт.
Хөрсний тайван байх үеийн хажуугийн даралтын илтгэлцүүрийг инженер-
геологийн судалгааны явцад хээрийн судалгааны аргуудаар тодорхойлно.
Хөрсний хэвтээ гадаргуугийн нөхцөлд тайван байх даралтын илтгэлцүүр К0-г
ердийн нөхцөлд нягтруулсан хөрсний хувьд дараах томъѐогоор тодорхойлно.
0 =( )
(16.2)
Ýнд: ν- хажуугийн тэлэлтийн илтгэлцүүр

184
 ÁНбÄ 50-01-16

Хэт нягтарсан хөрсний хувьд К0 илтгэлцүүрийг доорхи томъѐогоор

тодорхойлохыг зөвшөөрнө:
0 = (1 )√ (16.3)
Ýнд: OÑR – хөрсний хэт нягтралын илтгэлцүүр (Over compaction reting).
Тайлбар:
1. Илтгэлцүүр ОÑR-ийг тодорхойлохдоо урьд нь хөрс (жишээлэхэд, мөсөн
голын үйлчлэлд) хэт нягтрах үеийн даралт болон одоо үйлчилж байгаа
даралтын харьцааг ашиглана.
2. Òомúѐо (16.3)-д ОÑR>2.0-ийн утгыг ашиглаж үл болно.
Хэрэв буурийн гадаргуу хэвтээ чиглэлд β≤θ өнцөг үүсгэн налсан бол хөрсний
эффектив даралтын хэвтээ байгуулагч ,0 ( )- г (16.1) томъѐогоор тодорхойлбол
зохино. Энэ томъѐонд К0илтгэлцүүрийг К0β илтгэлцүүрээр солино.
К0β= К0(1+Sinβ); (16.4)
Хажуугийн даралтын тэнцүү үйлчлэгч хүчний чиглэлийг хөрсний гадаргууд зэрэгцээ
сонгоно.
16.21 Түшиг ханын байгууламж болон зоорийн давхрын ханын 0,0005h-аас
илүү хэвтээ шилжилтэнд хөрсний хажуугийн даралтын утгын хамаарлыг зураг 16.1-
д үзүүлсэн хэрчимт-шугаман диаграммын дагуу тодорхойлохыг зөвшөөрнө.
Хөрсний массивын чиглэлд бүтээцийн шилжилт явагдах тохиолдолд дээрхи
шилжилтийн чиглэлийг эерэг гэж тооцно.
Хөрсний хажуугийн даралтын хязгаарын утгууд бүтээц хөрсний массивын
эсрэг чиглэлд шилжих шилжилтэнд идэвхтэй даралт , ( ), хөрсний массивын
чиглэлд шилжилтэнд идэвхигүй даралт , ( ) -д тохирно.
16.22 Бүтээцийн хөрсний массивын эсрэг чиглэлд шилжих хэвтээ
шилжилтийн хэмжээ 0,001h-ээс ихгүй байх тохиолдолд хөрсний хажуугийн
даралтын утгуудыг , ( )-тэй тэнцүү сонгохыг зөвшөөрнө.

𝜎𝜎 𝐼𝐼 (𝑧𝑧)

𝜎𝜎 𝐼𝐼 ,р (𝑧𝑧)

𝜎𝜎 𝐼𝐼 ,0 (𝑧𝑧)

𝜎𝜎 𝐼𝐼 ,а (𝑧𝑧)

ua 0 up +u
Зураг 16.1 Хөрсний хажуугийн даралтын утга ( ) бүтээцийн хэвтээ шилжилтүүд
u, ua=0.001h, up=(0.01-0.02)h – аас хамаарах хамаарал
Хөрсний гадаргууд жигд тархсан босоо q ачаа үйлчлэх тохиолдолд хувийн
жин γ-гээс бүтээцэд үйлчлэх хөрсний эффектив идэвхитэй даралтын z гүн дэх
нормаль байгуулагчийг дараах томъѐогоор тодорхойлно:
, ( )= ( + ) 2 √ ; (16.5)
Z гүн дэх шүргэгч байгуулагчийг (хөрсний шилжилт бүтээцтэй
харьцангуйгаардоош чиглэн явагдах нөхцөлд эерэг байх):

185
ÁНбÄ 50-01-16

( )= , ( ) ; (16.6)
Ýнд: с- хөрсний хувийн барилцал, γ- усанд ханасан хөрсний хөвмөл төлөвийн
хувийн жин, δ- бүтээцийн материалаар (16.16)-ийн дагуу тодорхойлох хөрсний
үрэлтийн өнцөг , Ка- идэвхитэй даралтын коэффициент.
a) б)

С β С
β
Шилжилтийн чиглэл Шилжилтийн чиглэл
α-β α-β
А А
90 0- 90 0-
θ+β W θ+β W
θ θ R
Н Н φ
Р
φ δ
δ R
Р 90 0+θ- 90 0+θ-
α α
α α
В В

Зураг 9.2 Õөрсний гадаргуу хэвтээ бус, бүтээцийн талстууд босоо чиглэлд
налалт бүхий тохиолдолд хөрсний идэвхитэй (а), идэвхигүй (б) даралтуудын
утгыг тодорхойлох схем.
Хэмжигдэхүүн , ( )-г бүх тохиолдолд 0-ээс багагүй байхаар сонгоно.
Хөрсний гадаргуу хэвтээ биш бөгөөд бүтээцийн талстууд босоо чиглэлд налуу
бүхий (Зураг 9.2а) тохиолдолд хөрсний идэвхитэй даралтын илтгэлцүүрийг дараах
томъѐогоор тодорхойлбол зохино.
( )
= (16.7)
( ) ( )
( )[ √ ]
( ) ( )

Энд: β- хөрсний гадаргуугийн хэвтээ чиглэлд налах өнцөг, θ- бүтээцийн талст босоо
чиглэлээс хазайх өнцөг, θ- хөрсний дотоод үрэлтийн өнцөг.
Хөрсний гадаргуу хэвтээ ба бүтээцийн талстууд босоо, гөлгөр байх
тохиолдолд хөрсний идэвхитэй даралтын илтгэлцүүрийг дараах томъѐогоор
тодорхойлж болно.
Ка=tg2 (450-θ/2) (16.8)
16.23 Хөрсний хажуугийн даралтын утгуудыг хөрсний чиглэл дэх бүтээцийн
хэвтээ шилжилт чийглэг хөрсний хувьд 0,01h, усанд ханасан хөрсний хувьд 0,02h –
ээс их байх тохиолдолд , ( )-тэй тэнцүү сонгохыг зөвшөөрнө.
Хөрсний бүтээцэд үзүүлэх эффектив идэвхигүй даралтын утгыг:
Нормаль байгуулагч z гүнд байхад: , ( )= ( + )+2 √ (16.9)
Шүргэгч байгуулагч z гүнд байхад (бүтээцтэй харьцангуй хөрсний шилжилт дээш
чиглэлтэй байхад эерэг):
( )= , ( ) (16.10)
зэрэг томъѐонуудаар тодорхойлно.
Ýнд: Кр- идэвхигүй даралтын илтгэлцүүр.
Хөрсний гадаргуу хэвтээ бус бөгөөд бүтээцийн талстууд босоо чиглэлд налуу
бүхий тохиолдолд (зураг 16.2.б) хөрсний идэвхигүй даралтын илтгэлцүүрийг дараах
томъѐогоор тодорхойлохыг зөвшөөрнө:

186
 ÁНбÄ 50-01-16

( )
= (16.11)
( ) ( )
( )[ √ ]
( ) ( )

Хөрсний гадаргуу хэвтээ ба бүтээцийн талстууд босоо, гөлгөр байх

тохиолдолд хөрсний идэвхигүй даралтын илтгэлцүүрийг дараах томъѐогоор
тодорхойлж болно.
Кр=tg2 (450+θ/2) (16.12)
Хөрсний дотоод үрэлтийн өнцгийн өндөр утгуудын хувьд (16.11) томъѐо идэвхигүй
даралтын хэмжээг өсгөж тогтоодог. Тиймээс θ>200 байхад (16.11) томъѐонд бүх
тохиолдолд δ=0 гэж сонгох хэрэгтэй.
16.24 Идэвхитэй ба идэвхигүй даралтуудыг тодорхойлох, түүнчлэн хөрсний
хажуугийн даралтын завсрын утгуудыг тогтоох тооцоонд 16.20-16.23-д зааснаас
бусад хүчин зүйлүүдийг бодолцох шаардлагатай нөхцөлд тоон аргуудыг хэрэглэвэл
зохино.
16.25 Суурийн ухаасын хашлага бүтээцэд ирэх шүүрэл бүхий хөрсний
хажуугийн даралтын ашигтай утгуудыг тодорхойлох нөхцөлд уг хашлагууд
шүүрлийн эсрэг төгсгөлөг бус хаалт болох ба ухааст барилгын ус доошлуулалт
явуулж буй тохиолдолд (зураг 16.3) шүүрүүлэх хүчнүүдийг бодолцох ѐстой.
Энэ тохиолдолд усанд ханасан шүүрэл бүхий хөрсний хажуугийн даралтын
эффектив утгуудыг дараах томъѐогоор тодорхойлно.
( )= ( + ) (16.13)
I
Ýнд: γ - хөрсний хөвмөл төлөвийн хувийн жин, γw- усны хувийн жин, К- хөрсний
хажуугийн даралтын илтгэлцүүр, I- гидравлик түрэлтийн градиент (1м, 1/м-
хязгаарт)
Томъѐо (16.13) дахь (+) тэмдэг бол буурах шүүрлийн мужид, (-) тэмдэг бол
өсөх шүүрлийн мужид харгалзана.

Зураг16.3 Шүүрлийн эсрэг төгс бус хаалт хийгдсэн нөхцөлд ухааст явагдах
шүүрэлийн схем
16.26 Тогтворжоогүй төлөвт орших усанд ханасан хөрснөөс тогтох буурийн
тооцоонд ухаасын хашлага болон байгууламжийн газар доорхи хэсгийн

187
ÁНбÄ 50-01-16

бүтээцүүдэд үйлчлэх хөрсний хажуугийн даралтын утгуудыг бүтэн хүчдэлээр

илэрхийлж тодорхойлохыг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд бүтээцэд үйлчлэх хөрсний
идэвхитэй даралтын z гүн дэх утгын нормаль байгуулагчийг:
( )= ( )+ ( ) 2 (16.14)
томъѐогоор тодорхойлж болно.
Ýнд: сu- хөрсний шүүрэлгүй шилжилтийн бат бэх;
Хөрсний идэвхигүй даралтын нормаль байгуулагчийг:
( )= ( )+ ( )+2 (16.15)
томъѐогоор тодорхойлж болно.
16.27 Хариуцлагын I ба II түвшний газар доорх байгууламжуудын хөрсний
болон хадан массив дахь байгалийн шүүрлийн урсгалыг нийтэд нь буюу эсвэл
хэсэгчлэн хаах ба газар доорхи усны шүүрлийн нөхцөл ба чиглэлийг өөрчлөх газар
доорхи хэсгүүдийг төсөллөхдөө барилгын талбайн гидрогеологийн горимын
өөрчлөлтийг урьдчилсан тооцоогоор тогтоох ѐстой.
Шүүрлийн урсгалын хаалтын өмнөх замд буй болох газар доорхи усны
түвшний дээшлэх (баражийн) эффект үүсэх магадлалыг бодолцох ѐстой.
Байгууламжийг төсөллөх явцад хаалтын эффектийн тоон үнэлгээг хийх ба
шаардлагатай нөхцөлд төсөллөж буй байгууламж болон ойр орчимын барилга
байгууламжийн хувьд хамгаалалтын арга хэмжээнүүдийг боловсруулах ѐстой.
Гидрогеологийн нөхцөлийн өөрчлөлтийг урьдчилан таамаглахдаа шүүрлийн
процессын математик загварчлалыг тоон ба аналитик аргуудыг хэрэглэн
гүйцэтгэвэл зохино. Геошүүрлийн загварыг боловсруулахын тулд барилгын
талбайд хиллэх нутаг дэвсгэр дэх газар доорхи усны түвшин, гидравликийн түрэлт
болон хөрсний шүүрлийн нэвчилтийг тогтоох инженер-геологийн эрэл хайгуулын
материалыг анхдагч мэдээллийн хэлбэрээр ашиглавал зохино. Эдгээр
судалгаануудыг гүйцэтгэхийн тулд тусгай чиглэлийн мэргэшсэн байгууллагуудыг
татан оролцуулах шаардлагатай.
16.28 Газар доорхи усны пьезометрийн түвшнээс доош байрлах
байгууламжуудын суурь болон газар доорхи хэсгүүдийг төсөллөхдөө тэдгээрийн
даралтыг тооцох ба суурийн ухааст нэвтрэх, ухаасын ѐроолын овойлт,
байгууламжийн хөвөлт зэргээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнүүдийг тусгаж
өгөх ѐстой. Газар доорхи усны пьезометрийн түвшнээс доош байгууламжийн суурь
болон газар доорхи хэсгүүдийг суулгахдаа:
1) түрэлтийн ус бүхий газар доорх ус шүүрүүлэх давхаргын дэвсгэр болох ус үл
нэвтрэх үед суурь ба байгууламжийг суулгах нөхцөлд суурийн ухааст ус
нэвтрэх, буурийн хөрсний овойлт, шалны өргөлт үүсэх магадлалтай ба энэ
тохиолдолд түрэлтийг бууруулах ( жишээлэхэд, цооногуудаас ус соруулах)
болон буурийн хөрсөнд үйлчлэх нэмэлт түрэлтийн ачааг ихэсгэх арга
хэмжээнүүдийг урьдчилан төлөвлөх;
2) ус шүүрүүлэх давхаргын хөрсөнд суулгах нөхцөлд хөрсний жижиг хэсгүүд
угаагдан шилжиж гидравлик эвдрэл, суурийн идэгдэл, өгөршил ба бусад
эвдрэл үүсэх магадлалтай бөгөөд энэ тохиолдолд түрэлтийн градиентийг
бууруулахаас гадна хөрсийг бэхжүүлэх арга хэмжээнүүдийг урьдчилан
төлөвлөх шаардлагатай.
16.29 Түрэлтийн ус бүхий хөрсний дэвсгэр үетэй ус үл нэвтрэх шаварлаг үед
түрэлтийн ус нэвтрэхээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд доорхи нөхцөл биелэгдэх
ѐстой.
= 0 (16.16)

188
 ÁНбÄ 50-01-16

Ýнд: γw – усны хувийн жин кН/м3; Н0- ус үл нэвтрэх үеийн улнаас газар доорхи
усны хамгийн дээд түвшин хүртэл авах усны түрэлтийн тооцооны өндөр, м; h 0-
тухайн хөрсний үе болон дээд үеүдийн хувийн жингийн тооцооны дундаж утга,
кН/м; γf- суурийн ухаасын ѐроолоос тухайн үеийн ул хүртэлх зай, м;
1,2- ачааны найдварын илтгэлцүүр;
Томъѐо (16.16)-ийн нөхцөл биелэгдэхгүй тохиолдолд, төсөлд уст үеийн
зохиомол доошлуулалтыг (албадан шавхалт болон өөрөө соруулах цооногуудыг
төхөөрөмжлөх) төлөвлөх шаардлагатай.
Газар доорхи усны түрэлтийг зохиомлоор бууруулах арга хэмжээг тодорхой
хугацаанд явуулж дуусгах ѐстой. Энэ нь тухайн байгууламж газар доорхи усны
түрэлтээс үүсэх хүчнүүдийн үйлчлэлийг хүлээн авахад хүрэлцэхүйц жин болон бат
бэхтэй болох хугацаа ба суурийн ажил болон ухаасын эргэн булах ажлыг гүйцэтгэж
дууссан байх ѐстой.
16.30 Суурийн ухааст явагдах (зураг 16.3) өсөн нэмэгдэх шүүрлийн явцад
усанд ханасан хөрсөнд хөндийрөл үүсгэх гидравликийн эвдрэлийг арилгахын тулд
дараах нөхцөл биелэгдэх ѐстой.
γf J≤1 (16.17)
Энд: J- шүүрлийн урсгалын өсөлтийн гидравлик түрэлтийн градиент;
γf - 1,2- ачааны найдварын илтгэлцүүр ;
16.31.Байгууламжийн газар доорхи хэсгийг усанд ханасан хөрсөнд газар
доорхи усны түвшнээс доош байрлуулах тохиолдолд хөвөлтийн эсрэг тогтвор
хангагдах ѐстой.
Дараах нөхцөл биелэгдэх тохиолдолд хөвөлтийн тогтвор хангагдана:
 w H 0 A   f 1 Gstb,c   f 2 Gstb, I   f 3  Rstb (16.18)
3
Энд: γw – усны хувийн жин кН/м ;
Н0- байгууламжийн газар доорхи хэсгийн улнаас газар доорхи усны хамгийн
дээд түвшин хүртэл авах, усны түрэлтийн тооцооны өндөр, м;
А- байгууламжийн газар доорхи хэсгийн талбай,м;
, - байгууламжийн даацын бүтээцүүдийн өөрийн жинг багтаасан, босоо
тогтмол тогтоох ачаануудын норматив утгуудын нийлбэр, кН;
, – байгууламжийн шал болон хамар хана, суурийн догол болон
байгууламжийн газар доорхи хэсгийн дээрхи булаасын жинг багтаасан түр
зуурын удаан хугацааны тогтоох босоо ачааны норматив утгуудын нийлбэр,
кН;
∑ -үрэлтийн болон шонгийн сугарлын эсэргүүцэл, анкерийн татах
хүчнүүдийг багтаасан буурийн хөвөлтийн эсэргүүцлийн хүчнүүдийн тогтоох
босоо байгуулагчуудын норматив утгуудын нийлбэр, кН;
=0.9; =0.85; =0.65 - ачааны найдварын илтгэлцүүрүүд.
Томъѐо (16.18)-ийн нөхцөл биелэгдэхгүй тохиолдолд байгууламжийн
хөвөлтөөс үүсэх эвдрэлийг арилгах зорилгоор дараах арга хэмжээнүүдийг авна:
1) байгууламжийн өөрийн жинг нэмэгдүүлэх ба нэмэлт ачаагаар үйлчлүүлэх;
2) байгууламжийн улан дах хөрсний нүх сүвийн усны даралтыг шүүрүүлийн
систем байгуулж бууруулах;
3) байгууламжийг анкер болон шонгуудын тусламжтайгаар хөрсний доод
үеүүдэд бэхлэх зэрэг арга хэмжээнүүдийг хэрэглэвэл зохино.
16.32 Инъекцийн урьдчилан хүчитгэсэн хөрсөн анкеруудыг, суурийн ухаасын
хашлагыг бэхлэх болон байгууламжийг хөвөлтөөс хамгаалах зорилгоор хэрэглэх ба
тэдгээрийг шаварлаг сул, суумтгай, хөөмтгий, органик эрдэс болон органикаас
бусад дурын хөрсөнд байрлуулж болно. Анкеруудыг төсөллөхдөө ―бүтээц-хөрсний

189
ÁНбÄ 50-01-16

массив‖ системийн статик тооцооны үр дүнг үндэслэн гүйцэтгэнэ. Энэ тооцоонд

анкерын салаануудын шаардагдах тоо, тэдгээрийн байрлал, анкерийн хэвтээ
чиглэлд налах өнцгүүд, бүтээцийн нормальд харьцангуй хазайх өнцгүүд зэргийг
бодолцон анкерт үйлчлэх тэнхлэгийн тооцооны ачааг тодорхойлох ѐстой.
Анкерийн төсөлд салаа тус бүрийн анкерийн тоо болон тэдгээрийн алхмыг
тодорхойлно. Мөн түүнчлэн:
1) хөрсний эвдрэлийн призмийн хязгаарын гадна орших анкеруудын
бэхэлгээний байрлалыг хангаж өгөх, анкерийн татлагуудын чөлөөт урт;
2) төслийн хүчлэлүүдийг хүлээн авахад шаардагдах, анкеруудын
бэхэлгээний урьдчилсан урт;
3) туршилтын анкеруудыг төхөөрөмжлөх байр; анкерийн сорил; туршилтын
тоо ба тэдгээрийг гүйцэтгэх дараалал зэргийг тодорхойлно.
Урьдчилан хүчитгэсэн анкеруудын хөрс болон материалын даах чадварыг
урьдчилан тооцоогоор тодорхойлох ба сорилын туршилтаар шалгана. Уг
туршилтуудыг анкерийн татлагын материалын хамгийн их боломжит ачааны
үйлчлэлд геологийн хувьд хамгийн түгээмэл байршилд явуулна. Туршилтын
ачааны хэмжээ төслийн тооцооны ачаанаас 1,75 дахин буюу түүнээс их байна.
16.33 Барилгажилтын нутаг дэвсгэрт шинээр баригдах ба сэргээн засварлах
байгууламжуудын буурь, суурь болон газар доорхи хэсгийг төсөллөхдөө хүрээлэн
орших хөрсний массив болон хүрээлэн орших барилгуудын буурийн хүчдэл-хэв
гажилтын өөрчлөлтөнд барилгажилтаас үзүүлэх нөлөөний геотехникийн үнэлгээг
гүйцэтгэх шаардлагатай.
Тайлбар: уг нөлөөллийн геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийг
барилгажилтын нутаг дэвсгэрт байрлах газар доорхи инженерийн байгууламж,
шугам сүлжээг төсөллөх явцад гүйцэтгэх шаардлагатай.
Геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийг гүйцэтгэхдээ суурийн ухаасын хашлага
бүтээцийн хэвтээ шилжилт, ухаас дахь хөрсний ухалтаас буурийн ачаалал буурах,
шинээр баригдах байгууламж болон сэргээн засварлах байгууламжийн нэмэлт
ачаанаас үүсэх босоо ачаа, барилгын ажлын доргиур ба динамик үйлчлэлүүд
болон байгууламжийн газар доорхи хэсгийг барих дараалалыг бодолцон тооцооны
аналитик ба тоон аргуудыг ашиглана. Шинээр баригдах байгууламжийн босоо
ачааны үйлчлэлд үүсэх хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын буурь ба
суурийн нэмэгдэл хэв гажилтын тооцоонд шугаман-хэв гажилтын хагас орчны
тооцооны схемийг ашиглахыг зөвшөөрнө.
16.34 Геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийн үр дүнд:
1) нөлөөллийн бүсийн радиус-r, м;
2) хүрээлэх орчины барилга, байгууламжуудын буурь ба суурийн нэмэгдэл
хэв гажилтуудын утгууд зэргийг тодорхойлох ѐстой.
Тайлбар:
1. Шинэ барилгажилт болон сэргээн засварлалтын нөлөөллийн бүсийн
радиусыг тогтоохдоо хүрээлэн орших барилга, байгууламжийн
техникийн төлөв нь ослын ба ослын өмнөх IY ангилал бүхий
байгууламжуудын нөлөөллийн бүсийн хил дээр байрлахыг бодолцохгүйгээр
хүрээлэн орших барилга, ашиглагдаж буй байгууламжуудын буурь ба
хөрсний массивын нэмэлт суултын тооцооны утга 1мм-ээс хэтрэхгүй
байх зай хэмжээгээр хязгаарлагдаж болно.
2. Өвөрмөц хөрсний тархалт бүхий нутаг дэвсгэрт шинэ барилгажилт
болон сэргээн засварлалтын нөлөөллийн радиусыг хязгаарлах нөхцөлд

190
 ÁНбÄ 50-01-16

орон нутгийн барилга, байгууламжийн төслийн туршлага, байгууламжийг

барьж босгох болон ашиглалтын онцлогуудыг бодолцох ѐстой.
3. Геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийн үр дүнгээр тогтоосон нөлөөллийн
бүсийн радиус суурийн ухаасын гүн, инженер-геологийн нөхцөлүүд гэх мэт
янз бүрийн хүчин зүйлүүдээс хамааран ухаасын хашлага бүтээцийн
трассын дагуу өөрчлөгдөж болно.
4. Нөлөөллийн бүсийн радиусыг төсөллөж буй суурийн ухаасын захаас
хэмжинэ.

16.35 Баригдаж байгаа болон сэргээн засварлагдаж буй байгууламжийн

урьдчилан тогтоосон нөлөөллийн бүсийн хязгаарт байрлах, хүрээлэх барилга,
байгууламжуудын хувьд геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийг гүйцэтгэх
шаардлагатай.
Геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийг гүйцэтгэхийн өмнө шинээр
барилгажуулах буюу сэргээн засварлалтын урьдчилан тогтоосон бүсэд байрлах
хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын бүтээцүүдийн төлөвийн техникийн
судалгааг явуулах ѐстой. Техникийн судалгааны үр дүнгээр хүснэгт 16.2-ийн дагуу
хүрээлэх барилгажилтын байгууламжуудын техникийн төлөвийн ангилалыг
тогтоовол зохино.
Тайлбар:Геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийн үр дүнгээр шинэ
барилгажилт болон сэргээн засварлалтын нөлөөллийн бүсэд 16,35; 16,36 дугаар
зүйлүүдийн заалтуудын дагуу урьдчилан тогтоосон нөлөөллийн бүсэд
тооцогдоогүй үлдсэн хүрээлэн орших барилгажилтын ашиглагдаж буй
байгууламжууд байрлах тохиолдолд тэдгээрийн хувьд техникийн төлөвийн
ангилалыг (хүснэгт 16.2) мөн тогтоох шаардлагатай бөгөөд геотехникийн
урьдчилсан дүгнэлт гаргах байгууламжуудын жагсаалтанд оруулах ѐстой.
Хүснэгт 16.2
Барилга, байгууламжийн техникийн төлөв байдлын ангилал
Барилга байгууламжийн Барилга байгууламжийн төлөв байдлын тодорхойлолт
төлөв байдлын ангилал
I-хэвийн Ашиглалтын нөхцөлөөр төслийн баримт бичиг болон
нормын шаардлагыг хангаж байгаа. Засварын ажил
шаардагдахгүй.
II-хангалттай Материалын бодит шинж чанараар хязгаарын I бүлгийн
төлөв байдалд хамаарах нрмын шаардлагуудыг
хангасан; II бүлгийн төлөв байдалд хамаарах
шаардлагууд зөрчигдсөн боловч хэвийн ашиглах нөхцөл
хангагдаж байгаа. Бүтээцийг хүчитгэлгүйгээр орчины
гэмтэлийг арилгах урсгал засвар шаардагдана.
III-хангалтгүй Нормын шаардлага зөрчигдсөн, гэвч нурж унах аюул
байхгүй, хүмүүсийн аюулгүй байдалд заналхийлгээгүй
байна. Гэмтэл авсан бүтээцийг хүчитгэж сэргээн
засварлах шаардлагатай.
IV-ослын өмнөх болон Учирсан гэмтэл нь конструкцийг ашиглах боломжгүй,
ослын байдалтай нурах аюултай болсон, тухайн бүсэд хүмүүс болон
бүтээц байрлуулахад аюултай болсныг нотлоно.
Òайлбар:
1. Барилгын бүтээцийн, түүний дотор суурийн уланд орших
буурийн хөрсний судалгааг оролцуулаад суурийн техникийн

191
ÁНбÄ 50-01-16

төлөв байдлын ангилалыг техникийн оношлогооны үр дүнгээр

тогтооно.
2. Õэрэв өргөтгөл шинэчлэл хийх төсөл болон хүрээлэн орших
барилгыг хамгаалах арга хэмжээний төсөлд байгууламжийн
суурь болон газар дээрх хэсгийг хүчитгэх, түүний дотор
хөшүүншилийг нэмэгдүүлэх ажлыг хийхээр тусгагдсан бол
холбогдох үндэслийн дагуу шинэчлэн өргөтгөх байгууламжийн
болон шинээр барьж байгаа барилгын нөлөөний бүсэд байрлах
шинээр барих болон өргөл шинэчлэл хийх байгууламжийн
техникийн төлөв байдлын ангилалыг дээшлүүлж болно.
3. Арматурчлаагүй тоосгон ханатай түүх, архитектур, соѐлын
дурсгал болон нэг ба олон давхар түүхийн дурсгалт
барилгуудын техникийн төлөв байдлын ангилал нь II ангилалаас
дээгүүр тогтоогдох боломжгүй бол хангалттай гэж үнэлэгдэнэ.
4. Òехникийн төлөв байдлын ангилалаар I, II, III,IV гэж үнэлэгдээд 3
жилээс хэтрээгүй бол барилга байгууламжийн техникийн
шинжилгээний үр дүнг ашиглаж болно.

16.36 Барилгажилтын нутаг дэвсгэрт байрлах шинээр баригдаж (сэргээн

засварлагдаж) буй байгууламжийн нөлөөллийн бүсийг урьдчилан тогтоохын тулд
суурийн ухаасын гүн Нк(м), ухаасыг бэхлэх арга болон хашлага бүтээцээс
хамааруулан нөлөөллийн бүсийн баримжаалсан радиусыг (r0) дараах байдлаар
тогтооно:
5Нк- суурийн ухаасын хашлаганд 2-оос илүүгүй анкерт бэхэлгээ ашиглах
нөхцөлд; Энд: L-анкер болон түүний татлагын хэвтээ проекцын нийт урт, м;
4Нк- хөшөөс буюу эсвэл ган тэлүүр ба ташуу тулаасан бэхэлгээтэй ган
элементүүд (хоолой, двутавр гэх мэт) –ээс тогтох хашлагыг ашиглах болон ухаасыг
байгалийн налуутай бэлтгэх нөхцөлд;
3Нк- ухаасын хашлаганд хөшөөс буюу ган тэлүүр ба ташуу тулгуур
бэхэлгээтэй цутгамал болон угсармал –цутгамал төмөрбетон бүтээцүүд (―хөрсөн
дэх хана‖ технологи ба өрөмдсөн чигжмэл огтлолцох шонгууд гэх мэт) болон ган
элементүүд (хоолой, двутавр гэх мэт) бүхий хашлагыг ашиглах болон цутгамал
төмөрбетон хучилтын хамгаалалтанд ухаасын хөрсийг боловсруулах нөхцөлд;
2Нк- ухаасын хашлагын цутгамал болон угсармал –цутгамал төмөрбетон
бүтээц (―хөрсөн дэх хана‖ технологи ба шүргэлцэх өрөмдсөн чигжмэл шонгууд гэх
мэт)-ийг ашиглах ба цутгамал төмөрбетон хучилтын хамгаалалтанд ухаасын
хөрсийг боловсруулах нөхцөлд;
Тайлбар: Óрьдчилан тогтоосон нөлөөллийн бүсийн хэмжээг хөрсний
өвөрмөц нөхцөлүүд ба бусад хүчин зүйлүүдийг бодолцон төсөл гүйцэтгэх орон
нутгийн туршлагын үндсэн дээр зохицуулалт хийж болно.
16.37 Шинэ барилгажилтын болон сэргээн засварлалтын нөлөөллийн бүсэд
байрлах, хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын буурийн хэв гажилтын
тооцоог дараах нөхцөлийг үндэслэн гүйцэтгэнэ.
Sad ≤ Sad,u (16.19)
Энд: Sad- шинэ барилгажилт болон сэргээн засварлалттай холбоотой
үйлчлэлүүдийг бодолцон 16.33-ийн заалтуудын дагуу тодорхойлох суурийн нэмэлт
(буурь ба байгууламжийн хамтын нэмэлт) суулт;

192
 ÁНбÄ 50-01-16

Sad,u - хүрээлэн орших барилга,байгууламжуудын техникийн төлөвийн ангилалыг

бодолцон хүснэгт-16.3-ын дагуу тогтоох буурийн нэмэлт суултын хязгаарын (буурь
ба байгууламжийн хамтын нэмэгдэл хэв гажилтын ) утга;
Тайлбар:
1. Õүрээлэн орших барилга, байгууламж ба буурийн хамтын -Sad нэмэгдэл хэв
гажилтыг тодорхойлохын тулд геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийн үр
дүнд тогтоосон буурийн нэмэгдэл хэв гажилтын утгуудыг бодолцон
тооцооны аналитик ба тоон аргуудыг ашиглаж болно.
2. Õүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын буурийн хэв гажилтын
тооцоонд 16.19- томúѐоны нөхцөл биелэгдэх ѐстой.
ХҮСНЭГТ 16.3
Сэргээн засварласан барилга, байгууламжийн буурийн нэмэлт хэв гажилтын
хязгаар
Буурь, суурийн нэмэлт хэв
Барилгын гажилтын хязгаарын хэмжээ
Барилга, байгууламжийн техникийн Сууриудын Хамгийн их
төрөл төлөв суултын суултын
байдлын анги харьцангуй ялгаа хэмжээ -S, мм
S / Lu
1.Том хавтгаалжин хана I 0,0020 4,0
бүхий нэг болон олон давхар II 0,0010 3,0
барилгууд III 0,0007 2,0
2.Тоосго болон блокоор I 0,003 4,0
өрсөн , арматурчилалгүй II 0,0015 3,0
хана бүхий нэг болон олон III 0,001 2,0
давхар каркасгүй барилга
3.Төмөрбетон бүслүүртэй I 0,0035 5.0
эсвэл арматурчилсан тоосго II 0,0018 4.0
болон блокон ханатай, нэг III 0,0012 3.0
болон олон давхар каркасгүй
барилгууд
4.Арматурчлаагүй тоосгон I - -
даацын ханатай түүх, II 0,0009 1,5
архитектур, соѐлын дурсгал III 0,0007 1,0
болон нэг ба олон давхар
түүхийн дурсгалт барилгууд
Тайлбар:
1.

ХҮСНЭГТ 16.4
Шинэ барилгажилт болон сэргээн засварлах барилгын нөлөөний бүсэд байрлах
байгууламжийн буурь, суурийн нэмэлт хэв гажилтын хязгаарын хэмжээ
Буурь, суурийн нэмэлт хэв
Барилгын гажилтын хязгаарын хэмжээ
Барилга, байгууламжийн техникийн Сууриудын Хамгийн их
төрөл төлөв суултын суултын хэмжээ
байдлын харьцангуй -S, мм
анги ялгаа
S / Lu

193
ÁНбÄ 50-01-16

1.Бүрэн төмөрбетон каркас I 0,0020 5,0

бүхий нэг болон олон давхар II 0,0010 3,0
иргэний ба үйлдвэрийн III 0,0007 2,0
барилгууд
2.Том хавтгайлжин даацын I 0,0016 4,0
хана бүхий олон давхар II 0,0008 3,0
каркасгүй барилга III 0,0005 2,0
3.Арматурчилалгүй тоосгон I 0,0020 4,0
өрөгт болон том блокон II 0,0010 3,0
даацын ханатай олон давхар III 0,0007 1,0
каркасгүй барилга
4.Төмөрбетон бүс болон I 0,0024 5,0
арматурчилсан бетон блокон II 0,0005 3,0
даацын ханатай олон давхар III 0,0010 2,0
каркасгүй барилга
5. Арматурчлаагүй тоосгон I - -
даацын ханатай түүх, II 0,0006 1,0
архитектур, соѐлын дурсгал III 0,0004 0,5
болон нэг ба олон давхар
түүхийн дурсгалт барилгууд
6. Утааны яндан болон I 0,004 5,0
хөшүүн өндөр байгууламжууд II 0,002 3,0
III 0,001 2,0
Тайлбар:

16.38 Барилгажилтын талбайд шинээр баригдах ба сэргээн засварлагдах

байгууламжуудыг төсөллөхдөө хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын
ашиглалтын найдварыг барилга барих болон цаашдын ашиглалтын хугацаанд
хангаж өгөх арга хэмжээнүүдийг төлөвлөх шаардлагатай.
Геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийн үр дүнд (16.19) томъѐоны нөхцөл
биелэгдэхгүй байх тохиолдолд дараах арга хэмжээнүүдийг төлөвлөж хэрэгжүүлнэ:
1) барилгын суурийн ухаасын хашлагын бүтээц, тэдгээрийн бэхэлгээний аргууд,
газар доорхи хэсгийн гүн, түүний байгуулалт дахь байрлал зэргийг өөрчлөх;
2) хүрээлэн орших барилга, байгууламжийн буурийн хэв гажилтыг багасгах
(тусгаарлах ханууд хийх , буурийн хөрсийг бэхжүүлэх гэх мэт);
3) нэмэлт суултыг багасгах ба тэдгээрийн жигд бусыг бууруулах, хүрээлэн
орших барилга,байгууламжуудын орон зайн хөшүүнийг нэмэгдүүлэх (суурийг
хүчитгэх, байгууламжийн газар доорхи болон газар дээрхи хэсгүүдэд
цутгамал ба ган бүслүүрүүдийг төлөвлөх);
4) дээрхи арга хэмжээнүүдийг хослуулан төлөвлөх ѐстой.
Тайлбар: Õүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын ашиглалтын найдварыг
хангахад шинээр баригдах ба сэргээн засварлагдах байгууламжийн төслийн
үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт тэргүүлэх ач холбогдолтой байна.
Хамгаалах арга хэмжээнүүдийг төлөвлөхдөө дараах арга хэмжээнүүдийг
бодолцоно:
1) хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын нийтлэг онцлогууд (хариуцлагын
түвшин, буурийн урьдчилан тогтоосон хэв гажилтын утгууд, төсөллөж буй

194
 ÁНбÄ 50-01-16

газар доорхи хэсэг хүртэл зай, бүтээцийн схем, техникийн төлөвийн ангилал
болон хүрээлэх барилга, байгууламжуудын буурийн хөрсний физик-механик
шинж чанар гэх мэт);
2) төсөллөсөн ба сэргээн засварлагдах байгууламжуудын онцлогууд (ухаасын
гүн, ухаасын хашлага бүтээцийн төрөл, бэхэлгээний аргууд, инженер-
геологи ба гидрогеологийн нөхцөлүүд, тэдгээрийн өөрчлөлтийн урьдчилсан
дүгнэлт, буурьт ирэх даралт гэх мэт) зэргийг бодолцон төлөвлөнө.
Тайлбар:
1. Онцлог хөрсний тархацтай ба барилгын талбайн буурьт геологийн
аюултай процессууд явагдах магадлал бүхий нөхцөлд бүлэг 16-д заасан
нэмэлт арга хэмжээнүүдийг бодолцох шаардлагатай.
2. Õүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын хувьд сонгосон хамгаалалтын
арга хэмжээнүүдийг доргиур, динамик болон бусад нэмэлт үйлчлэлүүд ба
барилгажилтын технологийн онцлогууд зэргийг тооцооны аргууд ашиглан
тогтоох боломжгүй нөхцөлд нэмж боловсруулахыг зөвшөөрнө.
Шинээр барилгажуулах болон сэргээн засварлалтын нөлөөллийн бүсэд
байрлах, хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын ашиглалтын нөхцөлийг
хангах хамгаалалтын арга хэмжээнүүдийн төслийг боловсруулсны дараа (16.19)
томъѐоны нөхцөлийн биелэлтийг баталгаажуулах зорилгоор дээрхи арга
хэмжээнүүдийг бодолцон геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийг давтан гүйцэтгэх
шаардлагатай.
16.39 Хариуцлагын I ба II түвшнүүдийн (шинээр барилгажуулах ба сэргээн
засварлах) байгууламжуудын газар доорхи хэсгийн төсөлд бүлэг 17-ын заалтуудын
дагуу геотехникийн хяналтын шинжилгээг урьдчилан төлөвлөх шаардлагатай.
Үүнийг хүрээлэн орших барилга, байгууламжуудын хувьд мөн хэрэгжүүлэх ѐстой.

17. ГЕОТЕХНИКИЙН МОНИТОРИНГ (ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ)

17.1.Шинээр барьж байгаа болон шинэчилэн засварлаж байгаа барилга ба

түүний буурьт ажиглалт явуулах бодит хэмжилтэнд үндэслэсэн иж бүрэн арга
хэмжээг Геотехникийн мониторинг гэж нэрлэнэ. Геотехникийн мониторингид
байгууламжийг хүрээлэн орших хөрсөн массив, хүрээлэн орших барилга,
байгууламжийн бүтээц аль аль нь хамрагдана. Геотехникийн мониторингийн
ажиллагааг барилга барих явцад болон обектийн ашиглалтын эхний үе шатанд
хэрэгжүүлнэ.
Геотехникийн мониторингийн зорилго нь барьж байгаа болон шинэчлэн
засварлаж буй барилгын аюулгүй байдал, ашиглалтын найдваршилыг хангаж
экологийн нөхцөлийг хэвийн байлгах явдал юм.
17.2.Геотехникийн мониторингийг хэрэгжүүлснээр дараах асуудлуудыг
шийдвэрлэнэ:
- барилга байгууламжийн бүтээц болон геологи орчины хянаж байгаа
үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлтийг тогтмол бүртгэх;
- барьж байгаа барилгын бүтээц болон буурийн хяналтанд авсан
үзүүлэлтүүдийн төслөөр заагдсан хэмжээний өөрчлөлтийг цаг тухайд нь
илрүүлэх;
- хянаж байгаа үзүүлэлтүүдийн илрүүлсэн хазайлтын зэргийг шинжлэн
тэдгээрийн үүссэн шалтгааныг тогтоох;
- илэрсэн гажгийг арилгах ба гажгаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг
боловсруулна.
17.3. Геотехникийн мониторингийг хэрэгжүүлэхэд дараах аргуудыг ашиглана:

195
ÁНбÄ 50-01-16

- багажаар ажиглалт явуулах (газар доорх усны түвшинг хэмжих болон

бүтээцийн түүний дотор гэмтэл авсан бүтээцийн төлөв байдлыг маяк
тавих, фото зураг авах зэргээр) ;
- хэмжилтийг геодезийн (тавьсан маркийн шилжилтийг бүртгэх) нивелир,
теодолит, тахеометр, сканер (түүний дотор оптикийн электрон болон
лазерын гэх зэрэг) зэрэг багаж төхөөрөмж болон хиймэл дагуулын
навигацын систем ашиглан явуулах;
- тензометрийн хэмжилтийг (суурийн улан доорх буурь хөрс, шон суурийн
үзүүр доор болон даацын бүтээцийн хүчдэлийг хэмжиж бүртгэх гэх мэт)
хүчдэл, хэв гажилтын комплекс датчик ашиглан хийх;
- чичирхийлэлийн хэмжилт явуулах(хэлбэлзэлийн кинематик параметрүүд
болох догилтоос үүссэн шилжилт, догилтын хурд, доргилтын хурдатгал
хэмжих );
16.4. Шинээр барьж байгаа болон шинэчлэн их засвар хийгдэж байгаа
барилгуудад геотехникийн мониторингийг:
а.байгууламжийн бүтээц ба буурь, суурьт:
-үнэ цэнэтэй барилгууд;
-51 метрээс дээш өндөр, хариуцлагын нэгдүгээр зэрэглэлд хамаарах
барилгууд;
-инженер-геологийн нөхцөлийн төвөгшилын III зэрэглэлийн талбайд
байршсан 51 метрээс доош өндөртэй барилгууд;
-хариуцлагын I, II зэрэглэлд хамаарах шинэчлэн засварлаж байгаа
барилгуудад хийнэ.
б.суурийн ухмалын хамгаалалтын бүтээцэд:
-инженер-геологийн төвөгшилын нөхцөлийн I,II зэрэглэлийн талбайд байрлах
барилга, байгууламжийн суурийн ухмалын гүн 5 метрээс илүү байхад;
-суурийн ухаасын гүн 10 метрээс илүү тохиолдолд хийнэ.
в.урьд нь барилгажсан талбайд байрлах барилгын газар доорх хэсгийн эргэн
тойрны хөрсний массивт:
- инженер-геологийн төвөгшилын нөхцөлийн I,II зэрэглэлийн талбайд
байрлах барилга, байгууламжийн суурийн ухмалын гүн 5 метрээс илүү
байхад;
-суурийн ухаасын гүн 10 метрээс илүү тохиолдолд хийнэ..
17.5. Хариуцлагын I, II зэрэглэлд хамаарах хүрээлэн байгаа орчины
байгууламжийн түүний дотор газар доорх инженерийн шугам сүлжээний
геотехникийн мониторингийг шинээр барьж байгаа барилгын нөлөөллийн хүрээнд
орших тохиолдолд зайлшгүй хийх шаардлагатай.
Нөлөөллийн хүрээний хэмжээг геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтээр
тодорхойлно. Нөлөөллийн хүрээг урьдчилан тогтоох, геотехникийн мониторинг
явуулахын тулд газар доорх байгууламжийн төлөвлөлтийн тухай 16.36-р заалтыг
ашиглахыг зөвшөөрнө.
17.6. Геотехникийн мониторингийг тусгай хөтөлбөрийн дагуу явуулах бөгөөд
энэ хөтөлбөрийг төсөл боловсруулах явцад хийж, төслийн баримт бичгийн нэг хэсэг
болж батлагдах ѐстой.
Геотехникийн мониторингийн хөтөлбөрийг боловсруулахдаа барих барилга,
байгууламжийн онцлогийг харгалзан үзэж мониторингийн ажлын арга, хугацаа,
үечилэл, тоо хэмжээ, бүрэлдэхүүнийг тодорхойлсон байх шаардлагатай. Ажлын
хэмжээ, үечилэл, хугацаа, геотехникийн мониторингийн аргуудыг 17.1 дүгээр дагуу
тодорхойлно.

196
 ÁНбÄ 50-01-16

17.7.Геотехникийн мониторингийн хөтөлбөрт барилга, байгууламж болон

тэдгээрийн буурьт барилга угсралтын болон ашиглалтын явцад нөлөөлөх хүчин
зүйлүүдийг тухайлбал барилгын талбайд геологийн аюултай илрэл үүсч болзошгүй
газрууд жишээ нь карст, суффозийн илрэлтэй талбай, хөрсний гулсалт явагдаж
болзошгүй газар, гадаргуугийн хотойлт үүссэн зэрэг тааламжгүй нөхцөл болон
барилгын явцад гарах доригио, чичэргээ буурь хөрсөнд нөлөөлөх нөхцөлийг
тооцож оруулна.
17.8.Геотехникийн мониторингийн ажлын хөтөлбөр нь дараах шаардлагуудыг
хангасан байх шаардлагатай:
- барилгын бүтээц, буурь, суурь, хүрээлэх орчины аюултай, анхаарах ѐстой гол
хэсгүүдэд хяналтын үзүүлэлтүүдийг бүртгэж авна;
- сонгож авсан арга, хэмжилтийн нарийвчлал нь авсан үр дүнгийн үнэн зөвийг
батлах бөгөөд төслийн өгөгдлийн утга ба геотехникийн урьдчилсан дүгнэлтийн
үр дүнтэй тохирч байх ѐстой.
- явуулсан бүх ажиглалт ба хэмжилтүүдийн үр дүн нь өөр хоорондоо цаг
хугацааны хувьд болон барилга угсралтын ажлын үе шаттай харилцан
холбоотой байх ѐстой.
- ажиглалтын давтамж нь байгууламжийн бүтээцийн болон буурийн хэв гажилт
явагдах хугацаа ба хурдаар тодорхойлогдоно.
17.9.Геотехникийн мониторингийн ажлын хөтөлбөрт дараах зүйлүүдийг зааж
өгөх шаардлагатай:
-барилга, байгууламжийн онцлог (хариуцлагын зэрэг, бүтээцлэлийн схем,
байгууламжийн газар доорх хэсэг ба буурь, суурийн ажлыг гүйцэтгэх төслийн
шийдэл гэх мэт );
-байгууламж болон бүтээцийн буурьтай хамтран ажиллах байдлыг барих
дарааллыг нь бодолцож тодорхойлох төслийн (тооцооны) үзүүлэлтүүд
(буурьт үйлчлэх даралт, буурь, суурийн хэв гажилт, байгууламжийн газар
доорх бүтээц ба шон суурьт үүсэх хүчдэл, суурийн ухаасын хашлага
бүтээцийн хөндлөн шилжилт ба түүний тогтворыг хангах бүтээцэд үүсэх
хүчлэл гэх мэт);
-буурийн хөрсний үзүүлэлтүүдийг оролцуулсан инженер-геологийн ба
гидрогеологийн нөхцөл, байгууламжийг хүрээлсэн хөрсний массивын
шилжилтийн урьдчилсан тооцсон хэмжээ, газар доорх усны түвшингийн
өөрчлөлтийн урьдчилан тооцсон өөрчлөлт гэх мэт;
-хүрээлэн байгаа барилга, байгууламжийн тухай мэдээлэл (барилга
байгууламжийн хариуцлагын зэрэг, буурь, суурийн урьдчилан тооцсон
нэмэлт хэв гажилтын хязгаарын утга, санал болгох хамгаалалтын арга
хэмжээ гэх мэт);
-барьж байгаа барилга байгууламж ба түүний буурийн хяналтын үзүүлэлтүүд
(урьдчилан тогтоосон бүртгэлийн хэсгүүд ба тэдгээрийн тоо, тэдгээрийн
өөрчлөлт), түүний дотор хүрээлэх орчины хөрсөн массивын болон газар
доорх усны түвшин, эргэн тойрны барилгууд, тэдгээрийн анхны бүртгэгдсэн
хэмжээ;
-хянаж байгаа үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлтийг хэмжих аргууд, хэмжилтийн
нарийвчлалд тавигдах шаардлага;
-тайлан баримт бичгийг бэлтгэх үе шат ба бүтэц, бүрэлдэхүүн.
17.10.Геотехникийн мониторингийн хөтөлбөрийн үндсэн дээр мониторингийн
төсөл боловсруулна. Геотехникийн мониторингийн төсөлд мониторингийн
хөтөлбөрт багтсан асуудлуудаас гадна дараах зүйлүүдийг багтаана:
-ажиглалтын марок, цооног, маяк, датчикуудыг байрлуулах схем;

197
ÁНбÄ 50-01-16

-ажиглалт явуулах төхөөрөмжүүдийн тодорхойлолт ба хийц, загвар;

-барилга байгууламжийг гаднаас нь үзлэг, хэмжилт хийх шаардлагууд.
17.11.Геотехникийн мониторингийн ажлын хэмжээ, хугацаа, давтамж,
гүйцэтгэх аргуудыг 17.1 дүгээр хүснэгтээр тогтооно:

ХҮСНЭГТ 17.1
Геотехникийн мониторинг
Ажлын хэмжээ, Шинээр барих болон шинэчлэх барилгын
хугацаа,давтамж, Суурийн Барилга Ойролцоох
гүйцэтгэх аргууд Буурь, суурь, ухмалын байгууламжийн байгууламж
бүтээц хамгаалалтын орчины
бүтээц хөрсний
массив
1.Хяналтын 14 -р 14-р 14-р 14-р
үзүүлэлтүүд хавсралтын 1 хавсралтын хавсралтын 4- хавсралтын
ба 2-р хүснэгт 3-р хүснэгт р хүснэгт 5 ба 6-р
хүснэгт
2.Ажил гүйцэтгэх Барилгын Хөрс малтаж Барилгын ажил Барилгын
хугацаа ажил эхэлснээс эхлэхээс өмнө ажил
эхлэхээс газар доор болон эхлэхээс
эхлээд хэсгийг барьж дууссанаас өмнө болон
дууссанаас дуусах хүртэл хойш 1 жилээс дууссанаас
хойш 1 жил багагүй хойш 1
хүртэл жилээс
багагүй
3.Хяналтын 3 давхар Сард 2-оос Газар доорх Сард 1-ээс
параметрүүдийг тутмыг доошгүй удаа хэсгийг барих доошгүй
бүртгэх хугацаа барьсны явцад сард 1- удаа
дараа болон ээс доошгүй
сард 1-ээс удаа
доошгүй удаа
4.Гүйцэтгэх Хяналтын үзүүлэлтүүдийн хэмжээнээс хамааруулан 3 дугаар
аргууд заалтын дагуу сонгоно.
Òайлбар:
1.Õянаж байгаа үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт тогтворжоогүй тохиолдолд
геотехникийн мониторингийн гүйцэтгэх хугацааг сунгах шаардлагатай.
2.Õянаж байгаа үзүүлэлтүүдийг хэмжиж бүртгэх давтамж нь барилга угсралтын
ажлын графиктай уялдаатай хийгдэх бөгөөд хянаж байгаа үзүүлэлтүүдийн
өөрчлөлт хүлээж байсан хэмжээнээс хэтрэх болон аюултай хазайлт илэрсэн
тохиолдолд өөрчлөлт оруулна.
3.Õосгүй үнэ цэнэтэй барилга болон түүх, архитектур, соѐлын дурсгалуудыг
сэргээн засварлахад геотехникийн мониторингийн ажлыг барилгын ажил
дууссанаас хойш 2 жилийн турш үргэлжлүүлэн явуулна.
4. III зэргийн инженер-геологийн хүндрэлтэй нөхцөлд 10 метрээс гүн ухаасын
хамгаалалтын бүтээцийн геотехникийн мониторингийн явцад хяналтын
параметрүүдийг хэмжиж бүртгэх ажлыг сард 3-4 удаа гүйцэтгэх шаардлагатай.

198
 ÁНбÄ 50-01-16

5.Барилгын хүрээлэн буй орчины хөрсний массивын геотехникийн мониторингийн

ажлыг газар доорх барилгын ажил дууссанаас хойш , хянаж байгаа хэмжилтийн
үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт тогтворжсон нөхцөлд 3 сард 1 удаа явуулна.
6. Динамик болон доргилтын үйлчлэл явагдах тохиолдолд барилга болон
хүрээлэх орчины байгууламжийн буурь ба бүтээцийн хэлбэлзэлийн түвшинг
хэмжих шаардлагатай.
17.12.Боловсруулсан төсөл ба хөтөлбөрийн дагуу явуулах Геотехникийн
мониторингийн анхан шатны ажил нь дараах ажлуудаас бүрдэнэ:
-хяналтын параметрүүдийн өөрчлөлтийг бүртгэх зориулалттай
төхөөрөмжүүдийг (тэмдэгт, марок, маяк, датчик гэх мэт) байрлуулна.
-бүтээц болон буурь, суурийн хянах үзүүлэлтүүдийн анхны төлөв байдлыг
бүртгэж авна.
-эхний тайлангийн баримтуудыг бүртгэнэ.
17.13.Хүрээлэн буй орчины байгууламж, тухайлбал, газар доорх инженерийн
шугам сүлжээний төлөв байдлыг үзлэгийн болон багажийн хэмжилтээр үнэлэх ба
энэ ажлыг барилгын талбайн бэлтгэл ажлын өмнө буюу хуучин барилгуудыг
буулгаж зайлуулахаас өмнө, их засвар өргөтгөл хийх барилгыг барилга-угсралтын
ажилд бэлтгэхийн өмнө хийсэн байна.
17.14.Геотехникийн мониторингийн үр дүн тайлангийн баримт бичигт
тусгагдсан байх ѐстой.
1) Ýхний тайлан. Эхний тайланд хянахүзүүлэлтүүдийн өөрчлөлтийг ажиглах
аргууд, хэрэглэж байгаа төхөөрөмжүүдийн үзүүлэлтүүд, хэмжилтийн
нарийвчлалын үнэлгээний үр дүн, хянаж байгаа үзүүлэлтүүдийн хэмжилт хийж
байгаа хэсгүүдийн байршилын схем, анхны байрлал, төлөв байдлыг хэмжсэн үр
дүн орно.
2) Завсарын тайлан.Завсарын тайланд хянаж байгаа үзүүлэлтүүдийн
өөрчлөлтийн тухай шуурхай мэдээ, хэмжилтийн үр дүнг задлан шинжилж
урьдчилан тооцсон болон хязгаарын хэмжээтэй харьцуулах, шаардлагатай
нэмэлт хамгаалтын талаар өгөх зөвлөмж, ослын эсрэг болон нөхөн төлөх арга
хэмжээний талаар мэдээлэл орно.
3) Òөгсгөлийн тайлан.Төгсгөлийн тайланд хяналтын үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлтийг
хэмжсэн үр дүнг тусгаж хэмжилтийн үр дүнгүүдэд задлан шинжилгээ хийж
тэдгээрийг урьдчилан тооцсон болон хязгаарын хэмжигдэхүүнүүдтэй харьцуулж
тэдгээрийн орчинд үзүүлэх нөлөөллийн үр дагавар болон сэргээн засварлах
арга хэмжээг тусгасан байх шаардлагатай.
17.15.Геотехникийн мониторингийн хяналтанд авсан үзүүлэлтүүдийн
өөрчлөлт тогтворжоогүй тохиолдолд геотехникийн мониторингийн ажлыг
үргэлжлүүлэн явуулах шаардлагатай.
17.16.Геотехникийн мониторингийн явцад хяналтын үзүүлэлтүүдийн
хазайлтын хэмжээ хүлээж байснаас илүү байх, эсвэл үзүүлэлтүүдийн аюултай
хазайлт илэрсэн тохиолдолд барилгын аюулгүй байдал, ашиглалтын хэвийн
нөхцөлийг хангахад шаардлагатай иж бүрэн арга хэмжээг төлөвлөж хэрэгжүүлэх
шаардлагатай.
17.17. Геотехникийн мониторинг хийх явцад хяналтын үзүүлэлтүүдийн
хазайлтын талаар холбогдох талуудад шаардлагатай мэдээллийг цаг тухайд нь
хүргэж байх ѐстой.
17.18 Геотехникийн мониторингийн төсөл, хөтөлбөрийг боловсруулах,
хэрэгжүүлэх ажлыг мэргэжлийн төрөлжсөн байгууллага гүйцэтгэнэ.
18. БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСЛИЙН ЭКОЛОГИЙН ШААРДЛАГУУД

199
ÁНбÄ 50-01-16

18.1.Газар доорх байгууламж ба барилгын буурь, суурийн төсөл зохиоход

тэдгээрийг экологийн хүсэшгүй, хортой үр дагаваруудаас хамгаалах, тэдгээртэй
холбоотой нийгэм, эдийн засгийн болон бусад үр дагаваруудыг багасгах, арилгах
шаардлагуудыг биелүүлэх ѐстой. Үүний тулд эрүүл ахуй халдвар судлалын
шаардлагуудыг тооцож холбогдох норм, дүрмийн заалтуудыг баримтлана.
18.2.Барилгын зураг төсөл зохиох, барих явцад тооцох ѐстой экологийн
шаардлагууд нь инженер-экологийн хайгуул шинжилгээний ажлын үр дүнд
үндэслэгдэнэ. Эдгээр хайгуул шинжилгээний явцад барилга барих газрын хүрээлэн
буй орчины тухайн үеийн төлөв байдалд үнэлгээ өгөхөөс гадна барилгын
объектийн хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх нөлөөлөлийг урьдчилсан тооцож дүгнэлт
өгнө.
18.3. Газар доорх байгууламж ба буурь, суурийн төсөлд инженер-экологийн
хайгуулын үр дүнд үндэслэж төслийн шийдлийг сонгож экологийн нөхцөлийг
муутгахгүй байх, барилгын объект ба хүмүүсийг тааламжгүй үйлчлэлээс хамгаалах
арга хэмжээг боловсруулна. Төслийн хувилбаруудаас сонголт хийхдээ экологийн
асуудлуудыг шийдсэн байдалд илүү ач холбогдол өгнө.
18.4. Барилга барих талбайд хүрээлэн байгаа орчиныг бохирдуулах дараах
нөхцөлийг тооцно:
1) ул хөрс болон гадаргын хөрс органик бодис, радиоидэвхит болон химийн хорт
бодисоор бохирдох;
2) гадаргын ба газар доорх ус органик ба органик биш бодис болон хүнд
металлаар бохирдох;
3) газрын гадаргуугаас радоны урсгал илрэх;
4) барилгын болон ахуйн хог хаягдал байсан талбайгаас төрөл бүрийн хий
(метан,устөрөгч,нүүрс хүчлийн хий болон бусад хорт хий) ялгарах.
18.5. Хүрээлэх орчины бохирдолт норматив түвшинг давсан нөхцөлд түүний
хор хохиролыг багасгах, арилгахтай холбогдох арга хэмжээг урьдчилан төлөвлөнө:
1) бохирдсон хөрсийг химийн, дулааны болон биологийн аргуудаар цэвэрлэх,
талбайгаас хөрсийг зөөж урьдчилан зөвшилцсөн газарт булшлах;
2) барилгыг радоны эсрэг хамгаалалтаар төхөөрөмжлөх (агаар сэлгэлтийн
албадлагын болон ердийн систем);
3) хийн урсгалыг саатуулах төрөл бүрийн саад байгуулах, салхилуулах хөндийлж
байгуулах;
4) барилгын объектруу бохирдсон гадаргуугийн ба газар доорх ус нэвтрэх
тохиолдолд хамгаалалтын байгууламж (далан, хаалт, хашлага, уснаас
хамгаалах хана, шүүрэлтийн эсрэг шавар хаалт гэх мэт) барих;
18.6.Байгууламжийн ашиглалт болон барилгын ажил нь хүрээлэн байгаа
орчинд дараах төрлийн сөрөг нөлөөлөлийг үзүүлж болно:
1) байгууламжийн ашиглалтын хэвийн нөхцөлд болон гамшиг ослын үе болон
буурь хөрсийг техникийн мелорацын аргаар (хөрсийг химийн бодисоор
бэхжүүлэх, цементлэх, хөрс хөлдөөх зэрэг) боловсруулах явцад газар доорх ус,
өнгөн хөрс ба ул хөрс химийн бохирдолд орно;
2) газар доорх усны ачаалал буурч, тэжээгдлийн нөхцөлийн өөрчлөлтөөр
илэрхийлэгдэх хөрсний усны түвшин ба горимын өөрчлөлт явагдана. Талбай
усанд автах нь техногенийн гаралтай усны тэжээгдэл нэмэгдэх, газар доорх
усны урсгалд хаалтын нөлөө үүсэнээс шалтгаалах ба газар доорх усны түвшин
дээшилж барилгын зоорийн давхар усанд автах , талбай намагших гол
шалтгаан болдог. Бас барилгын ажлын явцад ус зайлуулах дренажаар хөрсний
усны түвшинг доошлуулах нь хөрсний жижиг хэсгүүд урсч хөрсний орчины

200
 ÁНбÄ 50-01-16

сийрэгжилт (суффози) үүсэх, хөрс нягтрах гол шалтгаан болох ба эдгээр

үзэгдлийн улмаас барилгажсан талбайн орчимд суулт үүсч , орчины барилгад
аюултай хэв гажилт үүсэх нөхцөл бий болно;
3) карстын хөндийлж, суффози, хөрсний гулсалт зэрэг геологийн болон инженер-
геологийн аюултай үзэгдлийн идэвхижилт нь талбайг эвдрэлд, барилга
байгууламжийг хэв гажилтанд оруулна;
4) чичэргээ, доргио, дуу шуугианы үйлчлэлийн нөлөөг авч үзнэ. Шон суурь, шпунт
цохиж суулгах, буурийн хөрсийг хүнд нүдүүрээр нягтруулах болон бусад
динамик үйлчлэл зэрэг нь ойр орчины барилгад хэв гажилт үүсгэх, хөрсний
суффози, гулгалт, эрүүл ахуйн нормын түвшингээс хэтэрсэн шуугиан үүсгэх
зэрэг болно.
5) төрөл бүрийн физик орон үүсэх (дулаан, цахилгаан ба цахилгаан соронзон
орон).
18.7. Барилга байгууламжаас орчин тойрондоо үзүүлэлэх сөрөг нөлөөллийг
хамгаалах шаардлагатай нөхцөлд хамгаалалтын арга хэмжээг боловсруулахын
тулд урьдчилан төлөвлөх дараах тооцоог хийх шаардлагатай:
1) урт шугаман байгууламж, шүүрлийн эсрэг хаалт, суурийн ухаасын хамгаалалтын
бүтээц зэргийг барихад усны шүүрлийн урсгалын зам дахь хаалтын нөлөөгөөр
усны түвшин дээшлэлтийг тооцох;
2) газар доорх усны түвшин доошлуулсны улмаас үүсэх газрын гадаргуугийн
хотойж суух хэмжээг тооцож үнэлэх;
3) геологи, инженер-геологийн сөрөг үйл явцын өсөлтийг урьдчилан тооцох(карст,
суффози, гулгалт);
4) буурийн хөрсийг химийн аргаар бэхжүүлэхэд хөрсний шинж чанар ба газар
доорх усанд үзүүлэх нөлөөг үнэлэх;
5) буурь, суурь ба газар доорх бүтээцэд динамик үйлчлэл ба доргио, чичэргээнээс
үзүүлэх нөлөөг үнэлэх;
Барилга байгууламжаас ойр орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийн хүчин зүйлийн
тоон үнэлгээг тодорхойлохын тулд дээр дурьдсан хүчин зүйлүүдийн өөрчлөлтийг
урьдчилан тооцох шаардлагатай.
18.8. Барилга, байгууламжаас ойр орчиндоо үзүүлэх нөлөөллийн бүх хүчин
зүйлүүдийн өөрчлөлтийн шинжилгээний үндсэн дээр байгаль орчин, хүн амыг
сөрөг нөлөөллөөс хамгаалах арга хэмжээний төлөвлөгөөг боловсруулна (хөрс ба
газар доорх усыг бохирдлоос хамгаалах, газар доор хөрсний хөндийрэл үүсэх,
гулсалт явагдах зэргээс хамгаалах арга хэмжээнүүдийг авна).
Дурьдсан арга хэмжээнүүд нь барилгын ажил хүрээлэн байгаа орчинд
үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг арилгах, элдэв осол гарах магадлалыг бууруулах ѐстой.
Шаардлагатай тохиолдолд барилгаас орчинд үзүүлэх үйлчлэлийг хянах
экологийн мониторингийн ажлыг зохионбайгуулж цацраг идэвхит бодисын ялгарал,
хөрс ба газар доорх усны бохирдолт зэрэг аюултай өөрчлөлтийн ажиглалтыг
явуулна.

201
ÁНбÄ 50-01-16

1 ä¿ãýýð õàâñðàëò
Ǻâëºìæ áîëãîõ
УЛ ХӨРСНИЙ БАТ БӨХ, ХЭВ ГАЖИЛТЫН
¯Ç¯¯ËÝËÒÈÉÍ ÍÎÐÌÀÒÈ ÓÒÃÀ
1. Барилга байгууламжийн буурийн тооцоог энэ нормын 2,10 ба 11-р
бүлгүүдэд зааснаар хийхэд 1-3 äóãààð õ¿ñíýãò¿¿äýä îðóóëñàí ¿ç¿¿ëýëòèéã àâíà.
2. 1 дүгээр хүснэгтэд байгаа элсэн ул хөрсний үзүүлэлтүүд чийглэгийн
çýðãèéã íü õàðãàëçàõã¿éãýýð, íàéðëàãàíäàà 20 õóâèàñ èõã¿é õýýðèéí æîíø 5 õóâèàñ
èõã¿é ÿíç á¿ðèéí õîëüö, ò¿¿íèé äîòîð îðãàíèê áîäèñóóä àãóóëñàí êâàðöûí ýëñýíä
õàìààðíà.
3. 2; 3 äóãààð õ¿ñíýãòýä áàéãàà ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íàéðëàãàíäàà 5 õóâèàñ èõã¿é
îðãàíèê áîäèñ àãóóëñàí 0,8 áàãàã¿é ÷èéãëýãèéí çýðýãòýé òîîñîðõîã øàâàðëàã
õºðñºíä õàìààðíà.
4. 1, 2, 3 äóãààð õ¿ñíýãòýä áàéãàà e -èéí çàâñðûí óòãàíä õàðãàëçàõ Cn ,  n , E -
èéí óòãûã çàâñðûí õàìààðëûí àðãààð òîäîðõîéëíî.
Хэрэв ул хөрсний e, J L , S r ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 1, 2, 3 äóãààð õ¿ñíýãòýä áàéãàà
õàìãèéí èõ óòãààñ äýýø áàéâàë óã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òóõàéí õºðñíèé øèíæèëãýýãýýð
òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé.
Хэрэв тухайн ул хөрсний e, J L , S r ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 1, 2, 3 äóãààð õ¿ñíýãòýä çààñàí
õàìãèéí áàãà óòãààñ äîîãóóð áàéâàë íàéäâàðòàé áàéäëûã õàðãàëçàí õ¿ñíýãòèéí
óòãûã àâíà.
5. 1, 2, 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð õºðñíèé Cn ,  n , E ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
òîäîðõîéëîõäîî e, J L , S r - èéí íîðìàòèâ óòãûã àøèãëàíà,
6. 4, 5, 6 дугаар хүснэгтүүдээр тоосорхог болон шаварлаг чигжээстэй том
хэмхдэст хөрс болон том хэмхдэс агуулсан тоосорхог ба шаварлаг ул хөрсний c,  ,
E - ийн норматив үзүүлэлтүүдийг хэмхдэс материалын элэгдлийн зэрэг ке -ээс
хамааруулан сонгоно.
7. 7 дугаар хүснэгтээр хүлэрлэг шаварлаг буюу органик гарлын ул хөрсний c,
 , E - ийн норматив үзүүлэлтүүдийг сүвшилийн илтгэлцүүр -е болон урсалтын
үзүүлэлт-JL-ээс хамааруулан сонгоно.
8. 8 дугаар хүснэгтээр байран гарлын элсэн хөрсний n n -ийн
C , , E
үзүүлэлтүүдийг сонгоно.
9. 9 дүгээр хүснэгтээр магмын болон метаморф чулуулгийн гаралтай ул
шаварлаг хөрсний n n
C , , E
-ийн үзүүлэлтүүдийг сүвшилийн илтгэлцүүр болон
урсалтын үзүүлэлтээс хамааруулан сонгоно.
10. 10 дугаар хүснэгтээр байран гарлын ул хөрсний n n -ийн
C , , E
үзүүлэлтүүдийг сонгоно.
11. 11 дүгээр хүснэгтээр усаар зөөгдөн хуримтлагдсан элсэн хөрсний
Cn ,  n , E -ийн үзүүлэлтүүдийг сүвшилийн илтгэлцүүрээс хамааруулан тогтооно.
12. Неогенийн шаварлаг ул хөрсний норматив үзүүлэлтүүдийг 12-17 дугаар
хүснэгтүүдээр сонгоно.

202
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Дөрөвдөгчийн насны элсэн ул хөрсний хувийн барьцалдалтын хүч C n , êÏà/êãõ/ñì2/,
äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã  n , ãðàä, õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéí E , ÌÏà/êãõ/ñì2/ íîðìàòèâ
óòãà
Ñ¿âýðõýãèéí èëòãýëö¿¿ð e -èéí äàðààõü óòãàíä
Ýëñýí Õºðñíèé õàðãàëçàõ õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
õºðñ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
0,45 0,55 0,65 0,75
Õàéðãàðõàã Cn 2/0,02 / 1 /0,01 -
n -
áà òîì 40 37 36
-
øèðõýãòýé E 45 /450/ 40 /400/ 28 /280/
Cn 3 /0,03/ 2 /0,02/ 1 /0,01/
Äóíä
n 38 36 33
øèðõýãòýé
E 45 /450 35 /350/ 25 /250/ -
Cn 6 /0,06/ 4 /0,04/ 2 /0,02/
Æèæèã
n 36 34 30
øèðõýãòýé
E 45 /450 35 /350/ 28 /280/ -
Cn 8 /0,08/ 6 /0,06/ 4 /0,04/ 2 /0,02/
Òîîñîðõîã n 34 32 30 25
E 37 /370/ 26 /260/ 18 /180/ 10 /100/

203
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 2,
Тоосорхог шаварлаг (Алтан химэрлэг биш) хөрсний хувийн
áàðüöàëäàõ õ¿÷ C n , êÏà/êãõ/ñì2/, äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã  n ãðàä, íîðìàòèâ óòãà.
Õºðñíèé íýð òºðºë Õºðñíèé Ñ¿âýðõýãèéí èëòãýëö¿¿ð e -èéí äàðààõü óòãàíä õàðãàëçàõ õºðñíèé
ò¿¿íèé óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
¿ç¿¿ëýëòèéí
ÁНбÄ 50-01-16

íîðìàòèâ óòãûí 0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95 1,05

õÿçãààð
0  J L  0.25 Cn
21 /0,21/ 17 /0,17/ 15 /0,15/ 13 /0,13/
n 29 29 26 24
Ýëñýíöýð Cn 19 /0,19/ 15 /0,15/ 13 /0,13/ 11 /0,11/ 9 /0,09/
0,25  J L  0.75 28 25 23 21 28
n
0  J L  0.25 Cn 47 /0,47/ 37 /0,37/ 31 /0,31/ 25 /0,25/ 22 /0,22/ 19 /0,19/
n 25 25 23 23 21 20
Øàâðàíöàð Cn 45 /0,45/ 36 /0,36/ 30 /0,30/ 25 /0,25/ 20 /0,2/ 15 /0,15/
0,25  J L  0.5 21 20 19 18 17 16

204
n
35 /0,35/ 23 /0,23/ 23 /0,23/ 20 /0,20/ 16 /0,16/ -
Cn
0,5  J L  0.75
20 19 18 17 16
n

ĺðºäâºã÷èéí íàñíû õóðäàñ

0  J L  0.25 Cn 81 /0,81/ 68 /0,68/ 54 /0,54/ 47 /0,47/ 41 /0,41/ 36 /0,36/
n 21 20 19 17 15 14
Øàâàð Cn 57 /0,57/ 50 /0,50/ 43 /0,43/ 37 0,37/ 32 /0,32/
0,25  J L  0.5 18 17 15 13 11
n
45 /0,45/ 41 /0,41/ 36 /0,36/ 33 /0,33/ 29 /0,29/
Cn
0,5  J L  0.75
15 14 11 9 7
n
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Тоосорхог шаварлаг ул хөрсний (алтан химэрлэг биш) хэв
ãàæèëòûí ìîäóëèéí íîðìàòèâ óòãà

Õºðñíèé íýð òºðºë Ñ¿âýðõýãèéí èëòãýëö¿¿ð e -èéí äàðààõü óòãàíä õàðãàëçàõ õºðñíèé õýâ
Õºðñíèé ãàðàë, ò¿¿íèé óðñàëòûí ãàæèëòûí ìîäóëü, E . ÌÏà/êãõ/ì2/
íàñ ¿ç¿¿ëýëòèéí íîðìàòèâ
0,35 0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95 1,05
óòãûí õÿçãààð
Ýëñýíöýð
Àëëþâèéí 32 /320/ 24 /240/ 16 /160/ 10 /100/ 7 /70/ - -
0  J L  0.25
0  J l  0,25 33 /330/ 26 /260/ 21 /210/ 16 /160/ 13 /130/ 10 /100/ -
Øàâðàíöàð 0,25  J L  0,5 31 /310/ 24 /240/ 18 /180/ 13 /130/ 10 /100/ 7 /70/ -
Äåëþâèéí - - 17 /170/ 12 /120/ 8 /80/ 6 /60/ 5 /50/
0,5  J L  0,75
Íóóðûí
Íóóð-ýëëþâèéí 0  J L  0,25 - 28 /280/ 24 /240/ 21 /210/ 18 /180/ 15 /150/ 12 /120/
Øàâàð 0.25  J L  0,5 - - 21 /210/ 18 /180/ 15 /150/ 12 /120/ 9 /90/
0.5  J L  0.75 - - - 15 /150/ 12 /120/ 9 /90/ 7 /70/

205
Ýëñýíöýð 33 /330/ 24 /240/ 17 /170/ 11 /110/ 7 /70/ - -
0  J L  0.75
Ôëþâèîãëÿöèéí 0  J L  0.25 40 /400/ 33 /330/ 27 /270/ 21 /210/ - - -
Øàâðàíöàð 0.25  J L  0.5 35 /350/ 28 /280/ 22 /220/ 17 /170/ 14 /140/ - -

ĺðºâäºãã÷èéí íàñíû õóðäàñ

0.5  J L  0.75
- - 17 /170/ 13 /130/ 10 /100/ 7 /70/ -
̺ñºí ãîëûí Ýëñýíöýð
J l  0.5 75/750/ 55 /550/ 45 /450/ - - - - -
Øàâðàíöàð
Øàâàð  0.25  J L  0 - 35 /350/ 31 /310/ 27 /270/ 25 /250/ - - -
Íåîãåíèé íàñíû - 29 /290/ 25 /250/ 21 /210/ - - -
0  J L  0.25 -
õóðäàñ - - - 21 /210/ 17 /170/ 13 /130/ -
0.25  J L  0.5
ТООСОРХОГ БОЛОН ШАВАРЛАГ ЧИГЖЭЭСТЭЙ ТОМ ХЭМХДЭСТ УЛ ХӨРС БОЛОН ТОМ ХЭМХДЭС АГУУЛСАН
ТООСОРХОГ БА ШАВАРЛАГ УЛ ХӨРСНИЙ НОРМАТИВ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД- C,  , E
ÁНбÄ 50-01-16
 ХҮСНЭГТ 4
Маш бат бөх хэмхдэстэй (ke< 0,03)

Дүүргэгч Урсалтын Хөрсний Том хэмхдэсийн агуулгад (%) харгалзах хөрсний үзүүлэлтүүд
үзүүлэлт үзүүлэлт
20 30 40 50 60 70 80 90
Элсэнцэр 0≤IL≤0,25 Cn1 28 24 21 18 16 14 12 9
38 41 43 44 44 45 45 46
ÁНбÄ 50-01-16

 n1
0,25≤IL≤0,75 Cn1 11 9 8 7 6 5 4 3
 n1 36 40 42 43 44 45 45 46
Шавранцар 0≤IL≤0,25 Cn1 - 36 31 27 24 19 17 14
 n1 - 31 36 39 41 43 44 45
0,25≤IL≤0,5 Cn1 - 18 16 14 12 11 9 7
 n1 - 29 34 38 40 42 44 45
0,5≤IL≤0,75 Cn1 - 11 10 8 7 6 5 4
 n1 - 27 32 36 39 42 44 45
Шавар 0≤IL≤0,25 Cn1 - 43 38 33 29 25 21 16

206
 n1 - 23 29 34 37 40 43 45
0,25≤IL≤0,5 Cn1 - - 19 17 15 13 11 8
 n1 - - 26 31 36 39 42 44
0,5≤IL≤0,75 Cn1 - - - 10 9 8 6 5
 n1 - - - 30 34 38 41 44
 ХҮСНЭГТ 5
Маш бат бөх хэмхдэстэй (ke< 0,03)

Дүүргэгч Урсалтын Хөрсний Том хэмхдэсийн агуулгад (%) харгалзах хөрсний үзүүлэлтүүд
үзүүлэлт үзүүлэлт
20 30 40 50 60 70 80 90

Элсэнцэр 0≤IL≤0,75 Cn2 11 8 6 5 4 3 3 2

 n2 28 31 33 34 35 36 36 37
Шавранцар 0≤IL≤0,25 Cn2 40 31 24 20 16 13 10 6
 n2 17 23 27 30 32 34 35 36
0,25≤IL≤0,5 Cn2 21 16 12 10 8 6 5 3
 n2 14 21 26 29 31 33 35 36
0,5≤IL≤0,75 Cn2 - 9 7 6 5 4 3 2
 n2 - 19 24 28 30 32 34 36
Шавар 0≤IL≤0,25 Cn2 - 42 34 27 22 17 13 9
 n2 - 16 21 25 29 31 33 35

207
0,25≤IL≤0,5 Cn2 - - 17 14 11 9 7 4
 n2 - - 19 23 27 30 33 35
0,5≤IL≤0,75 Cn2 - - 10 8 6 5 4 3
 n2 - - 16 21 26 29 32 35
ÁНбÄ 50-01-16
 ХҮСНЭГТ 6
Бат бөх хэмхдэстэй чулуулаг (ke< 0,1)

Дүүргэгч Урсалтын Хөрсний Том хэмхдэсийн агуулгад (%) харгалзах хөрсний хэв гажилтын модуль
үзүүлэлтийн үзүүлэлт E1, МПа
хязгаар -IL
ÁНбÄ 50-01-16

40 50 60 70 80 90

Элсэнцэр 0≤IL≤0,75 E1 35 40 45 49 53 57

Шавранцар 0≤IL≤0,25 E1 30 36 41 46 50 55

0,25≤IL≤0,5 E1 - 25 31 36 43 51

0,5≤IL≤0,75 E1 - - 18 24 31 45

Шавар 0≤IL≤0,25 E1 25 30 36 41 47 53

208
0,25≤IL≤0,5 E1 - 20 25 31 37 47

0,5≤IL≤0,75 E1 - - 12 18 24 37
 ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт-7
Шаварлаг хүлэрлэг хөрсний барьцалдлын хүч Cn,кПа, дотоод үрэлтийн өнцөг-  n ,
хэв гажилтын модулийн E,МПа норматив утгууд

Хөрсний Хөрсни Шаварлаг хөрсний хүлэржилтийн зэрэг-Jr ба шүвшилийн

урсалтын й коэффициент e-оос хамаарах үзүүлэлтүүд,
үзүүлэлтийн үзүүлэл
норматив түүд Jr=0,05-0,1 байхад Jr=0,1-0,25 байхад
утгын хязгаар
0,65 0,75 0,85 0,95 1,05 1,15 1,25 1,3
5

0≤JL≤0,25 E 13,0 12 11 10 8,5 8 7 5,0

 21 20 18 16 15 - - -
C 29 33 37 45 48 - - -
0,25≤JL≤0,5 E 11 10 8,5 7,5 7 6 5,5 5
 21 20 18 16 15 14 13 12
C 21 22 24 31 33 36 39 42
0,5≤JL≤0,75 E 8,0 7 6,0 5,5 5 5 4,5 4
 21 20 18 16 15 14 13 12
C 18 19 20 21 23 24 26 28
0,75≤JL≤1,0 E 6 5 4,5 4,0 3,5 3 2,5 -
 - - - 18 18 18 17 -
C - - - 15 16 17 18 -

Хүснэгт 8
Байран гарлын элсэн хөрсний барьцалдлын хүч Cn,кПа, дотоод үрэлтийн өнцөг-  n ,
хэв гажилтын модулийн E,МПа норматив утгууд

Элс үзүүлэлтүүд Элсэн хөрсний сүвшилийн е-коэффициентэд харгалзах

үзүүлэлтүүд
0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 1,0 1,2
Сайргархаг E 45 41 39 37 35 34 -
 34 31 28 25 23 21 -
C 44 33 24 18 15 14 -
Том болон E 41 35 29 23 19 - -
дунд  32 30 27 24 22 - -
зэргийн C 44 31 22 14 13 - -
ширхэгтэй
Тоосорхог E 58 51 44 39 35 29 24
 32 30 27 24 22 20 18
C 48 38 29 21 16 12 10
Тайлбар: энэ хүснэгтийн үзүүлэлтүүд нь кварц агуулсан бялхмал чулуулгаас
гаралтай байран гарлын элсэнд хамаарна.

209
ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 9
Магмын болон метаморф гарлын ул хөрсний барьцалдлын хүч Cn,кПа, дотоод
үрэлтийн өнцөг-  n , хэв гажилтын модулийн E,МПа норматив утгууд

Хөрсний нэр ба хөрсний сүвшилийн е-коэффициентэд харгалзах

урсалтын үзүүлэлтJL- үзүүлэлтүүд
д харгалзах норматив үзүүл
утгын хязгаар элтүү 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95 1,0 1,2
д 5

Элсэнцэр JL<0 E 47 44 42 41 40 39
 34 31 28 26 25 24
C 37 30 25 20 15
0≤JL≤0,75 E 42 41 40 39 38
 31 28 26 25 34
C 25 18 14 12 11
Шавранца 0≤JL≤0,25 E 57 55 54 53 52
р  24 23 22 21 30
C 27 25 23 21 19
0,25≤JL≤0, E - 48 46 44 42
5  - 22 21 20 19
C - 19 16 14 13

0,5≤JL≤0,7 E - - 41 35 32
5  - - 20 19 18
C - - 15 13 11
Шавар 0≤JL≤0,25 E - 62 60 58 57
 - 20 19 18 17
C - 19 18 17 16
0,25≤JL≤0, E - 54 50 47 44
5  - 17 15 13 12
C - 14 12 10 9
Тайлбар:Энэ хүснэгт нь байран гарлын шаварлаг хөрсний дотор 2 мм-ээс том
ширхэгтэй хэсэг жингийн 20 хувиас ихгүй тохиолдолд тохирно.

210
 ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 10
Аргиллит-алевролитийн тунамал чулуулгийн байран гарлын шаварлаг ул хөрсний
барьцалдлын хүч Cn,кПа, дотоод үрэлтийн өнцөг-  n , хэв гажилтын модулийн
E,МПа норматив утгууд

Хөрсний хөрсний сүвшилийн е-коэффициентэд харгалзах үзүүлэлтүүд

үзүүлэлтүүд 0,45 0,55 0,65 0,75 0,85

E 58 48 40 35
 29 24 21 19
C 25 21 17 13

Хүснэгт 11
Усаар зөөгдөж тогтсон элсэн ул хөрсний барьцалдлын хүч Cn,кПа, дотоод үрэлтийн
өнцөг-  n , хэв гажилтын модулийн E,МПа норматив утгууд
Элсэн хөрс үзүүлэл Элсэн хөрсний сүвшилийн е-коэффициентэд
түүд харгалзах үзүүлэлтүүд
0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95
Том болон дунд С 8 4 3 2 - -
зэргийн  39 37 33 10 - -
ширхэгтэй Е 45 32 25 17 - -
Жижиг ширхэгтэй C 10 6 4 3 1 -
 36 33 30 27 25 -
E 35 27 19 15 12 -
Тоосорхог C - 10 7 5 3 2
 - 33 29 25 23 20
E - 20 16 10 8 5

211
 ÁНбÄ 50-01-16

Улаанбааòаðûн б¿с нóòагò òаðõсан

Неоген öýðдийн õººлòòýй øаваð óл õºðсний
ноðмаòив ¿з¿¿лýлò¿¿дийн õ¿снýгò¿¿д
Хөөлттэй шавар ул хөрсний хувийн барьцалын хүчÑn, /кгх/см2/.
Дотоод үрэлтийн өнцөгφn град, норматив утга
Хүснэгт:12
Ул хөрсний Сүвшлийн итгэлцүүрийн утганд
Бөөрөлжүүт формацын эх

урсамтгайн Ул хөрсний харгалзах ул хөрсний үзүүлэлтүүд

үзүүлэлтийн бат бөхийн
газрын хурдас. К1br
Доод цэрдийн

норматив утгын үзүүлэлтүүд 0.45 0.55 0.65 0.75

хязгаар
Cn 0.90 0.79 0.68 0.57
0 <JL ≤ 0.25
φn 26 24 22 20
Cn - 0.68 0.58 0.49
0.25 <JL ≤ 0.50
φn - 20 18 16
Cn - - 0.46 0.39
0.50 <JL ≤ 0.75
φn - - 16 14

Хөөлттэй шавар ул хөрсний хэв гажилтын модулийн норматив утга

Хүснэгт:13
Ул хөрсний Сүвшлийн итгэлцүүрийнутгандхаргалзахул
Бөөрөлжүүт формацын эх

урсамтгайн хөрснийхэвгажилтынмодуль,
газрын хурдас. К1br

үзүүлэлтийн Е. МПа /кгх/м2/

Доод цэрдийн

норматив утгын
0.35 0.45 0.55 0.65 0.75
хязгаар
0 <JL ≤ 0.25 39(390) 37(370) 35(350) 33(330) 31(310)

0.25 <JL ≤ 0.50 - 35(350) 33(330) 31(310) 29(290)

0.50 <JL ≤ 0.75 - - 30(300) 26(260) 22(220)

Хөөлттэй шавар ул хөрсний хувийн барилцалын хүч Ñn, /кгх/см2/.

Дотоод үрэлтийн өнцөг φn град, норматив утга
Хүснэгт:14
Ул хөрсний Сүвшлийн итгэлцүүрийн утганд
Ул хөрсний
урсамтгайн харгалзах ул хөрсний бат бэхшлийн
бат
формацын эх газрын
Дээд неоген. Гашуун

үзүүлэлтийн үзүүлэлтүүд
бөхийнүзүүлэ
норматив утгын
хурдас. N2 gs

лтүүд 0.45 0.55 0.65 0.75

хязгаар
Cn 0.96 0.85 0.74 0.63
0 <JL ≤ 0.25 φn 27 24 21 18
Cn 0.76 0.69 0.62 0.55
0.25 <JL ≤ 0.50 φn 23 21 19 17
Cn - - 0.51 0.46
0.50 <JL ≤ 0.75 φn - - 17 14
Хөөлттэй шавар ул хөрсний хэв гажилтын модулийн норматив утга

212
 ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт:15
формацын эх газрын хурдас.
Ул хөрсний Сүвшлийн итгэлцүүрийн утганд харгалзах ул
урсамтгайн хөрсний хэв гажилтын модуль,
Дээд неоген. Гашуун

үзүүлэлтийн Е. МПа /кгх/м2/

норматив утгын
хязгаар 0.35 0.45 0.55 0.65 0.75
N2 gs

0 <JL ≤ 0.25 40 (400) 36 (360) 32 (320) 28 (280) 24 (240)

0.25 <JL ≤ 0.50 37 (370) 33 (330) 29 (290) 25 (250) 21 (210)

0.50 <JL ≤ 0.75 34 (340) 30 (300) 26 (260) 22 (220) 18 (180)

Хөөлттэй шаварул хөрсний хувийн барилцалын хүчÑn, /кгх/см2/.
Дотоод үрэлтийн өнцөг φn град, норматив утга
Хүснэгт:16
Ул хөрсний Сүвшлийн итгэлцүүрийн утганд харгалзах
Ул хөрсний
ангилагдаагүй хурдас. N2-

урсамтгайн ул хөрсний бат бэхшлийн үзүүлэлтүүд

Неоген-дөрөвдөгчийн

бат бөхийн
үзүүлэлтийн
үзүүлэлтүү
норматив 0.45 0.55 0.65 0.75
д
утгын хязгаар
Cn 0.85 0.74 0.63 0.52.
Q

0 <JL ≤ 0.25
φn 25 23 21 19
Cn - 0.64 0.54 0.44
0.25 <JL ≤ 0.50
φn - 20 18 16
Cn - - 0.42 0.35
0.50 <JL ≤ 0.75
φn - - 15 13

Хөөлттэй шавар ул хөрсний хэв гажилтын модулийн норматив утга

Хүснэгт:17

Ул хөрсний Сүвшлийнитгэлцүүрийнутгандхаргалзаххөрснийхэвга
жилтынмодуль,
ангилагдаагүй хурдас.

урсамтгайн
Неоген-дөрөвдөгчийн

үзүүлэлтүүдийн Е. МПа /кгх/м2/

норматив утгын
хязгаар 0.35 0.45 0.55 0.65 0.75
N2-Q

0 <JL ≤ 0.25 37 (370) 35 (350) 33 (330) 32 (320) 30 (300)

0.25 <JL ≤ 0.50 - 33 (330) 31 (310) 29 (290) 27 (270)

0.50 <JL ≤ 0.75 - - 29 (290) 26 (260) 23 (230)

213
ÁНбÄ 50-01-16

2 äóãààð õàâñðàëò
Çààâàë ìºðäºíº.

ÁÓÓÐÈÉÍ ÕÝÂ ÃÀÆÈËÒÛÍ ÒÎÎÖÎÎ

Ñóóëòûí òîîöîî
1. Ñóóëò S - ã òîîöîõäîî øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé õàãàñ îðîí çàéí òîîöîîíû
á¿ä¿¿â÷èéã àøèãëàí áóóðü õºðñíèé ¿å á¿ðèéí ñóóëòûí íèéëáýð áàéäëààð äàðààõü
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
n 
zp,i   z ,i hi
n 
z ,i hi
S     /1/
i 1 Ei i 1 E e ,i
Үүний:
 - 0,8-òàé òýíöýõ, õýìæèõ íýãæã¿é èëòãýëö¿¿ð ;
E i - Анхны ачааллын муруйн дээрээс тодорхойлох хөрсний i дүгээр үеийн хэв
гажилтын модуль, кПа;
E e ,i - Хоѐрдахь ачааллын муруй дээрээс тодорхойлох хөрсний i дүгээр үеийн
хэв гажилтын модуль,кПа;
 z ,i - суурийн улны төвийг дайран гарах босоо тэнхлэг дээрх хөрсний i
дүгээр үе дээр суурийн нүхнээс ухаж гаргах хөрсний хувийн жингээс үүсэх
хүчдэлийн дундаж утга, кПа
 zp,i -суурийн улны хавтангийн төвийг дайран гарах босоо тэнхлэг дээр
õºðñíèé i дүгээр үе дэх гаднаас үйлчлэх босоо ачаанаас үүсэх
нормаль хүчдэлийн дундаж утга, кПа.хөрсний i ä¿ãýýð ¿åèéí äýýä Z i 1
áà äîîä Z i õÿçãààð äàõü õ¿÷äýëèéí /ñóóðèéí óëíû òºâèéã äàéðñàí /
íèéëáýðèéí õàãàñòàé òýíöýíý/ 2; 3; 4 ä¿ãýýð çààëòûã ¿ç /.
n- буурийн хөрсний шахагдалд өртөх давхаргыг хуваасан үеүүдийн тоо
Хэрэв суурийн уланд үүсэх дундаж даралт нь p   zg ,0 байх нөхцөлд суурийн
буурийн суултыг дараах томъѐогоор тодорхойлно:
n  zp , i hi
S   /1а/
i 1 Ei
¯¿íèé:
- õºðñíèé i ä¿ãýýð ¿åèéí äýýä Z i 1 áà äîîä Z i õÿçãààð äàõü õ¿÷äýëèéí
/ñóóðèéí óëíû òºâèéã äàéðñàí / íèéëáýðèéí õàãàñòàé òýíöýíý/ 2; 3; 4
ä¿ãýýð çààëòûã ¿ç /.
β, hi , Ei ,n,  zp,i -1 дүгээр томъѐоныхтой адил.
Ýãö áîñîî õ¿÷äýë áóóðü õºðñíèé ã¿íä òàðõàõ áàéäëûã  ä¿ãýýð çóðãèéí
á¿ä¿¿â÷ýýð àâíà.
Òàéëáàð: Ñóóðèéã èõ ã¿íä ñóóëãàõ òîõèîëäîëä ñóóëòûã òîäîðõîéëîõäîî
ñóóðèéí í¿õ óõàõ ÿâöàä õºðñ íÿãòðàõ áàéäëûã áîäîëöñîí òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷èéã
àøèãëàíà.
2. Z ã¿íä òàðõàõ ñóóðèéí óëíû òºâèéã äàéðàõ ýãö áîñîî íýìýãäýë õ¿÷äýë  zp ,
òýãø ºíöºãò ñóóðèéí ºíöãèéí öýãèéã äàéðñàí ýãö áîñîî íýìýãäýë õ¿÷äýëä  zp, c - ã
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

214
 ÁНбÄ 50-01-16

 zp  P /2/
 zp , c  P / 4 /3/
¯¿íèé:
 - ñóóðèéí óëíû õýëáýð, òýãø ºíöºãò õýëáýðòýé ñóóðèéí òàë, õàðüöàíãóé
ã¿í õî¸ðûí õàðüöàà  - ààñ õàìààðàõ èëòãýëö¿¿ð /1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò /
 zp  ã òîäîðõîéëîõäîî   2Z b
 zp, c - ã òîäîðõîéëîõäîî   Z /b ãýæ àâíà.

Çóðàã 1. Øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé õàãàñ îðîí çàéí

áîñîî õ¿÷äýëèéí òàðõàëòûí á¿ä¿¿â÷

DL - òºëºâëºëòèéí ò¿âøèí
NL - ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí áàéãàëèéí õýâãèéí ò¿âøèí
FL - ñóóðèéí óëíû ò¿âøèí
WL - ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèí
BC - õºðñíèé øàõàãäàõ ¿åèéí äîîä õèë
d, d n - òºëºâëºëòèéí ò¿âøèí áà ãàäàðãóóãèéí áàéãàëèéí õýâãèéí ò¿âøèíãýýñ
òîîöîõ ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í
b - ñóóðèéí ºðãºí
P - ñóóðèéí óëàí äîîðõ äóíäàæ äàðàëò
P - áóóðüò ¿éë÷ëýõ íýìýãäýë äàðàëò
 zg , ;  zg - ñóóðèéí óëíû ò¿âøèí áà ò¿¿íýýñ äîîø Z ã¿íä òàðõàõ õºðñíèé
ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ áîñîî õ¿÷äýë
 zp, ;  zp - ñóóðèéí óëíû ò¿âøèíä áà ò¿¿íýýñ äîîø Z ã¿íä òàðõàõ ãàäíà
à÷ààíààñ ¿¿ñýõ íýìýãäýë áîñîî õ¿÷äýë
H c - øàõàãäàõ ¿åèéí çóçààí

215
ÁНбÄ 50-01-16

P  P   zg , - áóóðèíä ¿éë÷ëýõ íýìýãäýë áîñîî äàðàëò b  10 ì ºðãºíòýé

ñóóðèéí õóâüä P  P ãýæ àâíà.
 zg , - ñóóðèéí óëíû ò¿âøèí äýõ õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ áîñîî õ¿÷äýë,
/ õºðñ õóóëæ, òýãøèëãýý õèéñýí áîë  zg ,   d òýãøèëãýý õèéõäýý õºðñ
íýìæ àñãàñàí áóþó òýãøèëãýý õèéãýýã¿é áîë  zg .  d n áàéíà/.
¯¿íèé:  -

ñóóðèéí óëíààñ äýýøèõ õºðñíèé õóâèéí æèí, d; d n - 1 ä¿ãýýð çóðãèéí
òýìäýãëýãýýòýé èæèë.
3. Z - ã¿íä òàðõàõ, äóðûí À öýãèéã äàéðñàí áîñîî õ¿÷äýë  zp, a - ã
òîäîðõîéëîõäîî õèéñâýð äºðâºí ñóóðèéí ºíöãèéí öýã¿¿äýä ¿éë÷ëýõ á zp,cj
õ¿÷äýë¿¿äèéí àëãåáðèéí íèéëáýð áàéäëààð èëýðõèéëýõ äàðààõü òîìú¸îã
àøèãëàíà. À öýã íü óëàíäàà P - òîé òýíöýõ íýìýãäýë äàðàëòòàé ñóóðüò, ýñâýë
ò¿¿íèé ãàäíà îðøèõ áîëíî / 2 äóãààð çóðàã /.
4
 zp , a    zp , cj /4/
j 1
4, Z ã¿íä òàðõàõ, òóõàéí ñóóðèéí óëíû òºâèéã äàéð÷ ãàðàõ íýìýãäýë áîñîî
õ¿÷äýë á zp ,nf -ã çýðãýëäýý îðøèõ ñóóðèóä, ìºí óã ñóóðèéí îð÷ìûí òàëáàéí ¿éë÷ëýõ
à÷ààíû íºëººíººñ õýðõýí õàìààðàõûã áîäîëöîæ äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
k
 zp , nf   zp    zp , ai /5/
i 1
¯¿íèé:
K - íºëººëºõ ñóóðèéí òîî

5. Ñóóðèéí óëíààñ äîîø Z ã¿íä îðøèõ õºðñíèé ¿åèéí õèë çààãò õºðñíèé
ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ  zp áîñîî õ¿÷äýëèéã äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
n
 zp , nf   d n    i hi /6/
i 1
¯¿íèé:
 - ñóóðèéí óëíààñ äýýø îðøèõ õºðñíèé õóâèéí æèí
d n - 1 ä¿ãýýð çóðàãíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë
 i , hi - i ä¿ãýýð ¿åèéí õºðñíèé õóâèéí æèí áà çóçààí
Ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèí, óñ ¿ë íýâòð¿¿ëýõ õºðñíèé ¿å õî¸ðûí õîîðîíä
îðøèõ õºðñíèé õóâèéí æèíã òîäîðõîéëîõäîî óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöîíî.
Óñ ¿ë íýâòð¿¿ëýõ õºðñºíä  zg - ã òîäîðõîéëîõäîî óã õºðñíèé îðøèõ ã¿íýýñ
äýýø áàéðëàñàí óñíû äàðàëòûã áîäîëöîíî.

216
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Èëãýëö¿¿ð 
Ñóóðèéí òºðë¿¿äýä õàðãàëçàõ  èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà
Òàëóóäûí õàðüöàà    b äàðààõü óòãàòàé Øóãàìàí
  2z / b Äóãóé
òýíöýõ òýãø ºíöºãò ñóóðü ñóóðü
ñóóðü   10
1,0 14 1,8 2,4 3,2 5
0 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
0,4 0,949 0,960 0,972 0,975 0,976 0,977 0,977 0,977
0,8 0,756 0,800 0,848 0,866 0,876 0,879 0,881 0,881
1,2 0,547 0,606 0,682 0,717 0,739 0,749 0,754 0,755
1,6 0,390 0,449 0,532 0,578 0,612 0,629 0,639 0,642
2,0 0,285 0,336 0,414 0,463 0,505 0,530 0,545 0,550

2,4 0,214 0,257 0,325 0,374 0,419 0,449 0,470 0,477

2,8 0,165 0,201 0,260 0,304 0,349 0,383 0,410 0,420
3,2 0,130 0,160 0,210 0,251 0,294 0,329 0,360 0,374
3,6 0,106 0,131 0,173 0,209 0,250 0,285 0,319 0,337
4,0 0,087 0,108 0,145 0,176 0,214 0,248 0,285 0,306

4,4 0,073 0,091 0,123 0,150 0,185 0,218 0,255 0,280

4,8 0,062 0,077 0,105 0,130 0,161 0,192 0,230 0,258
5,2 0,053 0,067 0,091 0,113 0,141 0,170 0,208 0,239
5,6 0,046 0,058 0,079 0,099 0,124 0,152 0,189 0,223
6,0 0,040 0,051 0,070 0,087 0,110 0,136 0,173 0,208

6,4 0,036 0,045 0,062 0,077 0,099 0,122 0,158 0,196

6,8 0,031 0,040 0,055 0,064 0,088 0,110 0,145 0,185
7,2 0,028 0,036 0,049 0,062 0,080 0,100 0,133 0,175
7,6 0,024 0,032 0,044 0,056 0,072 0,091 0,123 0,166
8,0 0,022 0,029 0,040 0,051 0,066 0,084 0,113 0,158

8,4 0,021 0,026 0,037 0,046 0,060 0,077 0,105 0,150

8,8 0,019 0,024 0,033 0,042 0,055 0,071 0,098 0,143
9,2 0,017 0,022 0,031 0,039 0,051 0,065 0,091 0,137
9,6 0,016 0,020 0,028 0,036 0,047 0,060 0,085 0,132
10,0 0,015 0,019 0,026 0,033 0,043 0,056 0,079 0,126

10,4 0,014 0,017 0,024 0,031 0,040 0,052 0,074 0,122

10,8 0,013 0,016 0,022 0,029 0,037 0,049 0,069 0,117
11,2 0,012 0,015 0,021 0,027 0,035 0,045 0,065 0,113
11,6 0,011 0,014 0,020 0,025 0,033 0,042 0,061 0,109
12,0 0,010 0,013 0,018 0,023 0,031 0,040 0,058 0,106

Òàéëáàð: 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýä: b - ñóóðèéí ºðãºí ýñâýë ãîë÷.  - ñóóðèéí óðò

ãýæ òýìäýãëýñýí.

217
ÁНбÄ 50-01-16

2. Ñóóðèéí óë íü À òàëáàé á¿õèé çºâ îëîí ºíöºãò áàéâàë  - èéí óòãûã

r  A  ãîë÷òîé äóãóé óëòàé ñóóðèéíõòàé èæèë àâíà.
3.  áà  - èéí óòãàíä òîõèðîõ  èëòãýëö¿¿ðèéã çàâñðûí õàìààðëûí
àðãààð òîäîðõîéëíî.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
Èëòãýëö¿¿ð K c
Õºðñíèé ¿åèéí õàðüöàíãóé çóçààí
Êñ
   2H b
0     0.5 1,5
0.5     1 1,4
1   2 1,3
2    3 1,2
3    5 1,1
 5
 1,0

Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Èëòãýëö¿¿ð K m
Áóóðü õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëèéí Ñóóðèéí ºðãºí b , ì-èéí äàðààõü óòãàíä
äóíäàæ óòãà E , ÌÏà/êãõ/ñì2/ òîõèðîõ èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà
b  10 ! 10  b  15 ! b  15
E  10 / 100 1 1 1
E  10 / 100 1 1,35 1,5

6.  zp  0,2   zg * íºõöºë õàíãàãäàõ Z  H ã¿íä áàéõ õºðñíèé ¿åèéã áóóðü

õºðñíèé øàõàãäàëûí äîîä õèë ãýæ àâíà. ¯¿íèé:
 zp - 2.4 ä¿ãýýð çààëòàä òîäîðõîéëîãäîõ, Z  H c ã¿íä òàðõàõ, ñóóðèéí óëíû
òºâèéã äàéðàõ íýìýãäýë áîñîî õ¿÷äýë
 zg - õºðñíèé ººðèéí æèíãýýñ ¿¿ñýõ áîñîî õ¿÷äýë. ¯¿íèéã 5 äóãààð çààëòààð
òîäîðõîéëíî.
7.Õýðýâ äýýðõ /*/ íºõöºëººð òîäîðõîéëñîí õºðñíèé øàõàãäëûí äîîä õèë
E  5 ÌÏà/ 50êãõ/ ñì2/ õýâ ãàæèëòûí ìîäóëüòàé Z  H ã¿íä îðøèõ õºðñíèé ¿åä
áàéðëàæ áàéâàë óã õèëèéã  zp  0,16   zg нөхцөлөөр тодорхойлно. Шугаман хэв
гажилттай үеийн бүдүүвчийг ашиглаж байгаа үед буурийн суултыг дараах
томъѐогоор тодорхойлно:
bPK c i 1 k i  k i 1
S 
K m i 1 Ei
/7/

¯¿íèé: P - ñóóðèéí óëàíä äîîðõ äóíäàæ äàðàëò, b  10 ì, ñóóðèéí õóâüä P  P0

áàéíà /2 äóãààð çààëòûã ¿ç/.
b - òýãø ºíöºãò õýëáýðòýé ñóóðèéí ºðãºí áóþó äóãóé ñóóðèéí ãîë÷
K c , K m - 2.3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîãäîõ èëòãýëö¿¿ð¿¿ä
n - õºðñíèé ¿åèéí òîîöîîíû çóçààí H -ã øàõàãäëûí áàéäëààð íü ÿëãàñàí
¿åèéí òîî / Í çóçààíûã 8-ä çààñíààð òîäîðõîéëíî.

218
 ÁНбÄ 50-01-16

k i , k i 1 - ñóóðèéí õýëáýð, òýãø ºíöºãò ñóóðèéí òàëóóäûí õàðüöàà, õºðñíèé i

ä¿ãýýð ¿åèéí óë áà ãàäàðãóó îðøèõ õàðüöàíãóé ã¿í çýðãýýñ õàìààð÷ 4
ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð
Ei  i ä¿ãýýð ¿åèéí õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü
Òàéëáàð: Õÿçãààðòàé òàëáàéä æèãä òàðõñàí à÷ààëëààð äàðàãäàæ áóé áóóðü
õºðñíèé äóíäàæ ñóóëòûã òîîöîîëîõîä /7/ òîìú¸îã àøèãëàíà. Óã òîìú¸îã
õºø¿¿í ñóóðèéí ñóóëòûã òîîöîõîä àøèãëàæ áîëíî.

Çóðàã 2.Çýðãýëäýýõ ñóóðèéí íºëººã áîäîëöîí òîîöîîëæ áóé ñóóðèéí áóóðüò

òàðõàõ íýìýãäýë áîñîî õ¿÷äýëèéã òîäîðõîéëîõ á¿ä¿¿â÷
à/ òîîöîîëæ áóé 1 áà íºëººëºõ 2 ñóóðèéí áàéðëàë.
á/õèéñâýð ñóóðèóäûí áàéðëàë. Ýíä /4/ òîìü¸îíä îðñîí i ä¿ãýýð
ñóóðèéí ºíöºã äîîðõ  zp, cj õ¿÷äýëèéí òýìäãèéã çààñàí.
8. Øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé õºðñíèé ¿åèéí çóçààí H -ã /3 äóãààð çóðàã/, 2.1-ä
çààñàí òîõèîëäîëä õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü íü E 100 ÌÏà áàéõ õºðñºíä äýýä
ãàäàðãóó õ¿ðòýë àâ÷ ñóóðèéí ºðãºí áóþó ãîë÷ íü b  10 ì; áóóðü õºðñíèé õýâ
ãàæèëòûí ìîäóëèéí äóíäàæ óòãà E  10 ÌÏà / 100 êãõ/ñì2/ áàéõ òîõèîëäîëä
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
H  H 0   bK p /8/
¯¿íèé:
H  ; - òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä H   9ì   0,15; ýëñýí õºðñºíä H 0  6
ì   0,1 ãýæ àâíà.
Kp- èëòãýëö¿¿ðèéã äàðààõü áàéäëààð àâíà. Ñóóðèéí óëàí äîîðõ äàðàëò
P  ÌÏà /1êãõ/ñì2/ áàéõàä K p  0,8 P  500 êÏà/ 5êãõ/ñì2/ áàéõàä K p 
1,2;
Äàðàëòûí çàâñðûí óòãàíä õàðãàëçàõ èëòãýëö¿¿ðèéã çàâñðûí
õàìààðëûí àðãààð òîäîðõîéëíî.

219
ÁНбÄ 50-01-16

Çóðàã 3. Øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿åèéí á¿ä¿¿â÷èéã àøèãëàí

áóóðèéí ñóóëòûã òîîöîõ á¿ä¿¿â÷

Õýðýâ áóóðü òîîñîðõîã øàâàðëàã áîëîí ýëñýí õºðñíººñ òîãòñîí áàéâàë H -

èéí óòãûã äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

H  H s  hce 3 /9/
¯¿íèé:
H s - áóóðü çºâõºí ýëñýí õºðñíººñ òîãòñîí áàéõ òîõèîëäîëä / 8 / òîìú¸îãîîð
òîäîðõîéëîõ õºðñíèé ¿åèéí çóçààí
hce - çºâõºí òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñíººñ òîãòñîí áóóðü õºðñíèé ñóóðèéí
óëíààñ äîîø ã¿íýýð õÿçãààðëàãäàõ õýñãèéí õºðñíèé ¿å¿äèéí íèéëáýð
çóçààí /áóóðü çºâõºí òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñíººñ òîãòñîí ãýæ ¿çýõ
íºõöºëä H - ã /8/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî/.

Õýðýâ õºðñíèé H çóçààíòàé õýñãýýñ äîîø õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü íü E = 10

ÌÏà /100êãõ/ñì2/ áàéõ 0,2 H -ààñ èõã¿é çóçààíòàé õºðñíèé ¿å îðøâîë / 8 / áà / 9 /
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëñîí H - èéí óòãûã ýíýõ¿¿ õºðñíèé ¿åèéí çóçààíààð
íýìýãä¿¿ëæ àâíà. Õàðèí óã õºðñ íü 0,2 H -ààñ èõã¿é èõ çóçààíòàé, ìºí ò¿¿íýýñ áàãà
áàéâàë áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí òîîöîîã øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé òàë îðîí çàéí
á¿ä¿¿â÷ýýð õèéíý.

Ñóóðèéí õàçàéëòûí òîîöîî

9. Òºâèéí ãàäíà ¿éë÷ëýõ õ¿÷íèé óëìààñ ñóóðüò ¿¿ñýõ õàçàéëòûã äàðààõü

òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

1  2 Ne
i Ke / 10 /
EK m a 23
¯¿íèé:
E áà  - áóóðü õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü áà Ïóàññîíû èëòãýëö¿¿ð / -èéí
óòãûã 10-ò çààñíààð àâíà/.

220
 ÁНбÄ 50-01-16

Íýã òºðëèéí áóñ õºðñíèé õóâüä E áà  - ã òîäîðõîéëîõäîî 11-ä

çààñíû äàãóó õºðñíèé øàõàãäàõ õýñãèéí äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëòýýð àâíà.
Ke - 5 äóãààð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð
N - ñóóðèéí óëàíä ¿éë÷ëýõ á¿õ õ¿÷íèé áîñîîòýíö¿¿ ¿éë÷ëýã÷
e - çºðºõ ìºð / ñóóðèéí óëíû òºâººñ òýíö¿¿ ¿éë÷ëýã÷ õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëèéí
öýã õ¿ðòýëõ çàé /
à - äóãóé õýëáýðòýé ñóóðèéí ãîë÷ áóþó òýãø ºíöºãò õýëáýðòýé ñóóðèéí
ìîìåíòûí ¿é÷ëýëèéí ÷èãëýëä áàéðëàõ òàëûí óðò. A òàëáàé á¿õèé çºâ
îëîí ºíöºãò õýëáýðèéí óëòàé ñóóðüò a  2 A  áàéíà.
K m - a  10ì; E  10 ÌÏà /100êãõ/ñì2/ áàéõ øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿åèéí
á¿â¿¿â÷ýýð ñóóðèéí õàçàéëòûã òîîöîõ ¿åä àøèãëàõ èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã
3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâíà.

10. Ïóàññîíû èëòãýëö¿¿ð  -ã òîì õýìõäýñò õºðñºíä -0,27; ýëñ, ýëñýíöýðò -

0,30; øàâðàíöàðò -0,35; øàâàðò -0,42 ãýæ àâíà.
11. Õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü áà Ïàóññîíû èëòãýëö¿¿ðèéí äóíäàæ óòãûã /õºðñíèé
H çóçààíòàé ¿å áóþó H c çóçààíòàé øàõàãäàõ õýñãèéí õ¿ðýýíä/ äàðààõü
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
n n
E   Ai   Ai Ei  / 11 /
i 1 i 1
n
    i hi H / 12 /
i 1
¯¿íèé:
Ai - ñóóðèéí óëàí äîîõ õºðñíèé i ä¿ãýýð ¿åä äàðàõ íýãæ äàðàëòààñ ¿¿ññýí
áîñîî õ¿÷äýëèéí ýïþðèéí òàëáàé. Øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé îðîí çàéí
á¿ä¿¿â÷èéã òîîöîîíä õýðýãëýõ òîõèîëäîëä Ai   zp ,i hi /1-ð çààëò /;
Øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿åèéí á¿ä¿¿â÷èä Ai  k i  k i 1 /7-ð çààëò / ãýæ
àâ÷ áîëíî.
Ei ,  i , hi - õºðñíèé i ä¿ãýýð ¿åä õàðãàëçàõ õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü, Ïóàññîíû
èëòãýëö¿¿ð, õºðñíèé ¿åèéí çóçààí
H - õºðñíèé ¿åèéí òîîöîîò çóçààí. ¯¿íèéã 8-ä çààñíààð òîäîðõîéëíî.
n - õºðñíèé H çóçààíòàé ¿å áóþó H c çóçààíòàé øàõàãäàõ õýñãèéí õ¿ðýýí
äýõ E áà  ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýðýý ÿëãààòàé ¿å¿äèéí òîî

221
ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.
Èëòãýëö¿¿ð-k
Ñóóðèéí äàðààõü òºðë¿¿äýä òîõèðîõk- èëòãýëö¿¿ðèéí
óòãà
  2Z b Äóãóé Òýãø ºíöºãò õýëáýðòýé ñóóðèéí òàëóóäûí Øóãàìàí
õýëáýðòýé õàðüöàà    b äàðààõü óòãàòàé òýíö¿¿ áàéõàä ñóóðü
ñóóðü 1 1,4 1,8 2,4 3,2 5   10
1 2 3 4 5 6 7 8 9
0,0 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
0,4 0,090 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,100 0,104
0,8 0,179 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,200 0,208
1,2 0,266 0,299 0,300 0,300 0,300 0,300 0,300 0,311
1,6 0,348 0,380 0,394 0,397 0,397 0,397 0,397 0,412
2,0 0,411 0,446 0,472 0,482 0,486 0,486 0,486 0,511
2,4 0,461 0,499 0,538 0,556 0,565 0,567 0,567 0,605
2,8 0,501 0,542 0,592 0,618 0,635 0,640 0,640 0,687
3,2 0,532 0,577 0,637 0,671 0,696 0,707 0,709 0,763
3,6 0,558 0,606 0,676 0,717 0,750 0,768 0,772 0,831
4,0 0,579 0,630 0,708 0,756 0,796 0,820 0,830 0,892
4,4 0,596 0,650 0,735 0,789 0,837 0,867 0,883 0,949
4,8 0,611 0,668 0,759 0,819 0,873 0,908 0,932 1,001
5,2 0,624 0,683 0,780 0,844 0,904 0,948 0,977 1,050
5,6 0,635 0,697 0,798 0,867 0,933 0,981 1,018 1,095
6,0 0,645 0,708 0,814 0,887 0,958 1,011 1,056 1,138
6,4 0,653 0,719 0,828 0,904 0,980 1,041 1,090 1,178
6,8 0,661 0,728 0,841 0,920 1,000 10,65 1,122 1,215
7,2 0,668 0,736 0,852 0,935 1,019 1,088 1,152 1,251
7,6 0,674 0,744 0,863 0,948 1,036 1,109 1,180 1,285
8,0 0,679 0,751 0,872 0,960 1,051 1,128 1,205 1,316
8,4 0,684 0,757 0,881 0,970 1,065 1,146 1,229 1,347
8,8 0,689 0,762 0,888 0,980 1,078 1,162 1,251 1,376
9,2 0,693 0,768 0,896 0,989 1,089 1,178 1,272 1,404
9,6 0,697 0,772 0,902 0,998 1,100 1,192 1,291 1,431
10,0 0,700 0,777 0,908 1,005 1,110 1,205 1,309 1,456
11,0 0,705 0,786 0,022 1,002 1,132 1,233 1,349 1,506
12,0 0,720 0,794 0,933 1,037 1,151 1,257 1,384 1,550

Òàéëáàð:  áà  - èéí çàâñàðûí óòãàíä õàðãàëçàõ k- èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã

çàâñðûí õàìààðëûí àðãààð òîäîðõîéëíî.

222
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.
Èëòãýëö¿¿ð K e

Ñóóðèéã õýëáýð áà    2H / b -èéí äàðààõü óòãàíä òîõèðîõ K e

ìîìåíòûí ¿éë÷ëýõ   /b èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà
÷èãëýë
0,5 1 1,5 2 3 4 5 

Òýãø ºíöºãò 1 0,28 0,41 0,46 0,48 0,50 0,50 0,50 0,50
õýëáýðòýé ñóóðèéí 1,2 0,29 0,44 0,51 0,54 0,57 0,57 0,57 0,57
óëíû óðä òàëûí
÷èãëýëä ìîìåíò 1,5 0,31 0,48 0,57 0,62 0,66 0,68 0,68 0,68
¿éë÷ëýõýä 2 0,32 0,52 0,64 0,72 0,78 0,81 0,82 0,82
3 0,33 0,55 0,73 0,83 0,95 1,01 1,04 1,17
5 0,34 0,60 0,80 0,94 1,12 1,24 1,31 1,42
10 0,35 0,63 0,85 1,04 1,31 1,45 1,56 2,00

1 0,28 0,41 0,46 0,48 0,50 0,50 0,50 0,50

Òýãø ºíöºãò ñóóðèéí 1,2 0,24 0,35 0,39 0,41 0,42 0,43 0,43 0,43
óëíû áîãèíî òàëûí
÷èãëýëä ìîìåíò 1,5 0,19 0,28 0,32 0,34 0,35 0,36 0,36 0,36
¿éë÷ëýõýä 2 0,15 0,22 0,25 0,27 0,28 0,28 0,28 0,28
3 0,10 0,15 0,17 0,18 0,19 0,20 0,20 0,20
5 0,06 0,09 0,10 0,11 0,12 0,12 0,12 0,12
10 0,03 0,05 0,05 0,06 0,06 0,06 0,06 0,07
Äóãóé ñóóðèíä - 0,43 0,63 0,71 0,74 0,75 0,75 0,75 0,75

Òàéëáàð: Øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé òàë îðîí çàéí òîîöîîíû á¿ä¿¿â÷èéã

àøèãëàõ òîõèîëäîëä K e -èéí óòãûã     -ä õàðãàëçàõ õ¿ñíýãòýýñ àâíà.

223
ÁНбÄ 50-01-16

3 äóãààð õàâñðàëò
Ǻâëºìæ áîëãîõ

ÁÓÓÐÜ ÕªÐÑÍÈÉ ÒÎÎÖÎÎÍÛ ÝÑÝÐï¯ÖÝË

1. Ñóóðèéí õýìæýýã óðüä÷èëàí òîäîðõîéëîõîä 1-4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýä áàéãàà
буурь хөрсний барагцаалсан тооцооны эсэргүүцэл R - ã àøèãëàíà. R áà R - íûã
ñóóðèéí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ òºãñãºëèéí øàòàíä àøèãëàõ òîõèîëäëûã 1-3 äóãààð
õ¿ñíýãòèéí õóâüä 2 äóãààð á¿ëãèéí 2.6.8-ä, àñãàìàë õºðñíèé õóâüä 4 ä¿ãýýð
õ¿ñíýãòýä òóñ òóñ çààñàí.
2. Õºðñíèé e áà J L /1-3 äóãààð õ¿ñíýãò/, S r /4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò/
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí çàâñðûí óòãàíä õàðãàëçàõ R - èéã çàâñðûí õàìààðëûí àðãààð
òîäîðõîéëíî.
3. 1-4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýä áàéãàà R - èéí óòãà b  1 ì ºðãºíòýé. d   2 ì ã¿íä
ñóóëãàñàí ñóóðèíä òîõèðíî.
Ñóóðèéí õýìæýýã òîäîðõîéëîõ òºãñãºëèéí øàòàíä R óòãûã àøèãëàõ
òîõèîëäîëä /2 äóãààð á¿ëãèéí 2.6.8./ áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R - ã
äàðààõü òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëæ êÏà /êãõ/ñì2/-ààð èëýðõèéëíý.
d  2 ì/200ñì/ áàéõàä:
R  R0 1  K1 b  b0  b0  d  d0  2d0
d  2ì/ 200 ñì/ áàéõàä:
R  R0 1  K1b  b0  / b0   K2   d  d0 
¯¿íèé:
b1 , d - ñóóðèéí ºðãºí, ì/ñì/ áà ñóóðü ñóóëãàõ ã¿í, ì/ñì/
 2 - ñóóðèéí óëíààñ äýýø îðøèõ õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí òîîöîîíû óòãà,
êÍ/ì3/êãõ/ñì3/
K1 - èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã òîì õýìõäýñò õºðс мөн тоосорхогоос бусад
òºðëèéí ýëñýí õºðñºíä K1  0,125; òîîñîðõîã ýëñ, ýëñýíöýð,
øàâðàíöàð, øàâàð õºðñºíä K1  0,05 ãýæ àâíà.

K2 - èëòãýëö¿¿ðèéí óòãûã òîì õýìõäýñò õºðñ, ýëñýí õºðñºíä K 2  0,25;

ýëñýíöýð, øàâðàíöàð õºðñºíä K 2  0,2 øàâàð õºðñºíä K 2  0,15 ãýæ
àâíà.

Òàéëáàð: b  20 ì ºðãºíòýé, db  2 ì ã¿íä áàéõ çîîðüòîé áàðèëãà

áàéãóóëàìæèéí òîîöîîíä ãàäíà, äîòîð ñóóðü ñóóëãàõ ã¿íèéã d  d1  2 ì –òýé
òýíö¿¿ãýýð àâíà. /Ýíä d1 - ýíýõ¿¿ íîðìûí /2.5/ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîãäîõ ñóóðü
ñóóëãàõ ã¿íèé øèëæ¿¿ëñýí óòãà. Õýðýâ B>20ì áîë d  d1 áàéíà/.

224
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Том хэмхдэст хөрсний тооцооны барагцаалсан эсэргүүцэл R0
Òîì õýìõäýñò õºðñ R0 -èéí óòãà, êÏà /êãõ/ñì2/
Ýëñýí ÷èãæýýñòýé òîîñîðõîã 600/6/
øàâàðëàã ÷èãæýýñòýé
J L  0,5 ¿åä 450/4,5/
0,5  J L  0,75 ¿åä 400/4/

Ñàéðãàðõàã /õàéðãàðõàã/ õºðñ:

ýëñýí ÷èãæýýñòýé 500/5/
Òîîñîðõîã øàâàðëàã ÷èãæýýñòýé
400/4/
J L  0,5 ¿åä
350/3,5/
0.5  J L  0,75 ¿åä

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
Элсэн хөрсний тооцооны барагцаалсан эсэргүүцэл R0
Ýëñýí õºðñíèé íÿãòààñ õàìààðàõ R0 -èéí óòãà,
Ýëñ êÏà /êãõ/ñì2/
íÿãò äóíä çýðãèéí íÿãòòàé
Òîì øèðõýãòýé 600/6/ 500/5/
Äóíä øèðõýãòýé 500/5/ 400/4/
Æèæèã øèðõýãòýé, ÷èéã áàãàòàé 400/4/ 300/3/
÷èéãòýé, óñààð õàíàñàí 300/3/ 200/2/
Òîîñîðõîã:
- ÷èéã áàãàòàé 300/3/ 250/2,5/
- ÷èéãòýé 200/2/ 150/1,5/
- Óñààð õàíàñàí 150/1,5/ 100/1/

Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Суумтгай биш тоосорхог шаварлаг хөрсний тооцооны барагцаалсан эсэргүүцэл R0
Хөрсний урсамтгайн үзүүлэлтийн дараахь
Òîîñîðõîã Ñ¿âýðõýãèéí óòãàíä õàðãàëçàõ R0 , êÏà/êãõ/ñì2
øàâàðëàã õºðñ èëòãýëö¿¿ð e
J L =0 J L =1
Ýëñýíöýð 0,5 300/3/ 300/3/
0,7 250/2,5/ 200/2/
Øàâðàíöàð 2,5 300/3/ 250/2,5/
0,7 250/2,5/ 180/1,8/
1,0 200/2/ 100/1/
Øàâàð 0,5 600/6/ 400/4/
0,6 500/5/ 300/3/
0,8 300/3/ 200/2/
1,1 250/2,5/ 100/1/

225
ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 4
Суумтгай шаварлаг хөрсний тооцооны эсэргүүцэл

Хөрсний нэр Суумтгай хөрсний тооцооны эсэргүүцэл R0,кПа

Хуурай төлөв дэх байгалын Нягтруулсан хөрсний хуурай
тогтоцын нягт,  d ,т/м3: үеийн нягт,  d ,т/м3:
1,35 1,55 1,60 1,70
элсэнцэр 300/150 350/180 200 250
шавранцар 350/180 400/200 250 300
Тайлбар: хүртвэрт чийглэгийн зэргийн хэмжээ S r  0,5 норгоогүй суумтгай хөрсний
тооцооны эсэргүүцэл, R0; хуваарьт S r  0,8 бүхий норгосон суумтгай хөрсний
тооцооны эсэргүүцэл.

Хүснэгт 5
Хүлэржсэн элсэн хөрсний тооцооны эсэргүүцэл

Дунд зэргийн нягттай элсэн Хөрсний хүлэржилтийн зэрэг Jr-ээс хамаарах

хөрс тооцооны эсэргүүцэл-R0
0,03<Jr≤0,1 0,1<Jr≤0,25 0,25< Jr≤0,40
Жижиг ширхэгийн элс(нунтаг):
Чийг багатай 250 180 90
Их чийгтэй, усанд 150 100 70
ханасан
Тоосорхог элс:
Чийг багатай 200 120 80
Маш их чийглэг 100 80 50
Усанд ханасан 80 60 40
Тайлбар: Хүснэгтэнд заасан тооцооны эсэргүүцэл нь ургамалын үлдэгдэлийн
задралын зэрэг Ddp≤20% байхад харгалзана. Ddp>20% байхад тооцооны
эсэргүүцлийг 0,8 –аар үржүүлж авна.

226
 ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 6
Байран гарлын том хэмхдэст хөрсний тооцооны эсэргүүцэл

тооцооны эсэргүүцэл, R0, кПа, үндсэн чулуунаас

Том хэмхдэст хөрс хамааран,
Бялхмал болон хувирмал Барьцалдсан тунамал
чулуу чулуу
Квац Квац Элсэн Аргиллит,
агуулсан агуулаагүй чулуу алевролит
Бул чулуут 900 700 700 600
Өгөршөөгүй 800 600 600 500
хайргархаг(щебенистый)
Сул өгөршилтэй, хайрга- 600 500 500 400
дайрган(щебенисто-
дрясвяные) 500 400 400 300
Хүчтэй өгөршсөн
дайрга (дресвяные)

Хүснэгт 7
Байран гарлын элсэн ул хөрсний тооцооны эсэргүүцэл-R0
Элс Сүвшилийн Утга, кПа
коэффициент,е
дайрга, чийгээс үл хамааран 0,5 600
0,7 450
0,9 300
Том ба дунд зэргийн ширхэгтэй, 0,5 500
чийгээс үл хамааран 0,7 350
0,9 250
Тоосорхог, чийглэг болон чийг багатай 0,5 550
0,7 400
0,9 300
1,1 200
Тайлбар: Энд заасан тооцооны эсэргүүцлийн утга нь кварц агуулсан бялхмал
чулуулгийн болон цементлэгдсэн элсэн чулууны өгөршилөөс үүссэн элсэнд
хамаарна.
Усанд ханасан тоосорхог элсэн хөрсөнд R0-ийг 0,8 илтгэлцүүрээр үржүүлж авна.

227
ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 8
Байран гарлын шаварлаг ул хөрсний тооцооны эсэргүүцэл-R0
Хөрс Сүвшилийн R0-ийн утга, урсамтгайн үзүүлэлтээс хамааран
илтгэлцүүр JL=0 JL=1
Элсэнцэр 0,5 300 250
0,7 250 200
Шавранцар 0,5 300 250
0,7 250 180
0,9 200 150
1,1 150 100
Шавар 0,6 500 300
0,8 300 200
1,1 250 150
1,25 200 100
Тайлбар:Магмын чулууны өгөршилөөс үүссэн сулбүтэцтэй байран гарлын
шаварлаг хамаарна. Аргиллит-алевролитийн шаварлаг хөрсөнд R0-ийн утгыг 0,9 –
өөр үржүүлж авна.

Хүснэгт 9
Асгаас хөрсний тооцооны эсэргүүцэл-R0
Асгаасын тодорхойлолт Тооцооны эсэргүүцлийн утга R0,кПа

Том ширхэгтэй, дунд Тоосорхог элс,

зэргийн , жижиг элсэнцэр, шавранцар,
ширхэгтэй элс болон шавар, үнс зэрэг,
шлак зэрэг, чийглэгийн чийглэгийн зэрэг Sr -гээс
зэрэг Sr -гээс хамааран: хамааран:
Жигд нягтруулан босгосон 250 200 180 150
асгаас
Хөрс болон үйлдвэрлэлийн
хаягдлын асгаас: 250 200 150 150
Нятруулсан 120 100 100 80
Нягтруулаагүй
Хөрс болон үйлдвэрлэлийн
хаягдлын овоолго:
150 120 120 100
Нягтруулсан
120 100 100 80
нягтруулаагүй
Тайлбар:
1. Дээрх тооцооны эсэргүүцэл нь органик бодисын агуулга Jr≤0,1 байхад
хамаарна.
2. Шинээр асгагдсан асгаас болон хөрсний овоолго болон үйлдвэрлэлийн
хаягдалд тооцооны эсэргүүцлийг 0,8 илтгэлцүүрээр үржүүлж авна.

228
 ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 10
Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуурын сугалах ачаанд ажиллах
суурийн буцааж булсан хөрсний тооцооны эсэргүүцэл

Суурийн R0-ийн утга, кПа

харьцангуй
суулгалт Шаварлаг хөрсний урсалтын Тоосорхог элс, элсэнцэр,
  d /b үзүүлэлт JL≤0,5 байхад шавранцар, шавар гэх мэт
харгалзах буцааж булсан чийглэгийн зэргийн харгалзах
хөрсний нягт: утганд:
1,55 1,70 1,55 1,70
0,8 32 36 32 40
1,0 40 45 40 50
1,5 50 65 55 65
2,0 60 85 70 65
2,5 - 100 - 85
Тайлбар:
1.Шавар ба шавранцар хөрсний урсалтын үзүүлэлт 0,5<JL≤0,75 ба элсэнцэрт
0,5<JL≤1,0 байхад тооцооны эсэргүүцлийг шаварлаг хөрсний бүлгээр авахдаа 0,85
ба 0,7 илтгэлцүүрээр үржүүлж авна.
2.Тоосорхог хөрсний тооцооны эсэргүүцлийн утгыг дунд зэргийн болон жижиг
ширхэгийн элсний адилаар авч 0,85 –аар үржүүлж авна.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 4
Àñãàìàë õºðñíèé òооцооны барагцаалсан эсэргүүцэл R0
R0 , êÏà/êãõ/ñì2/
Òîì, äóíä øèðõýãòýé Òîîñîðõîã ýëñ, ýëñýíöýð
ýëñ, æèæèã øèðõýãòýé øàâðàíöàð, øàâàð çàìàã ã.ì
Àñãààñíû øèíæ
õîã õàÿãäàë ã.ì ÷èéãëýãèéí çýðýã S r
÷èéãëýãèéí çýðýã S r
S r  0,5 S r  0,8 S r  0,5 S r  0,8
Ààæìààð æèãä àñãàæ 250/2,5/ 200/2,0/ 180/1,8/ 150/1,5/
íÿãòðóóëñàí àñãàìàë
Óõàæ îâîîëñîí õºðñ
¿éëäâýðëýëèéí õîã
õàÿãäàë
- Íÿãòðóóëàëòòàé 250/2,5/ 200/2,0/ 180/1,8/ 150/1,5/
- Íÿãòðóóëàëòã¿é 180/1,8/ 150/1,5/ 120/1,2/ 100/1,0/
Îâîîëæ õàÿñàí õºðñ,
¿éëäâýðëýëèéí õîã
õàÿãäàë
- Íÿãòðóóëàëòòàé 150/1,5/ 120/1,2/ 120/1,2/ 100/1,0/
- Íÿãòðóóëàëòã¿é 120/1,2/ 100/1,0/ 100/1,0/ 80/0,8/

229
ÁНбÄ 50-01-16

4 ä¿ãýýð õàâñðàëò
Ǻâëºìæ áîëãîõ
ÁÓÓÐÈÉÍ ÕÝ ÃÀÆÈËÒÛÍ ÕßÇÃÀÀÐÛÍ ÓÒÃÀ
Áóóðü õºðñíèé õÿçãààðûí õýâ ãàæèëò
Ñóóëòûí Äóíäàæ ñóóëò
Áàðèëãà áàéãóóëàìæ õàðüöàíãóé Õàçàéëò Su õààëòàíä
çºð¿¿ iu õàìãèéí èõ
( S / L ) u ñóóëò S max.u ñì
1 2 3 4
1. Бүрэн каркастай иргэний ба
¿éëäâýðèéí íýã áóþó îëîí äàâõàð
áàðèëãà:
- òºìºð áåòîí 0,002 - /10/
- төмөрбетон бүстэй буюу 0,003 - /15/
цутгамал хучилттай
- ãàí ñàðààëæòàé
0,004 - /15/
- төмөрбетон бүслүүртэй буюу
0,005 - /12/
цутгамал хучилттай
/18/
2. Æèãä áèø ñóóëòûí óëìààñ
õèéö¿¿äýä íü õ¿÷ëýë ¿¿ñýõã¿é 0,006 - /15/
áàðèëãà áàéãóóëàìæ
3. Äîîðõ òºðëèéí äààöûí õàíàòàé
каркасан биш олон давхар барилга:
- óãñàðìàë õàâòàí 0,0016 - 12
- òîì ãóëäìàé áà àðìàòóðã¿é
òîîñãîí ºðëºã 0,0020 - 12
- àðìàòóðòàé, òîîñãîí ºðëºã,
ò¿¿íèé äîòîð òºìºð áåòîí
0,0024 - 18
á¿ñë¿¿ð õýðýãëýñýí
4. Òºìºð áåòîí õèéöòýé ýëåâàòîðûí
áàðèëãóóä:
- õàâòàí ìàÿãèéí íýã ñóóðèí - 0,003 40
äýýð öóòãàñàí ñèëîñûí
áàéãóóëàìæ áà àæëûí áàéð
- 0,003 30
- ìºí àäèë óãñàðìàë
áàéãóóëàìæòàé
- 0,004 40
- öóòãàìàë ñèëîñûí òóñäàà
ñóóðüòàé áàéãóóëàìæ
- ìºí àäèë, óãñàðìàë - 0,004 30
áàéãóóëàìæ
5. Óòààíû ÿíäàí H ºíäºðòýé, ì
H  100 - 0,005 40

230
 ÁНбÄ 50-01-16

100  H  200 - 1/2H 30

200  H  300 - 1/2H 20
300  H - 1/2H 10

6. 4 áà 5-ä çààñíààñ áóñàä, 100

õ¿ðòýë ìåòðèéí ºíäºðòýé õºø¿¿í - 0,004 20
áàéãóóëàìæóóä
7. Õîëáîîíû àíòåííàí
áàéãóóëàìæóóä: - 0,002 20
- ãàçàðäóóëãàòàé àíòåííû øîí
- ìºí àäèë, öàõèëãààí - 0,001 10
òóñãààðëàã÷òàé 0,002 - -
- ðàäèîãèéí öàìõàã
- áîãèíî äîëãèîíû ðàäèî 0,0025 - -
ñòàíöûí öàìõàã
0,001 - -
- öàìõàã /òóñäàà õýñã¿¿ä
8. Öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàìûí
òóëãóóð:
- çàâñðûí øóëóóí òóëãóóð 0,003 0,003 -
- áýõýëãýýò, áýõýëãýýòýé 0,0025
áóëàíäóóëãûí, çàâñðûí
áóëàíäóóëãûí òóëãóóð,
òºãñãºëèéí òóëãóóð, çàäãàé
- -óâààðèëàõ òºõººðºìæèéí
ïîðòàë 0,0025 0,0025 -
- øèëæèëòèéí òóñãàé òóëãóóð 0,002 0,002 -
Òàéëáàð:
1. Ýíýõ¿¿ õàâñðàëòûí 3-ò çààñàí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí õàðüöàíãóé
õîòîéëòûí /òºâèéëòèéí/ õÿçãààðûí óòãûã 0,5( S / L ) u -òýé òýíö¿¿ãýýð àâíà.
2. Ýíýõ¿¿ õàâñðàëòûí 8-ä çààñàí ñóóëòûí õàðüöàíãóé çºð¿¿ S / L -ã
òîäîðõîéëîõîä L õýìæèãäýõ¿¿íèéã õýâòýý õ¿÷íèé ¿éë÷ëýõ ÷èãëýëä áàéðëàñàí
ñóóðèéí ãóëäìàéíóóäûí òýíõëýã õîîðîíäîõ çàéòàé òýíö¿¿ãýýð, õàðèí
òàòëàãàòàé òóëãóóðûí õóâüä øàõàãäàëä îðîõ ñóóðü, áýõýëãýý õî¸ðûí òýíõëýã
õîîðîíäûí çàéòàé òýíö¿¿ãýýð àâíà
3. Õýðýâ áóóðü õºðñ 0,1 –ýýñ èõã¿é íàëóóòàé õýâòýý ¿å¿äýýñ òîòñîí áîë
äóíäàæ áà õàìãèéí èõ áà äóíäàæ ñóóëòûí õÿçãààðûí õýìæýýã 20%-èàð ºñãºæ àâ÷
áîëíî.
4. Ýíýõ¿¿ õ¿ñíýãòèéí 1-3-ò äóðäñàí áàðèëãà áàéãóóëàìæ ¿ðãýëæèëñýí
õàâòàí ìàÿãèéí ñóóðüòàé áîë ñóóëòûí äóíäàæ õàìæýýã 1,5 äàõèí èõýñãýæ àâ÷
áîëíî.
5. Çàðèì òºðëèéí áàðèëãûí õóâüä áàðèëãûí çóðàã òºñºë çîõèîõ, áàðèëãà
áàðèõ, àøèãëàõ çýðýãò õóðèìòëàãäñàí òóðøëàãûã ¿íäýñëýí áóóðü õºðñíèé õýâ
ãàæèëòûí õÿçãààðûí óòãûã óã íîðì ä¿ðýìä çààñíààñ ººð÷èëæ àâ÷ áîëíî.

231
ÁНбÄ 50-01-16

5 äóãààð õàâñðàëò

СТАТИК БА ДИНАМИК ЗОНДЫН ТУРШИЛТААР ТОДОРХОЙЛОХ ШАВАРЛАГ

БОЛОН ЭЛСЭН УЛ ХӨРСНИЙ НЭМЭЛТ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

3. Øàâàðëàã õºðñèéã ïåíåòðàöèéí òóðøèëòààð òîäîðõîéëîãäîõ õóâèéí

ýñýðã¿¿öëýýð íü 3 äóãààð õ¿ñíýãòèéí äàãóó àíãèëíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Øàâàðëàã õºðñèéã ïåíåòðàöèéí õóâèéí Пенетрацийн эсэргүүцэл qP
ýñýðã¿¿öëýýð àíãèëñàí áàéäàë ÌÏà/êãõ/ñì2
Ìàø áàò áýõ 0,02/0,2/  q P
Áàò áýõ 0,01/0,1/  q P  0,02 / 0,2
0,005/0,05/  q P  0,01 / 0,1
Äóíä áàò áýõ
Ñóë q P  0,005 / 0,05

Ïåíåòðàöèéí õóâèéí ýñýðã¿¿öýë q P -ã òîäîðõîéëîõäîî 300 ºíöºã á¿õèé

îðîéòîé êîíóñûã õºðñíèé äýýæèíä íýâòð¿¿ëæ äàðààõü òîìü¸îãîîð òîîöíî.
P
qP  2 /1/
h
¯¿íèé:
P-êîíóñò ¿ç¿¿ëýõ áîñîî äàðàëò, êÍ
h-êîíóñûí õºðñºíä íýâòðýõ ã¿í, ì

4.Ýâäðýýã¿é á¿òýöòýé õºðñíèé ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýãýýð òîäîðõîéëñîí

сүвшилийн илтгэлцүүрийн утга эсвэл õºðñíèé çîíäûí òóðøèëòûí ¿ð ä¿íãýýñ
õàìààð÷ ýëñýí õºðñèéã òîãòöûí íÿãòààð íü 4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýä çààñíààð àíãèëíà.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
Ýëñíèé òîãòöûí íÿãò
Ýëñíèé òºðºë íÿãò äóíä çýðãèéí ñýâñãýð
íÿãòòàé
А. Сүвшилийн илтгэлцүүрээр
Òîì áà äóíä øèðõýãòýé ýëñ, õàéðãàðõàã ýëñ e  0,55 0,55  e  0,7 e  0,7
Æèæèã øèðõýãòýé ýëñ e  0,6 0,6  e  0,75 e  0,75
Òîîñîðõîã ýëñ e  0,6 0,6  e  0,8 e  0,8

Á.Ñòàòèê çîíäûí òóðøèëòûí ÿâöàä õºðñºíä êîíóñûã íýâòð¿¿ëýõýä ¿ç¿¿ëýõ

ýñýðã¿¿öýë qc , ÌÏà/êãõ/ñì2
Òîì áà äóíä øèðõýãòýé ýëñ:
- ÷èéãëýãèéí õýìæýýíýýñ qc  15 / 150 15 / 150 /  qc  5 / 50 / qc  5 / 50
õàìààðàõã¿éãýýð
Æèæèã øèðõýãòýé ýëñ:
- ÷èéãëýãèéí õýìæýýíýýñ qc  12 / 120 12 / 120 /  qc  5 / 40 / qc  4 / 40
õàìààðàõã¿éãýýð
Òîîñîðõîã ýëñ:

232
 ÁНбÄ 50-01-16

à/ ÷èéã áàãàòàé áóþó ÷èéãòýé qc  10 / 100 10 / 100 /  qc  3 / 30 / qc  3 / 30

á/ óñààð õàíàñàí qc  7 / 70 7 / 70 /  qc  2 / 20 / qc  2 / 20
Â. Äèíàìèê çîíäûí ¿åä õºðñºíä êîíóñûã íýâòð¿¿ëýõýä ¿ç¿¿ëýõ äèíàìèê ýñýðã¿¿öýë
qd ,ÌÏà /êãõ/ñì2/
Òîì áà äóíä øèðõýãòýé ýëñ
÷èéãëýãèéí õàìæýýíýýñ qd  12,5 / 125 / 12,5 / 125  qd  3,5 / 35 qd  3,5 / 35 /
õàìààðàõã¿éãýýð
Æèæèã øèðõýãòýé ýëñ qd  11 / 110 / 11 / 110  qd  3 / 30 qd  3 / 30 /
à/ ÷èéã áàãàòàé áóþó ÷èéãòýé qd  8,5 / 85 / 8,5 / 85  qd  2 / 20 qd  2 / 20 /
á/ óñààð õàíàñàí
Òîîñîðõîã ýëñ, ÷èéã áàãàòàé qd  8,5 / 85 / 8,5 / 85  qd  2 / 20 qd  2 / 20 /
áóþó ÷èéãòýé

Òàéëáàð: 1. Óñààð õàíàñàí òîîñîðõîã ýëñíèé íÿãòûã äèíàìèê çîíäîîð

òîäîðõîéëîõã¿é.
2. Õºðñºíä çîíäûí òóðøèëò õèéõýä 600 ºíöºã á¿õèé îðîéòîé êîíóñ
õýðýãëýõ áà ò¿¿íèé ãîë÷ ñòàòèê çîíäîä 36ìì, äèíàìèê çîíäîä 74ìì áàéíà.

233
ÁНбÄ 50-01-16

6 äóãààð õàâñðàëò
Çààâàë ìºðäºíº.

ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГ УЛ ХӨРСНИЙ ФИЗИК, ДУЛААН ФИЗИКИЙН

¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä

1. Олон жилийн цэвдэг ул хөрснèé ôèçèê, äóëààí ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéí

á¿ðýëäýõ¿¿íä 4 ä¿ãýýð á¿ëãèéí 4.2.4-ò çààñàí÷ëàí òîäîðõîéëîõ äàðààõü
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îðóóëíà. ¯¿íä:
а/ цэвдэг ул хөрсний нийлбэр чийг Wtot áà øèãäýýñ ìºñí¿¿äèéí
õîîðîíä áàéðëàõ öýâäýã õºðñíèé ÷èéã Wm ;
б/ цэвдэг ул хөрсний íèéëáýð ìºñæèëò itot áà øèãäýýñ ìºñèéã áîäîëöñîí
öýâäýã õºðñíèé ìºñæèëò ii ;
в/ цэвдэг ул хөрсний нүх сүвийн хөлдөөгүй ус болон мөсөөр
ä¿¿ðýëòèéí çýðýã S r ;
ã/ õºë人ã¿é óñûã áîäîëöñîí öýâäýã õºðñíèé ÷èéã Ww
ä/ õºðñíèé /í¿õ ñ¿âýí äýõ óñíû/ õºëäºæ ýõëýõ òåìïåðàòóð Tbf
å/ õºðñíèé äóëààí ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä/ äóëààí äàìæóóëàëò áà
ýçëýõ¿¿íèé äóëààí áàãòààìæ C /
æ/ õºðñíèé ãýñýëòèéí /õºëäºëòèéí/ äóëààí Z V
2. Цэвдэг ул хөрсний нийлбэр чийг Wtot áà øèãäýýñ ìºñí¿¿äèéí õîîðîíä
áàéðëàõ öýâäýã õºðñíèé ÷èéã Wm -ã ÓÑÒ 2307-76-ûí äàãóó òóðøèëòààð òîäîðõîéëíî.
Wtot -утгыг нэгжийн хувиар илэрхийлэх ба цэвдэг ул хөрсөнд агуулагдах ус,
ìºñ áà øèãäýýñ ìºñíèé æèíã õóóðàé õºðñíèé æèíä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð
òîäîðõîéëíî.
Wò - óòãûã íýãæèéí õóâèàð èëðýõèéëýõ áà öýâäýã õºðñºíä àãóóëàãäàõ ìºñ áà
õºë人ã¿é óñûã / Wic áà Ww / áîäîëöñîí í¿õ ñ¿âèéí ÷èéãèéí æèíã õóóðàé õºðñíèé
æèíä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð òîäîðõîéëíî.
3. Цэвдэг ул хөрсний нийлбэр мөсжилт itot –ã õºðñºíä àãóóëàãäàõ á¿õ òºðëèéí
мөсний эзлэхүүнийг хөлдүү ул хөрсний эзлэхүүнд харьцуулсан харьцаагаар
òîäîðõîéëíî.
MNS 3263-90-ûí äàãóó öýâäýã õºðñºíä ìèøèë áà ¿åëýë õýëáýðýýð àãóóëàãäàõ
ìºñíèé ýçëýõ¿¿íèéã õºëä¿¿ õºðñíèé íèéò ýçëýõ¿¿íä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð
öýâäýã õºðñíèé øèãäýýñ ìºñíèé àãóóëãûã áîäîëöñîí ìºñæèëò ii èëýðõèéëíý.
4. Õºë人ã¿é óñíû àãóóëãûã áîäîëöñîí öýâäýã õºðñíèé ÷èéã Ww -ã òóõàéí
õàñàõ òåìïåðàòóðûí ¿åä õºë人ã¿é óñíû æèíã õóóðàé õºðñíèé æèíä õàðüöóóëñàí
õàðüöàà ãýæ ¿çýí òóðøèëòûí çàìààð òîäîðõîéëíî. Áóóðèéí äóëààí òåõíèêèéí
óðüä÷èëñàí òîîöîîíû ¿åä /II áà III àíãèëëûí áàðèëãà, øóãàìàí áàéãóóëàìæèéí
òóëãóóðûí áóóðèéí ýöñèéí òîîöîîíä/ Ww -ã äàðààõü òîîöîîíû òîìü¸îãîîð
òîäîðõîéëæ íýãæèéí õóâèàð èëýðõèéëíý.
Ww  K wWP /1/
¯¿íèé:
WP - õºðñíèé èìðýãäëèéí õÿçãààð äàõü ÷èéã, íýãæèéí õóâèàð:

234
 ÁНбÄ 50-01-16

Kw
- õºðñíèé óÿí íàëàðõàéí òîî J P áà òåìïåðàòóð T -ààñ õàìààðóóëàí 1 ä¿ãýýð
õ¿ñíýãòýýð àâàõ èëòãýëö¿¿ð
Äàâñæèëòòàé áà øèì ãàðàëòàé õºðñíèé õóâüä õºë人ã¿é óñíû õýìæýý Ww -ã
çºâõºí òóðøèëòààð òîäîðõîéëíî.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Õºðñíèé Õºðñíèé 0
Õºðñíèé òåìïåðàòóð T , C –èéí äîîðõ óòãàíä
íýð íàëàðõàéí õàðãàëçàõ èëòãýëö¿¿ð K w
òîî J P
íýãæèéí -0,3 -0,5 -1 -2 -3 -4 -6 -8 -10
õóâèàð
Ýëñ, J P  0,02
0 0 0 0 0 0 0 0 0
ýëñýíöýð
Ýëñýíöýð 0,02  J P  0,6 0,50 0,40 0,35 0,33 0,30 0,28 0,26 0,25
0,07
Øàâðàíöàð 0,07  J P  0,7 0,65 0,60 0,50 0,48 0,45 0,43 0,41 0,40
0,13
Øàâðàíöàð 0,13  J P  0,75 0,65 0,55 0,53 0,50 0,48 0,46 0,45
0,17
Øàâàð J P  0,17 0,95 0,90 0,65 0,63 0,60 0,58 0,56 0,55
Òàéëáàð: x – òýìäãýýð í¿õ ñ¿âèéí á¿õ óñ õºë人ã¿é áàéõ õºðñèéã
òýìäýãëýñýí.
5. Õºðñíèé õºëäºæ ýõëýõ òåìïåðàòóð Tbf - ààð õºðñ ãýñãýëýíãýýñ õºëä¿¿
áàéäàëä øèëæèõ òåìïåðàòóðûã èëýðõèéëýõ áà ¿¿íèéã òóðøèëòààð òîäîðõîéëíî.
Áóóðèéí äóëààí òåõíèêèéí óðüä÷èëñàí òîîöîîíä Tbf - ã õºðñíèé òºðºë, í¿õ ñ¿âèéí
óóñìàëûí êîíöåíòðàö C PS - ýýñ õàìààðóóëàí 2 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâíà.
Dsal
CPS  /2/
Dsal  Wtot
Dsal- õºðñíèé äàâñæèëòûí çýðýã. ¯¿íèéã õºíãºí áóþó äóíä çýðãèéí óóñäàã äàâñíû
æèíã ¿íýìëýõ¿é õóóðàé õºðñíèé æèíä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð ÓÑÒ 3263-90-ûí
äàãóó òîäîðõîéëîõ áºãººä íýãæèéí õóâèàð èëýðõèéëíý.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
Í¿õ ñ¿âèéí óóñìàëûí êîíöåíòðàö C PS – ààñ õàìààðàõ
Õºðñíèé íýð õºðñ õºëäºæ ýõëýõ òåìïåðàòóð Tbf ãðàäóñààð
0 0,005 0,01 0,02 0,03 0,04
Ýëñýí õºðñ 0 -0,6 -0,8 -1,6 -2,2 -2,8
Òîîñîðõîã øàâàðëàã
õºðñ:
- ýëñýíöýð -0,1 -0,6 -0,9 -1,7 -2,3 -2,9
- øàâðàíöàð áà
øàâàð -0,2 -0,6 -1,1 -1,8 -2,5 -3,2

6. Öýâäýã áóóðèéí äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîíä îðäîã äóëààí ôèçèêèéí

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã /äóëààí äàìæóóëàëò  áà ýçëýõ¿¿íèé äóëààí áàãòààìæ C / õºðñíèé
õºëä¿¿ áîëîí ãýñãýëýí òºëºâ áàéäàëä òóðøèëòààð òîäîðõîéëíî. Ýëñ-øàâàðëàãèéí

235
ÁНбÄ 50-01-16

á¿ðýëäýõ¿¿íò õºðñíèé äàâñæèëòòàé, õ¿ëýðæñýí õºðñèéã îðîëöóóëàí äóëààí

ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òîîöîîíû óòãûã õºëä¿¿  f , C f áà ãýñãýëýí th , Cth òºëºâ
áàéäàëä íü óã õºðñíèé íÿãò, ÷èéãýýñ õàìààðóóëàí 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýñ àâ÷ áîëíî.
Ýëñ-øàâàðëàã ÷èãæýýñòýé òîì õýìõäýñò õºðñíèé õóâüä äóëààí äàìæóóëàëòûã
äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.
 f ,th   f ,th  n  0,8S (1  n) /3/
¯¿íèé:
 f ,th
- ÷èãæýýñèéí äóëààí äàìæóóëàëò, Âò /ì4 0Ñ /êêàë/ì40ñ/, 3 äóãààð
õ¿ñíýãòýýð àâíà.
n - ÷èãæýýñèéí àãóóëãà, íýãæèéí õóâèàð;
S
- òîì õýìõäýñò õºðñíèé äóëààí äàìæóóëàëò. ¯¿íèéã äàðààõü áàéäëààð àâíà.
¯¿íä:
Ãðàíèò, äèîðèò áà ïîðôèðèòûí òºðëèéí áÿëõìàë ÷óëóóëàãò 2,4 âò/ì.0Ñ/2,1
êêàë/ì.öàã. 0Ñ/-ààð;
Êâàðöèò áà òàëñòëàã ñëàíöèéí òºðëèéí íÿãò õóâèðàëä ÷óëóóëàãò 2,9âò/ì.öàã.
0
Ñ/2,5 êêàë/ì.öàã. 0Ñ/-ààð òóñ òóñ àâíà.
Ýëñýíöýð, øàâàðëàã, ñëàíö, øîõîéí òºðëèéí íÿãò áóñ õóâèðìàë ÷óëóóëàãò
2 âò/ì.öàã0Ñ/1,7êêàë/ì.öàã. 0Ñ/-ààð òóñ òóñ àâíà.
7. Õºðñíèé ãýñýëòèéí /õºëäºëòèéí/ äóëààí ZV íü íýãæ ýçëýõ¿¿íòýé õºðñºí äýõ
ìºñèéã ãýñãýýõýä /óñûã õºë人õºä/ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé äóëààíû òîî õýìæýýòýé
òýíö¿¿. ¯¿íèéã äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëæ Äæ/ì3/êêàë/ì3/-ýýð èëýðõèéëíý.
Z w  Z o (Wtot  Ww )  d /4/
Ýíä Z  3.35.108 Äæ /ò/80000êêàë/ò/ -óñ íü ìºñ áîëîí õóâèðàõ òºëºâ áàéäëûí
øèëæèëòèéí õóâèéí äóëààí;
3
 - õóóðàé õºðñíèé /õºðñíèé õýëõýýäñèéí /íÿãò, ò/ì

236
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Ãýñãýëýí áà õºëä¿¿ òºëºâò îðøèõ õºðñíèé äóëààí ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òîîöîîíû óòãà
Õºðñíèé äóëààí äàìæóóëàëò, êêàë/ì.öàã 0Ñ Õºðñíèé ýçëýõ¿¿íèé
Öýâäýã õºðñíèé
Õóóðàé õºðñíèé Õàéðãàðõàã ßíç á¿ðèéí Øàâðàíöàð äóëààí áàãòààìæ
íèéëáýð ÷èéã Wtot ýëñýíöýð
íÿãò  d ,th :  df ýëñ øèðõýãòýé ýëñ áà øàâàð êêàë/ñì3. 0Ñ
íýãæèéí õóâèàð th f th f th f th f Cth Cf
0,4 2,00 - - - - - 1,80 - 1,80 900 650
0,7 1,00 - - - - - 1,80 - 1,75 855 500
1,0 0,60 - - - - - 1,75 - 1,65 820 520
1,2 0,40 - - - - - 1,65 1,35 1,55 740 505
1,4 0,35 - - - - 1,55 1,60 1,35 1,45 800 560
1,4 0,30 - - - - 1,50 1,55 1,25 1,35 720 520
1,4 0,25 - - 1,65 1,85 1,35 1,45 1,15 1,30 660 490
1,4 0,20 - - 1,35 1,60 1,15 1,30 0,95 1,05 590 450
1,4 0,15 - - 1,20 1,40 0,95 1,10 0,75 0,85 520 420
1,4 0,10 - - 0,95 1,10 0,80 0,90 0,60 0,65 450 415
1,4 0,05 - - 0,65 0,70 0,55 0,60 0,40 0,45 380 350

237
1,6 0,30 - - - - 1,60 1,70 1,45 1,55 835 590
1,6 0,25 2,35 2,50 2,15 2,35 1,55 1,65 1,30 1,45 750 560
1,6 0,20 2,05 2,35 1,85 2,05 1,40 1,50 1,15 1,30 670 510
1,6 0,15 1,75 2,05 1,55 1,75 1,25 1,35 0,95 1,05 590 480
1,6 0,10 1,40 1,75 1,25 1,40 1,00 1,10 0,75 0,80 515 430
1,6 0,05 0,95 1,25 0,90 0,95 0,70 0,75 0,50 0,55 435 400
1,8 0,20 2,45 2,60 2,30 2,45 1,60 1,70 1,35 1,55 755 575
1,8 0,15 2,25 2,50 1,95 2,25 1,45 1,55 1,20 1,35 600 540
1,8 0,10 1,90 2,05 1,70 1,90 1,25 1,35 0,90 1,05 5,75 485
1,8 0,05 1,30 1,45 1,25 1,30 0,85 0,85 0,60 0,65 485 450
2,0 0,10 2,50 2,70 2,35 2,50 1,50 1,60 1,10 1,20 640 540
2,0 0,05 1,85 1,95 1,80 1,85 - - - - 540 500
2,1 0,10 2,6 2,75 - - - - - - 640 540
2,1 0,05 1,90 2,05 - - - - - - 540 500
Òàéëáàð : 1. Äàâñæèëòòàé õºðñíèé äóëààí- ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí óòãûã äàâñæèëòûã áîäîëöîëã¿é ýíý õ¿ñíýãòýýð àâ÷
áîëíî.
ÁНбÄ 50-01-16
ÁНбÄ 50-01-16

7 äóãààð õàâñðàëò
Çààâàë ìºðäºíº

ЦЭВДЭГ УЛ ХӨРСНИЙ БАТ БЭХИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДИЙН

ÒÎÎÖÎÎÍÛ ÓÒÃÀ

1. Цэвдэг ул хөрсөнд ирэх тооцооны эсэргүүцэл R , ñóóðüòàé áàðüöàëäàí

õºëäºæ ãàäàðãóóãààð øèëæýýñ õèéõ öýâäýã õºðñ, õºðñºí çóóðìàãèéí òîîöîîíû
ýñýðã¿¿öýë Raf áà õºðñ áóþó õºðñ-зуурмаг дээгүүр шилжээс хийх цэвдэг ул хөрсний
òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë Rs , h –ã òóðøèëòûí çàìààð òîäîðõîéëíî. R, Raf , Rsh óòãóóäûã
ëàáîðàòîðèéí íºõöºëä òîäîðõîéëîõäîî Raf , Rsh –èéí õóâüä òóñãàé áàãàæèí äýýð
øèëæýýñèéí òóðøèëò, R -èéí õóâüä íýã òýíõëýãèéí øàõàëò áóþó ¿ðëýí øòàìïààð
äàðàëò ºã÷ òóðøèëò ÿâóóëíà.
Raf -ã òîäîðõîéëîõ ¿åä õºðñíèé äýýæòýé áàðüöàëäàí õºëäñºí øèëæýýñ õèéõ
ãàäàðãóó íü áàðèëãàä õýðýãëýæ áàéãàà ñóóðèéí ãàäàðãóóòàé èæèë áàðçãàðòàé áàéõ
¸ñòîé.
Ýëñýí áà øàâàð õºðñíèé R –èéí óòãûã äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
R  5,7C   I  d /1/
¯¿íèé:
C - õºðñíèé áàðüöàëäëûí íîðìàòèâ óòãà C n –ã ò¿¿íèé íàéäâàðûí
èëòãýëö¿¿ð  g –ä õóâààæ òîäîðõîéëîõ õÿçãààðûí ¿ðãýëæèëñýí
áàðüöàëäëûí òîîöîîíû óòãà, êÏà /êãõ/ñì2/
 I - õºðñíèé õóâèéí æèíãèéí òîîöîîíû óòãà, êÍ /ì3/êã/ñì3
d - ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í, ì/ñì/
C n - óòãûã ¿ðëýí øòàìïààð äàðàõ òóðøèëòààð òîäîðõîéëáîë Cn  Cn, eq ãýæ
àâàõ áà íýã òýíõëýãèéí øàõàëòàíä òóðøèëòààð òîäîðõîéëæ Cn  0.5  n, c ãýæ àâíà.
Ýíä: Cn, eq -MNS 3170-81-ûí äàãóó òîäîðõîéëîõ òýíö¿¿ëýã÷ áàðüöàëäëûí õÿçãààðûí
¿ðãýëæèëñýí íîðìàòèâ óòãà:  n -õºðñíèé íýã òýíõëýãò øàõàãäëûí ýñýðã¿¿öýë.
2. Òóðøèëòûí ºãºãäºë áàéõã¿é òîõèîëäîëä R, Raf , Rsh –ã ýíý õàâñðàëòûí 1  7
äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâàõûã çºâøººðíº.
Öýâäýã õºðñºíä èðýõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R –ã ãàäàñíû ¿ç¿¿ðò 1 ä¿ãýýð
õ¿ñíýãòýýð, áàãàíàí ñóóðèéí óëàí äîîð 2 äóãààð õ¿ñíýãòýýð, äàâñæèëòòàé öýâäýã
õºðñºíä 5 äóãààð õ¿ñíýãòýýð, ìºñºíä 7 äóãààð õ¿ñíýãòýýð òóñ òóñ àâíà.
Ñóóðèéí ãàäàðãóóòàé áàðüöàëäàæ õºëäºõ öýâäýã õºðñ, õºðñºí çóóðìàãèéí
øèëæýýñèéí òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë Raf –ã 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâàõ áà äàâñæèëòòàé
õºðñíèé õóâüä 6 äóãààð õ¿ñíýãòýýð òîãòîîíî.
Õºðñ áóþó õºðñºí çóóðìàã äýýã¿¿ð øèëæýýñ õèéõ öýâäýã õºðñíèé òîîöîîíû
ýñýðã¿¿öýë Rsh –ã 4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð àâàõ áà õºðñºí çóóðìàã äýýã¿¿ð øèëæýýñ õèéõ
ìºñíèé õóâüä Rsh , i –ã 7 äóãààð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëíî. Õºðñ áóþó õºðñºí çóóðìàã
äýýã¿¿ð øèëæ¿¿ñ õèéõ äàâñæèëòòàé öýâäýã õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýëèéí óòãà
Rsh –ã ýíý õàâñðàëòûí 4-ò çààñíààð Rsh  Raf –òýé òýíö¿¿ãýýð àâíà.

238
 ÁНбÄ 50-01-16

3. Ýíý õàâñðàëòûí 3 áà 6 äóãààð õ¿ñíýãò äýõ Raf - óòãóóäûã áàðüöàëäàæ

õºëäºõ ãàäàðãóóãèéí õýëáýðýýñ õàìààðàõ  af èëòãýëö¿¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëýõ õýðýãòýé.
¯¿íèéã äàðààõü áàéäëààð àâíà.
¯¿íä:
Òºìºð õýâýíä áýëòãýñýí ñóóðèéí áåòîí ãàäàðãóóä  af  1,0
ªìõðºëòèéí ýñðýã òîñîí ò¿ðõëýã õèéñýí ìîäîí ãàäàðãóóä  af  0,9
Õàëóóíààð íü öóâüñàí õýâëýìýë ãàí ãàäàðãóóä  af  0,7 áàéíà.
ªðºìäºæ çîîõ ãàäàñíû õóâüä 0,2  ii  0,4 ìºñæèëòòýé öýâäýã õºðñºíä Raf -èéí
óòãûã 0,9-òýé òýíö¿¿ èëòãýëö¿¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëíý.

4. Ýíý õàâñðàëòûí 4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò äýõ Rsh óòãûã  sh èëòãýëö¿¿ðýýð ¿ðæ¿¿ëýõ

áà ¿¿íèéã äàðààõü áàéäëààð àâíà.
¯¿íä:
áåòîíä íü õºëäºëòèéí ýñðýã õèìèéí íýìýëò õýðýãëýñýí ºðºìäìºë öóòãàìàë
ãàäñàí ñóóðèíä  sh  0,7;
0,2  ii  0,4 ìºñæèëòòýé õºðñíèé õóâüä á¿õ òºðëèéí ãàäñàíä  sh  0,9;
áóñàä òîõèîëäîëä  sh  1,0 áàéíà,

Òàéëáàð: 4-ò äóðüäñàí õî¸ð íºõöºë õîñëîõ òîõèîëäîëä èëòãýëö¿¿ðèéã 0,6-

òàé òýíö¿¿ãýýð àâíà.

239
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 1
Шон суурийн үзүүр доорх хөлдүү хөрсний тооцооны эсэргүүцэл R
Õºðñ Шон суурь Õºðñíèé òåìïåðàòóðûí äîîðõ ã¿í óòãàíä õàðãàëçàõ ýñýðã¿¿öýë R , êÏà/êãõ/ñì2/
0
ñóóëãàõ -0,3 Ñ -0,50Ñ -10Ñ -1,50Ñ -20Ñ -2,50Ñ -30Ñ -3,50Ñ -40Ñ -60Ñ -80Ñ -100Ñ
ã¿í,ì
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
ÁНбÄ 50-01-16

Õºðñíèé ìºñæèëò ii  0,2 òîõèîëäîëä

1. Òîì Äóðûí ã¿íä 2500 3000 3500 4000 4300 4500 4800 5300 5800 6300 6800 7300
õýìõäýñò /25/ /30/ /35/ /40/ /43/ /45/ /48/ /53/ /58/ /63/ /68/ /73/
õºðñ
2. Òîì, Äóðûí ã¿íä 1500 1800 2100 2400 2500 2700 2800 3100 3400 3700 4600 5500
äóíä /15/ /18/ /21/ /24/ /25/ /27/ /28/ /31/ /34/ /37/ /46/ /55/
øèðõýãòýé
3. Æèæèã 3-5ì 850 1300 1400 1500 1700 1900 1900 2000 2100 2600 3000 3500
øèðõýãòýé /8,5/ /13/ /14/ /15/ /17/ /19/ /19/ /20/ /21/ /26/ /30/ /35/
áà 10ì 1000 1550 1650 1750 2000 2100 2200 2300 2500 3000 3500 4000

240
òîîñîðõîã /10/ /15,5/ /16,5/ /17,5/ /20/ /21/ /22/ /23/ /25/ /30/ /35/ /40/
ýëñ 15ì áà 1100 1700 1800 1900 2200 2300 2400 2500 2700 3300 3800 4300
ò¿¿íýýñ /11/ /17/ /18/ /19/ /22/ /23/ /24/ /25/ /27/ /33/ /38/ /43/
äýýø
4. 3-5ì 750 850 1100 1200 1300 1400 1500 1700 1800 2300 2700 3000
Ýëñýíöýð /7,5/ /8,5/ /11/ /12/ /13/ /14/ /15/ /17/ /18/ /23/ /27/ /30/
10ì 850 950 1250 1350 1450 1600 1700 1900 2000 2600 3000 3500
/8,5/ /9,5/ /12,5/ /13,5/ /14,5/ /16/ /17/ /19/ /20/ /26/ /30/ /35/
15ì áà 950 1050 1400 1500 1600 1800 1900 2100 2200 2900 3400 3900
ò¿¿íýýñ /9,5/ /10,5/ /14/ /15/ /16/ /18/ /19/ /21/ /22/ /29/ /34/ /39/
äýýø
5. Øàâðàí 3-5ì 650 750 850 950 1100 1200 1300 1400 1500 1800 2300 2800
öàð áà /6,5/ /7,5/ /8,5/ /9,5/ /11/ /12/ /13/ /14/ /15/ /18/ /23/ /28/
øàâàð 10ì 800 850 950 1100 1250 1350 1450 1600 1700 2000 2600 3000
/8,0/ /8,5/ /9,5/ /11/ /12,5/ /13,5/ /14,5/ /16/ /17/ /20/ /26/ /30/
15ì áà 900 950 1100 1250 1400 1500 1600 1800 1900 2200 2900 3500
 ò¿¿íýýñ /9,0/ /9,5/ /11/ /12,5/ /14/ /15/ /16/ /15/ /19/ /22/ /29/ /35/
äýýø

̺ñæèëò 0,2  ii  0,4 áàéõàä:

1; 5-ä çààñàí 3-5ì 400 500 600 750 850 950 1000 1100 1150 1500 1600 1700
á¿õ òºðëèéí /4,0/ /5,0/ /6,0/ /7,5/ /8,5/ /9,5/ /10/ /11/ /11,5/ /15/ /16/ /17/
õºðñºíä 10ì 450 550 700 800 900 1000 1050 1150 1250 1600 1700 1800
/4,5/ /5,5/ /7,0/ /8,0/ /9,0/ /10/ /10,5/ /11,5/ /12,5/ /16/ /17/ /18/
15ì áà 550 600 750 850 950 1050 1100 1300 1350 1700 1800 1900
ò¿¿íýýñ /5,5/ /6,0/ /7,5/ /8,5/ /9,5/ /10,5/ /11/ /13/ /13,5/ /17/ /18/ /19/
äýýø
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
Áàãàíàí ñóóðèéí óëíû äîîðõ õºëä¿¿ õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R
Õºðñíèé òåìïåðàòóðûí äîîðõ ¿åä äîîð óòãàíä õàðãàëçàõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R , êÏà/êãõ/ñì2/
Õºðñ
-0,30Ñ -0,50Ñ -10Ñ -1,50Ñ -20Ñ -2,50Ñ -30Ñ -3,50Ñ -40Ñ -60Ñ -80Ñ -100Ñ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

241
Õºðñíèé ìºñæèëò ii  0,2 áàéõàä:
1. Òîì õýìõäýñò áà òîì 550 950 1250 1450 1600 1800 1950 2000 2200 2600 2950 3300
äóíä øèðõýãòýé ýëñýí /5,5/ /9,5/ /12,5/ /14,5/ /16/ /18/ /19,5/ /20/ /22/ /26/ /29,5/ /33/
õºðñ
2. Æèæèã øèðõýãòýé áà 450 700 900 1100 1300 1400 1600 1700 1800 2200 2550 2850
òîîñîðõîã ýëñ /4,5/ /7/ /9/ /11/ /13/ /14/ /16/ /17/ /18/ /22/ /25,5/ /28,5/
3. Ýëñýíöýð 300 500 700 800 1050 1150 1300 1400 1500 1900 2250 2500
/3/ /5/ /7/ /8/ /10,5/ /11,5/ /13/ /14/ /15/ /19/ /22,5/ /25/
4. Øàâðàíöàð áà øàâàð 250 450 550 650 800 900 1000 1100 1200 1550 1900 2200
/2,5/ /4,5/ /5,5/ /6,5/ /8,0/ /9,0/ /10/ /11/ /12/ /15,5/ /19/ /22/
̺ñæèëò ii  0,2
5. 1-4-ò çààñàí á¿õ 200 300 400 500 600 700 750 850 950 1250 1550 1750
òºðëèéí õºðñºíä /2,0/ /3,0/ /4,0/ /5,0/ /6,0/ /7,0/ /7,5/ /8,5/ /9,5/ /12,5/ /15,5/ /17,5/
ÁНбÄ 50-01-16
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Áàðüöàëäàæ õºëäñºí ãàäàðãóó äýýã¿¿ð øèëæýýñ õèéõ õºëä¿¿ õºðñ áà õºðñºí çóóðìàãèéí òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, Raf

Õºðñíèé òåìïåðàòóðûí äîîðõ óòãàíä õàðãàëçàõ

Õºðñ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë Raf , êÏà /êãõ/ñì2/
ÁНбÄ 50-01-16

-0,30Ñ -0,50Ñ -10Ñ -1,50Ñ -20Ñ -2,50Ñ -30Ñ -3,50Ñ -40Ñ -60Ñ -80Ñ -100Ñ
Øàâàðëàã 40 60 100 130 150 180 200 230 250 300 340 380
/0,4/ /0,6/ /1,0/ /1,3/ /1,5/ /1,8/ /2,0/ /2,3/ /2,5/ /3,0/ /3,4/ /3,8/
Ýëñýí 50 80 130 160 200 230 260 290 330 380 440 500
/0,5/ /0,8/ /1,3/ /1,6/ /2,0/ /2,3/ /2,6/ /2,9/ /3,3/ /3,8/ /4,4/ /5,0/
Øîõîé-ýëñýí çóóðìàã 60 90 160 200 230 260 280 300 350 400 460 520
/0,6/ /0,9/ /1,6/ /2,0/ /2,3/ /2,6/ /2,8/ /3,0/ /3,5/ /4,0/ /4,6/ /5,2/

Òàéëáàð: Raf -èéí óòãûã äàðààõü á¿ðýëäýõ¿¿íòýé øîõîé-ýëñýí çóóðìàãèéí õóâüä ºãñºí. ¯¿íä: 1ì3 çóóðìàãò äóíä
çýðãèéí øèðõýãòýé ýëñýí çóóðìàã 820ë, 1/4ã /ñì3/ íÿãòòàé øîõîéí ëàãøìàë 300ë, 230ë óñ îðîõ áºãººä êîíóñûí ñóóëò 10-
12ñì áàéíà. Øîõîé-ýëñýí çóóðìàãèéí ººð á¿ðýëäõ¿¿íä áóþó öåìåíò-ýëñýí çóóðìàãò Raf –èéí óòãûã òóðøèëòààð

242
òîäîðõîéëíî.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.
Õºðñ áà õºðñºí çóóðìàã äýýã¿¿ð øèëæýýñ õèéõ õºëä¿¿ õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, R sh

Õºðñíèé òåìïåðàòóðûí äîîðõ óòãàíä õàðãàëçàõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë Rsh , êÏà/êãõ/ñì2/

Õºðñ
-0,30Ñ -0,50Ñ -10Ñ -1,50Ñ -20Ñ -2,50Ñ -30Ñ -3,50Ñ -40Ñ -60Ñ -80Ñ -100Ñ
Ýëñýí 80 120 170 210 240 270 300 320 340 420 480 540
/0,8/ /1,2/ /1,7/ /2,1/ /2,4/ /2,7/ /3,0/ /3,2/ /3,4/ /4,2/ /4,8/ /5,4/
Øàâàðëàã 50 80 120 150 170 190 210 230 250 300 340 380
/0,5/ /0,8/ /1,2/ /1,5/ /1,7/ /1,9/ /2,1/ /2,3/ /2,5/ /3,0/ /3,4/ /3,8/
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.
Шон суурийн үзүүр доорх давсжилттай хөлдүү хөрсний тооцооны эсэргүүцэл, R

Õºðñíèé òåìïåðàòóðûí äîîðõ óòãàíä õàðãàëçàõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R , êÏà/êãõ/ñì2/

Õºðñíèé -10Ñ -20Ñ -30Ñ -40Ñ
äàâñæèëò Ãàäàñ ñóóëãàõ ã¿í, ì
Dsal ,% 15- áà 15 áà 15 áà 15 áà
3-5 10 ò¿¿íýýñ 3-5 10 ò¿¿íýýñ 3-5 10 ò¿¿íýýñ 3-5 10 ò¿¿íýýñ
äýýø äýýø äýýø äýýø
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Æèæèã äóíä øèðõýãòýé ýëñ
500 600 850 650 850 950 800 950 1050 900 1150 1250
0,1
/5,0/ /6,0/ /8,5/ /6,5/ /8,5/ /9,5/ /8,0/ /9,5/ /10,5/ /9,0/ /11,5/ /12,5/
150 250 350 250 350 450 350 450 600 500 600 750
0,2
/1,5/ /2,5/ /3,5/ /2,5/ /3,5/ /4,5/ /3,5/ /4,5/ /6,0/ /5,0/ /6,0/ /7,5/
150 200 300 250 350 450 350 450 550
0,3 - - -
/1,5/ /2,0/ /3,0/ /2,5/ /3,5/ /4,5/ /3,5/ /4,5/ /5,5/

243
150 200 300 250 300 400
0,5 - - - - - -
/1,5/ /2,0/ /3,0/ /2,5/ /3,0/ /4,0/
Ýëñýíöýð
550 650 750 800 950 1050 1050 1200 1350 1350 1550 1700
0,15
/5,5/ /6,5/ /7,5/ /8,0/ /9,5/ /10,5/ /10,5/ /12/ /13,5/ /13,5/ /15,5/ /17/
0,3 300 350 450 550 650 800 750 900 1050 1000 1050 1300
/3,0/ /3,5/ /4,5/ /5,5/ /6,5/ /8,0/ /7,5/ /9,0/ /10,5/ /10,0/ /10,5/ /13,0/
300 350 450 450 550 650 650 750 900
0,5 - - -
/3,0/ /3,5/ /4,5/ /4,5/ /5,5/ /6,5/ /6,5/ /7,5/ /9,0/
200 250 350 350 450 550
1,0 - - - - - -
/2,0/ /2,5/ /3,5/ /3,5/ /4,5/ /5,5/

Øàâðàíöàð
0,2 450 500 600 700 800 950 950 1050 1200 1150 1300 1400
ÁНбÄ 50-01-16
 /4,5/ /5,0/ /6,0/ /7,0/ /8,0/ /9,5/ /9,5/ /10,5/ /12/ /11,5/ /13,0/ /14,0/
150 250 450 350 450 550 550 650 750 750 850 1000
0,5
/1,5/ /2,5/ /4,5/ /3,5/ /4,5/ /5,5/ /5,5/ /6,5/ /7,5/ /7,5/ /8,5/ /10,0/

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
200 250 350 350 450 550 600 600 750
ÁНбÄ 50-01-16

0,75 - - -
/2,0/ /2,5/ /3,5/ /3,5/ /4,5/ /5,5/ /6,0/ /6,0/ /7,5/
150 200 300 300 350 45 400 500 650
1 - - -
/1,5/ /2,0/ /3,0/ /3,0/ /3,5/ /4,5/ /4,0/ /5,0/ /6,5/
Òàéëáàð: 1. Äàâñæèëòòàé öýâäýã õºðñíèé øèãäýýñ ìºñèéã áîäîëöñîí ìºñæèëò ii  0.2 áàéõ òîõèîëäîëä R -ã øèëæ¿¿ëñýí
óòãààð íü ºãñºí.
2. Áàãàíàí ñóóðèéí óëàí äîîðõ R -èéí óòãûã 3-5м гүнд суулгасан шонд харгалзах хүснэгтийн утгаар авна.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 6.
Áàðüöàëäàæ õºëäñºí ãàäàðãóó äýýã¿¿ð øèëæýýñ õèéõ äàâñæèëòòàé õºëä¿¿ õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, Raf

244
Õºðñíèé äàâñæèëò Õºðñíèé òåìïåðàòóðûí äîîðõ óòãàíä õàðãàëçàõ òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, Raf , êÏà/êã/ñì2/
Dsal ,% -10Ñ -20Ñ -30Ñ -40Ñ
1 2 3 4 5
Æèæèã, äóíä øèðõýãòýé ýëñ
70 110 150 190
0,1
/0,7/ /1,1/ /1,5/ /1,9/
50 80 110 140
0,2
/0,5/ /0,8/ /1,1/ /1,5/
40 70 90 120
0,3
/0,4/ /0,7/ /0,9/ /1,2/
- 50 80 100
0,5
/0,5/ /0,8/ /1,0/
Ýëñýíöýð
80 120 160 210
0,15
/0,8/ /1,2/ /1,6/ /2,1/
 60 90 130 170
0,3
/0,6/ /0,9/ /1,3/ /1,7/
30 60 100 130
0,5
/0,3/ /0,6/ /1,0/ /1,3/

1 2 3 4 5
50 80
1,0 - -
/0,5/ /0,8/
Øàâðàíöàð
60 100 130 180
0,2
/0,6/ /1,0/ /1,3/ /1,8/
30 50 90 120
0,5
/0,3/ /0,5/ /0,9/ /1,2/
25 45 80 110
0,75
/0,25/ /0,45/ /0,8/ /1,1/
20 40 70 100
1,0

245
/0,2/ /0,4/ /0,7/ /1,0/

Õ¯ÑÍÝÃÒ 7.
Шон суурийн үзүүр доорх мөсөнд ирэх тооцооны эсэргүүцэл R áà õºðñºí çóóðìàãòàé
áàðüöàëäñàí ãàäàðãóóãààð øèëæýýñ õèéõ ìºñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë R sh ,i

̺ñíèé òåìïåðàòóð Òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, êÏà /êãõ/ñì2/ ̺ñíèé Òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë, êÏà /êãõ/ñì2/
0 R Rsh ,i òåìïåðàòóð, 0Ñ R Rsh ,i
Ñ
-1 50 /0,5/ 20 /0,2/ -3 230 /2,3/ 50 /0,5/
-1,5 100 /1,0/ 30 /0,3/ -3,5 260 /2,6/ 60 /0,6/
-2 140 /1,4/ 35 /0,35/ -4 280 /2,8/ 65 /0,65/
-2,5 190 /1,9/ 45 /0,45/
ÁНбÄ 50-01-16
ÁНбÄ 50-01-16

8 äóãààð õàâñðàëò
Çààâàë ìºðäºíº.

ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГ ДЭХЬ БАРИЛГЫН ДООРХ САЛХИЖУУЛАХ ХӨНДИЙН

ÒÅÌÏÅÐÀÒÓÐÛÍ ÃÎÐÈÌÛÍ ÒÎÎÖÎÎ

1. Ñàëõèæóóëàõ õºíäèéí òåìïåðàòóðûí ãîðèìûã õºíäèé äýõ àãààðûí æèëèéí

äóíäàæ òåìïåðàòóð Tc , a –ààð илэрхийлэх бөгөөд үүнийг зураг төсөлд тусгасан олон
1
жилийн цэвдэг хөрсний дээд хил дээрх жилийн дундаж температурын утга T0
áàéãóóëàìæèéí äóëààíû ãîðèì áà õºíäèéí ñàëõèæóóëàëòûí ãîðèìîîñ õàìààðóóëàí
òîîöîîãîîð òîãòîîíî.
2. Зураг төсөлд тусгасан олон жилийн цэвдэг ул хөрсний дээд гадаргуу дахь
æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóðûí óòãà T0 –ã õàíãàõ ñàëõèæóóëàõ õºíäèé äýõ àãààðûí
æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð Tc , a –ã äàðààõü òîìü¸îãîîð òîîöîîëíî.
Tc,a  K 0T0 /1/
¯¿íèé:
K0  t fh áà  f / th õàðüöààíû óòãààñ õàìààðóóëàí 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð àâàõ
èëòãýëö¿¿ð:Ýíä: t f .n - õîíîãèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð íü õàñàõ áàéõ ¿åèéí
¿ðãýëæëýõ õóãàöàà, õîíîãîîð. ¯¿íèéã ÁÍáÄ,2.01.01-93-èéí çààëòààð àâíà.
 f ; th - õºëä¿¿ áà ãýñãýëýí õºðñíèé äóëààí äàìæóóëàëò
Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Èëòãýëö¿¿ð K o
 f / th О градусаас доош хэмтэй хоногийн тоо
185 190 195 200 205 210 215 220
1,0 1 1 1 1 1 1 1 1
1,05 0.595 0.825 0.894 0.927 0.947 0.959 0.968 0,986
1,10 0.435 0.712 0.816 0.870 0.903 0.925 0.940 0,970
1,15 0.349 0.633 0.755 0.823 0.866 0.845 0.917 0,958
1,20 0.296 0.574 0.707 0.785 0.835 0.870 0.896 0,945

3. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсний дээд гадаргуу дахь жилийн дундаж

òåìïåðàòóð T0 -ã áàðèëãàæèëòûí òàëáàéí öýâäýã õºðñíèé áà öàã óóðûí íºõöºëèéã
áîäîëöîí áàéãóóëàìæèéí áóóðèí äàõü õºðñíèé òîîöîîíû òåìïåðàòóðûí
øààðäàãäàõ óòãûã õàíãàæ ÷àäàõ íºõöºëººð òîäîðõîéëíî.
T0 - èéí óòãûã õºðñíèé æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð T0 , áàðèëãûí ºðãºí B áà
ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í Z -ýýñ õàìààðóóëàí õºðñ õºëäºæ ýõëýõ òåìïåðàòóð Tbf -ã
áîäîëöîí 2 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâàõûã çºâøººðíº.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
T0 - Tbf Òåìïåðàòóðûí ÿëãàâàðûí óòãà
T0  Tbf -èéí Áàéãóóëàì- T0  Tbf -èéí óòãà äîîðõ ñóóðèóäàä
óòãà 0Ñ æèéí ºðãºí Äàðààõü Z ã¿íä Äàðààõü ã¿íä / Z / ñóóëãàñàí

246
 ÁНбÄ 50-01-16

B ì ñóóëãàñàí áàãàíàí ãàäñàí ñóóðüò

ñóóðüò
1ì 3ì 5ì 7ì 10 ì
-0,5 12 -10 -3,5 -5 -3 -2,5
24 -8 -2,5 -3,5 -2,5 -2
-1 12 -10 -3 -4 -2,5 -1,5
24 -8 -2,5 -3,5 -2 -1,5
-2 12 -9 -2 -3 -1,5 -1
24 -7 -2 -3 -2 -1
-5 12 -6,5 -1 -1 -1 -1
24 -6 -1 -2 -1 -1
-8 12 -3 -1 -1 -1 -1
24 -4 -1 -1 -1 -1

Òàéëáàð:
1. Ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í Z ìºíõöýâäýã õºðñíèé äýýä ãàäàðãóóãààñ äîîø
òîîöîãäîíî.
2. Ãàäíà àãààðûí æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóðûí óòãà Tout õ¿ñíýãòèéí T0
óòãààñ èõ áàéâàë òîîöîîíä T0  Tout ãýæ àâíà.
4. Ñàëõèæóóëàõ õºíäèéä ñàëõèíû äàðàëòààð áàéãàëèéí ñàëõèæóóëàëò
õèéõýä 2-ò çààñíû äàãóó òîîöîîãîîð òîãòîîñîí ñàëõèæóóëàõ õºíäèéí àãààðûí
æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð Tc , a -ã äàðààõü õàðüöààãààð òîäîðõîéëîãäîõ õºíäèéí
ñàëõèæóóëàõ ìîäóëü Ì-èéí ñîíãîëòîîð õàíãàíà.
M  Ar / Ab /2/
¯¿íèé:
Ar - ñàëõèæóóëàõ í¿õòýé õºíäèéí õóâüä ñàëõèæóóëàõ íèéò òàëáàé, çàäãàé
õºíäèéí õóâüä áàðèëãûí ïåðèìåòðèéã õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ ñóóðèéí
äàì íóðóó áóþó ãàäñàí ñóóðèéí õîëáîõ òàâöàíãèéí äîîä èðìýã õ¿ðòýëõ
çàéãààð ¿ðæ¿¿ëñýíòýé òýíöýõ òàëáàé, ì2;
Ab - áàéãóóëàëò äýýðõ áàðèëãûí òàëáàé, ì2;
Òàéëáàð: Õºíäèéí ºíäºð hc –ã áàðèëãûí ºðãºí B –ä õàðüöóóëñàí õàðüöàà 0,02-
îîñ áàãà ¿åä ìåõàíèê àëáàäëàãûí ñàëõèæóóëàëò õèéõ õýðýãòýé.
1. Áàéãàëèéí ñàëõèæóóëàëòòàé íºõöºëä õºíäèéí àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð
Tc , a –ã õàíãàõàä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ñàëõèæóóëàõ ìîäóëü M -ã äàðààõü
òîìü¸îãîîð òîîöîîëíî.
T  Tc,a  (Tc,a  Tout )    n
M  K c in 1   i /3/
0,77 R0CV K aVa (Tc,a  Tout ) i 1

¯¿íèé:Kz-áàðèëãóóäûí õîîðîíäûí çàéa áà òýäãýýðèéí ºíäºðh-èéí äàðààõü

õàðüöààãàààð àâàõ èëòãýëö¿¿ð
a  5h ¿åä Ê ñ  1,0
a  4h ¿åä Ê ñ  1,2
a  3h ¿åä Ê ñ  1,5

247
ÁНбÄ 50-01-16

Tin
- òàñàëãààíû àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð, 0Ñ;
Tout
-ãàäíà àãààðûí æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð, 0Ñ;
R0
- õºíäèéí äýýðõ õó÷èëòûí äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë, ì2
Ì/Âò/ì2.ö. 0Ñ/êêàë/;
CV
- àãààðûí ýçëýõ¿¿íèé äóëààí áàãòààìæ, 1300 Äæ/ì3.0Ñ/0,31êêàë.ì3.0Ñ/-
òàé òýíö¿¿;
K a - ñàëõèíû äàðàëò áà ãèäðàâëèê ýñýðã¿¿öëèéã áîäîëöñîí
àýðîäèíàìèêèéí íèéëìýë èëòãýëö¿¿ð. ¯¿íèéã òýãø ºíöºãò õýëáýðòýé
áàéãóóëàìæèä K a  0,37 Ï õýëáýðèéí áàéãóóëàìæèä K a  0,3 , Ò
õýëáýðèéí áàéãóóëàìæèä K a  0,33 , L õýëáýðèéí áàéãóóëàìæèä
K a  0,29 -ººð òóñ òóñ àâíà.
Va- ñàëõèíû æèëèéí äóíäàæ õóðä, ì/ñåê/ì/öàã/;
 - õýìæèõ íýãæã¿é ïàðàìåòð, çàäãàé õºíäèéí õóâüä 0-òýé òýíö¿¿ãýýð àâàõ
áà ñàëõèæóóëàõ í¿õòýé õºíäèéä äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
A R
 z o /4/
Ab Rz
Ýíä:
Az - í¿õòýé õºíäèéí õàÿàâ÷èéí òàëáàé, ì2
Rz - õàÿàâ÷èéíäóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë, ì2.0Ñ/Âò,ì2.öàã.0Ñ/êêàë/
 - õºíäèéä áàéðëàõ øóãàì ñ¿ëæýýíýýñ õºíäèéí äóëààíû ãîðèìä ¿ç¿¿ëýõ
íºëººëëèéã áîäîëöñîí ïàðàìåòð, ¿¿íèéã äàðààõü òîìü¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
R j n l
  0  p, j ( R p, j  Tc, a )t p, j /5/
Abt y j 1 R p, j
Ýíä:
n - øóãàì ñ¿ëæýýíèé äàìæóóëàõ õîîëîéí òîî
l p, j
- j äóãààðòàé äàìæóóëàõ õîîëîéí óðò, ì
Tp, j
- j äóãààðòàé äàìæóóëàõ õîîëîé äàõü äóëààí 纺ã÷èéí òåìïåðàòóð, 0Ñ
t p, j - j
äóãààðòàé äàìæóóëàõ õîîëîéí æèëèéí òóðøèä àæèëëàõ õóãàöàà, 365
õîíîãòîé òýíö¿¿
R p, j
- j äóãààðòàé äàìæóóëàõ õîîëîéí äóëààí òóñãààðëàã÷èéí äóëààí
äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë, ì.0Ñ/Âò/ì.öàã0Ñ/êêàë/
i - õºíäèéí òóñäàà õýñã¿¿ä äýýð èðýõ ñàëõèíû äàðàëòûí àëäàãäëûí
èëòãýëö¿¿ð, ¿¿íèéã 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâíà.

248
 ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Èëòãýëö¿¿ð 
Õºíäèéí õýñýã i
Áàãàññàí óðñãàëòàé îðîëò 0,50
Õààëòûí ñàðààëæ 2,00
Óðñãàëûí 900-ûí ýðãýëò 1,32
ªðãºññºí óðñãàëòàé îðîëò 0,64

9 ä¿ãýýð õàâñðàëò
Ǻâëºìæ áîëãîõ
ÁÀÉÃÓÓËÀÌÆÈÉÍ ÄÎÎÐÕ ÕªÐÑÍÈÉ ÃÝÑÝËÒÈÉÍ
ïÍÈÉ ÒÎÎÖÎÎ
1. Áàéãóóëàìæèéí áóóðèí äàõü õºðñíèé ãýñýëòèéí ã¿íèéã / áàéãóóëàìæèéí
äîîðõ õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ òîîöñîí / ò¿¿íèé àøèãëàëòûí t õóãàöààíä
òîîöîîëîõäîî äàðààõü òîìü¸îãîîð áîäîæ îëíî.
¯¿íä:
Áàéãóóëàìæèéí äóíä õýñãèéí äîð
H c  K n ( c  K c )  B /1/
Áàéãóóëàìæèéí çàõûí õýñýã äîð
H e  K n ( e  K e  0.1  ) B /2/
¯¿íèé:
K - áàéãóóëàìæèéí óðò áà ºðãºíèé õàðüöàà L / B áà,  ,  ïàðàìåòð¿¿äèéí
n
óòãààñ 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð;
 c áà Kc   R  ,  ïàðàìåòðóóäûí óòãààñ õàìààðóóëàí 1 ä¿ãýýð çóðãèéí
ãðàôèêààð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð¿¿ä;
e
áà K e   R  ,  ïàðàìåòðóóäûí óòãààñ õàìààðóóëàí 2 äóãààð çóðãèéí
ãðàôèêààð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð¿¿ä;
 R  th R0 / B /3/
 f (T0 T bf )
  /4/
th (Tin  Tbf )
  thTin t / LV B 2 /5/
Ýíä:
th áà  f 6 äóãààð õàâñðàëòûí 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâàõ ãýñãýëýí áà õºëä¿¿
õºðñíèé äóëààí äàìæóóëàëò Âò/ì.0Ñ/ /êêàë/ì.öàã.0Ñ/
R0 - Áàðèëãûí äóëààí òåõíèêèéí íîðìûí äàãóó òîäîðõîéëîõ
áàéãóóëàìæèéí 1 ä¿ãýýð äàâõàð áóþó çîîðèéí øàëíû äóëààí
äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë, ì2.0Ñ/Âò/ì2.0Ñ.öàã/êêàë/;

249
 Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Èëòãýëö¿¿ð K n

K n èëòãýëö¿¿ðèéí óòãà
ÁНбÄ 50-01-16

Ïàðàìåòð Áàéãóóëàëò äýýð äóãóé õýëáýðòýé Áàéãóóëàëò äýýð òýãø ºíöºãò õýëáýðòýé áàéãóóëàìæèä
áàéãóóëàìæèä  -èéí äîîðõ
 L / B  1 áà  -èéí äîîðõ óòãàíä L / B  2 áà  -èéí äîîðõ óòãàíä
óòãàíä
0 0,4 0,8 1,2 2,0 0 0,4 0,8 1,2 2,0 0 0,4 0,8 1,2 2,0
0,10 0,97 0,87 0,82 0,76 0,71 1,00 0,93 0,87 0,83 0,8 1,00 1,00 0,99 0,97 0,96
0,25 0,93 0,79 0,71 0,61 0,61 0,95 0,85 0,78 0,74 0,68 1,00 0,97 0,92 0,89 0,96
0,50 0,91 0,71 0,62 0,61 0,64 0,94 0,78 0,68 0,66 0,68 0,99 0,95 0,88 0,85 0,87

250
1,00 0,90 0,64 0,57 0,59 0,61 0,92 0,70 0,63 0,66 0,68 0,97 0,90 0,82 0,85 0,87
1,50 0,89 0,59 056 0,59 0,61 0,90 0,64 0,63 0,66 0,68 0,96 0,87 0,82 0,85 0,87
2,50 0,88 0,54 0,56 0,59 0,61 0,89 0,58 0,63 0,66 0,68 0,95 0,84 0,82 0,85 0,87
3,50 0,87 0,53 0,56 0,59 0,61 0,88 0,57 0,63 0,66 0,68 0,94 0,83 0,82 0,85 0,87
 ÁНбÄ 50-01-16

T0 - 10 äóãààð õàâñðàëòûí 8-ä çààñíààð òîäîðõîéëîõ ìºíõöýâäýã õºðñíèé

òîîöîîíû æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð, 0Ñ;
Tbf - 6 äóãààð õàâñðàëòûí 5-ä çààñíààð òîäîðõîéëîõ, 0Ñ;
Tin
- áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí äîòîðõ àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð, 0Ñ;
LV - 6-ð õàâñðàëòûí /3/ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëîõ öýâäýã õºðñíèé ãýñýëòèéí
äóëààí, Äæ/ì3/ /êêàë/ì3/;

Òàéëáàð: 1. H e –èéí óòãûã  R  0 òîõèîëäîëä H e  Kn  e  B òîìü¸îãîîð

òîäîðõîéëíî.
2. H e –èéí /2/ òîìü¸îãîîð áîäîæ îëñîí óòãà õºðñíèé óëèðëûí ãýñýëòèéí
íîðìàòèâ ã¿í dth , n –ýýñ áàãà áîë H e  1,5dth , n ãýæ àâíà.

2. Ãýñýëòèéí õ¿ðýýíèé õÿçãààðûí òîãòâîðæñîí áàéäàëä õàðãàëçàõ õºðñíèé

ãýñýëòèéí õàìãèéí èõ ã¿í H max –ã /áàéãóóëàìæèéí äîîðõ õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ
òîîöñîí/ äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
Áàéãóóëàìæèéí äóíä õýñãèéí äîîð
H c, max  K sc, max  B /6/
Áàéãóóëàìæèéí çàõûí õýñãèéí äîîð
H e, max  K se, max  B /7/
¯¿íèé:
K s - 2-ð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð;
c, max; e, max çóðãèéí 3à áà 3á-èéí ãðàôèêààð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð¿¿ä.
3. ÿíä ñóóëãàæ áàéðëóóëñàí áàéãóóëàìæèéí äîîðõ õºðñíèé ãýñýëòèéí ã¿í H
, ì-ã /áàéãóóëàìæèéí ñóóãäñàí õýñýã äîîðõ õºðñíèé ãàäàðãóóãààñ òîîöñîí/
àøèãëàëòûí t, c /öàã/ õóãàöààíä äàðààõü òîìü¸îãîîð òîîöîîëíî.
¯¿íä:
Áàéãóóëàìæûí äóíä õýñãèéí äîîð
H c  Kn (d   R )  B /8/
Áàéãóóëàìæûí çàõûí õýñãèéí äîîð
H e  Kd  H c /9/
¯¿íèé:
K d - 3-ð õ¿ñíýãòýýð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð
 d - áàéãóóëàìæèéí ñóóëãàëòûí ã¿íèéã ò¿¿íèé ºðãºíä õàðüöóóëñàí õàðüöàà
H / B,  ïàðàìåòð d èëòãýëö¿¿ðýýñ õàìààðóóëàí 4 ä¿ãýýð çóðãèéí
d
ãðàôèêààð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð èëòãýëö¿¿ðèéã äîîðõ
òîìü¸îãîîð îëíî.

thTint
d   0 /10/
LV  B 2
Ýíä:
0  d   R áàéõ ¿åä H / B áà  ïàðàìåòð¿¿äýýñ õàìààðóóëàí 4 ä¿ãýýð
ãðàôèêààð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð.

251
ÁНбÄ 50-01-16

Çóðàã 1.  c áà K c èëòãýëö¿¿ðèéã Çóðàã 2.  e áà K e èëòãýëö¿¿ðèéã

òîäîðõîéëîõ ãðàôèê òîäîðõîéëîõ ãðàôèê

Çóðàã 3. Äîîðõ èëòãýëö¿¿ðèéã òîäîðõîéëîõ ãðàôèê à) c, max á) e, max â)  d , max

252
 ÁНбÄ 50-01-16

4. ÿíä ñóóëãàñàí áàéãóóëàìæèéí äîîðõ õºðñíèé õàìãèéí èõ ãýñýëòèéí ã¿í

H max –ã äàðààõü òîìü¸îãîîð îëíî. ¯¿íä:
Áàéãóóëàìæèéí äóíä õýñãèéí äîîð
H c, max  K s ( , max   R ) B /11/
Áàéãóóëàìæèéí çàõûí õýñãèéí äîîð
H e, max  Kd H c, max /12/
¯¿íèé:
 , max - çóðàã 3â ãðàôèêààð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð
5. Улиралын хөлдөлтийн үе олон жилийн цэвдэг хөрсний дээд гадаргуутай
íèéëäýãã¿é ãàçàðò áàéãóóëàìæèéí äîîðõ ãýñýëòèéí ã¿íèéã t, c /öàã/ õóãàöààíû äîòîð
áàðèëãûí äóíä H c áà çàõàä H e äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
H c  K nc B /13/
H e  K ne B /14/
¯¿íèé:
K n - 1-ð çààëòààð   0 áà   th áàéõàä òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð
thTin  t 1
th  2
 /15/
LV B 1  0,64 R  n2,5B
Ýíä:
c , e  0  hth / B áà th ïàðàìåòðóóäààñ õàìààðóóëàí 5 áà 6-ð çóðãèéí
ãðàôèêààð òîäîðõîéëîõ èëòãýëö¿¿ð;
¯¿íèé:
ht , h - олон жилийн цэвдэг хөрсний дээд гадаргуугийн байршлын гүн, м
6. Õºðñèéã óðüä÷èëàí ãýñãýýõ áîëîí hb,th  hc,e ã¿íä õ¿ðòýë ñîëèõ àðãà õýìæýý
àâàõ òîõèîëäîëä ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿íèéã /áàéãóóëàìæèéí äîîðõ õºðñíèé
ãàäàðãóóãààñ òîîöñîí / t ,ñåê/öàã/ õóãàöààíä äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
H  hb,th  hc,e /16/
Ýíä:
hc , e
- óðüä÷èëàí ãýñãýýñýí áà ñîëüñîí õºðñíèé ¿åèéí äîîðõ õºðñíèé
ãýñýëòèéí ã¿í. ¯¿íèéã  c áà  e óòãóóäûã  0  hb,th /  ¿ç¿¿ëýëòèéí ¿åä
5 áà 6 äóãààð çóðãèéí ãðàôèêóóäààð àâ÷ /13/ áà /14/ òîìü¸îíóóäààð
òîäîðõîéëíî.

253
ÁНбÄ 50-01-16

Çóðàã 4.  d èëòãýëö¿¿ðèéã òîäîðõîéëîõ ãðàôèê

254
 ÁНбÄ 50-01-16

Çóðàã 5.  c èëòãýëö¿¿ðèéã Çóðàã 6.  e èëòãýëö¿¿ðèéã òîäîðõîéëîõ

òîäîðõîéëîõ ãðàôèê ãðàôèê
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
Èëòãýëö¿¿ð K s
Áàéãóóëàìæèéí  -ãèéí äîîðõ óòãàíä õàðãàëçàõ K s èëòãýëö¿¿ð
õýëáýð L/ B
0,2 0,4 0,8 1,2 2,0
Äóãóé - 0,40 0,49 0,56 0,59 0,61
1 0,45 0,55 0,63 0,66 0,68
2 0,62 0,74 0,82 0,85 0,87
Òýãø ºíöºãò 3 0,72 0,83 0,90 0,92 0,94
4 0,79 0,89 0,94 0,95 0,96
5 0,84 0,92 0,96 0,97 0,98
10 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Èëòãýëö¿¿ð K d
 -ãèéí äîîðõ óòãàíä õàðãàëçàõ K d èëòãýëö¿¿ð
H /B
0-0,2 0,4 0,8 1,2 2,0
0 0,85 0,69 0,39 0,22 0,13
0,25 0,88 0,76 0,62 0,48 0,29
0,50 0,90 0,82 0,69 0,57 0,38
0,75 0,92 0,87 0,75 0,63 0,46
1,00 0,93 0,90 0,78 0,66 0,51

255
ÁНбÄ 50-01-16

10 äóãààð õàâñðàëò
Çààâàë ìºðäºíº.

ÕªÐÑÍÈÉ ÓËÈÐÀËÛÍ ÃÝÑÝËÒ, ÕªËĪËÒÈÉÍ Ã¯Í

БА ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ТЕМПЕРАТУРЫН ТООЦОО
1. Õºðñíèé óëèðàëûí ãýñýëòèéí íîðìàòèâ ã¿í d th ,n -ã áîäèò àæèãëàëòûí ¿ð
ä¿íã ¿íäýñëýí äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

K wc (Tth ,c  Tbf )tth ,c

dth.n  dth /1/
Kw (Tth  Tbf )tth
¯¿íèé:
d th - ÓÑÒ -ûí äàãóó áîäèò àæèãëàëòààð òîãòîîñîí æèëèéí ¿åëçýë äýõ
õºðñíèé óëèðàëûí ãýñýëòèéí õàìãèéí èõ ã¿í, ì;
K wc , K w - 5-ð ç¿éëèéí äàãóó áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí ÿâöàä òîãòîîñîí
õºðñíèé íèéëáýð ÷èéã Wtot áà àæèãëàëòûí ¿å äýõ õºðñíèé ÷èéãýýñ
õàìààðóóëàí 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð àâàõ èëòãýëö¿¿ð¿¿ä;
Tbf - 6 äóãààð õàâñðàëòààð òîäîðõîéëîõ õºðñíèé õºëäºæ ýõëýõ òåìïåðàòóð,
0
Ñ;
Tth ,c - çóíû óëèðàë äàõü õºðñíèé ãàäàðãóóãèéí òîîöîîíû òåìïåðàòóð,
0
Ñ, äîîðõ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
Tth , c  1,4Tth , m  2,40 C /2/
tth , c - çóíû óëèðàëûí òîîöîîíû ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà, öàãààð.
¯¿íèéã äîîðõ òîìü¸îãîîð îëíî.
tth,c  1,15tth, m  360öàã /3/
Ýíä: Tth , m ; tth , m - ÁÍáÄ,2.01.01-93-èéí çààëòààð àâàõ àãààðûí íýìýõ
òåìïåðàòóðòàé ¿åèéí îëîí æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð, Ñ áà ýíý ¿åèéí ¿ðãýëæëýõ
õóãàöàà, öàãààð.
Tth ; tth - æèëèéí àæèãëàëòûí õóãàöààíû öàã óóðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâàõ íýìýõ
òåìïåðàòóðòàé ¿åèéí àãààðûí äóíäàæ òåìïåðàòóð, Ñ áà ýíý ¿åèéí ¿ðãýëæëýõ
õóãàöàà, öàãààð.
2. Õºðñíèé óëèðàëûí õºëäºëòèéí íîðìàòèâ ã¿í d f , n –ã äîîðõ òîìü¸îãîîð
òîäîðõîéëíî.
K w,c (T f ,m  Tbf )t f ,m
d f ,n  d f /4/
Kw (T f  Tbf )t f
d f - ÓÑÒ -ûí äàãóó áîäèò àøèãëàëòààð òîãòîîñîí æèëèéí õóãàöààí äàõü
õºðñíèé óëèðàëûí õºëäºëòèéí õàìãèéí èõ ã¿í, ì
T f , m , t f ,m -ÁÍáÄ 2.01.01-93-ийн заалтаар авах агààðûí õàñàõ òåìïåðàòóðòàé
¿åèéí òåìïåðàòóð, 0Ñ áà ýíý ¿åèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà, öàãààð.
T f , t f - æèëèéí àæèãëàëòûí õóãàöààíû öàã óóðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâàõ õàñàõ
òåìïåðàòóðòàé ¿åèéí àãààðûí äóíäàæ òåìïåðàòóð, 0 C áà ýíý ¿åèéí
¿ðãýëæëýõ õóãàöàà, öàãààð.

256
 ÁНбÄ 50-01-16

K w ; K wc ; Tbf -/1/ òîìü¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 1.
Èëòãýëö¿¿ð K w áà K wc

Õºðñíèé ÷èéã Wtot –èéí äîîðõ óòãàíä

Õºðñ õàðãàëçàõ èëòãýëö¿¿ð¿¿ä K w , K w,c
0,05 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
Ýëñýí õºðñ 1,0 0,92 0,83 0,75 0,70 -
Òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñ - 1,03 0,94 0,88 0,85 0,83

3. Áîäèò àæèãëàëòûí ºãºãäºë áàéõã¿é òîõèîëäîëä õºðñíèé óëèðàëûí

ãýñýëòèéí íîðìàòèâ ã¿í dth , n –ã äîîðõ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëîõûã çºâøººðíº.
2
2th (Tth ,c  Tbf )tth ,c  Q  Q
dth , n      /5/
q1  2q1  2q1
¯¿íèé:
 t 
 
Q   0,25  th , c  T0  Tbf K m  f C f tth , c
t1 
/6/

t 
   
q1  LV   th , c  0,1 Cth Tth , c  Tbf  C f (T0  Tbf ) /7/
 t2 
-/1/ áà /2/ òîìü¸îíû òýìäýãëýãýýòýé èæèë:
tth , c  1,15tth , m  0,1t1 /8/

t1 - 1,3x107ñåê/3600 öàã/-òàé òýíö¿¿ õóãàöàà;

t2 - 2,7x107ñåê/7500 öàã/-òàé òýíö¿¿ õóãàöàà;
T0 - 8-ä çààñíààð òîäîðõîéëîõ ìºíõöýâäýã õºðñíèé æèëèéí äóíäàæ
òåìïåðàòóð, 0Ñ;
th ,  f -ãýñãýëýí áà öýâäýã õºðñíèé äóëààí äàìæóóëàëò, Âò/ì. 0Ñ/
/êêàë/ì.öàã.0Ñ;
Cth , C f - ãýñãýëýí áà öýâäýã õºðñíèé ýçëýõ¿¿íèé äóëààí áàãòààìæ, Äæ/ì 30Ñ/
/êêàë/ì3.0Ñ
Km - ýëñýí õºðñíèé õóâüä 1,0-òýé òýíö¿¿ãýýð àâàõ áºãººä òîîñîðõîã
øàâàðëàã õºðñºíä õºðñíèé äóëààí áàãòààìæ C f áà äóíäàæ
òåìïåðàòóðò T -ààñ õàìààðóóëàí 2 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâàõ èëòãýëö¿¿ð.
Äóíäàæ òåìïåðàòóð T -ààñ äîîðõ òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
T  (T0  Tbf )(tth,c / t1  0.22) /9/
LV - 6 äóãààð õàâñðàëòààð 0,5 T , 0Ñ-òýé òýíöýõ òåìïåðàòóðûí íºõöºëä
òîäîðõîéëîõ õºðñíèé ãýñýëòèéí /õºëäºëòèéí/ äóëààí, Äæ/ì /Êêàë/ì/;

257
ÁНбÄ 50-01-16

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.
Èëòãýëö¿¿ð K m
3
Òåìïåðàòóð C f Äæ/ì3. Ñ/êêàë/ì .Ñ/-èéí äîîðõ óòãàíä K m èëòãýëö¿¿ð
T 0Ñ 1,3õ106 /300/ 1,7õ106 /400/ 2,1 õ106 /500/ 2,5 õ106 /600/
-1 6,8 5,9 5,3 5,0
-2 5,2 4,5 4,0 3,7
-4 3,7 3,2 2,8 2,5
-6 3,0 2,6 2,3 2,1
-8 2,5 2,2 1,9 1,6
-10 1,8 1,6 1,4 1,2

4. Õºðñíèé óëèðàëûí õºëäºëòèéí íîðìàòèâ ã¿í d f , n -ã äàðààõü òîìü¸îãîîð

òîäîðõîéëíî.
2 f (Tbf  T f , m )t f , m
d f ,n  /10/
q2
¯¿íèé:
q2  LV  0,5C f (T f , m  Tbf ) /11/
Ýíä:
LV - 6 äóãààð õàâñðàëòààð T  0,5 / T f ,m  Tbf /, 0Ñ –òýé òýíö¿¿ òåìïåðàòóðûí
íºõöºëä òîäîðõîéëîõ õºðñíèé õºëäºëòèéí äóëààí, Äæ/ì3/Êêàë/ì3/
Áóñàä òýìäýãëýãýýí¿¿ä /4/ òîìü¸îíûõòîé èæèë.

5. Òàëáàéä àñãààñ õèéõ çàìààð áîñîî òºëºâëºëò õèéõ, ãàäàðãóóãèéí óñûã

çàéëóóëàõ, ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèíã äîîøëóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ òîõèîëäîëä
õºðñíèé óëèðëûí ãýñýëò áà õºëäºëòèéí íîðìàòèâ ã¿íèéã /5/ áà /10/ òîìü¸îãîîð
òîîöîîëîõäîî äóëààí ôèçèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéí óòãóóä áîëîí /1/ áà /4/ òîìü¸îíä îðñîí
K w, c èëòãýëö¿¿ð¿¿äèéí óòãóóäûã äîð äóðäñàí õºðñíèé ÷èéãëýãèéí óòãóóäàä
õàðãàëçóóëàí àâàõ õýðýãòýé. ¯¿íä:
Òîì õýìõäýñò õºðñºíä 0,04
Ýëñýíä /òîîñîðõîãîîñ áóñàä/ 0,07
Òîîñîðõîã ýëñýíä 0,10
Òîîñîðõîã øàâàðëàã õºðñºíä W p  0,5J p
Øèì ãàðàëòàé õºðñºíä 1,1 W p áàéõààð áîäîæ àâíà.
¯¿íèé:
J p ,W p -õºðñíèé óÿí íàëàðõàéí òîî áà õºðñíèé èìðýãäëèéí õÿçãààð äàõü
÷èéãèéí õýìæýý
6. Õºðñíèé óëèðàëûí ãýñýëòèéí d th áà õºëäºëòèéí d f òîîöîîíû ã¿íèéã äîîðõ
òîìü¸îãîîð îëíî.
dth  K h1 dth , n /12/
d f  Khd f ,h /13/

258
 ÁНбÄ 50-01-16

dth , n , d f , n - õºðñíèé óëèðàëûí ãýñýëò, õºëäºëòèéí íîðìàòèâ ã¿í, ì;

K h1 , K h - 3 äóãààð õ¿ñíýãòýýð àâàõ áàéãóóëàìæèéí äóëààíû íºëººëëèéí
èëòãýëö¿¿ð¿¿ä;
7. Олон жилийн цэвдэг хөрсний жилийн дундаж температурын норматив утга
T0, n -г байгалийн нөхцөлөөрөө байгаа туршилтын талбай дээр стандартын дагуу
õýìæñýí õºðñíèé òåìïåðàòóðûí ºãºãä뺺ð òîäîðõîéëíî.

Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.
Èëòãýëö¿¿ð K h1 áà K h
Áàéãóóëàìæ K h1 Kh
- Ýíý íîðìûí 5
äóãààð
Õ¿éòýí õºíäèéã¿é áàðèëãà áàéãóóëàìæèä
á¿ëãèéí çààëòààð
àâíà.
Õ¿éòýí õºíäèéòýé áàðèëãà áàéãóóëàìæèä:
- àñôàëüò áîëîí ò¿¿íòýé òºñòýé õó÷èëò á¿õèé
ìàíààñòàé ãàäíà õàíàíä 1,2 -
- àñôàëüòàí õó÷èëòã¿é ìàíààñòàé ãàäíà õàíàíä 1,0 -
- äóíä òàëûí òóëãóóð îð÷èìä 0,8 -
ÿ¿ðýíä:
- ã¿í áèø ñóóëãàñàí ñóóðüòàé áîëîí õîëáîã÷ òàâöàí
íü õºðñºíä ñóóñàí ãàäñàí áà ãàäñàí-øîí ñóóðü
á¿õèé ã¿¿ðèéí öóë òóëãóóðò:
Òóëãóóðûí ºðãºí 2-4ì 1,3 1,2
4ì áà ò¿¿íýýñ äýýø 1,5 1,3
Çàâñðûí áàãàíàí áà ãàäñàí òóëãóóð, ã¿í áèø
ñóóëãàñàí àðàãò òóëãóóð 1,2 1,1
Àñãààñàí õàøëàãàò òóëãóóð 1,0 1,0
Òàéëáàð: 1. Õ¿ñíýãòèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã äóëààí òóñãààðëàëòûí òóñãàé
àðãà õýìæýý /ñàëõèæóóëàõ äóëààí äàìæóóëàõ àñãààñ õèéõ, õºðãºõ áóñàä
òºõººðºìæ õèéõ/ àâñàí ¿åä õýðýãëýõã¿é.
1
2. K h áà K h óòãóóäûã ýëñýí õºðñ àñãàæ õèéñýí ã¿¿ðèéí òóëãóóðò äóëààí
òåõíèêèéí òîîöîîãîîð àâàõ áà 1,2-îîñ áàãàã¿é áàéíà.
T0, n òåìïåðàòóðûã ãàäàðãóóãààñ äîîø 10ì – èéí ã¿íä îðøèõ õºðñíèé
òåìïåðàòóðòàé òýíö¿¿ àâ÷ áîëíî.
8. Олон жилийн цэвдэг хөрсний тооцооны жилийн дундаж температур T0 -ã
áàðèëãàæñàí íóòàã äýâñãýð äýõ õºðñíèé òåìïåðàòóðûí ãîðèìûí ººð÷ëºëòèéã
óðüä÷èëàí ¿íýëýõ òîîöîîíû ¿íäñýí äýýð òîãòîîíî.
T0 -ûí óòãûã äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëæ áîëíî.

1   dth , n 
T0   
 T f , m  Tbf  t f , m  LV dth , n   Rs   Tbf
 /14/
ty   2 f 
¯¿íèé:
ty - æèëèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà, 3,15õ107ñåê/8760 öàã/

259
ÁНбÄ 50-01-16

T f , m , t f , m - БНбД 22-01-01*/2006/2013-èéí çààëòààð àâàõ àãààðûí õàñàõ

òåìïåðàòóðòàé ¿åèéí îëîí æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð, 0Ñ áà ýíý
¿åèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà, öàãààð;
LV - 6 äóãààð õàâñðàëòààð òîäîðõîéëîõ õºðñíèé ãýñýëò /õºëäºëò/-èéí
äóëààí, Äæ/ì3/Êêàë/ì3/;
RS - äàðààõü òîìü¸îãîîð òîäîðõîéëîõ öàñàí á¿ðõ¿¿ëèéí äóëààíû
ýñýðã¿¿öýë, ì2.0Ñ/Âò, /ì2.öàã0Ñ/êêàë/
Rs  mL
1  0,2d s
/15/
0,02   s
Ýíä:
mL - 1,0ò.0Ñ/ì.Âò/1,16 ò.öàã.0Ñ/ì2.êêàë/ ÿíç á¿ðèéí íýãæèéã áîäîëöñîí
èëòãýëö¿¿ð;
d s - уур амьсгалын өгөгдлөөр авах öàñàí á¿ðõ¿¿ëèéí äóíäàæ çóçààí, ì;
 s - уур амьсгалын өгөгдлөөр авах цасан бүрхүүлийн дундаж нягт, м ;
Òàéëáàð: 1. ªâëèéí óëèðàëä 5ì/ñåê-ýýñ äýýø ñàëõèíû äóíäàæ õóðäòàé
ìóæèä /15/ òîìü¸îãîîð áîäñîí Rs -èéí óòãûã 1,5 äàõèí èõýñãýæ àâíà.
2. /14/ òîìü¸îãîîð òîîöîîëîõîä T0  Tbf íºõöºë õàíãàãäàæ áàéâàë T0 T 0, n
ãýæ àâíà.

260
 11 ä¿ãýýð õàâñðàëò

Àãààðûí òåìïåðàòóð Õàñàõ

òåìïåðàò
óðûí
ñàðûí
äóíäàæû  TM
Ñòàíö áàéðëàñàí Ñàðûí äóíäàæ
ãàçðûí íýð í
íèéëáýð,
Æèëèéí äóíäàæ /  TM /
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Àðõàíãàé àéìàã
1. Áàòöýíãýë -19,2 -17,1 -7,7 1,4 9,8 14,0 15,9 13,5 7,4 0,9 -9,6 -16,2 -0,6 -69,8 8,35
2. Áóëãàí -16,9 -14,7 -9,4 -0,1 7,5 11,1 12,8 10,9 6,1 -0,8 -9,4 -15,0 -1,5 -66,3 8,14
3. Æàðãàëàíò -16,6 -13,5 -7,5 -3,0 8,2 13,0 14,0 12,2 7,7 0,4 -8,0 -14,3 -0,6 -62,9 7,93

261
4. Èõòàìèð -16,4 -14,0 -6,6 1,5 8,9 13,2 14,5 12,9 7,3 0,6 -8,3 -14,2 -0,1 -59,5 7,71
5. ªãèéíóóð -21,3 -19,2 -9,6 0,5 9,5 14,1 16,3 13,6 8,6 0,7 - -18,1 -1,3 -78,9 8,88
10,7
6. ªëçèéò -24,5 -20,5 -9,2 1,3 9,8 14,9 16,6 14,5 8,0 -1,1 - -21,0 -2,1 -90,1 9,49
13,8
7. ªíäºð-Óëààí -22,4 -18,8 -11,3 -2,2 5,7 10,2 12,0 10,1 5,1 -2,4 - -19,4 -3,8 -88,9 9,43
12,4
8. Òàðèàò -22,0 -19,8 -12,7 -2,6 5,2 10,5 11,9 10,4 5,0 -2,7 - -19,3 -4,1 -92,0 9,59
12,9
9. Ò¿âøð¿¿ëýõ -16,9 -15,2 -7,8 0,8 8,5 12,7 14,6 12,4 7,6 0,9 -8,2 -15,7 -0,5 -63,8 7,99
10. Õàéðõàí -18,6 -16,1 -8,2 -0,8 8,9 13,6 14,4 13,5 8,5 2,7 - -16,0 -0,6 -69,8 8,35
10,1
11. Õàíãàé -23,7 -21,3 -12,4 -1,7 5,4 9,7 11,5 9,2 5,0 -1,8 - -20,8 -4,5 -95,0 9,75
ÁНбÄ 50-01-16
 13,3
12. Õàøààò -18,4 -15,6 -7,0 -1,9 9,8 14,0 15,5 14,7 8,5 -0,0 -9,3 -16,1 -0,1 -66,4 8,15
13. Õîîëò -17,0 -14,9 -7,6 1,3 9,2 12,7 14,5 12,8 8,2 1,5 -8,2 -14,9 -0,2 -62,6 7,91
14. Õîòîíò -17,8 -16,3 -8,3 1,0 9,4 13,4 14,9 14,1 8,0 1,1 -9,1 -14,7 -0,4 -66,2 8,14
15. Öýíõýð -16,5 -14,1 -7,6 1,4 9,0 13,7 15,2 13,2 8,6 0,7 -8,1 -13,9 0,1 -60,2 7,76
16. Öýöýðëýã -16,1 -14,4 -8,0 1,7 7,1 12,0 13,3 10,9 6,2 0,4 -8,9 -14,7 -0,9 -62,1 7,88
ÁНбÄ 50-01-16

17. Öýöýðëýã õîò -15,6 -13,9 -7,0 1,2 8,4 13,3 14,7 12,9 7,5 -0,0 -8,4 -13,9 -0,1 -58,8 7,67
18. ×óëóóò -20,9 -17,6 -10,8 -1,6 6,6 10,8 12,0 11,0 6,1 -3,5 - -19,2 -3,2 -85,7 9,26
12,1
19. Ýðäýíýìàíäàë -18,5 -16,5 -8,3 0,5 8,3 13,4 14,6 12,8 7,2 -0,6 -9,6 -16,5 -1,1 -70,0 8,37
Áàÿí-ªëãèé àéìàã
1. Àëòàíöºãö -21,9 -17,9 -8,2 2,4 9,8 14,1 14,8 13,5 7,8 0,5 -10,4 -19,3 -1,2 -77,7 8,81
2. Àñãàò -18,4 -18,2 -13,3 -5,3 3,1 7,5 9,6 8,8 5,2 -4,4 -13,8 -17,0 -4,8 -90,4 9,51
3. Áàÿííóóð -24,4 -20,1 -6,3 4,1 12,4 17,3 18,2 16,5 11,0 2,3 -10,4 -20,4 0,0 -81,6 9,03
4. Áóÿíò -17,7 -14,9 -7,9 0,5 8,1 13,4 14,7 13,9 7,4 -0,9 -9,6 -15,9 -0,7 -66,9 8,18
5. /Áóëãàí/ -21,5 -17,6 -9,1 0,4 8,0 13,1 15,0 13,5 8,2 -1,2 -12,3 -18,7 -1,8 -80,4 8,97
6. Äýë¿¿í -21,7 -17,4 -9,9 0,6 6,8 11,9 13,1 11,5 6,2 -1,8 -11,4 -20,5 -2,8 -83,3 9,13

262
7. Ñàãñàé -23,2 -18,8 -8,9 0,1 8,3 13,5 14,9 13,4 7,0 -2,5 -12,2 -21,3 -2,5 -86,9 9,32
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
8. Òîëáî -20,4 -17,0 -9,2 -1,2 6,4 12,2 13,3 12,2 5,5 -2,0 -10,8 -18,4 -2,7 -79,0 8,89
9. Óëààíõóñ -22,0 -17,0 -8,1 1,1 8,8 14,1 15,8 14,8 8,3 -0,4 -10,7 -20,0 -1,3 -78,2 8,84
10. Öýíãýë -24,1 -20,0 -8,0 -1,2 7,0 12,7 14,2 12,6 7,1 -1,9 -12,0 -21,8 -3,0 -89,0 9,43
11. Íîãîîííóóð -20,8 -15,8 -6,9 3,0 10,8 14,6 17,3 15,9 10,4 0,1 -12,1 -17,5 -0,1 -73,1 8,55
12. ªëãèé -17,4 -14,6 -6,7 2,0 9,0 14,6 16,3 14,8 8,6 0,2 -9,2 -15,5 -0,2 -63,4 7,96
13. ßëàëò /Àëòàé/ -20,7 -18,2 -11,2 -2,0 5,3 10,5 12,2 10,7 5,1 -3,4 -12,9 -18,9 -3,6 -87,3 9,34
Áàÿíõîíãîð àéìàã
1. Áààöàãààí -19,0 -13,0 -6,8 3,8 12,0 18,2 19,2 18,0 11,6 1,7 -9,1 -16,6 1,7 -64,5 8,03
2. Áàÿíáóëàã -22,5 -19,7 -12,8 -2,9 4,9 10,6 11,9 10,0 4,5 -4,5 -14,9 -20,1 -4,6 -97,4 9,87
3. Áàÿíãîâü -15,7 -11,5 -3,2 4,8 13,3 18,9 20,9 19,0 13,0 5,4 -6,0 -13,8 3,8 -50,2 7,09
4. Áàÿíëèã -17,4 -12,7 -3,7 6,5 14,6 20,1 22,4 19,5 13,9 5,0 -6,2 -14,6 4,0 -54,6 7,39
5. Áàÿí-Îâîî -22,3 -18,1 -11,5 -1,1 7,2 13,6 15,3 13,3 7,5 -0,8 -11,7 -18,8 -2,3 -84,3 9,18
 6. Áàÿí-ªíäºð -17,1 -14,9 -9,4 1,7 7,6 12,9 14,5 12,4 6,9 -1,0 -10,2 -15,2 -1,0 -67,8 8,23
7. Áàÿíõîíãîð -18,3 -16,2 -8,2 1,2 9,6 15,0 16,2 14,5 8,2 -0,4 -10,9 -17,0 -0,5 -71,0 8,43
8. Áàÿíöàãààí -14,8 -12,5 -6,5 2,2 10,1 15,6 18,4 15,2 9,9 1,7 -7,0 -18,5 1,2 -59,3 7,70
9. Áîãä -17,4 -13,2 -4,4 5,5 13,0 19,9 21,0 19,9 14,3 4,3 -6,8 -14,4 3,5 -56,2 7,50
10. Áºìáºãºð -19,2 -17,1 -11,3 -0,3 10,5 16,2 18,3 16,9 11,3 1,7 -10,6 -17,0 -0,0 -75,5 8,69
11. Áóóöàãààí -19,0 -16,8 -10,6 1,0 9,5 15,0 16,8 13,7 8,0 0,1 -11,3 -17,9 -1,0 -75,6 8,69
12. Ãàëóóò -25,3 -22,5 -13,2 -1,9 6,7 11,8 13,1 11,3 5,1 -4,1 -15,7 -22,7 -4,8 -105,4 10,27
13. Ãóðâàí-áóëàã -29,1 -25,8 -17,6 -7,2 3,0 8,4 9,9 8,2 2,7 -7,2 -18,5 -26,9 -8,3 -132,3 11,50
14. Æàðãàëàíò -28,6 -24,0 -13,6 -1,7 6,9 12,7 14,1 11,8 6,0 -4,5 -16,3 -24,3 -5,1 -113,0 1063
15. Æèíñò -18,5 -13,4 -4,5 -5,3 12,5 19,3 20,6 19,5 12,6 3,6 -7,8 -15,8 12,8 -60,1 7,75
16. Çàã -27,9 -23,4 -12,2 -0,7 8,1 12,3 14,4 12,1 7,4 -2,6 -15,0 -22,1 -4,1 -103,9 10,19
17. ªëçèéò -19,4 -14,5 -8,7 1,3 8,5 14,9 16,2 14,8 9,1 0,5 -11,0 -16,6 -0,8 -70,2 8,3
18. Õ¿ðýýìàðàë -16,5 -14,5 -8,8 -0,5 9,3 14,6 16,1 14,7 8,9 -0,4 -9,7 -14,8 -0,1 -65,2 8,0
19. Øàðãàëæóóò -20,7 -18,7 -11,2 -2,4 6,0 10,7 14,0 10,6 5,2 -2,5 -12,9 -18,6 -3,4 -87,0 9,3
20. Øèíýæèíñò -15,7 -13,9 -8,2 0,8 8,1 13,8 16,1 14,0 8,2 -0,0 -8,8 -13,8 0,0 -60,4 7,77
21. Ýðäýíýöîãò -19,3 -16,0 -9,4 -1,4 7,0 12,0 13,7 11,9 6,6 -1,1 -11,7 -17,5 -2,1 -76,4 8,74
22. Ýõèéí ãîë -11,8 -6,9 1,2 10,8 19,0 24,2 26,2 24,5 17,8 8,7 -2,5 -11,6 8,3 -32,80 5,72

263
Áóëãàí àéìàã
1. Áàÿí-Àãò -15,4 -14,6 -7,6 0,3 8,6 12,5 15,1 12,3 7,6 -1,8 -8,5 -14,4 0,2 -62,30 7,89
2. Áóãàò -20,8 -18,2 -11,0 -0,4 8,6 13,5 15,5 13,7 7,4 0,3 -10,6 -16,7 -1,6 -77,7 8,81
3. Áóëãàí õîò -21,0 -18,8 -9,4 0,8 8,8 14,5 16,2 14,2 7,4 -0,7 -11,5 -18,6 -1,5 -80,0 8,94
4. Á¿ðýãõàíãàé -16,6 -14,4 -6,7 1,6 10,3 14,8 16,9 14,4 9,6 1,9 -7,6 -13,6 0,9 -58,9 7,67
5. Ãóðâàíáóëàã -18,9 -17,0 -7,2 3,1 11,9 15,8 17,5 16,0 9,7 1,9 -9,1 -16,2 0,6 -68,4 8,27
6. Äàøèí÷èëýí -21,5 -18,0 -6,3 4,1 12,1 17,1 18,6 16,3 9,9 1,4 -10,9 -18,5 1,9 -75,2 8,67
7. Ìîãîä -17,4 -15,1 -7,8 0,6 9,1 13,9 15,4 13,7 8,1 0,3 -9,2 -14,7 -0,3 -64,2 8,01
8. Îðõîí -22,3 -18,5 -7,3 2,5 10,3 16,0 17,2 15,3 8,9 0,5 -10,5 -19,6 -0,6 -78,2 8,84
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
9. Ñàéõàí -19,8 -16,4 -8,5 0,2 8,6 13,3 14,6 12,0 8,1 0,4 -9,8 -16,3 -1,1 -70,8 8,41
10. Ñýëýíãý -22,3 -18,6 -7,8 3,3 10,0 15,8 16,7 15,5 8,9 0,6 -11,7 -18,9 -0,7 -79,3 8,90
ÁНбÄ 50-01-16
 11. Òýøèã -27,2 -21,6 -9,7 2,0 9,7 14,7 16,6 14,2 7,5 1,0 -14,8 -24,9 -2,7 -98,2 9,91
12. Õàíãàë -20,6 -17,6 -7,9 1,2 9,3 14,9 16,6 13,3 8,6 1,5 -11,4 -18,9 -0,9 -76,4 8,74
13. Õèøèã-ªíäºð -20,4 -17,6 -8,5 0,9 9,3 14,6 15,3 14,6 8,4 0,8 -10,2 -16,7 -0,8 -73,4 8,57
14. Õóòàã -23,8 -19,4 -7,1 3,0 11,1 16,1 17,4 15,4 8,8 -0,0 -11,2 -20,4 -0,8 -81,9 9,05
15. Õàíòàé -23,3 -19,1 -7,4 3,1 10,2 16,3 18,0 15,2 9,1 1,1 -11,3 -21,0 -0,8 -82,1 9,06
16. Óëààíòîëãîé -18,2 -16,1 -7,8 3,0 9,4 14,3 17,1 13,4 9,5 1,3 -7,5 -15,2 -0,3 -64,8 8,05
ÁНбÄ 50-01-16

17. Ýðäýíýò õîò -16,8 -14,8 -7,7 1,4 8,8 13,9 15,4 13,8 8,4 0,7 -8,6 -14,6 -0,0 -62,5 7,91
Ãîâü-Àëòàé àéìàã
1. Àëòàé õîò -18,4 -16,6 -9,2 -0,6 7,2 12,5 14,0 12,2 6,4 1,6 -10,8 -16,4 -1,5 -72,0 8,49
2. Àëòàé -13,2 -9,6 -2,3 5,9 14,1 19,4 21,6 20,3 14,1 4,9 -5,1 -10,8 4,9 -41,0 6,40
3. Áàÿí-Óóë -17,7 -15,3 -4,8 1,7 9,5 15,1 16,5 15,1 9,4 1,6 -8,5 -15,5 0,6 -61,8 7,86
4. Áèãýð -18,9 -15,8 -3,9 5,3 14,3 18,9 21,3 19,3 12,8 3,0 -7,4 -16,7 2,7 -62,7 7,92
5. Áóãàò -16,0 -14,6 -5,9 1,1 8,6 14,5 15,6 14,5 8,4 0,8 -7,9 -14,4 0,4 -58,8 7,67
6. Ãóóëèí -23,3 -19,2 -9,7 1,2 9,2 15,6 16,5 15,2 8,2 0,4 -12,1 -21,2 1,6 -85,5 9,25
7. Äàðâè -20,3 -16,4 -6,7 2,4 12,0 17,3 18,6 17,7 11,1 2,2 -8,7 -17,2 1,0 -69,3 8,32
8. Äýëãýð -23,3 -19,0 -8,6 1,2 10,2 15,2 16,9 14,7 8,5 -0,9 -11,9 -20,9 -1,5 -84,6 9,20
9. Æàðãàëàí -23,7 -19,6 -7,5 2,7 11,6 17,4 18,6 16,9 10,7 -0,1 -11,3 -19,8 -0,3 -82,0 9,06

264
10. Òàéøèð -23,9 -19,8 -7,9 1,9 11,4 16,4 17,7 15,6 10,4 1,4 -11,2 -20,8 -0,7 -83,6 9,14
11. Òîíõèë -15,9 -14,1 -8,7 -0,2 6,8 12,0 13,5 12,6 7,1 -0,5 -9,0 -13,8 -0,8 -62,2 7,89
12. Òºãðºã -15,7 -14,6 -5,3 4,3 11,2 16,2 18,8 17,1 12,2 3,4 -6,5 -13,7 2,3 -55,8 7,47
13. Òîîðîé /Çàõóé/ -18,0 -12,6 -1,5 8,0 16,4 22,0 23,5 21,7 15,4 5,4 -6,7 -15,4 4,8 -54,2 7,36
14. Õàëèóí -22,1 -19,6 -4,2 4,0 13,4 18,7 20,2 18,3 12,6 3,7 -7,9 -18,0 1,6 -71,8 8,47
15. Õºõìîðüò -24,5 -20,1 -6,9 3,8 12,0 18,1 19,2 17,6 11,7 2,0 -9,2 -20,0 0,3 -80,7 8,98
16. Õàíòàéøèð -17,5 -17,3 -13,2 -5,3 2,1 6,9 8,6 7,2 2,5 -4,7 -12,1 -15,1 -4,8 -85,2 9,23
17. Öîãò -19,0 -17,8 -9,5 0,2 7,4 12,8 13,8 12,3 6,4 -2,0 -11,0 -17,0 -2,0 -76,3 -8,73
18. Öýýë -17,6 -15,8 -5,9 0,2 7,6 14,4 15,2 14,2 7,6 -1,4 -9,1 -16,0 -0,6 -65,8 8,11
19. ×àíäìàíü -18,3 -16,8 -9,6 -1,2 9,2 13,9 15,0 13,3 7,0 0,4 -9,4 -16,1 -1,1 -71,4 8,45
20. Øàðãà -23,7 -18,6 -4,0 7,1 15,7 21,3 22,6 21,4 15,4 6,0 -6,8 -19,0 3,1 72,1 8,49
21. Ýðäýíý -18,9 -17,6 -9,0 -0,9 5,2 12,2 12,7 12,1 4,6 -1,2 -9,8 -16,3 -2,2 -73,7 8,58
22. Òàì÷ -17,5 -17,2 -9,6 -3,4 7,9 12,2 14,2 13,2 8,5 0,7 -10,5 -13,7 -1,3 -71,9 8,48
23. Òàõèéí òàë -17,5 -16,2 -7,3 2,4 10,4 15,9 18,4 16,3 9,7 1,3 -9,6 -15,4 0,7 -66,0 8,12
 Äîðíîãîâü àéìàã
1. Àéðàã -19,8 -15,5 -6,0 5,0 11,7 18,4 21,0 19,7 13,2 4,2 -8,2 -17,6 2,2 -67,1 8,19
2. Àëòàíøèðýý -20,7 -17,2 -5,4 5,3 13,9 19,8 22,6 20,2 14,3 4,9 -8,7 -17,4 2,6 -69,4 8,33
3. Äàëàíæàðãàëàí -19,0 -15,6 -5,5 5,6 11,6 18,9 20,0 19,7 13,1 4,7 -8,0 -16,4 2,4 -64,5 8,03
4. Äýëãýðýõ -18,8 -15,1 -6,0 4,8 12,9 18,6 20,1 19,6 12,3 3,4 -8,1 -15,6 2,3 -63,6 7,97
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
5. Çàìûí ¯¿ä -19,0 -14,9 -4,5 6,1 14,4 20,4 22,8 20,7 13,4 4,3 -7,7 -16,8 3,3 -62,9 7,93
6. Èõõýò -19,1 -16,5 -7,7 3,8 10,0 17,2 19,0 18,4 11,2 4,3 -9,0 -15,1 1,4 -67,4 8,21
7. Ìàíäàõ -15,7 -12,2 -4,9 4,6 12,9 18,4 20,8 19,1 12,4 3,8 -6,4 -13,5 3,3 -52,7 7,26
8. ªðãºí -18,7 -14,3 -5,6 5,7 14,8 19,7 23,3 22,0 15,0 5,7 -5,7 -16,9 1,3 -61,2 7,82
9. Ñàéõàíäóëààí -16,3 -12,7 -5,1 4,4 13,5 19,3 21,5 19,9 13,2 4,2 -7,5 -14,4 3,3 -56,0 7,48
10. Ñ¿ìáýð -20,8 -17,3 -8,0 2,4 10,8 16,3 19,1 17,4 10,2 1,0 -10,5 -18,3 0,2 -74,9 8,65
11. Óëààíáàäðàõ -18,4 -13,5 -4,0 6,5 14,4 21,5 23,0 23,0 15,2 7,6 -7,0 -14,1 4,5 -57,0 7,55
12. Õàòàíáóëàã -15,0 -10,6 -3,0 6,8 14,2 21,2 23,8 20,9 14,2 6,0 -4,6 -12,6 5,1 -45,8 6,77
13. Õºâñãºë -15,2 -11,2 -3,2 7,2 15,5 20,9 23,6 21,5 14,6 5,9 -5,0 -13,0 5,2 -47,6 6,90
14. ×îéð -17,8 -16,2 -8,4 1,6 9,3 16,4 18,8 16,5 9,8 1,6 -10,2 -17,5 0,3 -70,1 8,37
15. Ñàéíøàíä -18,3 -14,4 -4,5 6,1 14,2 20,6 23,2 21,1 13,7 4,4 -7,6 -16,2 3,5 -61,0 7,81

265
16. Ýðäýíý -18,9 -13,4 -4,8 5,5 14,2 20,4 23,3 21,3 14,2 5,4 -6,8 -15,8 3,7 -59,7 7,73
17. Öàãààíöàâ -16,5 -12,3 -2,7 8,7 17,9 22,8 25,3 23,1 16,2 4,8 -4,5 -12,9 5,8 -48,9 6,99
Äîðíîä àéìàã
1. Áàÿíäóí -17,9 -14,4 -6,4 0,7 8,6 14,9 16,9 15,5 9,8 1,1 -8,5 -14,7 0,5 -61,9 7,87
2. Áàÿíò¿ìýí -21,9 -17,9 -9,1 2,2 9,8 17,2 20,4 18,1 11,4 2,0 -10,4 -16,6 0,4 -75,9 8,71
3. Áàÿí-Óóë -20,2 -17,6 -8,8 0,4 8,8 14,2 16,8 15,0 8,6 0,5 -10,0 -16,6 -1,5 -73,2 8,56
4. Áóëãàí -21,4 -17,8 -8,3 1,7 9,4 17,3 19,8 17,4 10,1 2,2 -9,8 -17,8 0,2 -75,1 8,67
5. Ãóðâàíçàãàë -20,5 -17,6 -9,5 1,3 9,1 16,2 18,6 16,5 9,9 1,9 -9,5 -17,0 -0,1 -74,1 8,61
6. Äàøáàëáàð -20,9 -18,0 -8,4 1,4 9,7 16,1 18,6 16,4 9,7 0,5 -10,3 -17,7 -0,3 -75,3 8,68
7. Ìàòàä -19,4 -16,1 -7,5 2,6 10,9 17,3 20,0 18,1 11,0 1,8 -9,0 -16,1 1,2 -68,1 8,25
8. Ñ¿ìáýð -23,8 -20,7 -10,7 2,3 10,8 17,5 20,0 17,7 10,3 1,0 -11,3 -20,2 -0,6 -86,7 9,31
9. Ñýðãýëýí -20,5 -17,6 -9,5 1,3 9,1 16,2 18,7 16,5 9,9 1,9 -9,5 -17,0 -0,1 -74,1 8,61
ÁНбÄ 50-01-16
 10. Õàëõãîë -24,1 -20,5 -7,2 2,3 11,4 18,4 20,9 18,8 11,9 4,0 -10,6 -21,1 0,4 -83,5 9,14
11. Õºëºíáóéð -20,9 -17,7 -8,2 1,9 9,8 16,2 19,0 16,4 10,2 1,3 -10,8 -17,5 -0,0 -75,1 8,67
12. Öàãààí-Îâîî -19,8 -16,3 -7,7 1,8 9,9 16,4 19,1 15,4 10,1 1,1 -9,8 -16,7 0,2 -70,3 8,38
13. ×îéáàëñàí -21,2 -18,4 -8,8 2,7 11,3 18,1 20,5 18,1 10,7 1,9 -10,3 -18,4 0,5 -77,1 8,78
14. ×èíãèñèéí äàëàí -22,5 -20,3 -11,3 2,0 10,4 17,8 21,1 17,9 9,8 1,2 -12,1 -20,5 -0,5 -86,7 9,31
15. Ýðýýíöàâ -23,6 -20,2 -9,3 2,3 9,6 16,8 20,2 17,8 10,8 0,9 -10,6 -18,8 -0,3 -82,5 9,08
ÁНбÄ 50-01-16

16. Òàìñàãáóëàã -22,9 -20,4 -10,2 3,1 11,7 18,6 21,6 18,9 11,0 2,4 -10,7 -19,9 0,3 -84,1 9,17
Äóíäãîâü àéìàã
1. Àäààöàã -20,0 -16,9 -9,5 0,6 9,2 15,1 16,3 15,3 8,9 0,2 -10,7 -17,3 -0,7 -74,4 8,63
2. Áàÿíæàðãàëàíò -17,7 -13,9 -5,8 3,7 10,8 17,4 19,8 18,0 11,6 3,1 -7,6 -14,8 2,0 -59,8 7,73
3. Ãîâü-Óãòààë -18,1 -15,8 -7,1 2,4 10,0 15,4 16,9 16,4 9,7 2,8 -8,6 -13,7 0,8 -63,3 7,96
4. Ãóðâàíñàéõàí -17,1 -14,0 -5,9 4,9 13,5 18,8 20,5 19,0 12,1 3,0 -8,1 -15,4 2,6 -60,5 7,78
5. Äýëãýðõàíãàé -16,4 -12,3 -5,5 3,5 10,2 16,2 19,1 18,2 12,2 5,0 -6,8 -14,2 2,4 -55,2 7,43
6. Äýëãýðöîãò -19,2 -17,1 -8,4 2,3 8,8 15,7 17,3 17,2 10,2 1,6 -9,1 -15,9 0,3 -69,7 8,35
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
7. Äýðýí -19,2 -16,4 -8,4 2,8 9,9 16,6 19,0 17,5 11,0 3,7 -8,3 -16,4 1,0 -68,7 8,29
8. Ëóóñ -19,0 -14,6 -6,6 3,0 10,9 17,2 18,6 17,3 11,5 2,7 -9,2 -16,0 1,3 -65,4 8,09
9. Ìàíäàëãîâü -18,0 -14,7 -6,8 2,6 10,4 16,4 18,1 16,8 10,3 2,0 -9,0 -16,5 1,0 -65,0 8,06

266
10. ªëçèéò -17,6 -13,9 -5,3 4,7 12,4 18,8 20,7 19,0 13,6 4,6 -7,6 -14,2 2,9 -58,6 7,66
11. ªíäºðøèë -19,4 -15,0 -5,2 4,3 10,8 18,7 20,6 19,3 11,3 3,3 -7,2 -16,2 2,1 -63,0 7,94
12. Ñàéõàí-Îâîî -19,6 -15,1 -6,1 4,2 12,6 18,3 20,2 18,3 11,4 2,1 -8,7 -17,0 1,7 -66,5 8,15
13. Õóëä -17,0 -12,9 -5,0 4,1 11,0 17,8 20,1 18,7 12,2 4,0 -6,2 -14,2 2,7 -55,3 7,44
14. Öàãààíäýëãýð -20,2 -18,7 -9,5 2,5 9,4 15,8 17,4 16,8 10,0 1,5 -9,4 -17,3 -0,1 -75,1 8,67
15. Ýðäýíýäàëàé -18,6 -15,3 -5,9 3,3 10,6 16,2 18,3 17,0 10,9 2,8 -8,7 -15,5 1,2 -64,0 8,0
Çàâõàí àéìàã
1. Àëäàðõààí -22,8 -20,0 -9,4 2,4 9,2 14,9 16,6 14,5 9,2 -0,1 -12,4 -19,8 -1,5 -84,5 9,19
2. Áàÿíõàéðõàí -26,0 -23,5 -16,3 -3,0 6,4 11,8 12,9 11,2 6,0 -2,4 -14,6 -22,7 -5,0 -108,5 10,4
3. Áàÿí-Óóë -31,8 -29,2 -18,2 -2,5 8,0 14,1 15,3 13,3 6,5 -3,3 -17,6 -28,6 -6,2 -131,2 11,45
4. ĺðâºëæèí -24,2 -19,6 -7,3 3,1 11,5 16,8 18,2 16,9 11,0 1,4 -10,8 -21,3 -0,4 -83,2 9,12
5. Çàâõàíìàíäàë -24,7 -20,8 -8,2 2,5 10,8 17,1 17,9 15,5 8,9 0,8 -10,3 -21,9 -1,0 -85,9 9,27
6. Èäýð -26,0 -22,9 -13,5 -2,2 6,6 11,0 12,0 10,3 5,5 -3,3 -14,5 -21,3 -4,9 -103,7 10,18
 7. Èõ-Óóë -31,7 -28,9 -18,0 -2,9 6,0 12,3 14,2 12,0 6,4 -3,3 -17,7 -28,4 -6,6 -130,9 11,4
8. ͺìðºã -29,0 -25,5 -16,2 -1,5 6,5 12,6 12,8 11,1 5,8 -3,4 -15,7 -24,7 -5,6 -116,0 10,75
9. Îòãîí -32,6 -29,1 -17,2 -3,5 5,5 10,8 12,3 10,6 4,9 -4,5 -19,1 -28,6 -7,5 -134,6 11,60
10. Ñàíòìàðãàö -27,3 -24,8 -13,3 -0,1 8,2 14,6 16,1 14,2 8,2 -1,1 -14,0 -23,8 -3,6 -104,4 10,22
11. Ñîíãèíî -24,0 -21,3 -14,4 -3,0 4,9 10,9 12,6 10,0 4,5 -5,0 -14,5 -21,8 -5,1 -104,0 10,20
12. Ò¿äýâòýé -30,0 -26,2 -17,8 -2,7 6,7 12,0 13,2 11,3 5,8 -3,4 -17,7 -26,5 -6,2 -124,3 11,15
13. Òýëìýí -31,3 -27,0 -17,0 -1,1 7,4 12,1 13,7 11,1 5,6 -4,2 -18,7 -27,4 -6,4 -126,7 11,26
14. Òýñ -29,8 -27,9 -16,8 -0,0 9,2 15,0 16,2 14,6 8,1 -2,2 -17,1 -26,4 -4,7 -120,2 10,96
15. Òîñîíöýíãýë -31,9 -29,1 -18,1 -2,4 7,0 12,6 13,8 11,7 5,7 -4,2 -18,7 -28,2 -6,8 -132,6 11,52
16. Óëèàñòàé -23,9 -20,9 -11,4 0,4 8,2 14,0 15,3 13,6 7,2 -1,4 -13,8 -21,0 -2,8 -92,4 9,61
17. Óðãàìàë -26,1 -22,0 -9,0 3,3 12,1 18,0 19,4 17,4 10,9 2,6 -10,5 -22,0 -0,5 -89,6 9,47
18. Öàãààíõàéðõàí -20,9 -17,0 -10,8 0,7 8,1 13,5 15,3 13,7 8,1 2,8 -12,0 -17,5 -1,3 -78,3 8,85
19. Öàãààí÷óëóóò -19,7 -17,4 -10,3 -1,0 5,5 11,5 13,0 10,8 6,5 -0,6 -12,2 -17,8 -2,6 -79,0 8,89
20. Öýöýí-Óóë -27,1 -24,3 -16,6 -3,2 5,6 10,9 12,2 10,6 4,9 -3,9 -17,1 -23,5 -6,0 -115,7 10,76
21. Øèë¿¿ñòýé -21,6 -19,0 -10,9 -1,1 6,7 12,2 14,8 11,8 5,6 -2,8 -13,0 -19,5 -3,1 -87,9 9,38
22. Ýðäýíýõàéðõàí -18,7 -17,2 -10,1 0,2 8,2 14,0 14,8 13,6 7,8 -3,4 -10,0 -16,0 -1,4 -75,4 8,68
23. ßðóó -28,0 -24,8 -17,5 -4,2 4,7 10,2 11,6 9,8 5,4 -4,7 -16,8 -24,0 -6,5 -120,0 10,95
24. Õóó÷èí

267
-25,9 -24,5 -5,7 2,0 12,8 18,1 20,0 19,3 11,3 0,9 -9,2 -17,3 0,2 -82,6 9,09
ĺðâºëæèí
ªâºðõàíãàé àéìàã
1. Àðâàéõýýð -15,2 -13,4 -6,7 1,4 8,8 14,1 15,5 14,0 8,4 1,3 -4,6 -13,6 0,8 -53,50 7,31
2. Áîãä -15,4 -11,8 -4,8 4,9 12,9 18,3 19,9 18,1 12,3 4,0 6,7 -13,2 3,2 -51,9 7,20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
3. Áàðóóíáàÿí- Óëààí -19,4 -14,3 -4,3 5,2 12,5 19,6 20,2 19,3 13,2 3,3 -7,8 -15,2 2,7 -61,0 7,81
4. Áàò-ªëçèé -18,3 -15,6 -7,6 1,0 8,5 12,9 14,2 12,6 7,5 0,7 -9,3 -16,4 -0,9 -66,2 8,13
5. Áàÿíãîë -18,2 -14,7 -6,3 2,9 10,4 17,2 18,4 17,1 10,9 1,5 -8,9 -15,6 1,2 -63,7 7,98
6. Áàÿí-ªíäºð -18,4 -16,6 -9,4 1,4 8,3 14,2 15,7 13,9 7,6 0,3 -9,3 -15,7 -0,7 -69,4 8,33
7. Á¿ðä -17,4 -15,9 -8,2 1,2 10,0 14,8 16,8 14,9 9,7 0,7 -9,9 -15,8 0,1 -67,2 8,19
8. Ãó÷èí-Óñ -17,3 -13,1 -4,5 3,5 10,7 17,3 18,6 17,0 11,3 1,7 -7,6 -12,0 1,0 -54,5 7,38
ÁНбÄ 50-01-16
 9. Ç¿éë -18,6 -15,7 -8,5 0,9 8,1 12,9 14,4 12,8 7,0 -1,7 -10,5 -16,4 -1,5 -72,4 8,50
10. Ç¿¿íáàÿí-Óëààí -17,9 -15,2 -9,1 0,3 7,4 12,1 13,6 11,7 7,2 0,8 -9,5 -15,7 -1,2 -67,4 8,21
11. Íàðèéíòýýë -19,5 -17,0 -9,6 1,2 8,3 14,9 15,7 15,3 9,7 0,4 -9,7 -16,7 -0,6 -72,5 8,51
12. ªëçèéò -17,2 -15,5 -9,1 -0,3 5,6 12,1 13,2 12,7 7,2 1,5 -8,4 -13,3 -0,9 -63,8 7,98
13. Ñàíò -16,5 -14,1 -6,6 2,6 9,4 15,4 16,9 16,3 10,9 2,6 -7,5 -14,0 1,3 -58,7 7,66
14. Òàðàãò -18,2 -15,7 -9,6 -0,4 6,5 12,3 13,5 12,0 7,0 0,6 -9,2 -14,2 -1,2 -67,3 8,20
15. Òºãðºã -18,9 -13,9 -5,2 4,2 11,2 17,7 18,8 17,8 11,8 2,6 -9,3 -15,9 2,6 -63,2 7,94
ÁНбÄ 50-01-16

16. Óÿíãà -19,4 -15,6 -10,6 1,4 6,5 11,9 13,7 11,6 7,1 -0,3 -11,0 -16,2 -1,7 -73,1 8,55
17. Õàéðõàí-äóëààí -18,0 -15,0 -7,5 1,5 8,0 14,3 15,2 14,2 8,3 0,6 -9,1 -15,2 -0,2 -64,8 8,05
18. Õàðõîðèí -18,1 -15,9 -7,5 1,6 9,5 14,7 16,2 15,0 8,9 0,2 -9,0 -15,9 -0,0 -66,4 8,15
19. Õóæèðò -21,8 -18,5 -9,0 0,6 8,0 13,1 14,7 12,9 6,8 -1,0 -12,1 -19,3 -2,1 -81,7 9,04
ªìíºãîâü àéìàã
1. Áàÿíäàëàé -17,6 -13,9 -8,0 5,6 14,0 19,7 21,2 19,5 12,8 4,1 -6,7 -14,8 3,0 -61,0 7,81
2. Áàÿí-Îâîî -13,9 -9,6 -1,8 7,3 16,1 21,8 24,1 21,4 15,4 6,6 -3,5 -10,6 6,1 -39,4 6,28
3. Ãóðâàíòýñ -12,8 -9,9 -3,4 5,7 13,3 18,7 20,4 18,8 12,8 4,5 -4,8 -11,1 4,4 -42,0 6,48
4. Äàëàíçàäãàä -15,2 -11,7 -3,2 6,1 13,8 19,4 21,3 19,2 13,3 4,8 -5,7 -13,4 4,0 -49,2 7,01
5. Ìàíëàé -15,3 -12,0 -4,1 5,8 14,3 19,9 22,0 19,8 13,7 4,8 -5,5 -12,9 4,2 -49,8 7,05
6. Ìàíäàë-Îâîî -17,4 -12,1 -2,8 6,8 16,0 21,6 22,0 21,5 14,2 5,7 -5,2 -14,3 4,7 -51,8 7,19
7. Íîìãîí -14,1 -11,6 -4,3 5,5 14,9 20,1 22,1 19,6 12,8 5,1 -5,0 -11,3 4,5 -46,3 6,80

268
8. Íî¸í -13,2 -11,1 -4,6 4,6 12,7 17,4 19,4 17,7 11,8 4,5 -5,4 -11,2 3,6 -45,5 6,74
9. Ñýâðýé -14,1 -10,3 -3,9 5,2 13,4 18,6 20,2 17,5 12,6 5,2 -5,9 -11,4 3,9 -45,6 6,75
10. Ñàéõàí /Áóëãàí/ -13,7 -10,7 -2,5 7,0 15,2 20,5 22,3 19,8 14,2 5,5 -4,5 -11,8 5,1 -43,2 6,57
11. Õàíáîãä -11,7 -8,1 -0,8 8,1 16,4 21,7 23,8 21,8 15,6 7,7 -2,7 -9,3 6,9 -32,6 5,70
12. Õ¿ðìýí -14,3 -11,5 -4,7 4,0 12,7 18,0 20,4 18,8 12,0 4,4 -5,5 -11,8 3,5 -47,8 6,91
13. Õàíõîíãîð -14,2 -11,0 -4,2 5,3 13,9 19,2 20,5 19,2 13,1 5,0 -5,8 -10,8 4,2 -46,0 6,78
14. Öîãòöýöèé -15,3 -11,9 -3,7 5,1 13,8 19,2 21,6 18,9 13,3 4,6 -6,0 -12,5 3,9 -49,4 7,02
15. Öîãò-Îâîî -16,1 -12,8 -4,0 5,3 13,9 19,4 21,3 19,6 13,0 4,0 -6,6 -14,0 3,6 -53,5 7,31
Ñ¿õáààòàð àéìàã
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
1. Àñãàò -22,8 -19,2 -9,4 2,9 10,7 17,3 19,8 17,4 10,9 2,8 -10,5 -18,6 0,1 -80,5 8,97
2. Áàÿíäýëãýð -19,4 -16,2 -7,4 3,5 11,6 17,6 20,5 18,3 11,3 2,5 -8,7 -16,7 1,4 -68,4 8,27
 3. Áàéøèíò -23,5 -20,8 -8,3 4,1 12,4 19,1 22,0 19,5 11,9 2,6 -10,5 -20,8 0,6 -83,9 9,15
4. Á¿ðýíöîãò -20,2 -16,4 -8,2 2,6 10,6 15,8 17,6 16,4 9,3 2,0 -11,3 -17,9 0,0 -74,0 8,60
5. Áàðóóí-Óðò -21,5 -18,0 -8,2 3,0 11,4 17,5 20,0 17,9 11,0 1,6 -9,8 -17,9 0,6 -75,4 8,68
6. Äàðüãàíãà --23,3 -19,8 -9,7 2,3 10,6 16,9 19,6 17,8 10,4 2,8 -10,5 -20,4 -0,3 -83,7 9,15
7. ̺íõõààí -17,9 -15,8 -8,6 1,1 9,2 15,2 17,6 15,8 9,6 1,9 -8,5 -15,7 0,3 -66,5 8,15
8. Íàðàí -21,8 -19,1 -9,2 2,6 10,1 16,5 19,5 17,8 10,1 2,4 -9,2 -18,7 0,1 -78,0 8,83
9. Îíãîí -21,8 -19,2 -8,4 3,7 11,3 17,8 20,8 18,8 11,9 3,2 -9,2 -19,0 0,9 -77,6 8,81
10. Ñ¿õáààòàð -22,4 -18,9 -8,6 2,1 11,0 17,6 20,6 18,2 11,3 2,7 -10,4 -19,3 0,3 -79,6 8,32
11. Ò¿âøèíøèðýý -20,5 -16,1 -8,1 2,4 10,9 16,9 19,4 17,5 11,0 3,0 -9,4 -17,7 0,8 -71,8 8,47
12. Ò¿ìýíöîãò -18,6 -17,0 -7,8 2,0 9,9 15,8 18,7 16,1 9,8 1,3 -9,5 -16,4 0,4 -69,3 8,32
13. Óóëáàÿí -22,1 -18,1 -1,4 2,6 11,1 16,9 19,9 18,0 12,1 2,8 -9,3 -18,5 0,6 -69,4 8,33
14. Õàëçàí -23,2 -19,3 -9,2 2,6 10,2 16,3 19,7 17,7 10,4 1,6 -10,2 -20,2 -0,3 -82,1 9,06
15. Ýðäýíýöàãààí -19,6 -17,3 -9,1 2,2 10,2 16,4 19,2 17,3 10,1 1,7 -9,4 -17,2 0,4 -72,6 8,52
Ñýëýíãý àéìàã
1. Àëòàíáóëàã -24,9 -20,8 -10,2 2,3 10,0 15,5 17,9 15,5 10,5 2,7 -11,9 -20,5 -1,2 -88,3 9,40
2. Áàðóóíá¿ðýí -22,4 -18,9 -8,8 2,3 10,7 16,2 18,7 16,5 10,5 3,5 -8,5 -18,1 0,1 -76,7 8,76
3. Áàðóóíõàðàà -25,6 -22,9 -9,4 2,6 10,4 16,8 18,8 16,6 9,2 0,3 -12,1 -22,3 -1,5 -92,3 9,61
4. Áàÿíõàðààò -25,7 -21,3 -9,3 2,8 10,9 16,7 18,7 15,9 9,1 1,4 -11,2 -21,5 -1,1 -89,0 9,43

269
5. Å𺺠-27,2 -23,3 -9,8 1,8 10,0 16,0 18,2 15,8 8,4 -1,1 -13,2 -23,5 -2,3 -98,1 9,90
6. Ç¿¿íá¿ðýí -25,6 -22,3 -9,4 3,2 10,9 17,0 17,6 16,2 9,4 2,0 -10,2 -22,0 -1,1 -89,5 9,46
7. Çýëòýð -26,0 -21,5 -10,9 1,5 9,5 14,4 16,5 13,9 8,1 1,7 -10,5 -21,9 -2,1 -90,8 9,53
8. Íîìãîí -20,6 -17,3 -6,6 2,5 11,1 16,6 18,1 17,0 9,7 1,8 -8,3 -16,4 0,6 -69,2 8,32
9. Îðõîí -24,9 -21,4 -8,6 2,8 10,7 16,6 18,5 16,2 9,1 0,3 -11,2 -20,9 -1,2 -87,0 9,33
10. Îðõîíòóóë -23,2 -19,5 -7,3 3,0 10,9 16,8 18,5 16,5 9,9 1,8 -10,2 -19,8 -0,2 -80,0 8,94
11. Ñ¿õáààòàð -23,8 -19,2 -7,6 3,1 11,0 17,0 19,0 16,8 9,9 1,1 -10,5 -19,2 -0,2 -80,3 8,96
12. Õ¿äýð -25,2 -21,7 -9,8 1,5 9,7 15,3 17,5 14,9 8,2 -0,6 -12,4 -22,6 -2,1 -92,3 9,61
13. Õîíãîð -25,4 -22,1 -9,2 2,3 10,8 16,7 18,7 16,3 9,5 0,2 -11,2 -21,8 -1,3 -89,7 9,47
14. Öàãààíòîëãîé -23,6 -20,3 -7,7 3,0 11,7 16,0 19,4 17,6 10,9 2,2 -9,4 -19,4 0,0 -80,4 8,47
15. Öàãààííóóð -22,4 -19,0 -7,4 2,7 10,4 16,6 18,1 15,8 9,5 1,3 -10,5 -19,4 -0,4 -78,7 8,87
ÁНбÄ 50-01-16
 16. Øàðûí-ãîë -24,9 -21,2 -8,5 2,8 11,2 17,3 18,8 16,7 10,0 0,5 -11,9 -21,2 -0,9 -87,7 9,36
17. Øààìàð -24,5 -20,6 -8,8 2,9 10,6 16,9 18,4 16,0 9,4 0,3 -10,8 -21,1 -0,9 -86,8 9,26
18. Äàðõàí -24,1 -20,6 -7,7 2,5 11,2 16,2 18,4 16,5 9,2 1,9 -11,1 -19,6 -0,6 -83,1 9,12
19. Ç¿¿íõàðàà -24,2 -20,4 -8,4 2,0 9,8 16,2 19,1 15,7 9,2 0,6 -11,0 -21,7 -1,1 -85,7 9,26
Òºâ àéìàã
1. Àëòàíáóëàã -24,6 -21,2 -10,2 1,5 10,1 15,8 17,5 15,3 8,3 0,3 -11,9 -20,1 -1,6 -88,0 9,38
ÁНбÄ 50-01-16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
2. Àðõóñò -20,3 -17,0 -7,7 -0,1 8,6 13,8 6,1 13,7 7,9 01,1 -10,2 -18,1 -1,1 -73,4 8,57
3. Áàÿí -22,4 -19,6 -10,5 -0,1 8,6 14,5 16,1 14,4 7,1 -1,9 -13,5 -20,4 -2,3 -88,4 9,40
4. Áàÿíäýëãýð -19,9 -16,5 -7,8 -0,1 8,3 12,9 16,0 13,0 8,2 0,3 -10,3 -17,5 -1,1 -72,1 8,49
5. Áàÿíæàðãàëàí -20,8 -17,1 -9,1 1,2 10,0 15,3 17,4 15,4 9,0 0,2 -11,1 -18,7 -0,7 -76,8 8,76
6. Áàÿí-ªíæ¿¿ë -18,7 -15,5 -6,6 1,9 10,0 15,2 17,2 15,4 9,5 2,0 -8,7 -16,2 0,5 -65,7 8,11
7. Áàÿíöàãààí -20,1 -17,0 -7,6 1,7 10,4 15,8 17,7 15,9 9,9 1,4 -9,8 -17,1 0,1 -71,6 8,46
8. Áàÿí÷àíäìàíü -21,0 -16,8 -0,8 2,6 9,7 14,2 15,6 14,6 8,5 1,2 -8,1 -18,3 -0,5 -72,2 8,50
9. Áàÿíöîãò -20,8 -17,5 -7,7 1,1 9,6 15,3 17,3 15,8 8,9 0,8 -10,2 -17,5 -0,4 -73,7 8,58
10. Áîðíóóð -21,3 -18,6 -7,4 1,7 9,2 15,5 17,2 15,3 8,8 1,0 -9,1 -17,5 -0,4 -73,9 8,60
11. Á¿ðýí -22,8 -19,5 -8,8 2,1 10,5 15,9 18,0 16,2 9,9 1,0 -9,9 -18,7 -0,5 -79,7 8,93

270
12. Áàòñ¿ìáýð -25,2 -21,8 -10,4 -0,3 8,6 13,3 16,2 14,1 8,0 0,5 -12,7 -22,8 -2,7 -93,2 9,65
13. Äýëãýðõààí -17,0 -14,5 -7,3 1,0 9,1 14,4 16,1 14,6 9,3 1,0 -8,1 -14,5 0,3 -61,4 7,84
14. Æàðãàëàíò -22,5 -19,8 -9,0 0,9 9,4 15,3 17,1 15,0 8,8 1,6 -9,5 -18,9 -1,0 -79,7 8,93
15. Çààìàð -21,2 -17,7 -7,2 1,5 9,8 14,7 16,5 15,4 9,5 1,4 -9,9 -17,8 -0,4 -73,8 8,59
16. Ë¿í -23,5 -19,8 -6,6 3,1 11,3 16,7 18,9 16,8 10,3 1,4 -10,1 -20,1 -0,1 -80,1 8,95
17. ̺íãºíìîðüò -23,0 -19,1 -12,2 -1,4 6,8 12,6 15,3 13,0 7,4 -1,7 -13,1 -21,9 -3,1 -92,4 9,61
18. ªíäºðøèðýýò -24,1 -19,9 -8,6 1,9 11,2 17,1 19,7 17,1 10,9 1,9 -10,4 -20,1 -0,3 -83,1 9,16
19. Ñýðãýëýí -21,8 -18,5 -9,7 0,2 9,1 14,2 16,8 14,9 7,8 0,2 -11,6 -19,4 -1,5 -81,0 9,00
20. Óãòààëöàéäàì -23,5 -20,3 -9,4 1,5 10,1 14,8 17,1 15,1 8,7 0,6 -11,6 -19,8 -1,4 -84,6 9,20
21. Öýýë -19,8 -16,7 -7,9 2,6 10,9 15,5 17,8 16,3 10,1 1,8 -9,1 -15,8 0,5 -69,3 8,32
22. Ýðäýíý -20,8 -18,4 -11,1 -2,1 7,3 12,5 14,9 13,4 7,1 -2,1 -11,2 -19,8 -2,5 -85,5 9,25
23. Ýðäýíýñàíò -18,1 -16,0 -7,2 1,8 10,0 15,1 16,7 15,0 8,8 0,6 -9,1 -16,4 0,1 -66,8 8,17
24. Àòàð -22,8 -18,2 -8,0 1,9 11,2 16,2 18,3 16,7 9,6 0,9 -10,4 -19,6 -0,4 -79,0 8,89
25. Îêòÿáðü -25,6 -22,0 -8,9 1,9 10,5 15,8 18,7 16,4 9,5 1,2 -12,3 -20,4 -1,3 -89,2 9,44
 26. ͺõºðëºë -20,6 -18,0 -9,3 1,5 10,3 15,1 16,6 15,2 9,2 0,5 -11,0 -17,2 -0,6 -76,1 8,72
27. Æàí÷èâëàí -21,0 -18,8 -10,9 -0,9 7,8 11,4 15,4 13,1 6,0 -2,3 -13,8 -16,9 -2,6 -84,6 9,20
28. Øàðõàé -19,6 -16,0 -8,2 2,1 9,4 14,3 17,1 15,3 9,5 0,3 -10,0 -15,3 -0,1 -69,1 8,31
29. Çóóíìîä -20,3 -18,1 -10,0 0,0 8,0 13,7 15,6 13,7 7,4 -0,6 -11,2 -18,3 -1,7 -78,5 8,86
30. Äàâàà /Õîîëò/ -20,1 -15,7 -9,8 -1,8 6,4 12,2 13,8 12,9 6,2 -1,5 -12,5 -17,9 -2,3 -79,3 8,91
31. Õýðëýí -27,6 -24,2 -13,5 0,2 8,2 14,7 16,9 14,7 7,7 -1,4 -15,6 -25,9 -3,9 -108,2 10,40
Óëààíáààòàð õîò
1. Áóÿíò-Óõàà -25,9 -22,2 -10,9 0,4 8,5 14,8 17,0 14,3 7,4 -1,7 -14,4 -23,2 -3,0 -98,3 9,91
2. Ãà÷óóðò -23,9 -18,3 -10,2 -5,3 11,4 12,1 15,3 13,6 7,1 -1,0 -12,8 -21,4 -2,8 -92,9 9,64
3. Äàìáàäàðæàà -23,1 -19,0 -10,2 1,0 8,8 13,2 15,6 13,7 6,8 -0,1 -12,4 -19,6 -2,1 -84,4 9,19
4. ÌÓÈÑ -20,9 -17,8 -8,9 0,8 10,0 14,1 16,2 14,5 8,0 0,2 -11,4 -18,2 -1,1 -77,2 8,79
5. Ìîðèí-Óóë -18,8 -16,6 -9,0 0,4 8,9 13,4 15,8 14,0 8,1 0,4 -10,0 -16,8 -0,8 -71,2 8,44
6. Ïàðòèçàí -20,8 -18,9 -10,8 -0,3 9,4 13,9 16,6 14,3 10,2 2,2 -12,5 -17,8 -1,2 -81,1 9,01
7. Òàõèëò -21,9 -18,2 -9,1 0,5 9,4 14,8 16,8 14,7 8,0 1,4 -11,3 -19,8 -1,2 -80,4 8,97
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
8. Òýðýëæ -24,1 -20,5 -12,0 -1,1 6,1 10,2 12,9 11,5 4,9 -3,3 -15,0 -19,6 -4,2 -95,6 9,78
9. Óëààíõóàðàí -21,9 -19,5 -9,5 0,8 9,1 14,8 16,6 14,5 7,7 -0,6 -11,5 -20,2 -1,6 -83,2 9,12
10. Õ¿ðýëòîãîîò -18,9 -16,5 -9,3 -0,6 7,4 13,2 14,5 13,2 7,9 -1,0 -12,1 -17,8 -2,5 -76,2 8,73

271
Óâñ àéìàã
1. Áàðóóíòóðóóí -31,4 -29,6 -18,4 -1,6 10,1 15,9 17,1 15,3 8,9 -0,8 -14,7 -27,5 -4,7 -124,0 11,14
2. Áºõìºðºí -22,3 -17,3 -6,9 2,6 10,7 16,3 17,9 15,7 10,8 1,4 -10,5 -21,1 -0,2 -78,1 8,84
3. Äàâñò -33,7 -31,8 -19,6 -1,8 12,2 18,8 19,2 16,6 10,6 0,0 -12,0 -26,7 -4,0 -125,6 11,21
4. Çàâõàí -28,4 -24,4 -10,2 4,3 13,3 19,2 20,5 18,9 12,6 2,6 -10,5 -21,9 -0,3 -95,4 9,77
5. Ç¿¿íãîâü -35,8 -32,9 -22,0 -1,7 10,8 17,6 18,3 16,7 10,4 0,8 -14,8 -29,6 -5,2 -136,8 11,70
6. Ç¿¿íõàíãàé -23,8 -21,3 -12,8 -2,1 6,9 12,6 13,8 12,6 7,7 -1,3 -13,0 -20,9 -3,5 -95,2 9,76
7. Ìàë÷èí -29,9 -28,6 -17,4 -2,2 8,8 14,9 16,4 13,8 8,5 -1,3 -13,4 -25,4 -4,6 -118,2 10,87
8. Íàðàíáóëàã -26,0 -22,7 -9,9 3,8 13,5 19,4 20,3 18,8 12,8 3,6 -8,5 -19,4 0,5 -86,5 9,30
9. ªëãèé -24,0 -20,0 -9,8 1,2 9,9 15,3 16,3 14,8 9,2 0,5 -11,7 -20,2 -1,5 -85,7 9,26
10. ªíäºðõàíãàé -20,8 -19,2 -11,0 0,1 6,2 12,8 13,6 12,5 6,8 -1,8 -11,5 -17,8 -2,5 -82,1 9,06
ÁНбÄ 50-01-16
 11. Ñàãèë -29,0 -28,0 -17,3 -1,2 10,9 17,5 18,3 17,5 10,6 1,5 -13,1 -25,2 -3,1 -113,8 10,66
12. Òàðèàëàí -29,9 -26,4 -15,3 -0,5 10,2 15,5 16,6 14,9 10,3 0,9 -12,4 -25,9 -3,5 -110,4 10,50
13. Ò¿ðãýí -29,8 -27,4 -16,4 -0,3 10,7 15,8 16,7 15,6 11,2 1,8 -12,5 -25,8 -3,4 -112,2 10,59
14. Òýñ -34,4 -33,0 -21,7 -0,1 12,0 18,6 19,5 17,7 11,2 1,7 -12,3 -27,8 -4,0 -129,3 11,37
15. Óëààíãîì -32,7 -30,0 -19,0 -0,2 11,3 17,5 19,4 17,2 10,3 0,4 -11,5 -26,9 -3,7 -120,3 10,96
16. Õîâä -25,0 -19,8 -7,7 3,7 11,1 17,2 18,9 16,9 11,5 2,4 -11,1 -19,3 -0,0 -82,9 9,10
ÁНбÄ 50-01-16

17. Õÿðãàñ -22,5 -21,2 -12,7 -2,4 6,0 10,7 13,0 10,8 6,8 -2,5 -12,0 -20,3 -3,8 -93,6 9,67
18. Õàð-Óñ -22,6 -19,7 -8,6 1,0 9,5 15,0 16,2 14,2 7,9 -0,6 -10,9 -20,3 -1,6 -82,7 9,09
19. Öàãààíõàéðõàí -23,0 -20,7 -11,8 -2,1 6,5 13,1 14,2 12,5 8,1 1,0 -12,3 -18,2 -2,7 -88,1 9,38
Õîâä àéìàã
1. Àëòàé -20,4 -17,2 -7,8 4,5 11,1 17,5 18,8 17,5 11,2 3,3 -10,0 -16,6 1,0 -72,0 8,48
2. Áàéòàã /Áóëãàí/ -20,6 -16,8 -4,6 5,9 13,8 19,4 20,9 18,5 12,0 3,1 -8,2 -18,0 2,1 -68,20 8,26
3. Áóÿíò -25,1 -20,9 -7,9 4,8 13,4 18,4 19,9 17,9 12,8 3,2 -10,3 -20,4 0,5 -84,6 9,19
4. Áàÿíç¿ðõ -21,8 -19,4 -12,8 -3,6 4,6 9,2 11,5 9,4 3,9 -3,5 -12,2 -19,2 -4,5 -92,5 9,61
5. Äóóò -18,0 -16,3 -9,8 -1,7 5,9 10,8 12,6 10,2 5,6 -2,5 -10,1 -16,6 -2,5 -75,0 8,66
6. ĺðãºí -25,7 -22,9 -8,6 5,3 14,0 18,9 20,7 18,9 13,5 3,8 -9,2 -20,1 0,7 -77,3 8,79
7. Äàðâè /Ñóòàé/ -23,6 -20,3 -7,6 5,0 13,1 17,7 19,6 18,2 11,9 2,3 -8,7 -19,5 0,7 -79,7 8,92
8. Çýðýã -24,8 -20,0 -5,6 6,5 14,5 20,1 21,2 19,8 13,9 4,2 -8,6 -20,0 1,8 -79,0 8,89

272
9. Ìÿíãàä -24,8 -20,4 -5,7 5,7 13,6 20,8 19,2 18,3 13,4 3,5 -8,3 -20,6 1,2 -79,8 8,93
10. ̺ñò ãóðàâ -20,9 -18,2 -12,3 -3,2 4,2 10,4 11,6 9,6 2,3 -2,6 -11,5 -19,2 -4,2 -87,9 9,37
11. Ìàíõàí -23,7 -19,7 -7,5 5,1 13,7 18,7 19,9 19,0 12,9 3,2 -9,4 -19,6 1,0 -79,9 8,94
12. ̺ñò -19,8 -15,8 -5,7 1,9 9,4 14,4 16,7 14,4 8,8 -0,2 -9,6 -17,7 -0,4 -68,8 8,29
13. ̺íõõàéðõàí -17,8 -15,4 -10,8 0,7 7,8 12,4 14,7 14,1 7,4 -1,0 -8,7 -13,2 -0,8 -66,9 8,18
14. ¯åí÷ -20,2 -17,6 -6,9 3,4 13,1 19,4 21,0 20,3 14,5 5,0 -7,8 -15,3 2,4 -67,8 8,23
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
15. Õîâä -21,2 -20,0 -11,4 1,4 10,1 16,5 17,3 16,5 10,4 0,0 -11,7 -19,4 0,9 -83,7 9,15
16. Õîâä õîò -25,1 -20,5 -7,5 4,0 11,9 17,1 18,8 16,9 10,8 1,5 -10,4 -21,1 -0,3 -84,6 9,19
17. Öýöýã -24,6 -19,6 -8,5 2,5 11,3 16,0 17,2 16,2 10,0 1,8 -10,3 -20,2 -0,7 -83,9 9,16
18. ×àíäìàíü -21,2 -18,9 -7,5 2,6 10,8 16,5 17,5 16,0 9,8 1,6 -8,6 -18,6 -0,0 -74,8 8,64
19. Ýðäýíýá¿ðýí -24,6 -21,4 -8,2 4,1 13,0 18,6 18,8 17,7 12,6 2,4 -10,4 -21,6 0,1 -86,2 9,28
Õºâñãºë
 1. Àðáóëàã -23,3 -21,4 -13,3 -3,6 4,2 10,3 11,8 9,8 3,8 -3,7 -13,8 -20,5 -5,0 -99,6 9,98
2. Àëàã-Ýðäýíý -23,0 19,4 -11,3 -1,1 6,7 11,9 13,6 11,7 5,9 -1,5 -10,9 -20,1 -3,1 -87,3 9,34
3. Áàÿíç¿ðõ -26,6 -21,5 -12,0 -2,5 6,1 11,7 13,1 11,2 5,8 -3,2 -15,0 -23,6 -4,7 -92,4 9,61
4. Á¿ðýíòîãòîõ -17,5 -13,3 -5,7 1,9 9,0 14,1 15,7 14,7 8,7 1,9 -8,0 -14,6 0,6 -59,1 7,69
5. Ãàëò -24,2 -18,8 -10,9 -0,2 7,9 13,8 15,4 12,8 7,6 -1,7 -13,8 -21,2 -2,8 -90,6 9,52
6. Æàðãàëàíò -25,1 -22,8 -11,8 -1,8 8,4 13,6 14,9 13,2 7,5 -2,2 -14,1 -22,3 -3,6 -88,9 9,94
7. Èõ-Óóë -20,4 -17,2 -6,8 4,2 11,4 16,5 18,1 15,2 10,1 1,5 -10,7 -17,2 0,4 -72,3 8,50
8. ̺ðºí -23,3 -19,2 -8,2 1,6 9,4 15,5 16,8 14,3 7,9 -0,9 -12,2 -20,8 -1,6 -84,6 9,19
9. Ðàøààíò -18,3 -15,7 -6,7 1,5 9,0 14,0 15,2 13,0 7,8 -1,1 -8,5 -15,6 -0,4 -65,9 8,11
10. Ðýí÷èíëõ¿ìáý -32,4 -27,6 -16,9 -4,0 4,9 11,0 12,6 10,6 4,6 -6,0 -20,4 -29,9 -7,8 -137,2 11,7
11. Òàðèàëàí -20,0 -16,9 -7,3 1,4 9,9 14,9 16,0 14,0 7,9 0,0 -10,3 -17,8 -0,7 -72,3 8,50
12. Òîñîíöýíãýë -20,3 -16,7 -7,8 1,2 8,1 13,8 15,2 13,0 6,8 -0,4 -10,1 -17,6 -1,2 -72,9 8,53
13. Ò¿íýë -20,7 -17,4 -10,1 -0,7 7,0 12,6 14,0 12,1 6,1 -2,2 -11,7 -18,4 -2,4 -81,2 9,01
14. Òºìºðáóëàã -17,7 -14,0 -7,4 1,4 9,1 14,2 15,6 13,5 8,9 1,5 -8,3 -14,7 0,2 -62,1 7,88
15. Óëààí-Óóë -29,6 -25,0 -16,2 -3,2 4,8 10,8 12,1 10,7 4,5 -4,5 -17,9 -27,3 -6,6 -123,7 11,12
16. Õàòãàë -23,1 -21,0 -12,8 -3,3 4,7 9,9 11,6 10,2 4,3 -4,6 -13,7 -20,8 -4,9 -99,3 9,96
17. Õàíõ -21,7 -20,5 -13,2 -4,6 1,6 7,0 10,1 9,4 4,8 -2,2 -8,7 -15,6 -4,5 -86,5 9,30
18. Öàãààí-Óóë -21,7 -19,9 -12,2 -2,4 5,5 11,1 12,6 11,3 5,3 -3,2 -12,2 -20,5 -3,8 -92,1 9,59

273
19. Öàãààí-¯¿ð -29,8 -24,0 -11,2 -1,5 8,3 13,4 14,7 12,1 5,8 -2,9 -16,5 -27,1 -4,9 -113,0 10,63
20. ×àíäìàíü-ªíäºð -25,5 -20,3 -10,8 0,0 8,4 13,2 14,4 12,0 6,1 -2,4 -14,6 -23,0 -3,5 -96,6 9,82
21. Öýöýðëýã -27,6 -25,2 -15,8 -3,1 6,2 11,2 13,1 11,1 5,7 -3,6 -17,1 -25,2 -5,9 -117,6 10,84
22. Øèíý-Èäýð -20,6 -17,4 -8,9 -0,7 -7,6 13,0 14,5 12,4 7,1 -0,5 -10,5 -17,8 -1,8 -76,4 8,74
Õýíòèé àéìàã
1. Áèíäýð -21,8 -18,9 -9,5 0,4 9,1 15,2 17,0 15,1 8,3 -0,5 -12,6 -19,9 -1,5 -83,2 9,12
2. Áàÿí-Îâîî -20,9 -18,2 -8,4 2,2 10,7 16,7 18,8 16,6 9,7 1,0 -10,8 -18,1 -0,1 -76,4 8,74
3. Áàòíîðîâ -21,2 -17,4 -7,8 1,4 9,6 15,9 18,0 15,8 8,5 0,8 -10,8 -18,7 -0,5 -75,9 8,71
4. Áàòøèðýýò -21,7 -17,9 -8,8 -0,6 7,9 13,5 16,0 13,8 7,8 -0,6 -12,3 -21,2 -2,0 -83,1 9,11
5. Áàÿí-Àäàðãà -21,3 -17,4 -8,0 0,4 9,6 15,2 17,1 15,6 8,2 0,9 -10,6 -18,5 -0,7 -75,8 8,70
6. Áàÿíìºíõ -20,8 -17,5 -7,2 2,0 10,8 16,4 18,8 17,3 10,9 2,6 -10,5 -18,6 0,4 -74,6 8,63
ÁНбÄ 50-01-16
 7. Áàÿíõóòàã -18,0 -15,3 -6,4 1,8 8,6 15,1 18,0 15,5 9,9 2,0 -8,1 -15,8 0,6 -63,7 7,98
8. Ãóðâàíáàÿí -20,2 -17,2 -8,8 -0,3 9,0 13,4 15,7 13,8 7,2 0,6 -11,4 -17,8 -1,3 -75,7 8,70
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
9. Ãàëøàð -19,5 -16,8 -8,6 2,3 10,9 16,8 19,8 17,3 10,7 4,1 -8,2 -17,5 0,9 -70,6 8,40
10. Äàäàë -19,7 -17,0 -8,2 1,2 9,2 14,3 16,8 14,6 8,4 -0,2 -10,6 -17,4 -0,7 -73,1 8,54
11. Äýëãýðõààí -23,4 -19,5 -9,5 0,6 9,7 15,5 17,8 15,7 8,9 -0,1 -12,5 -20,6 -1,4 -87,0 9,32
ÁНбÄ 50-01-16

12. Æàðãàëòõààí -20,9 -17,5 -9,4 0,5 8,8 13,7 16,1 14,4 8,4 -0,4 -10,8 -18,7 -1,3 -79,0 8,88
13. ̺ðºí -20,6 -16,4 -7,0 1,4 10,3 16,2 18,2 16,2 9,8 1,4 -9,5 -17,6 0,2 -71,1 8,43
14. Íîðîâëèí -20,1 -16,8 -6,8 1,1 8,8 14,7 17,2 15,4 8,7 1,5 -9,6 -17,6 -0,3 -71,2 8,43
15. Îðãèë /Äàðõàí/ -18,6 -16,2 -8,2 2,4 11,2 16,0 17,8 16,5 9,7 1,7 -8,8 -15,6 0,7 -67,4 8,20
16. ªëçèéò -23,0 -19,0 -7,9 2,1 10,6 15,6 18,2 15,8 9,1 1,8 -11,5 -20,3 -0,7 -82,4 9,07
17. ªíäºðõààí -23,3 -19,9 -9,2 2,2 10,5 16,8 18,9 15,9 9,6 0,6 -12,2 -20,8 -0,8 -86,1 9,27
18. ªìíºäýëãýð -19,6 -17,2 -8,2 0,0 8,6 13,9 17,1 14,7 8,6 -0,5 -10,7 -18,1 -1,0 -75,3 8,68
19. Õýðëýíáàÿí-Óëààí -23,2 -19,5 -7,4 1,6 11,1 15,2 17,6 15,6 9,2 0,2 -11,4 -19,7 -0,9 -82,1 9,06
20. Öýíõýðìàíäàë -20,6 -17,6 -9,3 -1,3 7,6 13,4 15,8 13,3 7,4 -0,2 -11,8 -18,4 -1,8 -80,8 8,98

274
 ÁНбÄ 50-01-16

12 ä¿ãýýð õàâñðàëò

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÕÎÒ, ÑÓÓÐÈÍ ÃÀÇÐÛÍ ÕªÐÑÍÈÉ

ÓËÈÐÀËÛÍ ÕªËĪËÒ, ÃÝÑÝËÒÈÉÍ ÍÎÐÌÀÒÈ ïÍ

Õºðñíèé óëèðàëûí Õºðñíèé ãýñýëòèéí íîðìàòèâ

õºëäºëòèéí íîðìàòèâ ã¿í, ì
ã¿í, ì
Õîò ñóóðèí

Òîì øèðõýãòýé

Òîì øèðõýãòýé
øèðõýãòýé ýëñ

øèðõýãòýé ýëñ
Òîì õýìõäýñò

Òîì õýìõäýñò
¹ ãàçðûí íýð

øàâðàíöàð

øàâðàíöàð
Ýëñýíöýð,

Ýëñýíöýð,
Øàâàð

Øàâàð
æèæèã

æèæèã
õºðñ

õºðñ
ýëñ

ýëñ
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1. Óëààíáààòàð 2,6 3,1 3,3 3,8 - - - -
1. Àðõàíãàé
1. Öýöýðëýã 2,1 2,5 2,7 3,0 - - - -
2. Áàòöýíãýë 2,3 2,8 2,9 3,3 - - - -
3. Áóëãàí 2,2 2,7 2,8 3,2
4. Æàðãàëàíò 2,0 2,5 2,6 2,9 - - - -
5. Èõòàìèð 2,1 2,5 2,6 2,9
6. ªãèéíóóð 2,2 2,6 2,8 3,1
7. ªëçèéò 2,6 3,1 3,3 3,6
8. ªíäºð-Óëààí 2,2 2,8 3,3 3,7
9. Òàðèàò 2,2 2,8 3,3 3,7
10. Ò¿âøð¿¿ëýõ 2,1 2,6 2,7 3,1
11. Õàéðõàí 2,3 2,8 3,0 3,3
12. Õàíãàë 2,2 2,8 3,3 3,7
13. Õàøààò 2,3 2,7 2,9 3,2
14. Õîòîíò 2,2 2,7 2,9 3,2
15. Öýíõýð 2,1 2,6 2,7 3,0
16. ×óëóóò 2,5 3,1 3,3 3,6
17. Ýðäýíýìàíäàë 2,3 2,8 3,0 3,3
2. Áàÿí-ªëãèé
1. ªëãèé 2,2 2,7 2,9 3,2
2. Àëòàé 2,2 2,8 3,3 3,7
3. Àëòàíöºãö 2,4 2,9 3,1 3,4
4. Áóëãàí 2,4 2,9 3,1 3,4
5. Áóÿíò 2,2 2,7 2,8 3,2
6. Áàÿííóóð 2,5 3,0 3,2 3,5
7. Äýë¿¿í 2,2 2,8 3,3 3,7
8. Íîãîîííóóð 2,4 2,9 3,1 3,5

275
ÁНбÄ 50-01-16

9. Ñàãñàé 2,5 3,1 3,3 3,6

10. Òîëáî 2,4 2,9 3,1 3,5
11. Óëààí õóñ 2,5 3,0 3,2 3,5
12. Öýíãýë 2,6 3,1 3,3 3,7
13. Öàãààííóóð 2,2 2,8 3,3 3,7
3. Áàÿíõîíãîð
1. Áàÿíõîíãîð 2,3 2,8 3,0 3,3
2. Áóóöàãààí 2,4 2,9 3,1 3,5
3. Áàÿíáóëàã 2,7 3,3 3,4 3,8
4. Áàÿíãîâü 2,0 2,5 2,6 2,9
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
5. Áàÿíëèã 2,0 2,4 2,6 2,9
6. Áàÿí-Îâîî 2,5 3,0 3,2 3,6
7. Áàÿí-ªíäºð 2,3 2,8 2,9 3,3
8. Áàÿíöàãààí 2,2 2,7 2,8 3,1
9. Áîãä 2,0 2,5 2,6 2,9
10. Áºìáºãºð 2,4 2,9 3,1 3,4
11. Áààöàãààí 2,2 2,7 2,8 3,2
12. Ãàëóóò 2,8 3,5 3,7 4,1
13. Ãóðâàíáóëàã 3,2 3,8 4,1 4,5
14. Ýãèéí ãîë 1,4 1,7 1,8 2,0
15. Çàã 2,8 3,4 3,6 4,0
16. ªëçèéò 2,3 2,7 2,9 3,2
17. Õ¿ðýýìàðàë 2,2 2,7 2,9 3,2
18. Øèíýæèíñò 2,1 2,6 2,8 3,1
19. Ýðäýíýöîãò 2,3 2,8 3,0 3,4
4. Áóëãàí
1. Áóëãàí 2,4 2,9 3,1 3,5
2. Áàÿí-Àãò 2,2 2,6 2,8 3,7
3. Áóãàò 2,5 3,0 3,2 3,5
4. Á¿ðýãõàíãàé 2,1 2,6 2,7 3,0
5. Ãóðâàíáóëàã 2,2 2,7 2,9 3,2
6. Äàøèí÷èëýí 2,4 2,9 3,1 3,4
7. Ìîãîä 2,2 2,6 2,8 3,1
8. Îðõîí 2,3 2,8 2,9 3,3
9. Ñàéõàí 2,3 2,8 3,0 3,4
10. Ñýëýíãý 2,4 2,9 3,1 3,5
11. Òýøèã 2,8 3,4 3,6 4,0
12. Õàíãàë 2,4 2,9 3,1 3,5
13. Õèøèã-ªíäºð 2,4 2,9 3,1 3,4
5. Ãîâü-Àëòàé
1. Àëòàé 2,4 2,9 3,1 3,4
2. Áàÿí-Óóë 2,1 2,6 2,8 3,1
3. Áèãýð 2,2 2,6 2,8 3,1
4. Áóãàò 2,1 2,5 2,7 3,0

276
 ÁНбÄ 50-01-16

5. Äàðâè 2,3 2,8 3,0 3,3

6. Äýëãýð 2,4 2,9 3,1 3,5
7. Æàðãàëàíò 2,4 2,9 3,1 3,4
8. Òàéøèð 2,5 3,0 3,2 3,6
9. Òîíõèë 2,1 2,6 2,8 3,1
10. Òºãðºã 2,0 2,5 2,6 2,9
11. Õàëèóí 2,3 2,8 2,9 3,3
12. Õºõìîðüò 2,4 2,9 3,1 3,4
13. Öîãò 2,4 2,9 3,1 3,4
14. Öýýë 2,1 2,6 2,8 3,1
15. ×àíäìàíü 2,3 2,7 2,9 3,2
16. Øàðãà 2,3 2,7 2,9 3,2
17. Ýðäýíý 2,3 2,8 3,0 3,4
18. Ãóóëèí 2,5 3,1 3,3 3,6
6. Äîðíîãîâü
1. Ñàéíøàíä 2,2 2,6 2,8 3,1
2. Àéðàã 2,2 2,7 2,8 3,2
3. Àëòàíøèðýý 2,2 2,7 2,8 3,2
4. Äàëàíæàðãàëàí 2,2 2,7 2,8 3,2
5. Äýëãýðýõ 2,2 2,6 2,8 3,1
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
6. Èõõýò 2,3 2,7 2,9 3,2
7. Ìàíäàõ 2,0 2,5 2,6 2,9
8. ªðãºí 2,1 2,6 2,7 3,0
9. Ñàéõàíäóëààí 1,9 2,3 2,4 2,7
10. Ñ¿ìáýð 2,1 2,5 2,7 3,0
11. Óëààíáàäðàõ 2,1 2,5 2,7 3,0
12. Õàòàíáóëàã 1,9 2,3 2,4 2,7
13. Õºâñãºë 1,9 2,3 2,5 2,8
14. Ýðäýíý 2,2 2,7 2,9 3,2
15. Çàìûí-¯¿ä 2,2 2,7 2,9 3,2
7. Äîðíîä
1. ×îéáàëñàí 2,5 3,1 3,2 3,6
2. Áàÿíäóí 2,1 2,6 2,7 3,0
3. Áàÿíò¿ìýí 2,4 2,9 3,1 3,4
4. Áàÿí-Óóë 2,3 2,8 3,0 3,4
5. Áóëãàí 2,3 2,8 3,0 3,4
6. Ãóðâàíöàãààí 2,5 3,1 3,2 3,6
7. Äàøáàëáàð 2,4 2,9 3,1 3,4
8. Ìàòàä 2,3 2,6 3,0 3,3
9. Ñýðãýëýí 2,4 2,9 3,1 3,4
10. Õàëõ ãîë 2,6 3,1 3,3 3,7
11. Õºëºíáóéð 2,3 2,8 3,0 3,4
12. Öàãààí-Îâîî 2,3 2,6 3,0 3,3

277
ÁНбÄ 50-01-16

13. ×óëóóíõîðîî 2,3 2,7 2,9 3,2

14. Ýðýýí 2,3 2,8 3,0 3,4
8. Äóíäãîâü
1. Ìàíäàëãîâü 2,2 2,7 2,9 3,2
2. Àäààöàã 2,3 2,8 2,9 3,3
3. Áàÿíæàðãàëàí 2,1 2,5 2,7 3,0
4. Ãîâü-Óãòààë 2,1 2,6 2,8 3,1
5. Ãóðâàíñàéõàí 2,0 2,5 2,6 2,9
6. Äýëãýðõàíãàé 2,1 2,5 2,7 3,0
7. Äýëãýðöîãò 2,2 2,7 2,8 3,2
8. Äýðýí 2,2 2,7 2,8 3,2
9. Ëóóñ 2,1 2,6 2,8 3,1
10. ªëçèéò 2,0 2,5 2,6 2,9
11. ªíäºðøèë 2,1 2,5 2,7 3,0
12. Ñàéõàí-Îâîî 2,3 2,7 2,9 3,2
13. Õóëä 2,0 2,4 2,5 2,8
14. Öàãààíäýëãýð 2,3 2,8 3,0 3,5
15. Ýðäýíýäàëàé 2,2 2,7 2,8 3,0
9. Çàâõàí
1. Óëèàñòàé 2,7 3,3 3,5 3,9
2. Àëäàðõààí 2,5 3,1 3,2 3,6
3. Áàÿíòýñ 3,2 3,9 4,0 4,5
4. Áàÿíõàéðõàí 2,9 3,5 3,7 4,1
5. Áóëíàé 3,2 3,9 4,0 4,5
6. ĺðâºëæèí 2,5 3,1 3,3 3,6
7. Çàâõàíìàíäàë 2,5 3,1 3,3 3,6
8. Èäýð 2,8 3,4 3,6 4,0
9. Èõ-Óóë 3,2 3,9 4,1 4,6
10. ͺìðºã 3,0 3,6 3,8 4,2
11. Îòãîí 3,2 3,9 4,1 4,6
12. Ñàíòìàðãàö 2,8 3,4 3,6 4,0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
13. Ñîíãèíî 2,9 3,5 3,7 4,1
14. Ò¿äýâòýé 3,1 3,8 4,0 4,5
15. Òýëìýí 3,1 3,8 4,0 4,4
16. Òýñ 3,1 3,7 4,0 4,4
17. Óðãàìàë 2,5 3,1 3,4 3,6
18. Öàãààíõàéðõàí 2,4 2,9 3,1 3,4
19. Öàãààí÷óëóóò 2,5 3,0 3,2 3,5
20. Öýöýí-Óóë 3,0 3,6 3,8 4,3
21. Øèë¿¿ñòýé 2,5 3,1 3,3 3,6
22. Ýðäýíýõàéðõàí 2,3 2,7 2,9 3,2
23. ßðóó 3,0 3,6 3,8 4,3
24. Òîñîíöýíãýë
10. ªâºðõàíãàé

278
 ÁНбÄ 50-01-16

1. Àðâàéõýýð 2,1 2,6 2,7 3,0

2. Áàðóóíáàÿí- 2,1 2,6 2,8 3,0
Óëààí
3. Áàò-ªëçèéò 2,3 2,7 2,9 3,2
4. Áàÿíãîë 2,1 2,5 2,7 3,0
5. Áàÿí-ªíäºð 2,3 2,7 2,9 3,2
6. Áîãä 2,0 2,4 2,6 2,8
7. Á¿ðä 2,1 2,6 2,8 3,1
8. Ãó÷èí-Óñ 2,0 2,5 2,6 2,9
9. Ç¿éë 2,3 2,8 3,0 3,3
10. Ç¿¿íáàÿí-Óëààí 2,2 2,7 2,8 3,2
11. Íàðèéíòýýë 2,3 2,8 3,0 3,3
12. ªëçèéò 2,2 2,7 2,8 3,2
13. Ñàíò 2,1 2,5 2,9 3,0
14. Òàðàãò 2,2 2,6 2,8 3,1
15. Òºãðºã 1,9 2,3 2,5 2,8
16. Óÿíãà 2,4 2,9 3,1 3,4
17. Õàéðõàíäóëààí 2,2 2,6 2,8 3,1
18. Õàðõîðèí 2,3 2,7 2,9 3,2
19. Õóæèðò 2,5 3,0 3,2 3,6
11. ªìíºãîâü
1. Äàëàíçàäãàä 2,0 2,4 2,5 2,8
2. Áàÿíäàëàé 2,1 2,5 2,7 3,0
3. Áàÿí-Îâîî 1,7 2,1 2,2 2,5
4. Áóëãàí 1,8 2,2 2,3 2,6
5. Ãóðâàíòýñ 1,8 2,2 2,3 2,6
6. Ìàíäàë-Îâîî 1,8 2,2 2,4 2,6
7. Ìàíëàé 1,9 2,5 2,6 2,7
8. Íî¸í 1,8 2,2 2,3 2,6
9. Íîìãîí 1,9 2,3 2,5 2,8
10. Ñýâðýé 1,7 2,1 2,3 2,5
11. Õàíáîãä 1,5 1,9 2,0 2,2
12. Õàíõîíãîð 1,8 2,2 2,3 2,6
13. Õ¿ðìýí 1,8 2,2 2,3 2,6
14. Öîãò-Îâîî 2,0 2,4 2,5 2,8
15. Öîãòöýöèé 1,8 2,2 2,4 2,6
12. Ñ¿õáààòàð
1. Áàðóóí-Óðò 2,5 2,7 2,9 3,4
2. Àñãàò 2,4 2,6 2,8 3,3
3. Áàÿíäýëãýð 2,3 2,5 2,6 3,2
4. Äàðüãàíãà 2,5 2,7 2,9 3,4
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
5. ̺íõõààí 2,3 2,5 2,7 3,3
6. Íàðàí 2,4 2,6 2,8 3,3

279
ÁНбÄ 50-01-16

7. Îíãîí 2,4 2,6 2,8 3,3

8. Ñ¿õáààòàð 2,5 2,7 2,9 3,4
9. Ò¿âøèíøèðýý 2,5 2,7 2,8 3,4
10. Ò¿ìýíöîãò 2,5 2,7 2,8 3,4
11. Óóëáàÿí 2,5 2,7 2,8 3,4
12. Õàëçàí 2,4 2,6 2,8 3,3
13. Ýðäýíýöàãààí 2,4 2,6 2,8 3,4
13. Ñýëýíãý
1. Ñ¿õáààòàð 2,7 2,9 3,2 3,8
2. Àëòàíáóëàã 2,7 2,9 3,2 3,8
3. Áàðóóíá¿ðýí 2,7 2,9 3,2 3,8
4. Áàÿíãîë 2,7 2,9 3,2 3,8
5. Å𺺠2,6 2,8 3,2 3,6
6. Ç¿¿íá¿ðýí 2,7 2,9 3,2 3,8
7. Ìàíäàë 2,7 2,9 3,2 3,8
8. Îðõîí 2,7 2,9 3,2 3,8
9. Îðõîíòóóë 2,7 2,9 3,2 3,6
10. Ñàíò 2,7 2,9 3,2 3,8
11. Õ¿äýð 2,8 3,2 3,5 4,0
12. Øààìàð 2,6 2,8 3,2 3,6
13. Å𺺠/Áóãàíò/ 2,9 3,4 3,9 4,5
14. Äóëààíõààí 2,7 2,9 3,2 3,8
15. Õîíãîð 2,7 2,9 3,2 3,8
16. Öàãààííóóð 2,7 2,9 3,2 3,8
14.Òºâ
1. Çóóíìîä 2,8 3,1 3,5 4,3
2. Àëòàíáóëàã 2,7 3,3 3,4 3,8
3. Àðãàëàíò 2,4 2,9 3,1 3,5
4. Áàòñ¿ìáýð 2,7 3,3 3,5 3,9
5. Áàÿí 2,7 2,9 3,2 3,9
6. Áàÿíäýëãýð 2,8 3,1 3,5 4,3
7. Áàÿíæàðãàëàí 2,7 2,9 3,2 3,8
8. Áàÿí-ªíæ¿¿ë 2,6 2,8 3,2 3,6
9. Áàÿíõàíãàé 2,5 3,0 3,2 3,5
10. Áàÿíöàãààí 2,7 2,9 3,2 3,8
11. Áàÿíöîãò 2,3 2,8 3,0 3,4
12. Áîðíóóð 2,8 3,2 3,6 4,3
13. Á¿ðýí 2,6 3,0 3,5 4,2
14. Äýëãýðõààí 2,6 3,0 3,5 4,2
15. Æàðãàëàíò 2,7 2,9 3,2 3,8
16. Çààìàð 2,3 2,8 3,0 3,3
17. Ë¿í 2,5 3,0 3,2 3,5
18. ̺íãºíìîðüò 2,6 3,1 3,3 3,7
19. ªíäºðøèðýýò 2,6 3,1 3,3 3,7
20. Ñýðãýëýí 2,5 3,0 3,2 3,5

280
 ÁНбÄ 50-01-16

21. Óãòààë 2,6 3,1 3,3 3,7

22. Ýðäýíý 2,5 3,0 3,2 3,6
23. Áàÿí÷àíäìàíü 2,8 3,3 3,7 4,4
24. Àðõóñò 2,3 2,8 3,0 3,3
25. Ýðäýíýñàíò 2,3 2,8 3,0 3,3
15. Óâñ
1. Óëààíãîì 2,9 3,4 3,9 4,5
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
2. Áàðóóíòóðóóí 3,1 3,8 4,0 4,4
3. Áºõìºðºí 2,4 2,9 3,1 3,4
4. Äàâñò 2,9 3,4 3,9 4,5
5. Çàâõàí 2,7 3,3 3,4 3,8
6. Ç¿¿íãîâü 3,2 3,9 4,2 4,6
7. Ç¿¿íõàíãàé 2,6 3,2 3,4 3,8
8. Ìàë÷èí 3,0 3,6 3,8 4,3
9. Íàðàíáóëàã 2,5 3,1 3,2 3,6
10. ªëãèé 2,5 3,1 3,2 3,6
11. ªìíºãîâü 2,8 3,1 3,5 4,2
12. ªíäºðõàíãàé 2,5 3,1 3,2 3,6
13. Ñàãèë 2,9 3,5 3,7 4,2
14. Òàðèàëàí 2,9 3,5 3,7 4,1
15. Ò¿ðãýí 2,9 3,5 3,7 4,2
16. Òýñ 3,2 3,8 4,1 4,5
17. Õîâä 2,5 3,1 3,2 3,6
18. Õÿðãàñ 2,6 3,2 3,3 3,7
19. Öàãààíõàéðõàí 2,7 3,3 3,5 3,9
16. Õîâä
1. Õîâä 2,7 2,9 3,2 3,8
2. Àëòàé 1,7 2,1 2,4 2,5
3. Áóëãàí 2,6 2,8 3,0 3,6
4. Áóÿíò 2,7 2,9 3,2 3,8
5. Äàðâè 2,7 2,9 3,2 3,8
6. Äóóò 2,7 2,9 3,2 3,8
7. Çýðýã 2,9 3,4 3,9 4,5
8. Ìàíõàí 2,7 2,9 3,2 3,8
9. ̺íõõàéðõàí 2,4 2,9 3,1 3,4
10. ̺ñò 2,4 2,9 3,1 3,4
11. Ìÿíãàä 2,7 2,9 3,2 3,8
12. ¯åí÷ 2,6 2,8 3,0 3,5
13. Öýöýã 2,8 3,4 3,9 4,5
14. ×àíäìàíü 2,7 2,9 3,2 3,8
15. Ýðäýíýá¿ðýí 2,7 2,9 3,2 3,8
17. Õºâñãºë
1. ̺ðºí 2,8 3,4 3,9 4,5

281
ÁНбÄ 50-01-16

2. Àëàã-Ýðäýíý 2,7 3,3 3,4 3,8

3. Àðáóëàã 2,8 3,4 3,6 4,0
4. Áàÿíç¿ðõ 2,7 3,3 3,5 3,9
5. Á¿ðýíòîãòîõ 2,3 2,9 3,4 3,7
6. Ãàëò 2,2 2,8 3,3 3,7
7. Æàðãàëàíò 2,2 2,8 3,3 3,7
8. Èõ-Óóë 2,9 3,4 3,9 4,5
9. Ðàøààíò 2,9 3,2 3,5 4,3
10. Ðåí÷èíëõ¿ìáý 3,3 4,0 4,2 4,7
11. Òàðèàëàí 2,9 3,4 3,9 4,4
12. Òîñîíöýíãýë 2,9 3,4 3,9 4,5
13. Òºìºðáóëàã
14. Ò¿íýë 2,4 2,9 3,1 3,5
15. Óëààí-Óóë 2,2 2,8 3,3 3,7
16. Õàíõ 2,5 3,1 3,3 3,6
17. Öàãààí-Óóë 2,6 3,2 3,4 3,8
18. Öàãààí-¯¿ð 2,0 2,5 3,0 3,4
19. Öýöýðëýã 3,0 3,6 3,8 4,3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
20. Øèíý-Èäýð 2,9 3,4 3,9 4,5
21. ×àíäìàíü-ªíäºð 2,7 3,3 3,5 3,9
22. Ýðäýíýáóëãàí 2,2 2,8 3,3 3,7
23. Õàòãàë 2,2 2,8 3,3 3,7
18. Õýíòèé
1. ªíäºðõààí 2,6 3,2 3,3 3,7
2. Áàòíîðîâ 2,4 2,9 3,1 3,4
3. Áàòøèðýýò 2,5 3,1 3,3 3,6
4. Áàÿí-Àäðàãà 2,5 3,0 3,2 3,5
5. Áàÿíìºíõ 2,4 2,9 3,1 3,4
6. Áàÿí-Îâîî 2,5 3,0 3,2 3,5
7. Áàÿíõóòàã 2,2 2,7 2,8 3,2
8. Áèíäýð 2,5 3,1 3,3 3,6
9. Ãàëøàð 2,4 2,9 3,1 3,4
10. Äàäàë 2,4 2,9 3,1 3,4
11. Äàðõàí 2,3 2,8 3,0 3,3
12. Äýëãýðõààí 2,5 3,1 3,2 3,6
13. Æàðãàëòõààí 2,4 2,9 3,1 3,,4
14. ̺ðºí 2,3 2,7 2,9 3,2
15. Íîðîâëèí 2,3 2,8 3,0 3,4
16. ªìíºäýëãýð 2,4 2,9 3,1 3,4
17. Õýðëýí 2,6 2,8 3,1 3,6
18. Öýíõýðìàíäàë 2,4 2,9 3,1 3,5
19. Á¿ðýíõààí 2,7 2,9 3,2 3,8
20. Õýðëýíá-Óëààí 2,6 2,8 3,1 3,6

282
 ÁНбÄ 50-01-16

ХАВСРАЛТ 13А.
НЭМЭЛТ ДАРАЛТЫН ИЛТГЭЛЦҮҮР- α, БОЛОН ДУНДАЖ НЭМЭГДЭЛ
ХҮЧДЭЛИЙНИЛТГЭЛЦҮҮР - ̅
ХҮСНЭГТ 13А.1
Нэмэгдэл хүчдэлийнилтгэлцүүр –α, дундаж нэмэгдэл хүчдэлийнилтгэлцүүр- ̅
l/b
z/b 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 10.0
0.0 0.250 0. 250 0.250 0.250 0.250 0.250 0.250 0.250 0.250 0.250 0.250
0.2 0.249 0.240 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249 0.249
0.4 0.240 0.242 0.243 0.243 0.244 0.244 0.244 0.244 0.244 0.244 0.244
0.6 0.223 0.228 0.230 0.232 0.232 0.233 0.234 0.234 0.234 0.234 0.234
0.8 0.200 0. 207 0.212 0.215 0.216 0.218 0.220 0.220 0.220 0.220 0.220
1.0 0.175 0.185 0.191 0.195 0.198 0.200 0.203 0.204 0.204 0.204 0.205
1.2 0.152 0. 163 0.171 0.176 0.179 0.182 0.187 0.188 0.189 0.189 0.189
1.4 0.131 0. 142 0.151 0.157 0.161 0.164 0.171 0.173 0.174 0.174 0.174
1.6 0.112 0.124 0.133 0.140 0. 145 0.148 0.157 0.159 0.160 0.160 0.160
1.8 0.097 0.108 0.117 0.124 0. 129 0.133 0.143 0.146 0.147 0.148 0.148
2.0 0.084 0. 095 0.103 0.110 0. 116 0.120 0.131 0.135 0.136 0.137 0.137
2.2 0.073 0.083 0.092 0.098 0.104 0.108 0.121 0125 0.126 0.127 0.128
2.4 0.064 0.073 0.081 0.088 0.093 0.098 0.111 0.116 0.118 0.118 0.119
2.6 0.057 0.055 0.072 0.079 0.084 0.089 0.102 0.107 0.110 0.111 0.112
2.8 0.050 0.058 0.065 0.071 0.076 0.080 0.094 0.100 0.102 0.104 0.105
3.0 0.045 0. 052 0.058 0.064 0.069 0.073 0.087 0.093 0.096 0.097 0.099

283
 ХҮСНЭГТ 13А.2
Тэгш өнцөгт талбай дээр жигд тархсан ачааллын үйлчлэл доорх
булангийн цэгийн дундаж нэмэгдэл хүчдэлийн илтгэлцүүр - α
ÁНбÄ 50-01-16

l/b
1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.4 2.8 3.2 3.6 4.0 5.0 10.0
z/b
0.0 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500 0.2500
0.2 0.2496 0.2497 0.2497 0.2498 0.2498 0.2498 0.2498 0.2498 0.2498 0.2498 0.2498 0.2498 0.2498
0.4 0.2474 0.2479 0.2481 0.2483 0.2483 0.2484 0.2485 0.2485 0.2485 0.2485 0.2485 0.2485 0.2485
0.6 0.2423 0.2437 0.2444 0.2448 0.2451 0.2452 0.2454 0.2455 0.2455 0.2455 0.2455 0.2455 0.2456
0.8 0.2346 0.2372 0.2387 0.2396 0.2400 0.2403 0.2407 0.2408 0.2409 0.2409 0.2410 0.2410 0.2410

284
1.0 0.2252 0.2291 0.2313 0.2326 0.2335 0.2340 0.2346 0.2349 0.2351 0.2352 0.2352 0.2353 0.2353
1.2 0.2149 0.2199 0.2229 0.2248 0.2260 0.2268 0.2278 0.2282 0.2285 0.2286 0.2287 0.2288 0.2289
1.4 0.2043 0.2102 0.2140 0.2164 0.2180 0.2191 0.2204 0.2211 0.2215 0.2217 0.2218 0.2220 0.2221
1.6 0.1939 0.2006 0.2049 0.2079 0.2099 0.2113 0.2130 0.2138 0.2143 0.2146 0.2148 0.2150 0.2152
1.8 0.1840 0.1912 0.1960 0.1994 0.2018 0.2034 0.2055 0.2066 0.2073 0.2077 0.2079 0.2082 0.2084
2.0 0.1746 0.1822 0.1875 0.1912 0.1938 0.1958 0.1982 0.1996 0.2004 0.2009 0.2012 0.2015 0.2018
2.2 0.1659 0.1737 0.1793 0.1833 0.1862 0.1883 0.1911 0.1927 0.1937 0.1943 0.1947 0.1952 0.1955
2.4 0.1578 0.1657 0.1715 0.1757 0.1789 0.1812 0.1843 0.1862 0.1873 0.1880 0.1885 0.1890 0.1895
2.6 0.1503 0.1583 0.1642 0.1686 0.1719 0.1745 0.1779 0.1799 0.1812 0.1820 0.1825 0.1832 0.1838
2.8 0.1433 0.1514 0.1574 0.1619 0.1654 0.1680 0.1717 0.1739 0.1753 0.1763 0.1769 0.1777 0.1784
 ÁНбÄ 50-01-16

ХҮСНЭГТ 13А.2
l/b
z/b
1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 10.0
3.2 0.040 0.047 0.053 0.058 0.063 0.067 0.081 0.087 0.090 0.092 0.093
3.4 0.036 0.042 0.048 0.053 0.057 0.061 0.075 0.081 0.085 0.086 0.088
3.6 0.033 0.038 0.043 0.048 0.052 0.056 0.069 0.076 0.080 0.082 0.084
3.8 0.030 0.035 0.040 0.044 0.048 0.052 0.065 0.072 0.075 0.077 0.080
4.0 0.027 0.032 0.036 0.040 0.044 0.048 0.060 0.067 0.071 0.073 0.076
4.2 0.025 0.029 0.033 0.037 0.041 0.044 0.056 0.063 0.067 0.070 0.072
4.4 0.023 0.027 0.031 0.034 0.038 0.041 0.053 0.060 0.064 0.066 0.069
4.6 0.021 0.025 0.028 0.032 0.035 0.038 0.049 0.056 0.061 0.063 0.066
4.8 0.019 0.023 0.026 0.029 0.032 0.035 0.046 0.053 0.058 0.060 0.064
5.0 0.018 0.021 0.024 0.027 0.030 0.033 0.043 0.050 0.055 0.057 0.061
6.0 0.013 0.015 0.017 0.020 0.022 0.024 0.033 0.039 0.043 0.046 0.051
7.0 0.009 0.011 0.013 0.015 0.016 0.018 0.025 0.031 0.035 0.038 0.043
8.0 0.007 0.009 0.010 0.011 0.013 0.014 0.020 0.025 0.028 0.031 0.037
9.0 0.005 0.007 0.008 0.009 0.010 0.011 0.016 0.020 0.024 0.026 0.032
10.0 0.005 0.006 0.007 0.007 0.008 0.009 0.013 0.017 0.020 0.022 0.028
12.0 0.003 0.004 0.005 0.005 0.006 0.006 0.009 0.012 0.014 0.017 0.022
14.0 0.002 0.003 0.003 0.004 0.004 0.005 0.007 0.009 0.011 0.013 0.018
16.0 0.002 0.002 0.003 0.003 0.003 0.004 0.005 0.007 0.009 0.010 0.014
18.0 0.001 0.002 0.002 0.002 0.003 0.003 0.004 0.006 0.007 0.008 0.012
20.0 0.001 0.001 0.002 0.002 0.002 0.002 0.004 0.005 0.006 0.007 0.010
25.0 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.002 0.002 0.003 0.004 0.004 0.007
30.0 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.002 0.002 0.003 0.003 0.005
35.0 0.000 0.000 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.002 0.002 0.002 0.004
40.0 0.000 0.000 0.000 0.000 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.002 0.003

285
 Үргэлжлэл

l/b
1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.4 2.8 3.2 3.6 4.0 5.0 10.0
z/b
ÁНбÄ 50-01-16

3.0 0.1369 0.1449 0.1510 0.1556 0.1592 0.1619 0.1658 0.1682 0.1698 0.1708 0.1715 0.1725 0.1733
3.2 0.1310 0.1390 0.1450 0.1497 0.1533 0.1562 0.1602 0.1628 0.1645 0.1657 0.1664 0.1675 0.1685
3.4 0.1256 0.1334 0.1394 0.1441 0.1478 0.1508 0.1550 0.1577 0.1595 0.1607 0.1616 0.1628 0.1639
3.6 0.1205 0.1282 0.1342 0.1389 0.1427 0.1456 0.1500 0.1528 0.1548 0.1561 0.1570 0.1583 0.1595
3.8 0.1158 0.1234 0.1293 0.1340 0.1378 0.1408 0.1452 0.1482 0.1502 0.1516 0.1526 0.1541 0.1554
4.0 0.1114 0.1189 0.1248 0.1294 0.1332 0.1362 0.1408 0.1438 0.1459 0.1474 0.1485 0.1500 0.1516
4.2 0.1073 0.1147 0.1205 0.1251 0.1289 0.1319 0.1365 0.1396 0.1418 0.1434 0.1445 0.1462 0.1479
4.4 0.1035 0.1107 0.1164 0.1210 0.1248 0.1279 0.1325 0.1357 0.1379 0.1396 0.1407 0.1425 0.1444
4.6 0.1000 0.1070 0.1127 0.1172 0.1209 0.1240 0.1287 0.1319 0.1342 0.1359 0.1371 0.1390 0.1410
4.8 0.0967 0.1036 0.1091 0.1136 0.1173 0.1204 0.1250 0.1283 0.1307 0.1324 0.1337 0.1357 0.1379

286
5.0 0.0935 0.1003 0.1057 0.1102 0.1139 0.1169 0.1216 0.1249 0.1273 0.1291 0.1304 0.1325 0.1348
5.2 0.0906 0.0972 0.1026 0.1070 0.1106 0.1136 0.1183 0.1217 0.1241 0.1259 0.1273 0.1295 0.1320
5.4 0.0878 0.0943 0.0996 0.1039 0.1075 0.1105 0.1152 0.1186 0.1211 0.1229 0.1243 0.1265 0.1292
5.6 0.0852 0.0916 0.0968 0.1010 0.1046 0.1076 0.1122 0.1156 0.1181 0.1200 0.1215 0.1238 0.1266
5.8 0.0828 0.0890 0.0941 0.0983 0.1018 0.1047 0.1094 0.1128 0.1153 0.1172 0.1187 0.1211 0.1240
6.0 0.0805 0.0866 0.0916 0.0957 0.0991 0.1021 0.1067 0.1101 0.1126 0.1146 0.1161 0.1185 0.1216
6.2 0.0783 0.0842 0.0891 0.0932 0.0966 0.0995 0.1041 0.1075 0.1101 0.1120 0.1136 0.1161 0.1193
6.4 0.0762 0.0820 0.0869 0.0909 0.0942 0.0971 0.1016 0.1050 0.1076 0.1096 0.1111 0.1137 0.1171
6.6 0.0742 0.0799 0.0847 0.0886 0.0919 0.0948 0.0993 0.1027 0.1053 0.1073 0.1088 0.1114 0.1149
6.8 0.0723 0.0779 0.0826 0.0865 0.0898 0.0926 0.0970 0.1004 0.1030 0.1050 0.1066 0.1092 0.1129
7.0 0.0705 0.0761 0.0806 0.0844 0.0877 0.0904 0.0949 0.0982 0.1008 0.1028 0.1044 0.1071 0.1109
7.2 0.0688 0.0742 0.0787 0.0825 0.0857 0.0884 0.0928 0.0962 0.0987 0.1008 0.1023 0.1051 0.1090
7.4 0.0672 0.0725 0.0769 0.0806 0.0838 0.0865 0.0908 0.0942 0.0967 0.0988 0.1004 0.1031 0.1071
 l/b
1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.4 2.8 3.2 3.6 4.0 5.0 10.0
z/b
7.6 0.0656 0.0709 0.0752 0.0789 0.0820 0.0846 0.0889 0.0922 0.0948 0.0968 0.0984 0.1012 0.1054
7.8 0.0642 0.0693 0.0736 0.0771 0.0802 0.0828 0.0871 0.0904 0.0929 0.0950 0.0966 0.0994 0.1036
8.0 0.0627 0.0678 0.0720 0.0755 0.0785 0.0811 0.0853 0.0886 0.0912 0.0932 0.0948 0.0976 0.1020
8.2 0.0614 0.0663 0.0705 0.0739 0.0769 0.0795 0.0837 0.0869 0.0894 0.0914 0.0931 0.0959 0.1004
8.4 0.0601 0.0649 0.0690 0.0724 0.0754 0.0779 0.0820 0.0852 0.0878 0.0893 0.0914 0.0943 0.0938
8.6 0.0588 0.0636 0.0676 0.0710 0.0739 0.0764 0.0805 0.0836 0.0862 0.0882 0.0898 0.0927 0.0973
8.8 0.0576 0.0623 0.0663 0.0696 0.0724 0.0749 0.0790 0.0821 0.0846 0.0866 0.0882 0.0912 0.0959
9.2 0.0554 0.0599 0.0637 0.0670 0.0697 0.0721 0.0761 0.0792 0.0817 0.0837 0.0853 0.0882 0.0931
9.6 0.0533 0.0577 0.0614 0.0645 0.0672 0.0696 0.0734 0.0765 0.0789 0.0809 0.0825 0.0855 0.0905

287
10.0 0.0514 0.0556 0.0592 0.0622 0.0649 0.0672 0.0710 0.0739 0.0763 0.0783 0.0799 0.0829 0.0880
10.4 0.0496 0.0537 0.0572 0.0601 0.0627 0.0649 0.0686 0.0716 0.0739 0.0759 0.0775 0.0804 0.0857
10.8 0.0479 0.0519 0.0553 0.0581 0.0606 0.0628 0.0664 0.0693 0.0717 0.0736 0.0751 0.0781 0.0834
11.2 0.0463 0.0502 0.0535 0.0563 0.0587 0.0609 0.0644 0.0672 0.0695 0.0714 0.0730 0.0759 0.0813
11.6 0.0448 0.0486 0.0518 0.0545 0.0569 0.0590 0.0625 0.0652 0.0675 0.0694 0.0709 0.0738 0.0793
12.0 0.0435 0.0471 0.0502 0.0529 0.0552 0.0573 0.0606 0.0634 0.0656 0.0674 0.0690 0.0719 0.0774
12.8 0.0409 0.0444 0.0474 0.0499 0.0521 0.0541 0.0573 0.0599 0.0621 0.0639 0.0654 0.0682 0.0739
13.6 0.0387 0.0420 0.0448 0.0472 0.0493 0.0512 0.0543 0.0568 0.0589 0.0607 0.0621 0.0649 0.0707
14.4 0.0367 0.0398 0.0425 0.0448 0.0468 0.0486 0.0516 0.0540 0.0561 0.0577 0.0592 0.0619 0.0677
15.2 0.0349 0.0379 0.0404 0.0426 0.0446 0.0463 0.0492 0.0515 0.0535 0.0551 0.0565 0.0592 0.0650
16.0 0.0332 0.0361 0.0385 0.0407 0.0425 0.0442 0.0469 0.0492 0.0511 0.0527 0.0540 0.0567 0.0625
18.0 0.0297 0.0323 0.0345 0.0364 0.0381 0.0396 0.0422 0.0442 0.0460 0.0475 0.0487 0.0512 0.0570
20.0 0.0269 0.0292 0.0312 0.0330 0.0345 0.0359 0.0383 0.0402 0.0418 0.0432 0.0444 0.0468 0.0524
ÁНбÄ 50-01-16
 Үргэлжлэл
Тэгш өнцөгт талбай дээрх гурвалжин хэлбэрийн тархалттай ачааллын үйлчлэл
доорх нэмэгдэл хүчдэлийн илтгэлцүүр -α ба дундаж нэмэгдэл хүчдэлийн
илтгэлцүүр ̅-ийг хүснэгт 13А.3-ын дагуу тогтооно.
ÁНбÄ 50-01-16

ХҮСНЭГТ 13 А.3
l/b
0.2 0.4 0.6

288
цэг

z/b 1 2 1 2 1 2

α α α α α α
0.0 0. 0.
̅ ̅ ̅ ̅ ̅ ̅

0.0000 0.000 0.2500 0.0000 0.0000 0.2500 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500
2500 2500
0.2 0.
0.0223 0.1821 0.2161 0.0280 0.0140 0.2115 0.2308 0.0296 0.0148 0.2165 0.2333
0112
0.4 0. 0. 0.
0.0269 0.1094 0.1810 0.0420 0.2084 0.0487 0.0270 0.1781 0.2153
0179 0245 1604
0.6 0. 0. 0.
0.0259 0.1505 0.0448 0.1165 0.1851 0.0560 0.0355 0.1405 0.1966
0207 0700 0308
0.8 0. 0.
0.0232 0.0217 0.1277 0.0421 0.0853 0.1640 0.0553 0.0405 0.1093 0.1787
0480 0340
1.0 0. 0.
0.0201 0.1104 0.0375 0.0351 0.0638 0.1461 0.0508 0.0430 0.0852 0.1624
0217 0346
 Үргэлжлэл
l/b
0.2 0.4 0.6
цэг
1 2 1 2 1 2

α α α α α α
z/b
̅ ̅ ̅ ̅ ̅ ̅

1.2 0.0171 0.0212 0.0260 0.0970 0.0324 0.0351 0.0491 0.1312 0.0450 0.0439 0.0673 0.1480
1.4 0.0145 0.0204 0.0202 0.0865 0.0278 0.0344 0.0386 0.1187 0.0392 0.0436 0.0540 0.1356
1.6 0.0123 0.0195 0.0160 0.0779 0.0238 0.0333 0.0310 0.1082 0.0339 0.0427 0.0440 0.1247
1.8 0.0105 0.0186 0.0130 0.0709 0.0204 0.0321 0.0254 0.0993 0.0294 0.0415 0.0363 0.1153
2.0 0.0090 0.0178 0.0108 0.0650 0.0176 0.0308 0.0211 0.0917 0.0255 0.0401 0.0304 0.1071

289
2.5 0.0063 0.0157 0.0072 0.0538 0.0125 0.0276 0.0140 0.0769 0.0183 0.0365 0.0205 0.0903
3.0 0.0046 0.0140 0.0051 0.0458 0.0092 0.0248 0.0100 0.0661 0.0135 0.0330 0.0148 0.0786
5.0 0.0018 0.0097 0.0019 0.0289 0.0036 0.0175 0.0038 0.0424 0.0054 0.0236 0.0056 0.0476
7.0 0.0009 0.0073 0.0010 0.0211 0.0019 0.0133 0.0019 0.0311 0.0028 0.0180 0.0029 0.0352
10.0 0.0005 0.0053 0.0004 0.0150 0.0009 0.0097 0.0010 0.0222 0.0014 0.0133 0.0014 0.0253
ÁНбÄ 50-01-16
 Үргэлжлэл

l/b
0.8 1.0 1.2
ÁНбÄ 50-01-16

цэг
1 2 1 2 1 2

α α α α α α
z/b
̅ ̅ ̅ ̅ ̅ ̅

0.0 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500
0.2 0.0301 0.0151 0.2178 0.2339 0.0304 0.0152 0.2182 0.2341 0.0305 0.0153 0.2184 0.2342
0.4 0.0517 0.0280 0.1844 0.2175 0.0531 0.0285 0.1870 0.2184 0.0539 0.0288 0.1881 0.2187
0.6 0.0621 0.0376 0.1520 0.2011 0.0654 0.0388 0.1575 0.2030 0.0673 0.0394 0.1602 0.2039

290
0.8 0.0637 0.0440 0.1232 0.1852 0.0688 0.0459 0.1311 0.1883 0.0720 0.0470 0.1355 0.1899
1.0 0.0602 0.0476 0.0996 0.1704 0.0666 0.0502 0.1086 0.1746 0.0708 0.0518 0.1143 0.1769
1.2 0.0546 0.0492 0.0807 0.1571 0.0615 0.0525 0.0901 0.1621 0.0664 0.0546 0.0962 0.1649
1.4 0.0483 0.0495 0.0661 0.1451 0.0554 0.0534 0.0751 0.1507 0.0606 0.0559 0.0817 0.1541
1.6 0.0424 0.0490 0.0547 0.1345 0.0492 0.0533 0.0628 0.1405 0.0545 0.0561 0.0696 0.1443
1.8 0.0371 0.0480 0.0457 0.1252 0.0435 0.0525 0.0534 0.1313 0.0487 0.0556 0.0596 0.1354
2.0 0.0324 0.0467 0.0387 0.1169 0.0384 0.0513 0.0456 0.1232 0.0434 0.0547 0.0513 0.1274
2.5 0.0236 0.0429 0.0265 0.1000 0.0284 0.0478 0.0318 0.1063 0.0326 0.0513 0.0365 0.1107
3.0 0.0176 0.0392 0.0192 0.0871 0.0214 0.0439 0.0233 0.0931 0.0249 0.0476 0.0270 0.0976
5.0 0.0071 0.0285 0.0074 0.0576 0.0088 0.0324 0.0091 0.0624 0.0104 0.0356 0.0108 0.0661
7.0 0.0038 0.0219 0.0038 0.0427 0.0047 0.0251 0.0047 0.0465 0.0056 0.0277 0.0056 0.0496
10.0 0.0019 0.0162 0.0019 0.0308 0.0023 0.0186 0.0024 0.0336 0.0028 0.0207 0.0028 0.0359
 Үргэлжлэл

l/b
1.4 1.6 1.8
цэг
1 2 1 2 1 2

α α α α α α
z/b
̅ ̅ ̅ ̅ ̅ ̅

0.0 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500
0.2 0.0305 0.0153 0.2185 0.2343 0.0306 0. 0153 0.2185 0.2343 0.0306 0.0153 0.2185 0.2343
0.4 0.0543 0.0289 0.1886 0.2189 0.0545 0.0290 0.1889 0.2190 0.0546 0.0290 0.1891 0.2190
0.6 0.0684 0.0397 0.1616 0.2043 0.0690 0. 0399 0.1625 0.2046 0.0694 0.0400 0.1630 0.2047

291
0.8 0.0739 0.0476 0.1381 0.1907 0.0751 0. 0480 0.1396 0.1912 0.0759 0.0482 0.1405 0.1915
1.0 0.0735 0.0528 0.1176 0.1781 0.0753 0. 0534 0.1202 0.1789 0.0766 0.0538 0.1215 0.1794
1.2 0.0698 0.0560 0.1007 0.1666 0.0721 0. 0568 0.1037 0.1678 0.0738 0.0574 0.1055 0.1684
1.4 0.0644 0.0575 0.0864 0.1662 0.0672 0. 0586 0.0897 0.1576 0.0692 0.0594 0.0921 0.1585
1.6 0.0586 0.0580 0.0743 0.1467 0.0616 0.0594 0.0780 0.1484 0.0639 0.0603 0.0806 0.1494
1.8 0.0528 0.0578 0.0644 0.1381 0.0560 0. 0593 0.0681 0.1400 0.0585 0.0604 0.0709 0.1413
2.0 0.0474 0.0570 0.0560 0.1303 0.0507 0.0587 0.0596 0.1324 0.0533 0.0599 0.0625 0.1338
2.5 0.0362 0.0540 0.0405 0.1139 0.0393 0.0560 0.0440 0.1163 0.0419 0.0575 0.0469 0.1180
3.0 0.0280 0.0503 0.0303 0.1008 0.0307 0.0525 0.0333 0.1033 0.0331 0.0541 0.0359 0.1052
5.0 0.0120 0.0382 0.0123 0.0690 0.0135 0. 0403 0.0139 0.0714 0.0148 0.0421 0.0154 0.0734
7.0 0.0064 0.0299 0.0066 0.0520 0.0073 0.0318 0.0074 0.0541 0.0081 0.0333 0.0083 0.0558
10.0 0.0033 0.0224 0.0032 0.0379 0.0037 0.0239 0.0037 0.0395 0.0041 0.0352 0.0042 0.0409
ÁНбÄ 50-01-16
 Үргэлжлэл
l/b
2.0 3.0 4.0
цэг
ÁНбÄ 50-01-16

1 2 1 2 1 2

z/b α α α α α α
0.0 0.0000 0.0000 0. 2500 0.2500 0. 0000 0. 0000 0.2500 0.2500 0.0000 0.0000 0. 2500 0.2500
̅ ̅ ̅ ̅ ̅ ̅

0.2 0.0306 0.0153 0. 2185 0.2343 0.0306 0.0153 0.2186 0.2343 0.0306 0.0153 0.2186 0.2343
0.4 0.0547 0.0290 0. 1892 0.2191 0.0548 0.0290 0.1894 0.2192 0.0549 0.0291 0.1894 0.2192
0.6 0.0696 0.0401 0.1633 0.2048 0.0701 0.0402 0.1638 0.2050 0.0702 0.0402 0.1639 0.2050
0.8 0.0764 0.0483 0.1412 0.1917 0.0773 0. 0486 0.1423 0.1920 0.0776 0.0487 0.1424 0.1920
1.0 0.0774 0.0540 0.1225 0.1797 0.0790 0.0545 0.1244 0.1803 0.0794 0.0546 0.1248 0.1803

292
1.2 0.0749 0.0577 0.1069 0.1689 0.0774 0.0584 0. 1096 0.1687 0.0779 0.0586 0.1103 0.1699
1.4 0.0707 0.0599 0.0937 0.1591 0.0739 0.0609 0. 0973 0.1603 0.0748 0.0612 0.0982 0.1605
1.6 0.0656 0.0609 0.0826 0.1502 0.0697 0.0623 0.0870 0.1517 0.0708 0.0626 0.0882 0.1521
1.8 0.0604 0.0611 0.0730 0.1422 0.0352 0. 0628 0.0782 0.1441 0.0666 0.0633 0.0797 0.1445
2.0 0.0553 0.0608 0.0649 0.1348 0.0607 0.0629 0.0707 0.1371 0.0624 0.0634 0.0726 0.1377
2.5 0.0440 0.0586 0.0491 0.1193 0.0504 0. 0614 0.0559 0.1223 0.0529 0.0623 0.0585 0.1233

3.0 0.0352 0.0554 0.0380 0.1067 0.0419 0. 0589 0.0451 0.1104 0.0449 0.0600 0.0482 0.1116
5.0 0.0161 0.0435 0.0167 0.0749 0.0214 0. 0480 0.0221 0.0797 0.0248 0.0500 0.0256 0.0817
7.0 0.0089 0.0347 0.0091 0.0572 0.0124 0. 0391 0.0126 0.0619 0.0152 0.0414 0.0154 0.0642
10.0 0.0046 0.0263 0. 0046 0.0403 0.0066 0.0302 0.0066 0.0462 0.0084 0.0325 0.0083 0.0485
 Үргэлжлэл

l/b
6.0 8.0 8.0
цэг
1 2 1 2 1 2

z/b α α α α α α
0.0 0.0000 0. 0000 0.2500 0.2500 0.0000 0.0000 0.2500 0.2500 0. 0000 0.0000 0.2500 0.2500
̅ ̅ ̅ ̅ ̅ ̅

0.2 0.0306 0. 0153 0.2186 0.2343 0.0306 0.0153 0.2186 0.2343 0. 0306 0.0153 0.2186 0. 2343
0.4 0.0549 0. 0291 0.1894 0.2192 0.0549 0.0291 0.1894 0.2192 0. 0549 0.0291 0.1894 0. 2192
0.6 0.0702 0. 0402 0.1640 0.2050 0.0702 0.0403 0.1640 0.2050 0.0702 0.0403 0.1640 0. 2050
0.8 0.0776 0.0487 0.1426 0.1921 0.0776 0.0487 0.1426 0.1921 0. 0776 0.0487 0.1426 0.1921

293
1.0 0.0795 0. 0546 0.1250 0.1804 0.0796 0.0546 0.1250 0.1804 0. 0796 0.0546 0.1250 0. 1804
1.2 0.0782 0. 0587 0.1105 0.1700 0.0783 0.0587 0.1105 0.1700 0. 0783 0.0587 0.1105 0. 1700
1.4 0.0752 0. 0613 0.0986 0.1606 0.0752 0.0613 0.0987 0.1606 0. 0753 0.0613 0.0987 0. 1606
1.6 0.0714 0. 0628 0.0887 0.1523 0.0715 0.0628 0.0888 0.1523 0. 0715 0.0628 0.0889 0.1523
1.8 0.0673 0.0635 0.0805 0.1447 0.0675 0.0635 0.0806 0.1448 0. 0675 0.0635 0.0808 0.1448
2.0 0.0634 0. 0637 0.0734 0. 1380 0.0638 0.0838 0.0736 0.1380 0. 0636 0.0638 0.0738 0. 1380
2.5 0.0543 0. 0627 0.0601 0. 1237 0.0547 0.0628 0.0604 0.1238 0. 0548 0.0628 0.0605 0.1239
3.0 0.0469 0.0607 0.0504 0.1123 0.0474 0.0609 0.0509 0.1124 0. 0476 0.0609 0.0511 0.1125
5.0 0.0283 0. 0515 0.0290 0.0833 0.0296 0.0519 0.0303 0.0837 0. 0301 0.0521 0.0309 0.0839
7.0 0.0186 0. 0435 0.0190 0.0663 0.0204 0.0442 0.0207 0.0671 0. 0212 0.0445 0. 0216 0. 0674
10.0 0.0111 0. 0349 0.0111 0. 0509 0.0128 0.0359 0.0130 0.0520 0.0139 0.0364 0.0141 0. 0526
ÁНбÄ 50-01-16
ÁНбÄ 50-01-16

Дугуй талбай дээрх жигд тархсан ачааллын үйлчлэл доорх

төв цэгийн нэмэгдэл хүчдэлийн илтгэлцүүр α-г тогтоох хүснэгт
Хүснэгт 13А.4
Дугуй хэлбэрийн Дугуй хэлбэрийн
z/ α ̅ z/ α ̅
0.0 1.000 1.000 2.6 0.187 0.560
0.1 0.999 1.000 2.7 0.175 0.546
0.2 0.992 0. 998 2.8 0.165 0.532
0.3 0.976 0. 993 2.9 0.155 0.519
0.4 0.949 0. 986 3.0 0.146 0.507
0.5 0.911 0.974 3.1 0.138 0.495
0.6 0.864 0. 960 3.2 0.130 0.484
0.7 0.811 0. 942 3.3 0.124 0.473
0.8 0.756 0. 923 3.4 0.117 0.463
0.9 0.701 0.901 3.5 0.111 0.453
1.0 0.647 0.878 3.6 0.106 0.443
1.1 0.595 0. 855 3.7 0.101 0.434
1.2 0.547 0. 831 3.0 0.096 0.425
1.3 0.502 0. 808 3.9 0.091 0.417
1.4 0.461 0.784 4.0 0.087 0.409
1.5 0.424 0. 762 4.1 0.083 0.401
1.6 0.390 0. 739 4.2 0.079 0.393
1.7 0.360 0.718 4.3 0.076 0.386
1.8 0.332 0. 697 4.4 0.073 0.379
1.9 0.307 0. 677 4.5 0.070 0.372
2.0 0.285 0.658 4.6 0.067 0.365
2.1 0.264 0. 640 4.7 0.064 0.359
2.2 0.245 0. 623 4.0 0.062 0.353
2.3 0.229 0. 606 4.9 0.059 0.347
2.4 0.210 0. 590 5.0 0.057 0.341
2.5 0.200 0.574

294
 Хүснэгт 13А.5 Дугуй талбай дээрх гурвалжин хэлбэрээр тархсан
ачааллын үйлчлэл доорх хажуугийн цэгийн нэмэгдэл хүчдэлийн
илтгэлцүүр-α ба дундаж нэмэгдэл хүчдэлийн илтгэлцүүр тогтоох
хүснэгт

Цэг
Цэг
Цэг 1 2 1 2 1 2

α α z/η α α α α
z/η z/η
0.0 0.000 0.000 0. 0.500 1.6 0.087 0.070 0.154 0.294 3.2 0.048 0.069 0.061 0.196
̅ ̅ ̅ ̅ ̅ ̅

500

295
0.1 0.016 0.008 0.465 0.483 1.7 0.085 0.071 0.144 0.286 3.3 0.046 0.068 0.059 0.192
0.2 0.031 0.016 0.433 0.466 1.8 0.083 0.072 0.134 0.278 3.4 0.045 0.067 0.055 0.188
0.3 0.044 0.023 0.403 0.450 1.9 0.080 0.072 0.126 0.270 3.5 0.043 0. 0.053 0.184
067
0.4 0.054 0.030 0.376 0.435 2.0 0.078 0.073 0.117 0.263 3.6 0.041 0.066 0.051 0.180
0.5 0.063 0.035 0.349 0.420 2.1 0.075 0.073 0.110 0.255 3.7 0.040 0.065 0.048 0.177
0.6 0.071 0.041 0.324 0.406 2.2 0.072 0.073 0.104 0.249 3.8 0.038 0.065 0.046 0.173
0.7 0.078 0.045 0.300 0.393 2.3 0.070 0.073 0.079 0.242 3.9 0.037 0.064 0.043 0.170
0.8 0.083 0.050 0.279 0.380 2.4 0.067 0.073 0.091 0.236 4.0 0.036 0.063 0.041 0.167
0.9 0.088 0.054 0.258 0.368 2.5 0.064 0.072 0.086 0.230 4.2 0.033 0.062 0.038 0.161
1.0 0.091 0.057 0.238 0.356 2.6 0.062 0.072 0.081 0.225 4.4 0.031 0.061 0.034 0.155
1.1 0.092 0.061 0.221 0.344 2.7 0.059 0.071 0.078 0.219 4.6 0.029 0.059 0.031 0.150
1.2 0.093 0.063 0.205 0.333 2.8 0.067 0.071 0.074 0.214 4.8 0.027 0.058 0.029 0.145
1.3 0.092 0.065 0.190 0.323 2.9 0.055 0.070 0.070 0.209 5.0 0.025 0. 0.027 0.140
057
1.4 0.091 0.067 0.177 0.313 3.0 0.052 0.070 0.067 0.204
ÁНбÄ 50-01-16

1.5 0.089 0.069 0.165 0.303 3.1 0.050 0.069 0.064 0.200
ÁНбÄ 50-01-16

ХАВСРАЛТ-13В.
БУУРИЙН ЭСРЭГ ХҮЧНИЙ ИЛТГЭЛЦҮҮР
Хүснэгт 13В.1. Холбоослог хөрс бүхий буурийн эсрэг хүчний илтгэлцүүр
L/B=1 C. 0.
1.1
1.381 1.179 1.128 1.108 1.108 1.128 1.789 1.381
1.179 0.952 0.898 0.879 0.879 0.898 0.952 1.179
1.128 0.898 0.841 0.821 0.821 0.841 0.898 1.128
1.108 0.879 0.821 0.800 0.800 0.821 0.879 1.108
1.108 0.879 0.821 0.800 0.800 0.821 0.879 1.108
1.128 0.898 0.841 0.821 0.821 0.841 0.898 1.128
1.179 0.952 0.898 0.879 0.879 0.898 0.952 1.179
1.381 1.179 1.128 1.108 1.108 1.128 1.179 1.381
L/B=2~3 C.
0. 1.2
1.265 1.115 1.075 1.061 1.061 1.075 1.115 1.265
1.073 0.904 0.865 0.853 0.853 0.865 0.904 1.073
1.146 0.875 0.835 0.822 0.822 0.835 0.875 1.046
1.073 0904 0.865 0.853 0.853 0.865 0.904 1.073
1.265 1.115 0.075 1.061 1.061 1.075 1.115 1.265
L/B=4~5 C.
0. 1.3
1.229 1.042 1.014 1.003 1.003 1.014 1.042 1.229
1.096 0.929 0.904 0.895 0.895 0.901 0.929 1.096
1.081 0.918 0.904 0.844 0.884 0.893 0.918 1.081
1.096 0.929 0.893 0.895 0.895 0.904 0.929 1.096
1.229 1.042 1.014 1.003 1.003 1.014 1.042 1.229
L/B=6~8 C.
0. 1.4
1.214 1.053 0.013 1.008 l.008 1.013 1.053 1.214
l.083 0.939 0.903 0.899 1.899 0.903 0.939 l.083
1. 069 0. 927 0.892 0.888 0.888 0.892 0.927 1.069
1.083 0. 939 0.903 0.899 0.899 0.903 0.939 1.083
1.214 1.053 1.013 1.008 l.008 1.013 1.053 1.214

ХҮСНЭГТ 13В.2

Тоосорхог, жижиг ширхэгтэй элсэн буурийн эсрэг хүчний илтгэлцүүр

0.096 0.966 0.814 0.738 0.738 0.814 0.966 0.906
1.124 1.197 1.009 0.914 0.914 1.009 1.197 1.124
1.235 1.314 1.009 1.006 1.006 1.109 1.314 1.235
1.124 1.197 1.009 0.914 0.914 1.009 1.197 1.124
0.906 0.966 0.811 0.738 0.738 0.814 0.966 0.906

296
 ÁНбÄ 50-01-16

ХҮСНЭГТ 13В.4.
БУТАРХАЙ БҮТЭЦТЭЙ (ХАЙРГА, ЭЛС) ХӨРСТЭЙ БУУРИЙН ЭСРЭГ ХҮЧНИЙ
ИЛТГЭЛЦҮҮР:

L/B=1 хүснэгт 13С.4-1

1.5875 1.2582 1.1875 1.1611 1.1611 1.1875 1.2352 1.5875
1.1875 0.8410 0.7690 0.7436 0.7436 0.8410 0.9096 1.2582
1.1875 0.8410 0.7690 0.7436 0.7436 0.7690 0.8410 1.1815
1.1611 0.8168 0.7436 0.7175 0.7175 0.8168 0.8168 1.1611
1.1611 0.8168 0.7436 0.7175 0.7175 0.7436 0.8168 1.1611
1.1875 0.8410 0.7690 0.7436 0.7436 0.7690 0.8410 1.1875
1.2582 0.9096 0.8410 0.8168 0.8168 0.8410 0.9096 1.2582
1.5875 1.2582 1.1875 1.1611 1.1611 1.1875 1.2582 1.5875
L/B=2-3 хүснэгт 13С.4-2
1.409 1.166 1.109 1.088 1.088 1.109 1.166 1.409
1.108 0.847 0.798 0.781 0.781 0.798 0.847 1.108
1.069 0.812 0.762 0.745 0.745 0.762 0.812 1.069
1.108 0.847 0.798 0.781 0.781 0.798 0.847 1.108
1.409 1.166 1.109 1.088 1.088 1.109 1.166 1.409
L/B=2-3 хүснэгт 13С.4-2
1.395 1.212 1.166 1.149 1.149 1.166 1.212 1.395
0.992 0.828 0.794 0.783 0.783 0.794 0.828 0.992
0.989 0.818 0.783 0.772 0.772 0.783 0.818 0.989
0.992 0.828 0.794 0.783 0.783 0.794 0.828 0.992
1.395 1.212 1.166 1.149 1.149 1.166 1.212 1.395

Тайлбаð:
1. Хавсралт хүснэгтэд илэрхийлэхдээ суурийн улны талбайг (суурийн улны
консолын хэсэг багтана) хэд хэдэн хэсэгт хувааж хэсэг тус бүрийн суурийн улны
эсрэг хүчийг дараах аргачилалын дагуу тогтооно: Ri=(F+Gf+Qq)/Af*kR
[(Дээд хэсгийн босоо чиглэлийн ачаалал F-ыг нэмсэн хайрцаг суурийн өөрийн
жин-Gf ба илүү гарсан хэсгийн шатан дээрх хөрсний-Qq жин)/ суурийн улны
талбай-Af]* тухайн хэсгийн эсрэг хүчний илтгэлцүүр-kR;
2. Уг хавсралтыг барилгын дээд хэсгийн бүтээц ба ачаалал нь харьцангуй жигд
буурь хөрс харьцангуй жигд тогтоцтой, ул хавтангийн консол хэсэг 8 метрээс
хэтрээгүй тохиолдолд ашиглана. Энд хөрш барилга байгууламжийн
нөлөөлөлийг тооцоогүй болно.
Босоо болон хэвтээ чиглэлийн ачаалал жигд биш тохиолдолд жигд бус
ачааллаас үүсэх моментоос үүсэх буурийн жигд бус эсрэг хүч ба хавсралт
хүснэгтээр тооцсон эсрэг хүч тус бүрийг нэмж тооцно. Моментоос үүсэх буурийн
жигд бус эсрэг хүчийг шугаман өөрчлөлтийн дагуу тооцно.
3.Хавсралт хүснэгт 13В.3-2 –т гурван жигүүртэй болон гол гурвалжин хэсэг
дэхь эсрэг хүч ба ачааллыг тэнцүүлж, төвийн гурвалжин доторхэсрэг хүчийг
жигд хуваарилагдсан маягаар тооцно.

297
ÁНбÄ 50-01-16

ХАВСРАЛТ 13С.
СУУРИЙН ХАВТАНГИЙН ЦӨМРӨЛТИЙН ХҮРЭЭНИЙ ОГТЛОЛЫН ПЕРИМЕТР
БА ТАЛБАЙН ИНЕРЦИЙН МОМЕНТЫН ТООЦОО
Суурийн хавтангийн цөмрөлтийн хүрээний огтлолын периметр Um болон
цөмрөлтийн хүрээний огтлол нь түүний хүндийн төв /фокус/ болон инерцийн
момент Ls, -ийн хувьд багана орших хэсгүүдийн дагуу дараах томъѐогоор
тооцогдоно.
13С.0.1 Суурийн хавтангийн цөмрөлтийн хүрээний огтлолын периметр Um
болон цөмрөлтийн хүрээний төв цэгийн огтлолын инерцийн момент нь баганын
бүх байрлалын хувьд тус тусдаа дараах томъѐонуудаар тооцогдоно.
1. Дотор багана буюу хавтангийн голд даралт өгөх баганын цөмрөлтийн хүрэнд:
Зураг 13Ñ. 1-1

Um,=2cl+2c2(13Ñ.1-1)
Is = + + (13Ñ.1-2)
= + 0 (13Ñ. 1-3)
= + 0 (13Ñ.1-4)
CAB = (13Ñ. 1-5)
hc- гулзайлтын моментын үйлчлэх чиглэл дэхь баганын өргөний хэмжээ буюу
огтлолын радиус;
bc- hc –ийн перпендикуляр чиглэл дэхь баганын огтлолын хэмжээ.
(2) Хавтангийн хажуу талд орших баганын цөмрөлтийн даралтын тооцоо:
Um,=2cl+c2(13Ñ. 1-6)

Зураг 13Ñ. 1-2

Is = + +2h0c1( ) + 0 (13D. 1-7)
C1=hc+ (13Ñ.1-8)
= + 0 (13Ñ. 1-9)
CAB =c1- (13Ñ. 1-10)
= (13Ñ.1-11)
Ýнд: - цөмрөлтийн хязгаарын огтлолын төв байрлал.
(3) Хавтангийн буланд орших баганын цөмрөлтийн даралтын тооцоо:
Is = + +c1h0( ) + 0 (13Ñ. 1-13)
C1=hc+ (13Ñ. 1-14)
= + (13Ñ. 1-15)
CAB =c1- (13Ñ. 1-16)
= (13Ñ. 1-17)
Ýнд: - цөмрөлтийн хязгаарын төвийн байрлал заах хэмжээ.

298
 ÁНбÄ 50-01-16

Зураг 13С.1-1 Хавтангийн голд даралт өгөх баганы цөмрөлт үүсгэх хүрээний
тооцооны бүдүүвч;

Зураг 13С.1-2 Хавтангийн захад орших баганын цөмрөлт үүсгэх хүрээний

тооцооны бүдүүвч;

Зураг 13С.1-1 Хавтангийн буланд даралт өгөхөд үүсэх цөмрөлтийн хүрээний

тооцооны бүдүүвч.

Хавсралт 14
ГЕОТЕХНИКИЙН МОНИТОРИНГИЙН ХЯНАЛТЫН ПАРАМЕТРҮҮД
Геотехникийн мониторингийн хяналтанд байх шаардлагатай параметрүүдийг
(+) тэмдэгээр, геотехникийн хяналтанд байх шаардлагагүй параметрүүдийг (–)
тэмдэгээр тэмдэглэнэ.
Хүснэгт 14-1

299
ÁНбÄ 50-01-16

Шинээр баригдсан барилгын буурь, суурийн ханалтанд байх параметрүүд

Хариуцлагын I, II зэргийн шинээр барих барилга

Хяналтанд байх байгууламжийн өндөр,м
параметрүүд H≤51 51≤Н<150 Н>150
Инженер-геологийн нөхцөлийн төвөгшилийн
ангилал
III I-II III I-III
1.Суурийн суулт ба суултын + + + +
харьцангуй зөрүү
2.Хазайлт + + + +
3.Суурийн улны хүчдэл - +1 +1 +2
4.Буурийн хөрсний үелэлийн - - +1 +
суулт
5.Шон суурийн үзүүр болон - - +3 +
голын дагуух хүчдэл
6.Газар доорх хэсгийн - - - +
бүтээцийн хүчдэл
1
100 метрээс илүү өндөр байгууламжийн шонт хавтан болон хавтан суурь хийсэн
тохиолдолд
2
шонт хавтан болон хавтан суурь хийсэн тохиолдолд
3
Газар доох хэсгийн бүтээцийн хүчдэл(суурь, багана, хучилт)
Тайлбар:
1.Хүснэгт 14-1-ийн 1 дэхь заалтын суурь гэдэгт суурийн ухмалын хашлагын
цутгамал болон угсармал-цутгамал даацын бүтээц орно.
2.Инженер-геологийн I-II түвэгшилийн зэрэг бүхий болон өндөр нь 51 метрээс бага
харицлагын I,II түвшины байгууламжийн геотехникийн мониторингийг тусгай
даалгавараар хийхийг зөвшөөрнө.

Хүснэгт 14-2
Сэргээн засварласан байгууламжийн бүтээц, буурь, суурийн геотехникийн
мониторингийн явцад хяналт хийх параметрүүд

Хяналтын параметрүүд Сэргээн засварласан барилга, байгууламж

Хариулагын зэрэг Түүх, соѐл,
II I архитектурын
дурсгал ба хосгүй,
түүхийн дурсгалт
барилгууд
1.Нэмэлт суултуудын харьцангуй + + +
ялгавар ба суурийн нэмэлт суулт
2.Нэмэлт хазайлт + + +
3.Суурийн улны үүсэх хүчдэл - - +

300
 ÁНбÄ 50-01-16

4.буурийн хөрсний үеүүдийн - - +1

суулт
5.Шон суурийн үзүүр ба голын - - +2
дагуух хүчдэл
6.Газар доорх хэсгийн бүтээцийн - - +1
хүчдэл(суурь, багана, хучилт)
1
51 метрээс өндөр барилгад хийнэ.
2
суурийг хүчтгэсэн шон дээр хийнэ.
Тайлбар: 1 зүйл нь ухмалын цутгамал ба угсармал цутгамал төмөрбетон
хамгаалтын даацын бүтээц болон сууриудад хамаарна.
Хүснэгт 14-3
Шинээр барьсан болон сэргээн засварласан барилгын суурийн ухмалын
хамгаалалтын бүтээцийн геотехникийн мониторингийн хяналтын параметрүүд

Суурийн ухмалын гүн H, м

Хяналтын параметрүүд 5≤Н<10 10≤Н<15 Н≥15
Инженер-геологийн төвөгшилийн
зэрэг
II III I-II III I-III
1.Ухмалын эргийн хамгаалалтын + + + + +
бүтээцийн дээд хэсгийн хэвтээ
шилжилт
2.Ухмалын эргийн хамгаалалтын + + + + +
бүтээцийн өндрийн хэмээн дэхь
хөндлөн шилжилт
3.Ган тушааны хүчдэл - - +1 +1 +
4.Анкерийн төхөөрөмжийн татуургын - - - + +
хүчдэл
5.Ухмалын хамгаалалтын бүтээцийн - - - - +2
бетон ба арматурын хүчдэл
6.Хучилтын хамгаалалтын доор - - - - +2
суурийн ухмалыг хийхэд хучилтын
бетон ба арматурт үүсэх хүчдэл
7.Ухмалын хамгаалалтын бүтээцийн +3 +3 +3 +3 +3
гаднах хөрсний хөлдөлтийн гүн ба
температур
1
Хөндлөн тэлээсийн урт 25 метрээс их үед гүйцэтгэнэ.
2
суурийн ухаасын гүн 20 метрээс илүү үед хэрэгжүүлнэ.
3
ажлыг өвөл гүйцэтгэх болон суурийн ухмалын хамгаалтын бүтээцийн ард талд
хөлдөхдөө овойлт үүсгэдэг хөрстэй нөхцөлд хэрэгжүүлнэ.

301
ÁНбÄ 50-01-16

Хүснэгт 14-4
Хариуцлагын I, II зэрэглэлийн сэргээн засварласан болон шинээр барьсан
барилгын хүрээлэх орчины хөрсний массивын геотехникийн мониторингийн
хяналтын параметрүүд

Суурийн ухмалын гүн H, м

Хяналтын параметрүүд 5≤Н<10 10≤Н<15 Н≥15
Инженер-геологийн төвөгшилийн зэрэг
II III I-II III I-III
1.Хөрсний гадаргуугийн маркийн босоо + + + + +
шилжилт
2. Хөрсний гадаргуугийн маркийн - + + + +
хөндлөн шилжилт
3.Газар доорх усны түвшин - + + + +
4.Хөрсний массивын гүний хэмжээн - - - + +
дэх босоо шилжилт
5.Хөрсний массивын гүний хэмжээн - - - + +
дэх хэвтээ шилжилт
6.Газар доорх усны температур ба + + + + +
химийн бүрэлдэхүүн
Газар доорх ус суурийн ухмалын ѐроолоос дээш гарсан үед хийнэ.
Тусгай даалгавараар хийнэ.

Хүснэгт 14-5
Шинэ барилгын нөлөөний бүсэд байрлах хүрээлэх орчины барилга(газар доорх
инженерийн шугам сүлжээг тооцохгүйгээр) болон газар доорх инженерийн
шугам сүлжээ тавих геотехникийн мониторингийн хяналтын параметрүүд

Хяналтын параметрүүд Суурийн ухмалын гүн, м

Н<10 Н≥0
Инженер-геологийн
нөхцөлийн төвөгшилийн
зэрэг
I-II III
1.Сууриудын нэмэлт суулт ба + + +
тэдгээрийн харьцангуй ялгавар
нэмэлт
2.Бүтээцийн хэв гажилт, түүний дотор + + +
ан цав нээгдэлтийн өргөн ба гүн
3.Нэмэлт хазайлт - + +
4.Суурь болон бүтээцийн хэвтээ - - +
шилжилт
5.Чичиргээ болон динамик + + +

302
 ÁНбÄ 50-01-16

үйлчлэлийн хэмжилт
Тусгай даалгавараар хийгдэнэ.
Геотехникийн мониторингийн явцад хүрээлэх орчины барилга, байгууламжид
байнгын давтан хэв гажилтын хэмжилтийг явуулж байх тэдгээрийн бүтээцийн
гэмтлийг илрүүлнэ.

Хүснэгт 14-6
Шинэ барилгын нөлөөний бүсэд байрлах газар доорх инженерийн шугам
сүлжээ (газар доорх инженерийн шугам сүлжээг тооцохгүйгээр) болон газар
доорх инженерийн шугам сүлжээ тавих үеийн геотехникийн мониторингийн
хяналтын параметрүүд

Хяналтын параметрүүд Суурийн ухмалын гүн, м

Н<10 Н≥10
Инженер-геологийн
нөхцөлийн төвөгшилийн
зэрэг
I-II III
1.инженерийн шугам сүлжээний худаг + + +
болон бусад газарын гадаргууд гарах
бүтээцийн нэмэлт суулт
2.Бүрэн нэвтрэх болон хагас нэвтрэх - + +
коллекторуудын хонгилуудын
бүтээцийн нэмэлт суулт
3.худаг болон бусад газрын - + +
гадаргууд гарах бүтээцийн хөндлөн
шилжилт
4.Бүрэн нэвтрэх болон хагас нэвтрэх - + +
коллекторуудын хонгилуудын
бүтээцийн хэв гажилт
5.Бүрэн нэвтрэх болон хагас нэвтрэх - - +
коллекторуудын хонгилуудын
бүтээцийн хөндлөн шилжилт
5.Чичиргээ болон динамик + + +
үйлчлэлийн хэмжилт
Тусгай даалгавараар хийгдэнэ.
Газар доорх инженерийн шугам сүлжээний геотехникийн мониторингийн явцад
хөрсний гадаргуугийн төлөв байдалд болон шугам сүлжээний трассын дагууд
болон газар доорх байгууламжид тогтмол ажиглалт хийнэ.

303
ÁНбÄ 50-01-16

15 äóãààð õàâñðàëò

¯ÑÃÝÍ ÒÝÌÄÝÃËÝÃÝÝÍÈÉ ÒÀÉËÁÀÐ

Íàéäâàðûí áà àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð

g - õºðñíèé íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð
f - à÷ààíû íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð
m - õèéöèéí ìàòåðèàëààñ õàìààðàõ íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð
n - áàéãóóëàìæèéí çîðèóëàëòààñ õàìààðàõ íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð
k - ñóóðèéí òºð뺺ñ õàìààðàõ íàéäâàðûí èëòãýëö¿¿ð
c - àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð
 cb - ãàäñàí ñóóðèéí àæèë ÿâóóëàõ íºõöºëèéã õàðãàëçñàí àæèëëàõ íºõöºëèéí
èëòãýëö¿¿ð
 CR - ãàäàñíû ¿ç¿¿ð äîîðõ õºðñíèé àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð
 cf - ãàäàñíû õàæóó ãàäàðãóóãààðõ õºðñíèé àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð
t - òåìïåðàòóðûí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð
p - ãýñýæ áóé õºðñíèé àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð
 eq - ãàçàð õºäëºëèéí àæèëëàõ íºõöºëèéí èëòãýëö¿¿ð
Õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëò
X n - õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëòèéí íîðìàòèâ óòãà
X - õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãà
X - õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëòèéí äóíäàæ óòãà
 - õºðñíèé ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãûí èòãýëöýõ ìàãàäëàë
 - íÿãò
d - õóóðàé õºðñíèé íÿãò
d , f - õºëä¿¿ õºðñíèé õýëõýýäñèéí íÿãò
d ,th - ãýñãýëýí õºðñíèé õýëõýýäñèéí íÿãò
 w - óñíû íÿãò
 s - õºðñíèé õàòóó õýñãèéí íÿãò
e - ñ¿âýðõýãèéí èëòãýëö¿¿ð
W - áàéãàëèéí ÷èéã
W p - èìðýãäëèéí õÿçãààð äàõü ÷èéã
WL - óðñàëòûí õÿçãààð äàõü ÷èéã
Wsat - õºðñ óñààð á¿ðýí õàíàñàí ¿åèéí ÷èéã
Ws - ñóóìòãàé áàéäàë àæèãëàãäàæ ýõëýõ ¿åèéí ÷èéãëýãèéí óòãà
Wtot - öýâäýã õºðñíèé íèéëáýð ÷èéã
Wi - ìºñºí øèãäýýñýýð òîîöñîí öýâäýã õºðñíèé ÷èéã
Wic - í¿õ ñ¿âèéí ìºñººð òîîöñîí öýâäýã õºðñíèé ÷èéã
Wm - øèãäýýñ ìºñí¿¿äèéí õîîðîíä áàéðëàõ öýâäýã õºðñíèé ÷èéã
Ww -õºë人ã¿é óñààð òîîöñîí öýâäýã õºðñíèé ÷èéã

304
 ÁНбÄ 50-01-16

Sr - ÷èéãëýãèéí çýðýã
JL - óðñàëòûí ¿ç¿¿ëýëò
 - õóâèéí æèí
 sb - óñíû õºâ¿¿ëýõ ¿éë÷ëýëèéã áîäîëöñîí õóâèéí æèí
Ps - ñóóìòãàé áàéäàë àæèãëàãäàæ ýõëýõ ¿åèéí àíõíû äàðàëò
 s - õàðüöàíãóé ñóóìòãàé áàéäàë
f - õºëä¿¿ òºëºâò îðøèõ õºðñíèé äóëààí äàìæóóëàëò
th - ãýñãýëýí òºëºâò îðøèõ õºðñíèé äóëààí äàìæóóëàëò
Cf - õºëä¿¿ òºëºâò îðøèõ õºðñíèé ýçëýõ¿¿íèé äóëààí áàãòààìæ
C fh - ãýñãýëýí òºëºâò îðøèõ õºñðíèé ýçëýõ¿¿íèé äóëààí áàãòààìæ
C - õóâèéí áàðüöàëäàë
 - äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã
E - õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü
V - Ïóàññîíû èëòãýëö¿¿ð
Rc - õàäàí õºðñíèé íýã òýíõëýãò øàõàãäàëòûí áàò áýõèéí õÿçãààðûí
òîîöîîíû óòãà
itot - öýâäýã õºðñíèé íèéëáýð ìºñæèëò
ii - øèãäýýñ ìºñèéã áîäîëöñîí öýâäýã õºðñíèé ìºñæèëò
D - øèðõýãèéí íóíòàãëàëûí ¿ç¿¿ëýëò /õºðñíèé/
Esort - óñààð õàíàñàí õºðñíèé õýâ ãàæèëòûí ìîäóëü
sort - óñààð õàíàñàí õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã
Csort - óñààð õàíàñàí õºðñíèé õóâèéí áàðüöàëäàë
Cs - íÿãòðóóëñàí ñóóìòãàé õºðñíèé õóâèéí áàðüöàëäàë
 s - íÿãòðóóëñàí ñóóìòãàé õºðñíèé äîòîîä ¿ðýëòèéí ºíöºã
À÷àà, õ¿÷äýë, ýñýðã¿¿öýë
F - õ¿÷, õ¿÷íèé òîîöîîíû óòãà /ñóóðèàñ áóóðèíä äàìæèõ òîîöîîíû à÷àà/
f - íýãæ óðòàä íîãäîõ õ¿÷
Fu - áóóðèéí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷ /áóóðèéí äààö/
Fh , Fv - áóóðüò ¿éë÷ëýõ õ¿÷íèé õýâòýý áà áîñîî áàéãóóëàã÷
Fr - ñóóðèéã îâîéëòîîñ ÷àíãààõ õ¿÷íèé òîîöîîíû óòãà
Fd - õºðñºí äýõ ãàäàñíû òîîöîîíû óòãà
Fdu - ñóãàëàõ õ¿÷èíä àæèëëàõ ãàäàñíû äààö
Fu , Fu ,t - òºñëèéí áà òóðøèëòûí ãàäàñíû äààöûí óòãóóä
N - ñóóðèéí óëàíä ýãö ¿éë÷ëýõ õ¿÷
n - íýãæ òàëáàéä íîãäîõ ìºí õ¿÷
Nr - îâîéëòûí íîðìàëü õ¿÷
N a - à÷ààíû îíöãîé õîñëîëûí ¿å äýõ òºâèéí áóñ òîîöîîíû à÷ààíû
áîñîî áàéãóóëàã÷
Nu ,eq - ãàçàð õºäëºëèéí ¿å äýõ áóóðèéí õÿçãààðûí ýñýðã¿¿öëèéí õ¿÷

305
ÁНбÄ 50-01-16

P - ñóóðèéí óëàí äîîðõ äóíäàæ äàðàëò

Pr - îâîéëòûí äàðàëò
P0 - ñóóðèéí óëàí äîîðõ íýìýãäýë äóíäàæ äàðàëò
H - õºíäëºí õ¿÷
M - ìîìåíò
M af - õºðñ ñóóðèéí õàæóó ãàäàðãóóòàé áàðüöàëäàæ õºëäºõºä ¿¿ñýõ
õ¿÷íèé õ¿ëýýæ àâàõ ãàäíû õ¿÷íèé ìîìåíò
M b , M p - ñóóðèéí òàëóóäàä ¿¿ñýõ ãàäíû õ¿÷íèé ìîìåíò
 - áîñîî õ¿÷äýë
 - ø¿ðãýã÷ õ¿÷äýë
Tk - îâîéëòûí ø¿ðãýã÷ õ¿÷
 zg - õºðñíèé ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýð ¿¿ñýõ ýãö áîñîî õ¿÷äýë
 zp - ñóóðüò èðýõ íýìýãäýë à÷ààëëààñ ¿¿ñýõ ýãö áîñîî õ¿÷äýë
s - îâîéëòûí õ¿÷íèé óëìààñ ñóóðüò ¿éë÷ëýõ õºëä¿¿ õºðñíèé
øèëæèñõèéëòèéí ýñýðã¿¿öýë
R - áóóðü õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë
R0 - ñóóðèéí óðüä÷èëñàí õýìæýýã òîãòîîõîä 3 äóãààð õàâñðàëòààð àâàõ,
õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë
Rs - íÿãòðóóëñàí áóþó áýõæ¿¿ëñýí õºðñíèé òîîöîîíû ýñýðã¿¿öýë
Áóóðèéí õýâ ãàæèëò
S - áóóðèéí ñóóëò
S - áóóðèéí äóíäàæ ñóóëò
S u - áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí çºâøººðºãäºõ õÿçãààðûí óòãà
Su , s - áàéãóóëàìæèéí õýâ ãàæèëòàä òàâèõ òåõíîëîãèéí áîëîí àðõèòåêòóðûí
øààðäëàãûã õàíãàõ áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí õÿçãààð óòãà
Su , f - áàðèëãûí õèéö áàò áýõ, òîãòâîð, àí öàâ òýñâýðëýëòèéã õàíãàõ
áóóðèéí õýâ ãàæèëòûí õÿçãààðûí óòãà
S f - óÿí öýâäýã áóóðèéí ñóóëò
Sth - ãýñýæ áàéãàà õºðñíèé ººðèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýð
/áàéãàëèéí äàðàëò/ ¿¿ñýõ áóóðèéí ñóóëòûí õýìæýý
Sp - áàéãóóëàìæèéí æèíãèéí ¿éë÷ëýëýýñ õºðñºíä äàðàõ íýìýãäýë
äàðàëòààñ ¿¿ñýõ áóóðèéí ñóóëòûí õýìæýý
S p , th - óðüä÷èëàí ãýñãýýñýí õºðñíèé ¿åèéí íÿãòðàëààñ ¿¿ñýõ ñóóëò
S ad - õºëä¿¿ õºðñíèé ãýñýëòèéí óëìààñ áóóðüò ¿¿ñýõ íýìýãäýë ñóóëò
Sa , Sb - ñóóðèéí òàëóóäûí ñóóëò
S s - íýìýëò ñóóëò /subsidence-просадка/, цөмрөлийн суулт
i - ñóóðèéí /áàéãóóëàìæèéí/ õàçàéëò
 - õýâ ãàæèëòûí èëòãýëö¿¿ð
hf - îâîéëòûí õýâ ãàæèëò
Kf - îâîéëòûí èëòãýëö¿¿ð
Rf - îâîéëòûí çýðýã

306
 ÁНбÄ 50-01-16

h fp - ñóóðèéí óëàíä ¿¿ñýõ äàðàëòûã áîäîëöñîí áóóðü õºðñíèé îâîéëòûí

ºðãºãäºëòèéí òîîöîîíû õýìæýý
 fp - ñóóðèéí äîîðõ áóóðü õºðñíèé îâîéëòûí õàðüöàíãóé æèãä áóñ õýâ
ãàæèëòûí òîîöîîíû õýìæýý
 th - ãýñýæ áóé õºðñíèé õàðüöàíãóé ñóóëò
 s - õàðüöàíãóé ñóóìòãàé áàéäàë
S / L - õýâ ãàæèëòûí æèãä áóñ áàéäàë
is - áàðèëãà áàéãóóëàìæ íýìýëò ñóóëòàä îðîõ ¿åä ¿¿ñýõ õàçàéëò
f s / L - íýìýëò ñóóëòûí ¿åä ¿¿ñýõ õàðüöàíãóé õîòîéëò
Áóóðèéí äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîíû ïàðàìåòð
T - òåìïåðàòóð
T0 - олон жилийн цэвдэг хөрсний жилийн дуíäàæ òåìïåðàòóðûí òîîöîîíû
óòãà
T0, n - олон жилийн цэвдэг хөрсний жилийн дундаж температурын норматив
óòãà
T0 - олон жилийн цэвдэг хөрсний дээд гадаргуу дээрх жилийн дундаж
òîîöîîíû òåìïåðàòóð
Tm, ze - áàéãóóëàìæèéí áóóðü äàõü õºðñíèé òîîöîîíû òåìïåðàòóð
Tbf - õºðñíèé õºëäºæ ýõëýõ òåìïåðàòóð
Td - ñóóðèéí óëàí äîîðõ õºëäºæ áóé õºðñíèé òîîöîîíû òåìïåðàòóð
Tn - ñóóðèéí óëàí äîîðõ õºðñ õºëäºõ ¿åèéí õºðñíèé òºëºâëºëòèéí
ãàäàðãóó äàõü òîîöîîíû òåìïåðàòóð
Tout - ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóð
Tca - áàðèëãûí ñàëõèæóóëàõ õºíäèéí òåìïåðàòóð
Tin - òàñàëãààíû àãààðûí òåìïåðàòóð
Tmin - ºâëèéí õàìãèéí õ¿éòýí ñàðûí àãààðûí äóíäàæ òåìïåðàòóð
T f , Tth - õàñàõ áà íýìýõ òåìïåðàòóðòàé ¿åèéí àãààðûí äóíäàæ òåìïåðàòóð
t0 - àãààðûí õàñàõ òåìïåðàòóðûí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà
t - õóãàöàà
tn - áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëòûí òîîöîîíû õóãàöàà
td - ñóóðèéí óëàí äîîðõ õºðñíèé õºëäºëòèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà
Kh - áàéãóóëàìæèéí äóëààíû íºëººëëèéí èëòãýëö¿¿ð
 m, z ,e - áóóðü õºðñíèé òåìïåðàòóðûí óëèðàëûí ººð÷ëºëòèéí èëòãýëö¿¿ð
M - áàðèëãûí õºíäèéí ñàëõèæóóëàõ ìîäóëü
LV - õºðñíèé ãýñýëòèéí /õºëäºëòèéí/ äóëààí
Ãåîìåòðèéí ¿ç¿¿ëýëò
B - áàðèëãûí /çîîðèéí/ ºðãºí
L - áàðèëãûí óðò
 - ñóóðèéí óëíû óðò
b - ñóóðèéí óëíû ºðãºí

307
ÁНбÄ 50-01-16

r   / b - ñóóðèéí óëíû òàëóóäûí õàðüöàà

e - çºðºõ ìºð
A - ñóóðèéí óëíû òàëáàé
Aaf - õºðñ ñóóðüòàé áàðüöàëäàæ õºëäºõ ãàäàðãóóãèéí òàëáàé
d - õºðñºíä ãàäàñ áýõëýãäñýí òîîöîîíû ã¿í
d, d n - òºëºâëºëòèéí ò¿âøèí áà áàéãàëèéí õýâãèéí ãàäàðãóóãààñ
ñóóðèéí óë õ¿ðòýëõ çàé /ñóóðü ñóóëãàëòûí ã¿í/
d1 - çîîðèéí øàëíààñ òîîöîõ ñóóðü ñóóëãàëòûí øèëæ¿¿ëñýí ã¿í
d b - çîîðèéí ã¿í áóþó òºëºâëºëòèéí ò¿âøèíãýýñ çîîðèéí øàë õ¿ðòýëõ çàé
d th - õºðñíèé óëèðàëûí ãýñýëòèéí òîîöîîíû ã¿í
d th , n - õºðñíèé óëèðàëûí ãýñýëòèéí íîðìàòèâ ã¿í
df - õºðñíèé óëèðàëûí õºëäºëòèéí òîîöîîíû ã¿í
d f , n - õºðñíèé óëèðàëûí õºëäºëòèéí íîðìàòèâ ã¿í
dw - ãàçàð äîîðõ óñíû áàéðëàõ ã¿í
  d / b - ñóóðèéí õàðüöàíãóé ñóóëãàëò
h - õºðñíèé ¿åèéí çóçààí
H - øóãàìàí õýâ ãàæèëòòàé ¿åèéí çóçààí
H c - øàõàãäàõ ¿åèéí çóçààí
H s - ñóóìòãàé õºðñíèé ¿åèéí çóçààí /ñóóìòãàé ¿å/
hs - ñóóìòãàé á¿ñèéí çóçààí
hs, p - ãàäíû à÷ààíû íºëººãººð íýìýëò ñóóëò ¿¿ñãýõ ñóóìòãàé á¿ñèéí çóçààí
H s, g - õºðñíèé ººðèéí æèíãèéí íºëººãººð íýìýëò ñóóëò ¿¿ñãýõ
ñóóìòãàé á¿ñèéí çóçààí
hs - õºðñºí äýðíèé çóçààí
J -õèéöèéí ýëåìåíòèéí õºíäëºí îãòëîëûí èíåðöèéí ìîìåíò
Z - ñóóðèéí óëíààñ äîîø òîîöîõ ã¿í /çàé/
  2 z / b - õàðüöàíãóé ã¿í
DL - òºëºâëºëòèéí ò¿âøèí
NL - ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí áàéãàëèéí õýâãèéí ò¿âøèí
FL - ñóóðèéí óëíû ò¿âøèí
BC - øàõàãäàõ äàâõàðãûí äîîä õèë
BSL - ñóóìòãàé äàâõàðãûí äîîä õèë
WL - ãàçàð äîîðõ óñíû ò¿âøèí
A- Суурийн гадна ирмэгээс хэвтээ чиглэлд ухмалын налуугийн доод ирмэг
хүртэлх зай буюу мөр
da- Атмосфер нөлөөлөх гүний хэмжээ
Rk- Буурийн даацын стандарт утга
fs- Шонгийн хажуу гадаргуу дээр үүсэх хөрсний үрэлтийн хүчний тооцооны
утга
Rp- Шонгийн үзүүрийн нэгж талбайд ноогдох хөрсний даах чадварын утга
Go-Буурьт үйлчлэх суурийн бүтээц ба түүний дээр орших хөрсний нийлбэр
жин
h- Суурийн ухмалын өндөр
ho- Хөрсний туршилтын дээжийн анхны өндөр

308
 ÁНбÄ 50-01-16

hw -Хөрсний дээж усанд норж хөөлт тогтворжсоны дараах өндөр

la -Шон суурийн хөөлтгүй хөрсний доторх уртын хэмжээ
p- Буурь хөрсөнд үйлчлэх даралтын хэмжээ
pe- Хөрсний хөөлтийн даралт
sc-Буурь хөрсний хэв гажилтын зэргийн хэмжээ
se-Буурь хөрсний хөөлтийн хэв гажилтын хэмжээ
ss- Буурь хөрсний агшилтын хэв гажилтын хэмжээ
0w -Хөрсний дээж усанд хөөж тогтворжсны дараах хувийн жин
λs- Буурь хөрсний агшилтын илтгэлцүүр
δef- Хөрсний чөлөөт хөөлтийн харьцангуй норматив хэмжээ
δep-Тодорхой даралтын нөлөөн доорх хөрсний хөөлтийн харьцангуй
норматив хэмжээ
δs- Хөрсний шугаман агшилтын норматив хэмжээ
Ψ- Тооцоолсон хөөлт, агшилтын хэв гажилтын туршилтаар тогтоосон
илтгэлцүүр
Ψe- Тооцоолсон хөөлтийн хэв гажилтын туршилтын илтгэлцүүр
Ψs- Тооцоолсон агшилтын хэв гажилтын туршилтын илтгэлцүүр
Ψw- Хөрсний чийглэгийн илтгэлцүүр

Өндºð баðилгûн сóóðийн òооöоонд аøиглаõ бóóðü ба маòеðиалûн øинж

÷анаð
Es—Хөрсний шахалтын модуль
E’s— Хөрсний харимхайн дахин шахалтын модуль
Eo—Хөрсний хэв гажилтын модуль
R— Буурийн даацын тооцооны утга
Rc—Бетоны тэнхлэгийн шахалт(даралт) эсэргүүцэх хүчний тооцооны утга
Rt—Бетоны тэнхлэгийн суналт эсрэгүүцэх хүчний тооцооны утга
Rk—Буурийн даацын /даах чадвар/ стандарт норматив утга
RSE –Буурь хөрсний чичирхийлэл эсэргүүцэх даацын тооцооны утга
I—Огтлолын инерцийн момент
W—Суурийн улны эсэргүүцлийн момент
А÷аа,¿йл÷лýл ба ¿йл÷лýлийн нºлººлºл
F— Суурийн дээрээс үйлчлэх босоо чиглэлийн хүчний тооцооны утга
p— Суурийн уланд орших дундаж даралтын тооцооны утга
po— Суурийн уланд орших дундаж нэмэлт даралтын норматив утга
pq— Суурийн уланд орших буурь хөрсний хувийн жингийн даралтын норматив
утга
pn— Ул хавтангийн хувийн жинг хассаны дараах буурийн эсрэг хүчний
тооцооны утга
pk—Урт хугацааны нөлөөлөл доорхи суурийн улны дундаж даралтын норматив
утга
q1—Хананд гаргасан нүхний дээд хөндлөн дам нуруун дээрх жигд тархсан
ачааллын тооцооны утга
q2— Нүхний амны хөндлөн дам нуруун дээрх жигд тархсан ачааллын
тооцооны утга
V— Хөндлөн хүчний тооцооны утга

309
ÁНбÄ 50-01-16

Vf— Дээд хэсгийн бүтээцийн ул хэсгээр дамжин хайрцаг суурь буюу газар
доорхи -1 давхрын бүтээцийн хучилтад дамжин ирэх хөндлөн хүчний тооцооны
утга
VE,f— Газар хөдлөлийн үйлчлэлийн үед, дээд хэсгийн бүтээцийн доод хэсэгт
дамжих хайрцаг суурь эсвэл газар доорхи -1 давхрын хучилтад дамжин ирэх
шилжүүлэх хэвтээ хүчний тооцооны утга
Vs— Ул хавтангийн хувийн жинг хассаны дараах буурийн цэвэр эсрэг хүчний
үүсгэх, тулгуурын хавтангийн хүлээн авах нийт хөндлөн эсэргүүцлийн хүчний
тооцооны утга
Vw— Шонгийн тэнхлэгийн дагуух хүчнээс тухайн ханын босоо чиглэлд
дамжуулах эсэргүүцлийн тооцооны утга
Zn— Буурийн суултын тооцооны гүн
α— Нэмэлт даралтын илтгэлцүүр
αT— Их биеийн налуугийн тооцооны утга
 —Шүргэх хүчдэл
Геомеòð õýмжýý
bf— Хэвтээ шилжисхийлтийн чиглэл дэхь хайрцаг суурь ба газар доорхи -1
давхрын бүтээцийн хучилтын өргөн
dc—Хяналтын судалгааны цэгийн гүн
dg—Энгийн судалгааны цэгийн гүн
ho—Хавтангийн ашигтай өндөр
Hg— Барилгын өндөр,
L—Барилгын урт ба суултын заадсаар хуваагдсан нэгж урт
ln1—Тэгш өнцөгт 2 чиглэлийн хавтангийн богино талын урт
ln2—2 чиглэлийн тэгш өнцөгт хавтангийн урт талын урт
t— ханын зузаан
tf— хайрцаг суурь болон газар доорхи -1 давхрын хучилтын зузаан
um—Цөмрөлтийн хязгаарын секцийн периметр
Тооöоонû илòгýлö¿¿ð
αs—Сал хавтан болон багана хоорондын тэнцүү бус гулзайлтын моментийг
цөмрөлтийн хүрээний огтлолын эргэн тойронл шүргэх хүчдэл дамжих
илтгэлцүүр
αm— Сал хавтан болон багана хоорондын тэнцүү бус гулзайлтын моментоос
цөмрөлтийн хүрээний огтлол дахь гулзайлтын хүчдэл дамжих
илтгэлцүүр
β— Суултын тооцооны гүний тохируулагч илтгэлцүүр
ξs—Буурь хөрсний чичирхийлэл эсэргүүцэх даацыг /даах чадварыг/ тохируулагч
илтгэлцүүр
μ—Хөндлөн (босоо чиглэлийн) хүч хуваарилах илтгэлцүүр
η—Суурийн суултын тооцооны засварлах илтгэлцүүр
ψs— Суултын тооцооны туршилтын илтгэлцүүр
ψ’—харимхайн нөлөөллийг авч үзсэн суултын тоооцооны туршилтын
илтгэлцүүр

310
 ÁНбÄ 50-01-16

ХАВСРАЛТ 15.
НЭР ТОМЪЁО БА ТОДОРХОЙЛОЛТ
Байгóóламжийн бóóðü –байгууламжтай харилцан үйлчлэлцэж хүчдэл хэв
гажилтын төлөвт орших ул хөрсний массив
Байгóóламжийн сóóðü- байгууламжийн ачаалалыг буурьт дамжуулах үүрэг
гүйцэтгэх байгууламжийн бүтээц
Газаð дооðõ байгóóламжýсвýл байгóóламжийн газаð дооðõ õýсýг-
байгууламж эсвэл байгууламжийн газрын гадаргуугаас (тэгшилсэн түвшингээс)
доош орших хэсэг
Бага сóóлгалòòай сóóðü -суурийн ул хөрсний улирлын хөлдөлтийн тооцооны
гүнээс дээш орших тохиолдолд
Геоòеõникийн сóдалгаа-барилга байгууламж барих талбайн хөрс, чулуулгийг
инженерийн зориулалтаар ашиглахад шаардагдах норматив ба тооцооны
үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох туршилт, судалгааны ажил явуулах, барилгын
суурь,газар доорх болон хөрс чулуулагтай харьцах инженерийн бүтээцийн
барилгын ажил гүйцэтгэхэд шаардагдах тооцооны үзүүлэлтүүдийг
тодорхойлох,хөрс чулуулгийн шинж чанарыг өөрчлөхтэй холбоотой судалгааны
ажлыг бүхэлд нь хэлнэ. Геотехникийн судалгааны ажлын нэг хэсэг нь инженер-
геологийн судалгаа юм.
Инженеð геологийн сóдалгаа-барилга байгууламж барихсудалгааны талбайн
геологийн тогтоц, хөрс чулуулгийн үе давхаргын байрлал, гадаргын хэлбэр,
газар доорх усны түвшин, горим, хөрс, чулуулгийн байгалын үндсэн төлөв,
шинж чанарыг тогтоож инженерийн үйл ажилд ашиглах геотехникийн
судалгааны ажлын нэг хэсэг.
Сóóлò- хөрсөнд бүтэцийн өөрчлөлт үзүүлэлгүйгээр гадаад ачаалалаас, зарим
тохиолдолд хөрсний өөрийн жингээс үүсэх буурийн хэв гажилтын босоо
чиглэлтэй байгуулагч .
Евðýлò- гадаад ачаа, хөрсний хувийн жин болон бусад нэмэлт үйлчлэлийн,
тухайлбал суумтгай хөрсний норолт, хөлдүү хөрсний доторх мөсөл үеийн
гэсэлтийн нөлөөгөөр хөрсөнд бүтэцийн өөрчлөлт гарсны улмаас буурьт үүсэх
нэмэлт хэв гажилтын босоо чиглэлтэй байгуулагч.
Өðгºлò ба сóóлò-хөрсний нүх сүвийн ус хөлдөх, гэсэх явцад (хүйтний овойлт ба
гэсэлтийн) болон хөрсний чийг өөрчлөгдөх, химийн бодисын үйлчлэлд (хөөлт,
агшилт ) хөрсний эзлэхүүний өөрчлөлттэй холбоотой буурийн хэв гажилтын
босоо чиглэлийн байгуулагч.
Гадаðгûн õоòойлò-ашигт малтмалын олборлолт, гидрогеологийн нөхцөлийн
өөрчлөлт, газар доорх усны түвшингийн доошлолт, карст-суффозийн
процессийн улмаас газрын гадаргууд үүссэн хэв гажилтын босоо чиглэлийн
байгуулагч.
Хýвòýý øилжилò-хөрсний хувийн жингээс үүсэх цөмрөлт, газрын гадаргуугийн
их хэмжээний хэв гажилтын улмаас үүсэх хотойлт болон буурьт үйлчлэх
хөндлөн чиглэлийн ачааллын улмаас үүсэх буурийн хэвтээ чиглэлд үүсэх хэв
гажилтын хэвтээ байгуулагч.

311
ÁНбÄ 50-01-16

Цºмðºлò- хөрсний суффозийн урсалтын бүс, уулын малталтын хөндий,

карстын хөндийлжийн дээрх хөрсний давхрагын нуралтын улмаас хөрсний
үргэлж байдал алдагдаж газрын гадаргуугын хэв гажилтын босоо чиглэлийн
байгуулагч.
Цººн давõаð баðилга- Гурван давхараас илүүгүй өндөртэй орон сууц, олон
нийтийн барилга.
Өндºð баðилга- 51 метрээс дээш өндөртэй барилга.
Чóõал байгóóламж-дараах шаардлагуудын аль нэг нь хангагдсан байгууламж:
-100 метрээс илүү өндөр барилга;
-алслал нь 100 метрээс илүү;
-барилгын газар доорх хэсэгийн болон газар доорх байгууламжийн суулгалтын
гүн газрын тэгшилсэн талбайн түвшингээс доош 10 метрээс илүү гүнд орших;
-зөрөх мөрийн (консолын) алслал 20 метрээс илүү байх;
-бүтээц ба бүтээцлэл- хийцлэлийн схем нь материалын физикийн болон
геометрийн шугаман бус шинж чанарыг бодолцсон стандартын бус тооцооны
аргуудыг хэргэлсэн эсвэл тооцооны тусгай аргуудыг боловсруулсан нөхцөл
орно.
Уснû ¿л нýвòðýõ ба õºðсний óс òóлаõ ¿е - газар доорх усны шүүрэлтийг
тооцохгүй байж болох ус бага нэвчих хөрсний үе.
Баððажийн ýôôекò- газар доорх усны түвшин шүүрлийн урсгалын зам дээрх
үүсгэсэн бүтэц-саадны өмнө урсгалын түвшин огцом дээшлэх үзэгдэл.
Онöгой нºõöºл- геологи, инженер-геологийн процессийн тааламжгүй үйл явц
(карст, суффози, газар доорх малталт, гулсалт зэрэг), газар хөдлөл, динамик ба
чичэрхийлэлийн үйлчлэл болон суумтгай, хөөмтгий, давсархаг зэрэг хөрсний
нөхцөлөөр тодорхойлогдоно.
Х¿ðýýлýõ баðилга, байгóóламж- шинээр барих барилгын ойролцоо байрлах
барилга, байгууламж, шугам сүлжээ.
Шинý баðилгûн нºлººний б¿с- ойролцоох барилгад үзүүлэх нөлөөг тооцохгүй
байж болох зай.

312
 ÁНбÄ 50-01-16

БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ

НОРМ БА ДҮРЭМ (БНбД 50-01-16)

АГУУЛГА (Өмнөх үг)

1. ХЭРЭГЛЭХ ХҮРЭЭ БА ЕРӨНХИЙ ШААРДЛАГА

2. БУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ЖУРАМ
Ерөнхий заалт
Буурийн тооцоонд бодолцох ачаа ба үйлчлэл
Хөрсний үзүүлэлтийн норматив ба тооцооны утга
Хөрсний ус
Суурь суулгах гүн
Буурийн хэв гажилтын тооцоо
Буурийн даацын тооцоо
Сэргээн засварлах барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиох онцлог
Буурийн хэв гажилт, түүний барилга байгууламжид үзүүлэх нөлөөг багасгах арга
хэмжээ
3. СУУМТГАЙ ХӨРСӨНД БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ
ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
3.1 Суумтгай хөрс тархсан талбайн геотехникийн судалгааны àæèëä
òàâèõ øààðäëàãà
3.2 Суумтгай хөрсөнд буурь, суурь төлөвлөх үндсэн шаардлага
3.2.1 Ерөнхий заалт
3.2.2 Чийгийн тооцооны төлөв байдлын үнэлгээ
3.2.3 Хөрсний тооцооны эсэргүүцлийг тодорхойлох
3.2.4 Буурийн хэв гажилтын тооцоо
3.2.5 Хөрсөн дэрний зураг төсөл зохиох
3.2.6 Хүнд нүдүүрээр нягтруулсан буурийн зураг төсөл
3.2.7 Ус чийгнээс хамгаалах болон хийцлэлийн арга хэмжээ
3.3 Суумтгай хөрсөнд шон суурийн зураг төсөл зохиох онцлог
3.4 Ñóóìòãàé õºðñºíä áóóðü ñóóðь төсөллөхөд зөвлөмж áîëãîõ àðãóóä
4. ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГ ХӨРСӨНД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙН
ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
4.1 Ерөнхий зүйл
4.2 Олон жилийн цэвдэг буурь хөрсний үзүүлэлтүүд
4.3 Олон жилийн цэвдэг хөрсийг барилга байгууламжийн буурь болгон ашиглах зарчим
сонгох
4.4 Олон жилийн цэвдэг хөрсөнд барих барилга байгууламжийн тогтворыг хангах арга
хэмжээ
4.5 Буурь суурийн тооцоо, ерөнхий заалт
4.6 Барилгажилтын дэвсгэр газрын инженерийн бэлтгэл ба хүрээлэн буй орчныг
хамгаалах
5. ХӨЛДӨХДӨӨ ОВОЙДОГ ХӨРСӨНД БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРИЙН
ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
5.1 Хөрсний хөлдөлтийн овойлтын үзүүлэлтүүд, овойлтын хэв гажилтын үнэлгээ
5.2 Овойлтын шүргэгч хүчний үйлчлэлээр суурийн тогтворыг тооцох
5.3 Суурийн уланд үйлчлэх овойлтын нормаль хүчний тооцоо
313
 ÁНбÄ 50-01-16

5.4 Хөрсний улирлын хөлдөлтийн бүсэд суулгасан суурь, түүний буурийг овойлтын хэв
гажилтаар тооцох
6. ХӨӨЛТТЭЙ ХӨРСӨНД БАРИЛГЫН БУУРЬ СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ
ОНЦЛОГ
6.1. Инженер-геологийн судалгааны агуулга
6.2. Хөөлттэй хөрсний онцлог үзүүлэлтүүд
6.3. Талбайн болон буурь хөрсний үнэлгээ
6.4.Хөөлттэй хөрсний геотехникийн үнэлгээнд тулгуурлан барилгын зураг төсөл
боловсруулах
6.4.1. Ерөнхий заалт
6.4.2. Буурь, суурийн тооцоо
6.4.З. Төлөвлөлтийн ерөнхий шаардлага
6.4.4. Налуу газар дээрх барилга, байгууламжийн тооцоо
6.4.5. Хөөлттэй хөрсөнд суурь суулгах гүн
6.4.6. Хөөлттэй хөрс бүхий буурь суурийн шийдэл
6.4.7.Барилгын бүтээцийг хөөлттэй буурь хөрснөөс хамааруулан төлөвлөх
6.4.8. Хөөлттэй хөрсөн дэхь шугам хоолойн төлөвлөлт
7. БҮТЭЦИЙН ӨӨРЧЛӨЛТТЭЙ УЛ ХӨРСӨНД БАРИЛГЫН БУУРЬ, СУУРИЙН ТӨСӨЛ
ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
7.1. Байран гаралтай (эллювийн) хөрсөнд барьж босгох байгууламжийн буурийг
төсөллөх онцлогууд
7.2. Асгаас хөрсөнд баригдах байгууламжийн буурийг төсөллөх онцлогууд
7.3. Ашиглагдсан талбайд баригдах байгууламжийн буурийг төсөллөх онцлогууд
7.4. Усанд ханасан шим гарлын хөрс болон наанги шавар дээр баригдах
байгууламжийн буурийг төсөллөх онцлог
7.5. Давсархаг хөрсөнд баригдах байгууламжийн буурийг
төсөллөх онцлогууд
7.6 Карстын хөндийрэл бүхий нутаг дэвсгэрт баригдах байгууламжийн буурийг
төсөллөх онцлог
7.7. Усаар зөөгдөж тогтсон хөрс бүхий талбайд баригдах байгууламжийн буурийг
төсөллөх онцлогууд
7.8. Бат бэх султай хөрсийг сайжруулж бэхжүүлж буурь төсөллөх
8. ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМЫН ТУЛГУУРЫНБУУРЬ, СУУРИЙН
ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
9. ГҮҮРИЙН ТУЛГУУР БОЛОН ДАЛАНГИЙН АСГААСЫН ДООРХИ
ХООЛОЙН БУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
10. ШОН СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
10.1 Ерөнхий зүйл
10.2 шон суурийн төрөл, зоомол, өрөмдмөл зоомол, өрөмдмөл цутгамал ба багана шон
суурь
10.3 Шон суурь тооцох ерөнхий зүйл
10.4 Тулц шонгийн тооцоо
10.5 Дүүжин шонгийн тооцоо
10.5.1 Зоомол дүүжин шонгийн тооцоо
10.5.2 Өрөмдмөл цутгамал дүүжин шонгийн тооцоо
10.6 Шон суурийг хэвтээ ачаа, моментийн үйлчлэлээр тооцох

314
 ÁНбÄ 50-01-16

10.7 Шон суурийн суултын тооцоо

10.8 Хээрийн туршилтын дүнгээр шонгийн даацыг тодорхойлох
10.9 Шон суурийн хицлэл
11. ГАЗАР ХӨДЛӨЛИЙН ИДЭВХИТЭЙ БҮС НУТАГТ БАРИХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН
БУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
11.1 Газар хөдлөлтөнд тогтвортой буурийн зураг төсөл зохиох зарчим
11.2 Буурийн тооцоонд тавигдах шаардлага
11.3.Газар хөдлөлийн үйлчлэл ба төвийн бус ачаанд буурийн даацыг тооцох арга
11.4 Газар хөдлөлтөнд тогтвортой шон суурийн зураг төсөл зохиох онцлог
11.5 Олон жилийн цэвдэг хөрсөнд газар хөдлөлд тогтвортой буурь, суурийн зураг төсөл
зохиох онцлог
12. ӨНДӨР БАРИЛГЫН БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
12.1 Хайгуул, шинжилгээний ажлын зорилго
12.2. Гүн суурийн хайгуул шинжилгээний онцлог
12.3.Лабораторын туршилт ба талбай дээрх туршилтын хэмжилт (TEST)
12.4. Буурийн даацын тооцоо
12.5 СУУРИЙН БҮТЭЭЦИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ БОЛОН ХИЙЦЛЭЛИЙН ШААРДЛАГА
12.5.1 Нийтлэг заалт
12.5.2 Хайрцаг хэлбэрийн суурь
12. 5.3 Сал хэлбэрийн(хөвөгч) суурь
12.5.4 Шон хайрцаг ба шон сал хавтан хосолсон суурь
13. ДИНАМИК ҮҮСГҮҮРТЭЙ ГАЗРЫН ОЙРОЛЦОО БАРИГДАХ БАРИЛГА
БАЙГУУЛАМЖИЙН БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ОНЦЛОГ
14. ХӨРСНИЙ УСНЫ ТҮВШИН ДООШЛУУЛАХ , УС ЗАЙЛУУЛАХ БАЙГУУЛАМЖИЙН
ТӨСӨЛЛӨЛТ
15. ЦӨӨН ДАВХАР БАРИЛГЫН БУУРЬ,СУУРИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД
16. БАРИЛГА, БАЙГУУЛАМЖИЙН ГАЗАР ДООРХ ХЭСГИЙГ ТӨСӨЛЛӨХ ОНЦЛОГУУД,
ТЕХНИКИЙН ТӨЛӨВ БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭ БА ГЕОТЕХНИКИЙН УРЬДЧИЛСАН ДҮН
ШИНЖИЛГЭЭ
17. ГЕОТЕХНИКИЙН ХЯНАЛТЫН ШИНЖИЛГЭЭ (МОНИТОРИНГ)
18. БУУРЬ, СУУРИЙН ЗУРАГ ТӨСЛИЙН ЭКОЛОГИЙН ШААРДЛАГУУД

315
 ÁНбÄ 50-01-16

ХАВСРАЛТУУД:
1 ä¿ãýýð õàâñðàëò(Ǻâëºìæ áîëãîõ). ÕªÐÑÍÈÉ ÁÀÒ ÁÝÕ, ÕÝ ÃÀÆÈËÒÛÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒÈÉÍ
ÍÎÐÌÀÒÈÂ ÓÒÃÀ
2 äóãààð õàâñðàëò ( Çààâàë ìºðäºíº).ÁÓÓÐÈÉÍ ÕÝ ÃÀÆÈËÒÛÍ ÒÎÎÖÎÎ
3 äóãààð õàâñðàëò (Ǻâëºìæ áîëãîõ). ÁÓÓÐÜ ÕªÐÑÍÈÉ ÒÎÎÖÎÎÍÛ ÝÑÝÐï¯ÖÝË
4 ä¿ãýýð õàâñðàëò (Ǻâëºìæ áîëãîõ).ÁÓÓÐÈÉÍ ÕÝ ÃÀÆÈËÒÛÍ ÕßÇÃÀÀÐÛÍ ÓÒÃÀ
5 äóãààð õàâñðàëò.MNS 3263-2014-Ä ÎÐÎÎÃ¯É ÕªÐÑÍÈÉ ÍÝÌÝËÒ ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä
6 äóãààð õàâñðàëò (Çààâàë ìºðäºíº).ОЛОН ЖИЛИЙН ÖÝÂÄÝà ժÐÑÍÈÉ ÔÈÇÈÊ,
ÄÓËÀÀÍ ÔÈÇÈÊÈÉÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä
7 äóãààð õàâñðàëò (Çààâàë ìºðäºíº).ÖÝÂÄÝà ժÐÑÍÈÉ ÁÀÒ ÁÝÕÈÉÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯ÄÈÉÍ
ÒÎÎÖÎÎÍÛ ÓÒÃÀ
8 äóãààð õàâñðàëò (Çààâàë ìºðäºíº).ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГ ДЭХЬ БАРИЛГЫН
ÑÀËÕÈÆÓÓËÀÕ ÕªÍÄÈÉÍ ÒÅÌÏÅÐÀÒÓÐÛÍ ÃÎÐÈÌÛÍ ÒÎÎÖÎÎ
9 ä¿ãýýð õàâñðàëò (Ǻâëºìæ áîëãîõ).ÁÀÉÃÓÓËÀÌÆÈÉÍ ÄÎÎÐÕ ÕªÐÑÍÈÉ
ÃÝÑÝËÒÈÉÍ Ã¯ÍÈÉ ÒÎÎÖÎÎ
10 äóãààð õàâñðàëò(Çààâàë ìºðäºíº).ÕªÐÑÍÈÉ ÓËÈÐÀËÛÍ ÃÝÑÝËÒ, ÕªËĪËÒÈÉÍ
Ã¯Í ÁÀ ÆÈËÈÉÍ ÄÓÍÄÀÆ ÒÅÌÏÅÐÀÒÓÐЫН ТООЦОО
11 ä¿ãýýð õàâñðàëò. ХОТУУДЫН УУР АМЬСГАЛЫН МЭДЭЭ
12 ä¿ãýýð õàâñðàëò.ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÕÎÒ, ÑÓÓÐÈÍ ÃÀÇÐÛÍ ÕªÐÑÍÈÉ ÓËÈÐÀËÛÍ
ÕªËĪËÒ, ÃÝÑÝËÒÈÉÍ ÍÎÐÌÀÒÈ ïÍ
13 дугаар хавсралт А. НЭМЭЛТ ДАРАЛТЫН ИЛТГЭЛЦҮҮР- α, БОЛОН ДУНДАЖ НЭМЭЛТ
ДАРАЛТЫН ИЛТГЭЛЦҮҮР - α
Хүснэгт 13А.2 Тэгш өнцөгт талбай дээр жигд тархсан ачааллын үйлчлэл доорх
булангийн цэгийн дундаж нэмэлт даралтын илтгэлцүүр – α
хүснэгт 13А.3.Нэмэлт даралтын илтгэлцүүр-α ба дундаж нэмэлт даралтын илтгэлцүүр
α -ийг тодорхойлох хүснэгт.
Хүснэгт 13А.4.Дугуй талбай дээрх жигд тархсан ачааллын үйлчлэл доорхтөв цэгийн
нэмэлт даралтын илтгэлцүүрα-г тогтоох хүснэгт
Хүснэгт 13А.5 Дугуй талбай дээрх гурвалжин хэлбэрээр тархсан ачааллын үйлчлэл
доорх хажуугийн цэгийн нэмэлт даралтын илтгэлцүүр-α ба дундаж даралтын
илтгэлцүүр тогтоох хүснэгт
13 дугаар хавсралт -В. БУУРИЙН ЭСРЭГ ХҮЧНИЙ ИЛТГЭЛЦҮҮР
Хүснэгт В.0.1 Холбоослог хөрс бүхий буурийн эсрэг хүчний илтгэлцүүрийг тогтоох
хүснэгт
Хүснэгт В.О.2 усанд ханасан хөрст буурийн эсрэг хүчний илтгэлцүүр
Хүснэгт В.О.3 Холбоослог шинжтэй буурь хөрс бүхий буурийн зөв биш хэлбэртэй
суурийн уланд үүсэх эсрэг хүчний илтгэлцүүрийн утгыг тодорхойлох хүснэгтүүд
В.0.4 БУТАРХАЙ БҮТЭЦТЭЙ (ХАЙРГА, ЭЛС) ХӨРСТЭЙ БУУРИЙН ЭСРЭГ ХҮЧНИЙ
ИЛТГЭЛЦҮҮРИЙГ ТОГТООХ ХҮСНЭГТҮҮД
13 дугаар хавсралт. ЦӨМРӨЛТИЙН ХҮРЭЭНИЙ ОГТЛОЛЫН ПЕРИМЕТР БА ТАЛБАЙН
ИНЕРЦИЙН МОМЕНТЫН ТООЦОО
14 äүгээр õàâñðàëò. ГЕОТЕХНИКИЙН МОНИТОРИНГИЙН ХЯНАЛТЫН ПАРАМЕТРҮҮД
15 хавсралт. НЭР ТОМЪЁОНЫ ТОДОРХОЙЛОЛТ

316
 ÁНбÄ 50-01-16

ИШ ТАТСАН НОРМАТИВ БАРИМТ БИЧГИЙН ЖАГСААЛТ:

• Ачаалал ба үйлчлэл. БНбД 2.01.07-90
• Газар хөдлөлтийн бүс нутагт барилга төлөвлөх барилгын норм ба дүрэм. БНбД БНбД
22-01-01*/2006/2013
• Бетон ба урьдчилан хүчитгээгүй арматуртай төмөрбетон бүтээц./БД 52-105-10/
• Бетон ба төмөр бетон бүтээц. Үндсэн дүрэм. /БНбД 52-01-10/
• “Цутгамал бетон, төмөр бетон бүтээц” /БНбД 52-02-05/
• Барилгын бүтээц ба буурийн найдваршил. Ерөнхий шаардлага. /БНбД 20-01-11/
• Барилгад хэрэглэх уур амьсгал ба геофизикийн үзүүлэлтүүд. /БНбД 23-01-09/
• Барилгын инженер-геологийн ажил. /БНбД 11-03-01/.
• Инженер-геологийн судалгааны ажлын тайлан, дүгнэлт бичих дүрэм. /БД-11-107-11/
• Ул хөрсний ангилал. MNS 3263:2014
• Өндөр барилгын төлөвлөлт. /БНбД 31-17-10/
• Хөндийт ухмалтай талбай болон суумтгай хөрсөнд барилга байгууламжийг төсөллөх.
БНбД 22-03-09.
• Барилга, байгууламжийн инженер-экологийн судалгаа. БД 11-102-07
• Raft and Box foundations (JGJ 6-99)
• Хөөлттэй ул хөрсөнд геотехникийн үнэлгээ боловсруулах заавар. БН11-112-12
• Овойлттой ул хөрсөнд геотехникийн үнэлгээ боловсруулах заавар. БН 11-111-11
• Основания зданий и сооружений. СНиП 2.02.01-83*
• Основания зданий и сооружений. Актуализированная редакция СНиП 2.02.01-83* СП
22.13330.М.2011
• Свайные фундаменты.СНиП 2.02.03-85.М.1986.
• Актуализированная редакция СНиП 2.02.03-85,СП 22.13330.Свайные
фундаменты,М.2011
• GBJ 112-82.Хөөлттэй хөрстэй газрын барилгын техникийн норм. БНХАУ(хятад хэлээр).
• EN 1997-1:2004.Eurocode 7:Geotechnical design-Part 1:General rules,2004.-172p.
• EN1997-2:2007.Eurocode 7:Geotechnical design. Ground investigation and test-
ing,2007.-202p.

317
ÁНбÄ 50-01-16

318