Matek Kulyłowicz

sŁomlK
TETIMINO\^/, Z\^,/ROTOW
l SENTEN c|l PT{AWN lczycł1
ŁAclNsl0cH
oTlAz, Po ctl oDzEN l A ŁAclN sl(l EG o

...._
w sorzedazv:

Marek Kuryłowicz, Adam Wili ski

RZYMSKIE PRAWO PRYWATNE
wqbanie lll
Zarys wykładu

Anna Maria Wasyl, Tomasz Palmirski

RESPONSA PRUDENTIUM
Wyb r tekst w źrdłowych zawierających
poglądy rzymskiej jurysprudenc|i

Tomasz Palmirski, Robert Pabis, Jarosław Reszczy ski

PRAWO RZYMSKIE sa!.r.t
Repetytorium
lĄ
4SqE!

ZAKAMYCZE 2OO2
Skład, łamanie:
Grzegorz Szatan wsTĘP
Redakcja serii:
Alicja Pollesch

Redakcja:
Katarzyna Rybczynska

Niniejszy słownik Przeznaczony jest przede wszystkim dla studen-

t w prawa i administracji jako pomoc dydaktyczna. Ma on ułatwiĆ za-
poznanie się z łacir1ską terminologią prawniczą oraz pochodzenia ła-
chiskiego, aPrzez to r wnieżkorzystanie zpodręcznik w i irrrrej litera-
o Copyright by: Kantor Wvc,wnl''y-4!1,M!!łE fury praw niczej. Ięryk łaci ski pozostaje bowiem nadal powszechnym
oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych sp. z o.o'
i uniwersalnym językiem prawniczym ibez jego minimalnej przyna1-
mniej znajomościtrudno m wić o właściwymprzy1otowaniu prawni-
czym, a tym bardziej o kulturze prawnej . Dotyczy to takze licznych
Redakcją w polskim języku prawniczym termin w wywodzących się z łaciny.
ul. Westerplatte 1, 31-033 Krakow Słownik jest zbiorem termin w, zwrot w i sentencji prawniczych,
tel. (12) 430.47.09 pomyślanym jako podręczna Pomoc. Nie jest to systematyczny, pełny
*mail : redakcja@zakamycze.com.pl
słownik prawniczy polsko-łaciliski i do takiej roli nie pretenduje. Za-
www.zakamycze.com.pl
mieszczone terminy podane są bez rozr żntenia, czy pochodzą złactny
Działmarketingu klasycznej, średniowiecznej czy nowo ży tnej. Filolog w i leksykograf w
tel./fax (12) 431.19.45 autor prosi dlatego o niezbędną w tymwzględzie wyrozumiałość.
e-mail : marketing@zakamycze.com.pl Nie jest to też słownik Prawa rzymskiego ani i*.j dziedziny pra-
www,zakamycze.com.pl wa. Zebtane zostały * nim najczęściej spotykane i powszechnie uzy-
wane w języku prawniczym określeniałaci skie oraz pochodzenia ła-
cir1skiego. W tym sensie moze on słuzyć nie tylko studentom prawa, ale
także innym osobom, wykonują cym zaw d prawni czy lub interesują-
cych się Prawem. Podane są jednak proste objaśnienia,bez wnikania
ISBN: 83-7333-1 50-o w dokładniejszą Prawną treśćpodanych termin w, określeri i sentencji.
Słownik składa się ztrzech części. Pierwsza (I) obejmuje terminy
tzwroty łaciriskie, druga (II) zawiera wyb r łaciriskich sentencji Praw-
ruczych, zaśtrzecta (III
Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE 2002 - pisana kursywą) polską terminologię praw-
nicząpochodzenia łaciriskiego. We wszystkich częściach zastosowany
Wydanie lll został system wzajemnych odesłari, ułatwiający poruszatie się po ha-
Cena detaliczna:27 zł
'o0 słach słownika i odnalezienie ich w kazdym układzie.
Zainteresowanych szer szy m wyborem łaciriskich termin w I zw r o-

Z il:ff'"TECHNET
t w prawniczych należy odesłać przedewszystkim do obszernego oPIa-
cowania: Janusz Sondel, Słowłtikłacirisko1olski dla prawnik w iltistory-
k w,Krak w 7997. Przydatny jest r wniez: lerzy Pierikoś, Słownik łaciri-
sko1olski, Warszawa 1993. W zakresie sentencji prawniczych niezastą-
piony jest: Detlef Liebs, Lateinische Rechtsregeln und RechtssprichwÓrter,
Mti.,.h.., 1982 (i następne wydania). Polecić mozna r wniez: Latinskć
prdanicke uyrazy a uyroĘ (w opracowaniu Karola Rebro), Bratislava 1986,
a z polskich wydari: Kalina M. Klein, Podręczny słownik łacirisko1olski
dla prawnik w, Warszawa 7956.Bardziej specjalistyczny charakter T{ą
oPracowania: Prawo rzymskie. Słownik encyklopedyczny (pod red. W. Wo-
ło dkiewic za), Yl ar szaw a 19 86 ; W. Li tew s ki S łow nik encykl op e dy czny p r a-
wa rzymskiego, Krak w 1998 oraz: w. Bojarski, w. Dajczak, A. sokala:
Verbn luris. Reguły ikazusy prawa rzymskiego, Toru 7995. Zawieraj'ą one
jednakze Spory wyb r łaciriskich termin w i sentencji prawniczych.
' ŁAclNsl<lt TŁTI(MINY
I ZWROTYPMICZE
obecne wydanie jest kontynuacją poprzednich edycji słownika, ale
stanowi jednocześnie jego nową/ znacznieuzup hrioną LPoszerzonąonz
poprawioną wersję.

Lublin, marzec L998

Marek Kuryłowicz
' a contrarioz zprzeciwie stwa,
przeciwnym sposobem; por.
argumentum
a mensa e toro: od stołu tłoża
(separacja); por. separatio
' a posteriori: z następstwa;
wnioskowanie z następstw
o przyczynach
n a priori: to, co wcześniejsze;
rozumowanre zPrzyczyn
o skutkach; orzekanie z B ry
bez poznania sprawy
. ab initio: od początku
,' ab intestato: dziedziczenie
beztestamentowe; por. intesta-
tusl successio
' abalienatiq onis: zbycie, prze-
niesienie Plawa własności;Por.
alienatio
, abdicatio, onis: zrzeczenie się,
ustąpienie; Por. abdykacja
aberratio, onis: zboczenie,
odchylenie od normy
ictus: zboczenie działania
abiudicatio, onis: odm wienie
(prawa) sądowym wyrokiem
" abolitio, onis: usunięcie, zniesie-
nie, odpu szczenie przewinieri;
por. ab olicj a; abolicj onizm
legis: uchylenie ustawy; por.
abrogatio; derogatio
abortio, nis: poronienie, przed-
wczesny por d; por. aborcja
n abrogatio, nis: zniesienie, uchyle-
nie (ustawl); por. abolitio;
derogatio; lex abrogata
, absentia, ae: nieobecność;por'
cura absentis; in absentia;
inter absentes; sentencje
nr2i3
. absolutio, onis: odłączenie,
uwolnienie, uniewinnienie;
por. absolucja
' absolutorium, ii: zwolnienie,
uniewirurienie, ukoriczenie;
por. absolutoium
absolutorius, a, um: uwalniający,
uniewinn iający ; por. absoluto-
rium; sentencja nr 259
. absolutum dominium: władza
despotyczna, absolutna; por.
dominium
abstraho
abstraho, ete, xi, ctum: odciągać,
odrywać, odwodzić, oddzielać;
por. in abstracto
abusus, us: naduzycie, niewłaści-
we uzyciei por. ius abutendi; accusator, ris: oskarżyctel (* są-
per abusum; sentencje nr 5 i70
acceptilatio, onis: formalne
potwierdzenie przyjęcia
świadczenia, akceptylacja
acceptio, onis: odbi ł przyjęcte;
por, akcept
accessio, onis: przyłączente,
rzecz przyłączona; por.
akcesja; sentencje nr 6 t 7
possessionis (temporis):
doliczenie czasu posiadania
poprzednika
accessorius/ a/ um: dodatkowy,
uboczny; por. akcesoryjny
accidentalia negotii: składniki
dodatkowe czyrrrrościprawnej;
klauzule; por. negotium
acclamatio, onis: okrzyk, okrzyk
pochwalny por. per acclama-
tionem
accresco (adcresco), ere, crevi,
cretum: przyrastać, by ć
dołączonym; por. ius accre'
scendi (adcrescendi); accretio;
akrescencja
accretio, onis: przybyw anie,
przyrastanie; por. akrescencj a
10
accusatio, onis: oskarzenie,
wniesienie oskarzenia do sądu;
por. akkuzacj a; sentencje
nr 187 i 230
dzie); por. akkuzątor
acquisitio, nis: nabycie, uzyska-
nie; por. causa acquirendi;
sentencja nr 723
per universitatem: nabycie
prawa uniwersalne, og lne;
por. per universitatem;
successio universalis
acta, orum: czynności (urzędo-
we), dzieła, protokoły, dzienni-
kt; por. akta
actio, nis (plur. actiones): działa-
nle, czy nośćprocesowa/
skarga sądowa, pow dztwo;
por. actor; ago; concursus
actionum oraz sentencje nr 8,
9, I0,26,77, 73 iŻ08
ad exhibendum: pow dztwo
(skarga) o okazanie rzeczy
spornej
bonae fidei: pow dztwo
oparte na dobrej wierze
de pauperie: skarga (pow dz-
two) z powodu szkody wyrzą-
dzonej rzez zwlerzęta; por.
pauperies
directa: skarga bezpośrednia,
przysluguj ąCa w Lerzycielowi
do reahzacji jego uprawnienia
doli: skarga (pow dztwo)
z tytułu użytego podstępu;
por, dolus
famosa (plur. actiones famo-
sae): skarga (pow dztwo)
pociągające Za sobą infamię,
niesławę; por. famosus;
infamia
in personam: skarga (pow dz-
two) przeciwko określonej
osobie ze stosunku obligacfl-
neSo
in rem: skarga (pow dztwo)
słuzące do ochrony PraW
rzeczowych
negatoria: skarga negatorfna
(przecząca), słuząca właścicie-
lowi do ochrony własności;
por. negatorius; negatoryjny
Pauliana: skarga Pauliariska,
przysługująca W razie po-
krzyw dzenia wierzyciela
Przez działania dłuznika; por.
fraus creditorum; Paulia ska
skarga
perpetua: skarga (pow dztwo)
wieczysta, nie ulegająca
przedawnieniu
poenalis: skarga (pow dztwo)
karne, słuzące do dochodzenia
kar pienięznych w postępowa-
niu cywilnlm; por. poena;
poenalis; penalny
popularis: skarga dostępna dla
kazdego obywatela, wnoszona
w interesie publicznym
praeiudicialis: skarga (po-
w dztwo) zmterzające do
wstępnego ustalenia Prawa
lub stosunku prawnego; por.
praeiudic ium; pr ej udy cj alny ;
prejudykat
activus, a, um: czynny; por.
aktywa
pow d (w procesie
actoq, ris:
cywilnym); po.. sentencje nr
\1', 72, 181 i 25Ż; por. actio; ago
actus, us: działanie, czynność
(prawna), akt; por. ago; cura
ad actum; nihil actus; unitas
actus; uno actu; akf; sentencje
nr 13, I50 i278
ad absurdum: do niedorzeczno-
ści,rozumowanie prowadzące
do niedorzeczności
ad acta: do akt, Sprawa odłozona
jako załatwiona
ad eventum: dla wywołania
określonychskutk w; Por.
forma ad eventum
ad exemplum: na przykład
ad extremum: na koniec, osta-
tecznie
ad finem: do kofrca
ad hoc: właśniedo tego, doraźnie
ad incertas personas: do nieozna-
czonych os b; por. traditio
11
ad interim
ad interim: tymczasowy, tYmcza-
sowo
ad oculos: naocznie, (stawić) do
oczu| wykazać naocznie; por.
demonstratio...
ad personam: w odniesieniu do
konkretnej osoby; por. argu-
mentum...
ad probationem: dla cel w
dowodowych (forma); por. też
probatio; prob atoryjny
ad rem: do rzeczy, do właściwej
sprawy (tematu); por. argu-
mentum...
ad solemnitatem: pod rygorem
niewazności (forma); por.
solemnis
ad vocem: W Samą polę; co się
tyczy tej kwestii; w tej sprawie
adcresco: patrz accresco
adf iliatio : patr z af f iliatio
adfinitas, atis: powinowactwo;
por. sentencja nr 91
adhaesio, onis: zŁączenie, wza-
jemne powiązanie; por.
adhezja; adhezyjny
adhaero, ere, haesi, haesum:
przylegać, by ć dodanym; Por.
adhaesio; adhezyjny
12
administratio, onis ; zarządzanie,
prowadzenie spraw, por.
libera administr atio; admini'
stracja
admonitio, nis: upomnienie,
wezwanie, osttzeżenie; por.
admonicja
adnotatio, onis: uwaga, zapisek
(na marginesie); por. adnota'
cią
adoptio, nis: przysposobienie
dziecka; por. adopcja; por.
sentencja nr 14
minus plena: przysPosobienie
niepełne
plena: PrzysPosobienie pełne
um: pochodzący
adoptivus' a/
z adop cjt (przysp osobienia)
adquisitio, nis: patrz acquisitio
adulterium, ii: cudzoł stwo;
także: podrabianie, fałszowa-
nie
adversarius, ii: przeciwnik,
przeciwnik procesowy; Por.
adwersarz
advocatus, i: doradca, rzecznik,
obrorica; por. adwokat;
sentencja nr 191
diaboli: adwokat diabła, tj.
obrorica Sprawy niesłusznej;
w procesie kanonizacYjnYm
duchowny wyszukujący
argument y przeciw kanoni-
zaql
aequalis, e: r wny, jednakowy,
r wnomierny; por. aequitas;
sentencje nr 99 t209
aequitas, tis: słuszność,r wność
wobec pr aw a, sprawiedliwość;
por. sentencje nr I07,713,737
i165; por. bonum et aequum;
ex aequo et bono
aequivalens, ntis: mający r wną
wartość,r wno znaCZąCy; por.
ekwiwalent
aerarium: skarb publiczny, skarb
(majątek) paristwa
aestimatio, nis: ocena, oszacowa-
nie wartości; por' litis aestima_
tio
affectio, onis: wola, zamrar,
nastawienie; por. pretium
affectionis
maritalis: wola mężczyzny
i kobiety utrzymywania
swojego zwtązkujako małzeri-
stwo
societatis : zamuerzony przez
wsp lnik w cel, Ieżący u pod-
staw sp łki
affectus,us: uczucie, silne
wzruszenie; por. afekt
affiliatio (adfiliatio), onis:
usynowie nie; pr zyłączenie
affinitas: patrz adfinitas
alimentum
agnatio, onis: więzy rodzinne,
wynikające z podlegania tej
samej władzy ojcowskieji por.
agnacja
agnatus, i: członek rodziny,
krewny; por. agnat
ago' agere, egi, actum: pędzić,
działać, ProCeSoWać się,
dokonywać czynności praw-
nych; por. actio, actor; causam
agere oraz sentencje nr 75,76,
25 i1ŻI
aleatorius/ a, um: losowy, zależ-
ny od losu; por. aleatoryjny
alibi: gdzie tndziej, w innym
miejscu, pod innym względem
alienatio, onis: zbycte, oddanie,
przeniesienie prawa (własno-
ści)na inną osobQi por. abalie_
natio; alieno; pactum de non
alienando; alienacja
alieno, are, avi, atum: oddać,
odstąpic, przenieść;por.
alienatio; pactum de non
alienando
alieno nomine: w cudzym
imieniu
alimentarius, a, um: dotyCząCy
pozywienia, utrzymania; por.
alimentacyjny
alimentum, i: żywność,środki
utrzymania; por. alimenty;
sentencja nr 17
13
alternativus
alternativus, a, um: Przemienny,
zamienny; por. obligatio
alternativ a; alternatYwnY
alterum non laedere: drugiemu
(innemu) nie szkodzić; por.
sentencja nr 128
ambiguitas, atis: dwuznaczność,
niejasnośćipor. sentencje nr Ż0,
48 i 100
amnestia, ae: zaPomnienie
przeszłości,darowanie kar;
por. amnestia
amortisatio, onis: umorzenie;
por. affiortyzacYinY
analogia, ae: podobieristwo,
r wny stosunek
iuris: analogia zPrawa
legis: analogia z ustawY
anatocismus, i: płacenie odsetek
od zaległych odsetek; por.
anatocyzm
animus, i: duch, dusza, wola,
zamlar
detendi: wola dzierżenta
rzeczy; por. detentio
donandi: wola dokonania
darowiznfi por. donatio;
donacja
furandi: zamiar popełnienia
kradzieżyi por. sentencja nr
(affectus furandi)
L4
negotia aliena gerendi: wola
prowadzenia cudzYch sPraw
(bez zlecenia); por. negotio-
rum gestio
novandi: wola odnowienia
(zob owiązania); por. novatio;
nowacja
occidendi z zamiat dokonania
zab jstwa
possidendi: wola Posiadania
rueczy; Por. corPore et animo;
possessio; solo animo
rem sibi habendi: wola
(posiadac za) zatrzYmania
rzeczy dla siebie; Por. corPore
et animo; possessio
anno currente: w roku biezącym
Anno Domini: Roku Pariskiego;
w skr cie: A. D.
ante Christum natum: Ptzed
narodzeniem ChrYstusa;
w skr cie pisane: a. C.
ante diem; przed terminem; Por.
tez: status quo ante
antichresis, is: umowa między
zastawcą a zastawnikiem
o pobieranie PozYtk w zrze-
czy zastawionej; Por. Pactum
antichreticum; antY chteza
appelatio, onis: zwr cenie się
89
o pomoc/ odwołanie się od
wyroku sądowego do sądu
wyższegoi por. apelacj a;
sentencja nr Ż45
applicatio, onis: przyłączenie,
zastosowanie; por. applico;
aplikacja
applico, are, avi, atum: odnosić
się, stosować, dołączyć; por.
applicatio
appriopratio, onis: przywłasz-
czenie
approbatio, onis: uznanie,
wyrazenie zgody; por. aproba-
cja; aprobata
approbo, ate, avi, atum: uznawać
za słuszne, pochwalać; por.
approbatio
arbiter, i: rozjemcaw sporze,
sędzia polubowny; por. arbiter
ex compromisso: rozjemca,
sędzia ustanowiony na podsta-
wie zapisu na sąd polubowny;
por. compromissum oraz
sentencje 22 i23
arcana imperii: tajniki rządzenia;
tajemnice władzy; por. impe-
rium
argumentum, i: uzasadnienie,
podstawa twierdzenia, środek
dowodowy, argument
a contrari oi z przeciwierlstwa
ad personam: skierowany do
osoby, odnoszący się do osoby;
POr. Persona
ad populum: odwołujący się
do ludu, do publiczności; por.
populus
ad rem: argument odnoszący
się do istoty SPIaWy
a maiori ad minus: wniosko-
wanie, dowodzenie zwiększe-
go o mniejszym
a minori ad maius: wniosko-
wanie, dowodzenle z mniej-
szego o większym
e consensu gentium: odwołu-
jący się do powszechnej
zgody; por. tacitus consensus
omnium
e silentio: wnioskowanie
z milczenia
ascendens, tis (plur. ascenden-
tes): krewny (krewni) wstęp-
ny; por. ascendent (ci)
assessoł oris: urzędnik sądowy;
doradca (sądowy); Por. a,sesor
asylum, i: miejsce wyłączone;
por. azyl
auctio, onis: sprzedaż publiczna,
licytacja; por. aukcja
auctoritas, atis: powaga, autory-
tet, zwierzchnia władza,
doniosłość,kompetencja;
sentencja nr 17I
auctoritas iuris: powaga prawa;
por. ius
auctoritas prudentium: powaga
opinii uczonych prawnik w;
por. iurisprudentia
15
autopsia, aei obeirzenie naoczne/
oględziny zwłok; Por' au-
topsja
avia, ae: babka, matka ojca lub
matki
avus, i: dziadek, ojciec ojca lub
matki, przodek; por. bona
avita
bannitio, onis: wygnanie) por.
banicja
beati possidentes: szczęśliwi ci,
kt rzy posiadają, por. Posses_
sio; sentencje nr 99,708 i16l
beneficiarius, ii: uwolniony od
obowiązk w w dow d uzna-
nia, korzystający z przywileju;
por. benelicjent
beneficium, ii: dobrodziejstwo,
pr zyw ilej, pr zy sługa; P or .
beneficiarius
inventarii: dobrodziejstwo
inwentarz a; przywilej przysłu-
gujący spadkobiercy w zakre-
sie odpowiedzialnoś ci za dŁugi,
spadkowe; por. inventarium
POSSeS
posiad
dania;
sionis
benigna interpretatio: przychyl-
na, życzliwa wykładnia; por.
interpretatio; sentencla ni t09
benignus, a, um: przychylny,
pomyślny, życzliwy
bigamia, ae (z greckiego)
dwuzeristwo; por. bigamia
bilateralis, e: dwustronny,
wzajemny; por. bilateralny
bilaterales obligationes: zobo-
wiązania dwustronne, w kt -
rych obie strony są jednocze-
śniewobec siebie zobowiązane
i uprawnione
bona, orum: majątek, mienie,
dobra; por. venditio bonorum
avita: dobra rodowe, odziedzi-
czone po przodkach; por. avus
caduca: dobra bez właściciela,
przyp adające paristwu; Por'
caducum; kaduk
ereptoria: majątek spadkowy,
zabierany w razie niegodności
dziedziczenia; por. ereptorium
paraphernalia: pozaposagowy
majątek żony; Por. parapher_
na; paraferna
vacantia: majątek bezpariski,
spadek nieobjęty; Por. vacans
bona fide: w dobrej wierze
bona fides: dobra wiara; por.
actio bonae fidei; possessio
bonae fidei
T7
boni mores
boni mores: dobre obYczaje; Por'
condicio; contra bonos mores;
mos
boni ordinis: dobrego porządku
(komisje); por. ordo
bonorum possessio: wProwadze-
nie w posiadanie majątku
spadkowe 8o Przez Pretora
rżymskiego; pretorskie dzie-
dziczenie w Prawie rzYmskim
bonum, i: dobro; por. cui bono
commune: dobro Powszechne;
por. communis
et aequum: to, cÓ dobre
i słuszne; Por. aequitas; ex
aequo et bono; sentencja
nr 131
publicum: dobro Publiczne; cadentia, ae: upadek, zako cze- capitis deminutio: umniejszenie
por. pro publico bono; nie; por. kadencja lub utrata osobowości praw-
publicus nej; por. caput
caducum, i: majątek (spadkowy),
brevi manu: od ręki, ,,kr tką przypadający skarbowi caput, itis: głowa, osoba, osobo-
rgkQ", w skr cie, Por. manus; paristwa (np. w wyniku
traditio brevi manu niemozno ścidziedzicz enia
ena
powołanych os b); por. bona
caduca; kaduk
cassatio, onis: zmiana, zniesienie,
calumnia, ae: obmowa, szykana, uchyleniei por. casso; kasacja
zniesławi enie, p otw ar z,
wniesieni e fałszywego oskar- casso/ ate, avi, atum: uchylić,
żenia; por. kalumnia ogłosić za nieważne;
Por.
cassatio
canon/ onis: reguła, przepis,
zasada; por. kanon ca dek
canon
dot o;
por kazuistyka; sentencja nr 27
kanoniczny belli: przy Czyna rozpoczęcia
capax, acis: zdolny do nabycia woJny
czegoś; por. doli capax k losowy
mieszany
ca:
g lnie zawily,togi.fłi.'Zcze-
ć; por.
. zawikŁany; PoI. perplexus
19
causa
causa, ae przyczyna, pobudka
dziaŁanta, pow d, Sprawa
sądowa, podstawa prawna/
stosunek Prawny; Por. causa-
lis; concursus causarum
lucrativarum; condictio ob...;
falsa causa; mortis causa;
sentencje nr 81, 108, 109, 113,
116,I80,1'86, Ż46 iŻ85
acquirendi: podstawa nabYcia;
por. acquisitio
cavendi: podstawa Prawna
czynności o charakterze
zabezpiecza1ącym (np . pr zy
poręczeniu, hipotec e Czy
zastawie); Por. cautio
donandi: podstawa Prawna
przy sporzeri o charakterze
darmym; por. donatio; do-
nacja
efficiens: przy czyna sPrawcza
iusta: Przyczyna słuszna,
zgodna z prawemi Por. iusta
causa
obligandi i Przy czyna (Podsta-
w a) zaciągnięcia zob ow tąza-
nia; por. obligatio
solvendi: przyczYna (Podsta-
wa) prawna świadczenia
w celu umorzeni a zobowląza-
nia; por. solutio
causalis, ei przyczynowy; Por.
causa; kauzalny
causam agere: prowadzić proces,
SPraWę sądową; Por. ago
Ż0
defendere: bronić SPrawy; por.
defensio
perdere: przegrać proces; Por.
kauzyperda
cautio, onis: zabezpieczente,
gwarancja, rękojmia; por'
causa cavendi; kaucia
caveant consules: niechaj czLlwa-
ją konsulowie; por. sentencja
nr Ż9
caveat emptor: niech kupujący
ma się na baczności; por.
sentencja nr Ż76
cedens, ntis: przenoszący Prawo
na inną osobę; por. cedo;
cessio; cedent; cesja
cedo, ere, cessi, cessum: zrzec się
odstąpić, przeIać; por' cedens;
cessio; cedować; cesja
censeo/ ere, ui, um: oceniać,
szacować, postanawiać; por.
census; cenzus
censoł oris: urzędnik rzymski,
nadzorujący m.in. czystość
obyczaj w obywatelii Por.
censura; cenzor
censura, aez urząd Cenzora,
nadz r; por. cenzurą
census, us: ocena, oszacowanie
majątku, stan majątkowy,
og lne kwalifikacje obYwatel-
skie; por. censeo; cenzus
cessio, onis: przelew, przelew
wierzytelności, odstąpienie
czegoś,przeniesienie prawa;
por. cedens; in iure cessio;
cedo; pactum de non cedendo;
cedować; cesja; cedent; cesjo-
nariusz
legis: wstąpienie w Prawa
innej osoby (np. wierzyciela)
z mocy ustawy
ceteris paribus: przy innych
warunkach (okolicznościach)
niezmiennych, takich samych;
por. par
chirographum, i: pismo własno-
ręczne/ skrypt dłuzny (z grec-
kiego)
civilis,
e: obywatelski, pa stwo-
wy, dotyczący danego
pariL-
stwa i jego obywateli; por.
civis; civitas; ius civile;
cyzoilny
civiliter: umiarkowanie, oszczęd-
nie, łagodnie; por. sentencja
nr 266
civis, is: obywatel
civitas, atis: obywatelstwo;
wsp lnota obywateli; pari-
stwo; por. sentencja nr 206
clam: potajemnie
claudico, are, avi, atum: kuleć,
być kulawym; Por. negotium
claudicans; poena pede
claudo; sentencja nr 135
clausula, aez zastrzezenie,
dodatkowe postanowienie;
por. klauzula
clausula rebus sic stantibus:
zastrzeżenie, że umowa
obowiązuje w istniejących
okolicznościach, kt re nie
ulegną zmianie; por' rebus sic
stantibus oraz sentencje nr 41
i244
codex, icis: księga, zbi r prawa,
por. codificatio; corpus;
kodeks
codicillus, i: dodatkowe pismo,
nieformalne rozPor ządzenie
ostatniej woli; por. kodycyl
codificatio, onis: uporządkowa-
nie prawa ; uporządkowany
zbi r prawa; por. codex;
kodyfikacja
coercitio, onis: karcenie, karanie,
stosowanie środkw Przy-
musu
cogitatio, onis: myślenie, zamiar;
por. sentencje nr 34 i277
cognatio, onis: pokrewie stwo,
więzy krwi; por. kognacja
cognatus, i: krewny, złączony
wsp lnym pochodzeniem; por.
kognat
cognitio, onis: poznanie, rozpo-
znanie (i rozstrzyenięcie)
sprawy; por. kognicja
21

collegium, ii: zwtązek, organiza-
c1i, zespoł, stowarzyszenie;
^^-
por. kolegium; sentencja. nr 281
illicitum: stowarzYszenle
niedozwolone; Por. illicitus
iuridicum z zwYczajowa nazwa
budynku wydziału prawa (w
r''.'.l'',i;; w og lnościwydział
prawa; por. facultas iuris;
iuridicus
licitum: stowarzYszenie
dozwolone
tenuiorum: stowarzYszenie
ubogich
colligatio, onis: zwtązek, powią-
zanie; por. koligacja
collisio, onis: zdetzenie, zetknię-
cte, zbieg (przePis w); Por.
kolizia; kolizYinY
commercium, ii: obr t gosPodar-
czy, handel; Por. res in com-
mercio; res extra commer-
cium; kometcializacia
commissum, i: przedsięwzięcie,
p owierze nle, r zecz P owierzo-
na; por. committo; komis;
komisant; komitent
misi, missum:
committo , ere,
powierzyć, upełnomocnić; por'
comissum ; komisatY cznY
zŻ
commoda Possessionis: korzyści
wynikające z posiadania
rzeczy ; Por. beneficium
possessionis
commodatum, i: użyczente,
umowa użyczenta
commodum, i: korzyść,pożytek,
przych di Por. sentencje nr 35,
1'66,I8z iŻ33
commorior, mori, mortuus:
umierać r wnocześnie z inną
osobą; por. kommorienci
communalis, e: należący do
gminy miasta; Por. komunali-
zacja; komunalnY
communio, onis: wsp lność
majątkowa, wsp łwłasność;
por. communis
pro indiviso: wsp łwłasność
w częściach idealnych; por'
pars Pro indiviso
communis/ e: PowszechnY,
wsp lny, og lnY; Por' bonum
commune; communlo; lus
commune; res communis;
sensus communis
comparo/ ate, avi, atum: Por w-
nywać, zestawiaći por' kompa-
ratystYka
compensatio, onis: zr wnowaze-
nie, potrącenie jako spos b
umorzenia zobowi ąZanla; Por'
kompensacia
lucri cum damno: wyr wnanie
korzyści i strat, zaliczenie
korzyści na poczet szkody;
por. damnum; lucrum
competentia, ae: właściwość,
zakres działanta; por. competo;
komp etencj a; komp etency jny
competo, ere, ivi, itum: starać się
o coś,być zdatnym, właści-
Wym do czegośi por. comPe-
tentia
compromissum, i: zapis na sąd
polubowny; por. arbiter oraz
sentencja nr Ż2
computatio, onis: obliczenie,
rachuba; por. komputacj a
civilis: obliczanie czasu
według prawa cywilnego,
według dni kalendarzowych
naturalis: obliczanie czasu
dokładnie od chwili do chwili
concessio, onis: zezwolenie,
Pr Zy znanie czegoś; por.
koncesja
concludo, ere, clusi, clusum:
obejmować, stanowić, wnio-
skować; por. (per) facta
concludentia; conclusio;
konkludentny
conclusio, onis: zako(rczente,
koricowy wniosek, konkluzja;
por. concludo
condicio contra leges
concordatum, i: umowa; układ,
uzgodnienie; por. concordo;
konkordat
concordo, ate, avi, atumz zgadzać
się; por. concordatum
concubinatus, us: trwały zwtązek
między mężczyzną a kobietą,
nie będący małżeilstwem; por.
konkubinat
concursus, us: zbieg, połączenie,
r wnoczesne zgłaszanle
roszcze(t; por. konkurs
actionumz zbieg pow dztw;
por. actio
causarum lucrativarum: zbieg
pr zy czyn zyskowych; por.
lu crativus ; lukr atywny
condemnatio, onis: skazanie,
wyrok skazujący, wyrok
zasądzający; por. condemno;
kon demn acj a; k on demn at a;
sentencja nr 291
condemno, are, avi, atum:
skazać, zasądzić, ttznać
winnym; por. condemnatio
condicio, onis: warunek, zastrze-
zenie umowne; por. pendente
condicione; sub condicione
casualis: warunek losowy; por.
casus
contra leges: warunek sprzecz-
ny z obowiązującym Prawem;
por. contra; contra legem
facere
23

contra bonos mores: warunek condominium, ii: wsp łwła-
pi'..i*"y dobrym obyczajom; Sność;po1' tez communio;
po.. cot tta; boni mores
'fi''#'J'"';ł.llll',i,T:,'"il'jil?lffTr1?"i':'J:r::,
impossibilis - wynikający
iuris: warunek
z samego prawa; por. lus
potestaiivi, warunek, kt rego
spełnienie się zateży od wofi
stron; por' potestativus
resolutiva: warunek rozwlązLl-
jący; por. resolutivus
- sine qua non: warunek
nieodzowny,bez kt rego
czynnośćnie moze zaistnieć;
por. sine qua non
suspensiva: warunek zawie-
szający ; Por. susPensivus
turpis: warunek niegodziwY,
niemoralnfi Por. turPis;
sentencja nr Ż82
condictio, onis: pow dztwo
(roszczenie) z tytułu bezpod-
stawnego wzbogacenia
indebiti: skarga, roszczenie
o zwrot nienaleznego świad-
czenia; por. indebitum
ob turpem vel iniustam
causam: skarga, roszczenie
o zwrot świadczenia, dokona-
nego na podstawie zobowląZa-
nia o treściniemoralnej lub
sprzecznej z Prawem; Por.
turpis
Ż4
communio Pro indiviso
zeznanre, uznanie pow dztwa;
por. sentencja nr 36
! prawo zwyczajowe; por.
-r_.-j^-r_^-.
,_
confirmatio, onis:,potwierdzenie,
zatwletdzenie, konfirmacja;
por' lex confirmatoria
confisco, are, avi, atum: wnieść
do kasy paristwowej, zabrać
do skarbca Paristwowego'
wywłaszc zy ć; por. konfiskata
confrontatio, onis: Przeciwsta-
wienie, por wnanie; stawienie
do oczu; por. konfrontacia
confusio, onis: połączeni e, zlanle
się, zejściesię (praw;wierzy-
telności i długu); por. konfu-
zja; sentencja nr 37
coniugalis, e: małzeriski, doty-
CZący małzeristwa
coniugium , ii: związek mał-
żeriski
coniunx, gis: małzonek
consanguinitas, atis: Pokrewierl-
stwo, wLęZy krwi
consensus, us: zgoda, zgodna
wola stron, zgodne porozu-
mienie, zgodne oświadczenia
woli; por. argumentum
e consensu gentium; tacitus
consensus omnium; konsens;
konsensualny; sentencje nr 38,
205 i272
maritalis: zgodnawola
zawarcla i utrzymanta związ-
ku małżeriskiego; por. mari-
talis
omnium: powszechna zgoda
consilium, ii: narada, rada,
porada, zamiar, zamysł; por.
animus; sentencja nr 178
abeundi: rada, aby odejść
constituo, ere, stitui, stitutum:
ustanawia Ć, tw orzyć, postana-
wiać
constitutio, onis: urządzenie,
ustr j, organizacja; por.
konstytucja
constitutivus' a, um: Porządkują-
cy, stanowiący; por. konstytu-
tywny
constitutum debiti: przyrzecze-
nie zapłaty istniejącego już
długu; por. debitum
contra bonos mores
constitutum possessorium;
rozporządzenie co do posiada-
nia; spos b nabycia posiadania
Przez zmianę tylko elementu
woli, tj. animus; por. solo
animo
consuetudo, inis: trwały zwyczaj,
sentencja nr 39 i 101
consuetudines loci: zwyczaje
miejscowe, lokalne
consul, lis: urzędnik rzymski;
por. konsul
consultatio, onis: radzenie się,
pytanie (o opinię)i por' konsul-
tacja
consultus, i: znawca (prawa),
biegły (w prawie); po.. iuris
consultus
consummatum esh dopełniło się,
zostało dokonane; por. matri-
monium consummatum
consumo, ere, sumpsi, sumptum:
zuŻyć, spożyć, stracić, strwo-
nić; por. konsument
continuus' a, um: ciągŁy, nieprze-
rwanfi por. in continuo
contra: przeciwnie, wbrew
bonos mores: wbrew dobrym
obyczajom, por. boni mores;
mos
Ż5
 legem (facere): sprzecznie
z przepisami prawa; postępo-
wać niezgodnie z przepisami
prawa; por. lex; sentencja nr 40
tabulas: przeciwko testamen-
towi; dziedziczenie przeciwte-
stamentowe; por. successio
contractus, us: kontrakt, umowa,
zobowiązanie z umowy; Por.
contraho; ex contractu; excep-
tio non adimpleti contractus;
forum contractus; lex contrac-
tus; locus contractus; obligatio
ex contractu; pactum de
contrahen do; kontr akt;
kontrahenf; sentencje nr 19
i 101
innominatus: kontrakt niena-
zw any ; por. innominatus
contradictio, onis: sprzeciw,
twierdzenie przeciwne
contradictorius, a, um: sprzeczny
w sobie, przeciwstawny; por.
kontradyktory jny
contraho, ere, traxi, tractum:
zaw rzeć umowę/ zaciągnąĆ
zob owiązanie; por. contractus;
culpa in contrahendo; pactum
de contrahendo; kontrakt;
kontrahenf; sentencja nr I75
contrarius, a/ um: przeciwny,
odwrotny
26
contrectatio, onis: bezprawne
dotknięcie, przywłaszczenie
rzeczy, zaBarnlęcie cudzej
rzeczy
controversia, ae: sp r, sPorna
kwestia (prawna); por. kontro-
usersja
contumacia, ae: zuchwalstwo,
nieposłusze stwo wobec
zar ządze ' władzy, nie stawien-
nictwo w sądzie na wezwanie;
por. in contumacia; kontu-
macja
convalescentia, ae: powr t do
zdr ow ia, uzyskanie wazności;
por. konutalescencia
convalesco' ere/ ui: wyzdrowieć,
mieć moc/ uzyskać ważność;
por. convalescentia; sentencja
nr Ż37
convalidatio, onis: uznante za
waŻne, nadanie mocy prawnej
czynnościwadliwej; por. tez
convalesco; convalescentia;
konzaalidacja
convenio, ire, veni, ventum:
zbierać się, uzgadniać, zawie-
rać umowęi por. conventio;
conventus; pacta conventa
conventio, onis: umowa/ układ,
porozumienie; por. konwenci a;
sentencje nr 41. i102
conventionalis, e: umowny,
związany z umową) por.
konwencjonalny
conventus/ us: zgromadzenie,
zebranie (obywateli, sądowe);
por. pacta conventa; konwent
conversio, onis: obr t, zmiana;
por. konzuersja
coram: wobec, w obecności
coram publico: wobec ludzi,
jawnie, publicznie
corporatio, onis: zwtązek,
stowarzyszenie; por. korp o-
racja
corporalis, e: materialny, fizycz-
ny, cielesnfipor. res corporalis
corpore et animo: pełne posiada-
nie rzeczy poprzez fizyczne
władanie, połączone z wolą
zatrzymania dla siebie; por.
animus (possidendi; rem sibi
habendi); corpus; possessio
corpus, oris: fakty czne (fizyczne)
władztwo nad rzeczą (Por.
corpore et animo; animus;
possessio); przedmiot, ciało,
całość(por. in corpore); także:
zbi r ustaw (Corpus Iuris
Civilis; Corpus Iuris Canonici
patrz niżej; por. codex)
-delicti: przedmiot będący
dowodem popełnien ia prze-
stępstwa; por. delictum
iuris civilis: zbi r prawa
cywilnego; justyniariska
kodyfikacj a pr aw a rzymskiego
(Corpus Iuris Civilis)
yfi;
possessionis (possidendi):
faktyczne władztw o rzeczą
jako element posiadania; por.
corpore et animo
creditor, oris: wierzyciel; por.
fraus creditorum; mora
creditoris
creditum, i: w ier zy telność,
czynnośćkredytowaj por.
kredyt
crimen, inis: przestępstwo; por.
criminalis; delictum; malefi-
cium; sentencje nr 2,43,719,
769,799,200,20L i202
criminalis, e: odnoszący się do
przestępstwa, karnfi por.
crimen; ius criminale; poena-
Iis; kryminalny
cui bono: na czyjąkoruyść, dla
kogo?; por. bonum
cui prodest: komu przynosi to
korzyść;por. sentencjanr I22
culpa, ae: wina, zaniedbanie
staranności, niedbalstwo; por.
exculpo; mea culp a oraz
sentencje nr 47, 9T , lS2 i 753
27
 dolo exorta
dolo exorta: wina kombino-
wana
in contrahendo: niedbalstwo
rze, niena\eżyty nadz r; por'
custodia
in eligendo: wina w wYborze
Iata: ciężka wina, grube
niedbalstwo; Por. latus
levis in abstracto: zaniedbanie
Wzorcowej staranności zapo-
biegliwego ojca rodzinY,
dobrego gosPodarza
levis in conc.eto: zaniedbanie
staranności stosowanej we
własnych sprawach
cum beneficio inventarii: z do-
brodziejstwem inwentarza
(przfęcie spadku); por.
beneficium
cumulatio, onis: skuPienie,
zgr omadzenie; Por. kumulaci a
cumulativus/ a, um: łączny,
skupiony, zgromadzony; Por'
cumulatio ; kumul atY wnY
cunabula iuris: kolebka Prawa,
początki znajomościprawa;
por. ius
cura/ ae: troska , nadz r, Ptecza
nad majątkiem; por. kuratela
absentis: kuratela dla nieobec-
nego; por. absentia
28
ad actum: kuratela do zaŁa-
twienia PojedYnczej sPrawY
(konkretnej czynności); por'
actus
debilium Personarum: kurate-
la nad osobami ułomnymi
furiosi: kuratela dla chorego
umysłowo; por. furiosus
minoris: kuratela dla małolet-
niego; por. minor
prodigi: kuratela dla marno-
trawcY; Por' Prodigus
ventris: kuratela dla dziecka
poczętego , jeszcze nie urodzo-
nego; por. venter
cura legum et morum: troska
o Poszanowanie Prawa
iobyczaiow; Por. lex; mos
curatoq, oris: sPrawujacY kurate-
1ę; por. kuratot sentencja
nr 231
curriculum vitae: ży ctory s,
przebieg zYOa
cursus honorum: następstwo
urzęd w, przebteg kariery
urzędniczej; por. ius honorum
custodia, ae: nadz r (nad osobą
Iub rzeczą), obowiązek strze-
żenta rzeczy; w prawie rzym-
skim podstawa zaostrzonei
odpowiedzialności dłużnlka za
szkodę niezawinioną; Por'
culpa in custodiendo oraz
sentencja nr 16Ż
damno, are, avi, atum: skazać,
zasądzić; por. sentencje nr 2,
113 i 255
damnatio, onis: skazanie, potę-
pienie, wyrok skazujący
memoriae: potępienie pamięci,
skazanie na niepamięć
damnatus/ a, um: skazany,
zasądzony
damnum, i: szkoda, uszczerbek
majątkowy, strata; por. com_
pensatio; sentencja nr 777
emergens: strata, szkoda
rzeczywista
infectum : grożąca szkoda
iniuria datum: wyrządzente
szkody czynem bezprawnym;
por. iniuria
dare: w prawie rzymskim:
świadczenie polegające na
przeniesieniu własn ośct r zeczy
lub ustanowieniu ograniczone-
go prawa rzeczowego; por. do,
dare; datio
datio in solutum: świadczenie
w miejsce wykonania; świad-
czenie zastępcze w miejsce
objętego zobowiązaniem; por.
solutio
datio solutionis causa: świadcze-
nie celem spienięzenia; świad-
czenie przedmiotu do spienię-
żenta zamiast zapłaty długu
pienięznego; por. solutio
datum, i: data; por. antydatowa-
nie; postdatozaąnie
de facto: faktycznie, w rzeczywi-
stości
de iure: według prawa/ zgodnie
z (obowią zującym) prawem
de lege ferenda: co do przyszłe-
Bo unormowania; co do
poządanej, postulowanej
zmrany prawa
de lege lata: zpunktu widzenia
prawa obowiązującego
de plano: bezpośrednte rozstrzy-
gnięcie SPrawy na miejscu (bez
postępowania sądowego)
29

debeo
debeo, ere, ui, itum: być dłuz-
flym, mieć długi; por. debitor;
debitum; por. sentencja nr Ż69
debet: na\eży się; por. debet
debilitas mentalis: niedorozw j
umysłowy; osłabienie władz
umysłowych; por. cura debi_
lium personarum
debito1 oris: dłużnik; por. debeo;
favor debitoris; mora debito-
ris; sentencjanr 74
debitum, i: dług, nalezność,
powinność;por. debeo;
constitutum debiti
decapitatio, onis: wYkonanie
kary śmierciprzez ścięcie
głowy; pol. caput; poena
capitis
declarativus, um: stwierdzają-
a/
cy, objaśnia1ący; por. deklara-
tyuny
decoctor, oris: upadły dłuznik,
bankrut
decretatio, onis: odręczna
notatka, zaw ier ająca decy zję;
por. dekretacia
decretum, i: postanowienie,
zar ządzenie, r ozstr zy gnięcie
deductio, onis: odProwad zenle,
wprowad zenle, odliczenie
servitutis: ustanowienie słu-
zebnościprzez jej zastrzezenie
PrZy Przenoszeniu własności
30
defensio, onis: obrona, ochrona,
obrona przed sądem; por.
causam defendere; excessus
defensionis; remedium
ulterioris def ensionis
defraudatio, onis: sPrzeniewie-
rzente, oszustwoi Por. fraus;
defraudacia
defunctus, iz zmarły, spadkodaw-
ca; Por. sentencje rc 9Ż t279
degradatio, onis; utrata godności
lub urzędu; por. degradacja
deiectum vel effusum: wyrzuce-
nie lub wYlanie
delatio, onis: doniesienie, oskar-
żenie, donos; por. delacja
hereditatis: powołanie do
spadku
delator, oris: donosiciel, oskarży-
ciel
delegatio, onis: Polecenie,
pr zekaz (dłu gu, wierzytelno-.
ści),przek azanle (uprawnieri);
por. delegacia; sentencja nr 222
obligandi: poleceni e zacuą-
gnięcia zobowiązania
śolvendi: polecenie wykonania
świadczenia
delictum, iz tzw, przestępstwo
prawa prywatneBo, czyn
bezprawnf , czyn niedozwolo-
ny; por. corpus delicti; ex
delicto; forum delicti commis-
si; in loco delicti; iter delicti;
locus delicti; maleficium;
obligatio ex delicto; sentencje
nr 52,779 iI85
putativum: przestępstwo
urojone; por. putativus
delimitatio, onis: rozgranic zenle,
ustalenie granic; por. limes;
delimitacja
delinquo, liqui, lictum:
ere,
zaw inić, popełnić czyn niedo-
zwolony, przestępstwo; por.
delictum; delikwent
demonstiatio, onis: wskazanie,
przedstawienie, udowodnie-
nie, oznaczenre; por. falsa
demonstratio; sentencja nr 82
ad oculos: naoczne ujawnie-
nie, stawienie do oczn
denatus, iz zmarły śmiercią
nienaturalną; por. denąt
denominatio, onis: nazwanie,
oznaczenie (np. wartości); por.
denominacja
denuntiatio, onis: zawiadomie-
nie, doniesienie, oskarzenie
potajemne; por. denuncjacja
denuntiatol, oris: donosiciel,
potajemny oskarżyciel; por.
denuncjator
detentio
deportatio, onis: wygnanie,
zesłanie; por. deportacja
depositum, i: przechowanie,
kontrakt (umowa) przechowa-
nia; por. depozyt
deprehensio, onis: schwycenie,
zatrzymanie; por. forum
deprehensionis
derelictio, onis: zaniedbanie,
Porzucenie, wyzbycie się
własnościPtzez porzucenie
rzeczy; por. res derelicta
derogatio, onis: zniesienie,
uchyleniei por. derogacja
legis: uchylenie ustawy; por.
abolitio; abrogatio oraz
sentencje nr I44 i747
derogatorius, a, um: uSuWająCy,
znoszący ; por. dero gacyjny
descendens, tis (plur. descenden-
tes): krewny (krewni) zstępny;
por. descendent (ci)
desertio, onis: opuszczenie,
porzucenie; por. dezercja
desuetudo, inis: nieuzywanie,
niestosowanie, wfściez uży-
cia, utrata mocy obowiązującej
aktu prawnego wskutek jego
długotrwałego nieprzestrze1a-
nia; por. sentencja nr 70
detentio, onis: dzierżenie rzeczy ;
por. animus detendi; posses-
sio naturalis; detencja
31

detrimentum
dies dominicus: niedziela, dzie
detrimentum, i: szkoda, Llszczer-
bek, strata majątkowa; Por'
sentencje nr Ż9,1Ż7,165 iŻ96
dies incertus an/ certus quando:
devolutio, onis: przejście (np'
uprawnieri, komPetencji) na
inną osobę (organ); por.
devolutivus; dewoluci a
dies incertus an, incertus quan-
devolutivus, a/ um: Powodujący
przejście na następne osoby,
powodujacy dalsze postępo-
wanie; pot. deraolutYwnY
dicta et promissai Przyrzeczenlal
zapewnienia (nP. co do
Di
właściwości towaru)
dies, eiz dzien, termin; sentencie
nr53i54
a quo:termin Zawrcszający;
początkowy
id q,'.*' termin rozwiązttją-
cY; koricowY
cedens: dzien zaistnienia
zdar zenta PrawneSo, zaw ar cra
czynności prawnej, powstania
zobowlązanta
ultima: patrz ultima dies
veniens: termin, od kt rego
mozna wymagać spełnienia
zobowtązanla
dies certus an, certus quando:
termin pewnf, ze nastąpi
i kiedy nastąpi
dies certus an/ incertus quando:
termin, kt ry z pewnością
nadejdzie, ale nie wiadomo,
kiedy
3Ż
'
świątecznYpor. sentencja
nr 53
termin, kt rego nadejściejest
niepewne, ale jeślinadejdzie,
to wiadomo kiedY
do: termin niePewnY, czY
nadejdzie i kiedY. TerminY
typu ,,incertus an" Są termina-
mi niewłaściwymi,uznawany-
mr za warunki
h discerno; dy skrecj onalny
dignitas, atis: godność, powaŻa-
nie, szacunek
dilatorius, a' um: odwlekający,
odr aczająCy; por. exceptio
dilatoria; dYlatorYinY
diligentia, ae: staranność,su-
mienność
dili gentis sima: najw y Ższa
staranność
quam suis rebus: staranność
stosowana we własnych
sprawach
dimissio, onis: oddalenie,
odesłaniei por. dimitto;
dymisja
doctor honoris causa
dimitto, ere, dimisi, dimissum: dissensus, us: rozbiezność, brak
odesłać, odprawić, zantechać
porozumienia; por. dyssens
czegoś, wyrzec się; por.
distinguendum est: nalezy
dimissio; dymisja
rozr żntac; por. distinguo
diploma, atis: list polecający,
distinguo, ere, tinxi, tinctum:
dyplom; por. dyplomata;
rozr żniać, oddzielać; por.
dyplomatyczny
sentencja nr 136
discerno, ere, crevi, cretum:
divido, ere, divisi, divisum:
odr ożniać, r ozstr zy gać,
dzielić na części, rozdzielać,
pozostawiać do uznania
(i rozstrzygnięcia); por. discre_
wprowad zać podziały ; p or.
dywidenda
tionalis
divide et impera: dziel irządź
discretionalis, e: dający się
(tj. skł caj, wprowadzaj
odr żnić, rozsądzići por.
niezgodę, aby łatwiej rządzić)
divortium, ii: rozw d, rozejście
discriminatio, onis : rozdzielenie,
rczr żnienie; por. dyskrymi-
się, rozwi ązanie małzeristwa
nacja do, dare, dedi, datum: dać,
wręczać, oddać w posiadanie,
dispensatio, onis: uwolnienie od
prawnego obowiązku; por'
przenieść własnośćrzeczy l
ustanowić ograniczone Prawo
dyspensa
rzeczowe; por. dare
dispono, ere, posui, positum:
do ut des: przenoszę własność
r o zdzielić, r oz dy spono w a ć,
w zamian za przeniesienie
r ozp or ządzić, p ostanowić; por.
własności
ius disponendi
dispositio, onis: rozporządzenie,
do ut facias: przenoszę własność
w zamian za wykonanie
postanowienie (w przepisie
czynności; por. facio ut des
prawnym); por. dyspozycj a;
sentencja nr 287 doctor honoris causa: doktor
honorowy; honorowy tytuł
dispositivus, a/ um: uporządko-
nadawany przez uczelnie
wany; względnie obowiąrują-
szczeg Inie zasłuzonym
cy; por. ius dispositivum;
osobom; por. honor
dyspozytywny
JJ
doctor utriusque iuris
doctor utriusque iuris: doktor
obojga praw, tj. rzymskiego
(cywilnego, świeckiego)
i kanonicznego
documentum, i: dow d, pismo
urzędowe; por. dokument
doli capax: zdolny do zrozumie-
nia bezprawności Czynu; Por.
capax; dolus
dolo malo: podstępnie, w zŁym
zamiarze; por. dolus; malus
dolus, i: podstęp, zły zamiar,
świadome i celowe wyrządze-
nie szkody, por. actio doli;
doli capax; sentencjenr 47,55,
56,77,752,753 iŻ04
coloratus: zły zam|ar o szcze-
g lnym zabarwieniu
directus: zamlar bezpośredni
directus praemeditatus:
zamlar bezpośredni przemy-
ślany
directus repentinus: zamiar
bezpośredni nagły
eventualis: zamiar wynikowy,
ewentualny
generalis: podstęp og lny,
działanie w og lnościpodstęp-
ne
malus: szczeg Inte zŁy zamuar;
por. dolo malo
specialis: podstęp konkretny,
szczeg lnie ukierunkowany
34
domicilium, ii: miejsce zamiesz- remunerativa: darowizna za dubium, ii: wąĘliwość,niepew-
kania, siedziba; por. forum zasługi nośqwahanie; por. in dubio;
domicilii; lex domicilii; sub modo: darowizna z pole_ sentencje nr 103, 104 i 105
domicyl ceniem; por. modus
duplicatio, onis: podwojenie;
dominium, ii: władza, własność, dos, dotis: posag, wiano
por. duplikat
posiadłość;por. tez proprietas;
dotatio, onis: wyposazenie,
exceptio dominii; sentencja nr
dofinansowanie; por. ilotacj a
280
ab solutum z władza absolutna;
por. absolutum dominium
directum: władza (własność)
zw ier zchnia; por. dominium
eminens
dormiens: własnośćdrzemią-
ca/ czasowo zawieszona
eminens: władza (własność)
zwierzchnia; por. dominium
directum
nudum: patrz nudum domi-
nium; nuda proprietas
utile: własnośćpodległa,
uzytkowai por. utilis
dominus, i: właściciel,pan
domu, władca, samowładca;
por. sentencje nr 27,57 i227
dono, are, avi, atum: obdarować,
dokonać darowizny, darować
donatio, onis: darowizna; por.
animus donandi; negotium
mixtum; donacj a; sentencja
nr 58
mortis causa: darowizna na
wypadek śmierci; Por. mors;
mortis causa

Ecclesia, ae: Kościł
edictum, i: ogłoszenie, obwiesz-
czenie, rozp or ządzenle, edykt
effusum vel deiectum: wylanie
lub wyrzucenie
electio, onis: wybor; por. elekcja
emancipatio, onis: wyzwolenie
spod wŁadzy, usamodzielnie-
nie; por. emancypacja
emptio, onis: kupno, kontrakt
(umowa) kupna; por. sentencja
nr 274
venditio: kupno-sp rzedaż;
patrz venditio
rei speratae: kupno rzeczy
spodziewanej; por. spes
spei: kupno nadziei, szansy;
Por. spes
emptor, oris: kupujący; Por.
caveat emptor oraz sentencja
nr Ż76
eremodicium, ii: zaoczność,
postępowanie zaoczne, wyrok
zaoczny
36
ereptorium, ii: majątek spadko-
wy, podle EająCy odebraniu
z powodu niegodności dzie-
dziczenta; por. bona ereptoria
erga omnes: wobec wszystkich
erigo, ere, rexi, rectum: wypro-
stować, wznosić; por. akt
erekcyjny
erroł oris: błąd, mylne mniema-
nie, mylne wyobrazenie; por.
tez ignorantia; sentencje nr 64,
65,66,67 i68
facti: błąd co do stanu faktycz-
nego; por. factum; sentencja nr
67
in procedendo: błąd w postę-
powaniu sądowymi por.
procedo
in puniendo: błąd co do
wymierzonej kary; por. punio
iuris: błąd co do prawa,
nieznajomość prawa, por.
ignorantia iuris; ius; sentencje
nr 66, 67,95 i96
essentialia negotii: składniki
przedmiotowo istotne czynno-
ściprawnej; por. negotium
eventus, us: skutek ) por. (forma)
ad eventum; sentencja nr 8
evictio, onis: odpowied zialnoŚć
za wady prawne rzeczy; por.
ewikcja
ex abrupto: niespod zianie, bez
przygotowania
ex aequo et bono: według tego,
co sluszne i dobre; por. aequ-
itas; bonum; sentencja nr 131
ex ante: zg ry
ex cathedra] Z Wysokości katedry
(profesorskiej); z mocy autory-
teta; z mocy stanowiska
ex contractu: zobowiązanie
powstałe z kontraktu, z umo-
wy; por. contractus; obligatio
ex delicto: zobowiązanie powsta-
łe w wyniku popełnienia
czynu niedozwolonego
(deliktu); por. delictum;
obligatio
ex iure: zmocy prawa; por. ius
ex lege: zmocy ustawy; por. lex
ex nunc: od teraz, od tej chwili
ex officio: zurzędu, zurzędowe-
go obowiązku; por. officium
ex post: po fakcie, ocena fakt w
już po ich zaistnieniu
ex professo: Zracji pełnionego
zawodu lub funkcji
excessus defensionis
ex promptu: bez przygotowania,
na prędce
ex tunc: od wtedy, od tamtej
chwili, Z mocą wsteczną
exceptio, onis: zarzut procesowy,
wyjątkow e zastr zeżenie; por.
ekscepcja; sentencje nr 7i i25Ż
dilatoria: zarzut odr aczający ;
por. dilatorius; dylatoryjny
dominii: zarzut oparty na
prawie własności;Por. domi_
nium
non adimpleti contractus:
zar zut nie d op ełnienia'HuI,
peremp-
plurium concubentium:
zarzut, ze matka dziecka
obcowała w okresie koncepcyj-
nym z innymi jeszcze mężczy-
znami
rei iudicatae: zarzut sprawy
już raz osądzonej prawomoc-
nym wyrokiem; por. res
iudicata
exceptis excipiendis: wyłączyw-
szy to, co należy wyłączyć;
z zastrzeżeniem wlątk w
excessus' us: odejście,przekro-
czenie miary, przekroczenie
prawa; por. eksces
defensionis: przekroczenie
granic obrony konieczneji por.
defensio
37
exculpo, are, avi, atum: usPra-
wiedliwiać, wykazywać
niewinność;por' culpa;
ekskulpacia
excuso, are, avi, atum: uniewin-
niać, usprawiedliwiać (takze:
się), uwolić od obowiązku;
por. excusatio; sentencja nr I17
excusatio, onis: uniewinnienie,
darowanie, zwolnienie z obo-
wiązku, wym wienie się od
obowiązku lub funkcji; por.
ekskuzacja
executio: patrz exsecutio
exheredatio, onis: wY dziedzicze-
nie; por. hereditas
exhumatio, onis: wyjęcie zwłok
z grobu; por. ekshumacia
exilium, ii: wygnanie, zesłanie
existimatio, onis: oPinia, rePuta-
cja, poważanie
exitus, us: koniec, śmierć,zgon,
zejście
exmissio, onis: usunięcie
(z mieszkania), wyruSowanie,
por. eksmisia
expatriatio, onis: wYdalenie
zkralt z Pozbawieniem
obywatelstwa; Por' Patria;
ekspatriacia
exspiro, ate, avi, atum: wyzionąć
ducha, wygasnąći por. ekspiro-
wać
38
expressis verbis: wyraŹnymi
słowami, dobitnie
exsecutio, onis: wYkonanie, wYko-
nanie kary, Przymusowe ściąg-
nięcie nalezności; por. exsequor;
egzekucia; sentencja nr 78
exsequor, sequi, secutus sum:
ścigać,dochodzić (prawa, naLeż-
ności),wykonać; Por' exsecu-
tio; egzekuci a; egzekucY inY
exspectatio, onis: oczekiwanie,
oczekiwanie Prawne; Por'
ekspektatywa
inxi, inctum:
exstinguo , ete,
wygasić, wygasnąći por.
sentencja nr 37 iŻ07
extensivus' a/ um: rozszerzajĄcy;
por. ekstensYwnY
extra ordinem: PoZa porządkiem;
por. extraordinarius; ordo;
iecundum ordinem; ekstraor-
dynaryinY
extraditio, onis: wYdanie Prze-
stępcy, wydalenie zkraju; por'
ekstradYcia
e: pozasądowy
extraiudicialis,
extraneus, a/ um: obcY, osoba
postronna, ctdzoziemiec
extraordinarius, a/ um: nadzwY-
czainY; Por. extra ordinem;
ekstraotdYnarYinY
extremus, a, um: naidalszY,
kor1cowY, ostatni, ekstremalnY
facio, facere, feci, factum:
czynienie, świadczeniepolega-
jące na czynieniu; Por' facio
ut...; factum; fecit; non facere;
sentencje nr 69, IŻ2, 793,
23Ż i Ż64
facinus, oris: zbrodnia, występek,
przestępstwo; sentencja nr 255
facio ut des: wykonuję czynność
w zamian za przeniesienie
własności;por. do ut facias
facio ut facias: wykonuję Czyn-
nośćw zamian za czynność
f acta conclud en tiaz zdar zenia
faktyczne, wyr ażające domnie-
maną wolę osoby (dorozumia-
ne oświadczenie woli); por.
concludoi per facta conclu-
dentia; konkludentny
factum, iz zdarzenie faktyczne,
czyn; por. facio; fecit; post
factum; quaestio facti; via
facti; sentencje nr 49, 79, 80,
221 i295
factio, onis: czynność,zdolność
do dokonania czynności lub
nabycie Prawa; także: stronnic-
two polityczne
facultas, atis: mozliwość, sposob-
ność,zdolność,uPowaznienie;
por. fakultet
alternativa: upowaznienie
przemienne
iuris: wydział prawa; Por.
collegium iuridicum
facultativus, a/ um: podlegający
swobodnemu wyborowi; por.
fakultatywny
falsa causa: fałszywa, mylna
przy czyna (podstawa, pobud-
ka); por. causa; falsum;
sentencja nr 81
falsa demonstratio: fałszlW ,
mylne oznaczenie (rzeczy lub
osoby); por. demonstratio;
falsum i sentencja nr 82
falsum, si: fałsz, fałszowanie,
oszustwoi por. sentencje
nr81i82
falsus procurato r: faŁszywy
pełnomocnik, dział ający bez
umocowania; por. falsum;
procurator
familia,ae: rodzina, krewnii por.
pater familias; status familiae
famosus
famosus, a, um: głośny,sławny,
osławiony, o złe1 sławie; por.
actio famosa; infamia
fas: to, co jest zgodne z Prawem
boskim, nakaz boski, święte
prawo/ boski porządeki por.
per fas et nefas; nefas
favo1, oris: przychylność, życz\i-
wość;por. pactum in favore
tertii
debitoris z przychylność dla
dłuznika; ochrona dłuznika;
por. debitor
libertatis : przy chylnośćdla
wolności; por. libertas
testamenti: przychylna
interpretacja testamentu,
mająca na celu jak najlepsze
wykonanie woli spadkodawcy;
por. testamentum
fecit: wykonał (w podpisie
dzieła); patrz facio
feneratio, onis: lichwa, lichwiar-
stwo
fero, ferre, tuli, latum: nieść,
przynosić, wydawać, uchwalać
(np. ustawę)
fictio, onis: zmyślenie,wymysł;
por.
fikcja 0r
fideicommissum, i: rodzaj zapisu fontes: źr dła
w testamencie według Prawa
rzymskiego
40
fructus
fides, ei: wiara, zaufante, wiary- forma, ae: kształt, metoda, contractus: sąd właściwyze
godność;por' bona fides; Wymagany spos b postępowa_ względu na miejsce zawarcia
fiducia; mala fides; sentencja nia, forma czynności prawnej; umowy; por. lex contractus;
nr 154 por. pro forma locus contractus
ad eventum: forma czynności
ae: zaufanie, powiernic-
delicti commissi: sąd właści-
fiducia,
prawnej, zastrzeżona dla wy ze względtr na miejsce
two, umowa powiernicza; por.
wywołania określonych popełnienia przestępstwa; por.
fiduciarius
skutk w prawnych; por. ad delictum; in loco delicti; locus
fiduciarius, a, um: powierniczy, eventum; eventus delicti
fiducjarny; por. fiducia; heres ad intabulationem: forma deprehensionis: sąd miejsca
fiduciariu s; fiducj arny wymagana dla dokonaniu zatr zymania podej r zanego ;
wpisu w księdze wieczystej; por. deprehensio
filia, ae: c rka; por. filia
por. intabulatio; intabulacja domicilii: sąd właściwyze
filius, i: syn ad probationem: forma względu na miejsce Zamlesz-
czynności prawnej, zastrzeżo- kania; por. domicilium; lex
finis, is: koniec, granica, cel; por'
na dla cel w dowodowych; domicilii; domicyl
in fine; sentencje nr 77 t720
por. prob atio; probatoryjny rei sitae: sąd właściwyze
fiscalis, e: skarbowy, dotyczący ad solemnitatem: forma względu na połozenle tzeczy
spraw skarbowych; por. fiscus; czynności prawnej, zastrzezo- spornej; por. locus rei sitae
fiskalny na pod rygolem niewazności;
frater, ris: brat
fiscus, i: skarb paristwa, majątek por. solemnis
paristwow!) por. fiscalis; fraudatio, onis: oszustwo) por.
formula, ae: wz r, przeps,
privilegia fisci; stationes fisci; fraus; fraudacj a; fraudato-
układ, formuła (prawna,
ryiny
fiskus; sentencja nr 85 sądowa)
foedus, erisz przymterze, ZwIą- fraus, dis: oszustwo, działanie
formulae, arum: wzory czynno-
zek, sojus z, sprzysięzenie bezprawne, niegodziwość;por'
ścilub akt w prawnychi por.
fraudatio; defraudatio; in
foenus nauticum : poży czka formularz
fraudem legis; fraudacja;
morska forum, i: plac publiczny, sprawa fraudatoryiny; sentencje nr 30,
fons, tis: źr dło, początek, publiczna/ Sprawa sądowa, 40 i193
sąd właściwydla rozpoznania
oochodzenie creditorum: działanie na
sporu; por. perpetuatio fori; szkodę wierzycieli; po.. actio
prorogatio fori; usus fori; Pauliana; creditor
iuris cognoscendi: źr dła sentencja nr 11
poznania prawa fructus, us: owoc/ pożytek,
iuris oriundi: źr dła tworzenia doch d; por. fruor
Prawa
47
fructus civiles
civiles: pożytki cywilne,
uzyskane zrzeczy na podsta-
wie stosunku prawnego
naturales: naturalne płody
z rzeczy
fruor, frui, fructus sum: pobierać
p oży tki, uzyskiwać dochody;
por. fructus; ius fruendi; uti,
frui...
fundatio, onis: zaŁożente, umoc-
nienie, por. fundacja
fundus, i: grunt, pole, nierucho-
mość
funebris, e: pogrzebowy, doty-
Czący pogrzebu, żałobnyipor.
laudatio funebris
funus, eris: pogrzeb
fur, is: złodziej; por. furtum;
sentencje nr 88 iŻ7I
furiosus, i: chory umysłowo; Por.
cura furiosi; sentenga nr 87
furtum, i: kradzież, bezprawny
zab r mienia; por. fur; senten-
cje nr 89 i271,
futurus, a, um: przyszły, mający
nastąpić; por. in futuro; pro
futuro
generalis, e: og lny, powszechny,
naczelny
generatio, onis: zdolnośćpłodze-
nia, płodność,urodzenie,
pokolenie ) por. generacj a;
sentencja nr 247
gens, tis: r d, rodzal ludzki,
społeczność,nar d
genus, eris: rodzaj, gatunek,
r zecz oznaczona gatunkowo;
por. sentencja nr 90
germani, orum: rodzeristwo
rodzone
gero/ ere, gessil $ stum: znosić,
SpraWoW ać, działać, pełnić
obowiązki, wykonywać
czynności urzędowe; Por.
gesta; gestor; negotium;
negotiorum gestio; pro herede
gestio; tutor gerens
gesta, arum: czyny dokonane,
relacje z działalności
gestoj oris: zarządca, prowadzą-
cy cudze sprawy
glossa, ae: język, mowa/ wyraz,
komentar z, objaśnienie; por.
glosa
gradus, us: krok, stopieri, pokre-
wieristwo, stopie pokrewieri-
stwa; por. sentencja nr 9l iZ4I
gratia, ae: wdzięczność, przysłu-
ga, łaska, przywilej
gratis: darmo
gravamen, inis: zażalente,
uciązliwość,prawo do wystą-
pienia z zażaleniem
43

habeas corpus: abyś zachował
ciało, nietykalność
habemus paPam: mamy papteża
(oznajmienie o dokonanYm
wyborze papleża)
habeo, ere, ui, itum: mieć, posia-
dać, władać; por. uti, frui...
habilis, e: stosownY, odPowiedni,
zdolny; Por. res habilis
habitatio, onis: mieszkanie,
zamieszkanie, PobYt, Prawo
do mieszkania
hereditas, atis: dziedziczenie,
spadek; por. exheredatio; heres;
successio; transmissio heredi-
tatis; sentencje nr 9Ż,93 iŻ99
heres, dis: dziedzic, sPadkobier-
ca; por. pro herede gestio;
substitutio heredis; sentencie
nr 1,9,10, 110, 18Żi260
fiduciarius: dziedzic Powierni-
czy; por. fiduciarius; fidu-
cjanty
hic situs (est): tuleży, tu jest
pochowanY
hoc anno: tego roku, w tYm roku
hoc loco: w tlm miejscu; Por. locus
44
hoc tempore: w tYm czaste; Por'
tempus
holographus' a' um: własnoręcz-
nie napisanY @ greckiego);
por. holograficznY
homicidium, ii: zab jstwo,
męzob jstwo
homo, hominis: człowiek,
jednostka ludzka; Por. senten-
cje nr 94,IŻ9 iŻ09
honeste vivere: uczciwie, moral-
nte żyć; por. sentencja nr L28
honor, ris: szacunek, uznanie,
zaszczy tna godność,ur ząd;
por. honoris causa
honorarium, ii: wYnagrod zen.re,
nagroda pienięzna; Por.
honorarium
honoris causa: d\a zaszczYtu, dla
uznania; por. honor; doctor
honoris causa
humanitas, atis: teczeit-
czŁow
Stwo, szlachetn ośćoby czaj w,
kultura (humanis tY czna),
ludzka życzllwość
hypotheca, ae: zastaw umowny;
por. hipoteka
ibidem: tamże, w tym Samym immobilia' um: nieruchomości,
miejscu majątek nieruchomy; PoI' res
immobilis
id est to jest
immunitas, atis: zwolnienie od
id quod interest: to, co stanowi
rzywilej or.
r żnicę; cała szkoda, jaką ob ctążefl,,
immunitet
p )p
poni sł wierzyciel, obejmująca
straty rzeczywste i utracony impedimentum, i (plur. impedi-
zysk menta): przeszkoda, trudność
matrimon Lil. pr zeszkody do
idem: ten sam, to samo
Zaw arcra małzeristw a; Por.
ignominia, aei hariba, niesława matrimonium
impensae: wydatki, nakłady
ignorantia/ ae: nieświadomość,
necessariae: nakłady ko-
nieznajomość, niewtedza; por.
nieczne
error; sentencje nr 67,95 i96
utiles: nakłady użyteczne
iuris: nieznajomość prawa;
voluptariae: nakłady zbyt-
por. error iuris; ius
kowne
illegitimus, a, um: nieprawny,
imperativus'a/ um: rozkazujący;
sprzeczny z prawem; zniepra-
por. imperatywny
wego łoza
imperfectus, a, um: niedoskona-
illicitus, a, um: niedozwolony,
ły, niedokonany/ niezupełny;
zabronionfi por. collegium
por. lex (leges) imperfecta (ae)
imaginarius, a, um: rzekomy,
imperitia, ae: brak doświadcze-
pozornyt wyobrazony
nia, nieumiejętność; por.
immissio, onis (plur. immissio- sentencja nr 97
nes): wPuszczenie, wpływ (nP.
z sąsiedniej nieruchomości);
por. immisja
45
lmpenum
imperium, ii: rozkaz, władza
rozkazywania, władza w pari-
stwie, paristwo, rządy; por.
arcana imperii
impossibilis, e: niemozliwy,
niezdatny; por. condicio;
sentencja nr 98
imprimatur: niech się drukuje;
pozwolenie na drukowanie
impunitas, atis: bezkarność; por.
sentencja nr 255
in absentia: podczas nieobecno-
ści;por. absentia
in abstracto: w pojęciu oderwa-
flIrfi, w oderwaniu, w og lno-
ści;por. abstraho; culpa levis
in abstracto
in articulo mortis: w obliczu
bliskiej śmierci; por. in pericu-
lo mortis; mors
in concreto: w danym przypad-
ku, w istocie; w konkretnej,
określonej sytuacji
in continuo: nieprzerwanie,
jednym ciągiem; por. conti-
nuus
in contumaciam: wyrok wydany
zaocznie (z powodv Llporczy-
wego niestawiennictwa
pozwanego); por. contumacia
in corpore: w całości,wszyscy;
por. corpus
46
in dorso: na grzbiecie, na od-
wrotnej stronie (dokumentu)
in dubio: w razie wąĘliwości;
por. dubium; sentencje nr 103,
104 i 105
in effigiez na obrazie; symbolicz-
ne wykonanie kary na wize-
runku osoby skazanej
in extenso: w całości,w całej
rozciągłości,w pełnym
brzmieniu
in extremis: w ostateczności,
w kraricowej sytuacji, u schył-
ku zycia
in fine: na koricui por. finis
in flagranti: na gorącym uczynku
in fraudem legis: w celu obejścia
ustawy; por. fraus; Lex; senten-
cja nr 40
in futuro: na Przyszłość,w przy-
szłości;por. futurus
in iure cessio: przeniesienie
plawa (własności)w drodze
pozornego procesu windyka-
cfnego; por. cessio; vindicatio
in integrum restitutioz przywr - zeznanie, d oniesienie, wska-
cenie do stanu pierwotnego
(poprzedniego); por. restitutio
(in integrum); restytucj a
in ius vocatio: pozwanie przed
sąd; por. vocatio (in ius); voco;
wokandą
in loco delicti: w miejscu prze-
stępstwa; por. delictum; forum
delicti commissi; locus delicti
in periculo mortis: w niebezpie-
czeristwie śmierci; por. in
articulo mortis; mors
in personam: przeciw osobie;
por. actio in personam
in rem: por. actio in rem
in solidum: Co do całości;por.
solidum; solidarny
in spe: w nadziei I w Przyszłoścl;
Por. sPes
in statu nascendi: w chwili
rodzenia się, w chwili powsta-
wania, w stadium początko-
wym; por. nascor; status
in statu quo ante: w stanie
poprzednim; por. status
in suspenso: w zawieszeniu,
w niepewności;Por. susPen-
sivus
in tergo: na odwrotnej stronie
incapacitas, tis: niezdolnośćdo
nabycia spadku
incertus, a, um: niepewny, nie
określony,wąĘliwyi por.
sentencje nr 7I4 i289
incestum, i: kazir odztw o
indignitas
incidens, entis: zdarzający się
przypadkowo, uboczny,
wpadkowy ; por. incy dentalny
incognito: nie dający się poznać,
w ukryciu
incompabilitas, atis: niep ołączal-
ność(urzęd w, funkcji pari-
stwowych)
incorporalis, e: niemateri alny ;
por. res incorporalis
incorporatio, onis: włączenie do
całości;por. inkorporacj a
indebitum, i: nienalezne świad-
czenie; por. condictio indebiti
indefensus, a, um: bezbronny,
nie podejmująCy obrony
indemnisatio, onis : wynagrodze-
nie szkody) por. indemnizacja
indemnitas, atis: bezkarność,
nieodpowiedzialność, nieszko-
dliwość
index librorum prohibitorum:
wykaz ksiązek (druk w)
zakazanych; por. prohibita
indicium, ii: zawiadomienie,
z wka, dowod
indignitas, atis: niegodność,
nie godno śćdziedziczenia,
niegodziwość
47

indivisus
indivisus, a, um: niepodzielnY,
nie podzielony; Por. sentencja
nr 116
infamia, ae: niesława; haniebny
Czyn, Przynoszący niesławę;
umniejszenie czci obYwatel-
skiej; por. actio famosa;
famosus
infitiatio, onis: zaPrzeczenle,
wypieranie się
inhabilis, e: nieodpowiedni,
nieprzydatny, niewłaściwy;
por. iudex inhabilis
inhibitio, onis: ograniczenie,
zakaz
iniquus, a, um: nier wny,
niesprawiedliwy, niewłaściwy
iniuria, ae: bezprawie, niesPra-
wiedliwo ść,krzywda, zniewa-
ga, zniesławienie, naruszenie
nietykalności cielesnej; por.
damnum iniuria datum;
sentencje nr 72, 78, 1l7, IŻ7,
275 i300
iniustus, a, um: niesprawiedliwY,
niesłuszny, niezgodny z Pra-
wem; por. Possessio iniusta
innocens, ntis: niewinny; por.
sentencjenr4i255
a, um: nie nazwa-
innominatus,
ny, nie oznaczonY, bezimien-
ny; por. contractus innominati
48
a/ um: naruszqący
inofficiosus,
obowiązek, niezgodny Zpo-
winnościąi por' testamentum
inofficiosum
inquiro, ere, sivi, situm: szukać,
badać, śIedzić;por. inquisitio
inquisitio, onis: dochodzenie,
dociekanie, śledztwo,ściganie;
por. inquiro; inkwizY ci a,
inkwizycyjny
inscriptio, onis: napis, podPis,
podpisanie oskarzenia
insinuatio, onis: wprowad zenre,
ujawnienie, wpisanie darowi-
zny do rejestru; por. insYnua-
cia
instantia, ae: droga prawna, tok
sprawy; por. instancia
instigator, oris: podz egacz,
prowokator
institutio, onis: porządek,
urządzenie, dzieło; por.
institutum ; instytuci a
institutum, i: przedsięwzięcie,
zadante, zasada, postanowie-
nie; por. institutio; instYtucia
instructio, onis: uporządkowa-
nie, objaśnienie; por. in-
strukcja
intabulatio, onis: wpisanie do
księgi wieczystej, por. forma
ad intabulationem; intabu-
Iacja
inter: między
absentes: między nieobecny-
mi; por. absentia
partes: między stronami
(stosunku prawnego);
por. Pars
praesentes: między obecnymi;
por. Praesens
vivos: między żyjącymi; za
życla (stron czynności PraW-
nej); por. vivus
intercessio, onis: poręka, Porę-
czenie za cudzy dług, pośred-
nictwo, sprzeciw; por. inter-
cesja
intercissio, onis: oddzielenie;
rozstrzy gnięcie; p or. intercy z a
interdictio, onis: zakaz; por.
interdictum
interdictum, i: postanowienie,
nakaz; por. interdictio; in-
terdykt
interfectio, onis: zab jstwo,
morderstwo
intermedium, ii: czas między
dwoma terminami
interpellatio, onis: wezwanie,
wezwanie do świadczenia;
por. interp elacj a; sentencja
nr 54
interpositio, onis: oświadczenie,
podjęcie czynności,udzielenie
ipso iure
interpretatio, onis: objaśnienie,
komentar z, wykładnia; por.
benigna interpreta tio; inter-
pretacja; sentencje nr 32, 39,
48, IO9 iTII
interregnum, i: bezkr lewie,
rządy tymczasowe, okres
między dwoma elekcjami
(wyborami)
interrogatio, onis: zapytanie,
przesłuchanie (przed sądem)
intestabilis, e: niezdolny do
występowania jako świadek
intestatus' a, um: zmarły (spad-
kodawca), kt ry nie pozosta-
wił (waznego) testamentu; por'
ab intestato; successio ab
intestato
inventarium, ii: spis majątku,
wykaz, zestawienie, inwen-
tarz; por. beneficium inven-
tarii
investigatio, onis: poszukiwanie,
dochodzenie, śledzenie
invicem: nawzajem, wzajemnie,
na przemian
invitus, a' um: niechętny/ oporny/
wymuszony; por. sentencja
nr 7ŻI
ipso facto: tym samym; na mocy
samego faktu
ipso iure: z mocy samego prawa;
por. sentencja nr 190
irritus
irritus, a/ um: niewazny, niepra-
womocny, bezskuteczny
ita ius esto: takie niech będzie
Prawo
ita lex scripta est: tak jest napisa-
na ustawa; taka jest ustawa
iter, itineris: droga, przejścte,
słuzebnośćprzechodu
delicti: tzw' poch d przestęp-
stwa (stadia czynu przestępne-
go); por. delictum
iudex, icis: sędzia; por. sub
iudice; sentencje nr 4,770,171,
180, 181, Ż74, z45, Ż77 iŻ91
corruptus: sędzia przekupio-
ny, przekupny
inhabilis: sędzia wyłączony ze
SPraWy/ nie mogący wyroko-
wać w danej sprawie
suspectus: sędzia podejrzany
(o stronniczość); Por. sus-
pectus
iudicium, ii: sąd, miejsce sądu,
postępowanie sądowe/ proces/
skarga (pow dztwo), wyrok;
por. sentencje nr 23 i 83
iudico, are, avi, atum: sądzić,
or zekać, wymierzać sprawie-
dliwość,wydawać wyrok,
sądownie rozstrzygać; por. res
iudicata; judykatura; sentencje
nr 105, II5,168,I95,21'4, Ż48,
249 i277
50
iura in re aliena: prawa na
rueczy cttdzej, o graniczone
prawa rzeczowe; por. ius
iuramentum, i: przysięga;
por. iuro
iuratus, a' um: zaprzysięŻony,
zob ow tązany Pr Zy sięgą; por.
iuramentum; iuro, are
iurgium, ii: sp r, kł tnia, sp r
sądowy
iuridicus, a' um: odnoszący się
do prawa i sądownictwa; por.
collegium iuridicum; jury-
dyczny
iurisconsultus, i: doradca praw-
ny, znawca Prawa; por.
iurisperitus; iurista; ius
iurisperitus, i: znawca prawa,
biegły w prawiei por. iuriscon-
sultus
iuris praecepta: zasady prawa;
por. ius; sentencja nr 128
iurisdictio, onis: władza sądow-
ntcza, sądownictwo, orzeka-
nie, wymiar sprawiedliwości;
por. jurysdykcja
contentiosa: sądownictwo
sporne/ procesowe
voluntaria: sądownictwo
niesporne, nieprocesowe
iurisprudentia, ae: mądrość
prawnicza, nauka prawa,
prawoznawstwo; por. auctori-
tas prudentium; juryspruden-
cja; sentencja nr IŻ9
iurista, ae: prawnik; por. iuris-
consultus; iurisperitus;
jurysta
iuro, are, avi, atum: składać
przysięgę, zaprzysięgać; por.
iuramentum; iuratus
ius, iuris: prawo, uprawnienie,
sytuacja prawna, przepisy
prawne; por. m.in. auctoritas
iuris; condicio iuris; cunabula
iuris; ex iure; ignorantia iuris;
in ius vocatio; iura in re
aliena; in iure cessio; iurisdic-
tio; iurisprudentia; iuriscon-
sultus; iurisperitus; iuris
praecepta; iurista; nudum ius;
pleno iure; quaestio iuris;
quid iuris; quo iure; salvo
iure; stricto iure; sub praetex-
tu iuris; universitas iuris;
vinculum iuris; sentencje nr
49, 50, 79, 90, 90, 92, 94, I07,
I24, 125, 126, I27,7Ż8,729,
730,737,132, I83, I92, Ż06,
208, 270, 229, 246, 262, 275,
288,299 i2g0
abutendi: prawo zuży cia
rzeczy; por. abusus
accrescendi (adcrescendi):
prawo przyrostu (w prawie
spadkowym); por. accresco
lUS m re
canonicum: prawo kanonicz-
ne; por. canonicus
civile: prawo cywilne, prawo
obywatelskie; por. civilis;
civis; civitas; cywilny
cogens: prawo bezwzględnie
obowiązujące
commune: prawo powszech-
ne, pospolite, wsp lne wszyst-
kim; por. communis
criminale: prawo karne; por.
crimen; criminalis; ius poena-
le; poenalis
disponendi: prawo do rozpo-
rządzania rzeczą; por. dispono
dispositivum: prawo (przepisy
prawne) względnie obowiązu-
jące; por. dispositivus
divinum: prawo boskie
fruendi: prawo pobierania
pozytk w zrzeczy; por.
fructus; fruor; uti, frui...
gentium: prawo narod w;
jeden z system w rzymskiego
prawa prywatnego
gladii: prawo mrecza; upraw-
nienie do karania śmiercią
honorum: prawo piastowania
urzęd w, bierne prawo
wyborczei por. cursus ho-
norum
humanum: prawo ludzkie,
stworzone przez ludzi; por.
humanitas
in re: prawo do rzeczy; por.
iura in re aliena
51
 ius infinitum
infinitum: prawo nieograni-
czone/ dające nieograniczone
władztwo
moderandi: prawo miarkowa-
nia, ustalania wysokości
odszkodowania
naturale: prawo naturalne;
por. sentencja nr L27
nudum: patrz nudum ius
particulare: Plawo obowiązu-
]ąCe na ograniczonym teryto-
rium; por. particularis; party-
kularny
perpetuum: prawo wieczne,
bez ogranicze czasowych
poenale: prawo karne; por. ius
criminale ; poenai poenalis
possidendi: prawo do posia-
dania rzeczy; por. uti, frui...,
habere, possidere; possideo
postliminii: prawo powrotu
w granice swojego pa stwa;
por. postliminium
primae noctis: prawo do
pierwszej nocy
privatum: prawo prywatne;
por. privatus; sentencja nr 228
publicum: prawo publiczne;
por. publicus; sentencje nr 1.32
i 228
singulare: prawo szczeg lne,
szczeg lne normy prawne;
por. singularis
strictum: Prawo ścisłe,Surowe;
por. strictus
52
suffragii: PIaWo głosowania,
iustus, a/ um: słuszny, zgodny
czy.nne prawo wyborczei por.
z prawem. sprawiedliwy; por.
suffragium
iusta causa; iustum mairimo_
talionis: prawo odwetu; por.
nium; iustus titulus; possessio
talio
iusta; pretium iustum
tollendi: Plawo do odłączenia
i zabrania swoich rzeczy
universale: prawo obowiązu-
JąCe na terytorium całego
paristwa; por. universalis
utendi: prawo do uzywania
rzeczy; por. uti, frui...; usus
vitae ac necis (vitae necisque):
prawo życia i śmierci; por.
nex; vita
iusiurandum, i: przysięga,
przysięga sądowa
iussum, i: polecenie, upoważ-
nienie
iusta causa: przyczfna prawna,
podstawa prawna/ słuszna
przyczyna, zgodna z prawem;
por. causa (iusta); iustus
iustitia, ae: SPrawiedliwość;por.
sentencje nr 84, 133, 134 i 135
iustum matrimonium: małzeri-
stwo prawnie zawarte, uznane
przez prawo; por. matrimo_
nlum
iustum pretium: słuszna cena;
por. pretium

laedo, ere, laesi, laesum: szko-
dzić, naruszać Prawo/ wyrzą-
dzać krzywdę; por. laesio;
sentencja nr 128 tI73
laesio, onis: naruszenie, szkoda,
krzywda; por. laedo
enormis: nadmierna szkoda,
rażące pokrzywdzenie
lapsus lingue: pomyłka słowna,
przejęzyczenie
largus, a, um: szczodry, hojny,
obfity, pełen; por. sensu largo
latus, a, um: szeroki, obszerny,
roz\egły; por' culpa lata;
sensu lato
laudatio, onis: pochwała/ mowa
pochwalna, laudacja
funebris: pochwalna mowa
pogrzebowa
lauda: uchwały sejmikowe
laudum, i: postanowienie,
uchwała, wyrok roz1emczy
legalis, e: ustawowy, zgodny
z ustawą, zgodny zPrawem;
por. Iegalista; legalizm;
Iegalny
54
legaliter: zgodnie z prawem, por.
legalnie
legatarius, i: zapisobiorca; por.
Iegatariusz
legatio, onis: poselstwo, urząd
posła; por. legatus
legatum, i: zapis w testamencie,
por. legatarius; legat
per vindicationemi zap:s
testamentowy, wywołujący
bezpośrednio skutki prawno-
rzeczowei por. vindicatio
legatus, i: poseł, wysłannik,
ambasador, namiestnik; por.
legatio; Iegat
lege artis: według wszelkich
prawideł sztuki
leges: ustawy (patrz lex)
agrariae: ustawy rolne, doty-
CZąCe grunt w rolnych
imperfectae: ustawy niedosko-
nałe, bez sankcji niewazności
lub kary; por. imperfectus
minus quam perfectae:
ustawy mniej doskonałe,
przewidujące karę, aLe bez
sankcji niewazności
perfectae: ustawy doskonałe,
kt rych naruszenie powodo-
wało niewaznośćczynności
i karę
sumptuariae: ustawy przeciw
luksusow t, zby tkowi; por.
sumptuarius; sumptus
legislatio, onis: ustawodawstwo,
wydawanie ustaw; por.
legislacja
legislatol, onis: ustawodawca,
legislator
legista ae: prawnik, znawca
Prawa
legitimatio, onis: przyznanie
uprawnienua, pr zyznanie
Prawa do udziaŁu w procesie
w charakterze strony, uznanie
dziecka; por. legitymacja
legitime: zgodnie z ustawą
(przepisem pr aw a), właściwie,
nalezycie
legitimus, a, um: prawny,
zgodny z prawem, zgodny
z ustawą, ustawowy, słuszny,
sprawiedliwy, legalny
lenocinium, ii: stręczycielstwo
do nierządu
lex, legis: ustawa, przepis
ustawy, przepis prawny,
norma, postanowienie umow-
ne; por. tez leges; contra
legem; cura legum...; de lege
lata; de lege ferenda; ex lege;
lex specialis
in fraudem legis; iuxta legem;
ratio legis; secundum legem;
vacatio legis; via legis. Senten-
cje nr 31,, 39, 40, 42, 57, 59, 60,
63, 700, 115, 118, I3G747, 75I,
795, 797, I99, 200, Ż20, Ż29,
236, 239, 243, 253, 254, Ż57, Ż86
i287
abrogata: ustawa uchylona;
por. abrogatio
aeterna: prawo wieczne
agraria: por. leges agrariae
cartae sitae: Prawo właściwe
według miejsca połozenia
dokumentu (papieru warto-
ściowego)
confirmatoria: ustawa po-
twierdzająca
contractus: prawo miejsca
zawarcra umowy; por. con-
tractus
domicilii: prawo właściwedla
miejsca zamieszkania; por.
domicilium
imperfecta: por. leges imper-
fectae
loci laboris: prawo właściwe
według miejsca wykonywania
pracy
minus quam perfecta: por.
leges minus...
patriae: prawo paristwa,
kt rego obywatelem jest dana
osoba; prawo ojczyste
perfecta: por. leges perfectae
specialis: ustawa specjalna,
szczeg lna; por. specialis
lex sumptuaria
sumptuaria: por. leges sump-
tuariae
talionis: prawo odwetu; por.
ius talionis
commissoria: klauz uIa prze-
padku
lex Rhodia de iactu: ustawa
rodf ska o zrzLrcre morskim
libeł a, um: wolny,
swobodny,
nie podle1ająCy władzy
libera administratio: swobodny
zarząd majątkiemi por. admi_
nistratio
liberalis, e: wolny, dotyczący
wolności,Llczclwy l wspaniało-
myślny,szczodry
. lis, litis: SP ł SPraWa sądowa,
liberatio, onis: uwolnienie,
oswobodzenie, uwolnienie od
dług w
liberi, orum: dziect, zstępni,
potomkowie
naturales: dzieci naturalne (nie
plzysPosobione); także jako
dzieci naturalne, P ozamałże-
skie
libertas, atis: woln ość,ntezależ-
ność,swoboda działania; por.
favor libertatis; status liberta-
tis; sentencje nr 104iI49
liberum veto: wolnośćsprzeci-
wiania się
licentia, ae: pozwolenie, swobo-
da działania; por. licencja
56
licet, licuit, licitum est: wolno,
jest dozwolone, godzi się;
por. licitus; illicitus; sentencje
nr Ż5, 44, I94,295 i298
licitus,
a, um: dozwolony,
godziwy ; por. collegium
(il)licitum
limes, itis: granica, miedza,
droga granicznai por. delimi-
tatio
linea, ae: linia, wskaz wka, linia
pokrewieristwa
obliqua: linia boczna
recta: linia prosta
transversa: linia boczna, por.
linea obliqua
proces, przedmiot sporu; por.
sentencje nr 77,1Ż0 i2I3
pendens: zawisłośćSprawy/
spra\ /a zawieszona; por. litis
pendentia
lite pendente: w czasie zawiesze-
nia sprawy, podczas zawisło-
ści;por. litis pendentia;
pendente lite; sentencja nr 213
litigato4 oris: strona w procesie,
pieniacz
litigiosus, a, um: sporny, proce-
sowy; por. res litigiosa
litis aestimatio: oszacowanie
wartościrzeczy spornej; por.
aestimatio
',, litis pendentia: zawisłośćspra-
wy; por. lis pendens; Iitispen-
dencja
littera, ae: pismo, dokument, list,
utw r literacki
litterae patentes: list otwarty;
por. patens; patent
locatio, onis: najem, umowa
najmu
conductio operarum: umowa
o najem usług (pracy)
conductio operis: umowa
o dzieło
conductio rei: umowa o najem
rzeczy
locus, i: miejsce, siedziba, miej-
scowość,sytuacja (prawna);
por. hoc loco; unitas loci;
sentencja nr 150
contractus: miejsce zaw arcia
umowy; por. contractus;
forum contractus
delicti: miejsce popełnienia
czynrr niedozwolonego
(bezprawnego); por. delictum;
forum delicti commissi; in
loco delicti
rei sitae: miejsce połozenia
rzeczy; por. forum rei sitae
Iuxuria
longa manu: długą ręką; por.
traditio longa manu
longi temporis: długotrwały,
trwający długi CZas; Por.
tempus
lucida intervalla: jasne przerwy;
chwile przytomności
lucra nuptialia: korzyści uzyska-
ne z okazji małzeristwa od
drugiego małzonkai por.
nuptiae
lucrativus/ a, um: korzystny,
przynoszący zysk; Por. concur_
sus causarum lucrativarum;
Iukratywny
lucri causa: dla zysku; por. causa;
lucrum; lukratywny
lucrum, i: zysk,korzyśćmajątko-
wa; por. compensatio lucri...;
lucrativus; lucri causa; senten-
c1a nr I77
cessans: utracony zysk, utrata
spodziewanego zysku
luctus, us: załobai por. tempus
lugendi
luxuria,ae: zbytek, przepych,
rozrzutność
57

magistratus' us: ltząd, urzędnik,
władza urzędowa (paristwo-
wa); sentencja nr 151
magnus/ a' um: duży, wielki,
ważny, wysoki, potęzny; por.
sentencje nr 152 i 153
maiestas, atis: dostojność,
wielkość,Powaga; por. maje-
stat
maio4, ius: wyzszy, większy,
znaczntejszy; por. vis maior
mala fides: zła wtarai por.
sentencja nr 154; por. fides;
malus; possessio malae fidei
maleficium, ii: zły czyn, prze-
stępstwo, występeki por.
crimen; delictum; sentencje
nr 119 i 156
malitia, aei szcze1 Inie zły
zamiar, złośliwość,
podstęp-
ność;por' sentencja nr 157
malum, iz zło, zły czyn, nieszczę-
ście
in se: postępek zły sam
w sobie (nawet jeślinie
zakazany przez prawo)
5B
prohibitum: postęp ek zły
dlatego, że zakazuje go Prawo
(a nie sam z siebie); por.
prohibeo
malus, a' um: zły, szkodliwy,
występny, zgubny; por' dolo
malo; mala fides; sentencje nr
7I, I54,155 i 159
mancipatio, onis: mancypacja,
formalna czynnośćprawna
rzymskiego prawa cywilnego,
słuząca do przenoszenia
własnościoraz osiągnięcia
innych cel w prawnych
mandans, tis: zlecający, zlecenio-
dawca; por. mandatum
mandatarius, ii: prry1mujący
zlecenie, zleceniobiorca; por.
mandatum
mandatum, i: zlecenie, umowa
(kontrakt) zlecenia; por.
mandans; mandatarius; por.
mandat; sentencja nr Ż42
manu militari: zbrojną ręką,
zbrojnie; por. manus
manu propria: własną rQką,
własnoręcznle; pol. manus
manus/ us: ręka, władanie,
władza (męża nad zoną
w prawie rzymskim); po..
brevi manu; longa manu;
traditio...
maritalis, e: małzeriski, dotyczą-
cy małżestwa lub męza; por.
consensus
maritus, i: mąż, małzonek
mate1, tris: matka; por. sentencja
nr 160
maternus, a, um: macierzysty,
odnoszący się do matki
matrimonialis, e: małzeriski,
odnoszącl się do małzeristwa;
por. matrimonium; matrymo-
nialny
matrimonium, ii: małzeristwo,
zw iązek małzeriski; p or'
impedimenta matrimonii;
matrimonialis; sentencja
nr 148
claudicans: małzeristwo
ułomne (wadliwe)
consummatum: małzeristwo
spełnione fizy cznie; p or.
consummatum est
iustum: por. iustum matri-
monium
legitimum: małzeristwo
ważne, uznane Przez prawo
memorandum, i: to, co naIeży
pamiętać; nota dla pamięci
mea culpa: moja wina; por. culpa
mora
mens/ tis: myśl,umysł, rozum|
rozwaga
-
mentalis, e: umysłowy, myślowfi
por. debilitas mentalis
merces, edis: zapłata, czl1nsz,
wynagrodzenie pienięzne
meritum, i: zasługa, znaczenie,
gł wna treść,istota Sprawy
metus, us:bojaź , lęk, obawa
(spowodowana przymusem)
mino1 oris: młodszy; małoletni;
por. cura minoris; sentencja
nr 762
miscellanea, orum: mieszanina;
zbi r rozPIaw rożnej treści
missio, onis: wysłanie, posłannic-
two, wprowadzenie w posia-
danie majątk
mobilia, ium: rzeczy ruchome,
ruchomości; por. res mobilis
modernus/ a, um: nowoczesny,
wsp łczesny
modus, i: miara, spos b, spos b
postępow anla; polecenie (jako
klauzula czynności prawnej);
por. donatio sub modo
vivendi: spos b wsp łżycia
z innymi, ułozenia sobie
poprawnych stosunk w
z innymi
mora/ ae: zwłoka; por' sentencje
nr 88, 763 i2I5
59
mutuus
creditoris: zwłoka wterzy ciela;
por. creditor
debitoris: zwłoka dłuznika;
por. debitor
moratorium, ii; odroczenie
terminu, wyrażenle zgody na
op Źnienie (na poźniejszy
termin); por. moratorium
mors' tis: śmierć;por. sentencje
nr 21,43 i164; por. (donatio)
mortis causa; in articulo
mortis; in periculo mortis;
mortis causa capio; post
mortem; testimonium mortis
mortis causa: na wypadek
śmierci
capio: przysporzenie na
wypadek śmierci; por. capio
mos, moris (plur. mores): zwy-
czaj, obyczaj, obyczajność;por.
boni mores; contra bonos
mores; cura legum et morum;
sentencje nr 101, 738 i236;
maiorumz obyczaj przodk w,
dawne (wzorcow e) obyczaje
mulieq, ris: kobieta
multa, aez Brzywna, kara pie-
nięzna
municipalis, e: dotyczący miasta,
gminy miejskiej; miejski; por.
municypalny
munus, eris: obowiązek, obowią-
zek obywatelski, ctężar,
danina, świadczenie publiczne
mutatis mutandis: zmieniwszy
to, co powinno być zmienione;
z uw zględnieniem niezbęd-
nych zmian
mutuum, i: pożyczka, kontrakt
pożyczki
mutuus, a/ um: wzajemny,
obustronny
nasciturus, i: pł d w łonie matki;
dziecko poczęte, ale jeszcze nie
narodzone; por. nascor; partus;
venter; sentencja nr 766
nascor/ nasci, natus sum: rodzić
się, powstawać; por. nascitu_
rus; status nascendi
natalis, e: dotyczący urodzin;
por. prenatalny
natio, onis: pochodzenie, r d,
nar d; por. nacjonalizacja
nativitas, atis: urod zenie, urodzi-
ny, pochodzenie
naturalia negotii: składniki
przedmiotowe nieistotne
czynności prawnej, objęte
przepisami względnie obowią-
zujący mi; Por. n egotium
naturalis, e: naturalny, zgodny
z naturą, zwyczajnY Por.
obligatio naturalis; possessio
naturalis
naturaliter: zgodnie z naturą
rzeczy, w spos b naturalny
natus, a, um: urodzony, stworzo-
ny (do czegoś),przeznaczony
necessitas, atis: konieczność,
p otr zeb a ; zw iązek p okrewie -
stwa
necessarius/ a um: konieczny,
p otrzebny, ściślezw iązany ;
por. impensae
nefas: to, co się nie godzi;
bezbożny występek) por. fas;
per fas et nefas
negatio, onis: przeczente; nega-
cja; por. sentencje nr 61',77Ż
iŻ35
negatorius/ a' um: PrzecząCy;
por. actio negatoria; negato-
ryiny
neglegentia, ae: zaniedbanie,
brak staranności, niedbalstwo;
por. sentencja nr 153
negotiatio, onis: interesy pienięz-
ne, prowadzenie interes w
(pienięznych, handlowych)
negotiorum gestio: prowadzenie
cudzych spraw bez zlecenta;
por. gero; negotium; animus
negotia aliena gerendi
67
negotium
negotium, ii: czynność, czynność
prawna/ czynności związane
zprowadzeniem spraw
majątkowych; por. gero;
accidentalia (essentialia,
naturalia) negotii; negotiorum
gestio
claudicans: czynnośćprawna
kulejąca; por. claudico
mixtum cum donatione:
czynnośćprawna mieszana
z darowizną; por. donatio
non existens: czynność
Prawna nie istniej ąca, bez
znaczenra
nullum: czynnośćprawna
niewazna; por. nullus; nullius
momenti
utiliter coeptum: czynrtość
podjęta w celu uzyskania
korzyści
neminem contradicente: bez
niczfego sprzeciwu
nemo, inis: nikt
nepos/ otis: wnuk
neptis, neptis: wnuczka
nex, necis: śmierć,zab jstwo;
por. ius vitae ac necis
nexum/ i: formalna pożyczka
dawnego prawa rzymskiego
nihil actus: czynnośćniebyła;
por. actus
nihil novi: nic nowego
62
N.N.: patrz nomen nescio
nobilis, e: sławny, znakomity,
szlachetnego rodu
noceo/ ere, cui, citum: wyrządzać
szkodę, krzyw dzić; por.
sentencje nr 5Ż, 65,66, 67, 68,
8r,82,95,754 i255
nollo, nolle, nolui: nie chcieć;
por. sentencja nr 62
nomen, inis (plur. nomina): imię,
nazwisko ; także: wierzytel-
ność;Por. nomen nescio;
pignus nominis; suo nominel
nominalizm; sentencja nr 190
nomen nescio: imienia (nazwi-
ska) nie znam (N.N)
nominatim: imiennie, z imienia
i nazwiska, wyraźnie
nominatio, onis: mianowanie,
powołani e, nazw anie; por.
nominacja
non facere: powstrzymywanie się
od działania, zaniechanie,
nieczynienie; por. facio;
sentencja nr 69
non liquet nie jest jasne, sprawa
nie jest jasna
non plus ultra: nic nad to; lepiej
być nie moze
non usus: nieuzywanie, nieko-
rzystanie z rzeczy (prawa);
por. usus
nota, aez znak, pismo, uwaga/
pouczenie
nota bene: zauważ dobrze,
zwr ć uwagę; nawiasem
m wiąc
notarius iiz pisarz, stenograf; por.
notariusz; notarialny; senten-
cja nr 140
notio, onis: rozpoznawanie
sPrawy (przez urzędnika,
przez sąd)
notorius, a/ um: powszechnie
znany; por. notoryjny; senten-
cja nr 196
nova species: nowa rzecz,
powstała z przetw orzenta
innej rzeczy; por. species;
specificatio
novatio, onis: odnowienie
zobowtązania, por. animus
novandi; nowacja
novellae, arum: nowe ustawy,
zmiany przepis w; Novellae
leges: częśćjustyniariskiego
Corpus Iuris Civilis; por.
nozuela; nowelizacja
novum, i: nowy stan faktyczny,
nowe okoliczności
nox, noctis: noc
noxa/ ae: szkoda, Czyn powodują-
cy szkodę/ Wynagrodzenie
szkody
nuntius
noxalis, e: odnoszący się do
szkody
noxius, a, um: szkodliwy, grzesz-
ny
nubo, ere, nupsi, nuptum:
wychodzić za mąż, zawterać
małzeristwo; pol. nuptiae;
nupturient
nuda pacta: gołe, nieformalne
umowy; por. pacta; sentencja
nr 280
nuda proprietas: goła własność
@ ez możIiwościwykonywania
jej); por. proprietas; dominium
nudum dominium: goła wła-
sność nuda proprietas
-patrz
nudum ius: gołe prawo (bez
mozliwości j ego zt eallzow a-
nia); por. ius
nullus, a, um: zaden, niewazny,
bezskutec zny ; por. negotium
nullum
nullius momenti: niewazny, nie
powodujący skutk w praw-
nych; por. sentencja nr 13
numerus clausus: zamknięta
hczba
nunc: teraz; por. ex nunc
nuntiatio, onis: ogloszenie,
powiadomienie, wezwanie
nuntius, ii: posłaniec; por. per
nuntium; nuncjusz
nuptiae
nuptiae/ arum: małze stwo,
zaw ar CIe małzeristwa; P or.
sentencje nr 38 i 205; por.
nubo; lucra nuptialia
nurus/ us: synowa
obitus, us: zejście,śmierć
obiurgatio, onis: nagana, karce-
nie
obligatio, onis: zobowiązanie,
sto sunek zob ow tązaniowy;
por. causa obligandi; obligo;
obligatorius; perpetuatio
obligationis; oblig; obligacj a;
obligacy j ny ; obligatory j ny ;
sentencje nr I, 19, 37, 74, 98,
206, Ż07,27Ż i292
alternativa: zobowiązanie
przemienne; por. alternativus
bilateralis: patrz bilaterales
obligationes
ex contractu: zobowiązanie
umowne/ powstałe z um w;
por. contractus
ex delicto: zobowiązanle
powstałe z Czynu niedozwolo-
nego (deliktu); por. delictum
naturalis: zobow tązante
naturalne, niezupełne
quasi ex contractu: zobowią-
zante jak gdyby z umowy
(kontraktu), powst ałe ze
zdarzen podobnych do um w
quasi ex delicto: zobowiązanie
jak gdyby z deliktu (czynu
niedozwolonego), powstałe ze
zdarzeit podobnych do delik-
tw
unilateralis: patrz unilateralis
obligatio
obligatorius, a, um: zobowtązują-
cy, obowiązkowy; por. obliga-
toryjny
obligo, are, avi, atum: zobowią-
zyw ać, ZwLąZyw ać, krępować;
por. obligatio; obligatorius;
oblig; obligacj a; obligacyjny ;
obligatoryiny; sentencje nr 19,
778,27Ż i29Ż
obreptio, onis: wyłudzenie,
zafałszowanle
obsignare testamentum: zapie-
czętować testament
obsignatio, onis: opieczętowanie,
poświadczenie pieczęcią
occido, ere, occisi, ocisuml. zabić
occupatio, onis: zawładnięcie,
zawłaszczenie, objęcie w po-
siadanie, okupacja; por. sen-
tencja nr 250
offero
offero, ferre, obtuli, oblatum:
obiecywać, ofiarować, świad-
czyć gotowość
officium, ii: obowiązek, obo-
wiązki urzędowe, urząd; por.
ex officio
omissio, onis: zaniechanie,
zaniedbanie
omnipotens, ntis: wszechmocny,
wszechpo tężny, wszech-
władny
omnis, e każdy, wszelki, cały;
por. sentencje nr 83,208,
Ż09 i2I0
onus/ eris: cięzar, obciązenie,
obowiązek
probandi z ciężar dowodu,
obowiązek przeprowadzenia
dowodu; por. prob atio oraz
sentencje nr IŻ t 67
op. cit.: opus citatum: dzieło już
cytowane; opere citato:
w dziele już cytowanym
ope exceptionis: Za pomocą
zar zutu procesowego (ekscep-
cji); por. exceptio
opinio, onis: przekonanie,
pogląd, zdanie, opinia
oppositus/ a, um: przeciwny,
Ieżący naprzeciw
66
optatio, onis: swobodny wybor,
wyb r na życzenie; por. optio
optimus, a/ um: najlepszy
optio, onis: wolny wyb r, prawo
wolnego wyboru; por. optatio;
tutor optivus; opcja
opus/ eris: zajęcte, dzieło, wyko-
nana praca, dokonanie
citatum: dzieło juz cytowane;
por. (w skr cie) op. cit.
orbus, a/ um: bezdzietny
ordinarius/ a, um: zwyczajny,
zgodny z prawem, zgodny
z porządkiem; por. ordo;
ordynaryjny
ordinatio, onis: urządzente,
zarządzenie; por. or dynacj a
ordo, inis: rząd, porządek,
kolejność,Stan (społeczny,
rzeczy), porządek postępowa-
nia; por. boni ordinis; extra
ordinem; secundum ordinem
Processus : porządek postępo-
wania procesowego; por.
processus
origo, inis: początek, pochodze-
nie (z rodu, zrodztny); pocho-
dzenie miejscowe
pacta: umowy
adiecta: umowy dodatkowe,
dołączone do gł wnego
kontraktu
conventa: umowy zaw arte;
uzgodnione układy; por.
convenio
nuda: patrz nuda pacta
pactum, i (plur. pacta): umowa,
układ, nieformalne porozumie-
nie stron; por. pakt; sentencje
nr 732,2II i280
antichreticum: umowa o za-
staw antychretyczny ) por.
antichresis
de contrahendo: umowa co do
zawarcia w przyszłościzobo-
w iązania; umowa przedwstęp-
na; por. contraho
de non alienando: umowa, ze
rzecz nie zostante zbyta; por.
alienatio
de non cedendo: umowa, ze
nie nastąpi zbycie prawa
(np. przelew wierzytelności);
por. cessio
de non petendo: umowa, ze
uprawniony nie będzie
dochodził sądownie swojego
roszczenia; por. peto
displicentiae: umowa dodat-
kowa o sprzedaży na pr bę
in favore tertii: umowa na
rzecz os b trzecich; por. favor
paenitentia; paentitentiarius;
paenitet me
- patrz poeni-
tentia; poenitentiarius;
poenitet me
palaestra, ae: szkoła retoryki,
miejsce ćwicze ; adwokatura;
por. palestra
Pandecta: patrz Digesta; usus
modernus Pandectarum
par, paris: r wny, jednakowy;
por. ceteribus paribus; senten-
cja nr 108
paraphern a, aei pozaposagowy
majątek żony; por. bona
paraphernalia; p araferna
parens, tis (plur. parentes):
rodzic (ojciec, matka), rodzice;
por. sentencje nr 52 iŻ84
parentela, ae: pokrewie stwo,
związki rodzinne
parricidium, ii: ojcob jstwo,
zabicie krewnego, zab jstwo
67
pars
pars/ tis: część,strona (procesu,
stosunku prawnego); stronnic-
two; por. inter partes; vindica-
tio partis; sentencje nr 24,II2,
770 i297
altera (contraria): strona
(procesowa) przeciwna; por.
sentencje nr Ż4 i772
pro toto: częśćza całość;por.
sentencja nr I72
pro indiviso: część(udział) we
wsp łwłasności;PoI. commu-
nio pro indiviso
legitima: zachowek
participatio, onis: udział, wsp ł-
uczestnic zenie; por. p arty cy -
pacja
particularis, e: częściowy, od-
dzielny, szczeg łowy; por.
partykularny
partitio, onis: podział, rozdzie-
lenie
partus, us: por d, pł d, dziecko
urodzonei por. nasciturus;
venter
passim: wszędzie, w wielu
miejscach
passivus, a, um: bierny; por.
pasywa
patens, ntis: otwarty, jawnyi por.
litterae patentes; patent
pateq tris: ojciec, głowa rodziny,
wychowawca i opiekun; por.
sentencja nr 272
68
familias: głowa rodziny, ojciec;
por. familia
pati: patrz patior
patio1' pati, passus sum: znosić,
powstrzymywać się; por'
sentencja nr Ż64
patria, ae ojczyzna, miejsce
urodzeniai por. expatriatio
patria potestas: władza ojcowska;
por. potestas
patrimonium, ii: majątek, ojcowi-
zna; por. p atrymonialny
patrocinium, ii: ochrona, precza,
pomoc
pauperies, ei: ub stwo; szkoda
w y r ządzona Pr Zez zw ier zęta;
por. actio de pauperie
paupertas, atis: ub stwo, niedo-
statek, bieda; por. testimo-
nium paupertatis
pax, pacis; pok j, spok j, stan
spokoju
peccatum, i: grzech, przewinie-
nie, występek
peculatus/ us: sprzeniewierzenie
pieniędzy paristwowych
pecunia, ae: pieniądze, suma
pienięzna, składnik majątku;
por. pecuniarius
pecunlarlus/ a/ um: pleruęznf
doty czący pieniędzy; Por.
pekuniarny
pede poena claudo: kara kulawa
(nadchodząca nierychliwie, ale
niechybnie); por. poena
pendente condicione: w czasie
trwania warunku (zawteszają-
cego); por. condicio
pendente lite: w czasie trwania
zawisłościsporu, w czasie
zawrcszenia sprawy; por. lis;
lite pendente; litispendencja
per abusumi przez naduzycie;
por. abusus
per acclamationem: jednogłośnie,
zgodnie; por. acclamatio
Per aversionem: ryczałtem
per capita: na głowę, wedle gł w
(np. dziedziczenie por.
successio...)
- perduellio, onis: zdrada pa
per exemplum: na przykład
per extraneam personam:
PoPrzez obcą osobę, za
Pomocą obcej osoby
per facta concludentia:. przez
dorozumiane oświadczenie
woli; por. concludo; facta
concluden tia; konkludentny
perfectus
t per fas et nefas: wszelkimi
sposobami, godziwymi
i niegodziwymi, prawnymi
i bezprawnymi; por. fas; nefas
per non est: tak, jakby tego nie
było
per nuntiumi przez posłarica;
por. nuntius
per stirpes: wedle szczep w
(dziedziczenie patrz suc-
cessio...)
-
per scrutinium: przez tajne
głosowanie; por. scrutinium;
skrutacyjny
per universitatem: og lnie; co do
og łu; por. acquisitio; succes-
sio universalis; universitas
percipio, ere, cepi, ceptum:
spostrzegać, chwyt ać, naby -
wać, zbterać (owoce)
-
Stwa, przestępstwo przeciwko
b ezp teczeristwu p aristw a
peregrinus, i: obcy, cudzozie-
miec, nieobywatel
peremptorius, a, um: niszcząCy,
niweczący, umarzający; Por.
exceptio peremptoria; peremp-
toryjny
perfectus/ a' um: doskonały,
ukoriczon/i por. lex (leges)
perfecta (ae)
69

periculum, i: niebezpieczet'rstwo,
ryzyko, ryzyko straty; por.
sentencje nr 35, 163,202,
2r5 i276
peritus, a/um: doświadczony,
obeznany, biegły, mądry; por.
iurisperitus
periurium, ii: krzyw oprzy - pertinentia, ae: przynaIeżność
sięstwo
permutatio, onis: zamrana,
umowa (kontrakt) zamiany
perpetuatio, onis: utrwalenie,
uwiecznienie
foriz utr zymanie właściwości
sądu mimo zmlany jej podsta-
wy; por. forum
obligationis: uwiecznienie,
pr zedłużenie z ob ow iązania
wskutek zwłoki dłużnika;por'
obligatio
perplexus/ a, um: powikłany,
zawlły, niejasny; Por. casus
perplexus
persecutio, onis: ściganie,
prześladowanie, prowadzenie
postępowania w sprawie
(sądowej)
Persona/ ae: osoba, osobowość,
strona procesowa; por. actio in
personam; argumentum ad
personam; personalis; perso-
nąlizm; sentencje nr 208,225,
229 iŻ85
incerta: osoba nieoznaczona
70
non grata: osoba niepoządana
turpis: osoba niegodziwa,
o złej opinii; por. turpis;
turpitudo
personalis, e: osobisĘ, związany
z osobą; por. servitus persona_
lis; sentencja nr 225
petitio, onis: prośba,roszczenie,
skarga (sądowa); por. peto;
petycja
petitorius/ a' um: starający się,
dochodzący Swego prawa(np.
Prawa własności);po.. petyto-
ryiny
peto, ere, ivi, itum: żądać,
dochodzić sądownie; por.
petitio; petitorius; pactum de
non petendo; sentencje nr 170
i297
piae causae: zakłady (fundacje)
pobozne, dla cel w dobro-
czynnych
pietas, tis: szacunek, miłośi
miłosierdzie
pignus, oris: zastaw, prawo
zastawu, kontrakt zastaw u;
por. sentencja nr L16 i2I7
legale: zastaw ustawowy,
powstały Z mocy przepisu
Prawnego
nominis: zastaw na wierzytel-
ności;Por. nomen
tacitum: zastaw mIlczący,
PrZYęry milcząco
placet: podoba się, uznaję,
w yr ażam zgodę; p ostanawiam
placitum, i: postanowienie,
uchwała, umowa/ przepis
plena in re potestas: pełne
władztwo nad rzecz4i por'
sentencja nr 227; por. potestas
pleno iure: pełnym prawem/ na
mocy całego Prawa; por. ius
pleno titulo: z zachowaniem
pełnego tytułu; w skr cie: P.
Poena/ ae: kara (za przestęp-
stwa); por. pede poena claudo;
poenalis; supplicium; senten-
cjenr 34,I70,I97,207, Ż18
iŻ79
capitis: kara śmierci; por.
caput; decapitatio; ultimum
supplicium
poenalis, e: karny, podlegający
karze, dotyczący kary; por.
sentencje nr 83 i 109; por actio
poenalis, ius poenale; por.
także criminali s; p enalny
poenitentia, ae: skrucha, żaI; por.
poenitentiarius
poenitentiarius, a, um: pokutują-
Cy, odczuwający skruchę; por.
poenitentia; poenitet me;
penitencjarny
possessio bonae fidei
poenitet me: załuję, odczuwam
skruchę
politia, ae: rządzenie paristwem/
polityka, or ganizacja paristwa
(z greckiego); por. sentencja
nr 2Ż0
pollicitatio, onis: przyrzeczenie,
pr zy r zeczenie j e dnostronne
popularis/ e: pows zechny,
pospolity, dotyczący ludu;
por. actio popularis
portio, onis: część,udział
T. populus, i: nar d, lud, og ł
obywateli; por. argumentum
ad populum; sentencje nr 253
i294
positum ac suspensum: to, co
połozone albo zawieszone;
por. suspensum ac positum
possessio, onis: posiadanie,
faktyczne władztwo nad
rzeczą; pol. Possideo; Posses-
sorius; quasi possessio iuris,
a takze: animus (possessionis;
rem sibi habendi); beati
possidentes; beneficium
possessionis; commoda
possessionis; corpus; corpore
et animo; solo animo; senten-
cje nr 99, 708, 16I, 786, 788,
22I iŻ63
bonae fidei: posiadanie
w dobrej wierze; por. bona
fides
possessio iusta
iusta: posiadanie zgodne
Z Prawem do rzeczy, słuszne;
por. iustus
iniusta: posiadanie niesłuszne,
niezgodne zprawem do
rzeczy; por. iniustus
malae fidei: posiadanie w złej
wterze; por. mala fides
naturalis: posiadanie natural-
ne, dzierzenie; por. naturalis;
detentio
vitiosa: posiadanie wadliwe,
nabyte przez wyzucie innej
osoby z posiadania; por.
vitiosus
Possessorius, a, um: dotyCzący
posiadania; por. possessio;
posesoryjny
Possessoł oris: posiadacz rzeczy;
por. possideo
possideo, ere, sedi, sessum:
posiadać, władać faktycznie
rzeczą; por. ius possidendi;
possessio; possessorius; uti,
frui, habere, possidere;
posesoryjny
post factum: po fakcie, po
dokonanym czynie; por.
factum
post mortem: po śmierci; por'
mors
post scriptum: po napisaniu;
dopisek; w skr cie: P. S.
72
postliminium, ii: powr t w gra-
nice paristwa; por. ius postli-
minii
postulatio, onis: żądanie, skarga,
prośba;por. postulatum;
postulo; postulaci a; postulat
postulatum, i: żądanie, prośba,
domaganie się; por. postulatio;
postulat
postulo, are, avi, atum: domagać
się, żądać, skarżyć; por.
postulatio; postulatum;
postulacyjny
postumus, i: pogrobowiec,
pośmiertny
potestas, tis: moc, władza,
władza urzędowa (polityczna),
godność;por. patria potestas;
plena in re potestas; sentencje
nr 222 i257
potestativus' a, um; zależny od
woli stron, pozostawiony
decyzji osoby; por. condicio
potestativ a; p otestatywny
praeambulo, are, avi, atum: iść
przodem, poprzedzać; por.
preambuła
praecedo, ere, cessi, cessum:
poprzedzać, mieć pierwszeri-
stwo; por. precedens
praeceptum, i: przepis, zasada;
por. iuris praecepta; sentencja
nr 128
praeclusio, onis: zamknięcie,
zako czenie; por. praeclusi-
vus; prekluzja
praeclusivus/ a' um: zamknięty,
ostatecznfi por. praeclusio;
prekluzyjny
praedium, ii: grunt, majątek
ziemski; por. servitus praedia-
lis; sentencja nr ŻŻ3
praeiudicialis, e: przedsądowy,
ustalający przed właściwym
postępowaniem sądowym;
por. actio praeiudicialis;
praeiudi c ium; pr ej u dy cj alny
praeiudicium, ii: wstępne
ustalenie okoliczności faktycz-
nej lub prawnej/ mające
znaczente dla dalszego postę-
powania sądowego; Postępo-
wanie o ustalenie; por. praeiu-
dicialis; prejudykat
praescriptio, onis: wstęp, zastrze-
zenie wstępne (procesowe)
temporis: zarzut przedawnie-
nta, przedawnienie; por.
tempus; sentencja nr 16
praescriptum, i: przep:.s, wska-
z wka (prawna)
praesens' ntis: osobiście obecny,
teraźniejszy; por. inter pra-
esentes; status praesens
primo voto
praesumptio, onis: domniema-
nie, domy sł, przypuszczenle;
por. presumpcj a; sentencje
nr4i58
praesumptio iuris ac de iure:
domniemanie nieobalalne, nie
dopuszczające przeciw d oW o-
du
iuris tantum: domniemanie
obalalne
praevenio, ire, veni, ventum:
upr zedzać, zap oblegać; p or.
praeventi o; prcwencyiny
praeventio, onis: zapobieganie,
uprzedzanie; por. praevenio;
prewencja
precarium, ii bezpłatne korzy-
stanie z cudzej rzeczy z za-
strzezeniem zwrotu na kazde
żądanie; p or. prekary jny
pretium, ii: cena, cena do zapłaty
Z umowy sprzedażyi por.
sentencje nr Ż5I tŻ68
affectionis: wartośćz upodo-
bania; szczeg lna cena,
wynikająca z upodobania do
rzeczy; por. affectio
iustum: cena słuszna, odpo-
wiadająca wartościrzeczy; por.
iustum pretium; iustus
prima facie: na pierwszy rzut
oka, od pierwszego wejrzenia
primo voto: zpierwszego ślubu,
zprcrwszego małze stwa
primogenitura
primogenitura, ae: pierwo-
r dztwo
primus, a, um: pierwszy, naj-
Iepszy
principalis, e: gł wny, zasadni-
czy; por. sentencja nr 6
principium, ii: początek, podwa-
Iina, zasada
prior, prius: w cześniejszy,
pierwszy czasem, poprzedni;
por. sentencla nr 224
privatim: prywatnie, poufnie,
osobiście
privatus, a, um: osobisty, doty-
cząCy osoby, zwyczajny, nie
dotyczący paristwa; por. ius
privatum; utilitas privata;
pryw atny ; pryw aty zacj a
privignus, i: pasierb
privilegia fisci: uprzywilejowane
stanowisko skarbu paristwa
W SPrawach majątkowych; por.
fiscus
privilegium, ii: przywllej,
wyjątkow e, szczeg lne upraw-
nienie; por. sentencla nr 225
pro domo sua: w obronie własne-
go domu, w swojej własnej
sprawie
pro forma: dla zachowania
formy, dla pozoru; por. forma
74
pro futuro: na przyszłość;por.
futurus
pro herede gestio: działanie
w charakt erze dziedzica,
stanowiące podstawę dorozu-
mianego oświadczenia woli
o przejęciu spadkui por. 1ero;
heres
pro indiviso: nierozdzielnie
pro publico bono: dla publiczne-
go dobra, dla dobra og łu; por'
bonum publicum
pro rata parte: w stosunku do
udziału, stosunkowo/ proP or-
cjonalnie
proavia, ae: prababka
proavus, i: pradziadek
probabilis, e: prawdopodobny,
przypvszczalny
prob aliter: przypus zczalnte,
prawdopodobnie, odpowied-
nio
probatio, onis: dow d, środek
dowodowy, argument; por.
(forma) ad probationem; onus
probandi; vis probationis;
probatoryjny; sentencje nr 36,
67, 79, 90, I5g, 172, 1gg, 196,
230 i258
diabolica: dow d diabelski;
prowadzenie dowodu własno-
ściwstecz aż do pierwotnego
nabycia
probrum, i: czyn haniebny,
cudzoł stwo
procedo, ere, cessi/ cessum:
postępować, publicznie
występować; por. error in
proceden do; pro cedura;
proceduralny; sentencja nr 169
Processualis, e: SPorny/ dotyczą-
cy Procesu; por. procesowy;
procesualny
Processus, us: postępowanie
(naprz d), postępowanie
sądowe, proces; por. procedo;
processualis; takze: ordo;
proces; procesowy
proclamatio, onis: publiczne
ogłoszenie; Por' proklamacja
procuratio, onis: zarząd, prowa-
dzenie Sprawy urzędowej,
nadz r urzędowy, pelnomoc-
nictwo
procuratoq, oris: przedstawiciel,
zarządca cudzego maj ątku,
zastępca Procesowlj Por.
falsus procuratory prokurator
Procuro/ are, avi, atum: zarzą-
dzać, mieć staranie, prowadzić
czy1eś interesy; Por. procura-
tio; procurator; prokura;
prokurator
prodigus, i: marnotrawca,
utracjusz; por. cura prodigi
prorogatio fori
prohibeo , ere, ui, itum: po-
wstrzymywać, nie pozwalać;
por. malum prohibitum;
prohibitio; prohibita
prohibitio, onis: zakaz; por.
prohibeo; prohibicja
prolegomena, orum: przedmo-
wa, wstęp/ wprowadzenie
proles, is: potomstwo, dzieci
promissio, onis: przyrzeczenie,
obietnica; por. sentencja nr 244
promulgatio, onis: publiczne
ogłoszenie ustawy, obwiesz-
czenie; por. proffiulgacj a;
sentencja nr 143
propinquus, a, um: bliski,
krewny
proprietas, atis: własność;por.
nuda proprietas; dominium;
sentencje nr 188 i2Ż7
proprius, a' um: własny, odręb-
ny, właściwy;por. sensu
proprio
propter: z powodu, dla
prorogatio, onis: odroczenie,
odłozenie) por' prorogacja
fori: umowne ustalenie
właściwości sądu; właściwość
umowna sądu; por. forum
75
proscriptio
proscriptio, onis: publiczna
spr zedaż, publiczne ogłoszenie
licytacji (egzekucji), wyjęcia
spod prawa
prostitutio, onis: nierząd, pohari-
bienie; por. prostytucja
provisio, onis:
zap obiegliwość,
staranie się, przyznanie dobra;
por. prowizjn
provocatio, onis: odwołanie od
wyroku
proximus' a' um: bliski, najbliż-
szy krewny
prudentia, ae: mądrość,umiejęt-
ność,biegłość;por. iurispru_
dentia
P. S.: patrz post scriptum
P. T.: patrz pleno titulo
pubertas, atis: dojrzałośćfizycz-
na (płciowa)
publicatio, onis: konfiskata,
przepadek majątku na rzecz
paristwa
76
publice: publicznie, urzędowo,
w imieniu paristwa, po-
wszechnie
publicus, a, um: paristwowy,
powszechny, dotyc zący og łu;
por. bonum publicum; ius
publicum; utilitas publica;
publiczny; sentencje nr 73Ż,
Ż28 i293
punio, ire, ivi, itum: karać,
wymlerzać karę; por. error in
puniendo; sentencje nr 55, 184,
r85 i226
pupillaris, e: dotyczący sieroty,
dziecka pozostającego pod
opieką; por. pupillus; puyli-
larny
pupillus, i: podopieczny, osoba
pozostająca pod opieką, pupil
putativus/ a, um: domniemany,
rzekomy; por. delictum
putativum; titulus putativus
quaestio, onis: poszukiwanie, querella, ae: skarga, pow dztwo,
przesłuchiwanie, śledztwo, zażalenie
tortury; takze: pytanie, zagad-
quid iuris (est): jakie prawo ma
nienie
tu zastosowanie, jak się
facti: zagadnienie faktyczne;
przedstawia dana sprawa
faktyczna strona sprawy; por.
w świetleprawa?
factum
iuris: zagadnienie prawne; .quo iure: jakim prawem?
prawna strona (kwalifikaga) quoad usum: o ile chodzi ouży-
sprawy; por. ius
wanie rzeczy; umowa co do
qualitas, atis: jakość,właściwość używania rzeczy (np. między
wsp łwłaścicielami);po'. usus
quantitas, atis: ilość,wielkość,
mnogość quorum: określonaprzepisami
minimalnaltczba os b, wyma-
quasi: jakby,jak gdyby, jako; por.
gana do prawomocności
obligatio quasi ex...; quasi
zebrania i podjęcia uchwał
possessio
quasi possessio iuris: jak gdyby
posiadanie prawa; faktyczne
wykonywanie prawa do
rzeczy; por. possessio
77

rapina, ae: rabunek, grabiez
raptus puellae: uprowadzenie
dziewczyny, porwanie
ratihabitio, onis: potwierdzenie
(oświadczenia woli), zatwier-
dzenie, aprobata; por. senten-
cjanr 24Ż
ratio, onis: rachunek, rozsądek,
motyw, uzasadnienie, podsta-
WA
legis: podstawa t przyczyna
(motyw; uzasadnienie, cel,
sens) uchwalenia danej usta-
wy; por. lex; sentencje nr 31,
243,296 i2g7
ultima: patrz ultima ratio
reassumptio, onis: ponowienie,
wznowienie, przyjęcie z po-
wrotem; Por. reąsumpcja
realis, e: odnoszący się do rzeczy;
por. servitus realis; realny
reatus, us: wykroczenre, oskar-
zenie
rebus sic stantibus: przy zacho-
waniu istniejących okoliczno-
ści;por. clausula rebus...;
sentencje nr 47 i244
78
receptio, onis: przy'1ęcie, przeję-
cie; por. recepcja
receptum, i: przyęcie (na siebie)
zobowiązania; umowa
recidivus, a/ um: powracający,
powstający na nowo; Por.
recydyuta; rccydywista
recognitio, onis: rozp oznanie,
badanie, przegląd
recompensatio, onis: wynagro-
dzenie strat, zwrot koszt w,
odszkodowanie; por. rekom-
pensata
recuperatio, onis: odzyskanie,
ponowne uzyskanie
recursus/ us: powr t, odwołanie
recusatio, onis: odmowa,
sprzeciw
reddendum, i: to, co nalezy
zwrocić; nalezność
reddo, ere, didi, ditum: oddać,
zwr cić, przekazać
redhibeo, ere, ui, itum: zwr cić,
oddać
redhibitoria actio: skarga (rosz-
czenie) o zwrot ceny przy
jednoczesnym zwrocie towaru
dotkniętego wadą fizy czną;
skarga redhibitoryjna
reductio, onis: przywr cenie,
sprowadzenie
ad absurdum: sprowadzenie
rozumowania do niedorzecz-
ności
referendarius, ii: sprawozdawca;
por. referendarz
refero, fetre, retuli, relatum:
zawiadamtaĆ, oznajmiać,
przedstawiać do zaopiniowa-
nia; por. referendum
reformatio in peius: zmiana na
gorsze; zmiana orzeczenia na
niekorzystne; por. sentencja
nr 245
reformo, are, avi, atum: prze-
kształcać, wprowad zać zmiany
regnum' iz rządy, panowanie,
władza, kr lestwo, pa stwo
regressus, us: powr t, dochodze-
nie szk d, roszczenie zwrotne;
por. resres
regula, aet przeprs, zasada,
prawidłoi por. regulamin
rei publicae causa (gratia): dla
dobra rzeczypospolitej (pu -
stwa); por. res publica
rePromEslo
rei vindicatio: pow dztwo
nieposiadającego właściciela
przeciwko posiadaczowi, nie
będącemu właścicielem,
o zwrot rzeczy; por. legatum
per vindicationem; vindicatio
relegatio, onis: wygnanie,
zesłanie, kara wygnania; por.
relegacja
remedium, ii: spos b, środek
Leczniczy
ulterioris defensionis: środek
ostatecznej obronyi por.
defensio
remissio, onis: zwolnienie,
uchylenie, obnizenie, odesła-
nie, nawr t, remisja
renuntiatio, onis: oznajmienie,
zrzeczenie się, wypowiedzenie
reparatio, onis: naprawienie,
odkupienie; por. reparacja
repartitio, onis: rozdzielenie,
stosunkow e r ozłożenie;por.
repartycja
repertorium, ii: wykaz, spis; por.
repertorium
repetitio, onis: powtarzanie,
ządanie zwrotu
repressio, onis: ukaranie, nagana;
por. represja
repromissio, onis: wzajemne
przyrzeczenie
79
 res/ rel: rzecz, przedmiot mate_
rialny; przedmiot sporu
sądowego; uPrawnienie;
stosunek prawny, przedmiot
prawa; por. actio in rem;
universitas rerum (cohaeren-
tium; distantium); sentencje
nr 198, 203, 208, 246, Z4T, ZS0,
257,274 i2g5
communis: dobro wsp lne;
por. communis
corporalis i rzecz materialna;
por. corporalis
derelicta: rzecz porzucona
Przez właścicielilpor. dere_
lictio
extra commerciumi rzecz
wyłączona z obrotu ) por.
commercium
habilis: rzecz nadająca się do
zasiedzeniu; po.. nizej: res
habilis, titulus...
immobilis: nieruchomość;
Por.
immobilia
in commercio: rzecz dopusz-
czona do obrotu)por. com-
mercium
incorp oralis: r zecz niemate-
rialna; prawo (uprawnienie)
majątkowe; Por. incorporalis
inter alios acta: sprawa
, ząłatwiona między innymi
osobami; czynnośćdokonana
między innymi osobami
80
iudicata: sPrawa sądowa
zako czona prawomocnym
wyrokiem; sp r sądowy
zakot rczony
os tatecznym
orzeczeniem; por. exceptio rei
iudicatae; iudico; sentencje nr
248 i249
litigiosa: przedmiot sporu;
por. lis; litigiosus
mobilis: rzecz ruchoma; por.
mobilia
nullius: rzecz niczyla
publica: rzecz publiczna,
naleząca do ludu, do paristwa;
majątek paristwowy; par1stwo;
rzeczpospolita; por. rei publicae
calsa (gratia); por. sentencje
nr 29, 42, 76, 77, lL9, lZ0 i 254
uxoria: majątek żony; posag;
por. uxor
res habilis, titulus, fides, posses-
sio, tempus: wymo gi zisied,ze_
lia rzeczy według Prawa
rzymskiego, ułozone w heksa-
metr; rzecz nadająca się do
zasiedzenia, tytuł, (dobra)
wtara, posiadani e, czas
reservatio mentalis: zastrzeżenie
potajemne, niezgodne
z oświadczeniem woli
resolutio, onis: zniesienie,
r ozw iązanie, uniewaznienie;
postanowienie, uchwała; por.
rezolucja
resolutivus/ a/ um: rozwiązujący; retorsio, onis: odwr cenie,
por. condicio
odwet; por. retorsja
respiro, ate, avi, atum: oddychać, retro: wstecz, przedtem, do tyłu;
przychodzić do siebie, por. rctroakci a; nierettoakci a;
zwalniać sentencja nr 1.46
restitutio, onis: przywr cenie (do reus, i: pozwany; osoba, przeciw-
dawnych praw, do dawnego ko kt rej zostało wytyczone
stanu), zwrot; por. restituo; pow dztwo; oskarzonY,
restytucja
obwiniony por. sentencje
in integrumi przywr cenie do
nr 11, 105 i252
stanu pierwotnego; por. in
revisio, onis: ponowne zbadante;
integrum restitutio
por. rcwizja
restituo, ere, ui, utum: przywr -
revocatio, onis: odwołanie,
cić do dawnego Stanu, oddać,
cofnięcie, jednostronne odwo_
wynagrod ziĆ szkodQi por.
łanie oświadczenia woli
restitutio; restytucj a
tigot, ris: sztywność, surowość;
restrictivus/ a' um: ogr aniczający,
por. rygor
ścieśniający;pol' rcstryktywny
rumpo/ ere, rupi, ruptum:
retentio, onis: zatrzymanie,
złamać, znlszczy ć, uniewaznić,
prawo zatr zymania rzeczy
obalić
(świadczenia); por. ius reten-
tionis; retencia

saceł cra/ crum: święty, poświę-
cony b stwom, sakralny,
odnoszący się do kultu
sacer/ cri: osoba, kt ra naruszyła
prawa boskie, zniew ażyła
świętość,dlatego też przezna-
czona na zgubę, przeklęta
sacrilegium, ii: świętokradztw o,
czynbezbożny
sacrum/ i: obrzęd sakralny,
miejsce święte,przedmiot
poświęcony b stwu, kult
saeculum, i: wiek, stulecie, okres,
pokolenie
salus, utis: zdrowie, dobro,
korzyść;por' sentencje nr
139,
253 i254
salva rei substantiaz z zacho-
waniem substancji rzeczy;
POr. res
salvo iure: z zachowaniem
prawa; bez naruszenia prawa;
por. ius
salvus, a, um: zdrowy, cały,
nienaruszony
82
sanctio, onis: przymus, zakaz,
p ostanowienie, zastr zeżenie;
określenie skutk w naruszenia
przepisu prawnegoi por.
sankcja
satisdatio, onis: zabezpieczenie
(zob ow iązania), gwarancj a
scelus, eris: zbrodnia, prze-
stępstwo
scientia, ae: wiedza, nauka; por.
sentencje nr I29 i256
scio, ire, ivi, itum: wiedzieć,
uznać, umieć; por. sentencja
nr Ż57
scripsit napisał (na sporządzo-
nym dokumencie)
scriptum, i: pismo, pisemna
decy zja (p ostanowienie)
scrutinium, ii: przeszukiwanie,
obliczanie głos w; Por. per
scrutinium ; skrut acy j ny
secundum: według, stosownie do
legem: według ustawy,
zgodnie z przeptsami prawa;
por. lex
ordinem: według przy1ętego
porządku, zgodnie zporząd-
kiem; por. ordol extra ordinem
semel: jeden raz, zajednym
razem, naraz; por. sentencje
nr259 t260
semper: zawsze, stale; por.
sentencje nr 259 t260
senatoq, oris: członek rady
paristwowej; por. senator
senatus, us: zgromadzenie
star szy zny, r ada p aristwowa;
por. senat
sensu largo: w szerokimznacze-
niu, w szerszym znaczenlLl;
por. largus
sensu lato: w szerokim znacze-
niu; por. latus
sensu proprio: w sensie właści-
Wym, we właściwymznacze-
niu; por. proprius
sensu stricto: w ścisłymznacze-
niu; por. strictus
sensus communis: zdrowy
rozsądek, powszechne rozu-
mienie; por. communis
sententia, ae: postanowienie,
wyrok, orzeczenie, opinia,
powiedzenie; por. sentencja;
sentencja nr 4 i262
capitalis: wyrok śmierci;
por. caput
signum temporis
separatio, onis: rozłączente,
rozdzielenie; por. separo;
separacja
a toro et mensa: separacja
małzonk w od łożal' stołu
seParo, are, avi, atum: oddzielać,
odłączaĆ; por. separatio;
votum separatum
sepulchrum, i: gr b, grobowiec;
por. violatio sepulchri
sepultura, ae: pogrzeb; akt zgonu
Sequor' sequi, secutus sum: iść
zaktmś, następować (po
czymś),stosować się, wynikać;
por. sentencja nr 11
servitus, utis: słuzebność,obcią-
żente; por. serwlfzf; sentencje
nr 198, 264, 265, Ż66 iŻ67
personalis: słuzebnośćosobi-
sta; por. persona
praedialis: słuzebnośćgrunto-
wa; por. praedium; servitus
realis
realis: słuzebnośćgruntowa;
por. realis
sigillum, i: pieczęć
signatura, ae: podpis, pteczęć,
znak; Por. sygnaturą
signo, are, avi, atum: podpisać,
opieczętow ać, oznaczy Ć; por.
kontr asy gnat a; sy gn atur a
signum temporis: znamię Czasu;
por. tempus
83
simulatio
simulatio, onis: udawanie, poz
pozornośćczynności prawnej;
por. symulacja; sentencja nr 13
sine ira et studio: bez niechęci
i stronnic zości; bezstronnie
sine qua non: nieodzowny (bez
kt rego cośnie zaistnieje)i por.
condicio sine qua non
singularis, e: pojedy czy, szcze-
g lny, odosobniony, osobisty;
por. ius singulare; successio...;
syngularny
socialis, e: społeczny, dotyczący
życia w społeczer1stwie; por.
resocjalizacja
societas, atis: społecze stwo,
wsp lnota, sp łka, umowa
(kontrakt) sp łki; por. senten-
cje nr 756,270 i290
leonina: sp łka lwia
socius, i: wsp lnik; por. sentencja
nr Ż70
solidum, i: całość,cała suma
(nalezność);por. in solidum;
solidarny
solemnis, e: uroczysty, w uroczy-
stej formie; por. (forma) ad
solemnitatem
solo animo: Poprzez zmianę
samej woli (przy nabyciu
posiadania); por. animus
possidendi; possessio
84
r, solum, i: grunt, ziemia; por.
sentencje nr 46,57 iŻ76
solutio, onis: zapłacenie nalezno-
ści,wykonanie zob ow tązania,
r ozw iązanie, umorzenie
zobowiązania; Por. causa
solvendi; datio solutionis
causa; solutionis causa
adiectus; solvo
solutionis causa (gratia) adiec-
tus: osoba upowazniona do
pr4l1ęcia świadczenia w inte-
resie wierzyciela
solutus, a, um: spłacony, wyko-
nany, umorzony, uwolniony;
por. datio in solutum; solutio;
solvo
solvo, ere, solvi, solutum:
zapłaclć, uiścić,wykonać
(świadczenie,zobowiązanie);
por. solutio; sentenga nr Ż06
soror, oris: siostra
specialis, e: szczeg łowy, szcze-
B l'ł:ty, osobliwy; por. lex
specialis; sentencja nr 747
species, ei: kształt, postać, rzecz
oznaczona indywidualnie; por.
nova species; specificatio; sub
specie; sentencja nr 273
specificatio, onis: przetworzenie
rzeczy, przeistoczenie; por.
nova species; specyfikacja
strictus
speculatio, onis: badanie, rozwa- familiae: stanowisko prawne
żanie, obliczanie zysk w; por. w rodzinie; por. familia
spekulacja libertatis: połozenie Prawne Ze
względu na wolność(w
spero/ are, avi, atum: spodziewać
przeciwieristwie do stanu
się, mieć nadzieję
niewoli); por. libertas
nascendi: stan powstawania,
spes, ei: nadzieja, oczekiwanie,
stan tworzenia się; por. in
szansa; por. emptio rei spera-
statu nascendi; nascor
tae; emptio spei; in spe
quo (ante): stan poprzedni,
spondeo, ere, spopondi, spon-
dotychczasowy
sum: przyrzekać, poręczać,
praesens: stan obecny; por.
zob ow iązywać się, obiecywać;
praesens
por. sponsio; sponsor; sponso'
statutum, i: postanowienie,
rowąć
przepis; por. statut
sponsalia, ium: zaręczyny
stipendium, ii: żołd,Wynaglo-
sponsio, onis: uroczyste przyrze-
dzenie, podatek, powinność;
czenie, poręczenie; Por.
por. stypendium
spondeo
stipulatio, onis: kontrakt słowny
sPonsor/ oris: przyrzekający,
(werbalny), słowne przyrze-
poręczyciel; por. spondeo;
czenie (zobowiązanie), stypu-
sponsor
lacja
statio, onis: stanowisko, pomiesz-
stipulato4, oris: przfmujący
czenie, stacja pocztowa, urząd
przyrzeczenie, wierzyciel
stationes fisci: terenowe urzędy w zobowi ąZanLLl słownym;
skarbowe, oddziaŁy skarbu por. sentencja nr 18
paristwa (do spraw podatk w
stricto iure: ściśle,dokładnie
i dochod w); por. fiscus
według Prawa; por. ius
status, us: stanowisko, pozycja strictum
(społeczna/ Prawna), stan
strictus, a/ um: zwtęzły, ścisły,
civitatis: pozycja prawna ze
dokładny, trzymający się
względu na przynaleznośćdo
prawa; por, ius strictum;
paristwa (obywatelstwo); por.
stricto iure; sensu stricto
civitas
85
stuprum
stuprum, iz czyn nierządny,
zgwałcenie
sub condicione: pod warunkiem,
z zastrzeżeniem warunku; por.
condicio
sub iudice: Sprawa znajdująca się
jeszcze wrękach sędziego; por.
iudex
sub praetextu iuris: pod pozo-
rem prawa; por. ius
sub specie: pod postacią, pod
pozorem; por. species
suboles, is: potomek, potomstwo
subrogatio, onis: patrz surroga-
tio
subsidiarius, a, um: pomocniczy;
por. subsidium; subsy diarny
subsidium, ii: pomoc, wsparcie,
ochrona, środekochrony
substitutio, onis: podstawienie
(osoby, rzeczy); por. substy-
tucja
heredis: podstawi enie dziedzi-
ca (spadkobiercy); por. heres
substitutus, i: zastęPca; por'
substytut
subsum, subesse: być pod
czymś, tkwić w czymś; por.
subsumpcja
subventio, onis: pomoc, wspar-
cie, zapomoga; por. subwencja
86
successio, onis: następstwo
(prawne), wstąpienie w miej-
sce; por. sukcesja; sentencje
nr 92 i IL]
ab intesta to: dziedziczenie
beztestamentowe; por. ab
intestato; intestatus
contra tabulas: dziedziczenie
przeciwtestamentowe; por.
tabulae
per (in) capita: dziedziczenie
wedle głow; por. Per capita
per stirpe sz dziedziczenie
wedle szczep w
secundum tabulas: dziedzicze-
nie według testamentu; por.
tabulae
singularis: następstw o szcze-
g lne; sukcesja szczeg lna
(szczeg łowa) w pojedyncze
prawa; por. singularis
universalis (per universita-
tem): następstwo og lne;
sukcesja og lna (uniwersalna);
wstąpienie w całokształt
stosunk w prawnychi por.
acquisitio per universitatem
successoĘ oris: nastQpca, dzie-
dzic, spadkobierca; por.
sukcesor
suffragium, ii: głosowanie,
Prawo do głosowania; por. ius
suffragii
suicidium, ii: samob jstwo
syndicus
summarius' ą um: zwięzły, surrogatio, onis: zastąpienie; por.
kr tko ujęt}; por. suffiaryczny surogacja; sentencja nr 251
summus/ a/ um: najwyższfi por. suspectus/ a, um: podejrzany,
sentencja nr 275 w zbudzający podej rzenie; por.
iudex suspectus; tutor suspec-
sumptuarius, a um: odnoszący
tus
się do (nadmiernych) wydat-
k w; por. leges sumptuariae suspensivus, a/ um: zawieszają-
cy; por. condicio; in suspenso;
suo nomine: w swoim imieniu,
dla siebiei por. nomen
suspensyTDny
suspensum (ac positum): to, co
superficies, ei: powierzchnia; to,
zaw ieszone (lub połozone);
co znajduje się na powierzchni
por. positum ac suspensum
gruntu; por. sentencla nr 276
suum cuique: kazdemu, co mu
supplicatio, onis: prośba;supli-
się nalezy; por. sentencje nr
ka; por. supplicium
128 i 133
supplicium, ii: prośba; także:
syndicus, i: przedstawiciel,
kara, stracenie, kara śmierci;
obro ca, reprezentant; por.
por. ultimum supplicium
syndyk
suPremus/ a/ um: najwyższy,
ostatni (w czasie), największy;
por. sentencje nr Ż53 i254

tabula, ae: tabliczka do pisania,
dokument, testament; por.
successio (contra tabulas,
secundum tabulas)
tacitus, a, um: milczący, skryty,
tajemny
consensus omnium: milczące
porozumienie wszystkich; por.
argumentum e consensu
gentium; consensus
talio, onis: odwet, odpłata; por.
ius talionis
temporalis, e: czasowy, przemija-
jący, trwający przez pewien
czas; por. actio temporalis;
intertemporalny
tempus, oris: czas, okres, pora,
stosowny czas; por. hoc
tempore; longi temporis;
praescriptio temporis; signum
temporis; unitas temporis;
sentencje nr 224,Ż37 i278
continuum: okres ctągły,
liczony według kolejnych dni
bez przerwy
lugendi: czas żałoby (wdowy
po śmiercimęza); por. luctus
88
utile: czas odpowiedni,
użyteczny ; Przy obliczaniu
uwzględnia się tylko te dni,
kt re były sposobne do
działania, zaśpomija te,
w kt rych występowały
przeszkody w działaniu lub
dochodzeniu swych upraw-
nieri; por. utilis
tenoq, oris: treść,zawartość,
wątek
tergiversatio, onis: krętactwo
procesowe, matactwo
terminus, i: granica, kres, koniec;
por. termin
ad quem: termin koricowy (do
kt rego trwają skutki)
a quo: termin początkowY (od
kt rego rozpoczynają się
skutki czynnościprawnej)
praeclusivus: termin ostatecz-
ny; por. prekluzyiny
territorium, ii: obszar, okolica,
teren; por. terytoializm
testamentum, i: r ozporządzente
ostatniej woli ustanawiające
dziedzica; por. testament;
favor testamenti; successio
secundum tabulas; sentencje
nr 48 i 111
inofficiosum: testament
niezgodny z powinnością
(rodzinną) testatora
vetus: patrz Vetus Testamen-
tum
testamentarius, a/ um: testamen-
tow}, doty czący testamentu,
wynikający z testamentu; por.
tutor testamentarius
testatio, onis: zeznanie świad-
k w danie świadectwa,
oświadczenie przy świadkach;
por. testimonium; testis
testator, oris: osoba sporząd zają-
ca testament; por. sentencja
nr 27
testimonium, ii: świadectwo,
zeznanie świadkw, dow d;
por. testatio; testis
mortis: świadectwo śmierci;
POr. mors
paupertatis: świadectwo
ub stwa; por. paupertas
testis, is: świadek; Po.. testatio;
testimonium; sentencja nr 203
iŻ79
thesaurus, i: skarb, skarbiec
timo1, oris: strach, bojaźri,, obawa
transactio
titulus, i: podstawa prawna,
przyczyna, pow d; nazwa;
por. tytuł
putativus: tytuł rzekomy;
podstawa prawna w istocie nie
istniejąca; por. putativus
toga, ae: szata (wierzchnia)
obywatela ; szata urzędowa
tormentum, i: tortura, udręcze-
nie, narzędzie tortur
tractatus, us: rozPlawa, dzieło,
umowa międzynarodowa; por.
traktat
traditio, onis: wręczenie, wyda-
rue rzeczy, pr zekazanie,
przeniesienie; por. tradycja;
sentencja nr 280
ad incertas personas: przeka-
zanie (rozdanie) rzeczy
osobom nieoznaczonym
brevi manu: przeniesienie
posiadania na dzierzyciela
poPrzez zmianę samej woli;
por. manus; solo animo
ficta: symboliczne wręczenie,
bez rzeczywistego wydania
właściwejrzeczy
longa manu: przekazante
środkw umozliwiających
wejściew posiadanie rzeczy;
por. manus
transactio, onis: ugoda (takze
Procesowa), układ, pośrednic-
two; por. tranzakcja
89
 transfero

transfero, ferre, tuli, latum: turpis, e: szkaradny, haniebny,

przenosii przenieśdprzelać;
por. translatio; translativus;
sentencje nr 183 i 280
translatio, onis: przeniesienie,
zmiana (sądu), tłumaczenie;
por. transfero
translativus/ a' um: przenoszący,
uchylającY Por. transfero;
translatywny
transmissio, onis: przekazanie,
przejście; por. transmisj a
hereditatis: przejście prawa
(powołania) do spadku na
dziedzic w powołanego; por.
hereditas
tributum, i: podatek, danina
tunc: wtedy, w wczas; por.
ex tunc
turbatio sanguinis: pomieszanie
krwi (dot. pochodzenia
dziecka)
niegodziwy, niemoralny; por.
condicio tulpis; condictio ob
turpem..; persona turpis;
turpitudo; sentencje rtr 73 i282
turpitudo, inis: haniebny wystę-
pek, niemoralnośÓ ujma
w czci; por. turpis; sentencje nr
774 i283
tutela, ae: opieka; piecza nad
osobą i majątkiem
tutotr, oris: opiekun; por. senten-
cje nr 284 i285
gerens: sprawujący zarząd
majątku podopiecznego
(pupila); por. gero
optivus: opiekun wybrany ;
por. optio
suspectus: opiekun podejrza-
nI (o złe sprawowanie opieki);
por. suspectus
testamentarius: opiekun
wyznaczony w testamencie
tyrannis, idis: jedynowładztwo,
dyktatura, rządy despotyczne,
tyrania
ultima dies: ostatni dzie ,,
ostateczny termin; por. dies
ultima ratio: ostateczny arg!-
menĘ por. ratio
ultimum supplicium: kara
śmierci; Por. Poena capitis;
supplicium
ultimus, a, um: ostatni, ostatecz-
ny, najwy ższy, najgorszy
unanimiter: jednomyślnie
unificatio, onis: zjednoczenie,
złączente w całość;por.
unifikacja
unilateralis, e: jednostronny
obligatio: zobowiązanie
jednostronne zobowiązujące
unio, onis: zjednoczenie, zgod-
nośgzwiązek; por. unia
temporis: jednośćczasu;
działanie w nieprzerwanym
czasie; por. tempus
unitus, a, um: wsp lny, zjedno-
czony, jednolity; por, unitarny
universalis, e: og lny, powszech'
ny; por. per universitatem;
successio universalis; uniwer-
salny
universitas, atis: og ł, całość,
zw tązek (wsp lnota) os b,
stowarzys zenie; por. sentencj a
nr 240 i269
iuris: zbi r odrębnych praw
rerum cohaerentiumz rzecz
złożona
rerum distantiumi rzecz
zbiorowa
univocus/ a/ um: jednogłośny

unitas, atis: jedność,zgodność, uno actu: jednym Czynem;jedną

niepodzielność czynnościąprawną) por. actus
actus: nieprzerwany tok unus, a/ um: jeden, jrdyny,
czynności (działania); por. wyŁączny
actus
loci: jednośćmiejsca; Por. urbi et orbi: miastu (tj. Rzymowi)
i światu błogosławieristwo
locus
papieskie
-

90
97
usque ad finem
usque ad finem: aż do korica, do
samego korlca
usque ad sidera, usque ad
inferos: aż do gwiazd i aż do
piekieł (sięga własnośćgrun-
tu); por. sentencje nr 46 i57
usuarius, ii: używający rzeczy;
por. usus
usucapio, onis: zasiedzenie,
nabycie własnościPrzez
zasiedzenie; por. sentencja
nr 280
usufructuarius, ii: uzytkownik;
por. ususfructus
usurae/ arum: odsetki (od kapi-
tału)
legitimae: odsetki ustawowe
usurpatio, onis: przerwanie
biegu zasiedzenia; korzy stanie
z czegoś;naduzywanie,
bezprawne korzystanie
usus/ us: uzywanie, prawo
rzeczow e używ ania cudzej
rzeczy, zwyczaj, stała prakty-
ka, pożytek; por. quoad usum;
usuarius; utor; takze: non
usus; sentencje nr 5 i 158
curiae: zwyczaj sądowy; por.
usus fori
externus: uzytek zewnętrzny
fori (forensis): praktyka
sądowa, zwyczaj sądowy; por.
forum
92
modernus Pandectarum: utiliter: z korzyścią, z pożytkiem, utrumque ius: oba prawa (cywil-
wsp łczesne zastosowanie w spos b prawnie skuteczny ne i kanoniczne); por. doctor
Pandekt w; nazwa systemu utriusque iuris
uto1, uti, usus sum: używać
Prawnego, łączącego wykorzy- (rzeczy), korzystaći por. usus; uxor' oris: zona, małzonka; Por.
stanie prawa rzymskiego
sentencje nr 76, 755, 773, 204 res uxoria
i niemieckiego na zachodzie
i266
Europy w okresie recepcji
prawa rzymskiego; por.
Pandecta
ususfructus, us: uzytkowanie,
prawo rzeczow e uzytkowania
cudzej rzeczy; por. usufructu-
arius
ut infra: jak niżej
ut supra: jakwyżej
uterinus, a, um: przyrodni (brat,
siostra)
uti, frui, habere, possidere:
używ ać, pobierać p ożytki,
władać, posiadać (treśćprawa
własności)
utilis, e: użyteezny, pożyteczny,
przy datny, skuteczny; por.
utilitas; impensae utiles;
utylitarny
utilitas, atis: korzyść,pożytek,
interes, przydatność;por.
utilis; sentencje nr 228 iŻ93
publica: interes pubhczny,
dobro publicznei por. publi-
cus; sentencja nr 293
privata: interes prywatny,
jednostkowy ; por. privatus;
sentencja nr 228

vacans' ntis: nie zajęty, wolny;
por. bona vacantia
vacat (vaco, are, avi, atum): być
wolnym, nie zajętym): miejsce
wolne, nie objęta posada; por'
wakąt
vacatio legis: okres między
ogłoszeniem ustawy a wej-
ściemj.j * życie; por' lex
vacuus, a, um: wolny (od cze-
goś),pr żny, nie obsadzony
(urząd)
vadimonium, ii: gwarancja
stawiennictwa
valeo, ere, ui: być zdrowym,
mieć skutek, być ważnym
valor, oris: wartość;por. walory-
zacja
validus, a' um: ważny, obowią-
Zu)ąCy| mocny
vanus/ a/ um: pusty, pr żny,
bezpodstawny, bez znaczenia,
daremny, zw odntczli por.
sentencja nr 294
variabilis, e: zmienny
94
variae causarum figurae: r żne
irrrte rodzaje źr deł zobowią-
zania (p oza kontraktowymi
i deliktowymi)
vectigal, alis: podatek, opłata,
cŁo, czynsz
venalis, e: do sprzedania; także:
sprzedajny, przekupny
venditio, onis: sprzedaż, zbycle,
kontrakt (umowa) sprzedaży ;
por. emptio-venditio; senten-
cjanr 268
bonorum: licytacf na sprzedaż
majątku dłuznika w toku
egzekucji; por. bona
venia, ae: łaska, łaskawość,
pr zeb aczenie, ułaskawienie
aetatis: przywilej wieku;
wyjątkow e Przyznanie mało-
letniemu uprawnieri pełnolet-
niego
docendi: przyznanie prawa
wykładania na uniwersytecie
legendi: patrz venia docendi
venter, ventris: brzuch, łono
matki, płod; Por. cura ventris;
nasciturus; partus
verbatim: doslownie
verbum, i (plur. verba): słowo,
powiedzenie, wyra z, oznacze-
nie, dosłowne brzmienie; por.
sentencje nr I0Ż,257 i261'
nobile: szlacheckie słowo
honoru
veritas, atis: prawda, szczerość,
rZeczyw Lstość;por. sentencj a
nr 249
verus' a, um: prawdziwy, słusz-
ny, zgodny Z rzeczywistością
veto, are, ui, itum: zabraniać, nie
p ozw alać, p owstrzymywać;
por. liberum veto; vim fieri
veto; uteto
vetus, eris: stary, dawny, dawniej
obowiązujący
Testamentum: Stary Testament
(Vetus Testamentum)
via, ae: droga, służebnośćprze-
jaz&L cudzą drogą; spos b
facti: drogą fakt w, faktycznie;
por. factum
legis: drogą ustawową;
por. lex
vice versa: odwrotnie, z drugiej
strony, nawzajem
vicinus, a/ um: sąsiedni, bliski;
por. sentencja nr ŻŻ3
victima, ae: ofiara, poszkodowa-
ny; por. zuiktymologia
violatio sepulchri
video, ere, vidi, visum: widzieć,
patrzeć, oglądać, pojmować
vide: patrz
infra: patrz niżej
suPra: patrz wyże1
videtur: wydaje się, zdaje się
vidi: widziałem, zapoznałem się
z treścią(pisma, dokumentu)
vidua, ae: wdowa
vigilantia, ae: czuwanie, czuj-
ność;por. sentencje nr 126,
730 i297
vim fieri veto: zakazuję stosowa-
nia siły (zakaz samowolnego
dochodzenia swych upraw-
nieri); por. vis; veto
vinculum, iz węzeł, więzy,
więzienie
iuris: węzeł Prawny/ stosunek
Plawny (zob ow lązuj ący)
vindicatio, onis: dochodzenie
swego prawa (szczeg lnie:
własności),ządanie zwrotu
(rzeczy); por. in iure cessio;
legatum per vindicationem;
rei vindic atio; windykacj a
partis: pow dztwo wsp łwła-
ściciela o dopuszczenie do
wsp łposiadania; Por. pars
violatio, onis: naruszenie,
pogwałcenie, zniewazenie
ep ulchri : zb eszczeszczente
s
grobu; por. sepulchrum
95
violentia

violentia, ae: PIZemoc, gwałt vitium, ii: wada, ulomność,błąd;

por. sentencja nr 100
vi4, viri: mężczyzna, mąż,
małzonek vivus, a/ um: ży*y, pozostający
viribus unitis: zjednoczonymi przy życtu; Por' inter vivos;
sentencje nr 93 i299
siłami; por. vis
viritim: na kazdego z osobna, vocatio, onis: wezwanie, ptzywo-

ll
łanie, pozwanie, por. wokanda
pojedynczo/ na głowę
in ius: wezwanie przed sąd
vis, vis: siła, moc, Przemoc;
Voco' are, avi, atum: wołać,
skuteczność, moc Prawna; por.
zwoŁywać, wzywać (do
viribus unitis; vim fieri veto;
stawienia się); por. vocatio;
sentencja nt Ż98
absoluta: przymus ftzyczny sentencja nr 191
ŁAclNsl<lE SENTŁNCIE
PTtAwNlczŁ
armata: siła zbrojna volo, velle, volui: chcieć, wyrazić
compulsiv az przymus psy- wolę; por. sentencje nr 33 i 62
chiczny (siła zniewalająca)
voluntas, atis: wola, zamiar; por.
maior: siŁa wyższa
sentencje nr 27,33, 62, 64,74,
probationis: siła dowodzenia,
87,I0Ż,111 i300
argumentacji; por. probatio
votum, i: ślubowanie,obietnica,
vita, ae: życte, spos b życia,
prośba, głos (głosowanie); por.
przebieg życta; por. curricu_
wotum
lum vitae; ius vitae ac necis;
separatum: głos odrębny,
modus vivendi; sentencja
zdante odrębne; por. separo
nr 17
vulgaris, e: pospolity, powszech-
vitiosus, a/ um: błędny, wadliwy,
ny, zwyczajny, og lny
nieskutec zny, niew ażny ; por.
possessio vitiosa; sentencja
nr 237

96
 A
Ab herede obligatio incipere non potest
1.
- zobow|ąZanle nie moze
tozpoczynać się od osoby dziedzica (spadkobiercy); por. tez nr 9
i 10.
Absentem in criminibus damnari non oportet nie należy wy-
Ż.
-
dawać wyroku skazującego Zaprzestępstwa wobec osoby nieobec-
nej (w procesie).

Absentia longa morti aequiparatur długa nieobecność r wna

3.
się śmierci(ma skutki śmierci).
-
Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens
4.
- unie-
wninniony wyrokiem sądowymuważany jest za niewinnego.
Abusus non tollit usum naduzycie nie niweczy Prawa do wła-
5.
ś
-
ciwe go uży cia (np . nadu ży cie uprawnienia nie p owinno p ow o do-
wać zakazukorzystania z niego w og le); por. też niżej nr 70.
6. Accessio cedit principali
- przyrost przypada temu, co gł wne;
w prawie rzeczowym: tzecz przyłączona do rzeczy gł wnej przy-
pada właścicielowirzeczYgł wnej; Por. sentencja następna (nr 7)'
Accessorium sequitur principale inna wersja sentencji poprzed-
7.
niej (nr 6).
-
Actio libera in causa, sed non in eventu działanie wolne w PrZy-
8.
-
czynte, ale nie w następstwie (np. umyślne wprowadzenie się w stan
niepoczytalności w celu popełnienia przestępstwa; tzw.w prawie
karnym Rauschdelikt).
Actiones heredi et in heredem competunt
9.
p
- skargi (roszczenia,
ow dz twa ) p rzysłu gują zar w no dziedzic owi (z o dziedzicz onych
wierzytelności), jak i przeciwko niemu (z odziedziczonych dług w);
por. też nr 1 i 10.

Actiones transeunt ad heredes et in heredes

10.
- skargi (roszczerua,
pow dztwa) przechodzą na dziedzic w i przeciwko nim; inna
wersja sentencji poprzedniej (nr 9); por. tez nr 110.
11. Actor sequitur forum rei
- pow d idzie za sądem pozwanego, tj.
dla powoda sądem właściwymdo wytoczeniapow dztwa jest sąd
miejsca zamieszkania pozwanego.
99
 Coactus tamen volui
Actori incumbit probatio na powodzie sPoczywa ciężat dowo-
- 24. Audiatur et altera Pars
1,2.
należy wysłuchać i strony przeciwnej,
du; por. nr 61 i252. tzn.w procesie nie mozna- poPrzestać na wysłuchaniu jednej tylko
13. Actus simulatus nullius est momenti czynność Prawna Pozor- strony, Iecz należy obu wysłuchać. Zasada Procesu kontradykto-
na jest niewazna. - ryjnego; por. nr 1L3.

14. Adoptio naturam imitatur adopcja (przysposobienie) naśladuje

-
naturę, tzn, że stosunki między adoptującymi a adoptowanymi po-
*'lybyć ukształtowane na podobieristwo stosunk_ w między na- B
turalnymi rodzicami i dziećmi. 25. Bis de eadem re agere non licet nie wolno Procesować się dwa
-
razy w tej samej sprawie; por. sentencja następna (nr 26).
15. Agendo nemo causam suam facit deteriorem
- poprzez wystą- 26. Bis de eadem re ne sit actio nie mozna wytaczać Ponownego
pienie ze skargą (pow dztwem) nikt nie poga'szaiwojej
'p'i*y.
-
pow dztwa w tej samej sprawie, już raz rozstrzygniętej Prawomoc-
76. Agere non valenti non currit praescriptio przedawnienie nie
-
biegnie względem_tego, kto jest niezdoiny do dbchodzenia swych
nym wyrokiem. Inna wersja sentencji poprzedniej; por. też nr 767,
768 ir69.
roszczenprzed sądem.
77 Alimenta cum vita finiuntur obowiązek świadczenia alimen-
t w ustajewraz z koricem życia.
- c
Casum sentit dominus
18. Alteri stipulari nemo potest
kogośinnego. - nikt nie moze zobowiązywać się za
27
- właścicielrzeczy
nia przypadkowego, powodującego
ponosi skutki zdarze-
uszkodzenie lub zniszczerue
rzeczy.
19. Alterius contractu nemo obligatur nikt nie staje się zobowiąza-
- 28. Cautela undans non nocet nadmie rne zabezp ieczenie nie szko-
ny poprzez umowę innej osoby; umowa dw ch os b nie zobowią-
dzi.
ab
-
zuje trzeciej.
29. Caveant consules ne quid detrimenti respublica capiat niechaj
20. Ambiguitas contra stipulatorem dwuznacznośćw zobowiąza-
- czuw ająkonsulowie, by rep ublika (p afrstwo) nie d ozn ała uszczerb - -
niu działa przeciwko wierzycielowi; szerszerozumienie: dwuznicz-
ku; por. nr254iŻ96.
nośćsformułowat'r wumowie działa przeciwko temu, kto dwu-
znacznośct użyŁ; por. nr 48 i 100. 30. Celare fraudem fraus est zatajenie oszustwa jest tez oszustwem;
por. nizej ru 86.
-
21. Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem wola te-
- 31. Cessante ratione legis cessat ipsa lex gdy ustaje przyczyna, dla
statora (spadkodawcy) moze być zmieniona az do śmierci.
kt -
rej wydano ustawę, traci moc i sama ustawa; por. nI 243 i286
22 Arbiter nihil extra compromissum facere potest
- arbiter
poluborvny) nie moze wykroczyć poza postanowienia
(sędzia
zapizu na
32. Clara non sunt interpretanda
- jasne (przepisy) nie wymagają
sąd polubowny. interpretacji.
Coactus tamen volui
23 Arbitrium est iudicium orzeczenie sądu polubownego jest wy-
33.
- wprawdzie zmuszony, ale jednak wyrazi-
rokiem (ma moc wyroku-sądowego). łem wolę. Chodzi tu oprzymus Psychiczny (groźbę), pod wpły-
wem kt rego zostało złożone oświadczenie woli i dokonana czyn-
nośćprawna.

100
101
 Dies interpellat pro homine

34. Cogitationis poenam nemo patitur kary zamy-

- nikt nie ponosi
ślenie.Sam zamiar nie uzasadnia pociągnięcia do odpowiedzial-
46. Cuius est solum, eius est usque ad coelum
grunt, temu przypada on aż po niebo; por. niżej nr 57.
- komu przypada

ności; por. niżej nr 778 i 271. Niekiedy rozumian a szerzej jako zasa-
Culpa lata dolo aequiparatur gruba wina r wna się podstępo-
da wolności myśli w og le. 47.
wi. Razące niedbalstwo r -
wna się winie umyślnej;Por. nr 152 i 153.
35. Commodum eius esse deb orzyśćmusi
przypadać temu, kto ponos nia korzyści
48. Cum in testamento ambigue scriptum est, benigne interpretari
i strat między wierzycielem 233.
debet gdy w testamencie napisano cośniejasno, naIeży inter-
-
pretowaćprzychylnie (dla utrzymania testamentu); Por. ru 20 i 100.
36. Confessio est regina probationum ptzyznanie się jest kr lową
dowod w. -
a?1
Confusione extinguitur obligatio zobowiązanie wygasa Przez D
-
J/

złączente się wierzytelności i długu w jednej osobie (konfuzję). 49. Da mihi factum, dabo tibi ius duj mi okoliczności faktyczne,
Consensus facit nuptias a ja
-
ci wskazę prawo. W odniesieniu do postępowania przed sądem
38. o Zawarciu małzeristwa decydują zgod-
-
ne oświadczenia woli; por' też nr 205. sentencja wyraża zasadę, iż do stron na\eży dostarczenie i udowod-
nienie fakt w zaśich ocena Prawna naLeży do sądu; por. ru 80 i 125.
39. Consuetudo est optima legum interpres praktyka daje najrep-
- De maiore et minore non variant iura prawa nie zmieniają się
szą wykładnię przepis w. 50.
-
w zależnościod większego lub mniejszego znaczenia osoby; por.
40. contra legem tacit, qui id facit quod lex prohibet, in fraudem nr 1,42.
vero, qui salvis verbis legis sententiam eius circumvenit wbrew
- De minimis non curat lex
ustawie czyniten, kto dokonuje tego, czegoustawa zabrania;z omi-
nięciem ustawy dziaŁa zaśten, kto nie naruszając sł w ustawy ob-
51.
- ustawa nie troszczy się o drobiazgi'
Ustawa nie moze bowiem uregulować wszystkich, łącznie znaj-
chodzi jej treść. drobniejszymi, kwestii prawnych,Ieczmusi ograniczyć się do waż-
niejszych. Podobna sentencja odnosi się do zakresu obowiązk w
4I Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus
wa jest pojmowana j - każda umo-
w danych , oznaczo-
pretora: De minimis non curat praetor.

n1'ch warunkach (kt 52. Delicta parentum liberis non nocent delikty (czyny bezpraw-
(clausula) rebus sic s
or' teżwyżej termin:
ne ), p op ełni one p ruez r o dzic
-
w, ni e s zko zą dzieciom, tzn, że dzie ci
ncja nr z'ąą. d

nie powinny Ponosić ujemnych skutk w ani odpowiedzialności

42. Corruptissima re publica plurimae leges im większy nieład
w paristwie, tym liczniejsze ustawy. - z powodu czyn w bezprawnych, popełnionych Przez ich rodzi-
cw.
43 Crimina morte extinguntur przestępstwa ulegają wymazaniu
Przez śmierć(sprawcy).
- 53. Dies dominicus non est iuridicus
- niedziela (dzie świąteczny)
nie jest dniem działanta Prawa. W takie dni nie funkcjonują sądy
44. cui licet quod est plus, licet utique quod est minus komu wol- i nie upływają terminy.
no więcej, tym bardziej wolno mniej. -
45. Cuius commodum eius periculum
54. Dies interpellat pro homine
- termin wzrya za człowieka'Przy
określonym terminie wykonania zobowiazania nie zachodzi po-
czyjakorzyść,tego i ryzyko.
Skr cona wersja sentencji nr 35.
- trzeba osobnego wzywania dłuznika do świadczenia. Sam upływ
terminu postawi dłuznika w zwłokę.
r02 103
Dolus omnimodo punitur Exsecutio iuris non habet iniuriam

Dolus omnimodo punitur Error (ignorantia) iuris nocet, error (ignorantia) facti non nocet -
55
zawsze
- za podstęp (zły zamlar)
odpowiedzialność. Por. nizej nr 56.
ponosi się 67.
nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi;pot.
66,95 i96.
Dolus semper praestatur za podstęp odpowiada się zawsze.
56
- Error in syllaba non nocet pomyłka w pisowni nie szkodzi (czyn-
Inna wersja sentencji poprzedniej (nr 55). 68.
nościprawnej); por. nr 65.
-
57. Dominus soli est dominus coeli et inferorum właścicielgruntu
- 69. Et non facere facere est i powstrzymanie się od działania jest
jest właścicielemnieba (nad gruntem) i podziemi (pod gruntem);
por. nr 46. działaniem. Zaniechanie
-
działania r wna się działaniu.
70. Ex abusu non est argumentum ad desuetudinem z naduŻywa-
58. Donatio non Praesumitur
- darowizny nie domniemywa się. nia (czy niestosowania)Prawa nie mozna wnioskować o jego znie-
-
59. Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur ustawy nie-
-
kiedy drzemią, ale nigdy nie umieraja.Jeżeliprzepisy nie są nawet
sieniu przez przeciwny zwyczai; por. nr 5.
wywieść
stosowane, to jednak same nie wygasają,Iecz nadal obowiązują,
dop ki nie zostaną uchylone.
71,. Ex dolo malo non oritur actio
- z podstępu nie da się
skargi (roszczenia) dla podstępnte działającego; por. nizej nr 72,73
iI79.
Dura lex, sed lex Surowa ustawa, lecz ustawa; zwykle tłuma-
60.
czone og
- 7Ż. Ex iniuria ius non oritur zbezprawia nie wywodzi się Prawo.
Iniej: Surowe prawo, lecz prawo. Wyraża zasadę bez-
względnego podporządkowania się przepisom Prawnym.
-
Nie mozna nabyć uprawnienia zczynu bezprawnego; Por. nt 71',
73 i179.

Ł
73. Ex turpi causa non oritur actio
- z niego dziwej sprawy roszcze-
nie nie powstaje (dla niegodziwie działającego); por. wyżej nł 7I,
61. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat obowiązekptze- 7Ż iI79.
prowadzenia dowodu spoczywa na tym , kto -występuje ztwter- nie moze
74. Ex voluntate debitoris nulla obligatio consistere potest
-
dzeniem, a nie na tym, kto tylko zaprzeczai por. nr 12,I72 iŻ52.
istnieć zobowiązarue za\eżne wyłącznie od woli dłuznika.
Eius est nolle, qui potest velle
62.
- ten tylko moze nie chcieć, kto
moze chcieć. odmowa np. działania ma Znaczente u tej tylko oso-
75. Exceptiones non sunt extentendae - zarzut w procesowych nie
należy interpreto w ać r ozszer zająco
by, kt ra byŁaby w stanie takie działanie wykonać stosownie do
.

swojej woli; por. nr 123. 76. Expedit rei publicae' ne quis re sua male utatur -Ieży w intere-
nr 155.
siepublicznym, aby nikt nie uzywałźLe swojej rzeczy; por.
63. Eius est tollere legem, cuius est condere ten moze uchylić usta-
wę, kto moze ją uchwalić; por. nr 141.
- 77. finis sit litium w interesie publicz-
-Ieży
64. Errantis nulla voluntas est działający pod wpływem błędu nie Sporom (procesom). Paristwo i społeczerl-
wyraża woli; por. tez nr 87. - w szybkim wyjaśnieniuspor w prawnych,
a przepisy proceduralne powinny to umozliwiać; por. nr 120.
Error calculi non nocet pomyłka rachunkowa nie szkod zi (czyn-
65.
- 78. Exsecutio iuris non habet iniuriam wykonywanie (egzekwo-
nościprawnej); por. nr 67.
wanie) prawa nie jest bezprawiem; Por. nr 773.
-
Error iuris nocet
66.
- błąd
usprawiedliwiać się
co do Prawa szkodzi, tzn. że nie mozna
nieznajomością Plawa; por. nr 67.

704 105
 In aequali iure melior est conditio possidentis

G
79. Facta non-Praesumuntu1 sed probantur okoliczności faktycz- Genus perire non censetur
nych nie domniemywa się, lecz należyje - - uważa się, ze gatunek nie ginie.
J
90.
'rdowodnić. Zruszczenie lub utrata rzeczy oznaczonej gatunkowo nie zwalnia
80. Facta probantuł iura novit curia okoliczności faktyczne należy dłuznika z obowiązku świadczerua;powinien świadczyć inną tzecz
-
udowodnić, aprawo sąd zna.W procesie strony po*io',y przyto- tego samego gatunku; por. nr 273.
czyćfakty, a nie muszą udowadniić treści przepii wp'u*.yc t Gradus adfinitati nulli sunt w powinowactwie nie ma stopni;
są sądowi znane; por. też sentencje nr 49 i125.
; 9),.
por. nr 247.
-
81. Falsa causa non nocet mylna pobudka nie szkodzi czynności
prawnej, tj. nie wpływa -na jej wainość.
82- Falsa demonstratio non nocet H
fałszywe (mylne) oznaczenie nie
szkodzi, tj. mylne oznaczenie-osoby'Iub rzeczy nie wpływa na 92. Hereditas est successio in universum ius, quod defunctus habu-
waznośćczynnościprawnej. erit dziedziczenie jest wejściem w og ł Praw, jakie posiadał
zmarŁy.
-
83. Fere in omnibus poenalibus iudiciis et aetati et imprudentiae
succuritu'l 93. Hereditas vive1tis non datur
Y. wszystkich niemal procesach karnych uwzględ-
nia się i wiek i brak doświadczerua; por. nr 109.
- nie przyznaje się spadkupo żyją-
cym.Nie ma dziedziczenia po osobie ży1ącej;por.nr299.
84. Fiat iustitia et pereat mundus sPlawiedliwości musi się stać 94 Hominum causa omne ius constitutum est-wszelkie prawo usta-
-
zadość,choćby miał zginąć świat.To rozpowszechnione tłurnacze- nawia się (zostało ustanowione) ze wzg\ędu na Iudzi.
li.: *I..użają9e ideę fanatyk w sprawiedliwości, przy1ęło się od
XVI wieku, ale sugeruje się niekiedy inne jeszcze rozumienie tej
sentencj i: musi nastąpić sprawiedliwość i pr zezw y eięży ćPychę I
wiel-
kich tego świata.
Ignorantia iuris nocet
85. Fiscus non erubescit
95.
- nieznajomość Prawa szkodzi (nie uspra-
wiedliwia); por. nr 66,67 i96.
- skarb
du). Jeślichodzi o podatki
paristwa nie rumieni się (ze wsty-
i inne dochody, skarb par1stwa'zuanyćn
Ignorantia legis neminem excusat nikogo nie usprawiedliwia
się nie wstydzi.
96.
nieznajomośćustawfi por nr 95.
-
86. Fraus est fraudem celare oszustwem jest ukrywać oszustwo;
por. nr 30. - 97. Imperitia culpae adnumeratur
- brak doświadczenia zalicza się
do winy.
87. Furiosi voluntas nulla est chory umysłowo nie ma woli; nie jest
zdolny do wyrażenia woli;- por. też nr'64,
Impossibilium nulla obligatio zobowlązanle do wykonania
98.
-
świadczenia niemożliwego jest nieważne; por.nr 292.
88. Fur semper in mora złodziej zawszejest w zwłoce.
- 99 In aequali iure melior est conditio possidentis
- przy r wnym
89. Furtum sine affectu furandi non committitur prawie (do rzeczy) lepsza jest pozycja posiadającego; por. nr 108
- nie popełnia się
kradzieży bez zamjaru jej dokonania; por. nr 271'. iT6I.

106
107
ln ambigua iure melior est conditio possidentis Is potest repudiare, qui et acquirere

100. In ambigua voce legis ea potius accipienda est significatio, quae I72. In toto et pars continetur
vitio caret
- W całościzawarta jest i część.Jeśli
komuśprzysługuje całość,to przysługuje i część.
- PrZy dwuznaczności sformułowania ustawy należy
pr zyjąć to znaczenie, kt re p ozw ala uniknąć błędu i nie d orz eczno-
113. Inaudita causa quemquem damnari aequitatis ratio non patitur
ści;por. nr 20 i 48.
- Poczucie słusznościnie pozwala na skazanie kogokolwiek bez
101. In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis wysłuchania jego Sprawy; por. nr 24.
w umowach zawierają się milcząco
-
także Wymagania wynikające
114. Incerta pro nullis habentur niepewne traktuje się jako nieistnie-
z obyczaj w izwyczaju. jące; por. nr Ż89.
-
102. In conventionibus contrahentium voluntatem potius, quam ver-
115. Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius pro-
ba spectari placuit
- Przyjęto, Że W umowach nalezy uwzględ-
niać bardziej wolę stron niż użyte przez nich słowa.
posita iudicare
- nie jest słuszne orzekać na podstawie jakiejśtyl-
ko częściustawy, abez uwzględnienia jej całości.
103. In dubio mitius w razie wątpliwości nalezy postępować (orze-
-
kać, interpretować) łagodniej; Por. nr 105 i 109.
116. Indivisa est causa pignoris
- podstawa zastawu jest niepodziel-
na, tzn. że prawo zastawu wygasa dopiero z chwilą zaspokojenia
dubio pro libertate
104. In
- w razie wąĘliwościnalezy interpreto-
wać na tzecz wolności (przeciwko ograniczeniom).
całej wierzytelności, a nie jej części.Częściowe spełnienie wierzy-
telności nie wpływa na zakres zastawu.
105. In dubio Pro reo (iudicandum est) w razie wąĘliwościnalezy Iniuria non excusat iniuriam bezprawie nie usprawiedliwia
-
orzec na korzyśćpozwanego (oskarżonego); por. ru 103 i 109.
117.
bezprawta (jako odwetu).
-
106. In legibus magis simplicitas quam difficultas placet w usta- 118. Intentio inservire debet legibus, non leges intentioni wola
wach bardziej podoba się prostotaruż zawtŁość.
- (os b) powinna poddać się ustawom/ a nie ustawy woli os b. Nie -
ustawy podlegają osobom, a osoby ustawom.
107. In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda
sit we wszystkim, a szczeg lnie w prawie, należy mieć na wzglę- 119. Interest rei publicae, ne maleficia remaneant impunita w inte-
-
dzie słuszność;por. nr 131. resie paristwależy, aby czyny bezprawne nie pozostały bezkarne.
-
108. In pari causa melior est conditio possidentis w jednakowej sy- finis sit litium
120. Interest rei publicae, ut w interesie paristwa lezy
-
tuacji lepsza jest pozycja posiadacza; por. nr 99 i 161.
-
połozenie kresu SPoIom (procesom); por. nr 77.
109. In poenalibus causis benignius inteqpretandum est-w sprawach 121. Invitus agere nemo cogitur nikogo nie mozna zmusić do wsz-
-
karnych należy stosować łagodniejszą interpretację; Por. nr 83, 103 Częgaplocesu wbrew jego woli. Jeżelt ktośnie chce wnieśćskargi,
i 105. nie moze być zmuszony.
110. In poenam heres non succedit dziedzic (spadkobierca)nie dzie- 7Ż2.Is fecit, cui prodest ten uczynił, komu przynosi to korzyść'Inte-
-
dziczy kary (nałożonej na spadkodawcę); Por. nr I0,43 i2I9.
-
res w dokonaniu przestępstwa jest poszlaką w poszukiwaniu
sPrawcy.
111. In testamentis plenius voluntates testantium interpretantur- przy
testamentach wolę sporządzających testamenty interpretuje się jak 123. Is potest repudiare, qui et acquirere ten moze odrzucić (sPa-
najpełniej. Testament nalezy tak tłumaczyc, ażeby zapewnić moż- dek), kto moze go przyjąć; por' nr 62.
-
liwie naj p ełniej sze ur zeczywis tnienie woli sp adko dawcy.

108 109
 Lex reho non agit

IŻ4.Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur - 134. Iustitia est fundamentum regnorum Sprawiedliwośćjest pod-
lnych, pojedynczychos b,
-
stawą rząd w. Sprawiedliwość jest ostoją parlstwa; por. też rrr 133
Prawa są ustanŃione nie dla poszczeg
lecz dla og łu. i 135.

].25. Iura novit curia

- sąd zna Prawo; Por' nr 49 i 80' - SPrawiedliwość(wymiar sprawie-
]'35. Iustitia non debet claudicare
dliwości) nie powinna kuleć; Por. nr 133 i 134.
Ił6.Iuravigilantibus' non dormientibus prosunt - Prawa słuzą (są
porno. .) osobom starannym (dbający-1 o-11loje sprawy), a nie
brzemiącym (zaniedbującym); ; or. nr t30 iŻ97 ' L
127.Iwe naturae aequum est neminem cum alterius detrimento et 136. Lege non distinguente nec nostrum est distinguere tam, gdzie
iniuria fieri locupletiorem - zPrawa naturalnego wynika słusz- ustawa ruerozr żnia, nie naszą jestrzeczą wPlowadzaćrozr znie-
-
na zasada, ze niki nie powinien wzbogacać się ze szkodą i krzyw- nie. Jezeli ustawa jest og lna, to nalezy inte1pretować ją og lnie,
dą drugiej osoby; PoI. nr 765 i777. bez wprow adzarua dalej idących szczeg łowych r ozr żtie '.
128. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, 737.Leges ab omnibus intellegi debent ustawy powinny być zro-
suum cuiq.'. t'ib,'ere
- są następujące zasadY Plstepowania we-
zumiałe dla wszystkich.
-
dług prawa: uczciwie zyć, innemu nie szkodzić,każdemu dać, co
mu"si'e należy. Zasady te odzwierciedlają r wniez łącznośćPrawa 138. Leges bonae ex malis moribus procreantur dobre ustawy rodzą
-
się ze złychobyczaj w.Pożyteczne ustawy powodowane Są często
z etyką.
złą praktyką.
129. Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitią
iusti itque iniusti scientia - wiedza prawnicza jest znajomością 139. Leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt
- ustawy
splaw boskich i ludzkich, rozumieniem tego, co słuszne i co nie- przedkładają dobro og łu nad dobro jednostek.
słuszne. 140. Lex est, quod notamus ustawą jest to, co zapisujemy. Dewiza
jest -
130. Ius civile scriptum est vigilantibus - prawo cywilne pisane notariuszy.
dla starannych i czujnych. Trzeba troszczyć się o swoje Prawa; Por' 74l'. Lex lege tollitur ustawę uchyla się ustaw4, por. nr 63.
nr 1Ż6iŻ97. -
131. Ius est ars boni et aequi
- Prawo sztuką
jest (umiejętnością) sto-
1'42.Lex non distinguit
a
- ustawa nie rozr żnia (np. między biednymi
bogatymi, dobrymi a złymi iĘ.); por. nr 50 iŻŻ9.
sowania tego, co dobre i słuszne. Rzymska definicja Prawa; Por. n-r
143. Lex non obligat nisi promulgata ustawa nie obowiązuje, jeśli
r07.
nie została ogłoszona.
-
132. Ius publicum privatorum pactis mutari non potest - przepisy
p'u*u publicznego nie *o8ą być zmieniane umowami os b pry- 1'44.Lex posterior derogat (legi) priori
- ustawa p źniejsza uchyla
*utnych. Przewagaprawa publicznego nad prywatnym; por. tez wcześniejszą.
nr 2Ż8 iŻ93. 145. Lex prospicit, non respicit ustawa patrzy naprz d, a nie wstecz;
-
133. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribu- por. sentencja następna (nr 146).
endi sprawiedliwoścjest stałą i trwałą wolą oddania kazdemu,
-
co mu się nalezy; por. nr 134 i 135.
146.Lex retro non agit
- ustawa nie działa wstecz. Zasadanieretroak-
cji.

111
110
 Ne bis in idem crimen iudicetur

Malitia supplet aetatem

--
L47.Lex specialis derogat legi generali - ustawa szczeg lna uchyla
157.
- natężerue zła uzupełnia wiek. Nieletni
(młodociani), kt rzy popełntIt szczeg lnie cięzkie przestępstwo
og lną. Prźepisy sźczeg 1ne mają pierwszeristwo przed
"'tu*ę
og lnymi.
mogą odpowiadać jak pełnoletni (dorośli).
Malus usus abolendus est zły zwyczaj powinien być porzuco-
148. Libera matrimonia esse antiquitas placuit od dawna przy1ęto,
-
158.
-
ny. Złe, niebezpieczne Zwyczaje powinny byĆ zwalczane, aby nie
że małżer1stwa są wolne. W prawie rzymskim przyjmowano, tż
przerodzlły się W prawo zwyczajowe.
małżer1stwu *ol''e dla stron tak co do zawarcia,_jak Lnozwląza-
'ą
nia. Dzisiaj seniencj a wyr aŻaog lniejszą myśl, e maŁżeilstwo
opiera Manifestum non eget probatione
159.
- to, co oczywiste, nie wymaga
ż

się na woinej woli i nie można do małzetistwa przymusić dowodu. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu; por. nr
',ikogo
(Libera sunt matrimonia). 196.

oszacować w pie- 160. Mater semper certa est

149. Libertas est inaestimabilis - wolnościnie da się - matka zawszejest pewna.Zasada doty-
czącaustalenia pochodzenia dziecka; co do ojcostwa patrz senten-
niądzach; jest rzeczą bezcenną'
qa nr 2I2.
czynnością prawną'. Miejsce
150. Locus regit actum - miejsce rządzi Melior est conditio possidentis sytuacja (pozycja) posiadacza
dokonania czynności określa jej formę (według Prawa miejscowe-
161.
jest lepsza; por. nr 99 i 108.
-
go); por. nr Ż78.
Minor minorem custodire non debet
162.
- małoletni nie moze SPra-
wować opieki ani kurateli nad i*y- małoletnim; por. nr Ż31..
M Mora trahit periculum
mutum magi-
163.
- zwłoka pociąga za sobą (zwiększone)
ryzyko, tzn. zwiększa odpowiedzialność dłuznika; por. nr 215.
151. Magistratum legem esse loquentem, legem autem
stratum urzęŹnik jest m wiącą ustawą (m wiącym prawem), 164. Mors omnia iura solvit śmierćrozwiązuje wszystkie prawa.Ze
-
ustawa (prawo) zaśniemym urzędnikiem'
-
śmierciąustaje zdolnośćprawna osoby.
152. Magna culpa dolus est grube niedbalstwo r wnoważy zły za-
-
miai; cięŻkawina jest podstępem; Por' nr 47 it53'
grube
N
dolus est
153. Magna neglegentia culpa est, magna culpa
r
-
wna się podstępowi; por.wyżej 165. Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento
nieJuatst no-o
1e!t winą, g'.'bu wina
fieri locupletiorem albowiem z natury jest słuszflIrrt, aby nikt
nr 47 i152. -
nie wzbogacał się ze szkodą drugiego; por. nr 727 i777.
t54. Mala fides suPerveniens non nocet p źruejsza zła wiara
- 'nie
szkodzi; t1. ruć przeszkadza w nabyciu własnościprzez zasiedze- 166. Nasciturus pro iam nato habetul, quotiens de commodis eius agi-
tur dziecko poczęte uważa się za już urodzone, ilekroć chodzi
nie.
o
-
jego korzyści.
nie powinniśmy posługiwać
155. Male iure nostro uti non debemus -
Ze swe8o pray: złego 167. Ne bis de eadem re sit actio
się ź\e naszym prawem. Nie mozna czynić
- aby nie było ponownego postępo-
wania w tej samej sprawie; por. nr 25,26,168i169.
użytku, kt iy prowadziłby do naduzyci a Prawa; por. nr 7 6.

156. Maleficiorum societas nulla est - niewazna jest sp łka, zawiąza- 168. Ne bis in idem crimen iudicetur aby nie osądzono dwukrotnie
-
na w celu popełnienia czyn w bezprawnych' z powodu tego samego przestępstwa; por. nr 1'67.

113
712
Ne bis in idem procedamus Nomina ipso iure divisa
Ne bis in idem procedamus abyśmynie prowadzili ponowne- iudex (idoneus) in causa sua (in propria causa)
169.
-
go postępowania w tej samej sprawie.Inne sformułowanie senten-
180. Nemo nikt nie
-
jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie. Nikt nie powinien
ginr 1,67. byćsędziąw swojej sprawie. Co do świadka patrz nr 203.
Ne eat iudex ultra petita partium
170.
- niech sędzia nie wychodzi
ponad ządanie stron. Sąd nie moze wyrokować co do przedmiofu,
181. Nemo iudex sine actore nie ma sędziegobez powoda. Sąd po-
-
dejmuje postępowanie z inicjatywy osoby uprawnionej.
kt ry nie był objęty ządaniem, aruzasądzaćponadżądante;Por. nr
Nemo plus commodi heredi suo relinquit quam ipse habuit
291,. 1,82.
-
nikt nie moze swojemu dziedzicowi pozostawić więcej korzyści,
171. Nec vox omnis iudicis iudicati habet auctoritatem nie kazde
słowo sędziego ma Powagę wyroku. - niz sam miał; Por. nr 176 i1,83.
183. Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet
172. Negantis nulla probatio ten, kto zaprzecza, nie ma obowiązku -
-
przeprowadzania dowodu; por. nr 61.
nikt nie moze przenieśćna drugiego więcej Prawa, niz sam ma.
Zasada odnosząca się do pochodnego nabyciaPrawa, w szczeg l-
173. Neminem laedit, qui suo iure utitur-nikomu nie wyrządzaszko- nościPlawa własności.W odniesieniu do dziedziczenia Por. Sen-
dy ten, kto wykonuje swoje prawo; por. nr 78,93 i204. tencja poprzednia (nr 18Ż\; także nr 176.

184. Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur nikt
174. Nemo auditur propriam turpitudinem allegans nikt nie jest słu_
- - dla-
rozumny nie karze dlatego, ze popełniono przewinienie, lecz
chany Ptzez sąd, gdy powołuje się na własny występek. Z własne-
go niegodziwego czy bezprawnego czyfir nie mozna wyprowa- tego, by nie popehiano. Kara winna zapobiegać popełnianiu prze-
dzać dla siebie praw, ani przeciwstawiać takiego postępowania stępstw (funkcja prewencfna kary); por. nr 218.
prawom innych; Por. ru I87 iŻ83. 185. Nemo punitur pro alieno delicto nikt nie jest karany za cudzy
czynbezprawny.
-
175. Nemo compellitur contrahere nikt nie jest zmuszany do zawar-
cia umowy.
-
sibi ipse causam possessionis mutare potest
186. Nemo
- nikt nie
moze sam sobie zmienić podstawy prawnej posiadania.
176. Nemo dat, quod non habet nie da, kto nie ma; por. ru 182 i 183.
-
87. Nemo tenetur seipsum accusare nikt nie jest zmuszany do oskar-
177. Nemo debet lucrari ex alieno damno
- nikt nie moze wzbogacać 1
-
żania Samego siebie. Nikt nie musi składać przeciwko sobie donie-
sie z cudzej szkodyi por. nr 727 i 165.
sie ani obciążaĆ się sam swoimi zeznaniami, czy to jako obwinio-
178. Nemo ex consilio obligatur nikt nie zobowiązuje się Przezsamo
-
udzielenie rady. W prawie kamym ,,consilium" oznacza r wnież
ny, czy jako świadek; por. nr 174.

Nihil commune habet proprietas cum possessione

zamiar, a wtedy sentencję tę tłumaczy się: nikt nie ponosi odpo- 188.
- własność
nie ma nic wsp lnego z posiadaniem; Por. nr Ż21i263.
wiedzialności za sam zamia\ w tym sensie Por. tez nr 34. W i*.j
wersji: Nemo ex consilio tenetur nikt nie odpowiada za udzie- Nihil probat, qui nimium probat
lenie rudy.
- 189.
- niczego nie dowodzi ten, kto
dowodzi zbyt wiele; niczego w istocie nie dowiedzie ten, kto chce
179. Nemo ex suo delicto meliorem suam conditionem facere potest zbytwiele dowieść.

-nu nikt nie moze polepszyć swojej syfuacji w wyniku własnego czy-
bezprawnego. Prawo nie ochrania sytuacji wytworzonych z dzia-
190. Nomina ipso iure divisa
- zobowiązania (z podzielnym przed-
miotem świadczenia) dzielą Się z mocy Prawa (w razie wielości
ła bezptawnych; Por. ru 7I,72i73. wierzycieli lub dłuznik w).
11,4
115
 Non advocatus nisi vocatus
Pendente lite nihil innovetur
191. Non advocatus nisi vocatus.- nie jest adwokatem w danej
spra_ 204. Nullus videtur dolo facere, qui suo iure utitur nie uwaza się,
wie ten, kto nie zostałdo niejpowołany (nie ma pełnomocnictwa). -
aby postępował nieuczciwie (podstępnie) ten, kto wykonuje swoje
192. Non d ex iure, quod est, regula fiat _ uprawnienie; por. nr 773.
praw hej reguły (zasady),lecz odwrot- 205. Nuptias non concubitus, sed consensus facit małzeristwo two-
nie: r
j,'#
-
rzy nie fakĘczne pożycie,Ieczzgodne porozumienie (zgodna wola)
wa o g e z as adyp rawa ri: i:.: H?,;;f, i.,lTl
",.',{'j #
rn :
stron; por. nr 38.
193. Non facit fraud_u-, qui facit, quod debet nie popełnia bezpra-
wia ten, kto spełnia swoją po v1nność; por.-nr 78itżs. )

794. o
, co jest do_
ne/ copraw- 206. Obligatio est iuris vinculumr QUo necessitate adstringimur alicu-
ius solvendae rei secundum nostrae civitatis iurazobowiąza-
e, jest uczci-
nie jest węzłem (stosunkiem) prawnym,
-
kt ry zmuszanas
do świad-
195. Non sunt iudicandae leges czenia komuśoznaczonej rueczy według Praw naszego paristwa'
ustawy nie podlegają osądzeniu.
-
Sędzia powinien powstrzymać się od oceniania ustaw. Ż07. ob|igatio semel extincta non reviviscit zobowtązanie, kt reraz
wygasło, nie odzywa.
-
196. Notoria non egent probatione okoliczności powszechnie znane
nie wymagają dowodu; por. nr-159. 208. Omne ius, quo utimuq vel ad personas pertinet, vel ad res vel ad
actiones wszelkie prawo, kt rym się posługujemy, odnosi się
197. NuIIa poena.s_ine lege ma kary bez ustawy, tzn. że odpo-
- nieosoba -
albo do os b, albo do rzeczy (mienia), albo do pow dztw sądo-
wiedzialności karnej podle8a
jących przepis wi por. n l99 i 200. '
tyiko .'a podst'a*i. ou-o*ą'"
L wych.
209. omnes homines aequales sunt wSZyScy ludzie są r wni.
198. Nulli (nemini) res sua servit
- nikt nie moze mieć słuzebnościna -
tzeczy własnej. 210. Omnis definitio in iure civili periculosa est
- wszelka definicja
w prawie cywilnym jestryzykowna. Uzasadnienie w dalszym cią-
199' Nullum crimen sine lege nie ma przestęps twabezustawy; por.
nr 797 i 200. - gu wypowiedzi rzymskiego prawnika Jawolenusa: parum est enim,
ut non subverti potest rzadko bowiem się zdarza. by nie mozna
200. Nullum crimen sine lege penali anteriori wywr -
bez wcześniejszej - nie ma Przestępstwa jej cić.
Ttl*y karnej; nie jest przestępstwem
pełniony przed wejściem w życie ustawy karnej.^ J po-
.ry. L

P
201. Nullum crimen sine poena zadne przestępstwo nie powinno
- 211. Pacta sunt servanda um w na\eży dotrzymywać.
pozostać bez kary.
-
202. Nullum crimen sine periculo sociali 2LŻ. Pater est, quem nuptiae demonstrant ojcem jest ten, na kt rego
- nie
powiedzialności kamej) bez społeczne8o
ma przestępstwa (i od- -
wskazuje małzeristwo. Domniemanie pochodzenia dziecka od męza
niebezpie.r.*t*u Jy.,,r.
matki. Co do matki patrz sentencja nr 160.
203. Nullus idoneus testis in re sua intellegitur rozumie się, ze nikt
nie moze być świadkiem we własnej sirawie; - 213. Pendente lite nihil innovefur w czasie zawieszenia procesu nie
-
PoI. nr 180 (iudex). moze być wprowadzone nic nowego.
1,1,6
177
 Quid leges sine moribus?
21,4. Perspiciendum est iudicanti, ne quid aut durius
aut remissius 226.Prohibenda est ira in puniendo przy wymierzaniu kary nie
constituatu1, quam causa deposcif- sędzia
powinien starać się wolno kierować się gniewem; Por. nr
- 21'4.
nie postępować (orzekać) u''isuro'1.], uru łagbaruej
niz *y-ugu
tego rozpoznawana sprawa; por. ru 2ź6. 227. Proprietatis dominus plenam in re potestatem habet właściciel
ma pełnię władzy nad rzeczą.
-
215. Periculum in mora
por. nr 163. - niebezpieczeristw o (ryzyko) tkwi w zwłoce;
228. Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum
quod ad singulorum utilitatem prawem publicznym jest to, kt re
276. Periculum est emptoris
- ryzykoponosi kupujący. -
dotyczy SPraw par1stwa rzymskiego, prywatnym zaśto, kt re od-
217. Pignus pignori dari potest nosi się do korzyści jednostek; por. nr I32 i293.
lejnego zastawu. - zastaw moze być przedmiotem ko-

218. Poena constituitur in emendationem

hominum
wiona jest w celu poprawienia ludzi;por. nr 1g4.
- kara ustano-
a
fit de legibus, non de personis
219. Poena ex delicto defuncti heres teneri _ kara za prze_
non debet
229. Quaestio
przepisy, a
- rzecz w tym, jakie są
nie w tym, kim są osoby (strony); Por. ru 50 i142.
stępstwo popełnion e zez zmarłego nie moze
Pr obciążaćj.!o i'iu-
dzica; por. nr 110. 230. Qui accusare volunt, probationes habere debent kt rzy chcą
220. Politia legibus, oskarżać, muszą mieć dowody.
- Ci,

lo1 leges poritiae adaptandae

na dostosować się
polityka powin-
- r _' '
do ustaw, a nie ustawy do polityki. 231. Qui curat, non curatur kto sam podlega pieczy (kurateli, opie-
221. Possessio non est iuris, sed facti ce), nie moze jej
-
sprawować nad inną osobil por. nr 162.
posiadanie jest kwestią stanu
faktycznego, anie prawnego; por.-.,itSS ił6g. 23Ż. Qui facit per alium, facit per se kto działa (dokonuje czynności)
222. Potestas d osobę,działajak sam
-
(tak, jakby sam dokonał czynności).
Przezinną
1oyc,,1. ruemoze
r oalel)rD awyzsze) 233. Qui habet commoda, ferre debet onera - kto uzyskuje korzyści,
władzy, ni ten powinien ponosić r wniez ciężary; por. nr 35 i 45.
223. Praedia debent esse vicina
- grunty powinny znajdować się bli- 234. Qui tacet, consentire videtur - wydaje się, ze kto milczy, ten się
sko (przy słuzebnościach g.u"t"orvy.h1. zgadza. Dalsze zastrzeżenie: ubi loqui potuit et debuit
- tam,
gdzie m głby i powinien był m wić; por. też sentencja następna
Prawem. (nr 235).
Przy wy_
onywane 235. Qui tacet, non utique fatetur; sed tamen verum est eum non ne-
gare ten, kto miIczy,wprawdzie nie przyznaje się, ale teżpraw-
225' -
dą jest, że nie Przeczy. ostrozniejsza wersja sentencji nr 234.
onare personam sequitur et extinguitur
cum per-
- c ż znaczą ustawy bez obyczaj w?
p r zy w ilej zw iązany j e s t tylko
z ipr ry*ilej o#aną 236. Quid leges sine moribus?
raz zjej śmiercią.Sciśleosobiste pizywiteje
nie są C z pomogą ustawy, jeżeli nie są poparte dobrymi obyczajamt?
Dokładniej u Horacego: Quid leges sine moribus vanae proficiunt
-czajprw.żne ibezużyteczne są ustawy, jeżeli brakuje dobrych oby-
118
779
 Scientia nobilitat
Quod ab initio vitiosum est...

237. Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convale- w łacinie prawniczej nie tylko przedmioty materialne, ale r wniez
to, co od początku jest wadliwe, nie moze być uzdrowione tzw . r zeczy niemateiiutt e, Pt aw a,stosunki prawne or az Pr zedmiot
scere
-
z upływem czasu. }ezeli cośjest wadliwe od początku, nie uzdra- sporu sądowego albo nawet sam Proces (sprawę sądową)'
wia się PoPrzez upływ czasu. Inna wersja: Quod ab initio non Ż47.Resipsa loquitur rzecz m wi Sama za siebie. Niekt re kwestie
valet, tractu tempore non convalescit. w procesi.
-
wymagają przedstawiania, poniewaz są oczywiste.
',i.
238. Quod non est in actis, non est in mundo wyrok określa
- czego nie ma w ak-
tach, nie ma na świecie. Dla sędziego decydujące są akta zebrane -ruprawomocny
248. Res iudicata ius facit inter partes
por. 26Ż'
stan prawny między stronami;
w sprawie.
249. Res iudicata pro veritate accipitur prawomocny wyrok pt41-
principi placuit, legis habet vigorem to, co postanowił -
239. Quod
-
cesarz (władca), ma moc ustawy. Zasada monarchii absolutnej'
muje się jako prawdę.

- rzecz ntczyia przypada

nullius cedit primo occupanti (na
250. Res
240. Quod universitati debetur, singulis non debetur to, co nalezy jązawłaszczył (objął w posiadanie).
-
się stowarzyszenlu, nie nalezy się jego poszczeg lnym członkom.
własność)temu, kto pierwszY
251. Res succedit in locum pretii et pretium in locum rei rzeczwstę-
Thk samo długi stowarzyszenia nie obciązają jego członk w; Por. -
nr 269. puje w miejsce ceny (pieniędzy), a cena (pieniądze) w miejsce rze-
czy. Zasada surogacji.
241. Quot generationes tot gradus
- ile urodzeri, tyle stopni.Zasada
obliczania stopni pokrewieristwa; por. nr 91. 252. any PoPrzez Podniesienie za-
m,tzn.przejmuje na siebie cię-
awionej ekscepcji. Inna wersja: Reus
R in exceptione actor est; por. teŻ nr 72 t 6]"

242. Ratihabitio mandato comparatur potwierdzenie r wna się zle-

ceniu. Jeśli
-
ktośpotwierdza oświadczenie woli złożone za- 5
Przez
stępcę, to traktuje się go jak zleceniodawcę.
253. Salus publica suprema lex ą
243. Ratio legis est anima legis Sens ustawy jest jej duszą; Por. Sen- (najwyższym Prawem).W x
-
tencje nr 31, 286 i287 oraz hasło ratio legis.
- dobro ludu
(narodu) naj
244. Rebus sic stantibus omnis promissio intellegitur każde PrZy- niechaj dobro rzeczyPosPo-
-
rzxzerie (zobowięanie)jest pojmowane jako obowiązujące w danych,
254. Salus rei publicae suprema lex esto -
litej (par1śtwa) będzie najwyższą ustawą (najwyższym prawem);
oznaczonydr warunkach (kt re nie ulegną zmianie); por. nr 41.
Por. nr Ż9,253 iŻ96.
245. Reformatio in peius iudici appellato non licet sędziemu (wy- 255. Satius esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocen-
- ]
ższej instancji) nie wolno zmienić wyroku na niekorzyść odwołują- tem damnari lepiej pozostawić sprawcę przestępstwa bez kary
cego się (ape1ującego). niż skazać niewinnego.
Rei appelatione et causae et iura continentur
246.
r - nazwą rueczy - wiedza uszlachetnia.
256. Scientia nobilitat W średniowieczu uczo-
(res) obejmuje się wniez stosunki Prawne orazPrawa. Sentencja ny dzięki tytułom naukowym uzyskiwał niekiedy r wnież szla-
odzwierciedla wieloznaczność terminu rzecz (res), kt ry oznacza chectwo.
727
720
 Scire non hoc est verba earum tenere... Tempus regit actum
257. scire leges non hoc est verba earum tenere,
sedvim ac potesta- nym członkom; ani teżposzczeg lni członkowie nie są zobowiązaru
tem znać ustawy to nie znaczy trzymaćsię ich
- sł w, u.Lz rozu-
mieć ich sens iznaczenie. Wytycrnu dlustosowani a
do tego, do czego zobowiązane jest stowarzyszerue (związek); Por.
Ptawa. nr 240.
258. Scripta publica probant se ipsa dokumenty publiczne (urzędo-
- 270. Socii mei socius non est socius meus wsp lnik mojego wsp l-
we) same z siebie sąjuż dowodami.
nika nie jest moim wsp lnikiem.
-
259. Semel absolutus semper absolutus kto został raz uniewinnio- 277. So|a cogitatio furti faciendi non facit furem
ny/ pozostaje na zawsze uniewinniony. - - Sam zamiar popeł-
nienia kradzieży nie czyni jeszcze złodziejemi por. rrr 34 i 89.
260. semel heres semper heres kto raz zostanie dziedzicem, pozo_
- Ż72. Solus consensus obligat
- samo Polozumienie zobowtązuje. Do
staje nim na zawsze. Nie mozna ustanowić spadkobiercy
ślonyczas.
;;;il.- zaciągntęcia z ob ow iązania w y stat czy z go dn e P oroz umienie, wy-

razenie zgodnych oświadczeriwoli.

261. Sensum' non verba spectamu s patrzymy na sens/ a nie na sło-
- 273. Species perit ei cui debetur rzecz oznaczona indywidualnie
wa. Prawnik powinien doszukiwaćiię przepis w,a nie trzy- pr zep ada temu, komu się nalezy,
-
tzn. pr zep ada na niekor zy śćw ie-
mać się ich dosłownego '.'''.'
brzmienia. L

rzyctela, zaśdłużnik staje się wolny od zobowiązania (w okreśIo-

262. sententia facit ius stanowi prawo. prawomocny wyrok nej sytuacji); por. nr 90.
-.yl9k J
obowiązuje jako Prawo (dh stron); poi. nr J
248. Ż74. Suae rei emptio non valet
- kupno rzeczy własnej nie wywołuje
263- separata esse debet possessio a proprietate skutk w prawnych.
- posiadanie powin_
no oddzielać się od własności;por. nr 188 i22I.
275. Summum ius, summa iniuria najwyżSze Prawo moze stać się
264- Servitus in faciendo consistere nequit
-
najw y ższym bezp rawiem. hy t f ormalistyczne stosowanie pr zepi-
słuzebnośćnie moze
u. Właściciel - s w prawa moze doprowadzićdo niesprawiedliwości. Nadmierne
o działar1na wykorzystywanie swojego prawa (podmiotowego) moze doprowa-
ć się od czy dziĆ dojego nadużycia.
wykonywanie słuzebności. 276. Superficies solo cedit to, co znajduje się na powierzchni grun-
265. Servitus servitutis esse non potest fu,przypada
-
gruntowi; to, co jest trwale połączone z gruntem, Sta-
nie moze istnieć słuzebność
na słuzebności. - je się częściąskładową gruntu i własnościąwłaścicielagrunfu.

266. Sewitutibus civiliter utendum est

słuzebność należy wykony-
-
wać w spos b oględny, najmniej uciązliwy dla właściciela.' T
267. Servitutis causa.debet esse
PerPetua - cel, dla kt rego została
ustanowiona słuzebnośimusi być trwały.
277.Tam de se iudex iudicat, quam de reo
- sędzia wydaje wyrok tak
co siebie, jak i co do oskarzonego (pozwanego). Sędziego ocenia
268. Sine pretio nulla venditio oznaczeria ceny nie ma sprzedaży. się po jego wyrokach.
-bez
269. si quid universitati debetuq, singulis non debetur; nec quod de_
bet universitas. singuli debent
Ł78.Tempus regit actum
- czas rządzi czynnościąPrawną. Do czyn-
nościprawnej stosuje się przepisy obowiązujące w czasie jej doko-
cośnależy się sto#ar;i';"-
niu (związkowi os ib jako osobie-"jeśli
prawnej), to nie jego posz nania; por. nr 150.
"*s",
122
L23
 Volenti non fit iniuria
279.Testes ponderantu1, non numerantur świadkw się waży,a nie
-
postępowaniu dowodowym ocenia się wagę zezna(łświad-
292.U|tra Posse nemo obligatur
- nikt nie jest zobowtązany ponad
swoje mozliwości; por. nr 98.
klic.zy.W
w a nie ich liczbę.
280' Traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis, - dobro og łu powinno
293. Utilitas publica privatae praeferri debet
być stawiane przed dobrem prywatnym; Por. nr 13Ż i228.
transferuntur _własnośćrzeczy przenosi się poprzez ich przeka-
zanie (wręczenie) lub Przez zasiedzenie, a niepizez gołe'oo*y.
281. Ties faciunt collegium trzy osoby tworzą stowarzyszenie. Do
- v
zaw iązania s towar zy szenia p otrz ebne s minim um tr źy os
ob y. 294'Yanae voces populi non sunt audiendae
- nie należy słuchać
ą
282. Turpes condiciones remittendae sunt warunki niemoralne na- zwodniczych głos w ludu. Sędzia nie moze kierować się głosem
lezy pominąć (uznać za nie dodane). - publiczności, podszeptami tłumu, sugestiami og łu.
283. Ttrrpitudinem allegans nemo audiatur 295. Venire contra factum proprium nemini licet nikomu nie wolno
'lu*
(w postępowaniu.sądowym)
nie wysłuchuje się
osoby, kt ra powołuje - przeczy ć własnym uczynkom.
-
*iurr'y
czynbezprawny (lub niemoralnl)j por. nr-174. 'ię.,u
296.Vdeant consules, ne quid detrimenti res publica capiat patrz
284. Tutor loco parentis habetur opiekun zajmuje miejsce rodzica. sentencja rv 29.
-
-
285. Tutor personae, non rei vel causae datur 297.Vgilantibus, non dormientibus, iura subveniunt
opiekun jest ustana_
-
wiany dla osoby, a nie d|a rzeczy lub załatwienia sPlawy. - prawo przy-
chodzi Z pomocą osobom czujnym, starannym, a nie drzemiącym,
nie dbającym o SPraWy; por. tez nr 126 i 130.
298. Vim vi repellere licet siłę wolno odeprzeć siłą. Zasada leżąca
V -
u podstaw obrony koniecznej.
286. ubi cessat ratio legis, cessat ipsa lex por. sentencje nr 37,243
iŻ87. - 299. Vventis nulla hereditas
- nie ma dziedziczenta po osobach żyją-
cych; dziedziczyć mozna tylko po zmarłym; por. nr 93.
287.Ubi eadem legis ratio, ibi eądem legis dispositio fit iniuria
-
samym sensie ustawy, takie same postanowienia (dyspożycje)usta-
Przy takim 300. Volenti non
- chcącemu nie dzieje się krzywda. Jeśli
ktośzgadza się na wyrządzenie mu szkody, nie moze podnosić
wy. Zasada analogii w prawie.
roszcze 'ztegotytułu.
288. Ubi ius, ibi remedium gdzie prawo/ tam i środekdo jego reali-
zaqi. -
289. ubi ius incertum, ibi ius nullum gdzie prawo jest niepewne,
tam nie panuje żadne Prawo; por. nr 114. -
c zg0. Ubi
societas, ibi ius gdziespołeczet'Lstwo, tam i
-
społecznośćwytwarza okreśIonyporządek
Prawo. Każda
Prawny.
297.Ultra petita partium iudex condemnare non potest sędzia nie
moze zasądzić ponad żądaniastron; por. nr 1ż0. -
124
LŻ5
 lll
POLSI<IETERMINY
PMlCZt,
POCHODZENIA
ĘAclNsl0EGo

s.AlilcĘ

Ą
ŻlKAlłYclt
 A adhezja
- (adhaesio, onis): przy-
łączenie, przystąpienie
abilykacja (abdicatio, onis):
-
zrzeczenie się władzy, ustąpie- adhezyjny
nie z urzędu haesum) :
-pr (adhaero, ere, haesi,
zyŁączony ; adhezyj-
ny proces: proces ,,przydatko-
abolicja (abolitio, onis): zanre-
-
chanie wszczęcia lub umorze-
wY", pow dztwo cywilne
w procesie karnym; adhezylna
nie w drodze ustawowej łaski
umowa: umowa pr zy stąpienia,
już w szczęte go postępowania
tj. strona moze tylko do
karnego za popeŁrione prze-
zaproponowanej umowy
stępstwo
przystąpić albo umowy
abolicjonizm w og le nie zawierać
- (abolitio, onis):
ruch społ eczny, domagający
administr acj a
się zniesienia jakiegoś obowią- -
(administr atio,
onis): zar ządzanie, organizo-
zującego prawa, SPrzecznego
wanie i kierowanie pracą
z Prawami człowieka (nP.
(zespołu, instytucji, paristwa
niewolnictwa, kary śmierci)
iĘ.); og ł organ w zarządza-
aborcja
- (abortio, onis): sztuczne
poronienie, przerwanie
nia; struktury orgaru4acyjne,
powołane do realizacji cel w
(usunięcie) ciąży, spędzenie publicznych
płodu
admonicja
absolucja - (admonitio, onis):
- (absolutio, onis):
uwolnienie od oskarzenia
upomnienrc, Plzywołanie do
porządku
olut oriutn (absolutorium, ii): adnotacja
ab s
-
uznanie prawidłowości - (adnotatio, onis):
dopisek, dopisana uwaga
gospodarki finansowej;
adopcja (adoptio, onis): przy-
ukorĄczenie studi w bez -
sposobienie dziecka, włączenie
uzyskania dyplomu
do rodziny jako dziecko,
abstrakcyjny (abstraho, ere, xi,
ctum):
-
og lny, oderwany (np.
usynowienie
adwersarz (adaersarius, ii):
czynnośćPrawna abstrakcyjna, -
przeciwnik (np. procesowy);
tj. oderwana od swejprzyczy-
ny prawnej)
przeciwnik w sporze

Kursywq w nawiasach podany jest odpowiednik łaciriski.

tŻ9
adwokat aprobata

adwokat (adaocatus, i): obrori- akkuzator

-
ca sądowy, pełnomocnik
- (accusator,
oskarzyciel
oris):
strony (w procesie), doradca
akrescencja
Prawny - (accretio, onis;
accresco, ere, creui, cretum):
afekt (affectus, zs): silne
-
uczucie, gwałtown e w zrusze-
przyr ost; prawo przyrostu
akt
(actus, us): czynność
nie -
prawna; czynnośćurzędowa;
agnacja
- (agnatio, onis): przyna-
leznośćdo rodziny (wzorem
decyzja (uchwała) organu
(administracyjnego, ustawo-
rzymskim liczona w linii dawczego) parlstwa lub
męskiej)
samorządu; dokument
agnat
- (agnatus, l): krewny erekcyjny
-
(erigo, ere, rexi,
w linii męskiej; podległy rectum): akt, dokument zwią-
władzy rodzinnej (w Rzymie: zany z położeniemfundamen-
ojcowskiej) tu budowli albo załozeniem
akcept osoby prawnej
- (acceptio, onis): zobo-
wiązanie się do zapłacenia akta zbi r doku-
określonej Sumy pienięznej, - (acta, orum):
ment w, pism urzędowych,
najczęściej oznaczonej na protokoł w, notatek i innych
czeku lub wekslu; przyjęcie pism związanych z daną
prz,ekazu
sprawą (np. akta sądowe; akta
akcesja (accessio, onis): nabycie
sprawy administracfnej)
-
własnościprzez trwałe połą- aktywa (actiaus, a, um\ prawa
czenie rzeczy -
(wartości) wchodzące w skład
akcesoryjny majątku; stan czynny majątku
- (accessorius, a,
u m) : dodatkowy, zawisły, akuzacja, akuzator
zależny, niesamoistny; prawo - patrz
akkuzacja, akkuzator
akcesoryjne: dodatkowe,
aleatoryjny
zwląZane z innym prawem lub - (aleatorius, a, u,m):
losowy, zaIeżny od losu (alea:
stosunkiem prawnym, bez
kości,gra losowa w kości);
kt rego nie moze samodzielnie
umowa aleatoryjna: umowa,
istnieć
w kt rej świadczenie uzależ-
akkuzacja
- (accusatio,
oskarzenie
onis): nione jest od losowego przy-
padku
alienacja
-(alienatio, onis): antychreza
- (antichresis, is;
termin pochodzenia greckie-
zby cie, przeniesienie prawa
własnościna inną osobę go) : umowa/ upowa żntająca
alimenty (alimentum, i): środki
wierzyciela zastawniczego do
-
na utrzymanie (ew. r wniez na
pobierani a p ożytkow z rZeCZy
zastawionej tzaliczania ich na
wychowanie) określonych
poczet długu lub odsetek
os b, dostarczane przez
(zastaw antychrety czny)
zobowtązaną do tego osobę
antydatowanie
- (ante: przed;
alimentącyiny
- (alimentari1,ls, a,
um): związany z alimentami,
datum, l: data): opatrzenie
pisma datą wcze śntejszą, ntż
np. obowiązek alimentacyjny
rzeczyw Lsta data sp orządzenia
(dostarczania aliment w
patrz alimenty)
- pisma
apelacja (appelatio, onis):
allograficzny
- (termin pocho- -
środek odwoławczy od
dzenia greckiego): spisany
orzecze ' sądowych; środek
obcą ręką; testament allogra-
ficzny: spisany Przez inną,
zaskar żenia wyrok w; odwo-
łanie się (od wyroku, od
upowaznioną osobę
decyzji)
alternatywny
- (alternatiaułs,
um): przemienny
a,
aplikacja
- (applicatio, onis):
praktyka, połączona ze
amnestia (amnestia, ae; z Brec- szkolenie m I pr zy 1otowuj ąca
- absolwent w studi w prawni-
kiego) : zapomnie nie, przeba-
czente; ustawowy, generalny czych do egzaminu, dającego
akt łaski, polegający na uprawnienia do wykonywania
powszechnym darowaniu lub zawodu prawniczego (m.in.
złago dzeniu kary (całkowicie adwokata, notarius za, pr oku-
lub częściowo) za wszystkie ratora, radcy prawnego czy
lub określone przestępstwa sędziego)
amorty z acy iny
- (amortisatio, aprobacja
- (approbatio, onis):
onis) : umar zaj1cy/ Prowa dzący zatw ier dzenie proj ektu pisma
do umorzenia (decyzji) PrzeJz upowaznioną
do tego osobę
anatocyzłn (anatocismus, i;
-
z greckiego): pobieranie aprobata
- (patrz aprobacja)
odsetek od za\egłych odsetek

130 131
 arbiter

arbiter (arbiter, tri): sędzia (delatio, onis): donos,

-
polubowny, rczjemca
bilaterąIny
- (bilateralis,
dwustronny
e): cesj onariusz
- (cessionarius, ii): delacja
-
doniesienie; powołanie do
patrz cesja
ascendent
spadku
- (ascendens,
krewny wstępny
ntis): cywilny
- (ciailis, e): dotyczący (delegatio, onis):
c
stosunk w cywilnoPrawnYch delegacja
-
przeniesienie (praw a, zobo'
asesor (assessor, oris): osoba
- cedent patrz wiązania) na inną osobę;
wykonująca obowiązki nota_
riusza, prokuratora lub cesja
- (cedens, ntis):
pr zekazarue częściup r awnieri
sędziego już po właściwym wych między r wnorzędnymi innym organom; odesłanie do
cedowąć (cedo, ere): ptzekazy-
egzamini e (patrz aplikacj a), -
wać, przelewać (prawa); patrz
p odmiotami) ; doty czący dalszego przepisu; wysłanie
ale przed nominacją nawyżej Prawa cywilnego ; dotyczący delikt (delictum, i): czYn nie-
wymienione stanowisko.
cesja
sytuacji osobistej człowieka -
dozwolony, czyn bezPrawnY
cenzor (np. stan cywilnY)
aukcja -(censor, oris): osoba
(delinquo, ere, Iiqui,
- (auctio, onis): publiczna
licytacyjna sprzeda ż; przetarg
sprawująca kontrolę (nad delikwent
-
lictum): człowiek sądzony za
obyczajnością, prawomyślno-
autopsja ścią,zgodnością z oficjalną D przestępstwo, przestępca,
- (autopsia, ae; z grec-
kiego): oględziny; dow d doktryną lub linią polityczną) skazany
konto
z oględzn; sekcja zwłok cenzura
debet
- (debeo, ere):
delimitacj a (delimitatio, onis):
-
azyl (asylum, i): udzielenie
- (censura, ae): kontrola
wydawnictw i innych publika-
,,winien"; debet; obciązenie
wy znaczenie granic, r ozgr anl-
-
schronienia osobie prześlado- cji z punktu widzenia zgodno-
defr audacj a
- (defraudatio, onis): czenie
wanej ściich treściz oficjalną doktry- (denatus, i): człowiek
ną (polityką, moralnościąiĘ.);
denat
-
zmarły na głą, nienaturalną
og lnie: nadz r, kontrola, śmiercią
B urząd kontroli (degradatio, onis):
degradacja
- denominaci a (denominatio,
cenzus (census, us): dane
utrata posiadanego stoPnia -
banicja (bannitio, onis): wygna-
- -
określającekwalifikacje
(np. wojskowego); Przeniesie-
zmiana nazwy; zmiana
onis):
nie z kraju; kara wygnania nie na niższe stanowisko nazwy i wartościśrodk w
obywatela, wymagane do płatniczych
beneficj ent (beneficiarius, ii):
- osiągnięcia pewnych upraw- deklaratywny
- (declaratiaus, a,
(denuntiatio, onis):
ob darowa ny
W zywilej em,
korzystają cy z Przywileju,
nie , czy stanowisk (np. cenzus um): potwterdzający (np. stan denuncj acj a
-
doniesienie do władz (np.
majątkowy/ cenzus wykształ- prawny); stwierdzający
zajmujący upr zyw i|ej owaną cenia czy wieku) o popełnionym przestępstwie)
(decretatio, onis):
pozygę
cesja
dekretacja
-
odręczna notatka na piśmie denuncjator (patrz denuncjacja):
-
bigamia (bigamia,
dwuzeri- - (cessio, onis): odstąpienie, osoba donosząca; donosiciel
-
stwo; zawarcie drugiego
ae): pr zekazante, przelew wierzytel- (dokumencie), zawierająca
nościz dotychczasowego wie- wskaz wkę lub decyzję co do
małzer1stwa z inną osobą rzyciela (tzw. cedenta) na osobę sposobu załatwienia
depenalizacia
- (patrz Penaliza-
cja): uchylenie karalności
w czasie pozostawania w waż- tr zecią (tzw . ce sj on arius z a)
nym zw iązku małzeriskim patrz dePozYt
deponent
-
132 133
 eksmisja
deportacja
Ł
deportacja (deportatio, onis):
- dewolutywny
- (deuolutiaus, a, dyplomatyczny
"' - (U.att7 ilYPI?:
doty czący dyplomacji'
zesłanie na Przymusowy um): przenoszący (na inną mata): eSze
pobyt w określonym miejscu osobę, do sądu wyższej ti. działalnościparistwa P
(jako kara); odesłanie do instancji iĘ.) w stosunk ach zagr anicznYch P
miejsca zamieszkania (np. (polityki zagranicznej) o
dezercja (desertio, onis): uciecz-
osoby niele galn ie przeby* ują- -
ka z wojska; porzucenie słuzby duskrecionalnY - (discerno, ere' musowe ściągnięcie należno-
ści;wykonanie kary śmierci
.
cej w innym kraju) " do
wojskowej crrai, cretum):PozostawionY
swobodnego uznania (exsequor, sequi,
depozyt (depositum, i\: prze-
- dokument (documentum, i):
egzekucyitty
-
chowanie; umowa przechowa- -
pismo (urzędowe lub prywat- du skry min aci a
- (discriminatio' s ecutus sum)'. wYkonawczY,
nia między składającym na dotyczący wykonani a orze-
ne) o znaczeritt prawnym; onis): ograniczenia Prawne,
czerl lub decYzit; nP' organ
.
przechowanie (tzw . dep onen-
dow d tozsamości osoby; egzekucfny/ PostęPowarue
tem) aprzlmującym na .
kaŻda wiadomośćutrwalona egzekucyjne, tytuł egzeKucyJ-
przechowanie (tzw . depozyta-
pismem lub innymi znakami; ny, Pluton egzekucYjnY
riuszem)
przedmiot stanowiący dow d
(excePtio, onis)"
depozytariusz
- patrz depozyt o znaczeniu prawnym ekscepcia
-
zarzut Procesowy Pozwane go
derogacja domicyl (domicillium, ii):
- (derogatio, onis):
-
uchylenie przepisu prawnego miej sce stałego zamieszkania eksces
czenie
-
PIzez zastąpienie go innym, donacja (donatio, onis): daro-
nowym przepisem
wizna
- czenie
postępowarua nei
derogacyjny (derogatorius, a,
-
um) : uchylaj ący p oprzedni
duplikat
- (duplicatio, onis): dyspozYtYwnY - (disPositiuu.s' a' ek io, onis):
drugi urzędowy egzemplatz " obowiązujący u w celu
(przepis) um)i w zględnie
dokumentu (np. świadectwa, dokona-
(dissensus, us): brak
descendent
- (descendens, ntis): dyplomu) dyssens
" -
zgody;rozbieżnośćoświad-
nia oględzin
krewny zstępny
dylatoryjny (dilatorius, a, um):
- cze woli ekskulPacia - (exculPo, are, arsi'
atum): wYkazanie braku winY'
detencja (detentio, onis): odraczający
-
dzierżerie Tzeczy dy
dymisja (dimissio, onis): zwol- uwolnienie się od winy
dewolucja
-
nienie ze stanowiska lub urzędu
- (deaolutio, onis):
przeniesienie kompetencji na
ekskuzacia
- (excusatio, onis): .
dyplomata (diploma, atis; usprawiedliwienie się, uwol-
inny organ; przeniesienie -
z greckiego): oficjalny przed- nienie się od oskarzenia
uprawnienia na kolejną osobę
(np. przy powołaniu do
stawiciel paristwa w stosun- ek
kach zagranicznych z innymi zaj-
dziedziczenia) ; przej ęcie parlstwami; funkcjonariusz a
uprawnierl
paristwowy w słuzbie zagta-
nicznej
135
734

eksp atriaci a
- (expatriatio, onis):
nakaz opuszczenia kraju,
połączon y z pozbawieniem
obywatelstwa
eksp ektatyu)a
oczekiwanie -prawne; prawo
(expectatio, onis):
podmiotowe tymczaso*e
ekspirowąć _ (exspiro, are, AIsi,
atum): tracić moc, wygasać
(w odniesieniu np. dJum
ekstensywny
- (extensiaus,
um): rozszerzający
ekstradycja (extraditio,
-
wydanie przezparistwo
osoby
skazanej lub podej rzanej
o popeŁrienie przestępsiwa
władzom obcego partstwa
ekstraordynaryjny
- (extraordi_
narius, a, um): nadzwyczainy,
poza porządkiem (por. ordy-
naryjny)
ekwiwalent (aequiualens, ntis):
r -
wnowa żruk, odpowiednik
elekcja
- (electio, onis): wybor,
(na stanowisko, urząd,
1vForl
do parlamenfu iĘ.)
ernancypaci a
- (emancipatio,
onis): uwolnienie się od
władzy lub innej zależności
euta.nazja (termin pochodze_
- formularz
nia. greckiego): zab jstwo na
ządanie cie1piącego
Pd
wem wsp łczucia dla ni.go
136
inkorporacja
ewikcja
- (eaictio, onis): odpo_ honorariułn
wiedzialność za wady p.iw.e
fraudacja - ftaudatio,
oszustwo
onis):
- (honorarium, ii):
wynagrodzenie za wykonaną
rzeczy w razie odebrania jej
Pracę lub usługę w tzw.
Pr?ez osobę uprawnioną (np. fraudatoryiny - ffraus, dis):
wolnych zawodach (np.
właściciela) oszuka czy
adwokata)
fundacja - (fundatio, onis): osoba
Prawna (zakład), powołana do
r realizacj i określonych przez I
fundatora cel w uzytecznych
f, Itatiaus, a, immisja (immissio, onis);
w) do wyboru,
w oparciu o wyodrębniony -
wpływ, oddziaływanie na
majątek
sąsiednią nieruchomość
a,
fakultet - (facultas, atis): wydział immunitet (immunitas, atis):
nawyższej uczelni G -
przywilej dla określonych
onis):
fiducjarny os b, polegający nawyłącze-
- (fiduciarius, a,
powierniczy
um): generacja
- (generatio, onis):
niu (czasowo lub całkowicie)
pokolenie
spod przepis w prawa obo-
fikcja - ffictio, onis): fikcja
prawna: przyjęcie
glosa
-
(glossa, ae): Ęaśnienie, wiązującego w danym kraju
Przez normę uwaga dopisana na marginesie (immunitet dyplom aty czny,
(glossa marginalna) lub immunitet parlamentarny)
lo_ między wierszami (glossa
imperutywny (imperatiaust a,
interlinearna) komentowanego -
um): nakazujący, r ozkazujący,
fit tekstu; komentarz do orzecze-
b ezw zględnie ob ow iązujący
nia sądowego
incydentalry
jednostki macierzystej (np. filia - (incidens, entisi):
ub oczny, wpadkow/; p ostęp o-
szkoły wyższej) ł1 wanie incydentalne: uboczne
wobec gł wnego Procesu
fiskalny hipoteka
sPraw - (hypotheca, ae):
ograniczone prawo rzeczow indemnizaci a (indemnisatio,
wych, słuzące do zabezpieczenia
e,
-
wynagrodzenie straty,
onis):
wierzytelności pienięznych odszkodowanie
fiskus - (fiscus, i): skarb paristwa
inkorp or aci a
- blankiet do wypeł-
(formulae, arum):
holograficzny
- (termin pocho-
dzenia greckiego): własnoręcz-
- (incorp or atio,
wcielenie ; włączenie do
onis) ;
urzędowy
ny; testament holog raficzny: całości(do zbioru przepis w,
upły- nienia; wzorzecpism urźędo-
spisany i podpisany własno- do systemu prawnego, do
wych
ręcznie instytucji, do paristwa);
połączeni e Przez przejęcie
 kazus

kąnoniczny (canonicus, a, um):

inkwizycja
- (inquisitio, onis): interdykt
- (interdictum, i;
jury s dykcj a (iurisdictio, onis):
- -
kościelny; Prawo kanoniczne:
dochodzenie, śledztwo interdictio, onis): nakaz lub władza sądownic za; zakr es
inkutizycyiny zakaz; akt prawny zawierający kompetencji sąd w; fuŃcjono- Prawo Kościołarzymsko-
(inquiro, ere, siai,
-
sit um) : śIedczy, prowadzony
zakaz wanie wymiaru sPrawiedli- katolickiego
wości kasacja
wyłącznie Przez olgan śIedczy interp elacj a
- (interpellatio, onis): - (cassatio, onis; casso,
are, ar)i, atum): środekodwo-
jurysta
lub procesowy pytanie skierowane publicznie - (ius, iuris; iurista,
ae):

prawnik ławczy od orzeczeri kor1czą-

instancja Przez posła do odpowiednich
- (instantia, ae):
określony szczebel w struktu- organ w rządowych w okre- jury sprudenci a (iurisprudentia,
cych postępowanie w sprawie,

rue or1an w (np. administra- ślonejsprawie, wymagającej -

ae): pr awoznawstwo; nauka
oparty na zarzLLcie naruszenia
wyjaśnienia Prawa przez sąd
cyjnych, sądowych); tok Prawa/ uczoność w prawie
kaucja (cautio, onis): zabezPie-
sPrawy int erpret aci a
- (interpretatio, -
czenie pienięzne
instrukcja onis): wyjaśnianie,komentowa_
(instructio, onis):
- zbi r szczeg ło- nie; ustalatie znaczenia norm t( kauzalny
urzędowy
wych przepis w postępowania (przepis w) prawnych, - (causalis, e): PrzYczY-
nowy, opartY na Ptzyczynle
kadencja (cadentia, okres
-
ae):
w określonych sprawach wykładnia Prawa prawnej
SPlawowania urzędu lub
intertemporalny funkcji, pochodzących z wy-
instytucja
- (institutio, onis; - (inter: mię-
dzy, podczas; temporalis, e: boru
kauzyperda
- (causam Perdere):
słaby prawnik, Pr ze1ryw ający
institutum, i): organ paristwo-
wy, zakład publiczny, zesp ł czasowy): międzyc zasowy ;
przej ściowy ; doty czący czasu
kaduk
- (caducum, i; caducl.ts, n, stale sprawy
os b, urząd, zesp ł norm um): dawniej: prawo panujące-
prawnych, dotyczących między wygaśnięciem daw-
go lub P
kazuistyka
- (casus, us\; metoda
tworzenia i stosowania Prawa,
określonej dziedziny nychawejściemwżycte
spadku, oparta na poszczeg lnYch
nowych przepis w prawnych
insynuacja legalnyc ie przypadkach prawnYch
- (insinuatio,
pom wienie,
onis):
celowe wzbudze- objęty spadek; dzisiaj potocz- łkazisach), a nie na og lnych
nie podejrzeri nie: nabycie prawem kaduka, zasadach
I tj. nabycie bez PodstawY
int abulacj a
- (intabulatio, onis): judykaturą (iudico, are, aui,
-
prawnej, niczYm nie uzasad- kązus
- (casus, us): konkretny
przypadek prawny, rozstrz,Y'
wpisanie do księgi wieczystej atum; iudicatus, us): sądownic- nione
gnięty lub wymagaiący
intercesja (intercessio, onis): tw zecznictwo sądowe;
; or
- (calumnia, ae\:
o
kąlumnia
p oręcz an ie; pr zyjmowanie organizacj a i działalność -
oszczerstwo, bezPodstawne
rozstrzygnięcia

odpowiedzialności za cudze sąd w w zakresie orzecznic- oskarzeni e, krzyw dzący zarzut

długi twa
kanon (canon, onis): zasada;
intercyza jurydyczny (iuridicus, a, um): -
- (intercissio, onis):
majątkowa umowa małzeriska
-
prawnicz y l Pt awny, doty czący
norma; przepis Kodeksu
Prawa Kanonicznego
prawa

138 lStl
 klauzula kondemnata

kląuzula
- (clausula, ae): dodat-
kowy składnik (dodatkowe
kognicja
- (cognitio, onis): zakres
rozPoznania sądowego;
komis
- (commiss1,nn, i):
kt
umowa,
rej jedna osoba
kompetencyiny
-
(comPeto, ere,
iai, itum): dotyczący kompe-
na mocy
zastrzeżenie) w treściczynno- rozpoznawanie spraw przez (tzw . komisant) zobowiązuj e tencji, np. sp r komPetencYny,
ściprawnej; określonezastrze- Sądy się do sprzedaży Izeczy na tj.co do zakresu działania
zenie w treściprzepis w rachunek drugiej osoby (tzw. t upoważnienia do podjęcia
kognicyjny (cognitionalis,
prawnych (klauzula derogacyj-
co gnitio,
-
onis): r
e;
ozpoznaw czy
komitent a) za zapŁatą prowizji decyzji przez poszczeg lne
na, klauzule generalne); ;
pienięznej. organy (administracyine,
doty czący sądowego rozPo-
dodatkowe umowy sądownicze iĘ.)
znawania spraw komisaryczny
kodeks - (comitto, ere,
- (codex, icis): akt praw-
ny z Te9uły ustawowy, regulu- kolegium
- (collegium, ii): organ
misi, missum): ustanowiony komputacja
- (comPutatio, onis):
spos b obliczania, np. upływu
kolektywny, zesp ł os b Pt zez władzę zwierz chnią
jący całościowoi jednolicie termin w
wsp łpracujących i występują- komitent patrz komis
określonądziedzinę i noszący - (pattz komunal-
zwykle nazwę kodeksu (np. cych jako całość
kommorienci (commorior, mori,
komunalizacia
-
Kodeks cywilny, Kodeks karny koligacja -
mortuus): osoby, kt re utraciły
ny): wy dzielenie składnik w
i inne); por. kodyfikacja - (colligatio, onis):
powiązania rodzinn e (przez r wnocześnie zycie podczas
mienia paristwowego dla
gmin, wskutek cze1o stają się
kodycyl (codicillus, i): pismo
pokrewieristwo lub powino- wsp lnego niebezpieczerlstwa
-
zaw ier ające rozP or ządzenia na
wactwo) (np. w wypadku)
one mieniem komunalnYm
(własnościągminy); przejęcie
wypadek śmierci,ale nie kolizja (collisio, onis): sprzecz- mienia prywatnego na wła-
będące testamentem (bez -
nośÓ niezgodnośćw obowią-
komparatystyka
- (comparo, are,
aai, atum): w odniesieniu do snośćgminy
ustanowienia spadkobiercy) zywaruu norm prawnych, np. Prawa: Prawo por wnawcze; komunalny (communalis,
dyfikacj a (codificatio, onis):
co do czasu lub terytorium ich dyscyplina nauki praw a, -
doty czący gminy, zw |ązany
e):
ko
-
zebranie, opracowanie, usyste- stosowania zajmująca się metodami,
z działa|nościąsamorządu
matyzowanie i uchwalenie organizacją i celami badari
kolizyjny
jako jednolitej całości(zwykle - (patrz kolizja):
doĘ czący kolizji; przepisy
prawnopor wnawczych
gminnego
(concessio, onis):
wpostaci kodeksu) przepis w regulujące kolizje norm komp ens aci a
- (compensatio,
koncesja
-
zezw olenie na prowadzenie
obowiązujących w danej prawnych onis): potrącenie (jako spos b
określonej działalnościgospo-
dziedzinie (np. kodyfikacja umorzenia zobowiązania)
komercj aliz acj a darczej
prawa cywilnego, prawa - (commercium,
ii): przekształcenie jednostki (competentia,
karnego i inne)
w podmiot prawa handlowego
-
kompetencia
upowaznienie
właściwość,
ae):

do
kondemnaci a
- (condemnatio,
onis) : zas ądzenie; skaz anie;
kognacja (np. sp łkę handlową); oparcie działania w oznaczonym
- (cognatio, onis):
pokrewierlstwo; naturalne się na zasadach handlowych zakresie; zakres wiedzy
wyrok zasądzający lub skazu-
jący
więzy krwi i umiejętności
komisant patrz komis
kognat (cognatus, i): naturalny - kondemnata
- (condemnot are,
-
krewny aai, atum): patrz kondemnacia

140 141
konfiskata
konfiskata
- (confisco, are, ani,
atum): przepadek na rzecz
parlstwa przedmiot w pocho-
dzących z przestępstwa lub
mienja osoby skazanej
konfrontaci a
- (confrontatio,
onis): stawienie sobie os b do
oczv (np. świadkw) dla
wyj aśnienia spr zeczności
w zeznaniach
konfuzja
- (confusio, onis):
zjednoczetie, złączenie, zej ście
się (np. wierzytelności i długu
w jednej osobie; własności
i ograniczonego prawa rzeczo-
Wego w jednym ręku)
konkubinat
- (concubinatus,
trwały zw iązek f akĘ czny
mężczyzny z kobietąbez
zawarcia małżer1stwa
konkludentny
- (concludo, ere,
clusi, clusum): dorozumiany
konkordat (concordatum, i;
-
concordo, Are, aTli, atum):
umowa między Stolicą Apo-
stolską a parlstwem, dotycząca
sytuacji i działalnościKościoła
w danym paristwie
1'4Ż
konw alidacj a (conaalidatio,
konkurs (concursus, us):
- konsument
- (consumo, ere,
-
uznanie w określonych
działania wierzycieli w postę- sump si, sumptum): nabywca onis):
powaniu upadłościowym towar w przypadkach czynności
w celu ustalenia i rozdzielenia niewaznej za ważną z mocą
kontr adyktory jny
majątku niewypłacalnego -
(contr adicto-
rius, n, um): oparty na Przeciw-
wsteczną ; Por. konwalescencj a
dłuznika; ubieganie się o coś (conaentio, onis):
(np. o stanowisko); publiczne
stawnych twierdzeniach (nP. -
konwencja
umowa międzynarodowa
stron będących w sporze)
przyrzeczenie nagrody za określonej treści
najlepsze dzieło konttahent
- (contraho, ere, traxi, konw encj on alny entiona-
tr actum) : strona kontrakfu ;
- (cona
konsens
- (consensus, us): zgoda,
porozumienie, zgodne oświad-
osoba zawier ająca umowę Iis, e): oparty na umowie
(konwencji); oparĘ na Przy)ę-
czenia woli stron kontrakt
- (contractus, us): tych regułach
alry (patrz konsens): umowa; dokument zaw ier ają-
ko ns ensu
-
oparty na zgodnej woli stron,
cy spisaną umowę konwent
-
(contsentus, us):
zgr omadzenie, zebranie
kt rej oświadczenie wystarcza kontrasygnąta (contra: naPrze'
do wywołania skutk w
-
ciw, zdrugiej strony; signo, are,
określonej gruPy, pełniącej
niekiedy funkcje organu
prawnych aai, atum): podpisanie urzędo-
wewnętrznego (np. konwent
us):
konstytucj a (constitutio, onis)z wego aktu przez drugą-
senior w)
-
ustawa zasadnicza, określająca obok formalnego wystawcy
-
konwersja (conuersio, onis):
podstawy ustroj u paristwa osobę dla zachowania Plawo- -
mocnościaktu, kt ry takich uzdrowienie niewaznej
konstytucy iny (patrz konstytu-
-
a): doty czący konsĘtucji,
podpis w wymaga czynnościprawnej PoPrzez
utrzymanie jej w mocy z innY-
cj
(controaer sia, ae)'.
oparty na konstytucji, wynika- kontr ow ercj a
sP łr -
żruca zda (nP. w kwe-
mi skutkami niz zamierzone;
jący zkonstyfucji
stii prawnej)
.
wstąpienie w Praw a wierzy-
konsty tutywny (constitutiaus, ciela
-
a, um): tworzący nowe Prawo kontumacja
- (contumacia, ae):
nieposłuszeristwo wobec
korporacja
- (corporatio, onis):
(uprawnienie) stowarzyszenie os b
konsul (consul, ls): reprezen- Prawa; niestawienie się na
-
tant administracj i p aristwowej
wezwanie sądu kredyt
- (creditum, i): pożyczka
pienięzna
w określonym zakresie wsp ł- konw alescencj a (conaalesco,
- kryminalny (crimen, inis;
działania z obcym paristwem ere, ui; conaalescentia, ae):
-
criminalis, e): doty czący
uzdrowienie niewaznej
konsult acj a (consultatio, onis):
-
zasięgnięcie porady (np.
czynności prawnej i uzyskanie p rzestęp s tw a; zw tązany
z popełnieniem i ściganiem
prawnej) u specjalisty; forma Przeznią mocy; Por. konwali-
dacja przestępstwa
opiniowania
743
kumulacja notariusz
kumulacja (cumulatio, onis): legalizm (patrz legalny): zasada N
na
-
groma d zetie, skupienie;
-
ezw zględnego pr zestt ze garua
licytacja
- (licitatio, onis):
b publiczna sprzedaż majątku
nacjonalizacja
zbteg; np. kumulacja przepi- obowiązującego Prawa lub poszc zeg lny ch przedmio- - (natio, onis):
uparlstwowienie; likwidacj a
s w: zbieg kilku przepis w, t w osobie, kt ra zaoleruje
odnoszących się do tej samej
legalnie
- (legaliter): zgodnie
z przepisami prawa , zgodrue najwyższą cenę
własnościprywatnej i przejęcie
sPrawy mienia prywatnego na wła-
z obowiązującym prawem litispendencja (Iis, tis; Iitis snośćparistwa
kumulatywny (cumulatiuus, -
- n,
Iegalny
- (Iegalis, e): zgodny
p endentia): zawisłośćsprawy;
negatoryjny (negatorius, a, um\
um) : łączny, p ozostający
z ptzepisami prawa, mający zaw ieszenie procesu, toczące- -
przeczący ; oszczenie negato-
w zbiegu go się w sądzie
r
oparcie w prawie ryjne: roszczenie właściciela,
kuratela
- (cura, ae): ustanowie-
nie pieczy nad majątkiem
legat
- (Iegatus, i): wysłannik,
lukratyutny
- (Iuuatiaus, A, um\ kt rego Prawo zostało naru-
namiestnik, przedstawiciel Przynoszący zy ski, dochodowy szone, o przywr cenie stanu
osoby pozbawionej zdolności zgodnego z pr aw em i zanie-
(w poselstwie)
do czynności prawnych lub chanie narusze
w niej ograniczonej dla zabez- legat
-
(legatum, i): zapts testa-
M nieretroakcia (retro: wstecz;
pieczenia jej interes w mająt- mentowy ; pr zy sp orzenie
majestat (maiestas, atis):
-
a80, ere, egi, actum: działać):
kowych majątkowe, zapisane w testa-
mencie dla osoby nie będącej
-
dostojeristwo, pow aga władzy zasada, Ze Prawo nie działa
kurator
- (curator, ris): osoba spadkobiercą mandat
wstecz
sprawująca kuratelę (patrz - (mandatum, i): zlece- nominacja
kur at el a) ; osoba wy znaczona legataiusz
- (Iegatarius, i):
nie; umowa zlecenia; upoważ-
nienie do reprezentowania;
- (nominatio, onis):
mianowanie, powołanie na
Przez sąd dla sprawowania zapisobiorca; osoba otrzymują-
nadzoru nad określonymi ca zapis testamentowy polecenie zapłaty kary pienię- określone stanowisko
skazanym i za przestępstwo znej nominalizm
(nieletnimi, warunkowo
legislacja
- (legislatio, onis): matrymonialny (matrimonialis,
- (nomen, inis):
obowiązek zapłaty kwoty
zwolnionymi iĘ.); przedstawi-
prawodawstwo, stanowienie
pr aw a, uchwalanie ustaw e)
-
: doty czący małżestwa, pieniężnej w wysokości
ciel (np. kurator strony w pro- małzeriski ustalonej w momencie powsta-
Iegitymacj a (Iegitimatio, onis):
cesie)
-
uprawnienie; dow d posiada- moratoriutn
nia zobow iązania, b ez w zglę-

nia uprawnienia; legitymacja

- (moratorium, ii):
odroczenie terminu, udzielenie
du na ewentualne p źniejsze
zmiany wartościpieniądza
L procesowa: uprawnienie do zgody na zwłokę w spłacie
dług w notariusz
legacja (legatio, onis): posel-
występowania w konkretnym - (notarius, ii): osoba
- procesie w charakterze strony municypalry (municipalis,
zaufania publicznego, powoła-
stwo, misja
Iicencja (licentia, ae): urzędowe
-
miejski; dotyczący samorządu
e):
na do sporządzania akt w
Iegalista (patrzlegalny): zr/vo- - prawnych na ządanie stron
-
lennik bezw zględnego Prze-
zezw olenie na prowadzenie miejskiego
określonej działalności
strzegani a Praw a; człowiek
ściślepr zestr ze1ająCy Prawa

7M 145
 pornografia
notarialny (patrz notariusz): P
-
doty czący czynności notariu-
obligacja
-
iązanie;
(patrz oblig): zobo- penalizacja
- (poena| ąe; poenalis,
w papier wartościowy, e): objęcie przepisami karnymi
pakt
sza; akt notarialny: akt praw- zaw ier aj ący zob owi ąz anie - (pactum, i): umowa,
dzisiaj zwykle o znaczeniu
nowych czyn w
ny, sPorządzony Przez nota- wystawcy jako dłuznika
międzynarodowym penalny (poenalis, e): kamy,
riusza właścicielaobligacji do jej -
dotyczący wymierzania
wykupu palestra (palestra, adwoka-
notoryjny
- (notorius, a, um): -
tura, og ł adwokat w
ae):
i stosowania kar; środki
powtarzający się, powszechnie obligacyjny
znany, - (patrz oblig):
doty czący zob ow tązania; paraferna
penalne = środkikarne, kary

prawo obligacyjne - prawo - (parapherna, ae):

własny, odrębny majątek żony
p enitencj arny (poenitentiarius,
-
nowacja
- (noaatio, onis):
odnowienie zob ow tązania zobowiąza ; stosunek obliga- a, um): odnoszący się do
arty cyp aci a zakład w karnych, dotyczący
cyjny = zobowiązanie
p

onis) :
- (participatio,
uczestnictwo, udział więziennictwa
nowela
- (noaellae, arum): obligatoryjny (obligatorius, a,
wprowadzenie zmiany do
um) : ob ow
-
iązkow y, k oni eczny
partykularny
- (particularis, e): peremptoryiny
- (peremptorius, A,
obowiązujących przepis w ; lokalny, miejscowy, osobny, um) : niw eczący, nieodw ołalny
ustawa, zmieniająca częściowo opcja nie uwzględniający interes w
j uz ob ow iązującą us tawę
- (optio, onis): prawo
swobodnego wyboru; wyb r og łu
personalizłn
- (persona, ae);
zasada stosowania prawa
nowelizacia (patrz nowela):
zmiana lub- uzupełnienie aktu
ordynacja
- (ordinatio, onis):
przepisy regulujące spos b
pasyTt)a
- (passiaus, a, um):
obciązenia majątku; długi; stan
związanego z osob ą (np. z jej
pochodzeniem) niezależnie od
prawnego w przepisanym postępowania w określonych bierny majątku terytorium, na jakim się ona
trybie sprawach, np. ordynacja znajduje
patent
nuncjusz (nuntius, ii): posła- wyborcza, \. przepisy określa- - (litterae pntentes):
-
niec, wysłannik; przedstawi- jące organlzagę i tryb wybo-
urzędowe znanle prawa
PrZy petycja
- (petitio, onis): podanie,
do wynalazku pismo do władz, zawierające
ciel Watykanu r w (parlamentarnych, samo-
rządowych itp.). W dawnej atrymonialny (patrimonium, prośbylub ządania
nupturient (nubo, ere, nupsi,
p
-
-
nup tum; nup tiae, nuptiarum):
Polsce ordynację stanowił ii): dotyczący majątku ojcow- petytoryjny
- (petitorius, a, um):
niepodziel^y i niezbywalny skiego (rodzinnego, rodowego) oparty na ządaniu, uzasadnio-
osoba zamierzająca zawrzeć majątek rodowy nym prawem podmiotowym;
małzeristwo P ąulia ska skarga (P aulia skie
ordynaryjily roszczenie) (actio Pauliana):
pow dztwo petytoryjne,
- (ordinarius, a,
um): zwyczajny, zgodny
-
roszczenie przysługujące proces petytoryjny: sądowe
z porządkiem (por. ekstrąor- wierzycielowi dla ochrony dochodzenie prawa własności;
o dynaryjny) przed skutkami dziaŁa ' ,
ochrona petytoryjna: ochrona
oblig (obligatio, onis; obligo, are, Prawa własności
-
aai, atum): zobowią zaile;
dłużnika, dokonanymi na
szkodę wierzyciela pornografia
skrypt dłużny - (termin pochodze-
nia greckiego) : nieprzy zw oite
pekuniarny (pecunia, ae;
-
pecuniarius, a, um): pieniężny,
publikacje o treścierotycznej
dotyczący pieniędzy

746
r47
 posesoryiny
- (possessorilts, a,
um): dotyczący posiadania, np.
ochrona posesoryjna: środki
prawne do ochrony posiada-
nia; proces posesoryjny: proces
z powodu naruszenia posia-
dania
postdatowanie
- (post:
datum, i: data): oznaczerue
dokumentu datą p źniejszą
niż rzeczywista data wysta-
wienia
postulacja (postulatio, onis):
-
żądanie, składanie wniosk w
postulacyjny
at
- (postulo, are, Aui,
um) : doty czący mozności
samodzielnego i osobistego
działania w p os tęp owaniu
procesowym
postulat
- (postulatum,
żądanie, wniosek
potestatywny
- (potestatiaLrs,
um): zależny wyłącznie od
woli uprawnionego
preambuła
- (praeambulo, are,
aai, atum): wstępna część
ustawy (lub innego aktu
Prawnego ), p opr zedzająca
właściwątreść,a zawierająca
m.in. określeniemotyw w
i celu jej wydania orazprzewi-
dywanych funkcji
148
prohibita
precedens
-
(praecedo, ere, cessi,
cessum): orzeczenie lub decy-
prewencyiny
- (praeaenio, ire,
- (prohibeo, ere, Lłi,
itum): druki (pisma, ksiązki),
ueni, entum): doty czący
a
zja,kt&e staje się obowiązują- zap obtegania pr zes tęp c z o śc i, do kt rych publiczny dostęp
cym Wzorem dla rozsttzygnię- zapobiegawczy jest zabroniony lub ograniczo-
cia podobnych spraw ny ze względu na ich treść,
probatoryiny (probatio, onis):
prej udy cj alny
.
dowodowy,
- Związany z postę-
sPrzeczną z zasadami moral-
- (pr aeiudicialis,
słuzący wydaniu następnie
e):
powaniem dowodowym
ności lub doktryną polityczną
(proclamatio, onis):
potem; wyroku, p opr zedzający wyrok,
związany poprzednim orze-
procedura
- (procedo, ere, Processi,
proklamaci a
-
publiczne oświadczenie,
o cessum): tryb postępowania;
czeniem
p r
publiczne ogłoszenie
przepisy regulujące postępo-
prejudykat wanie sądowe (np. cywilne - prokura (procuro, are, aoi,
- (praeiudicium, ii):
wyrok, stanowiący wz r dla procedura cywilna; kame - at
-
um) : r odzaj p ełnomocnictwa
w prawie handlowym
następnych orzecze ' w podob-
nych sprawach
procedura karna)
proceduralry (patrz Procedura):
-
doty czący trybu postępowania
prokurator
- (procurAtor, oris)
urzędnik paristwowego
-
.prekaryjny
- (precarium, ii):
oznaczający władztwo faktycz- (np. sądowego) wymiaru sprawiedliwości,
ne nad rzeczą, oparte na powołany do strzezenia
proces (processus, us; Por.
niewiązącej prawnie prośbie p ro c
- owanie
edur a): p ostęp Praw orządności i ścigania
przesĘpstw; oskar ży cielr
sądowe (proces cywilny
prekluzja
- (praeclusio, onis):
postępowanie w sprawie
- publiczny
i): wygaśnięcie uprawnieri
z upływem terminu cywilnej; proces karnY
postępowanie w sprawie
- pr omulgaci ą
- (promulgatio,
onis):urzędowe ogłoszenie
a, prekluzyjny
- (praeclusiu1.łs, a|
um\ tnaczej (termin) zawity,
karnej); SPrawa sądowa, obowiązywania ustawy (lub
przebieg SPrawy sądowej innego aktu prawnego),
kt rego upływ powoduje
procesowy zob ow iązuj ące do przestrze9a-
- (processualis,
e);
wygaśnięcieuprawnieri
prenatalny
dotyczący Procesu/ następują- nia ich przepis w; ogłoszenie
(np. wyroku)
-
(pre: przed; nątalis,
e): dotyczący okresu płodowe-
cy w procesie sądowym
prorogacja (prorogatio, onis):
go, przed urodzeniem procesualny
- (patrz procesowY): -
umowna właściwość (miejsco-
doty czący zagadnieri' P roce-
pr*Silffipci ą (praesumptio, onis): wa) sądu
- sowych
o
domniemanie
(prohibitio, onis): prostytucia (prostitutio, onis):
prohibicja
' - prowadzenia
- uprawianie nierządu
prewencja
-(preaentio, onis): zakaź''"ędo-y zarobkowe
działarua na tzecz zapobiega- określonej działalności,uzna-
nia przestępczości nej za szkodliwą ze względow
paristwowych i społecznych
r49
Drowrzla rySor
T'

prowizia (retentio, onis): zatrzy-

- (prouisio, onis):
wynagrodzenie dla pośrednika
handlowe go; zwykle ustalane
procentowo od wartości
recydyzaa
transakcji
recepcja
- (receptio, onis): Przyję- relegacja (relegatio, onis\:
-
retencja
-
manie; prawo zattzymania
cie obcego prawa; przejęcie usunięcie, wydalenie (np. ze
obcego systemu prawnego szkoły); dawniej: rodzaj kary PrZeZ wierzyciela w określo-
wygnania nych pr zyp adkach r zeczY
powr
- (recidiaus, A, um\ (reParatio, onis):
nalezącej do dłuznika

prywatny
t do przestępstwa; reparucja
- (retorsio, onis): odwet
- (priaatus, a, um): Ponowne popełnienie prze- odszkodowanie, zwYkle retorsja
-
prawny, stosowany nP.
dotyczący osoby jako jednostki stępstwa między paristwami, np. jako Ptzez
i jej sytuacji osobistej; oparty wynagrodzenie szk d Ponie- par1stwo wobec dziaŁan
recydywista (patrz recydywa):
na własnościprywatnej -
osoba już karana, popełlriająca
sionych w wojnie nieprzyjaznych ze stronY
innego paristwa (nP. retorsja
pryw aty zacj a (patrz prywatny): ponownie przestępstwo (rePartitio, onis):
-
pr zekazanie pr zez p aris two
repartycja
p o dział, p
-
rop orcj onalne
celna); odpowiedź na prowo-
kację
składnik w swojego mienia na
refer endar z
- (r eferendarius, ii):
urzędnik sądowy lub admini-
r ozdzieLenie (w p ływ w,
rzecz podmiot w prywatnych attz nieretroakci
akcj a
-
etr (p a):
obciązeri) r o
stracyjny działanie PIaWa wstecz
(nieparistwowych)
(repressio, onis):
referendum
- (refero, ferre, tuli,
represja
- (patrz waloryza-
publiczny
- (publicus, a, um):
doty czący og łu, paftstwowy,
Iatum) : forma bezpośredniego
stosowanie środk w kamych rewaloryzacia
-
pr zeLiczenie wartości
za działania sprzeczne Z pra- cj a) :
wyrażarua decyzji lub opinii świadc zeri pienięzny ch; dzia-
w interesie społecznym wem (przestępstwa)
o sPrawach paristwa i społe-
i paristwowym, oficjalny łania podjęte w celu przywr -
cze stwa w drodze powszech- reprywatyzacia (Patrz PrYwa'
pupilarny - własno-
cenia wartościpieniądza
- (pupillaris, e): nego głosowania ty zacj a) : Pr zyw r acanie
kt
doty czący p dop iec zne go
o ściosobom, re własnośćtę rewizja
- (reuisio, onis): PrzeszLt-
(osoby znajdującej się pod
regres
- (regressus, us): roszcze-
nie zwrotne; prawo regresu:
wcześniejutraciły kanie w celach śledczych;
opieką) wniesienie odwołania do sądu
prawo dochodzenia zwrofu resocjalizacia (Patrz socialis,
świadczenia dokonanego za
-
e): działarua na zecz pr zyw r -
r
wyższej instancji
rezolucja (resolutio, onis):
R
inną osobę cenia miejsca w społeczer1stwie -
uchwała, pod1ęta Przez
osobie od niego oddzielonej
regulamin
realny
- (realis, e): dotyczący - (regula, ae): szczeg
łowe PtzeP|sy, regulujące
-
(np. z powodu odbYwania zgr omadzenie (ziazd, kongres
rzeczy; zwuąZany ze świadcze- kary pozbawienia wolności) itP')
postępowanie w określonej
niem rzeczy, dotyczący (restrictiaus, a, t
dziedzinie, ob owią zujące restryktywny
sytuacji faktycznych
związane z nią osoby (np.
-
um\: ogr aruczający, zaw ężający
reasumpcja (reassumptio, onis): regulamin pracy ; regulamin
-rozpatrzenie podjętej wojskowy)
restytucja
- (restitutio, onis):
niezachowanie PrzePis w
Ponowne przywr cenie do stanu Po-
juz uchwały w celu jej uchyle-
ą przedniego; spos b naPrawie-
nia lub zmiany
r ek omp ens at
onis):
- omp ens atio,
(r ec

wynagrodzerie szk d, nia szkody

odszkodowanie

150 151
sankcja terytorializm

s solidarny
- (solidum, i): odpo- subsumpcja
- (subsum, subesse): surogat
- (patrz surogacja):
wiadający za całośĆ,dotyczący podciągnięcie koŃretnego świadczenie zastępcze; ko-
sankcia
- (sanctio, onis): zagtoże-
nie karą za dziaŁania sprzecz-
całości(całego świadczenia
-
stanu faktycznego pod odpo- rzyśćzastępcza
np. zobow tązanie solidarne) wiedni przepis prawny
suspensywny (suspensiaLts, a,
ne Z Prawem; częśćprzepisu
stytucj a (substitutio, onis):
-
zaw teszający, w strzymu-
Prawnego, określająca karę za specyfikaci a (specificatio, onis):
-
sub
-
podstawienie; udzielenie
um) :
jący
jego przekroczenie spos b nabycia własności
przez przetworzenie zeczy dalszego pełnomocnictwa; (signatura, ae; signo,
r
sygnatura
senat
- (senatus, us): tzbaparla-
zlecenie czynności podwładne- -
are): oznaczenie, znak rozpo-
mentu; najwyższy organ spekulacja
kolegialny szkoły wy ższej
- (speculatio, onis):
nielegalne uzyskiwanie
mu; podstawienie dziedzica
Znawczy na aktach (sądowych,
substytut (substitutus, i): osoba prokuratorskich iĘ.)
senator (senator, oris): członek
dochod w z pośrednictwa -
- Przy wykorzystaniu r żnicy zastępująca kogoś
senatu
cen kupnatsprzedaży subsydiarny
symulacja
- (simulatio, onis):
pozorowanie; pozorność
sentencja (sententio, onis): - (subsidiaril,ts, fl,
-
zwięzłe, ale treściwe zdanie,
sponsor
- (sponsor, oris; por.
um): posiłkowy, pomocniczy, czynnościprawnej
sPonsorować): osoba obiecują- wspierający (syndicus, i): zarządca
syndyk
zaw ier ające og lną myśl
ca weSPIZeć finansowo okre- subwencja (subaentio, onis):
-
masy upadłościowej, ustano-
(prawdę ży ctow ą, wskaz wkę
moralną), także Prawną;
śloneprzedsięwzięcie -
zapomoga, wsparc ie, rodzaj wiony przez sąd
zasada prawna. Ponadto: część sponsorować dotacji
wyroku, zaw ier ająca r ozstt zy -
(spondeo, ere,
sp op ondi, sp
-onsum): składać syngularny
- (singularis, e):
sukcesja (successio, onis): pojedynczy
gnięcie obietnice udzielenia wsparcia -
następstwo Prawne, przejęcie
(finansowe go, materialnego)
separacja (separatio, onis): prawa, dziedziczenie
-
wprowadzenie rozdziel-lrości
określonym przedsięwzięciom; T
sukcesor (successor, ris):
w stosunkach małzeriskich
udzielanie takiego wsparcia -
następca prawny/ dziedzic termin (terminus, i): klauzula
(,,od stołu iłoża") w czasie statut
- (statutum, i): zbt r -
czynności prawnej, uzależnta-
suffiaryczny (summarius, a,
trwania małzeristwa przepis w, określający organi-
um):
-
skr tow}, zwięzły,
jąca jej skuteczność od zdarze-
zagę i funkcjonowanie danej
serwitut nia przyszłego i pewnego (nP.
- (seru:itus,
słuzebność
utis):
instytucji (osoby prawnej, jak uProszczony
oznaczonej daty); okres
np. stowarzyszenia, sp łdziel- surogacja (surrogatio, onis):
- przewrdziany dla dokonania
skrutacyjny
- (scrutinium, ii):
związany z obliczaniem
ni, fundacji) wstąpienie w czyjeś prawo; czynnościprawnej
zaltczente do majątku wartości
głos w, np. komisja skrutacf-
stypendium
- (stipendium, ii):
pomoc finansowa na określony uzyskanych w zamian za terytorializm (territorium, ii):
-
na ptzy wyborach, obliczająca zasada stosowania prawa
cel (naukowy, artystyczny iĘ.) rzec4 nalezącą wcześniej do
wyniki głosowania tegoż majątku (spadku,
obowiązującego na danym
obszar ze wobec wszystkich
majątku odrębnego małzon-
kw) os b, kt re na tym obszarze
się znajdują

152 153
testament wotum

wokandą (aocatio, onis): spis

testament
r
- (testamentum, i):
ozp or ządzenie ostabriej woli
unitarny
- (unitus, a, um):
jednolity, zjednoczony
-
SPraĘ rozPoznawanych
wotum
- (aotum, i): wyrażetie
poparcia (lub jego odmowa)
na wypadek śmierci, ustana- w danym dniu w sądzie, przez głosowanie (wotum
uniwersalny
wiaj ące dziedzica ( spadko- - (uniaersalis, e):
powszechny, og lny; sukcesja
ułozony według kolejności ich nieufności,wotum zaufanta)
biercę) wywoływania
uniwersalna: nabycie prawa
pod tytułem og lnym
tradycja
- (traditio, onis): prze-
kazanie r zeczy ; przeniesienie
utylitarny (utilis, e): zmierzają-
własnoścL przez wydanie -
cy do osiągnięcia korzyści;
rzeczy
pożyteczny
traktat (tractatus, us): umowa
-
międzynarodowa
transakcja
w
- (transactio, onis):
zawarcie umowy/ zwłaszcza wakat
o celu handlowym - (aaco, are, arJi, atum):
wolne stanowisko, posada do
objęcia
translatywny
- (translatiaus, a,
um): przechodzący bez zmian waloryzacią (aalor, oris):
z poprzednika na następcę -
ustalanie wartości zob ow iązan
transmisja (transmissio, onis): pienięznych ry zalezności od
-
pr zejście; transmisj a p owoła-
zmian siły nabywczej pienią-
nia: przejście powołania do dzaw okresie między powsta-
spadku na spadkobierc w niem a zgaśnięciem zobowią-
powołanego zania
weto ui, itum):
tytuł
- (titulus, l): podstawa - (aeto, frre,
wyrażenie sprzeciwu (nP.
Prawna wobec uchwalanych ustaw)
wiktymologia (aictima,
V -
nauka o ofierze przestępstwa
ae):

unia (unio, onis): zwtązek windykacja (aindicatio, onis):

-
(paristw, organizacji iĘatrz)
-
dochodze tie pr zez właściciela
zwrotu utraconej przez niego
unifikacja (unifico, are):
-
ujednolicenie prawa na
rzeczy
terytorium całego paristwa

1,54