20.

WYZNACZENIE WSPÓŁCZYNNIKA TARCIA KINETYCZNEGO

20.1. CEL ĆWICZENIA

Celem ćwiczenia jest doświadczalne wyznaczenie współczynnika tarcia kinetycznego

dla różnych tworzyw.

20.2. OBOWIĄZUJĄCY ZAKRES WIEDZY

Przed przystąpieniem do ćwiczenia student powinien znać następujące zagadnienia:

• Równania równowagi płaskiego dowolnego układu sił.
• Prawa tarcia Coulomba.
• Rozwiązywania równań różniczkowych zwyczajnych.
• Dynamiczne równania ruchu.

20.3. WSTĘP TEORETYCZNY

Zjawisko tarcia jest jednym z przejawów rozproszenia energii mechanicznej nieodłącznie

związanej z ruchem układów mechanicznych. Tarcie występujące w maszynach jest na ogół
zjawiskiem niepożądanym, niekiedy jednak wykorzystywane jest do przenoszenia sił lub
momentów poprzez elementy sprzęgieł, do zmniejszania prędkości elementów maszyn lub
pojazdów poprzez hamulce lub do transportu materiałów, np. przenośnikami taśmowymi.
Zjawiska tarcia opisywane są przy zastosowaniu praw i zasad mechaniki, a ich strona fizykalna
stanowi przedmiot różnych teorii [15]. W rzeczywistości procesy powodujące tarcie są bardzo
złożone i wiedza o nich jest niepełna. Opis matematyczny procesów tarcia wymaga więc szeregu
założeń upraszczających, które zależą przede wszystkim od charakteru fizykalnego procesu i od
charakteru ruchu względnego trących się ciał. Przyjęty sposób modelowania zjawiska tarcia zależy
również od charakteru i wagi rozpatrywanego zagadnienia technicznego. Mając ponadto na
uwadze losową jakość powierzchni stykających się ciał, w wielu przypadkach stosujemy proste
modele, oparte na prawie Coulomba, ograniczając się do określenia sił lub momentów tarcia za
pomocą współczynnika tarcia ślizgowego i współczynnika tarcia tocznego. Współczynnik tarcia
ślizgowego, którego wyznaczenie jest przedmiotem tego ćwiczenia, zależy od stanu powierzchni
i rodzaju stykających się ciał, a także od prędkości ruchu względnego tych ciał (rys. 20.1) [19].
W zasadzie największą wartość współczynnik ten osiąga przy braku ruchu względnego (w stanie
spoczynku). Współczynnik taki nazywamy współczynnikiem tarcia spoczynkowego (statycznego)
µs. W przypadku gdy występuje ruch względny ciał, wprowadzamy pojęcie współczynnika tarcia
kinetycznego, który jest na ogół mniejszy od współczynnika tarcia spoczynkowego o około 25%
i zależy ponadto od prędkości względnej stykających się ciał. Wpływ prędkości na wartość tego
współczynnika w wielu przypadkach może być jednak pominięty (rys.20.2).

- 174 -
 a) b) c)
µ µ µ

µo =µ st µo µo

v p R
0 prędkość 0 nacisk jednostkowy 0 chropowatość

Rys. 20. 1

Rys. 20. 2
Rozpatrzmy przypadek pręta 1 o masie m, spoczywającego na dwóch rolkach 2 obracających
się w przeciwne strony (jak pokazano na rysunku 20.3), z jednakową prędkością kątową ω.
Na pręt, podczas ruchu układu, działają w kierunku poziomym dwie przeciwnie skierowane siły
tarcia T1 i T2 (rys. 20.2), natomiast w kierunku pionowym dwie reakcje rolek N1 i N2 oraz siła
ciężkości pręta G. Jeżeli środek masy pręta C znajdował się będzie w połowie odległości
pomiędzy rolkami, to naciski wywierane na rolki będą takie same. Zatem w przypadku gdy rolki
są jednakowe i wykonane z tego samego materiału, pręt będzie utrzymywany w równowadze
przez równe co do wartości siły tarcia T1 i T2. Jeżeli jednak przesuniemy punkt C względem osi
O-O, to siły tarcia będą różne i pręt będzie wykonywał ruch opisany równaniem:

m 
x = T1 - T2 (20.1)

- 175 -
 Siły tarcia są wtedy odpowiednio równe:

T 1 = µk N 1 , T 2 = µk N 2 ; (20.2)

gdzie: µk - współczynnik tarcia kinetycznego

Rys. 20. 3

Reakcje N1, N2 w punktach podparcia wyznaczamy z równań równowagi momentów sił

działających na pręt

l 
∑ MiA = l N 2 −  2 + x mg = 0
(20.3)
l 
∑ MiB = l N1 −  2 − x mg = 0
gdzie: x - przesunięcie środka ciężkości pręta w stosunku do linii środkowej O-O,
l - odległość między osiami kół.
Reakcje N1 i N2 są równe:

1 x
N1 = m g  -  (20.4)
2 l

1 x
N2 = m g  + , (20.5)
2 l

- 176 -
 Po podstawieniu (20.2), (20.4) i (20.5) do równania (20.1) otrzymujemy

1 x 1 x x
m x = µk m g  -  − µk m g  +  = - 2 µk m g , (20.6)
2 l 2 l l
2 µk g
x+
 x=0 (20.7)
l
Rozwiązanie równania różniczkowego (20.6) ma postać

x = C1 sin ωt + C2 cos ωt; (20.8)

gdzie: C1, C2 - stałe,
ω - częstość kołowa drgań,
T - okres drgań.

2π 2 µk g
ω = = , (20.9)
T l

Stałe całkowania wyznaczymy z warunków początkowych. Prętowi nadajemy

przemieszczenie początkowe x(t=0) = x0 i prędkość początkową x( t = 0) = 0 . Po uwzględnieniu
warunków początkowych w równaniu (20.8) otrzymujemy:

x = x0 cos ω t. (20.10)

Z równania (20.10) wynika, że pręt wykonuje drgania harmoniczne. Znając okres drgań T
z zależności (20.9) możemy wyznaczyć współczynnik tarcia kinetycznego

2 π2 l
µk = (20.11)
g T2

Rys. 20. 4

- 177 -
20.4. OPIS STANOWISKA POMIAROWEGO

Stanowisko pomiarowe (rys. 20.4) wykonano w postaci dwóch rolek o jednakowych

średnicach 2, obracających się w przeciwne strony z jednakową prędkością kątową. Układ
napędzany jest silnikiem elektrycznym poprzez przekładnię pasową i przekładnię zębatą 3
o przełożeniu u=1. Na obracających się rolkach stalowych spoczywa pręt 1.

20.5. PRZEBIEG ĆWICZENIA

• Zmierzyć odległość między osiami rolek l.

• Włączyć napęd rolek.
• Położyć pręt na rolkach nadając mu przemieszczenie początkowe x0.
• Trzykrotnie zmierzyć czas 10 wahnięć.
• Powtórzyć pomiary dla różnych materiałów pręta.
• Obliczyć średni okres wahnięć dla każdego materiału pręta.
• Obliczyć współczynniki tarcia kinetycznego dla poszczególnych materiałów.
• Określić błąd wyznaczenia współczynnika tarcia kinetycznego metodą różniczki zupełnej.
• Przeprowadzić analizę otrzymanych wyników.
• Sporządzić sprawozdanie z przebiegu ćwiczenia.

20.6. ZAKRES SPRAWOZDANIA

Sprawozdanie powinno zawierać:

• cel ćwiczenia,
• szkic stanowiska pomiarowego,
• wykorzystywane zależności,
• obliczenia,
• protokół pomiarowy,
• analizę otrzymanych wyników i wnioski.
 PROTOKÓŁ POMIAROWY

Data pomiarów: ...............................

Grupa: ...............................
Sekcja: ...............................
Semestr: ...............................
Rok akad.: ...............................

DANE POMIAROWE

odległość pomiędzy osiami kół l: ............................. m

materiał kół: .............................
prędkość kątowa kół ω: ............................. rad/s, dla której wyznaczono
współczynnik tarcia µ

Tabela 20.1
Lp. Materiał pręta Czas 10 wahnięć Czas 1 wahnięcia Współczynnik tarcia
Tśr. [s]
10T [s] T [s] µ
1.
2.

3.

1.
2.

3.

1.
2.

3.

- 179 -