दशक ७ चतुदशश ब्रह्मां चम दशकमत श्री समर्मां चम मुख्य दे व ही

सांकल्पनम आपल्यमलम समजमवून घ्यमयची आहे .

यमसमठी भगवद्गीतेतील समतव्यम अध्यमयमतील ‘आधीभूत
आधीदे व आणि अध्यमत्म हे शब्द आपल्यमलम समजमवून घ्यमवे
लमगतील. आधीभूत मध्ये पांचभौणतक शरीर कमेंणिये आणि
ज्ञमनेंणिये यमां चम सममवेश होतो आधी दे वममध्ये सूक्ष्म अांतकरि
पांचकमचम सममवेश होतो.
शरीर आणि इां णिये जीवमलम सुख दे तमत पि ही सुखमची सांवेदनम
आतम्यमकडून प्रमप्त होते तसेच अांत: करि पांचकमच्यम
ममध्यममतून जीवमलम जे सुख प्रमप्त होते ते दे खील
आत्मचैतन्यमच्यमद्वमरे प्रमप्त होते. तेव्हम आत्मतत्त्व हम मुख्य दे व
आहे .शरीर म्हिजेच जडदे व म्हितम येईल. अांतः करिपांचक
म्हिजे चांचल दे व तर आत्मम हम णनश्चळ दे व होय.
ममिसे इां णिये आणि मन यमां नम सुखमचम स्तोत्र समजून त्मां ची खरी
दे व म्हिून आरमधनम करतमत. वस्तुतः इां णिये आणि मन यमद्वमरे
प्रमप्त होिमरे सुख शेवटी दु ः ख दे ते .आत्मम ममत्र केवळ सुख
स्वरूप आहे . पि ममिसे क्षणिक सुखमच्यम नमदी लमगून खऱ्यम
दे वमलम मुकतमत.
म्हिून तुकोबमरमय म्हितमत “ तुकम म्हिे कैसे आां धळे हे जन |
जन्म गेले णवसरून खऱ्यम दे वम | “
समर्श मनमच्यम श्लोकमां मध्ये म्हितमत-
णवधी णनणमशतम लीणहतो सवश भमळी ।परी लीणहतो कोि त्मचे
कपमळी ॥
हरू जमणळतो लोक सांहमरकमळी ।परी शेवटी शांकरम कोि
जमळी ॥ १७५॥
उत्पत्ती चे कमयश ब्रह्दे वमकडे सोपणवले आहे तर णवष्णू प्रणत
पमलनमचे कमयश समां भमळतो .सांहमरमचम वमईटपिम शांकरमने
स्वतः कडे घेतलम. यम श्लोकमां मध्ये ब्रह्दे व आणि शांकर यम
दोघमां चम हमच उल्लेख असलम तरी णवष्णू गृहीतच धरलम आहे .
श्रीमत् दमसबोधमत समर्श णतघमां चम उल्लेख करतमां नम म्हितमत-
ब्रह्म णवष्णू आणि हर |यमां ची णनणमशतम तोची र्ोर |तो ओळखमवम
परमेश्वर | नमनम यत्ने ||
ब्रह्म णवष्णू आणि महेश यम समकमर दे वतम आहेत असे गृहीत
धरल्यमस ब्रह्दे वमचमही कोिीतरी णनममश तम असलम पमणहजे
णवष्णूचमही कुिीतरी पमलन हमर असलम पमणहजे आणि शांकरमलम
सांपविमरम कोिीतरी मोठम दे व असलमच पमणहजे. यम श्लोकमत
समर्श प्रश्नमचे उत्तर दे ण्यमऐवजी आपल्यमसमरख्यम समधकमस
णवचमर करण्यमस प्रवृत्त करतमत .खरे च असे दे व अस्तस्तत्वमत
आहे कम ? दमसबोधमतील भ्रमणनरूपि -
परब्रह् असतणच असे| मध्येंणच हम भ्रम भमसे |भमसे परां तु अवघम
नमसे| कमळमां तरी || १०. ७ .३ ||
मुळमत परब्रह्मच्यम सत्तेवर उत्पत्ती ,स्तथर्ती, आणि लय यम
घडममोडी अणभरत घडत रमहतमत. एखमदी व्यक्ती णकांवम
दे व्हमऱ्यमतील मूती हे कमयश करू शकिमर नमही. पमषमिमच्यम
मूतीलम खरम दे व समजिमऱ्यमलम समर्श णववेकहीन म्हितमत
.उत्पत्ती, स्तथर्ती आणि सांहमर हे कमम व्यक्तीकडे सोपणवल्यमस
जो तो आपल्यम मनमप्रममिे आणि सोयीप्रममिे करील आणि
मोठी गोांधळमची पररस्तथर्ती णनममश ि होईल. यम णतन्ही गोष्टी
ज्यमच्यम अणधष्ठमनमवर घडतमत त्मलम समर्श मुख्य दे व म्हितमत.
मग यम मुख्य दे वमचम णनममश तम कोि हम प्रश्न आपल्यमलम पडतो
यमचे उत्तर स्फुट कणवतेत समर्श दे तमत –
सकळमसी णनणमशतम दे व | दे वमसी णनममश तम नसे | सवमश सी मूळ तो
दे व | दे वमसी मूळ नमडळे |
पुढे मनमच्यम श्लोकमां मध्ये ते म्हितमत-

जगी द्वमदशमणदत् हे रुि अक्रम ।असांख्यमत सांख्यम करी कोि

शक्रम ॥
जगी दे व धुांडमणळतम आढळे नम । जगी मुख्य तो कोि कैसम
कळे नम || १७६ ||
आपल्यमकडे ३३ कोटी दे वमां चे सांकल्पनम आहे यमतील कोटी
हम शब्द सांख्यमत्मक नसून प्रकमरiत्मक आहे . तेहतीस
कोटी दे व म्हिजे 33 प्रकमरचे दे व. मग त्मत बमरम आणदत् 11
रुि आठ वसु आदीांचम सममवेश होतो .हे सगळे दे व भक्तमां च्यम
णवणशष्ट वमसनम पूिश करत करतमत .यम दे वमां नम वमसनम पूिश
करण्यमची शक्ती णकांवम इच्छम मुख्य दे वमन पमसूनच णमळते
.परां तु लोक मुख्य दे वमची कमस न धरतम यम कणनष्ठ दे वतमां चे
महत्त्व वमढवतमत मुख्य दे वमचम शोध घेतल्यमस आपि
जन्ममृत्ूच्यम फेऱ्यमतून मुक्त होऊ. पि परममर्मश त पडलेल्यम
सगळ्यमच लोकमां नम मुक्ती हवी असते असे नमही अनेकजि
कममनम पूती समठी यम कणनष्ठ दे वतमां चम वमपर करतमत .पि
त्ममुळे मुख्य दे वमपेक्षम यम कणनष्ठ दे वतमां चे स्तोम खूप ममजते .
समर्श म्हितमत- दे व झमले उदां ड | दे वमां चे ममजले बांड|
भुतमदे वमां चे र्ोटमांड एकची जमले ||
म्हिून समधकमने मुख्य दे वमचम शोध घ्यमवम मुख्य दे वमच्यम कृपेने
भौणतक यशही णमळे ल आणि मोक्ष ही णमळे ल समजम प्रमरब्धमत
भौणतक समृद्धी नसेल पि मुख्य दे वमच्यम ज्ञमनमने भौणतक आची
आसक्ती ही नमहीशी होईल श्रेष्ठ गोष्ट णमळिे शक्य असतमनम
समधकमने कणनष्ठ|तम कम रममवे ?
तुटेनम फुटे नम कदम दे वरमिम ।चळे नम ढळे नम कदम दै न्यवमिम ॥
कळे नम कळे नम कदम लोचनमसी । वसेनम णदसेनम जगी मीपिमसी
॥ १७७ ॥
परब्रम्ह हम खरम दे व असून तो फुटत नमही तुटत नमही णकांवम
ढळत नमही. खरम दे व हम दै न्यवमण्यम नसून प्रचांड सममर्थ्शशमली
आहे .आपल्यम समध्यम चमशचक्षूांनी त्मचे ज्ञमन होिमर नमही.
भगवांतमने अजुशनमलम णदव्य चक्षू णदले तरी दे खील त्मलम
श्रीकृष्णमच्यम णवश्वरूपदशशन आचे आकलन होऊ शकले नमही
.आत्मम णकांवम ब्रम्ह हम मुख्य दे व असून त्मलम जमिण्यमसमठी
अहां कमरमचम त्मग करमवम लमगतो, दृश्यमचे आकषशि कमी व्हमवे
लमगते. भगवांत भक्तमचम भमव पमहून समकमर होतो णकांवम प्रणतमेत
येतो ममत्र आकमरमलम आले की प्रकृतीच्यम णनयममनुसमर फुटिे
त्मच्यम वमट्यमलम येते. रमम कृष्ण बुद्ध यमां नी शरीर धमरि केले
की त्मां चे शरीर कमलमां तरमने नष्ट होिमर. प्रणतममत्मक दे वमां च्यम
बमबतीत हे घडले तरी मुख्य दे वमच्यम बमबतीत हे घडत नमही.
म्हिून आत्मम णकांवम ब्रह् हम मुख्य दे व असून त्मलम
जमिण्यमसमठी अहां कमरमचम त्मग करमवम लमगतो दे ह बुद्धी
सोडमवी लमगते.
समर्श म्हितमत –
दे हबुद्धी केली बळकट | आणि ब्रह् पमहू गेलम धीट |
तो दृश्यमने रोणधली वमट | परब्रह्मची ||
मग ममिसमने आपल्यम इच्छमपूतीसमठी जी दे व णनममश ि केले
त्मां चे नवस कमशकमां ड आवडीणनवडी ती खरीच दे वमां नम
आवडतमत कम ? गिपतीलम खरच मोदक आवडतो कम ?
शमकांभरी दे वी लम खरच 56 भमज्यम लमगतमत कम ?असे
केल्यमने दे व खरे च प्रसन्न होतो कम यमवर सांत कबीर म्हितमत-
शेर सव्वमशेर मूांग पपणडयम दे वी को चढवमयो |
दे वी बमपुडी खमवे न पीवे |आपही भोग लगमये लगम यो ||
हे सगळे पदमर्श आपल्यमलम हवे असतमत आणि आपि आपल्यम
आवडीणनवडी दे वमां वर लमगतो ममिसमां चे तीन प्रकमर समर्मां नी
आपल्यमलम समां णगतलेले आहे त सत्वगुिी रजोगुिी आणि
तमोगुि तमोगुिी ममिसमां चे दे वही रमकट असतां त्मां नम दमरू
ममशमां चम नैवेद्य चमलतो रजोगुिी ममिसमलम नमनम पकमन
उपक्रममां नी तेलकट-तुपकट पदमर्श दे वमलम अपशि करमवेसे
वमटतमत सत्वगुिी मनुष्यममत्र नममस्मरि भजन वमचन मनन
णचांतन यमलम महत्त्व दे तो यमचम अर्श ममिसमने आपल्यम
स्वभमवमनुसमर वेगवेगळ्यम उपमसनम पद्धती शोधून कमढल्यम
यमतील समस्तत्वक उपमसक असच मोक्षमचे अणधकमरी आहे त
बमकीच्यमां नम त्मां च्यम वमसने नुसमर पुन्हम जन्म घ्यमवम लमगतो
स्वममी णववेकमनांद म्हितमत ममिसमचम जसजसम णवकमस होत
जमतो त्मची ईश्वरणवषयक कल्पनम णवकणसत होत जमते. समर्श
पुढे समां गतमत-

णतन्ही लोक जेर्ूणन णनममश ि झमले ।

तयम दे वरमयमणस कोिी न बोले ॥
जगी र्ोरलम दे व तो चोरलमसे ।
गुरूवीि तो सवशर्मही न दीसे ॥ १७९ ॥

मही णनणमशली दे व तो ओळखमवम ।

जयम पमहतम मोक्ष तत्कमळ जीवम ॥
तयम णनगुशिमलमगी गूिी पहमवे ।
परी सांग सोडूणन सूखी रहमवे ॥ १८९ ॥
लोकमां नम तमत्पुरती कममे करिमरे आणि पयमश यमने सांसमरमत
घडणविमरे समममन्य दै वत हवे असत आतम ज्यमच्यम सत्तेवर
उत्पत्ती स्तथर्ती आणि लय चमलते तो अांतरमत्मम नखरम दे व असून
त्मचम अनुभव घ्यमयचम असल्यमस सद् गुरू ां नम आज शरि जमवे
लमगते ही सबांध सृष्टी ज्यमच्यम सत्तेवर णनममश ि होते ज्यमच्यम सत्ते
मध्ये स्तथर्त असते आणि शेवटी ज्यमच्यम मध्ये णवलीन होते त्म
परममत्म्यमचे ज्ञमन होतमस जीव तमत्कमळ मुक्त होतो 2c णमांस 2b
दे व पहमयम गेलो तो दे वची होऊन गेलो असे तुकमरमम महमरमज
खऱ्यम दे वम बद्दल म्हितमत.
नव्हे कमयशकतमश नव्हे सृणष्टभतमश ।
परे हून पतमश न णलांपे णववतमश ॥
तयम णनणवशकल्पमणस कल्पीत जमवे ।
परी सांग सोडूणन सूखी रहमवे ॥ १९० ॥
ब्रह्म णनणवशकल्प आहे तरीदे खील समर्श ब्रह्मची कल्पनम
करमयलम समां ग ब्रह्मची कल्पनम करूनच आपि ब्रह्मलम जमिू
शकिमर आहोत कमशयोगमत कमश करमयचे पि करते पि
घ्यमयची नमही आकमशमत सवश घडममोडी घडतमत पि
आकमशमलम कमहीच णचकटत नमही आरशमत प्रणतणबांब यर्मर्शपिे
णदसते ते प्रणतणबांब आरशमलम णचकट णचकटत नमही णसनेममतील
कोितेही दृश्य णसनेममच्यम पडद्यमवर उमटत नमही पडदम हम
पमां ढरमशुभ्र रमहतो त्मप्रममिे णनगुशि ब्रह्मच्यम अणधष्ठमनमवर सृष्टी
णनममश ि होते म्हिून समधकमने सुद्धम सवश सांग सोडून सुखमने
ब्रह्स्वरूप व्हमवे णकांवम ब्रह् णचांतनमत रममवे सूयमश मुळे समुिमच्यम
पमण्यमची वमफ होऊन त्मचे ढग होतमत आणि पमऊस पडतो
पि सूयश पमवसमचम करतमनमही सूयशणकरि हम पमसूनच वनस्पती
अन्न तयमर करून जगतमत पि सूयश कमही त्मचम पोषि करतम
असत नमही समरे कमही णनगुशि ब्रह्मच्यम सत्तेवरचे घडते पि हम
णनगुशि ब्रह् कशमचीही श्रेय घेत नमही कमरि त्मलम अहां कमर
नमही म्हिून समधकमने सुद्धम सवश सांग सोडून सुखमने ब्रह्स्वरूप
व्हमवे णकांवम ब्रह् णचांतनमत रहमवे.
मग प्रश्न आहे की सगळ्यम सांतमां नी मीरमबमई तुकमरमम महमरमज
रमम कृष्ण परमहां स अनुकम मी कृष्णमची णवठ्ठलमची कमलीममतेची
उपमसनम केली मग यमां नम ब्रह्ज्ञमन झमले कम हम प्रश्न आपल्यमलम
आलम असेलच सवश सांतमां नम णनगुशि अपेक्षम सगुि अणतशय णप्रय
त्म सगुि आलमच त्मां नी ब्रह्ज्ञमन म्हां टले सगुिी ची आधमरे
णनगुशि पमणहजे णनधमश री असां समर्मां नी दमसबोधमत म्हटलेच आहे
मग समर्मां नी ज्यम प्रभू रममचांिमां ची उपमसनम केली यम रमजम
रममचांिमां चे दमस झमले त्मां च्यमबद्दल एकम रचनेत ते म्हितमत-
ठमकरे ची ठमि करी चम प्रभमव ममझे ब्रह्ज्ञमन ऐसे आहे रमम
रुपदे हो झमलम णन सांदे हो ममझे मनी रमहो णनरां तर मुखी रमम नमम
णचत्ती मेघश्यमम होतसे णवश्रमम आळणवतम रममदमस ममने रमम
रुपमवरी भमवी मुक्ती समरी बुवम समरी आणि प्रत्क्ष प्रभू
रममचांिमच्यम सगुि रूपम पुढे त्मांनी मुक्ती दे खील स्वच्छ ममणनली
ते म्हिमलेत रमम ममझे मनी रमम ममझे ध्यमन शोभे णसांहमसनी रमम
ममझम रममदमस म्हिे णवश्रमां ती ममगिी णतचे समां गिे