MT-1 Mayıs-2004

MAGNETİK PARÇACIK MUAYENESİ
SEVİYE - I
EĞİTİM NOTLARI
MT - 01
TEKKON
TEKNOLOJİ VE KONTROL LTD. ŞTİ.
MAYIS 2004
TEKKON TEKNOLOJİ VE KONTROL LTD. ŞTİ.
İÇİNDEKİLER
1 GİRİŞ..........................................................................................................................................................................5
2 TEMEL FİZİKSEL PRENSİPLER.........................................................................................................................6

2.1 Elektrikle İlgili Temel Prensipler.......................................................................................................................6
2.2 Mıknatıslanma İle İlgili Temel Prensipler.........................................................................................................7
3 MAGNETIK ALANIN ÖZELLIKLERI.................................................................................................................8
3.1 Magnetik Alan Çizgileri.....................................................................................................................................8
3.2 Magnetik Alan Çizgilerinin Özellikleri..............................................................................................................8
3.3 Elektromagnetik Alanlar....................................................................................................................................9
3.4 Bobin Tarafından Oluşturulan Magnetik Alan...................................................................................................9
4 MAGNETIK ÖZELLIKLERIN TANIMLANMASI...........................................................................................11
4.1 Magnetik Alan Şiddeti.....................................................................................................................................11
4.2 Magnetik Akı....................................................................................................................................................11
4.3 Magnetik Akı Yoğunluğu.................................................................................................................................11
4.4 Magnetik Geçirgenlik.......................................................................................................................................12
4.4.1 Diyamagnetik Malzemeler...........................................................................................................................13
4.4.2 Paramagnetik Malzemeler...........................................................................................................................13
4.4.3 Ferromagnetik Malzemeler.........................................................................................................................14
4.5 Ferromagnetik Malzemelerin Mıknatıslanma (Histerezis) Eğrisi....................................................................15
4.6 Ferromagnetik Malzemelerin Magnetik Özelliklerinin Sıcaklıkla Değişimi...................................................16
5 KAÇAK MAGNETIK AKI....................................................................................................................................17
5.1 Kaçak Akının Tespiti.......................................................................................................................................19
6 FERROMAGNETIK MALZEMELERIN MIKNATISLANMASI...................................................................20
6.1 Mıknatıslama Teknikleri..................................................................................................................................21
6.1.1 Doğrudan Mıknatıslama..............................................................................................................................21
6.1.1.1 Doğrudan Akım Geçirerek Mıknatıslama.........................................................................................................21
6.1.1.2 İndüksiyon Akımı Tekniği (SI).........................................................................................................................22
6.1.2 Dolaylı mıknatıslama...................................................................................................................................22
6.1.2.1 Boyundurukla Mıknatıslama.............................................................................................................................22
6.1.2.2 Akım Geçirilen Bir İletken ile Mıknatıslama....................................................................................................23
7 CIHAZ VE EKIPMANLAR...................................................................................................................................26
7.1 Taşınabilir Cihazlar..........................................................................................................................................26
7.1.1 Sürekli Mıknatıslar......................................................................................................................................26
7.1.2 Elektromıknatıslar.......................................................................................................................................27
7.1.3 Prodlar........................................................................................................................................................27
7.1.4 Bobinler ve Kablolar...................................................................................................................................28
7.1.5 Taşınabilir Güç Kaynakları.........................................................................................................................28
7.2 Sabit Cihazlar...................................................................................................................................................29
8 MIKNATISLAMADA KULLANILAN AKIM ÇEŞITLERI..............................................................................32
8.1 Doğru Akım......................................................................................................................................................32
8.2 Dalgalı akım.....................................................................................................................................................32
8.3 Doğrultulmuş AC Akım...................................................................................................................................33
8.3.1 Yarı-dalga Doğrultulmuş Tek-fazlı AC Akım..............................................................................................33
TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -2- Eğitim Notları Serisi

Mayıs-2004
8.3.2 Tam-dalga Doğrultulmuş Tek-fazlı AC Akım..............................................................................................33

8.3.3 Tam-dalga Doğrultulmuş Üç-fazlı AC Akım...............................................................................................33
9 MIKNATISLIK GIDERIMI..................................................................................................................................35
9.1 AC Akımla Mıknatıslık Giderimi....................................................................................................................35
9.2 DC Akımla Mıknatıslık Giderimi....................................................................................................................36
9.3 El Tipi Mıknatıslarla Mıknatıslık Giderimi.....................................................................................................36
9.4 Küri Noktasının Üstünde Isıtılarak Mıknatıslık Giderimi................................................................................36
9.5 Mıknatıslık Gideriminin Kontrolu...................................................................................................................36
10 MAGNETİK PARÇACIK YÖNTEMİ..................................................................................................................37
10.1 Magnetik Parçacıkların Optik Özellikleri........................................................................................................37
10.1.1 Flüorışıl Olmayan Magnetik Parçacıklar..............................................................................................37
10.1.2 Flüorışıl Magnetik Parçacıklar..............................................................................................................38
10.2 Muayene Ortamı...............................................................................................................................................39
10.2.1 Kuru Muayene Tekniği...........................................................................................................................39
10.2.2 Yaş Muayene Tekniği..............................................................................................................................39
10.3 Muayene Ortamının Konsantrasyonu...............................................................................................................40
10.4 Muayene Ortamının Kontrolu..........................................................................................................................41
10.4.1 MTU Referans Parçası..........................................................................................................................41
10.4.2 Karl Deutsch Fluxa-Referans Parçası...................................................................................................41
10.5 Magnetik Parçacık Yönteminin Sınırlamaları..................................................................................................42
10.5.1 Muayene Edilebilen Malzemeler............................................................................................................42
10.5.2 Yüzey Şartları.........................................................................................................................................42
10.5.3 Yüzey Kaplamaları.................................................................................................................................42
10.5.4 Belirlenebilir Süreksizlikler....................................................................................................................42
10.6 Tespit Edilebilir Süreksizlik Yönlenmesi........................................................................................................42
11 ALAN ŞIDDETININ BELIRLENMESI...............................................................................................................44
11.1 Alan Şiddetinin Ölçümle Belirlenmesi............................................................................................................44
11.2 Alan Şiddetinin Referans Parçalarla Belirlenmesi...........................................................................................45
11.2.1 Kalite Belirteçleri (QQI).........................................................................................................................45
11.2.2 ASTM Referans Parçası..........................................................................................................................46
11.2.3 Burmah-Castrol Şeritleri........................................................................................................................46
11.2.4 Berthold Referans Parçası......................................................................................................................47
12 MUAYENE AŞAMALARI.....................................................................................................................................48
13 MALZEME BILGISI..............................................................................................................................................50
13.1 Üretim Sırasında Oluşan Süreksizlikler...........................................................................................................50
13.1.1 Döküm Parçaları....................................................................................................................................50
13.1.2 Dövme Parçalar.....................................................................................................................................51
13.1.3 Çubuk, Kütük, Tel...................................................................................................................................54
13.1.4 Levha......................................................................................................................................................54
13.2 İşleme Sırasında Oluşan Hatalar......................................................................................................................54
13.2.1 Sertleştirme.............................................................................................................................................54
13.2.2 Taşlama..................................................................................................................................................54
13.2.3 Galvanizleme..........................................................................................................................................54
13.2.4 Kaynak İşlemi.........................................................................................................................................55
13.3 İşletme Koşullarında Oluşan Hatalar...............................................................................................................55
13.3.1 Yorulma çatlakları..................................................................................................................................55
13.3.2 Termal Şok Çatlakları............................................................................................................................56
14 BELIRTILERININ YORUMLANMASI, DOKÜMANTASYON......................................................................58
14.1 Belirtilerin Yorumlanması................................................................................................................................58
14.2 Dokümantasyon................................................................................................................................................59

Mayıs-2004
14.2.1 Muayene Raporu.....................................................................................................................................59

14.2.2 Belirtinin Parça Üzerinde Sabitlenmesi.................................................................................................60
15 STANDARD VE TEKNİK KURALLAR (SPESİFİKASYONLAR).................................................................61
15.1 Bazı Önemli Standartlar ve Teknik Kurallar....................................................................................................61

Mayıs-2004
1 GİRİŞ
Endüstride kullanılan bir çok malzemeye, cinsine, miktarına, geometrisine, kullanım yerine, çalışma
koşullarına göre üretim aşamasında ve/veya imalat sonrasında kalite kontrol testleri uygulanır.
Böylece malzemenin istenilen kalite ve nitelikte olup olmadığı belirlenebilir. Bu amaçla endüstride
tahribatsız muayene yöntemleri oldukça sık ve yaygın olarak kullanılır.
Magnetik parçacık yöntemi, ferromagnetik malzemelerdeki yüzey ve yüzeyin hemen altındaki

hataların belirlenmesinde yaygın olarak kullanılan bir tahribatsız muayene yöntemdir. Yöntem
döküm, dövme ve kaynak dikişlerini de kapsayan geniş bir ürün formunun muayenesinde kullanılır.
Muayene edilebilirlik açısından gerekli olan en önemli kriter muayene parçasının ferromagnetik
özellik göstermesidir (demir, nikel, kobalt veya alaşımları gibi).
Magnetik parçacık muayenesi, çelik konstrüksiyon, otomotiv, petrokimya, güç santralleri, havacılık
gibi çok farklı endüstriyel sektörde uygulama alanı bulmaktadır. Sualtı muayenesi (off-shore yapılar
ve sualtı boru hatları), magnetik parçacık yönteminin kullanılabileceği diğer bir alandır.
Magnetik parçacık muayenesinin esası, muayene parçasının mıknatıslanmasıyla, malzeme

yüzeyindeki ya da yüzeyin hemen altındaki süreksizliklerde oluşan kaçak akının tespit edilmesine
dayanır. Bu yöntemde kaçak akının yeri yüzeye dökülen demir tozları ile tespit edilir. Magnetik
parçacık muayenesi, 1930’lardan itibaren, o zamana kadar en etkili yüzey muayene yöntemi olarak
kullanılan penetrant muayenesine tercih edilen bir yöntem haline gelmiştir. Sadece yüzeye açık
süreksizliklerde bile, bu yöntem penetrant muayenesinden çok daha hassas olup, ferromagnetik
malzemelerde bugün de penetrant yöntemine tercih edilen bir muayene yöntemidir. Ancak muayene,
her zaman eğitimli ve yeterli nitelikte personel tarafından yapılmalıdır.

Mayıs-2004
2 TEMEL FİZİKSEL PRENSİPLER

2.1 Elektrikle İlgili Temel Prensipler
Malzemelerin temel taşları olan atomlar pozitif (+) yüklü olan

çekirdekle (proton, nötron), bunun etrafındaki negatif (-) yüklü
elektronlardan oluşur. Elektriksel olarak dengedeki (nötr) bir
ortamda çekirdeğin pozitif yüküyle elektronların toplam yükü
birbirine eşittir. Bir atom ya da molekülün pozitif veya negatif
olarak yüklenmesi, atomların elektron kaybetmesi (pozitif yük)
ya da kazanması (negatif yük) ile gerçekleşir. Pozitif ya da
negatif yüklü atom ve moleküllere iyon denir.
Normal olarak bir malzemede + ve - yükler birbirine eşittir. Ancak bir cam veya ebonit çubuğun bir
yün kumaşa sürtülmesinde olduğu gibi, dış etkilerle elektrikle yüklenme yaratılabilir. Bu şekilde
elektrik dengesi bozulduğunda, aynı işaretli yükler birbirini iter, ters işaretli yükler birbirini çeker. O
nedenle farklı yüklü kutuplar, birbirine bir iletkenle bağlanırsa, elektrik akımı (yani elektron akışı)
oluşur.
Bir iletkenin içinde birim zamanda akan elektron miktarı, akım şiddeti (I) olarak tanımlanır. Akım
şiddeti birimi Amper (A) dir.
Elektronların – kutuptan + kutuba doğru akışını sağlayan iki kutup arasındaki yük farkıdır. Yük farkı
ne kadar fazla ise, iki kutup arasında o oranda elektriksel gerilim ya da voltaj farkı var demektir.
Elektriksel gerilim birimi Volt (V) tur.
Bir elektrik devresinden geçen doğru akım miktarı, devrenin gerilimi (iki ucu arasındaki potansiyel
farkı) ile doğru orantılıdır (Ohm kanunu). Buna göre devrenin uçlarındaki potansiyel farkı (V) iki
katına çıkarsa, devreden geçen akım da (I) iki katına çıkar, yani V/I oranı sabit kalır. Bu orana o
devrenin direnci (R) denir (Şekil 2-1). Elektrik direnci düşük malzemelere iletken (bakır, demir,
alüminyum vb. metaller), direnci yüksek olanlara ise yalıtkan malzeme (plastik, cam, hava, yağlar
vb.) denir. Elektriksel direncin birimi Ohm () dur.
Bir başka ifade şekliyle, bir iletkenden geçen akımın şiddeti, iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel
farkının iletkenin direncine bölümüne eşittir. Ya da, bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkı,
iletkenden geçen akımla, iletkenin direncinin çarpımına eşittir.

Mayıs-2004
I : Akım şiddeti A (amper)

V : Gerilim V (volt)
R : Direnç  (ohm)
Şekil 2-1: Elektrik devresi
2.2 Mıknatıslanma İle İlgili Temel Prensipler

Bütün maddeler atomlardan oluşmaktadır. Atomlar proton, nötron ve elektronlardan meydana
gelmektedir. Proton ve nötronlar atom çekirdeğinde yer alır ve elektronlar çekirdek etrafında belirli
yörüngelerde dönerler. Herhangi bir elektrik yükü hareket ettiğinde, çevresinde hareket yönüne dik
bir düzlem içinde bir magnetik kuvvet alanı (magnetik alan) yaratır. Elektronlar eksi yüklü
parçacıklar olduğundan elektronların atom çekirdeği çevresindeki dönüşleri ve elektronun kendi
ekseni etrafındaki dönüşü hareketleri sırasında bir magnetik alan oluştururlar. Bu alanın şiddeti
magnetik moment olarak tanımlanır. Bu magnetik moment, birbirinden ayrı bir artı (kuzey) kutup
ile bir eksi (güney) kutuptan oluşan bir dipol (çift kutup) olarak düşünülebilir. Daha basit bir anlatım
için bu durumda magnetik dipol, çok küçük (mikroskobik veya atom altı) boyutlardaki bir mıknatıs
olarak da ifade edilebilir.
Bazı atom türlerinde elektron hareketine bağlı olarak oluşan magnetik momentler birbirlerini
giderebilir. Bu etkilerin birbirini tam olarak gideremediği bazı atom ve iyonların, elektron yapılarına
bağlı olarak, sürekli bir magnetik momente sahip oldukları bilinmektedir (örneğin, demir atomları).
Bütün maddeler atomlardan oluştuğundan, bütün malzemeler bir biçimde magnetik alandan
etkilenir. Ancak bu etkileşim tüm malzemeler için aynı değildir.
Bir malzeme magnetik alan içine yerleştirildiğinde, malzeme elektronlarının hareketine bağlı olarak
oluşan magnetik alan bu harici magnetik alandan etkilenir. Bu etkileşim malzemenin atomik ve
moleküler yapısı, atomik düzeydeki bileşke magnetik alan gibi bazı faktörlere bağlıdır.
Bir çok atomda elektronlar çiftler halinde bulunur. Çifti oluşturan her elektronun dönüş yönü
birbirine zıt olduğundan, oluşan magnetik alanlar birbirlerini yok eder. Buna karşılık kendi eksenleri
ve çekirdek çevresindeki yörüngeler üzerinde dönen eşlenmemiş elektronlar sürekli magnetik
moment oluşturarak her atomun küçük bir mıknatıs gibi davranmasına yol açar. Bu küçük
mıknatıslar dış magnetik alanın etkisi ile toplam net bir mıknatıslık gösterecek şekilde yönlenir ve
böylece dış magnetik alanı güçlendirici etki yaratırlar.
Malzemeler magnetik alandan etkileniş biçimlerine bağlı olarak ferromagnetik, paramagnetik ve

diyamagnetik olarak sınıflandırılabilir (Bak. Bölüm 4.4).

Mayıs-2004
3 Magnetik Alanın Özellikleri

3.1 Magnetik Alan Çizgileri
Yerin çekim alanı, yüklü cismin elektrik alanı olduğu gibi mıknatısların da çevrelerinde bir
magnetik alan vardır. Mıknatısların magnetik özelliklerini gösterebildiği bölgeye mıknatısın
magnetik alanı denir.
Magnetik alanın varlığını ve özelliklerini gözlemek basit bir deney yardımıyla yapılabilir. Üzerinde
demir tozları bulunan bir kağıdın altına bir çubuk mıknatıs yerleştirildiğinde demir tozlarının
çoğunun mıknatısın uçlarında toplandığı, bir kısmının da çubuk mıknatısın oluşturduğu magnetik
alan çizgileri boyunca kapalı devreler oluşturacak şekilde yönlendiği görülecektir (Şekil 3-1).
Çekme özelliğinin çok fazla olduğu bu uç bölgelere mıknatısın kutupları adı verilir. Magnetik alan
çizgileri bir magnetik kutuptan (Kuzey-N) çıkıp diğer kutba (Güney-S) giren sürekli kuvvet çizgileri
ile gösterilebilir.
Alan çizgilerinin bulunduğu bölge içerisinde değişik yerlere yerleştirilen pusula iğnelerinin alan
çizgilerine teğet olacak şekilde yönlendiği gözlenecektir.
a) magnetograf
b) şematik gösterim
Şekil 3-2: Bir çubuk mıknatıs çevresindeki alan çizgilerinin görünüşü
3.2 Magnetik Alan Çizgilerinin Özellikleri
Magnetik alan çizgilerinin bazı önemli özellikleri aşağıda belirtilmiştir:

 Magnetik alan çizgileri sürekli çizgilerdir ve bunlar kapalı eğriler oluştururlar.
 Magnetik alan çizgileri birbirlerini kesmezler
 Magnetik alan çizgileri zıt magnetik kutuplar arasında magnetik direnci en düşük olan yolu
takip ederler.
 Magnetik geçirgenliği yüksek bir alandan magnetik geçirgenliği düşük bir alana
geçtiklerinde yoğunlukları azalır.

Mayıs-2004
 Magnetik alan çizgileri, mıknatısın uçlarına (kutup) yakın bölgelerinde daha sık, uzak
bölgelerinde ise seyrektir. Magnetik alanın şiddeti, alan çizgilerinin sık olduğu yerde büyük,
seyrek olduğu yerde ise küçüktür.
 Magnetik alan çizgileri mıknatısın dışında kuzey kutbundan güney kutbuna, mıknatısın
içinde güney kutbundan kuzey kutbuna doğru akarlar
3.3 Elektromagnetik Alanlar

Magnetik alanların tek kaynağı sürekli mıknatıslar değildir. 1820’de Hans Christian Oersted, akım
geçirilen bir iletkenin yakınında bulunan bir pusulanın kutuplarında sapma olduğunu ve bunun da
iletkenden geçen akımın oluşturduğu magnetik alana bağlı olduğunu keşfetti (Şekil 3-2). Oersted
uzun ve düz bir iletkenin çevresinde oluşan magnetik alanın özelliklerini incelediğinde, magnetik
alanın, akım yönüne dik, eşmerkezli ve kapalı çizgilerden meydana geldiğini (Şekil 3-3) ve alan
şiddetinin iletkenden geçen akım şiddeti ile orantılı olduğunu belirledi. Ayrıca alan şiddetinin
iletkene yakın bölgede en güçlü olduğunu ve iletkenden uzaklaştıkça alan şiddetinin azaldığını tespit
etti.
Birçok iletkende magnetik alan sadece akımın geçtiği sürede mevcuttur. Buna karşılık
ferromagnetik malzemelerde akım geçişi sırasında oluşan alan, magnetik bölgecik (domen)’lerin bir
kısmı ya da tamamının yönlenmesine sebep olacağından akımın kesilmesinden sonra da kalıntı
magnetik alan mevcut olacaktır.
Şekil 3-3:Magnetik alan oluşumu Şekil 3-4: Alan çizgilerinin görünüşü
Oersted aynı zamanda magnetik alanın yönünün, iletkenden geçen akımın yönüne bağlı olduğunu
tespit etmiştir. Bu bilgiye dayanarak bir iletkenin çevresindeki alanın yönünü belirlemek için basit
bir kural geliştirilmiştir. “Sağ el kuralı” olarak adlandırılan bu kurala göre iletken sağ elle ve baş
parmak akım yönünü gösterecek şekilde tutulduğunda diğer parmaklar alan yönünü gösterir.
Magnetik alanın üç boyutlu gösterimi Şekil 3-4’de şematik olarak verilmiştir.
3.4 Bobin Tarafından Oluşturulan Magnetik Alan

Akım taşıyan iletken bir telin bir eksen çevresinde halka biçimine bir ya da daha çok kez sarılması
ile oluşturulan bobinlerden boyuna magnetik alan oluşturmak için yararlanılır.

Mayıs-2004
Şekil 3-5: Sağ el kuralı

Her sarım çevresinde oluşan magnetik alan, diğer sarımların oluşturduğu alanlar ile birleşerek,
bobinin merkezinde yoğunlaşan boyuna bir magnetik alan oluşturur. Gevşek sarılmış bir bobinde
magnetik alanların etkileşimi şematik olarak Şekil 3-5’de gösterilmiştir. Sık sargılı bir bobinde
oluşan boyuna magnetik alan bobin boyunca homojendir. Burada magnetik alanın şiddeti akım
şiddetine, sarım sayısına ve sargının çapına bağlıdır.
a) Tek sarımda alan dağılımı
Bobinin dışındaki magnetik alan zayıftır

ve ferromagnetik malzemelerin
mıknatıslanması için uygun değildir.
Şekil 3-6: Bobinlerde magnetik alan

oluşumu
c) Gevşek sarılmış bir bobinde magnetik alan
TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I - 10 - Eğitim Notları Serisi

Mayıs-2004
4 Magnetik Özelliklerin Tanımlanması

4.1 Magnetik Alan Şiddeti
Magnetik alan şiddeti (H), bir iletkenden elektrik akımı geçirildiğinde ortaya çıkan mıknatıslayıcı
alanın ölçüsüdür. Magnetik alan şiddeti birimi (A/m)’dir. Diğer birimlere dönüştürebilmek için
eşitlikler,
1 kA/m = 1000 A/m = 10 A/cm (=12.5 Oe)

0.1 kA/m = 100 A/m = 1 A/cm (=1.25 Oe)
Oersted (Oe) birimi artık kullanılmamaktadır.
1 Amper/m’lik bir alan şiddeti, 1 amperlik bir akım geçen, 1 m çapında dairesel bir iletkenin
merkezindeki alan şiddetidir.
Düz bir iletken teldeki alan şiddeti;
I = Telden geçen akım şiddeti, Amper (A)

r = Telin merkezinden olan mesafe, metre (m)
H = Magnetik alan şiddeti A/m
formülü ile hesaplanabilir
Bu formül düz bir iletken telin yüzeyinde, tüm malzemeler ve akım tipleri için geçerlidir. Telden
akım geçirildiğinde magnetik alan şiddeti telin merkezinden dış yüzeye doğru önce artacak, telin
dışına çıktığında yukarıda verilen H formülüne bağlı olarak azalacaktır.
4.2 Magnetik Akı

Magnetik akı() bir magnetik alan içindeki yüzeyden geçen toplam kuvvet çizgileri sayısının bir
ölçüsüdür. SI birim sisteminde magnetik akı birimi Weber (Wb)’dir.
1 Weber (Wb) = 1 Volt  saniye (Vs).
4.3 Magnetik Akı Yoğunluğu

Magnetik akı yoğunluğu (B), birim kesit alan içindeki alan çizgilerinin yoğunluğu olarak tanımlanır.

Mayıs-2004
A= kesit alan
Magnetik akı yoğunluğu B'nin birimi tesladır (T).
1 T = 1 V . s /m2
Magnetik akı yoğunluğunun eski birimi Gauss (G) dur. 1 Gauss, havada alan yönüne dik doğrultuda
1cm2 lik bir alanda 1 akı çizgisini tanımlar.
Magnetik özelliklere ilişkin birimler Tablo 4-1’de belirtilmiştir.
Tablo 4-1: Magnetik özelliklerin SI/CGS sistemindeki birimleri

SI Birim Sistemi CGS Birim Sistemi
Alan Şiddeti (H) A/m Oersted
Magnetik Akı Yoğunluğu (B) Tesla Gauss
(magnetik indüksiyon)
Magnetik Akı ( Weber Maxwell

)
CGS ve SI birimlerinin dönüşümü Tablo 4-2’de verilmiştir.
Tablo 4-2: CGS ve SI birimlerinin dönüşümü

CGS Birim Sistemi SI Birim Sistemi
Magnetik Alan H = 1 Oe H = 1000/4π Am-1
Magnetik Akı Yoğunluğu B = 1 gauss B = 110-4 Tesla
4.4 Magnetik Geçirgenlik

Magnetik akı yoğunluğu (B) ile magnetik alan şiddeti (H) arasında;
B = H
bağıntısı vardır. Bağıntıdaki ’ye ortamın magnetik geçirgenliği adı verilir. Boşluk için 0 olarak
gösterilir ve magnetik sabit veya mutlak geçirgenlik (boşluğun geçirgenliği) olarak tanımlanır.
o = 4π ∙ 10-7 V∙s/A∙m
Boşlukta magnetik akı yoğunluğu B0 olan düzgün bir alan içine değişik malzemeler
yerleştirildiğinde alan çizgilerinin seyrekleştiği ya da sıklaştığı, yani malzeme içinde magnetik akı
yoğunluğunun değiştiği gözlenir (Şekil 4-1).

Mayıs-2004
Şekil 4-7: Boşlukta ve değişik ortamlarda magnetik alan çizgileri
Malzeme içindeki magnetik akı yoğunluğunun (B), boşluktaki magnetik akı yoğunluğuna (B0)
oranına, malzemenin bağıl geçirgenliği (r) denir ve
olarak tanımlanır. Bağıl geçirgenlik (r) birimsizdir.
Malzemeler bağıl magnetik geçirgenliklerine göre üç gruba ayrılır
4.4.1 Diyamagnetik Malzemeler

Diyamagnetik malzemeler üzerlerine etkiyen magnetik alanın bir bölümünü hafifçe dışarı iten, çok
küçük ve negatif magnetik etkilenme (magnetik alan içine yerleştirilen bir cismin, uygulanan
magnetik alana göre ne ölçüde mıknatıslandığını) gösteren malzemelerdir [Şekil 4-1(c)].
Diyamagnetik malzemeler magnetik alan tarafından hafifçe itilir ve harici magnetik alan
kaldırıldığında magnetik özellik göstermez. Diyamagnetik malzemeler elektron yapıları itibarı ile
sürekli magnetik momentleri bulunmayan yapılardır. Diyamagnetik özellik, atomların çevresinde
dönmekte olan elektronların dış mıknatıslayıcı alanın etkisini ortadan kaldıracak şekilde yavaşlayıp
hızlanmalarına bağlı olarak ortaya çıkar. Periyodik tabloda yer alan ve içlerinde bakır, gümüş,
altının ve bizmut’un da bulunduğu birçok element diyamagnetik özellik gösterir. Diyamagnetik
malzemelerin bağıl geçirgenliği (r) < 1.
4.4.2 Paramagnetik Malzemeler

Paramagnetik malzemeler magnetik alan tarafından hafifçe çekilen, çok küçük ve pozitif magnetik
etkilenme gösteren malzemelerdir. Paramagnetik malzemeler içine kondukları magnetik alanı az da
olsa güçlendirir ve harici magnetik alan kaldırıldığında magnetik özellik göstermez [Şekil 4-1 (b)].
Bunu nedeni bu malzemelerin atomlarında dış alan doğrultusunda kısmen yönlenen sürekli/kalıcı
magnetik momentlerin bulunmasıdır. Paramagnetik malzemelere örnek olarak magnezyum,
molibden, lityum, platin verilebilir. Bu grupta olan malzemelerin bağıl geçirgenlikleri r = 1
civarındadır.

Mayıs-2004
4.4.3 Ferromagnetik Malzemeler

Ferromagnetik malzemeler magnetik alan tarafından kuvvetle çekilen, çok büyük ve pozitif
magnetik etkilenme gösteren ve harici magnetik alan kaldırıldığında da magnetik özelliklerini
koruyan malzemelerdir. Ferromagnetik malzemelerin atomlarında dış alan doğrultusunda kısmen
yönlenen sürekli magnetik momentler bulunmaktadır. Ancak bu malzemelerin güçlü magnetik
özellikleri sadece magnetik momenti bulunan atomlardan değil, magnetik bölgecik (domen)
yapısından da kaynaklanmaktadır.
Ferromagnetik malzemelerde daha büyük boyutlu bir magnetik düzenleniş biçimi sözkonusudur.
Varlığını ilkin P.E. Weiss’ın ileri sürdüğü bu yapı, bölge (domen) yapısı olarak adlandırılır. Bir
ferromagnetik malzeme çok sayıda küçük magnetik bölgeden (eşdoğrultulu atomik mıknatıs/dipol
kümecikleri) oluşur. Bu bölgelerin her birindeki bütün atom ya da iyonların magnetik momentleri
aynı yönelişte bulunur (bir weiss alanında yaklaşık 1015-1020 atom bulunur). Bu yönleniş
malzemenin katılaşması sırasında kristal yapısının oluşumu aşamasında gerçekleşir. Bölgelerin
bileşke momentleri rasgele yönlenmiş durumda ise katı cisim bir bütün olarak mıknatıs özelliği
göstermez [Şekil 4-2(a)]. Ancak böyle bir cisim bir dış magnetik alanın içine yerleştirilecek olursa,
dış magnetik alan, şiddetine bağlı olarak, bu bölgeleri birer birer kendi doğrultusunda yönlendirir
[Şekil 4-2(b)]; bunun sonucu olarak yönlenmiş bölgelerin sayısı giderek artar. Sonunda doyma
noktasına ulaşılır ve cismin tümü tek bir bölge haline gelir.
(a) Mıknatıslanmamış malzeme (b) Mıknatıslanmış malzeme

Şekil 4-8: Mıknatıslanmamış ve mıknatıslanmış ferromagnetik malzemelerde magnetik bölgelerin
yönlenmesi
Demir, nikel ve kobalt gibi malzemelerin bağıl geçirgenlikleri r >> 1 dir. Yani, magnetik alan
kuvvetlendirme etkileri çok fazladır. Çeşitli malzemelerin bağıl geçirgenlikleri Tablo 4-3’de
örneklenmiştir.

Mayıs-2004
Tablo 4-3: Çeşitli malzemelerin bağıl geçirgenlikleri

Malzeme Bağıl Geçirgenlik
Paramagnetik Malzemeler
Alüminyum 1.000021
Platin 1.000264
Ostenitik Çelik(delta ferritsiz) 1.001 - 1.1
Ostenitik Çelik(5 % delta ferritli) 1.3
Diamagnetik Malzemeler
Bakır 0.999993
Bizmut 0.999847
Cam 0.99999
Ferromagnetik Malzemeler
Fe ve Co alaşımları 2 000 - 6 000
Düşük alaşımlı-demir 5 000 -7 000
Saf demir 280 000 - 1 450 000
Dökme demir, küresel grafitli, perlitik 554
Fe-Si alaşımları 10 000 -20 000
4.5 Ferromagnetik Malzemelerin Mıknatıslanma (Histerezis) Eğrisi

Ferromagnetik malzemelerin magnetik davranımı mıknatıslanma eğrisi (histerezis) ile tanımlanır.
Histerezis eğrisi mıknatıslayıcı alan şiddetindeki değişikliğe bağlı olarak malzemedeki magnetik akı
yoğunluğunun değişimini gösteren grafiklerdir. Şekil 4-3'de mıknatıslanma eğrisi görülmektedir.
Ferromagnetik bir malzeme magnetik alan içinde kaldığında, malzemedeki atomsal mıknatıs
bölgeleri/domenleri (weiss-alanları) magnetik alan doğrultusunda yönlenmeye zorlanırlar. Böylece
daha önce de belirtildiği üzere bu yönlenme malzemedeki magnetik akı yoğunluğunun artmasına
neden olur.
Mıknatıslanmanın başlaması ile birlikte akı yoğunluğu (B), orijinal eğriyi (kesikli çizgi) takip ederek
(H) değerindeki artışa bağlı olarak artar. Mıknatıslayıcı alanın (H) şiddeti giderek arttırıldığında
atomsal mıknatısların tümünün alan doğrultusunda yönlendiği ve mıknatıslayıcı alanın (H)
artmasına rağmen magnetik akı yoğunluğu değerinde çok az bir değişimin gözlendiği doyma
noktasına (şekilde a-noktası) ulaşılır. Mıknatıslayıcı alan azaltıldığında bu kez magnetik akı
yoğunluğu da azalır. H değeri sıfıra indirildiğinde, B değeri hala sıfırdan büyük bir değerdir (şekilde
b-noktası), yani mıknatıslayıcı alan sıfır olmasına rağmen malzemede hala bir miktar magnetik akı
mevcuttur. Bu değere kalıntı mıknatıslanma (remanans, B r) denir. B'nin değeri, ancak mıknatıslayıcı
alanın yönü değiştirilip belirli bir negatif değere ulaşması (şekilde c-noktası) ile sıfıra iner; B'nin
sıfır olduğu H değeri "gideren alan" (coercive field Hc) olarak adlandırılır.
Mıknatıslayıcı alan ters yönde arttırılırsa bu kez malzemede tekrar doyma noktasına, ancak bu sefer
ters yönde, ulaşır (şekilde d-noktası). Mıknatıslayıcı alanın sıfıra indirilmesi ile malzemede diğer
doğrultudakine eşit bir kalıntı mıknatıslık oluşur (şekilde e-noktası). Mıknatıslayıcı alanı + yönde
arttırılması ile magnetik akı değeri tekrar sıfır olur (şekilde f-noktası). Mıknatıslayıcı alanın
arttırılmaya devam etmesi ile eğri, f-noktasından başlayarak tekrar magnetik doyum noktasına
ulaşarak devreyi tamamlar.

Mayıs-2004
Şekil 4-9: Mıknatıslanma (Histerezis) eğrisi
4.6 Ferromagnetik Malzemelerin Magnetik Özelliklerinin Sıcaklıkla Değişimi

Ferromagnetik malzemelerin, magnetik özellikleri sıcaklığa önemli ölçüde bağlıdır. Magnetik
etkilenme (mıknatıslanma yeteneği), Curie (Küri) noktasına ulaşıncaya kadar artan sıcaklıkla azalır.
Curie noktası magnetik hassasiyetin tamamen kaybolduğu sıcaklıktır ve malzemenin bileşimine
bağlıdır. Curie noktasının üzerindeki sıcaklıklarda, ferromagnetik malzemeler paramagnetik
malzemelerle aynı özellikleri gösterir. Tablo 4-3'de bazı ferromagnetik malzemeler için Curie
noktaları verilmiştir.
Tablo 4-4: Bazı ferromagnetik malzemeler için Curie noktaları

Malzeme Sıcaklık
Demir 769°C
Kobalt 1118-1124°C
Saf nikel (% 98) 353-358°C
Yumuşak magnetik ferrit 50-600°C

Mayıs-2004
5 Kaçak Magnetik Akı

Zıt iki magnetik kutup arasındaki alan çizgileri gösteren şekilde, kutuplar arasındaki boşluğun
merkezinden uzaklaştıkça alan çizgilerinin dışarı doğru yayıldığı görülmektedir (Şekil 5-1).
Şekil 5-10: Zıt magnetik kutuplarda alan çizgilerinin dağılımı(şematik)
Mıknatıslanmış bir parçada yüzeyde alan doğrultusuna dik doğrultuda yapay bir süreksizlik
oluşturulduğunda, bu süreksizliğin iki yüzü, iki çubuk mıknatısın zıt kutuplarına benzetilebilir
(Şekil 5-2). Şekil 5-2 yapay süreksizlikteki alan çizgilerini göstermektedir. Demir ve hava
arasındaki büyük geçirgenlik farkı nedeniyle (r = 1) sadece çok az bir kısmı süreksizliğe nüfuz
ederken bir kısmı süreksizliğin altından geçerek malzeme içinde yoluna devam eder. Göreceli olarak
küçük bir kısmı ise yüzeyde süreksizlik üzerinde köprü oluşturacak şekilde ilerler. Bu kısım kaçak
magnetik akı olarak adlandırılır ve büyüklüğü, akı yoğunluğu (B) ile süreksizliğin boyu, yönü ve
geometrisine (genişlik b, yükseklik h) bağlıdır.
Şekil 5-11: Yapay bir süreksizlikte alan çizgilerinin dağılımı
Muayene parçası yeteri kadar mıknatıslandığında, magnetik akı yönüne dik yönlenmiş süreksizlikler
kaçak magnetik akıya neden olurlar
(Şekil 5-3). Bu kaçak akı uygun bir
teknikle tespit edilerek süreksizlik
belirlenir (Bak. Bölüm 5.1).

Mayıs-2004
Şekil 5-12:Yüzey çatlaklarında kaçak magnetik akı
Yüzeyin altındaki hatalar söz konusu olduğunda, kaçak akı, hatanın yüzeyden olan derinliğindeki
artışa bağlı olarak hızla azalır (Şekil 5-4).
Parça üzerinde bulunan süreksizlik, magnetik alan yönüne paralelse, alan süreksizlikten
etkilenmeyecek ve yüzeyde kaçak akı oluşmayacaktır (Şekil 5-5). Bu nedenle de süreksizliğin tespiti
mümkün olmayacaktır.
Şekil 5-13: Yüzey altı çatlaklarında kaçak magnetik akı
Şekil 5-14: Alan çizgilerine paralel çatlak
Muayene parçası içindeki magnetik akı yoğunluğu (B) arttıkça, süreksizliklerin neden olduğu kaçak
akı kuşkusuz artacaktır. Magnetik akı yoğunluğunu etkileyen faktörler aşağıda belirtilmiştir:

Mayıs-2004
 Alan şiddeti (H): Dış magnetik alanın şiddeti.

 Magnetik geçirgenlik (µ): Ferromagnetik malzemenin geçirgenliği arttıkça verilen belli bir
alan şiddeti (H) için, akı yoğunluğu (B) artacaktır.
 Kesit alan: Akı yoğunluğu (B), toplam akı (Φ) nın kesit alana bölünmesi ile bulunduğundan,
belli bir Φ değeri için kesit alan A büyüdükçe, akı yoğunluğu B düşer.
5.1 Kaçak Akının Tespiti

Ferromagnetik malzeme yüzeylerindeki süreksizlikler, sebep oldukları kaçak magnetik akı
sayesinde tespit edilir. Kaçak magnetik akının tespiti için aşağıdaki metotlar kullanılır:
 Magnetik Parçacık Metodu

 Magnetik Alana Duyarlı Problar
 Ara Kaydedici Metodu
Bu eğitim notlarında magnetik parçacık metodu ayrıntılı olarak incelenecektir. Diğer metotlara
ilişkin bilgi seviye-II eğitim notlarında yer almaktadır.

Mayıs-2004
6 Ferromagnetik Malzemelerin Mıknatıslanması

Muayene parçasında hangi tip mıknatıslama oluşturulacağı uygulanacak mıknatıslama tekniği ile
belirlenir. Muayene parçalarında genel olarak iki tip magnetik alan oluşturulabilir; boyuna magnetik
alan ve dairesel magnetik alan.
Boyuna magnetik alanda, alan çizgileri muayene parçasının

boyuna eksenine paralel doğrultuda yönlenmiştir. Parçaların
boyuna mıknatıslanması bobin kullanımı veya kablo
sarılması suretiyle oluşturulabilir. Boyuna mıknatıslama
sürekli mıknatıslar veya elektromıknatıs kullanılarak da
sağlanabilir.
Dairesel magnetik alanda, alan çizgileri parçanın çevresi

boyunca dairesel olarak yönlenmiştir. Parçaların dairesel
mıknatıslanması ya parçadan doğrudan akım geçirmek
suretiyle ya da parçanın içinde yer alan bir yardımcı
iletkenden akım geçirmek suretiyle oluşturulabilir.
Muayene parçalarındaki yüzey süreksizliklerinin tespit edilebilirliği, magnetik alan çizgileri ile
süreksizliklerin birbirlerine göre yönlenmesine/açısına bağlıdır. Süreksizlikler en iyi en uzun
boyutları, magnetik alan çizgileri ile 90° açı yaptığında tespit edilebilir. Ancak bu durumda parça
içindeki alan çizgilerindeki kesilme ve dolayısı ile parça yüzeyinde oluşacak kaçak akı miktarı
maksimum olur. Şekil 6-1’de de görüldüğü gibi magnetik alan çizgileri süreksizliğe paralelse, alan
çizgilerindeki kesilme çok az olacağından tespit edilebilir bir kaçak akı oluşumu meydana
gelmeyecektir.
Şekil 6-15: Süreksizlik yönlenmesi ve kaçak magnetik alan oluşumu
Belirti oluşabilmesi için magnetik alan çizgileri ile süreksizlik arasındaki açının belirli değerler
içinde olması gerekir (EN’de 30°-90° / ASTM’de 45°-90°). Muayene parçasında önceden bilinmesi
mümkün olmayan çeşitli doğrultularda yönlenmiş süreksizlikler söz konusu olabileceğinden burada
dikkat edilecek husus muayene parçasının birbirine dik en az iki doğrultuda mıknatıslanması
Mayıs-2004
gereğidir.
Örneğin doğrudan akım geçirilerek dairesel mıknatıslama yapılmış bir muayene parçası sözkonusu
olduğunda (Şekil 6-2), sadece boyuna doğrultudaki süreksizlikler tespit edilebilir, çevresel
doğrultudaki süreksizliklerin bu teknikle tespit edilebilmesi mümkün değildir.
Şekil 6-16: Dairesel mıknatıslama yapılmış bir parçada tespit edilebilir süreksizlikler
6.1 Mıknatıslama Teknikleri

Magnetik parçacık muayenesinde muayene parçasında bir magnetik alan oluşturmak için
uygulanabilecek çeşitli teknikler mevcuttur. Mıknatıslama teknikleri doğrudan ve dolaylı olmak
üzere iki ana grupta toplanabilir.
6.1.1 Doğrudan Mıknatıslama

6.1.1.1 Doğrudan Akım Geçirerek Mıknatıslama
Doğrudan mıknatıslama, muayene edilecek parçanın tamamı veya bir bölümünden akım geçirmek
suretiyle yapılır. Muayene parçasından doğrudan akım geçirmek için çeşitli teknikler mevcuttur.
Birinci teknik, muayene parçasının test cihazının kafaları arasına sıkıştırılarak parçanın tamamından
akım geçirilmesidir (Şekil 6-3).
Bu yöntemde test cihazı kafaları ile muayene

parçası arasında çok iyi bir elektriksel temas
sağlanmasına dikkat edilmelidir. Uygun
olmayan temas koşulları ark atlamalarına ve
muayene parçasında hasar oluşumuna sebep
olabilir. Muayene parçasının cihaz kafaları ile
temas ettiği noktalarda ve küçük kesit alanına
sahip bölgelerde muayene parçasının aşırı
ısınması söz konusu olabilir.
Şekil 6-17: Doğrudan akım geçirme tekniği

Mayıs-2004
İkinci bir teknik, prodlar veya kıskaçlar kullanılarak

muayene parçasının bir bölgesinden doğrudan akım
geçirilerek muayene parçasında akımın geçtiği hat
boyunca dairesel magnetik alan yaratılmasıdır (Şekil 6-4).
Şekil 6-18: Prodla mıknatıslama
6.1.1.2 İndüksiyon Akımı Tekniği (SI)

Bazı durumlarda, muayene parçasındaki alanı amaca uygun yönlendirebilmek için, muayene
parçasının içinde bir magnetik devre kullanarak akım yaratmak gerekebilir (Şekil 6-5). Şekilde
görüldüğü gibi halka şeklindeki muayene parçası, çevresel yönde akan bir indüksiyon akımı
yaratılarak çevresel yönde uzanan süreksizlikler için muayene edilebilir. İndüksiyon akımı yalnızca
alternatif akımla elde edilebilir. Böyle bir teknik üniversal bankta bir demir çubuktan alan
geçirilerek de uygulanabilir.
Şekil 6-19: İndüksiyon akımı tekniği ile muayene
6.1.2 Dolaylı mıknatıslama

Dolaylı mıknatıslama, muayene edilecek parçanın tamamı veya bir bölümünün çok yüksek bir harici
magnetik alan içine yerleştirilerek mıknatıslanması suretiyle yapılır. Muayene parçasının dolaylı
mıknatıslanması için çeşitli teknikler mevcuttur.
6.1.2.1 Boyundurukla Mıknatıslama

Muayene edilecek parça ya da parçanın bir bölümü mıknatıs veya elektromıknatısın kutupları
arasında oluşan magnetik alanla mıknatıslanır. Bu teknik, mıknatısın iki kutbu arasındaki alan
çizgilerine dik olan hataların tespiti için en iyi metottur.
Boyundurukla mıknatıslama yönteminin temel düzenlemesi Şekil 6-6 ve Şekil 6-7’de gösterilmiştir.

Şekil 6-6 magnetik bank düzeneğini göstermektedir. Muayene edilecek parça kutuplar arasındaki
magnetik alana yerleştirilir. Parça ve elektromıknatısın boyunduruğu kapalı bir magnetik devre

Mayıs-2004
oluşturur. Boyundurukla yapılan mıknatıslamada boyuna magnetik alan yaratılır.
Boyunduruk ile mıknatıslama, yalnızca sabit sistemlerle sınırlı olmayıp Şekil 6-7’de görüldüğü gibi
muayene edilecek parçanın bir bölümü (örneğin, kaynak dikişi), taşınabilir boyunduruk tipi (doğal
veya elektromıknatıs) el mıknatısları ile de yeterince mıknatıslanabilir.
Sürekli mıknatıslar muayene parçasında

magnetik alan yaratmak için kullanılan en
basit ve ucuz yöntemdir. Ancak gerek alan
şiddetini ayarlama imkanı olmaması ve
gerekse güçlü mıknatıs özelliği nedeniyle
muayene parçası üzerine yerleştirilmesi ve
yüzeyden uzaklaştırılmasındaki güçlükler
nedeniyle kullanımları sınırlıdır. Doğal
mıknatıslar, kutupları arasında boyuna
magnetik alan üretirler (Şekil 6-7).
Şekil 6-20: Magnetik bank
Boyunduruk biçimindeki el tipi elektromıknatıslar sürekli mıknatısların bahsedilen dezavantajlarını

ortadan kaldırdığı için uygulamada yaygın olarak kullanılmaktadır.
Elektromagnetik el magnetinin ayaklarındaki kutuplar bir elektrik sargısı ile oluşturulur (Şekil 6-7).
Elektromıknatıs parça üzerine yerleştirilip sargıdan akım geçirildiğinde mıknatısın kutupları
arasında bir magnetik alan oluşur.
Elektromıknatıs
Doğal mıknatıs
Şekil 6-21: El mıknatısı (bölgesel mıknatıslama)
6.1.2.2 Akım Geçirilen Bir İletken ile Mıknatıslama

Muayene parçasının tamamının veya belirli bir bölgesinin mıknatıslanması, akım geçirilen bir
iletkenin oluşturduğu alanla sağlanır.
Mayıs-2004
Bu teknik, akım yönündeki süreksizlikleri ortaya çıkarmak için tercih edilir. Mıknatıslamanın şiddeti
iletkenden uzaklaştıkça azalır. Bobin ve diğer yardımcı iletkenlerle oluşturulan mıknatıslama
arasında fark vardır. Burada, ölçüleri sabit ve sarım sayıları verilmiş bobinlerden söz edilmektedir.
Parçanın çevresinde kabloların birkaç kez sarılmasıyla oluşturulan bobinler standart olmayıp
yardımcı iletkenler sınıfına girerler.
6.1.2.2.1 Bobin ile Mıknatıslama

Bobinle mıknatıslama düzeneği Şekil 6-8’de
verilmiştir. Boyundurukla mıknatıslama
düzeneğindeki gibi, boyuna bir magnetik alan
oluşturulur ve bobin eksenine dik yöndeki
süreksizlikler tespit edilebilir.
Şekil 6-22: Bobin ile mıknatıslama
6.1.2.2.2 Yardımcı İletkenler Kullanılarak Mıknatıslama

İstenilen şekle sokulabilen esnek iletken kablolar, muayene amacına uygun olarak çeşitli biçimlerde
kullanılarak gerek boyuna, gerekse dairesel alanlar üretilebilir (Şekil 6-9). Yüksek amperli akım
taşıyan güçlü yalıtımlı kablolar sualtı magnetik parçacık muayenelerinde de yaygın olarak kullanılır.
Şekil 6-23: Yardımcı iletken ile muayene
Sıkça kullanılan diğer bir muayene düzeneği ise merkezi iletken kablo veya çubuk kullanılarak
oluşturulan dairesel magnetik alandır (çevresel mıknatıslama). Silindirik ya da halka şeklindeki
merkezi boş muayene parçalarının iç kısımlarında yer alan süreksizliklerin tespiti için, bir kablo
(Şekil 6-9), ya da akım geçen iletken bir çubuk (yardımcı iletken) parçanın içinden geçirilir (Şekil 6-
10). Bu teknik, eksenel yöndeki (akım yönü) hataları belirlemede kullanılır

Mayıs-2004
Şekil 6-24: İletken çubuk ile muayene
Bu şekilde yaratılan dairesel alanla muayenede bir çok avantaj sağlanır:
- Parça ile elektrot arasında doğrudan bir temas olmadığı için, ark yanığı tehlikesi yoktur
- Hem radyal hem boyuna yöndeki süreksizlikler tespit edilebilir
- Hem iç hem de dış yüzeydeki boyuna süreksizlikler tespit edilebilir
- Birden çok muayene parçası birlikte muayene edilebilir.

Mayıs-2004
7 Cihaz ve Ekipmanlar
Bir muayene parçasının doğru bir şekilde muayene edilip yüzeydeki çatlak ve diğer süreksizliklerin
tespit edilebilmesi için farklı tipteki magnetik alanlar ve bunları oluşturmak için gerekli cihaz ve
ekipmanlara aşina olunması gereklidir. Daha önce de belirtildiği gibi ferromagnetik malzemedeki
süreksizliklerin tespit edilebilmesi için birincil şart muayene parçasında yaratılan magnetik alan
doğrultusunun süreksizlikle belirli bir açıya sahip olmasıdır (30°/45°-90°). En kuvvetli belirti,
süreksizlik alan doğrultusuna dik olarak yönlenmiş olduğunda elde edilir. Bu nedenle tam bir
muayene yapıldığından emin olmak için parçanın birbirine dik en az iki doğrultuda mıknatıslanması
gerekir.
Muayene parçasında magnetik alan yaratmak için çeşitli cihazlar mevcuttur. Bazı cihazlar saha
uygulamalarına yönelik olarak taşınabilir olarak, diğer bazı cihazlar ise laboratuar ya da üretim
hatlarında kullanılmak üzere sabit olarak tasarlanmışlardır.
7.1 Taşınabilir Cihazlar

7.1.1 Sürekli Mıknatıslar
Doğal mıknatıslar, bazı durumlarda magnetik parçacık muayenesinde parçaların mıknatıslanması
için kullanılırlar. Doğal mıknatısların temel iki tipi çubuk mıknatıslar ve boyunduruk tipi (U-şekilli)
olanlardır. Boyunduruk tipi olanların ayakları ayarlanabilen modelleri de yapılmaktadır (Şekil 7-1).
Endüstriyel amaçlı bu mıknatıslar genellikle çok kuvvetli olup, muayene parçası üzerine
yerleştirilmeleri ve parçadan ayrılmaları güç olduğundan kullanımları yaygın değildir.
Çubuk tipi
Boyunduruk tipi
Şekil 7-25: Sürekli mıknatıslar
Ancak özel bazı uygulamalarda örneğin su-altı muayenesinde ya da elektromıknatısların

kullanımının tehlikeli olduğu patlayıcı ortamlarda ya da boyutları itibarı ile elektromıknatısların
sığmadığı dar yerlerde kullanım alanı bulmaktadır.
Avantajları : Güç kaynağına gerek yoktur, dikey yüzeylere yapışarak, uygulamayı

kolaylaştırır, elektrik ark yanığı riski yoktur, maliyet düşüktür, hafiftir.
Dezavantajları: Yalnızca doğru alan üretir, zamanla aşınır, muayene yüzeyine yerleştirme ve

Mayıs-2004
ayırma işi güçtür, alan şiddeti değiştirilemez, demir tozları kutuplara yapışır
7.1.2 Elektromıknatıslar
Günümüzde magnetik parçacık muayenesinde kullanılan cihazların çoğu elektromıknatıs prensibine,
yani elektrik akımı kullanarak mıknatıs oluşturma, esasına dayanır. El tipi elektromıknatıslar
ferromagnetik çelik bir nüve etrafına sarılmış bir bobinden ibarettir (Şekil 7-2). Elektrik
devresindeki bir anahtar yardımı ile bobini besleyen akım ve dolayısı ile çelik nüvede oluşan
magnetik alan açılıp kapatılabilir. Doğrudan şehir şebekesinden beslenen (AC-akım)
elektromıknatıslar yanısıra batarya ile beslenen (DC-akım) elektromıknatıslar mevcuttur.
Şekil 7-26: Elektromagnetik el mıknatısı
Avantajları : Alternatif ya da darbeli doğru akımla çalışabilir, magnetik alan şiddeti

değiştirilebilir, doğrudan şehir şebekesinden beslenir, mıknatıslama bir düğmeye
basılarak başlatılıp kesilebilir, muayene parçasına zarar vermez, hafiftir,
alternatif alan kullanıldığında, mıknatıslık giderimi için de kullanılabilir.
Dezavantajları: Güç kaynağı gerekir, yalnızca boyuna alan üretir, elektrik çarpması riski vardır.
7.1.3 Prodlar
Prodlar muayene parçasına temas ettirilerek parçaya akım iletmek üzere tasarlanmış iki elektrottan
oluşmaktadır [Şekil 7-3(a)]. Prodlar üzerinden muayene parçasına aktarılan akım prodlar arasında
dairesel magnetik alan oluşturur. Prodlar genel olarak bakırdan imal edilir ve operatörü korumak
için izole edilmiş tutamaklara sahiptir. Tutamakların birinde akımı açıp kapayan bir anahtar
mevcuttur. Bazı durumlarda tek elle kullanımı sağlamak için iki elektrot bir izolatör ile
birleştirilerek kullanılır [Şekil 7-3(b)]. Dual prod olarak adlandırılan bu sistem genel olarak kaynak
dikişlerinin muayenesinde kullanılır.
Yüksek akım değerleri, prod ile muayene parçası arasında ark atlamasına ve dolayısı ile malzemede
hasarlanmaya neden olabilir. Ark atlamasını engellemek için prod uçları sık aralıklarla kontrol
edilmelidir (hasarlanma, oksitlenme, vs.). Uygulama sırasında muayene parçasındaki temas
noktaları dikkatle temizlenmeli, elektrotlar parçaya çok iyi temas ettirilmeli ve akım ondan sonra
verilmelidir.
Mayıs-2004
Ark atlaması riski nedeniyle kritik parçaların muayenesinde prod kullanımına izin verilmez.
a) b)
Şekil 7-27: Prodlar ve Akım Üreteci
Avantajları : AC ya da DC alan üretilebilir, magnetik alan şiddeti değiştirilebilir, düşük voltaj

avantajı, demir tozlarını çekecek kutupları yoktur
Dezavantajları: Ark yanığı tehlikesi, ağır trafo gereklidir, aşırı ısınma tehlikesi, elektrik devresi
açıldığı halde magnetik alan oluşmayabilir, elektrot malzemesi muayene
parçasında kalıntı bırakabilir, yüzey boyanmış ise temas noktalarında boya
giderilmelidir.
7.1.4 Bobinler ve Kablolar

Bobinler ve yardımcı iletkenler muayene parçasında boyuna ve dairesel mıknatıslanma için
kullanılır. Hazır bobinler tipik olarak, hazır bir kasnak üzerinde 3-5 sarımdan oluşur. Muayene
parçası bobinin içine yerleştirilir ve genellikle ayak pedalı ile kumanda edilerek bobine akım verilir.
Yardımcı iletken kablolar muayene parçasına çeşitli şekillerde sarılarak boyuna ve dairesel alan
yaratmak için kullanılabilirler. Sarım sayısı gerekli magnetik alan şiddetine ve kablonun boyuna
bağlıdır. Normalde sarımların birbirlerine yakın olarak sarılması gerekir. Bobinler ve kablolarla
yapılan mıknatıslamada gerekli amper değeri genellikle amper-sarım olarak ifade edilir ve
ampermetre üzerinde okunan akım değeri ile sarım sayısının çarpılması ile bulunur..
7.1.5 Taşınabilir Güç Kaynakları

Taşınabilir güç kaynakları prodlar, bobin ve yardımcı iletkenler için gerekli akım kaynağını
sağlamak için kullanılır. Ticari olarak çeşitli boyutlarda güç kaynakları mevcuttur. Küçük üniteler
şehir şebekesi (120/240V) ile çalışan hafif, portatif cihazlar olup genellikle 1 500 ampere kadar (4-
5 m kablolarla kullanıldığında) AC ya da yarı dalga doğrultulmuş AC akım sağlar. Daha büyük güç
kaynakları gerektiğinde taşınabilir üniteler kullanılır. Tekerlekler yardımı ile hareket ettirilebilen bu
cihazlar 6 000 ampere kadar (en fazla 9 m kablo ile kullanıldığında) AC ya da yarı dalga
doğrultulmuş AC akım sağlar.
Mayıs-2004
Şekil 7-28: Bobin ve kablo ile mıknatıslama
7.2 Sabit Cihazlar

Sabit cihazlar laboratuar veya üretim hatlarında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. En yaygın sabit
sistemler yaş muayene için tasarlanmış magnetik bank sistemlerdir (Şekil 7-5). Magnetik banklarda
ayrı ayrı birçok mıknatıslama tekniği uygulanabilirken, birleşik mıknatıslama teknikleri de
kullanılabilir.
Genel olarak bir magnetik bank sistemi aşağıda belirtilen ünitelerden oluşmaktadır:
1- Doğrudan mıknatıslama tekniği uygulamalarında, muayene parçasından akım geçirmek için
elektrot olarak, dolaylı mıknatıslama tekniğinde muayene parçasından alan geçirmek için
elektromıknatıs olarak işlev gören, ayarlanabilir kafalar
2- Güç ünitesi (AC akım, ve/veya doğrultulmuş AC akım kaynağı)
3- Amper ve alan değerlerini gösteren göstergeler
4- Akımı ve magnetik alan şiddetini ayarlayan kontrol düğmeleri
5- Mıknatıslanmayı başlatan ve durduran pedal
6- Muayene ortamını depolamak ve muayene parçasına püskürtmek için sistem
Magnetik banklarda sıkıştırma kafaları farklı boyutlarda muayene parçaları için ayarlanabilir ve bazı
cihazlarda kafaların bu hareketi operatörün ayakla kumanda edebildiği bir pedal ile devreye sokulan
pnömatik bir sistemle sağlanır. Kafaların muayene parçası ile temas halindeki yüzeyleri, doğrudan
akım geçirme tekniğinde temas koşullarını iyileştirmek ve ark oluşumunu engellemek amacıyla
bakır örgü ile kaplıdır.

Mayıs-2004
Bazı sistemlerde boyuna mıknatıslama için

hareketli bir bobin bulunur. Bobinler genellikle
beş sarımlı olup farklı çaplarda olabilir.
Normal olarak muayene ortamı, tekrar

kullanılmak üzere bir rezervuarda toplanır ve bir
pompa ve duşlama sistemi yardımı ile muayene
parçası üzerine püskürtülür. Farklı akım
tiplerinin kullanımına olanak sağlayan sabit
sistemler mevcuttur.
Şekil 7-29: Magnetik bank sistemi
Bu sistemlerde operatör AC, yarı-dalga doğrultulmuş AC veya tam dalga doğrultulmuş AC akım
opsiyonlarından birini seçebilmektedir. Bazı sistemlerde otomatik mıknatıslık giderimi düzeneği de
bulunmaktadır.
Doğrudan mıknatıslama tekniği kullanılan

uygulamalarda (doğrudan akım geçirerek
yapılan mıknatıslama), muayene parçası
kafalar arasına sıkıştırılır (Şekil 7-6).
Muayene ortamı parça yüzeyine
püskürtülür ve akım açılır. Muayene
ortamının püskürtülmesi durdurulur, 2-5
saniye sonra akım kesilir. Bu suretle
muayene parçasında çevresel doğrultuda
bir mıknatıslanma sağlanmış olur.
Şekil 7-30: Magnetik bank-akım geçirerek mıknatıslama

Elektromıknatıs ünitesine sahip cihazlarda boyuna mıknatıslama için muayene parçası cihazın
kafaları arasına sıkıştırılır. Muayene ortamı parça yüzeyine püskürtülür ve bu kez parçadan alan
geçirilir. Muayene ortamının püskürtülmesi durdurulur, 2-5 saniye sonra alan kesilir.

Mayıs-2004
Magnetik bank sisteminde elektromıknatıs

ünitesi bulunmaması durumunda boyuna
mıknatıslama için bobin kullanılır (Şekil 7-7).
Magnetik bank sistemleri, merkezi yardımcı

iletken kullanılarak dairesel mıknatıslama
amacıyla da kullanılmaktadır. Bu düzenek
özellikle merkezi boş, küçük dairesel ve ring
şeklindeki parçaların (dişliler, borular, vs) seri
şekilde muayenesi için uygun olmaktadır.
Şekil 7-31: Magnetik bank-bobinle mıknatıslama
Bakır ya da alüminyum bir iletken çubuk

muayene edilecek parçaların merkezindeki
boşluktan geçirilerek cihazın kafaları arasına
sıkıştırılır (Şekil 7-8). İletkenden akım
geçirildiğinde çubuk çevresindeki dairesel
magnetik alan muayene parçalarında çevresel
doğrultuda bir magnetik alan yaratır.
Şekil 7-32: Magnetik bank-iletken çubuk kullanarak mıknatıslama
Bazı magnetik bank sistemlerinin önemli bir avantajı birleşik mıknatıslama tekniğine olanak
sağlamasıdır. Birleşik mıknatıslama tekniği, muayene parçasının aynı anda ya da çok kısa aralıklarla
ardışık olarak birbirine dik iki farklı doğrultuda mıknatıslanmasıdır. Farklı akım tiplerinin kombine
kullanımı ile iki farklı doğrultuda yapılan mıknatıslamanın bileşke alanının yönü sürekli
değiştirilerek muayene parçasında farklı doğrultularda yönlenmiş bulunan süreksizlikler bir seferde
tespit edilebilir. Bu teknikle ilgili daha detaylı bilgi seviye-II eğitim notlarında yer almaktadır. Bu
tekniğin uygulanmasında dikkat edilecek husus bileşke alanın sürekli yön değiştirmesi sebebiyle
alan şiddetinin teğetsel alan ölçümü cihazları ile doğru şekilde ölçülemediği ve muayene
parçasındaki alan şiddeti ve yönünün doğrulanması için referans parçalar(QQI) kullanılması
gereğidir.

Mayıs-2004
8 Mıknatıslamada Kullanılan Akım Çeşitleri

Daha önceki bölümlerde de görüldüğü gibi, magnetik parçacık muayenesinde, muayene parçasında
magnetik alan oluşturmak için elektrik akımına ihtiyaç duyulmaktadır. Dalgalı akım (AC) ve doğru
akım (DC) yaygın olarak kullanılan iki temel akım tipidir. Uygulamada yaygın olarak 220V tek-
fazlı AC akım veya 380V üç-fazlı AC akım kullanılır. Muayene sırasında süreksizliklerin tespit
edilebilmesi büyük ölçüde mıknatıslama için kullanılan akımın tipine bağlıdır. En çok kullanılan
akım çeşitleri, bunların elde ediliş biçimleri Şekil 8-1'de gösterilmiştir.
Doğrultulmuş + Filtrelenmiş
AC Doğrultulmuş AC
AC
Yarı dalga
Tek Faz
Tam Dalga
Tek Faz
Tam Dalga
Üç Faz
Şekil 8-33: Mıknatıslamada kullanılan akım çeşitleri
8.1 Doğru Akım

Doğru akım (DC) tek yönde sabit gerilimde akan akımdır. Bataryalar doğru akımın (DC) en yaygın
kaynağıdır. DC akım muayene parçasının içine de nüfuz eden bir magnetik alan oluşturduğunda
özellikle yüzey altındaki hataların tespitine yönelik muayenelerde tercih edilen akım tipidir.
Ferromagnetik malzemelerde DC akım ile oluşturulan magnetik alan AC akım ile yapılan
mıknatıslamadan farklı olarak muayene parçasının tüm kesitinde mevcuttur.
8.2 Dalgalı akım

Dalgalı akımın şiddeti ve yönü düzenli aralıklarla değişir. Türkiye’de şehir şebekesinde bu
değişimin frekansı 50 Hz’dir, yani akımın yönü saniyede 50 defa değişmektedir. Birçok işletmede
AC akım mevcut olduğundan bu akım tipinin magnetik parçacık muayenesinde kullanılması son
derece uygun olmaktadır. Ancak AC akımla yapılan mıknatıslamada oluşan magnetik alan muayene
Mayıs-2004
parçasının yüzeyinde ve çok ince bir tabaka içinde kalmaktadır. Bu olay “kabuk etkisi” olarak bilinir
ve bu nedenle AC akım sadece yüzey hatalarının tespiti amacıyla kullanılır.
8.3 Doğrultulmuş AC Akım

Kabuk etkisi nedeniyle bazı uygulamalarda (yüzeyin hemen altındaki hataların da tespit edilmesinin
gerektiği durumlar) AC akım kullanımı uygun olmamaktadır. Ancak AC akımın her yerde
ulaşılabilir olması bu akımın yüzey altı süreksizliklerin tespitini gerektiren uygulamalarda da
kullanımını zorlamaktadır. Bu nedenle AC akım doğrultma işleminden geçirilerek DC akıma benzer
bir biçime dönüştürülebilmektedir. Doğrultucular kullanılarak AC akım tek yönlü akıma
dönüştürülebilmektedir. Üç tip doğrultulmuş AC akım tipi aşağıda açıklanmıştır.
8.3.1 Yarı-dalga Doğrultulmuş Tek-fazlı AC Akım

Tek fazlı AC akım, sadece (+) yarı çevriminin geçmesine olanak sağlayan bir doğrultucudan
geçirilerek tek yönde akan darbeli bir akım elde edilir. Akım, sıfırdan maksimum değere yükselir
sonra tekrar sıfıra düşer. (-) yarı çevrimin bloke edildiği süre içinde devrede akım yoktur. Akımın
yarı devresi bloke edildiği için amper değeri doğrultulmamış tek-fazlı AC ‘nin yarısı kadardır.
Bu akım tipi genellikle yarı-dalga doğrultulmuş AC akım ya da darbeli DC akım olarak anılır. Yarı-
dalga doğrultulmuş AC akımın darbeli karakteri magnetik parçacıklara ilave bir hareketlilik
sağladığından özellikle kuru tozlarla yapılan muayenede avantajlıdır. Yarı-dalga doğrultulmuş AC
akımın en çok elektromagnetik boyunduruklarla kullanılır.
8.3.2 Tam-dalga Doğrultulmuş Tek-fazlı AC Akım

Tam-dalga doğrultulmuş tek fazlı AC akımda, gelen akımın (-) yarı çevrimi tersine çevrilerek (+)
yarı çevrime katlanır ve darbeler arasında boşluk olmayan darbeli DC akım elde edilmiş olur.
Genellikle bir filtreleme uygulanarak doğrultulmuş akımdaki keskin düşüş ve yükselişler
yumuşatılır. Darbeli akım karakterinin azaltılmış olması nedeniyle magnetik parçacıkların
hareketliliği yarı-dalga doğrultulmuş AC akım gibi olmamakla birlikte magnetik alan derinliği daha
fazladır.
8.3.3 Tam-dalga Doğrultulmuş Üç-fazlı AC Akım

Güç iletim ve hat yükü karakteristikleri nedeniyle sanayide en yaygın olarak kullanılan akım tipi üç-
fazlı AC akımdır. Doğrultma yapıldıktan ve filtrelendikten sonra DC akıma en yakın akım tipi
olduğundan magnetik parçacık muayenesinde tercih edilmektedir. Üç-fazlı akımla çalışan sabit
magnetik parçacık cihazları genellikle AC ve DC (tam-dalga doğrultulmuş üç-fazlı AC) akımla
muayene yapılmasına imkan vererek her iki akım tipinin avantajlarından yararlanılmasını sağlar.
AC ve DC ile mıknatıslama arasında önemli farklar vardır. AC akımla yapılan mıknatıslamada alan
dağılımı, karmaşık şekilli parça yüzeylerinde, doğru akıma göre daha iyidir.
Şekil 8-2'deki kademeli şaft'a doğru akım (DC) uygulandığında, magnetik alan dağılımı şekildeki
gibi olacak, “a” ile tanımlanan keskin köşelerde yeterli mıknatıslanma sağlanamayacak ve böylece
geçiş bölgelerindeki hataların tespiti de mümkün olmayacaktır. AC akım uygulandığında, magnetik
alan yüzeye yakın dağılım gösterecek ve geçiş bölgelerindeki hatalar belirlenebilecektir.

Mayıs-2004
Şekil 8-34: Kademeli bir şaftta DC ve AC alan dağılımları

Mayıs-2004
9 Mıknatıslık Giderimi
Muayene işleminden sonra, parça üzerinde mıknatıslanma kalabilir (kalıntı mıknatıslık). Kalıntı
mıknatıslığın şiddeti malzeme cinsine, uygulanan mıknatıslama tekniğine ve mıknatıslamada
kullanılan akım tipine bağlıdır. Doğrudan akım geçirilerek yapılan mıknatıslamada el mıknatıslarına
göre daha fazla kalıcı mıknatıslama oluşur. Yine aynı şekilde doğru akım (DC) uygulamalarında
magnetik alan çizgileri parçanın derinliğine nüfuz ettiği için, alternatif akıma (AC) göre daha fazla
kalıcı mıknatıslanma meydana gelir. Kalıntı mıknatıslık, parçanın daha sonra kullanımında ya da
göreceği işlemlerde sorun çıkartabilir.
Aşağıda, muayene parçasındaki kalıntı mıknatıslığın neden olabileceği bazı sorunlara ilişkin
örnekler verilmiştir:
 Kalıntı mıknatıslık talaşlı imalat sırasında talaşların yüzeye yapışmasına ve parçanın
işlenmesinde zorluklara neden olabilir,
 Elektronik ölçüm aletlerini etkileyebilir,
 Kaynak işlemi sırasında “ark üflemesi” ne, kaynak telinin kaynak ağzına yapışmasına,vs
neden olarak kaynağın yapılmasına engel olabilir,
 Yüzeye yapışan küçük parçacıklar yataklarda ya da birbiri üzerinde kayan yüzeylerde
aşınmayı artırabilir,
 Artık mıknatıslanma, dönen parçalarda indüksiyon akımına ve dolayısıyla sistemde kısa
devreye neden olabilir.
Bu durumlarda muayene parçasının mıknatıslığı giderilmelidir. Mıknatıslık giderimi bir çok şekilde
yapılabilir. Temel prensip muayene parçasının, yönü ve şiddeti tedrici olarak azalan bir magnetik
alana maruz bırakılmasıdır.
9.1 AC Akımla Mıknatıslık Giderimi

Daha çok küçük parçaların mıknatıslık giderimi
için kullanılır. Parçalar, alternatif akım ile
beslenen bir bobin (demagnetizasyon tüneli)
içerisinden yavaşça geçirilerek bobinden
uzaklaştırılır. Böylece alan şiddeti tedrici olarak
azalır ve yeterli mıknatıslık giderimi sağlanmış
olur (Şekil 9-1).
Şekil 9-35: AC akımla mıknatıslık giderimi

Mayıs-2004
9.2 DC Akımla Mıknatıslık Giderimi

Daha önce de belirtildiği gibi, doğru akım kullanılarak muayene edilen parçalarda kalıntı mıknatıslık
fazla olduğu için mıknatıslık giderimi daha uzun süre alır. Doğru akım kaynağının kutupları 15-20
sn akım verildikten sonra değiştirilir ve bu arada akım şiddeti kademeli olarak azaltılır. İşlem,
mıknatıslık giderimi sağlanıncaya kadar devam eder (Şekil 9-2).
Şekil 9-36: DC akımla mıknatıslık giderimi
9.3 El Tipi Mıknatıslarla Mıknatıslık Giderimi

El tipi elektromıknatıslarla (AC) yapılan uygulamalarda muayene parçasının yüzeyinde ince bir
tabaka mıknatıslandığından çoğu kez mıknatıslık giderimine gerek yoktur. Mıknatıslık giderimi
gerekiyorsa parçaya magnetik alan uygulanır ve akım kesilmeden el mıknatısı sağa, sola hareket
ettirilerek parça üzerinden uzaklaştırılmaya çalışır. Bu teknikle kalıntı mıknatıslık kolayca giderilir.
9.4 Küri Noktasının Üstünde Isıtılarak Mıknatıslık Giderimi

Parça, küri noktasının üstüne kadar ısıtıldığında mıknatıslık giderimi sağlanmış olur. Parçaya ısıl
işlem uygulanacaksa ve uygulama sıcaklığı küri noktasının üzerinde ise, kalıcı mıknatıslık işlem
sonunda giderilmiş olur.
9.5 Mıknatıslık Gideriminin Kontrolu
Standartlarda genellikle magnetik parçacık muayenesi sonrasında

kalıntı mıknatıslığın belirli bir değerin altında kalması istenir.
Mıknatıslık gideriminin kontrolu teğetsel alan şiddeti ölçüm cihazları
veya alan indikatörü (Şekil 9-3) kullanarak yapılabilir.
Şekil 9-37: Alan indikatörü

Mayıs-2004
10 MAGNETİK PARÇACIK YÖNTEMİ

Ferromagnetik malzemeler mıknatıslandığında magnetik alan yönüne dik yönlenmiş süreksizlik
daha önce de açıklandığı gibi kaçak magnetik akıya neden olacaktır. Muayene yüzeyine püskürtülen
ferromagnetik parçacıklar kaçak magnetik alanlar tarafından çekilecek ve bu magnetik parçacıklar
süreksizlik etrafında toplanarak gözle görülebilir belirti oluşturacaktır (Şekil 10-1). Belirtilerin gözle
tespit edilebilirliği, belirti ve zemin arasındaki kontrasta bağlıdır. Bu nedenle de magnetik
parçacıkların optik özellikleri önemlidir.
Magnetik parçacıklar demir veya demir oksit tozlarıdır. Parçacıkları renklendirmek için çeşitli
pigmentler (boyar madde) kullanılır. Parçacıklar magnetik geçirgenliği yüksek ama kalıcı
mıknatıslığı düşük malzemelerden imal edilir. Yüksek magnetik geçirgenlik parçacıkların
süreksizliklerin neden olduğu zayıf kaçak alanlar tarafından kolayca çekilebilmesi açısından
önemlidir. Düşük kalıcı mıknatıslık ise parçacıkların birbirlerine ya da muayene parçası yüzeyine
yapışıp kalmaması için gereken bir özelliktir.
Şekil 10-38: Magnetik parçacık muayenesi
10.1 Magnetik Parçacıkların Optik Özellikleri

Muayenede kullanılan magnetik parçacıkların sınıflandırılmasında ayırdedici kriterlerden birisi,
magnetik parçacıkların muayene yüzeyi ile oluşturdukları kontrasttır. Bu kontrast oluşturma
özelliklerine göre magnetik parçacıklar flüorışıl ve flüorışıl olmayan olmak üzere iki kategoride
sınıflandırılırlar.
10.1.1 Flüorışıl Olmayan Magnetik Parçacıklar

Flüorışıl olmayan magnetik parçacıklar muayene edilen parça yüzeyi ile kuvvetli bir kontrast
yaratması için kırmızı, kızıl-kahve, siyah, gri, sarı, vs. renklerde üretilir. Bazı durumlarda magnetik
parçacıkların görülebilirliğini arttırmak için muayene yüzeyi beyaz zemin boyası ile boyanır.
Muayene duyarlılığının azalmaması için boya tabakası ince (40m) ve homojen olmalıdır.

Mayıs-2004
Flüorışıl olmayan magnetik parçacıklarla yapılan muayenede belirtiler görünür ışık altında incelenir.
İnceleme sırasında parça yüzeyindeki gerekli aydınlanma şiddeti çeşitli standart ve teknik kurallarda
belirtilmiştir (Tablo 10-1). Aydınlanma şiddetindeki artış, hataların görülebilirliğinde önemli bir
artış sağlar.
Tablo 10-5: Minimum aydınlanma şiddeti değerleri

Aydınlanma Şiddeti (E)
Standart
(min.)
ASTM E-709 (91) 1000 lx
500 lx (saha çalışmalarında)
EN 10228-1 500 lx
EN ISO 3059
10.1.2 Flüorışıl Magnetik Parçacıklar

Flüorışıl magnetik parçacıklarda, ferromagnetik çekirdek flüorışıl bir maddeyle kaplanmış
durumdadır. Bu flüorışıl madde, UV ışınıma maruz kaldığında görünür ışık yayar. Böylece
karartılmış bir odada belirti ile çevresindeki aydınlanma arasındaki farktan dolayı yüksek bir
kontrast elde edilebilir.
Flüorışıl magnetik parçacıklar, genellikle muayene kabini veya benzeri düzenlemelerle karartmanın
kolayca yapılabildiği sabit ünitelerde kullanılır. Bu teknik gerekli karartma koşulları sağlanırsa
sahada da uygulanabilir. Flüorışıl magnetik parçacıklar kullanıldığında ayrıca zemin kontrast
boyasına gerek yoktur. Muayene hassasiyeti görece daha yüksektir.
UV-ışık genellikle cıva buharlı lambalar veya yeni geliştirilmiş olan mikro güç deşarj üniteli
lambalar (MPXL teknolojisi) kullanılarak elde edilir. Lamba önüne yerleştirilmiş bir filtre
yardımıyla görünür ışık kısmı filtrelenir. UV-ışığın muayene yüzeyindeki şiddeti, aydınlatma şiddeti
olarak tanımlanır ve W/m2 olarak ölçülür. UV-ışık şiddeti için muayene yüzeyinde olması gereken
minimum değer çeşitli standart ve teknik kurallarda belirtilmiştir (Tablo 10-2).
Tablo 10-6: Minimum UV-ışık şiddeti

Standart UV-Işık Şiddeti Aydınlanma Şiddeti
(en az) (en fazla)
ASTM E-709 (91)
EN 10228-1 10 w/m2 20 Lx
EN ISO 3059
Muayene yüzeyinde yağ, gres gibi kirlilikler varsa UV ışık kaynağı altında kirli beyaz-mavi
parıldama yaparak muayene hassasiyetini düşürürler. Muayene öncesi bu kirliliklerin temizlenmesi
gerekir.

Mayıs-2004
10.2 Muayene Ortamı

Magnetik parçacıklar ile taşıyıcı ortamdan oluşan kullanıma hazır karışım, muayene ortamı olarak
tanımlanır.
Magnetik parçacıkların, içinde taşındığı gaz (hava) ya da sıvı ortam “taşıyıcı ortam” olarak
adlandırılır. Taşıyıcı ortam bir gaz (hava) ise uygulama kuru muayene tekniği olarak, eğer taşıyıcı
ortam sıvı ise yaş muayene tekniği olarak tanımlanır.
10.2.1 Kuru Muayene Tekniği

Kuru magnetik parçacıklar muayene edilen parça yüzeyi ile kuvvetli bir kontrast yaratması için
kırmızı, siyah, gri, sarı, vs. renklerde temin edilebilir. Magnetik parçacıklar, muayene yüzeyine hava
yardımıyla toz halinde veya çok uçucu bir sıvı ile birlikte püskürtülür. Bu amaçla sprey kutular da
kullanılabilir. Muayene yüzeyinin kuru ve yağsız olması gerekmektedir. Kuru muayene, yüzeydeki
süreksizliklerin belirlenebilmesi açısından yaş muayeneye göre daha düşük duyarlılığa sahiptir.
Buna karşılık yüzey altı hataların belirlenmesinde, yarı-dalga doğrultulmuş AC ile mıknatıslama
yapıldığında, duyarlılığı yaş yöntemden daha fazladır.
Kuru muayene tekniği pratikte, sıcak yüzeylerde, çok pürüzlü yüzeylerde (döküm, vs.) ve yüzey altı
hatalar arandığında kullanılan bir tekniktir.
Elektromıknatıslarla mıknatıslama yapıldığında AC veya yarı-dalga doğrultulmuş AC kullanılması

kuru tozlara ilave bir hareketlilik sağladığından tercih edilmelidir.
Prodlar (yarı-dalga doğrultulmuş AC ile birlikte) ve kuru tozlar büyük döküm parçalardaki çatlak ve
sıcak yırtılma hatalarının tespiti için yaygın olarak kullanılmaktadır.
10.2.2 Yaş Muayene Tekniği

Yaş muayenede kullanılan magnetik parçacıklar flüorışıl veya renkli olabilir. Renkli parçacıklar
genellikle siyah veya kızıl-kahve renklidir.
Yaş muayenede magnetik parçacıklar bir sıvı içinde asıltı (süspansiyon) halindedir. Yaş magnetik
parçacık muayenesinde kullanılan muayene ortamlarında taşıyıcı sıvı olarak hafif petrol ürünleri
veya şartlandırılmış su kullanılır. Hafif petrol ürünleri metalik yüzeyleri daha iyi ıslattığı için tercih
edilirler. Bunlar mineral esaslı yağlardır. Genellikle kokusu giderilmiş gazyağı (kerosen) kullanılır.
Flüorışıl magnetik parçacıklarla muayene yaparken, taşıyıcı yağların kendinden flüorışıl özellik
göstermemesi ve parçacıkların flüorışıl özelliğini zayıflatıcı etkiye sahip olmaması gerekir.Ancak
gerek ucuz olması gerekse yangın riskinin bulunmaması ve belirti oluşumunun daha hızlı olması
açısından su kullanımı çok daha yaygındır. Taşıyıcı ortam olarak su kullanıldığında, süspansiyonun
muayene yüzeyini iyi ıslatabilmesi için yüzey gerilimini azaltacak katkı maddeleri ilavesi gerekir.
Yüzey gerilimini azaltacak katkı maddeleri süspansiyonun karıştırılması ve sirkülasyonu sırasında
köpürmeye neden olacağından ayrıca köpük önleyici katkı maddeleri ilavesi gerekir. Suyun
muayene parçasında korozyon oluşturmasını engellemek için korozyon önleyici katkı maddeleri
ilavesi de yapılmalıdır.
Yaş muayenede kullanılan parçacıklar ticari olarak sprey kutularda, konsantre halde kutu ve
Mayıs-2004
bidonlarda ya da pasta halde sunulmuştur. Sprey kutular saha uygulamalarında yaygın olarak
kullanılır ve taşıyıcı ortam olarak yağ vardır. Konsantre sıvı ya da pasta şeklinde bulunan magnetik
parçacıklar üreticilerin tavsiyelerine göre yağ veya su ile seyreltilerek kullanıma hazır hale getirilir.
Bu şekilde hazırlanmış süspansiyonlar el pompalarıyla (sprey pompa) ve çoğunlukla da sabit
sistemlerde kullanılır. Sabit sistemlerde (magnetik bank) muayene ortamının depolandığı bir bölüm
vardır. Muayene sırasında, bir sirkülasyon pompası yardımıyla depolara alınan sıvı, muayene
parçasına püskürtülür. Bu arada sıvının fazlası tekrar depoya döner.
Yaş muayenenin kuru muayeneye göre birçok avantajı vardır. Öncelikle muayene parçasının tüm
yüzeyi magnetik parçacıklarla kolay ve hızlı bir şekilde homojen olarak kaplanabilir. Buna ilave
olarak taşıyıcı sıvı magnetik parçacıkları yüzdürerek ve dolayısı ile parçacıklara daha uzun bir süre
hareketlilik sağlayarak, belirti oluşturabilecek yeterlilikte parçacığın zayıf kaçak alanlar tarafından
da kolayca tutulmasına yardımcı olur. Bu nedenle yaş muayene çok pürüzlü olmayan yüzeylerdeki
çok küçük süreksizliklerin belirlenmesi için en uygun yöntem olarak kabul edilir. Ancak çok kaba
yüzeylerde yüzey pürüzlülüğü parçacıkların hareketini engelleyeceğinden (yaş muayenede parçacık
boyutları kuru muayeneye göre daha küçüktür) kuru muayeneye göre etkinlik daha düşük olacaktır.
10.3 Muayene Ortamının Konsantrasyonu

Taşıyıcı sıvının 100 ml’si içindeki magnetik parçacıkların hacmi (ml) magnetik parçacık
konsantrasyonu olarak tanımlanır.
Muayenede kullanılacak, yeni hazırlanmış bir muayene ortamının amaca uygunluğu ve hata
belirleme duyarlılığının tespit edilmesi ya da halen kullanılmakta olan muayene ortamlarındaki
parçacıkların konsantrasyonu muayenenin sağlıklı olarak yapılması için çok önemli bir parametredir
ve yakından kontrol edilmelidir. Bu özellikle muayene ortamının sürekli sirküle ettirilerek tekrar
tekrar kullanımının sözkonusu olduğu sabit sistemlerde önemlidir. Muayene ortamının
konsantrasyonu, süspansiyon hazırlandıktan sonra kontrol edilir ve kontrol işlemi düzenli olarak
tekrarlanır. Örneğin ASTM E-1444-01 standardında bu kontrolun sekiz saatte bir ya da her vardiya
değişiminde yapılması öngörülmektedir.
Muayene ortamının konsantrasyonunu belirlemek için ASTM santrifüj tüpü kullanılır (Şekil 10-2).
Parçacık konsantrasyonunun tespiti için standart prosedürde, muayene

ortamı iyice karıştırılır. 100ml numune ASTM santrifüj tüpüne koyulur.
Taşıyıcı ortamın cinsine göre (su/yağ) belirli bir süre beklenir ve bu süre
sonunda çöken parçacık miktarı ölçülür.
Genellikle kabul edilen aralık flüorışıl parçacıklar için 0.1 - 0.4 ml/100ml,

renkli parçacıklar için 1.2 - 2.4 ml/100ml ’dir.
Şekil 10-39: ASTM santrifüj tüpü

Mayıs-2004
10.4 Muayene Ortamının Kontrolu

Muayene ortamlarının özellikleri çok farklı olabileceği gibi, bu özellikler kullanım esnasında da
değişebilir. Seri üretilen parçaların sabit muayene ünitelerinde yapılan muayenesinde, muayene
ortamı tekrar tekrar kullanıldığında (dolaşımlı sistemler), magnetik parçacık içeriğinde magnetik
parçacıkların muayene parçası ile taşınarak uzaklaşmaları sonucu azalma, muayene parçalarının
taşıdığı boya, pas ve curuf gibi kalıntılar nedeniyle ortamının kirlenmesi, magnetik parçacıkların
flüorışıl özelliklerinin bozulması gibi sonuçlar ortaya çıkabilir.
Yukarda açıklanan nedenlerden dolayı muayene ortamının kontrollerinin yapılması gerekmektedir.

Bu amaçla çeşitli standartlara uygun olarak geliştirilmiş ve yaygın olarak kullanılan referans
parçalar vardır. Muayene ortamının değerlendirilmesinde, referans bloklar üzerinde oluşan
belirtilerin görülebilirliği esas alınır.
10.4.1 MTU Referans Parçası

Bu parça, 50 mm çapında ve kalınlığı 10 mm olan ferromagnetik bir malzemeden imal edilmiş
yüzeylerinde kaba taşlama çatlakları ve kılcal gerilimli korozyon çatlakları bulunan imalatçı
tarafından kalıcı şekilde mıknatıslanmış bir referans parçadır . İlk kez kullanılacak muayene ortamı
referans parça üzerine uygulanır ve parça üzerinde oluşan belirtilerin fotoğrafı çekilir. Daha sonra
kullanılan muayene ortamının belirli aralıklarla tekrar referans parça ile testleri yapılır. Parça
üzerinde özellikle aynı bölgeler fotoğrafla karşılaştırılarak muayene ortamının duyarlılığı kontrol
edilir. (Şekil 10-3). Kolayca belirlenebilen kalın belirtiler karşılaştırma için uygun değildir. Bu
nedenle, çok ince hataların bulunduğu bölgeler karşılaştırma amacıyla kullanılır (fotoğraf).
Şekil 10-40: MTU-Blok
10.4.2 Karl Deutsch Fluxa-Referans Parçası

Bir ucunda prinç kaplamalı bir sürekli mıknatısın bulunduğu, bir cıvata yardımıyla sıkıştırılarak düz
yüzeylerinin yapay bir çatlak oluşturduğu iki çelik bloktan oluşan bir referans parçadır. Referans
parçanın ölçümlendirilmiş yüzeyine muayene ortamı uygulanır. Belirtinin boyu tespit edilir. Yapılan
ara kontrol sonuçları ile karşılaştırılarak duyarlılık tespiti yapılır (Şekil 10-4). Duyarlılığı yüksek
olan muayene ortamlarının oluşturduğu belirti, düşük duyarlılığa sahip muayene ortamlarının
oluşturduğu çatlak belirtisinden daha uzun olmaktadır.

Mayıs-2004
Şekil 10-41: Karl Deutsch Fluxa Referans Parçası
10.5 Magnetik Parçacık Yönteminin Sınırlamaları

10.5.1 Muayene Edilebilen Malzemeler
Bu yöntem, bağıl geçirgenlikleri (r), 100'ün üstünde olan ferromagnetik malzemelere uygulanabilir.
Ancak bunun için kesin bir sınır getirmek güçtür. Çünkü süreksizliklerin tespit edilebilirliği sadece
malzemelerin geçirgenliklerine değil, aynı zamanda mıknatıslama şartlarına, hatanın tipine,
konumuna ve büyüklüğüne bağlıdır.
10.5.2 Yüzey Şartları

Magnetik parçacıkların süreksizlikleri tespit etme kapasiteleri, yüzeydeki ferromagnetik olmayan
tabakalar, yüzey kirlilikleri ve artan yüzey pürüzlülüğü ile olumsuz etkilenir. Kural olarak yüzey
parlak ve düzgün olmalıdır. Özellikle kritik malzemelerin muayenesinde bazı standard ve
spesifikasyonlarda yüzey pürüzlülüğü için sınırlamalar vardır. Ayrıca süreksizliklerin içerisi
ferromagnetik tozlarla dolmamalıdır.
10.5.3 Yüzey Kaplamaları

Magnetik olmayan yüzey kaplamalarının kalınlıkları 40 µm 'u geçmemelidir. 40 µm ve altındaki
kaplama kalınlıkları muayene duyarlılığını ciddi şekilde etkilemez. Ancak yine de çok ince ve
derinliği çok az olan süreksizlikler belirlenemeyebilir. Muayene doğrudan akım geçirme tekniği ile
yapılacaksa, temas noktaları metalik yüzeye ulaşıncaya kadar temizlenmelidir. Fosfatlanmış, bronzla
kaplanmış, galvanizlenmiş ve renklendirilmiş yüzeyleri hasarlamamak için doğrudan akım geçirme
yöntemi kullanılmamalıdır.
10.5.4 Belirlenebilir Süreksizlikler

Bu yöntemle yüzeye açılan ve yüzeyin hemen altındaki çatlak, küçük gözenekler, çekme boşlukları,
kat, damar ve kalıntı hatları gibi süreksizlikler kolayca belirlenebilir. Geniş süreksizliklerin
belirlenmesi zordur. Süreksizlik belirtileri, süreksizlik yüzeyden uzaklaştıkça daha az belirgin hale
gelir.
Düzgün olarak taşlanmış yüzeylerde 0.1- 0.2 mm derinlik arasındaki çatlaklar güvenilir bir şekilde
belirlenebilir. Süreksizliklerin boyu dışında diğer boyutları hakkında fazla birşey söylenemez.
10.6 Tespit Edilebilir Süreksizlik Yönlenmesi

Eğer magnetik alan süreksizliğe dik yöndeyse, maksimum kaçak akı elde edilir. Süreksizlik ile
magnetik alan arasındaki açı  ise, süreksizliğe dik bileşenin yol açtığı kaçak alanın şiddeti H ;

Mayıs-2004
H = H .sin 
bağıntısı ile bulunabilir.
Süreksizlik ile magnetik alan yönlenmesi aynı ise ( = 0o) süreksizlik tespit edilemez. Bu nedenle
çeşitli standart ve spesifikasyonlarda süreksizlik ile magnetik alan yönlenmesi arasındaki açı için
minimum bir açı değeri öngörülmüştür. Örneğin Avrupa Normlarında (EN) süreksizlikle alan
arasında izin verilen en düşük açı  = 30o’dir. Bu durumda H = H/2 olacaktır. Her yöndeki
süreksizliklerin tespit edilebilmesi için mıknatıslamanın birbirine dik yönde iki kez yapılması
gerekir.  = 30o olabildiğinden, bu diklikten izin verilen maksimum sapma 60o - 120o arasında
değişir. Bu nedenle bir kaynak dikişi ya da başka bir muayene yüzeyi, 90 o'lik açılarla iki yönde
muayene edilir. Kritik parçalarda, daha hassas muayeneler için 60o'lık açılarla üç konumda muayene
etmek gerekir (Şekil 10-5). ASME Kısım V ve ASTM E 709’da süreksizlikle magnetik alan
arasında izin verilen en düşük açı =45o olarak verilmiştir.
Şekil 10-42: Tespit edilebilir süreksizlik yönlenmesi (EN 1290)

Mayıs-2004
11 Alan Şiddetinin Belirlenmesi

Magnetik parçacık yöntemiyle yapılan muayenelerde magnetik alan doğrultusunun ve alan
şiddetinin bilinmesi çok önemlidir. Bu özellikle birleşik teknik uygulanarak yapılan muayenelerde
önem arz etmektedir. Muayene parçasında oluşturulan alan şiddetinin, süreksizliklerde magnetik
parçacıkları çekebilecek ve süreksizlik üzerinde tutabilecek güçte kaçak magnetik alan yaratacak
seviyede olması gerekmektedir. Eğer magnetik alan şiddeti az ise yeterli kaçak akı oluşamaz. Bu
durumda süreksizlikler belirti veremez. Eğer alan şiddeti gereğinden fazla olursa magnetik akı
çizgileri malzemenin yüzeyinde yoğunlaşır ve muayene ortamındaki parçacıklar çizgiler boyunca
toplanarak parçada süreksizlik olmamasına rağmen yanıltıcı belirti oluştururlar. Bu nedenle
magnetik alan şiddetinin optimum değerlerde olması gerekir. Çeşitli standart ve spesifikasyonlarda
gerekli alan şiddeti ile ilgili sınırlamalar getirilmiştir (Tablo 11-1).
Tablo 11-7: Çeşitli standart ve spesifikasyonlarda gerekli alan şiddeti

Standart / Spesifikasyon Gerekli alan şiddeti
(kA/m)
AD-Merkblatt HP 5/3 2.0 – 6.5
EN 1290
2.0 – 6.0
EN 10228-1
ASTM E 1444 2.4 - 4.8
Malzeme içindeki gerçek alan şiddetini ölçmek pratik olmadığından tüm cihazlar muayene
parçasının yüzeyindeki alan şiddetini ölçmektedir. Alan şiddeti kantitatif olarak ölçme suretiyle,
kalitatif olarak da referans parçalar yardımıyla belirlenir.
11.1 Alan Şiddetinin Ölçümle Belirlenmesi

Magnetik alan şiddeti, magnetik alana duyarlı problara sahip ölçüm cihazları ile tespit edilir. Bu
cihazlarla magnetik alanın yüzeydeki teğetsel alan şiddeti ölçülür. Ölçüm sırasında probun duyarlı
yüzeyinin akım yönüne paralel (alan yönüne dik) olması ve muayene yüzeyine tam temas etmesi
gerekir. (Şekil 11-1).
En önemli dezavantajları, periyodik olarak kalibrasyon gerektirmeleri ve birleşik mıknatıslama

tekniği uygulandığında sağlıklı bir ölçüm olanağının bulunmamasıdır.
Magnetik akı yoğunluğu, uçlarda, köşelerde, yivlerde ve diş diplerinde artacağı için magnetik alan
şiddeti de değişir. Bu nedenle söz konusu bölgelerde ölçüm yapılmamalıdır.

Mayıs-2004
Şekil 11-43: Alan şiddetinin ölçümle belirlenmesi - alan şiddeti ölçüm cihazı
11.2 Alan Şiddetinin Referans Parçalarla Belirlenmesi

11.2.1 Kalite Belirteçleri (QQI)
QQI veya yapay süreksizliklerin bulunduğu referans parçalar, alan yönünün belirlenmesi ve yeterli
alan şiddetinin mevcudiyetinin tespiti açısından yaygın olarak kullanılmaktadır. QQI’lar birleşik
mıknatıslama tekniğinin kullanıldığı uygulamalarda bileşke alan şiddetinin yeterli olup olmadığının
belirlenmesi ve doğrultusunun teyidi için en pratik yöntemdir. Kalite belirteçleri (IQQ) sadece yaş
metot ve sürekli mıknatıslama tekniği ile muayene yapıldığında kullanılır.
QQI, muayene parçası ile tam temas halinde olmalıdır. Bunu sağlamak için QQI yapay hataların
bulunduğu yüzey altta kalacak şekilde muayene parçası üzerine yerleştirilir ve bantlanır. Muayene
parçası mıknatıslanır ve muayene ortamı yüzeye tatbik edilir. Alan şiddeti yeterliyse alan
doğrultusuna dik yapay süreksizlik bariz olarak belirti verir (Şekil 11-2).

Mayıs-2004
Şekil 11-44: QQI referans parçası
11.2.2 ASTM Referans Parçası

ASTM referans parçası ferromagnetik olmayan bir malzeme ile dört, altı veya sekiz parçaya
bölünmüş, yüksek magnetik geçirgenliğe sahip bir diskten oluşmaktadır ( = 19-25 mm). Bölmeler,
merkezden farklı doğrultularda yönlenmiş yapay süreksizlikleri temsil etmektedir. Bölümler bakırla
kaplanmıştır. Referans parça muayene yüzeyine bakır kaplamalı kısım üste gelecek şekilde
yerleştirilir ve muayene parçası mıknatıslandıktan ve muayene ortamı tatbik edildikten sonra oluşan
belirti, magnetik alan doğrultusunu gösterir.
Şekil 11-45: ASTM referans parçası

Ana uygulama alanı, boyunduruk veya prodlarla ve kuru tozlarla, kaynak dikişi veya çelik döküm
parçalarda yapılan kontrollarda alan doğrultusunun belirlenmesidir. Bu referans parçasının karmaşık
şekilli parçalarda, yaş muayenede, veya alan şiddetinin tespiti için kullanımı önerilmez. Her
kullanımdan sonra referans parçasında mıknatıslık giderimi yapılması gereklidir.
11.2.3 Burmah-Castrol Şeritleri

Bu referans parçalar üzerlerinde farklı genişliklerde yivler bulunan yüksek magnetik geçirgenliğe
sahip şeritlerden oluşmaktadır. Şerit, muayene sırasında parça üzerine yerleştirilir, şerit üzerinde
oluşan belirtiler belirli bir bölgedeki magnetik alan şiddeti hakkında genel bir fikir verir.

Mayıs-2004
11.2.4 Berthold Referans Parçası

Üzerinde (+) şeklinde ince bir yiv bulunan yumuşak demirden yapılmış nüve, mıknatıslanmış yüzey
üzerine yerleştirilir ve muayene ortamı uygulanır. Nüve üzerinde bulunan ferromagnetik olmayan
plaka üzerinde nüvedeki yivlerden dolayı belirti oluşur. Berthold referans parçası esas olarak
magnetik alan yönünü belirlemek için kullanılır. (Şekil 11-4)
Şekil 11-46: Berthold referans parçası

Mayıs-2004
12 Muayene Aşamaları
Muayene, söz konusu parça için belirtilmiş olan kurallar, spesifikasyonlar ve talimatlara göre
yapılmalıdır. Tipik bir muayene akışı şöyledir :
1. Aşama : İnceleme şartlarının kontrolu
Muayeneyi yapacak kişi, muayene yüzeyinde yeterli aydınlanma şiddetinin sağlandığından emin
olmalıdır (Bak. Tablo 10-1). Flüorışıl parçacıklarla yapılan muayenelerde UV-ışık şiddeti ve çevre
aydınlığı kontrol edilmelidir (Bak. Tablo 10-2). UV-lamba periyodik olarak kontrol edilmelidir.
2. Aşama : Muayene yüzeyinin hazırlanması
Muayene yüzeyi, hata tanımlanmasını etkileyebilecek her türlü kalıntı ve kirlilikten arındırılmalıdır.
Pas ve tufal yanlış değerlendirmelere neden olabileceğinden yüzey temizlenmelidir. Yağ, gres, su ve
diğer işleme yağları, muayene ortamının yüzeyi ıslatmasını veya magnetik parçacıkların serbest
hareket etmelerini engelleyeceğinden mutlaka temizlenmelidir.
Taşıyıcı sıvı su ise, parça yüzeyindeki yağ giderilmelidir. Flüorışıl magnetik parçacıklarla yapılan
muayenelerde, yüzeyde kalmış olan gres ve yağın mavi renkli doğal flüorışıması muayene ortamının
flüorışıl etkisiyle birlikte muayeneyi güçleştirebilecek kirli beyaz bir renk oluşur.
Çok ince boya, pas veya tufal tabakası muayene hassasiyetini düşürmekle beraber birçok durumda
tatminkar bir muayene yapılmasına engel teşkil etmez. Gevşek pas, tufal veya boya tabakası mutlaka
temizlenmelidir.
Muayene, flüorışıl olmayan magnetik tozlar kullanılarak yapılıyorsa muayene yüzeyinin boyanması
önerilir. Kaynak dikişi muayenesinde, yanıltıcı belirtileri önlemek için kaynak dikişi çentik
kalmayacak şekilde taşlanmalıdır.
3. Aşama : Gözle inceleme
Muayeneye başlamadan önce, yeterli derecede temizlenmiş olan yüzeyin gözle incelenmesi gerekir.
Muayeneyi yapacak kişi, muayene yüzeyini inceleyerek büyük hatalara ve yanıltıcı belirtilere neden
olabilecek çizik-oyuk veya diğer deformasyon bölgelerini belirlemelidir.
4. Aşama : Muayene ortamının sahada kontrolu
Referans blok üzerinde elde edilen duyarlılığa, muayene parçasında sınırlı olarak ulaşılabilir.
Bununla beraber referans bloklar yardımıyla bir muayene ortamının temel uygunluğu tespit edilir.
Muayene ortamının özelliklerine ilişkin diğer kontrolların sahada yapılması mümkün değildir ve
gerekli de değildir. Ticari olarak piyasaya arz edilen muayene ortamlarının kullanılabilirliği,
önceden imalatçı veya bir başka muayene kuruluşu tarafından araştırılmaktadır.
5. Aşama : Mıknatıslamanın büyüklüğü ve mıknatıslama yönünün kontrolu

Mayıs-2004
6. Aşama : Muayene Alanı ve Muayene bölgesinin belirlenmesi
Muayene alanı muayene parçanın toplam uzunluğu ve/veya genişliğidir. Muayene alanı parçanın bir
bölümü olabileceği gibi, parçanın tümü de olabilir.
Muayene bölgesi, alan şiddeti değerlerine göre belirlenir ve ölçülen magnetik alan şiddetinin ilgili
standart tarafından verilen sınırlar içinde kaldığı (örneğin 2-6,5 kA/m), parçanın bir defada muayene
edilen kısmıdır.
7. Aşama : Mıknatıslama ve muayene ortamının püskürtmesi "Muayene aşaması"
Seçilen mıknatıslama tekniğine ve muayene ortamına bağlı olarak uygulamalarda farklılıklar vardır.
Kural olarak aşağıdaki sıralamaya uyulmalıdır :
a) Parçanın mıknatıslama düzeneğine yerleştirilmesi veya sıkıştırılması

b) Mıknatıslama düzeneğinin açılması "Mıknatıslama süresi"
c) Muayene ortamının püskürtülmesi "Püskürtme süresi"
d) Püskürtme sonrası yeterince mıknatıslama (0.5- 2 saniye)
e) Mıknatıslama düzeneğinin kapatılması (özellikle akım geçirme tekniğinde)
f) İnceleme
Bu işlemler muayene aşamaları olarak adlandırılır.
Değişik yönlerdeki hataların tespit edilebilmesi için mıknatıslamanın iki kez yapılması ve bunların
her birinde alan doğrultularının yaklaşık olarak birbirlerine dik olması gerekir. Her mıknatıslamadan
sonra yüzey incelenmelidir.
8. Aşama : Dokümantasyon (Bak. Bölüm 14)

Yapılan muayene tüm sonuçları ile birlikte kaydedilir. Muayene raporunda, muayene edilen
malzemeye ilişkin bilgiler, mıknatıslama tekniği, kullanılan cihaz, alan şiddeti, muayene alanı,
muayene ortamı, muayene standart ve/veya spesifikasyonları ile kabul red kriterleri bulunmalıdır.
Ayrıca spesifikasyon ve/veya standartlardan sapmalar varsa bunlar da rapora işlenmelidir. Muayene
sonucunda bulunan hatalar, bunların konumları ve değerlendirmeleri yine raporda yer almalıdır. Son
olarak muayeneyi yapan, değerlendiren ve onaylayan kişilerin isim ve imzaları yer almalıdır.
9. Aşama : Mıknatıslık giderimi

Müsaade edilebilir kalıntı magnetik alanın büyüklüğü muayene edilen parçayla ilgili taleplere
bağlıdır. Talaşlı imalata girecek parçalarda bu değerin 0.4 kA/m’den küçük olması istenir.
Kalıntı magnetik alan şiddeti, alan şiddeti ölçüm cihazları veya akı yoğunluğu ölçüm cihazları ile
belirlenebilir. Bu değer, kalitatif olarak basit kalıntı alan şiddeti ölçüm cihazlarıyla da belirlenebilir.
10.Aşama : Parça temizlenir.

Parçaya, boya, galvaniz, kaplama gibi işlemler yapılacaksa parça yüzeyi çözücülerle
temizlenmelidir.

Mayıs-2004
13 Malzeme Bilgisi
Tahribatsız muayene yöntemlerinin seçimi sırasında hangi tip süreksizliklerin arandığının bilinmesi
yararlıdır. Her süreksizlik tipinin belirli bir oluşum nedeni bulunduğundan, muayene edilecek
parçanın daha önce geçtiği işlemlerin bilinmesi başarılı bir muayene için uygun yöntemin seçilmesi
açısından gereklidir.
Süreksizliklerin oluşum aşamaları üç ana grupta toplanabilir:
- Üretim sırasında oluşan süreksizlikler

- İşleme sırasında oluşan süreksizlikler
- İşletme koşullarında oluşan süreksizlikler
13.1 Üretim Sırasında Oluşan Süreksizlikler

13.1.1 Döküm Parçaları
Döküm parçaları ergimiş malzemelerin istenen boyutlarda kum veya kokil kalıplara dökülüp
katılaşması ile elde edilir.
Ergimiş metalin oksijenle birleşmesi ve fırın atmosferindeki gazların çözünmesiyle oksitler

oluşmakta ve bu oksitler ya curuf olarak ya da katılaşma esnasında tekrar gaz haline dönüşerek gaz
boşlukları, porozite veya belirli tiplerde çekinti boşlukları meydana getirirler.
Şekil 13-47: Kum, curuf kalıntıları ve mikro çekinti hataları
Segregasyonlar katılaşma sırasında alaşım elementlerinin ayrışması nedeniyle ortaya çıkarlar.
Malzemenin termal genişleme/büzülme katsayısına bağlı olarak soğuma sırasında çekme boşlukları
(lunker) oluşabilir.
Ayrıca katılaşma sırasında büyük kesit farklılıkları olan parçaların geçiş

bölgelerinde çatlaklar meydana gelebilir. Bu çatlaklar ergimiş malzeme tam
olarak katılaşmadan oluşuyorsa sıcak yırtılma olarak adlandırılırlar.

Mayıs-2004
Şekil 13-48: Dökümlerde çekme boşlukları ve sıcak yırtılma hataları muhtemel oluşma bölgeleri
Döküm sırasında birçok noktadan besleme yapılıyorsa farklı kollardan gelen ergimiş metal, kalıp
içinde birleşerek kabı doldurur. Birleşen bu kolların çok hızlı soğuması veya bir oksit tabakası ile
kaplanması nedeniyle kaynaşma kısmen mümkün olabilir. Bu bölgeler soğuk birleşme bölgeleri
olarak adlandırılırlar.
soğuk birleşme
a) mikro-çekinti boşlukları
b) mikro-çekinti boşlukları
c) gaz boşluğu
d) sıcak çatlak
f) yorulma çatlağı
Şekil 13-49: Çelik döküm-dişli; muhtemel süreksizlikler
13.1.2 Dövme Parçalar

Esas itibarıyla, dövme parçalar daha önceden dökülmüş blokların kısmen veya tamamen işlenmesi
ile elde edilir.
Önceden bahsedilen hatalara bu parçalarda da rastlamak mümkündür. Bunların haricinde,

malzemenin sıcak halde plastik deformasyona uğradığı da unutulmamalıdır. Dövme işlemi

Mayıs-2004
sonucunda, deformasyon doğrultusunda yönlenmiş bir yapı ortaya çıkar. Parça içindeki döküm
hataları da aynı deformasyona uğrarlar. Diğer bir deyişle, önceden hacimsel olan hatalar dövme
yönünde uzanan düzlemsel hatalara dönüşürler (curuf ve oksit hatları, vs.). Bunlara ilave olarak,
dövme çatlakları ve katlanma hataları da ortaya çıkabilir (Bak. Şekil 13-4 – Şekil 13-9).
a) boyuna çatlak
b) yorulma çatlağı
c) yorulma çatlağı
d) inkluzyon hattı
e) segregasyon hattı
f) dövme kırığı
g) dövme çatlağı
Şekil 13-50: Dövme-mil
a) inkluzyon hattı
b) sertleştirme çatlağı
d) çatlak
e) taşlama çatlağı
f) dövme kırığı
Şekil 13-51:Dövme -krank mili
a), b), c), d) çatlak

e) dövme kırığı
Şekil 13-52: Dövme –biyel kolu

Mayıs-2004
a) taşlama çatlağı
b) dövme kırığı
d) sertleştirme çatlağı
e) çatlak
Şekil 13-53: Dövme –dişli
a) laminasyon (katmer)
b) segregasyon
c) çatlak
d) kat
e) hadde izi
f) çatlak
Şekil 13-54: Hadde ürünü-plaka, profil
a) boyuna çatlak
b) kat
c) inkulizyon
d) çizik
e) pilger
sürünme çatlakları
Şekil 13-55: Hadde ürünü-boru

Mayıs-2004
13.1.3 Çubuk, Kütük, Tel

Hataların çıkış noktası, yine parçadaki düküm hatalarıdır.
Bu parçalarda, deformasyon sadece boyuna doğrultudadır. Dolayısıyla, hemen hemen tüm hatalar
boyuna eksen yönünde oluşacaktır. Karşılaşılan tipik hatalar curuf hatları ve damardır.
Ayrıca, aşırı haddelenmiş malzemelerde katlanma gibi enine hatalar da oluşabilir.
13.1.4 Levha
Levhalarda da dökümden kaynaklanan bütün hatalar bulunur. Deformasyon yönüne bağlı olarak bir
yönde oldukça büyük düzlemsel uzantıya sahip olurlar.
Levhalarda, gaz boşlukları ve çekme boşluklarının deforme edilmesi neticesinde oluşan katmer tipik
hatalardır (Şekil 13-8). Bu hatalar magnetik parçacık yöntemiyle sadece levha kenarında tespit
edilebilir.
13.2 İşleme Sırasında Oluşan Hatalar

Parçaların işlenmesi sırasında ortaya çıkan hatalar tamamen farklı tiptedir. Burada hata oluşumuna
neden olan en önemli faktör gerilimlerdir. Gerilimler genellikle en zayıf bölgelerde (örneğin, kesit
değişim bölgeleri) etkili olur ve bu bölgelerde çatlaklar oluşur.
13.2.1 Sertleştirme
Su verme işlemi sırasındaki genleşme ve ani büzülmelerin neden olduğu yüksek gerilimler, kesit
değişim bölgelerinde çatlaklara neden olur (Şekil 13-5, Şekil 13-7).
13.2.2 Taşlama
Taşlama işlemi sırasında, temas yüzeyi boyunca oldukça yüksek termal gerilimler oluşur. Taşlama
çatlaklarının tipik görüntüsü, taşlama doğrultusuna dik ve uzunlukları fazla olmayan çok sayıda
çatlak şeklindedir. Malzemedeki ilave gerilimlere bağlı olarak (örneğin ısıl işlem sırasında oluşan
gerilimler) diğer doğrultularda da çatlaklar meydana gelebilir (Şekil 13-5, Şekil 13-7).
13.2.3 Galvanizleme
Talaşlı imalat veya diğer şekillendirme işlemlerine bağlı olarak malzemede mevcut olan gerilimler,
malzeme yüzeyini etkileyen işlemler sırasında (örneğin asitler) gerilimli korozyon çatlaklarına
neden olabilir (Şekil 13-10). Taneler arası korozyon da, korozif ortamlara bağlı olarak ortaya çıkan
bir olaydır. Burada tane sınırları kısmen çözülerek ağ biçiminde çatlak benzeri bir görüntü ortaya
çıkar.

Mayıs-2004
Şekil 13-56: Gerilimli korozyon çatlağı
13.2.4 Kaynak İşlemi

Kaynak işleminde, birleştirilecek malzemeler ergitildiğinden, az çok döküm şartlarına benzer şartlar
vardır. Buna bağlı olarak, gözenek ve curuf hataları ortaya çıkar. Bunun dışında, kaynak işleminden
sonraki soğuma süreci veya ısıl işlem sırasında da çatlaklar oluşabilir. Benzer şekilde çeşitli
doğrultulardaki gerilimler de çatlak oluşumuna neden olabilir.
Krater çatlakları, kaynak işleminin bittiği noktada yani büyük miktardaki ergimiş kaynak metalinin
aniden soğuduğu noktada ortaya çıkar. Soğuma doğrultusu nedeniyle genellikle yıldız şeklinde
çatlak oluşumu söz konusudur. Kaynak ağızlarının uygun bir biçimde eritilememesi, yetersiz ergime
hatalarına neden olur.
Kökteki pasonun uygun biçimde atılmaması neticesinde kaynak mukavemetinin azalmasına sebep
olan kök hataları meydana gelir.
(Bak. Şekil 13-11)
13.3 İşletme Koşullarında Oluşan Hatalar

Kullanım sırasında parça üzerine etkiyen yüklere bağlı olarak bir başka hata grubu oluşur. Bu
hatalar daima çatlak şeklinde olup gerilimlerin yüksek olduğu bölgelerde veya çentik etkisine bağlı
olarak ortaya çıkar.
13.3.1 Yorulma çatlakları

Dinamik yüklere bağlı olarak yavaş ve çok aşamalı bir çatlak oluşumu ve ilerlemesi sözkonusudur.
Bu tip bir kırılma yüzeyi incelendiğinde, çatlak ilerleyişini gösteren tipik izler görülebilir.
Sürekli ilerleyen çatlak nedeniyle mukavemetin düşmesine bağlı olarak gevrek kırılma meydana
gelir (Şekil 13-3, Şekil 13-4, Şekil 13-5, Şekil 13-7, Şekil 13-13).

Mayıs-2004
(a)krater çatlağı
(b), (e), (g) boyuna çatlak
(c)lameler yırtılma
(d)katmer(laminasyon)
(f)yanma oluğu
(h)kat
(j)enine çatlak
(k)overlap
(n)toplu gözenek
(o) sıralı gözenek
Şekil 13-57: Kaynak dikişleri
13.3.2 Termal Şok Çatlakları

Benzer şekilde, termal yükler nedeniyle de sürekli ilerleyen termal-şok çatlakları oluşmaktadır.Bu
çatlaklar da malzeme kesitinde yeterli zayıflama meydana getirdikten sonra gevrek kırılmaya yol
açarlar (Şekil 13-12, Şekil 13-13).
Periyodik bakım çalışmaları çerçevesinde yapılan muayenelerde, bu nedenle mutlaka malzemede

çatlak oluşup oluşmadığı araştırılmalıdır. Bu çatlaklar, az sayıdaki istisnalar dışında esas itibarıyla

Mayıs-2004
yüzeyden başlarlar.
a) yorulma çatlağı
b) termal şok çatlağı
Şekil 13-58: Boru-termal şok çatlakları Şekil 13-59: Türbin kanadı

Mayıs-2004
14 Belirtilerinin Yorumlanması, Dokümantasyon
14.1 Belirtilerin Yorumlanması

Magnetik parçacık muayenesinde, muayene yüzeyindeki süreksizliklerin üzerinde magnetik
parçacıkların toplanması süreksizlik görüntüsünü belirginleştirir. Bu durum, süreksizliklerin tespitini
kolaylaştırır.
İncelenme aşamasında, muayene yüzeyindeki belirti yorumlanır, tanımlanır ve değerlendirilir.

Ancak, muayene yüzeyinin belirli bölgelerinde magnetik parçacık toplanmasının başka nedenlerden
dolayı da oluşabileceği unutulmamalıdır.
Magnetik parçacık muayenesinde yüzeyde oluşan belirtiler üç grupta toplanabilir;
· Kaçak magnetik alanların neden olmadığı parçacık birikmelerine bağlı olarak oluşan asılsız
belirtiler (akıntı hatları, gevşek pas, yüzey kirliliği, vs. nedenlerle).
· Parça tasarımı ve konstrüksiyonundan kaynaklanan veya magnetik geçirgenliği çok farklı olan
malzeme birleşimleri gibi nedenlerle oluşan kaçak alanlarda ortaya çıkan yanıltıcı belirtiler
· Çatlak, gözenek, damar, katlanma, vb. süreksizliklerin neden olduğu gerçek belirtiler.
Kalite kontrolu açısından sadece en son belirtilen faktör önem arz etmektedir. Diğer belirti türlerinin
muayene sonuçlarının değerlendirilmesi üzerinde bir etkisi olmayıp ilgisiz belirtiler olarak
nitelendirilirler.
Belirtilerin yorumlanması, belirtiyi hangi nedenlerin oluşturduğu konusunda karar verilmesi

anlamına gelmektedir.
Belirtiler, ilgisiz belirti değilse süreksizlik olarak tanımlanır.
Belirlenen süreksizliğin parçanın kullanımını etkileyip etkilemeyeceği, bir başka deyişle parçanın
kabul, red veya tamir edilmesi hususunda karar verilmesi değerlendirme olarak adlandırılır.
Kabul kriterlerinin üzerindeki süreksizlikler hata olarak tanımlanır.
Değerlendirmeye alınan bir belirti aşağıdaki hususlar çerçevesinde karakterize edilir :
 konum ve yönlenme
 uzunluk
 belirtilerin sayısı/yüzey
 ilerleme şekli (düzgün çizgi, çatlak benzeri, kenara doğru ilerleyen gibi)
Belirti boyutlarından hareketle, malzeme yüzeyindeki hatanın genişliği ve derinliği hakkında bir
fikir edinilemez.
Belirtilerin incelenmesinde, 2-10 kat büyütme sağlayan büyüteçlerin kullanılması avantajlı olabilir.

Mayıs-2004
Magnetik parçacık muayenesinde belirtiler, lineer ve yuvarlak belirtiler olmak üzere iki sınıfa
ayrılır.
Yuvarlak belirtiler : Boyu eninin üç katına kadar olan, yuvarlak ya da yuvarlağa yakın
şekillenmeler yuvarlak belirtiler olarak nitelendirilir.
Lineer belirtiler: Hatanın boyu eninden en az üç kat büyükse lineer belirti olarak adlandırılır.
Çeşitli standart, norm ve teknik kurallarda lineer ve yuvarlak belirtiler için kabul-red kriterleri
verilmiştir.
14.2 Dokümantasyon
14.2.1 Muayene Raporu
Düzenli ve tam bir magnetik parçacık muayenesinin yapılabilmesi için gerekli bilgileri içeren bir
muayene raporu hazırlanmalıdır. Bu muayene raporunda, belirtilerin değerlendirilmesi için gereken
muayene parçasına ait bulgular, muayene tekniği ve muayene sonucunda elde edilen tüm bilgiler yer
almalıdır. Bu bilgiler aşağıdaki gibi sıralanabilir :
a) Muayene parçasına ilişkin bilgiler

Parça tanımı, kod no/seri no, sayı, imalatçı, imalata ilişkin özel bilgiler, boyutlar (teknik çizim),
malzeme cinsi, ısıl işlem durumu, muayene yüzeyinin durumu.
b) Muayene kapsamı, muayene alanı, muayene talimatı, gerekli yüzey hazırlığı.
c) Mıknatıslama koşulları ve muayene düzenlemesi
Mıknatıslama tekniği ve akım tipi, mıknatıslama cihazları, mıknatıslama düzenlemeleri,
mıknatıslama için gereken teğetsel alan şiddeti veya buna karşılık gelen değerler,
mıknatıslamanın yönü, muayene ortamı (yaş veya kuru teknik, flüorışıl veya flüorışıl olmayan
magnetik toz).
d) Muayene sonuçları
Gözle inceleyerek elde edilen sonuçlar, hata belirtilerinin tanımlanması (tip, sayı, yer, uzunluk,
ilerleme şekli, vb.), ek olarak yapılan muayenelerin sonuçları (hata derinliğinin belirlenmesi
gibi).
e) Ek işlemler
Muayeneden sonra yapılan temizleme, mıknatıslık giderme, muayene parçasının işaretlenmesi.
f) Muayene tarihi ve yeri, muayeneyi yapan kuruluşun adı ve adresi, muayeneyi yapan kişi ve
danışmanın adı ve imzası.
Muayene sonucunda tespit edilen hata belirtilerinin dokümantasyonu değişik tekniklerle yapılabilir.
Bu uygulamaları şöyle özetlemek mümkündür.
- Parçanın bir şemasını çizerek ve bu şema üzerine kaydetmek

- Fotoğraf çekmek
- Vernikleme (lak yöntemi) ile kopya almak
- Yapışkan bant tekniği ile kopya almak

Mayıs-2004
14.2.2 Belirtinin Parça Üzerinde Sabitlenmesi

Magnetik parçacık belirtileri, üzerlerine ince ve şeffaf bir vernik tabakası püskürtülerek sabitlenir.
Verniğin yüzeye daha iyi yapışması için, yüzeyin hata belirtisine zarar vermeden bir çözücü sıvı
(aynı zamanda mıknatıslamaya devam ederek) ile dikkatle yıkanması tavsiye edilir.
Vernikleme tekniğinde, çabuk kuruyan sıvı haldeki vernik hata belirtisi üzerine dökülür ve
kuruduktan sonra, yüzeyden alınır. Vernik yerine yapışkan bant da kullanılabilir. Saydam yapışkan
bant hata belirtisinin üzerine dikkatlice yapıştırılır. Daha sonra bant bir ucundan çekilerek yüzeyden
alınır. Her iki uygulamada da hata belirtisi üzerindeki magnetik tozlar vernik veya bant'a yapışmış
olarak kalır. Yine bu uygulamalarda, kuru muayene ortamı seçilmelidir. Flüorışıl veya Flüorışıl
olmayan magnetik parçacıklar kullanılabilir. Flüorışıl magnetik parçacıklar, gerektiğinde UV ışık
altında incelenebilir.
Muayene sırasında yüzeyde tespit edilen belirtiler sabitlenecekse, bunlar parça üzerinde belirgin ve
kolayca görülebilecek şekilde işaretlenmelidir.

Mayıs-2004
15 STANDARD VE TEKNİK KURALLAR (SPESİFİKASYONLAR)

Standartlar ve teknik kurallar, magnetik parçacık muayenelerinin uygulamasına ilişkin temel
bilgileri içerir. Bu kurallarda, mıknatıslanma verileri, muayene ortamına veya metodun uygulanışına
ilişkin kurallar yer alır. Ayrıca, cihazlara ait özellikler ve cihazların birbiri ile karşılaştırılması için
temel bilgilere de yer verilmiştir. Bazı teknik kurallar, kabul/red kriterlerini de içermektedir.
Muayene personelinde aranılan vasıflar da teknik kurallar ve standartlarla tanımlanmıştır. Genel
olarak standart ve teknik kurallar dört ayrı grupta toplanmaktadır :
1. Tanım Standartları
Tanım standartlarında, tanım ve gösterimler yer alır. Bunlar genellikle metotlara göre
verilmektedir.
2. Cihaz ve Donanım Standartları

Cihazlar, bunların karakteristik parametreleri ve bu verilerin kontrol yöntemleri yer alır. Böylece
kullanıcı, imalatçının verdiği parametreleri denetler ve karşılaştırabilir. Ayrıca, cihaz
parametreleri için izin verilen aralıklar ve minimum koşullar belirtilir.
3. MuayeneYöntemine İlişkin Standartlar

Bir muayene metodunun amaca uygun olarak uygulanmasıyla ilgili genel bilgileri içerirler.
4. Ürüne Yönelik Standartlar

Belirli bir ürün grup için veya uygulama alanında muayenenin nasıl yapılacağı belirtilmektedir
(Örnekler : döküm parçaları ve kaynak dikişleri, buhar kazanları, havacılık sanayi, basınçlı
kaplar, iş makineleri, vb.) Bu spesifikasyonlar, genellikle tüm tahribatsız muayene metotları için
geçerlidir. Genel olarak hata sınırları, kalite sınıfları ve muayene personelinde aranılan vasıflar
bu spesifikasyonlarla tariflenmiştir. Bu kurallar kullanılarak belli bir muayene parçası için
muayene prosedürü ve muayene talimatı hazırlanır.
15.1 Bazı Önemli Standartlar ve Teknik Kurallar

EN ISO 9934-1 Magnetik Parçacık Muayenesi- Genel prensipler
EN ISO 9934-2 Magnetik Parçacık Muayenesi - Muayene Ortamı
EN ISO 9934-3 Magnetik Parçacık Testi- Mıknatıslama Cihazları
ASTM E 1444 Muayene ortamı, mıknatıslama donanımları, akım tipleri, muayene ortamı ve taşıyıcı ortamın
özellikleri ve bu özelliklerin kontrolu, muayene aşamaları seçilen tekniklerin avantajları ve
dezavantajları bu standartta tanımlanmıştır.
DGZfP EMO Alman Tahribatsız Muayene Cemiyeti tarafından hazırlanan bu kılavuz; uygulama,
mıknatıslama, mıknatıslık giderimi, aydınlatma, muayene ortamı, personeli ve muayene
prosedürü konularını izleyerek muayene işlemini açık bir şekilde tanımlar.
EN 1290 Kaynak dikişlerinin muayenesine ilişkin koşullar (yüzey durumu, akım tipleri, örnek
uygulamalar, mıknatıslık giderme, dokümantasyon vs.) belirtilmiştir

Mayıs-2004
Magnetik parçacık yöntemiyle yapılan muayeneler, diğer tahribatsız muayene yöntemlerinde olduğu
gibi, parçaların kalite ve sağlamlığının belirlenmesine yöneliktir. Muayeneler sonucunda, tespit
edilen hataların tipi, büyüklüğü ve dağılımı anılan parçaların kullanılıp, kullanılamayacağını belirler.
Hataların kabul kriterleri parçanın özelliklerine, kullanım yerlerine ve maruz kalacakları yüklere
göre değişir. Müşteri kabul-red kriterlerini imalatçıya tanımlamalıdır. Müşteri amacına yönelik
olarak kriterlerini kendi belirleyebileceği gibi, konuya ilişkin mevcut standard ve teknik kuralları da
referans gösterebilir. Bu amaçla yaygın olarak kullanılan standard ve teknik kurallara ilişkin
örnekler aşağıda verilmiştir.
AD HP 5/3 Basınçlı kaplardaki kaynak dikişlerinin tahribatsız muayenesine ilişkin kuralları ve kabul-red
kriterlerini içerir.
EN 1291 Kaynak dikişlerinin kabul/red kriterlerini içerir.
EN 1369 Döküm malzemelerin kabul/red kriterlerini içerir.
EN 10228-1 Dövme malzemelerin kabul/red kriterlerini içerir.

Mayıs-2004

MT-1 Mayıs-2004

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MT-1 Mayıs-2004

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MAGNETİK PARÇACIK MUAYENESİ

2 TEMEL FİZİKSEL PRENSİPLER.........................................................................................................................6

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -2- Eğitim Notları Serisi

8.3.2 Tam-dalga Doğrultulmuş Tek-fazlı AC Akım..............................................................................................33

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -3- Eğitim Notları Serisi

14.2.1 Muayene Raporu.....................................................................................................................................59

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -4- Eğitim Notları Serisi

Magnetik parçacık yöntemi, ferromagnetik malzemelerdeki yüzey ve yüzeyin hemen altındaki

Magnetik parçacık muayenesinin esası, muayene parçasının mıknatıslanmasıyla, malzeme

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -5- Eğitim Notları Serisi

2 TEMEL FİZİKSEL PRENSİPLER

Malzemelerin temel taşları olan atomlar pozitif (+) yüklü olan

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -6- Eğitim Notları Serisi

I : Akım şiddeti A (amper)

Şekil 2-1: Elektrik devresi

2.2 Mıknatıslanma İle İlgili Temel Prensipler

Malzemeler magnetik alandan etkileniş biçimlerine bağlı olarak ferromagnetik, paramagnetik ve

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -7- Eğitim Notları Serisi

3 Magnetik Alanın Özellikleri

Şekil 3-2: Bir çubuk mıknatıs çevresindeki alan çizgilerinin görünüşü

3.2 Magnetik Alan Çizgilerinin Özellikleri

Magnetik alan çizgilerinin bazı önemli özellikleri aşağıda belirtilmiştir:

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -8- Eğitim Notları Serisi

3.3 Elektromagnetik Alanlar

Şekil 3-3:Magnetik alan oluşumu Şekil 3-4: Alan çizgilerinin görünüşü

Magnetik alanın üç boyutlu gösterimi Şekil 3-4’de şematik olarak verilmiştir.

3.4 Bobin Tarafından Oluşturulan Magnetik Alan

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I -9- Eğitim Notları Serisi

Şekil 3-5: Sağ el kuralı

a) Tek sarımda alan dağılımı

Bobinin dışındaki magnetik alan zayıftır

Şekil 3-6: Bobinlerde magnetik alan

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I - 10 - Eğitim Notları Serisi

4 Magnetik Özelliklerin Tanımlanması

1 kA/m = 1000 A/m = 10 A/cm (=12.5 Oe)

Oersted (Oe) birimi artık kullanılmamaktadır.

Düz bir iletken teldeki alan şiddeti;

I = Telden geçen akım şiddeti, Amper (A)

formülü ile hesaplanabilir

4.2 Magnetik Akı

1 Weber (Wb) = 1 Volt  saniye (Vs).

4.3 Magnetik Akı Yoğunluğu

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I - 11 - Eğitim Notları Serisi

Magnetik akı yoğunluğu B'nin birimi tesladır (T).

Magnetik özelliklere ilişkin birimler Tablo 4-1’de belirtilmiştir.

Tablo 4-1: Magnetik özelliklerin SI/CGS sistemindeki birimleri

Magnetik Akı ( Weber Maxwell

CGS ve SI birimlerinin dönüşümü Tablo 4-2’de verilmiştir.

Tablo 4-2: CGS ve SI birimlerinin dönüşümü

4.4 Magnetik Geçirgenlik

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I - 12 - Eğitim Notları Serisi

Şekil 4-7: Boşlukta ve değişik ortamlarda magnetik alan çizgileri

olarak tanımlanır. Bağıl geçirgenlik (r) birimsizdir.

Malzemeler bağıl magnetik geçirgenliklerine göre üç gruba ayrılır

4.4.1 Diyamagnetik Malzemeler

4.4.2 Paramagnetik Malzemeler

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I - 13 - Eğitim Notları Serisi

4.4.3 Ferromagnetik Malzemeler

(a) Mıknatıslanmamış malzeme (b) Mıknatıslanmış malzeme

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I - 14 - Eğitim Notları Serisi

Tablo 4-3: Çeşitli malzemelerin bağıl geçirgenlikleri

4.5 Ferromagnetik Malzemelerin Mıknatıslanma (Histerezis) Eğrisi

TM-MT01 Magnetik Parçacık – Seviye I - 15 - Eğitim Notları Serisi

Şekil 4-9: Mıknatıslanma (Histerezis) eğrisi