ANIJP-EL 005 0029a-Pepweb

(2017).
Ετήσια ελληνική έκδοση, (5):29-60
Ψυχοσωματικό στήθος και αλεξιθυμικό στήθος: μια Μπιονική

ψυχοσωματική οπτική
Luc Magnenat and Κώστας Ζερβός 

ψυχοσωματικό στήθος, αλεξιθυμικό στήθος, Bion, ρέμβη, καταθλιπτική θέση, ψυχοσωματική
Ο συγγραφέας παρουσιάζει την έννοια του «ψυχοσωματικού στήθους» τόσο με

κλινικούς όσο και θεωρητικούς όρους, μιανέννοια την οποία ανέπτυξε ο Bion
(1962b) για να περιγράψει ένα στήθος που έχει την ευθύνη του πρωτογενούς
συμβολισμού και της ψυχοσωματικής απαρτίωσης των αδρών σωματικών,
συναισθηματικών και αισθητηριακών εμπειριών του βρέφους. Ως τέτοιο, το
ψυχοσωματικό στήθος είναι ένα πρότυπο, ένας πυρήνας μέσα στην μητέρα η
οποία είναι προικισμένη με την δυνατότητα της ρέμβης, καθώς η
μετασχηματιστική λειτουργία της τελευταίας δεν προσιδιάζει μόνο στον
πρωτογενή συμβολισμό της συναισθηματικής ζωής αλλά και στον δευτερογενή
της συμβολισμό. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι μια πρωτογενής αποτυχία στον
μετασχηματισμό αυτών των αδρών συναισθηματικών και αισθητηριακών
εμπειριών μέσα από την ρέμβη των πρωτογενών αντικειμένων έχει ως
αποτέλεσμα την ενσωμάτωση ενός «αλεξιθυμικού στήθους») – ενός είδους
παρεμποδιστικού αντικειμένου το οποίο έχει γίνει αδιαπέραστο για την
επικοινωνία μέσω προβολικής ταύτισης και έχει εσωτερικευτεί ως μια πηγή
ψυχικής και σωματικής κατάρρευσης. Αυτή η ανεπάρκεια της γονικής ρέμβης
βιώνεται από το βρέφος ως μια αρχαϊκή καταστροφή, η οποία εγκαθιστά ένα
σημείο καθήλωσης, μια ελαττωματική γραμμή στην ψυχοσωματική οργάνωση
στην οποία το άτομο, σε ένα κατοπινό στάδιο, έχει την τάση να παλινδρομεί
εμφανίζοντας κάποια σωματική νόσο. Ο συγγραφέας δείχνει τα δυναμικά και
την οικονομία της σύγκρουσης μεταξύ του ψυχοσωματικού και του
αλεξιθυμικού στήθους με βάση τα αποσπάσματα από την ανάλυση μιας
γυναίκας η οποία εμφάνισε καρκίνο κατά την πορεία της ψυχανάλυ-σής της και
τελικά θεραπεύτηκε.
*Independent Psychoanalysis, Rue de la Faucille 14, CH-1201, Geneva, Switzerland –
magnenat@iprolink.ch
(Έγινε δεκτό για δημοσίευση στις 20 Μαΐου του 2015)
Copyrighted Material. For use only by hellenic56. Reproduction prohibited. Usage subject to PEP terms & conditions (see terms.pep-web.org).
29
Εισαγωγή
Ο Bion ανέπτυξε μια θεωρία για τα δυναμικά των ομάδων, μια θεωρία για την
ψύχωση, μια θεωρία για την σκέψη, αλλά δεν συστηματοποίησε ποτέ κάποια
ψυχοσωματική θεωρία. Εντούτοις, ο Bion ήταν ένας εξαιρετικά οξυδερκής
παρατηρητής αυτών τα οποία εξέφραζαν τα σώματα των ασθενών του, όπως
και το δικό του, κατά την διάρκεια μιας συνεδρίας. Η κλινική του πράξη βρίθει
παρατηρήσεων γύρω από σωματικά συμπτώματα. Και αν κοιτάξει κανείς
προσεκτικά, στο έργο του αναδύεται ένα υπόδηλο μοντέλο των διαδικασιών
σωματοποίησης (Meltzer, 1986a, 1986b). Αυτό το μοντέλο προσπαθώ να
συλλάβω εστιάζοντας στις ιδέες του «ψυχοσωματικού στήθους» και του
«ψυχοσωματικού πεπτικού σωλήνα». Αυτές τις φράσεις τις επινόησε ο Bion,
παρότι δεν τους έδωσε ποτέ την αξία ψυχαναλυτικών ιδεών (Bion, 1962b, σ. 33).
Απλά βασίστηκε στην ιδέα του ψυχοσωματικού στήθους, θεωρώντας την ως
ένα προσωρινό μοντέλο, όταν ανέπτυσσε την θεωρία του για την σκέψη και
χρησιμοποιώντας την προκειμένου να συνδηλώσει ένα αντικείμενο από το
οποίο εκρέει γάλα, αγάπη και κατανόηση. Επίσης για να περιγράψει ένα στήθος
προικισμένο με την ικανότητα για ρέμβη – ένα στήθος του οποίου η δράση
βρίσκεται στην βάση του πρωτογενούς συμβολισμού των ακατέργαστων
σωματικών, συναισθηματικών και αισθητηριακών εμπειριών του βρέφους και
το οποίο, κατ' αυτό τον τρόπο, ευοδώνει την ψυχοσωματική απαρτίωση και την
ανάπτυξη της σκέψης.
Σε ένα πρώτο μέρος, θα περιγράψω την εμφάνιση των ιδεών του

ψυχοσωματικού στήθους και του ψυχοσωματικού πεπτικού σωλήνα κατά την
ανάπτυξη της σκέψης του Bion. Στην συνέχεια θα εισαγάγω την ιδέα του
«αλεξιθυμικού στήθους», προκειμένου να περιγράψω ένα είδος
παρεμποδιστικού αντικειμένου, που δημιουργείται από την ενσωμάτωση
πρώιμων τραυματικών εμπειριών, απότοκων της ανεπάρκειας των πρωτογενών
αντικειμένων για ρέμβη, η οποία οδηγεί σε βιώματα αρχαϊκών καταστροφών
(Bion, 1957b, σ. 88· 1959, σ. 101). Αυτές οι αρχαϊκές καταστροφές εγκαθιστούν
σημεία καθήλωσης, ελαττωματικές γραμμές στην ψυχοσωματική οργάνωση
προς τις οποίες το άτομο που σωματοποιεί έχει την τάση στην συνέχεια να
παλινδρομεί. Σε ένα δεύτερο μέρος, θα περιγράψω τα κλινικά χαρακτηριστικά
του ψυχοσωματικού στήθους, του ψυχοσωματικού πεπτικού σωλήνα και του
αλεξιθυμικού στήθους, παρουσιάζοντας αποσπάσματα από την ανάλυση μιας
ασθενούς, η οποία ασυνείδητα αναζήτησε ανάλυση προκειμένου να ξαναζήσει
μιαν αρχαϊκή καταστροφή με την μορφή ενός σοβαρού σωματικού νοσήματος
και να μοιραστεί
30
αυτή την κατάρρευση μαζί μου. Σε ένα τρίτο μέρος, θα επιστρέψω τελικά στην
θεωρία με την πρόθεση να κάνω πιο συγκεκριμένες την δυναμική και την
οικονομική σύγκρουση μεταξύ του ψυχοσωματικού στήθους και του
αλεξιθυμικού στήθους, οι οποίες είναι υπό εξέταση στις διαδικασίες
σωματοποίησης.
Ένα «ψυχοσωματικό στήθος»
Απ' όσο γνωρίζω, κανείς δεν έχει επισημάνει το γεγονός ότι ο Bion
χρησιμοποιεί τον όρο «ψυχοσωματικό στήθος» προκειμένου να ονομάσει μια
πλευρά του μητρικού αντικειμένου η οποία είναι προικισμένη με την ικανότητα
για ρέμβη. Αυτή η ιδέα εμφανίζεται στο Μαθαίνοντας από την εμπειρία:
Όπως το βρέφος δέχεται το γάλα και συνδιαλλάσσεται μαζί του

μέσω του πεπτικού συστήματος, έτσι η μητέρα το παρέχει μέσω του
αδενικού συστήματος, αλλά παρά ταύτα είναι γνωστό ότι το γάλα
αποτυγχάνει και η αποτυχία έχει αποδοθεί σε συναισθηματικές
αναστατώσεις. Το βρέφος κατά παρόμοιο τρόπο έχει υποτεθεί ότι πάσχει
από πεπτικές διαταραχές που έχουν τις καταβολές τους σε μια
συναισθηματική αναστάτωση. Ίσως θα ήταν χρήσιμο να υποθέσουμε ότι
υπάρχει στην πραγματικότητα ένα ψυχοσωματικό στήθος και ένας
βρεφικός ψυχοσωματικός πεπτικός σωλήνας που αντιστοιχεί στο
στήθος. Αυτό το στήθος είναι ένα αντικείμενο το οποίο έχει ανάγκη το
βρέφος προκειμένου να του προμηθεύσει γάλα και καλά εσωτερικά
αντικείμενα… Όταν η μητέρα αγαπάει το βρέφος, τι κάνει μ' αυτό; Εάν
αφήσουμε κατά μέρος τους σωματικούς διαύλους επικοινωνίας, η
εντύπωση μου είναι ότι η αγάπη της εκφράζεται μέσω της ρέμβης.
(1962b, σ. 33-36)
Προτείνω να μοιραστώ μαζί σας το πώς κατανοώ τις έννοιες «ψυχοσωματικό

στήθος» και «ψυχοσωματικός πεπτικός σωλήνας», και επίσης την έννοια που
βρίσκεται σε αντίστιξη μ' αυτές, δηλαδή την έννοια του «αλεξιθυμικού
στήθους».
Μια μητέρα που ονειρεύεται
Ο Bion τοποθετεί το πεδίο της ψυχοσωματικής σε «εκείνο το παρεμβαλλόμενο

στάδιο το οποίο, στον Κάνναβο 9 (The Grid), απεικονίζεται επάνω στο χαρτί ως
μια γραμμή η οποία διαχωρίζει τα στοιχεία-βήτα από τα στοιχεία-άλφα» (Bion,
1974, σ. 41). Αντικείμενο αυτού του άρθρου είναι να αναπτύξει αυτό το
«παρεμβαλλόμενο στάδιο». Ο Bion αναπτύσσει την θεωρία του για την σκέψη
στην βάση της ιδέας ότι η σχέση που διαμεσολαβείται
31
από την φυσιολογική προβολική ταύτιση είναι στο βρέφος μια πρώιμη μορφή
αυτού το οποίο αργότερα θα ονομαστεί ικανότητα για σκέψη (1926b, σ. 37). Μία
από τις προϋποθέσεις της είναι ότι το πρωτογενές περιεχόμενο της προβολικής
ταύτισης –η ακατέργαστη συναισθηματική και αισθητηριακή εμπειρία, το
στοιχείο-βήτα– θα μπορέσει να το μοιραστεί η μητέρα με την δεκτικότητά της,
να το περιέξει και να το υποβάλει σε μια διαδικασία ονειρικής επεξεργασίας, η
οποία θα μπορέσει να διαφοροποιήσει αυτές τις ακατέργαστες
συναισθηματικές εμπειρίες απο-δίδοντάς τους ψυχικές ποιότητες: αυτή είναι η
εργασία της μητρικής «ρέμβης».
Ως διαδικασία μορφοποίησης και διαφοροποίησης ψυχικών ποιοτήτων, αυτή η

ρέμβη δίνει την δυνατότητα στην μητέρα να εγκαταστήσει στο παιδί της μιαν
αίσθηση ταυτότητας, όπως και ένα νόημα το οποίο θα προσιδιάζει στην
εμπειρία του παιδιού. Το κάνει κατονομάζοντας την εμπειρία και
προσαρμόζοντας την ποιότητα της παρουσίας της και των απουσιών της
ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού. Στις καλλίτερες των περιπτώσεων το
βρέφος εσωτερικεύει τον κύκλο της σκέψης1 ο οποίος έχει κατ' αυτό τον τρόπο
δημιουργηθεί με την μητέρα. Σύμφωνα με τον Bion, η ενδοβολή από το μικρό
παιδί της εμπειρίας που έχει καθώς ζει τον μετασχηματισμό της ακατέργαστης,
πρωτο-ψυχικής αισθητηριακής και συναισθηματικής του ζωής μέσω της
διαμεσολάβησης της γονικής ρέμβης, γεννάει την ανάπτυξη ενός Εγώ
προικισμένου με λειτουργία-άλφα, με μια προσωπική ικανότητα να ονειρεύεται
την συναισθηματική του ζωή.
Έτσι, ο Bion διευρύνει την ψυχαναλυτική θεωρία της νυχτερινής ονειρικής

εργασίας την οποία ανέπτυξε ο Freud (1900), προς μια θεώρηση της ονειρικής
εργασίας κατά την οποία η τελευταία συνιστά μια μόνιμη –ημερήσια και
νυχτερινή– βάση της δραστηριότητας της σκέψης. Κατά την άποψή μου, η ιδέα
της ρέμβης είναι η ιδέα η οποία παρουσιάζει τις εμφανέστερες ψυχοσωματικές
συνεπαγωγές στον βαθμό που, σύμφωνα με τον Bion (1962a, 1962b), η ρέμβη
τροποποιεί την ποιότητα της συναισθηματικής μας ζωής φέροντας εις πέρας, εν
μέσω της συναισθηματικής εμπειρίας, μια εργασία πρωτογενούς συμβολισμού
(μετασχηματισμού, δηλαδή, των στοιχείων-βήτα σε στοιχεία-άλφα) και
δευτερογενούς συμβολισμού (μιας ύφανσης των στοιχείων-άλφα σε σημαίνουσα
μνήμη και σε ονειρικές αλληλουχίες). Και τα δύο είδη συμβολισμού εγγράφουν
τις ακατέργαστες συναισθηματικές μας εμπειρίες σε μια διαδικασία σκέψης,
1Ο Grotstein περιγράφει εύστοχα αυτούς τους κύκλους σκέψης αναπτύσσοντας την
ιδέα της «προβολικής δια-ταύτισης» (Grotstein, 2005, 2007).

32
αποτρέποντάς τις να μετατραπούν σε μια παρόρμηση εκκένωσης προς την

κατεύθυνση του σώματος.
Ένα στήθος που ονειρεύεται
Αυτή η συμβολοποίηση είναι πρωτογενής στην αρχή στον βαθμό που

μετασχηματίζει πρωτο-ψυχικά στοιχεία σε ψυχικά. Τα πρωτο-ψυχικά στοιχεία
βρίσκονται στο όριο μεταξύ του σωματικού και του ψυχικού και είναι κοντά
στην σφαίρα της φυσιολογίας, πράγμα που τα κάνει ακατάλληλα να
συμπεριληφθούν σε μια διαδικασία ψυχικοποίησης. Τα στοιχεία-βήτα ασκούν
πίεση στο πρωτόγονο Εγώ του βρέφους και, μέσω προβολικής ταύτισης, στο
Εγώ των πρωτογενών αντικειμένων. Και στα δύο γίνεται η κρούση ότι πρέπει να
επεξεργαστούν αυτές τις πιέσεις. Ο Bion περιγράφει αυτή την διαδικασία
συμβολοποίησης ακολουθώντας μια διπλή οπτική: (1) ως μετασχηματισμό
ακατέργαστων αισθητηριακών και συναισθηματικών εμπειριών (όπως είναι η
ταλαιπωρία που βιώνεται σε κατάσταση αβοήθητου) σε στοιχεία-άλφα, σε
συναισθηματικά πικτογράμματα (Da Rocha Barrios, 2000)· (2) παρά το ότι είναι
διακριτά από τα στοιχεία-βήτα των οποίων η μοίρα είναι να εκκενωθούν μέσα
στο σώμα, στην συμπεριφορά, σε ψευδαισθήσεις ή στο κοινωνικό μετα-πλαίσιο,
αυτά τα συναισθηματικά πικτογράμματα δεν έχουν ακόμη την ποιότητα μιας
διαδικασίας σκέψης. Απλώς αντιστοιχούν σε ένα πρώτο στάδιο αυτού το οποίο
θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως διαδικασία μετανάστευσης προς την
μορφοποίηση· είναι αυτά τα οποία ο Bion ονομάζει «συλλήψεις» [conceptions],
οι οποίες παράγονται από την συνάντηση των «προσυλλήψε-ων»
[preconceptions] (όπως είναι η προσδοκία του στήθους σε μια κατάσταση
αβοήθητου) με τις «υποστασιοποιήσεις» [realization] (όπως είναι η ικανοποίηση
που παρέχει ο θηλασμός). Τα συναισθηματικά πικτογράμματα δυνητικά
εμπεριέχουν ένα νόημα το οποίο είναι ακόμη απόν, την αναφορά σε μια
απουσία η οποία δεν είναι ακόμη συμβολοποιήσιμη και η οποία πιέζει σταθερά
την ψυχή –του παιδιού, των γονιών όπως και του αναλυτή– να διευρύνει το
πεδίο των αναπαραστατικών του εργαλείων μέσα από μια εργασία
δευτερογενούς συμβολισμού.
Η εργασία δευτερογενούς συμβολισμού μπορεί να επιτευχθεί μόνο επάνω σε

ένα υπόβαθρο «συλλήψεων» [conceptions], επαναλαμβανόμενων εμπειριών
ικανοποίησης των αναγκών ως αποτέλεσμα της πρωτογενούς συμβολοποίησης.
Στηριζόμενη επάνω σε αυτό το υπόβαθρο, μια προσύλληψη [preconception]
μπορεί τελικά να ανεχθεί, να αντέξει την εμπειρία της ματαίωσης και να
δημιουργήσει μια σκέψη, δηλαδή να δημιουργήσει την αναπαράσταση ενός
αντικειμένου κατά την απουσία του, μιαν αναπαράσταση φορτωμένη με την
συναισθηματική σημασία αυτής
33
της απουσίας. Από αυτό το σημείο και μετά στην διαδικασία της
συμβολοποίησης, έρχεται η δευτερογενής συμβολοποίηση να φέρει μέσα στο
παιχνίδι τα συναισθήματα, μαζί με φαντασιώσεις και προικισμένα με ψυχική
αναπαράσταση μέρη του εαυτού, τα οποία έχουν μεταφερθεί από το παιδί στην
μητέρα μέσω προβολικής ταύτισης. Και μέσα στην μητέρα, συναντούν διάφορες
αγαπητές ή μισητές πλευρές του άλλου, του άλλου του άλλου (του πατέρα),
σύμφωνα με μιαν άρθρωση του τύπου Ps ↔ D (απαρτίωση των παρανοειδών-
σχιζοειδών βιωμένων εμπειριών μέσα στο μητρώο της καταθλιπτικής θέσης)
(Bion, 1963, σ. 34-41). Χάρη στην ρέμβη του, το εξωτερικό αντικείμενο είναι, στο
καλλίτερο σενάριο, ο πρωτογενής τόπος της συμβολοποίησης του κακού
αντικειμένου και της απαρτίωσης των καταθλιπτικών και των διωκτικών αγχών.
Ένα μοντέλο για τις διαδικασίες σωματοποίησης
Η διάκριση μεταξύ των δύο σταδίων της μητρικής ρέμβης –πρωτογενής

συμβολοποίηση και δευτερογενής συμβολοποίηση– οδηγεί στην θεώρηση της
ρέμβης ως μιας πολωμένης λειτουργίας η οποία διατρέχει, καλύπτει και
συμπεριλαμβάνει την ψυχική λειτουργικότητα στο σύνολό της. Νομίζω ότι αυτή
η λειτουργία αξίζει να εξειδικευθεί περαιτέρω κάτω από το φως μιας κλινικής
κατανόησης της σωματικής σφαίρας. Με λίγα λόγια, αν θεωρήσουμε ότι οι
σωματοποιήσεις (δυνάμει θανατηφόρα σωματικά νοσήματα και σωματικά
νοσήματα που συνεπάγονται οξέα επεισόδια) αναπτύσσονται εκτός του
μητρώου της συμβολοποίησης, ενώ οι υποχονδρίες και οι μετατροπές
αναπτύσσονται εντός του μητρώου συμβολοποίησης, επιτυγχάνουμε να
διαφοροποιήσουμε καλλίτερα τη δυσλειτουργι-κότητα της πρωτογενούς
συμβολοποίησης (το επίμαχο θέμα στις σωματοποιήσεις) από τη
δυσλειτουργικότητα της δευτερογενούς συμβολοποίησης (το επίμαχο θέμα στις
υποχονδρίες και τις μετατροπές). Αυτά με κάνουν να βλέπω το ψυχοσωματικό
στήθος ως τον πρωτογενή παράγοντα της ρέμβης (ο οποίος λειτουργεί μέσω της
πρωτογενούς συμβολοποίησης), ως την θεμελιακή μήτρα για την απαρτίωση της
ψυχοσωματικής ενότητας των ανθρώπινων όντων, ως ένα πυρήνα της
λειτουργίαςάλφα, το στήριγμα της μητρικής ρέμβης εν τη γενέσει της. Θα μπορούσε
να πει κανείς ότι η ρέμβη του ψυχοσωματικού στήθους δημιουργεί συναισθηματικά
πικτογράμματα τα οποία προοιωνίζονται τα καλάεσωτε-ρικά αντικείμενα τα
εκκρινόμενα από την μητρική ρέμβη· και, ως αποτέλεσμα της συνάντησης με το
αντικείμενο, η εργασία της ρέμβης αιωρείται σταθερά μεταξύ της πρωτογενούς και
της δευτερογενούς συμβολοποίη-σης κατά την διαδικασία της ύφανσης της
συναισθηματικής ζωής.
Με άλλα λόγια, η ιδέα του ψυχοσωματικού στήθους υποστηρίζει ότι
34
για να φτάσουν στο παιδί η συνειδητότητα και η ασυνείδητη διαίσθηση ως

αισθητήρια όργανα της ψυχικής ποιότητας (Bion, 1962b, σ. 54), καθώς και της
ψυχοσωματικής απαρτίωσης, μεσολαβεί εμμέσως η περίεξη των ακατέργαστων
συναισθηματικών και σωματικών εμπειριών μέσω της ρέμβης του
ψυχοσωματικού στήθους. Εν προκειμένω, αναφαίνεται η εμβρυακή μορφή μιας
ψυχοσωματικής θεωρίας, αν θυμηθούμε ότι η Ψυχοσωματική Σχολή του
Παρισιού θεωρεί ότι κεντρικό πρόβλημα στις σωματοποιήσεις αποτελεί η ροή
των ενστικτικών και των σχετικών με τις ενορμήσεις διεγέρσεων, οι οποίες είναι
ερωτικής και επιθετικής φύσης. Πράγματι, οι σχετιζόμενες με τις ενορμήσεις
ώσεις, οι οποίες δεν κατορθώνουν να βρουν διέξοδο μέσα στο ψυχικό όργανο ή
να απελευθερωθούν μέσω κάποιας συμπεριφοράς, αναζητούν διέξοδο μέσα στο
σώμα (Marty et al., 1963· Marty, 1976, 1980· Meltzer, 1986a, 1986b)2. Ο σκοπός
της ρέμβης είναι, σύμφωνα με τον Bion (1962b: 36), να περιεχθεί ψυχικά η ροή των
ακατέργαστων συναισθηματικών και αισθητηριακών εμπειριών μέσω των προβολικών
ταυτίσεων, οι οποίες μεταφέρονται μέσα από το κλάμα, τις σωματικές εκφράσεις και
την γλώσσα του σώματος. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η αποτυχία μιας διαδικασίας
ρέμβης μπορεί να προετοιμάσει τον δρόμο για σωματοποιήσεις εκτρέποντας το
ακατέργαστο περιεχόμενο των προβολικών ταυτίσεων προς την κατεύθυνση του σώ-
ματος·στην περίπτωση των παιδιών, οι προβολικές ταυτίσεις δεν μπορούν να βρουν
ένα ψυχοσωματικό στήθος προικισμένο με την ικανότητα για ρέμβη, ενώ στην
περίπτωση των ενηλίκων αποτυγχάνουν να βρουν ένα Εγώ ικανό για ημερήσια
ονειρική σκέψη η οποία θα τις συμβόλιζε.
Καθοριστική είναι μια οικονομική θεώρηση. Ο Bion τοποθετεί το κρίσιμο

σημείο μεταξύ της διαδικασίας της σκέψης και της διαδικασίας εκκένωσης, στο
επίπεδο όπου υπάρχει πόνος στην σκέψη της ματαίωσης, η οποία είναι
σύμφυτη με την απουσία του αντικειμένου της ζωτικής ανάγκης·
2Οι διαδικασίες σωματοποίησης έχουν μελετηθεί εκτενώς από αυτήν την σχολή η
οποία αρχικά συγκροτήθηκε από τους Marty, de M'Uzan, David και Fain (βλέπε
Marty, 1966, 1967, 1976, 1980· Marty and de M'Uzan, 1962, 1963· Marty et al.,
1963· Fain, 1971· Fain et al., 1987). H Ψυχοσωματική Σχολή του Παρισιού
προσπάθησε αρχικά να κατανοήσει την ψυχοπαθολογία και τις διαδικασίες
σωματοποίησης με όρους ανεπάρκειας των ψυχικών αμυνών απέναντι στις
ενστικτικές διεγέρσεις, οι οποίες εξαιτίας της έλλειψης του αλεξιερε-θιστικού
φραγμού, αποκτούν ένα τραυματικό δυναμικό, μιλώντας τόσο ψυχικά όσο και
σωματικά. Αυτή η θεωρητική παραγωγή αργότερα κινήθηκε προς μια θεώρηση η
οποία διατυπώνει την θεωρητική αρχή ότι οι πιθανές ψυχικές ανεπάρκειες των
ατόμων που σωματοποιούν μπορούν να συνιστούν αμυντικές οργανώσεις απέναντι
σε ψυχωτικά άγχη (Smadja, 2004). Η συσχέτιση της θεωρίας της σκέψης του Bion
με τις θεωρίες αυτής της σχολής ξεπερνούν τον χώρο που είναι διαθέσιμος γι'
αυτό το κείμενο και θα είναι το αντικείμενο ενός άλλου άρθρου.
35
δηλαδή τοποθετεί το κρίσιμο σημείο στο επίπεδο της ικανότητας ή της

ανικανότητας να συμβολοποιηθεί το κακό αντικείμενο. Κατά την άποψή μου,
την ένταση ενός τέτοιου πόνου την καθορίζει εξίσου η φύση της δεσπόζουσας
καταθλιπτικής σύγκρουσης, δηλαδή ο βαθμός της απαρτίωσης των
καταστροφικών φαντασιώσεων που κατευθύνονται προς το αντικείμενο της
λιβιδινικής επένδυσης (Magnenat, 2003· Palacio Espasa, 2003). Εν ολίγοις, η
αρχική κατάσταση αβοήθητου και η κατα-στροφικότητα όσο λιγότερο αναπαριστώνται
και συνδέονται με τις επεξεργασμένες νευρωτικές μορφές της καταθλιπτικής θέσης,
τόσο περισσότερο κινητοποιούν ναρκισσιστικές άμυνες οι οποίες παραλύουν την
σκέψη·όσο περισσότερο η πρωτογενής συμβολοποίηση των ακατέργαστων
συναισθηματικών εμπειριών ανεπαρκεί, τόσο περισσότερο το σώμα εκτίθεται σε
σωματοποιήσεις μέσα σε μια παλινδρομική ώση η οποία του αποδίδει τον ρόλο ενός
οργάνου μέσα στο οποίο εκκενώνονται στοιχεία-βήτα και όχι ενός τόπου υστερικής ή
υποχονδριακής συμβολοποίησης. Αν κανείς συσχετίσει, όπως κάνει ο Bion (1963,
σ. 3), την ποιότητα απαρτίωσης της ατομικής καταθλιπτικής θέσης με την
ποιότητα της ρέμβης του στήθους στην πρώιμη σχέση, μπορεί να συλλάβει την
χρησιμότητα εννοιών όπως του ψυχοσωματικού στήθους και του αλεξιθυμικού
στήθους.
Ένας «ψυχοσωματικός πεπτικός σωλήνας»
Μπορεί να είναι χρήσιμο να υποθέσουμε ότι υπάρχει πράγματι ένα

ψυχοσωματικό στήθος και ένας βρεφικός ψυχοσωματικός πεπτικός
σωλήνας ο οποίος αντιστοιχεί στο στήθος. (Bion, 1962b, σ. 33)
Νομίζω ότι ο Bion χρησιμοποιεί την μεταφορά του «ψυχοσωματικού πεπτικού

σωλήνα» για να υποστηρίξει ότι, όπως ακριβώς το πεπτικό σύστημα, η ψυχή
πρέπει να δεχτεί τροφή για να σκεφτεί και ότι πρέπει να μπορεί να διασπάσει
αυτή την τροφή (ή να την αναλύσει) σε μη διαιρέσι-μα στοιχεία ώστε να την
απορροφήσει και να την μετασχηματίσει· κατά συνέπεια, πρέπει να διαθέτει
από την γέννησή της ένα έμφυτο πρωτόγονο Εγώ προικισμένο με δεκτικές
λειτουργίες που να μπορούν να την συνδέουν με τις εξωτερικές και τις
εσωτερικές πραγματικότητες. Η ιδέα του ψυχοσωματικού πεπτικού σωλήνα
είναι, απ' ό,τι ξέρω, η μόνη νύξη που κάνει ο Bion για την ύπαρξη κάποιας
έμφυτης λειτουργίας-άλφα διακριτής από την λειτουργία-άλφα την οποία
αποκτά το παιδί καθώς ελέγχει την σκέψη των γονέων του κατά την διάρκεια
της μακράς του νεοτενίας3.
3
Σ.τ.Μ.: Neotenia: η ατελής ανάπτυξη κάποιου οργάνου· η τάση παραμονής στην
εμβρυϊκή βρυϊκή κατάσταση (το δεύτερο νόημα της λέξης ταιριάζει στον τρόπο
που χρησιμοποιεί τον όρο ο συγγραφέας).
36
Ο Grotstein (2005, 2007), στηριζόμενος στην προσωπική του κλινική πράξη,

μιλάει για μια έμφυτη λειτουργία-άλφα χωρίς να αναφέρεται στην ιδέα του
ψυχοσωματικού πεπτικού σωλήνα. Αυτός ο συγγραφέας περιγράφει ένα μωρό
προικισμένο με μια βασική έμφυτη λειτουργία-άλφα, η οποία το βοηθάει να
ανέχεται την ματαίωση, παρέχοντάς του την ικανότητα να δημιουργεί
προλεκτική επικοινωνία και να προσλαμβάνει την προσωδία της λεκτικής
επικοινωνίας που έρχεται από την μητέρα του. Με άλλα λόγια, το παιδί
γεννιέται ως μια σημειωτική οντότητα, ικανή να επικοινωνεί χάρη σε σήματα τα
οποία ισοδυναμούν με στοιχεία-άλφα (Grotstein, 2005, σ. 1062-3· 2007).
Σύμφωνα με τον Grotstein, από την ιδέα μιας έμφυτης λειτουργίας-άλφα

προέρχεται μια θεωρητική παραγωγή για την γένεση των στοιχείων βήτα και
άλφα, η οποία συμπληρώνει την θεωρία της σκέψης του Bion. Στο πρωτόκολλο
που περιέγραψε ο Bion, τα στοιχεία-βήτα –τα ακατέργαστα αισθητηριακά
ερεθίσματα και οι ακατέργαστες συναισθηματικές εμπειρίες– προηγούνται
γενετικά των στοιχείων-άλφα. Στο δεύτερο πρωτόκολλο, τα στοιχεία-άλφα
προηγούνται των στοιχείων-βήτα στον βαθμό που τα στοιχεία-άλφα που
προκύπτουν από την λειτουργία-άλφα του παιδιού (από τον ψυχοσωματικό
πεπτικό σωλήνα) συνδέονται με στοι-χεία-βήτα –με ώσεις οι οποίες συνδέονται
με ενορμήσεις, όπως και ακατέργαστα αισθητηριακά ερεθίσματα– προκειμένου
να σχηματίσουν αυτά τα οποία ο Ferro (2004, σ. 3) ονομάζει «στοιχεία-βάλφα».
Η τελική τους κατάταξη ως στοιχείων-άλφα ή στοιχείων-βήτα συνδέεται με την
ποιότητα της μητρικής απάντησης, και εξαρτάται από το εάν οι προβολικές
ταυτίσεις του παιδιού προσκρούουν στην παρουσία ή την απουσία του
αντικειμένου, δηλαδή σε ένα ψυχοσωματικό στήθος ή σε ένα αντικείμενο που
παρεμποδίζει (Bion, 1957b, σ. 92· 1959).
Τεχνικές συνεπαγωγές
Το έργο μιας μητέρας (ενός αναλυτή) είναι ως εκ τούτου διπλό. Συνίσταται,

πρώτον, στο να δίνει επαρκή προσοχή στα στοιχεία-βήτα, τα οποία τo παιδί της
(ο αναλυόμενος) εκκενώνει στην συμπεριφορά του ή της τα απευθύνει μέσω
προβολικής ταύτισης, όταν η δική του λειτουργία-άλφα έχει κατακλυστεί, και
στο μετασχηματισμό αυτών των στοιχείων-βήτα σε στοιχεία-άλφα μέσα από
την διαμεσολάβηση της δικής της ενήλικης λει-τουργίας-άλφα. Αυτή είναι η
θεωρία του Bion για την σκέψη, όπως την ξέρουμε. Η μητέρα (ο αναλυτής) θα
πρέπει, δεύτερον, να καλωσορίζει τα
37
στοιχεία-άλφα τα οποία της απευθύνει το παιδί, χάρη στην δική του βασική
λειτουργία-άλφα, τις «αναμνήσεις του με μορφή συναισθημάτων» (Klein, 1957,
σ. 180· 1961, σ. 136 και 138), οι οποίες έχουν δομηθεί με προλεκτικά
συναισθήματα και φαντασιώσεις. Πρέπει να τα αναδομήσει και να τα
λεκτικοποιήσει για να επιβεβαιώσει την συναισθηματική εμπειρία του παιδιού
της και να διευκολύνει έτσι να ωριμάσει η έμφυτη ικανότητα του μωρού για
λειτουργία-άλφα. Αν αυτή η μητρική λειτουργία αποτύχει, το μωρό προβάλλει
ένα φόβο θανάτου, όπως και ένα ριζικό αίσθημα ότι είναι αβοήθητο, όπως θα
φανεί από την κλινική μου περίπτωση.
Ψυχοσωματικές συνεπαγωγές
Η ιδέα του ψυχοσωματικού πεπτικού σωλήνα, της έμφυτης λειτουργίας-άλφα,

μας επιτρέπει να ξανασκεφτούμε την υπόθεση του Bion (1970b 1991, σ. 575),
σύμφωνα με την οποία ορισμένες διαδικασίες σωματοποίησης εδράζονται σε
μέρη της προσωπικότητας που διαμορφώθηκαν στο τελευταίο στάδιο της
εγκυμοσύνης. Ο Bion υποστήριξε ως αρχή ότι το κύημα μπορεί να αποκρίνεται
σε κάποιες ψυχικές διεργασίες της μητέρας του, με την οποία επικοινωνεί μέσα
από ένα συγγενή με την ώσμωση δρόμο· αυτές απαρτιώνονται από το κύημα με
έναν απολύτως κατακλυσμικό τρόπο (Meltzer, 1986a, 1986b). Θεωρεί ότι το
κύημα ενδέχεται να υποφέρει εξαιτίας κάποιων πρωτόγονων προγεννητικών
καταστάσεων και να αμύνεται με μια προσπάθεια να εξαλείψει αυτά τα
δυσάρεστα πρωτο-συ-ναισθήματα και πρωτο-αισθητηριακές εμπειρίες,
αποσχίζοντάς τα από την πηγή τους. Με αυτή την ιδέα της αποσύνδεσης μιας
εσωτερικής από μια εξωτερική πραγματικότητα, επιστρέφουμε στην άποψη
που ανέπτυξε ο Bion στην θεωρία του για την ψύχωση (1967), σύμφωνα με την
οποία το ψυχωτικό μέρος της προσωπικότητας αποσχίζεται ενεργητικά από
την πραγματικότητα επιτιθέμενο και καταστρέφοντας τις λειτουργίες του Εγώ,
οι οποίες βρίσκονται σε επαφή με την πραγματικότητα, δηλαδή την έμφυτη
λειτουργία-άλφα. Ο Bion (1970b, 1991) θεωρεί τους πραγματικούς ψυχωτικούς
θυλάκους –τους προερχόμενους από τέτοιου τύπου παρεμποδίσεις της
ανάπτυξης του κυήματος– σαν πολλά πρωτογενή νοσήματα που εδραιώνουν,
κατά την γνώμη μου, αρχαϊκά σημεία καθήλωσης, θέτοντας σε κίνδυνο τα
κατοπινά αναπτυξιακά στάδια, συμπεριλαμβανομένης της απαρτίωσης της
ψυχοσωματικής οργάνωσης και της πρόσβασης στην καταθλιπτική θέση. Αυτά
είναι ακριβώς τα σημεία καθήλωσης στα οποία έχει την τάση να παλινδρομεί
στη συνέχεια το άτομο που σωματοποιεί.
38
Ένα «αλεξιθυμικό στήθος»
Σε δύο δοκίμια αφιερωμένα στον αρνητικό ναρκισσισμό, ο Bion αναλύει την

αντιμεταβίβαση, την οποία βιώνει κατά την διάρκεια της ανάλυσης ασθενών οι
οποίοι παρουσιάζουν εντόνως ψυχωτική λειτουργικότητα. Στρέφει, λοιπόν, το
ενδιαφέρον του στον ρόλο που έχει παίξει το πρώιμο περιβάλλον στην γένεση
του ψυχωτικού μέρους της προσωπικότητας. Δημιουργεί την ιδέα του
«παρεμποδιστικού αντικείμενου» για να χαρακτηρίσει ένα αντικείμενο μη
κοινωνήσιμο μέσω προβολικής ταύτισης (Bion, 1957b, σ. 91· 1959). Αυτό το
αντικείμενο μπορεί να αντιπροσωπεύει είτε ένα γονιό που το παιδί τον φθονεί
και τον βιώνει κλειστό και φθονερό, ή ένα γονέα που, εξαιτίας της προσωπικής
του πραγματικότητας και των προσωπικών του θεμάτων, βιώθηκε ως όχι
ανοιχτός στα συναισθήματα και στα εσωτερικά αντικείμενα, τα οποία το παιδί
προσπαθεί να του επικοινωνήσει μέσω προβολικής ταύτισης· ή, διαφορετικά,
βιώνεται ως συνδυασμός αυτών των δύο αντικειμένων (Levy, 2012· Skogstad,
2013· Williams, 2014). Αυτό το παρεμποδιστικό αντικείμενο δεν συγκροτεί και
δεν μετασχηματίζει τις ακατέργαστες συναισθηματικές εμπειρίες και τις
πρωιμότερες και βαναυσότερες πλευρές του Υπερεγώ που προβάλλονται πάνω
του. Έτσι, ενσωματώνεται ως αντικείμενο μη επιδεχόμενο καμία σύνδεση,
δεδομένου ότι δεν είναι δεκτικό της θεμελιώδους σύνδεσης μέσω προβολικής
ταύτισης.
Πρωτόγονη καταστροφή και εξαναγκαστική σχάση
Η συνάντηση του βρέφους (του αναλυόμενου) με ένα παρεμποδιστικό

αντικείμενο –εξωτερικό ή ενσωματωμένο– συνεπάγεται μια «πρωτόγονη
καταστροφή» [primitive disaster] (Bion, 1957b, σ. 101-2) η οποία ρημάζει την
ψυχή του παιδιού καταστρέφοντας την ικανότητά του να επικοινωνεί με τους
άλλους, όπως και με τον εαυτό του, μέσω προβολικής ταύτισης. Η απώλεια
αυτής της ικανότητας βιώνεται από το βρέφος ως τρέλα, ως ψυχικός θάνατος
και, αν αυτή η καταστροφή παρεμποδίζει την λήψη τροφής, ως πραγματική
απειλή θανάτου. Η λήψη τροφής μπορεί να ξαναρχίσει μόνο επειδή το βρέφος
απειλείται να πεθάνει από ασιτία, υποστηρίζει ο Bion (1962b, σ. 10-12), απειλή
η οποία μπορεί να προκαλέσει μια «εξαναγκαστική σχάση»4 μεταξύ υλικής
ικανοποίησης (θηλασμός) και ψυχικής ικανοποίησης (η ευχαρίστηση που
προκαλεί η συναισθηματική εξάρτηση από το αντικείμενο όπως και η
αναγνώριση αυτής της εξάρτησης).
4
Το νόημα της φράσης «εξαναγκαστική σχάση» ενέχει ένα περιορισμό προερχόμενο
από το περιβάλλον.
39
Αυτή η σχάση είναι διαφορετική από την σχάση η οποία βρίσκεται εν δράσει
στην παρανοειδή-σχιζοειδή θέση που αποσκοπεί στην αποδυνάμωση των
καταθλιπτικών αγχών. Μας επιτρέπει να επιβιώσουμε, λέει ο Bion, χωρίς να
πρέπει να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη ενός ανθρώπινου όντος από το οποίο
στην πραγματικότητα προέρχεται η ζωή. Μια τέτοια σχάση μπορεί να
πραγματοποιηθεί μόνο μέσα από την καταστροφή της έμφυτης ή της
μαθημένης λειτουργίας-άλφα. Αυτό το ακραίο μέτρο, το οποίο παίρνει το
πρωτόγονο Εγώ για να καταστρέψει την επίγνωση του οποιουδήποτε
συναισθήματος, ισοδυναμεί με ψυχική αυτοκτονία, με μια απαγόρευση να
ωφεληθεί το άτομο από τον εσωτερικό του κόσμο όπως και από το περιβάλλον
του (Levy, 2012). Η αρχαϊκή καταστροφή η οποία είναι εγγενής, από την μια,
στην συνάντηση με ένα παρεμποδιστικό αντικείμενο και, από την άλλη, στις
άμυνες που κινητοποιούνται εναντίον της τραυματικής δράσης αυτού του
αντικειμένου σακατεύοντας τον ψυχισμό, παραμένει θανάσιμα ενεργή, επειδή
βάζει ένα μέρος της προσωπικότητας του παιδιού μέσα σ' ένα αναπτυξιακό
αδιέξοδο, καθιστώντας το ανίκανο να τραφεί, να μάθει και να αναπτυχθεί
συναισθηματικά.
Η μηχανική σκέψη ενός αλεξιθυμικού στήθους
Η κατάρρευση του εξοπλισμού που έχει για να σκέφτεται το άτομο που βίωσε
μια τέτοια πρωτόγονη καταστροφή, οδηγεί στο «να κυριαρχήσει μια ψυχική
ζωή στην οποία το σύμπαν [του ατόμου] κατοικείται από άψυχα αντικείμενα»
(Bion, 1962b, σ. 14) – μια κατάσταση αλεξιθυμίας (Sifneos, 1967, 1995· Nemiah,
1977· Pirlot and Corcos, 2012). Σε αυτό το άτομο στο εξής απομένει μικρή
ικανότητα να κατανοεί τις συναισθηματικές του καταστάσεις. Ο εσωτερικός του
κόσμος και οι σχέσεις του με τα εξωτερικά αντικείμενα μοιάζουν να έχουν χάσει
την ζωντάνια τους, με αποτέλεσμα να μιλάει για τόπους και πράγματα εκεί που
φυσιολογικά θα περίμενε κανείς να το ακούει να μιλάει για ανθρώπους,
συναισθήματα και φαντασιώσεις. Εάν υπάρχει κάποια φαντασίωση εν δράσει,
είναι η φαντασίωση ενός κόσμου χωρίς φαντασίωση (Bion, 1962b, σ. 9· 1970a).
Αντί να αναζητά την αγάπη, την κατανόηση και την προσωπική ανάπτυξη, το
άτομο επιμένει στο πραγματικό, το αντιληπτικό, την συμπεριφορά, την
συσσώρευση υλικών ή διανοητικών αγαθών, προκειμένου να κρατήσει μακριά
του ένα αίσθημα εσωτερικού κενού. Αυτό μας τοποθετεί στο κλινικό πεδίο της
βασικής κατάθλιψης και της μηχανικής σκέψης τις οποίες περιέγραψε η
Ψυχοσωματική Σχολή του Παρισιού (Marty και de M'Uzan, 1962· Marty κ.ά.,
1963· Smadja, 2001). Αυτό που εσωτερικεύεται σε αυτή την κλινική κατηγορία
δεν είναι ένα ψυχοσωματικό στήθος, αλλά ένα παρεμποδιστικό αντικείμενο το
οποίο χαρακτηρίζεται από μια αρνητικοποιητική
40
λειτουργία-άλφα και κινητοποιεί ματαιωτικές αμυντικές λειτουργίες –

αντικείμενο και λειτουργία μη αποκρινόμενα στις συναισθηματικές συνδέσεις
και στην συμβολοποιητική επεξεργασία την οποία συνεπάγονται αυτές οι
συνδέσεις. Ονομάζω αυτό το αντικείμενο «αλεξιθυμικό στήθος» στο μέτρο που
η δράση του εμποδίζει τις διαδικασίες της πρωτογενούς συμβολοποίησης των
ακατέργαστων συναισθηματικών και αισθητηριακών εμπειριών, και θεωρώ ότι
συνιστά την βάση της κλινικής αντιμετώπισης των διαδικασιών
σωματοποίησης.
Η ενσωμάτωση του παρεμποδιστικού αντικειμένου με την μορφή του

αλεξιθυμικού στήθους και η τοποθέτησή του μέσα στην λειτουργία ενός
«καταστροφικού-για-το-Εγώ Υπερεγώ» –μια πολύ πρώιμη μορφή Υπερεγώ, η
οποία «καταβροχθίζει την ψυχή» (Bion, 1959, σ. 107)– είναι, κατά την άποψή
μου, ο βασικός τρόπος με τον οποίο το περιβάλλον συμβάλλει στην ανάπτυξη
της μηχανικής λειτουργίας. Ο Bion θεωρεί ότι το βασικότερο αίτιο μιας
ψυχωτικής λειτουργικότητας είναι μια έμφυτη προδιάθεση προς πρωτογενή
επιθετικότητα, φθόνο και μη ανοχή της ματαίωσης (1957a). Μία από τις
διακρίσεις μεταξύ ψυχωτικής λειτουργικότητας και μιας διαδικασίας
σωματοποίησης μου φαίνεται ότι βρίσκεται σε αυτό το βασικό σημείο. Νομίζω
ότι οι έμφυτες προδιαθέσεις στις οποίες έδωσε έμφαση ο Bion, είναι πολύ
λιγότερο εμφανείς σε μια διαδικασία σωματοποίησης απ' ό,τι στην περίπτωση
της ψυχωτικής λειτουργικότητας. Νομίζω επίσης ότι οι τραυματικές συνέπειες
της πρώιμης συνάντησης με ένα αντικείμενο, το οποίο αποδεικνύεται
παρεμποδιστικό για λόγους μάλλον εγγενείς σε αυτό το αντικείμενο παρά
συνδεόμενους με προβολές του υποκειμένου, παίζει κυρίαρχο ρόλο στην
ανάπτυξη της σωματοποίησης.
Ναρκισσιστικά σενάρια της σωματοποίησης
Στην κλινική μας εργασία, οδηγούμαστε έτσι να διασαφηνίσουμε την ποιότητα

της ρέμβης των πρωτογενών αντικειμένων των ασθενών μας ακούγοντας την
αντιμεταβίβασή μας. Αυτή η διαδικασία ακρόασης μας επιτρέπει μερικές φορές
να ανακαλύψουμε ότι το παιδί που ήταν κάποτε ο ασθενής μας το ονειρεύτηκαν
και το αγάπησαν, και ότι αυτή την ρέμβη το παιδί την ενδόβαλε με την μορφή
ενός ψυχοσωματικού στήθους. Μερικές φορές ανακαλύπτουμε ότι αυτό το
παιδί είχε πιαστεί σε ένα ναρκισσιστικό σενάριο γονικότητας (Manzano κ.ά.,
1999), το οποίο ταύτιζε το παιδί με ασυνείδητες προβολές των εσωτερικών
αντικειμένων των γονιών του, για παράδειγμα με τους γονείς αυτών των γονέων
ή με τα παιδιά τα οποία υπήρξαν κάποτε αυτοί οι γονείς. Η σκιά των γονέων
πέφτει έτσι επάνω στο παιδί διπλά: ως μια αποξενωτική διστακτικότητα του
παιδιού να ταυτιστεί με οτιδήποτε προβάλλεται επάνω του και ως μια
ασυνείδητη
41
άρνηση να προσλάβει το παιδί –το παιδί ως ον διαφοροποιημένο– την

κατάλληλη ρέμβη. Η χαρακτηριστική έκβαση ενός τέτοιου ναρκισσιστικού
σεναρίου γονικότητας είναι να ενσωματώσει ένα αλεξιθυμικό στήθος ως
εσωτερική υπενθύμιση μιας τέτοιας ανεπάρκειας της γονικής ρέμβης5. Αυτή η
ενσωμάτωση προετοιμάζει δυνητικά τον δρόμο για ναρκισσιστικά σενάρια
σωματοποίησης γιατί, όπως πιστεύω και όπως φαίνεται να δείχνει μερικές
φορές η κλινική πράξη μας, αυτά τα ναρκισσιστικά σενάρια γονικότητας μπορεί
να εκδραματισθούν ξανά μέσα στον εσωτερικό κόσμο και οι τέτοιες ανεπάρκειες
στην πρωτογενή ρέμβη μπορεί δυνάμει να αποδειχθούν η πηγή ψυχικών και
σωματικών διαταραχών.
Κλινική παρουσίαση
Ως αναλυτές, είμαστε ψυχοσωματιστές είτε το θέλουμε είτε όχι. Η κλινική μας

εργασία μάς αντιπαραθέτει διαρκώς σε διεργασίες μετατροπής, υποχονδρίας
και σωματοποίησης, τις οποίες πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ τους. Κατά την
διάρκεια 25 χρόνων άσκησης του επαγγέλματος, έχω αντιμετωπίσει αμέτρητες
μορφές σωματοποίησης, από την πλέον καλοήθη έως την κακοηθέστερη. Θα
ήθελα να διασαφηνίσω τις ιδέες του ψυχοσωματικού στήθους και του
αλεξιθυμικού στήθους συζητώντας την εργασία μου με μια νεαρή γυναίκα η
οποία εμφάνισε ένα λέμφωμα κατά την διάρκεια του τρίτου χρόνου μιας
δεκάχρονης ανάλυσης συχνότητας τριών συνεδριών την εβδομάδα.
Μια μαύρη τρύπα
Η ασθενής μου δεν ήταν θύμα κάποιας πρoφανούς κακοποίησης κατά την
διάρκεια της παιδικής της ηλικίας. Μεγάλωσε σε γενικές γραμμές μέσα σε ένα
περιβάλλον αγάπης, αλλά είχε βιώσει πολλούς αποχωρισμούς και απουσίες.
Ήταν το μοναδικό παιδί γονέων οι οποίοι είχαν παντρευτεί κατά την διάρκεια
των σπουδών τους στο πανεπιστήμιο και είχαν χωρίσει όταν το παιδί ήταν δύο
ετών. Δεν ήξερε ούτε γιατί είχαν παντρευτεί, ούτε γιατί είχαν χωρίσει. Μετά το
διαζύγιο, ο πατέρας της έφυγε πρόσκαιρα στο εξωτερικό εξαιτίας της εργασίας
του, ξαναπαντρεύτηκε και απέκτησε άλλα παιδιά. Σύμφωνα με τήν συμφωνία
για τις επισκέψεις στον πατέρα της, έπρεπε να ταξιδεύει με το αεροπλάνο μόνη
της. Μεταξύ των γονιών υπήρχε ένα κλίμα σύγκρουσης, καθώς ο ένας επέκρινε
το είδος της ζωής
5Οι γονικές ανεπάρκειες για ρέμβη σημαδεύουν και επηρεάζουν την βρεφική και
εφηβική ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη στο σύνολό της. Εδώ εστιάζω αυστηρά στην
λειτουργία της ρέμβης της πρωτογενούς συμβολοποίησης στο μέτρο που τέτοιου
τύπου ανεπάρκειες δείχνουν, κατά την άποψη μου, να είναι το επίμαχο σημείο στις
διαδικασίες συμβολοποίησης.
42
που ζούσε ο άλλος. Η ασθενής μου αισθανόταν πως ό,τι ζούσε με τον πατέρα
της δεν μπορούσε να το μοιραστεί με την μητέρα της και τούμπαλιν. Έπαιρνε
μιαν ανάσα δροσιάς συναναστρεφόμενη με κάποια ξαδέλφια της με τα οποία
έπαιζε αγορίστικα παιχνίδια και ανακάλυψε και κάποια σεξουαλικής
απόχρωσης. Αυτή η δυναμική όμως διακόπηκε απότομα όταν η μητέρα της
ξαναπαντρεύτηκε με ένα μορφωμένο και δραστήριο άνδρα, ο οποίος τις πήρε
μαζί του στο εξωτερικό. Έτσι, η ασθενής μου έχασε την εκκολαπτόμενη σχέση
με τον πατέρα της. Είχε γίνει ένα είδος καλού κοριτσιού, η babysitter των
μικρότερων αδελφιών της, αγοριών και κοριτσιών, αλλά στο σχολείο έκανε
παρέα μόνο με «προβληματικά» παιδιά, δηλαδή καταθλιπτικά παιδιά. Η εξέλιξή
της ανακόπηκε. Ενώ της άρεσε ως τότε να διαβάζει, σταμάτησε το διάβασμα.
Επειδή η ήβη είχε αργήσει να εμφανιστεί, αισθανόταν ότι είχε μείνει πίσω σε
σχέση με τις φίλες της, των οποίων τα σώματα και οι ασχολίες ήταν πια
εφηβικά.
Όταν ήρθε να με δει, ήταν μια νεαρή ενήλικη γυναίκα και είχε μόλις βρει
δουλειά χάρη στην οποία μπόρεσε ν' αφήσει την οικογένεια και να
εγκατασταθεί σε ένα μικρό διαμέρισμα. Αντί όμως να ανακαλύψει την ελευθερία
να ζει την ζωή της, αντιμετώπιζε ένα έντονο συναίσθημα «κενού», το οποίο
κατάφερνε να κρατάει σε απόσταση μένοντας στην σφαίρα του πραγματικού
και του αντιληπτικού: δουλειά, τηλεόραση και βράδια στο σπίτι της μητέρας
της. Ήταν επιρρεπής σε συναισθηματισμούς, πράγμα που την οδηγούσε να
ονειρεύεται το πριγκιπόπουλο, ενώ δεν συναντούσε παρά μόνο άξεστους
άνδρες τους οποίους σιχαινόταν. Δεν μπορούσε να καταλάβει πώς οι φίλες της
ζούσαν διάφορες ρομαντικές σχέσεις, και αισθανόταν να την εγκαταλείπουν
όταν δημιουργούσαν σταθερές σχέσεις. Μερικές φορές διέκοπτε απότομα την
σχέση με κάποιαν απ' αυτές μέσα σε μια κρίση οργής που την οδηγούσε να
διαγράψει τελείως την φίλη της, προκειμένου να απαλλαγεί από το αίσθημα της
εγκατάλειψης και να αρνηθεί ένα αίσθημα ότι είναι διαφορετική, όπως και τον
φθόνο που αυτό της γεννούσε. Φοβόταν ότι τελικά θα γινόταν μια
«γεροντοκόρη».
Από την αρχή μού έδωσε την εντύπωση ότι είχε μείνει καθηλωμένη στην
λανθάνουσα περίοδο και ότι είχε ζήσει την εφηβεία της ως αδιέξοδο, μέσα σε
μια ψευδο-ωριμότητα που της επέτρεπε μια σχετικά καλή προσαρμογή στην
ζωή και την κοινωνία, χωρίς όμως να αισθάνεται πραγματικά ζωντανή. Η
ανικανότητά της να δημιουργήσει και να ζήσει μιαν ερωτική ζωή φαίνεται ότι
προερχόταν από μια παιδική κατάθλιψη, η οποία όμως δεν εμφανιζόταν στον
λόγο της. Κατά την διάρκεια του όγδοου χρόνου της ανάλυσής της, περιέγραψε
πολύ εύγλωττα την κατάθλιψη στην οποία βρισκόταν όταν ήρθε για πρώτη
φορά στην ανάλυση: «Όταν
43
άφησα το σπίτι της μητέρας μου, έπαθα σοβαρή κατάθλιψη. Δεν ήταν απλώς
ότι σκεπτόμουν πως κάποια πράγματα δεν ήταν για μένα, όπως τα χόμπι ή οι
ερωτικές σχέσεις. Εγώ τα είχα ολοκληρωτικά απορρίψει, είχα πατήσει delete.
Πρώτα στα χόμπι, και μετά στα αγόρια. Όλα είχαν γίνει μια μαύρη τρύπα».
Χρειάστηκε μια ολόκληρη ανάλυση για να ξεδιαλύνουμε σιγά-σιγά κάποιους
από τους τρόπους με τους οποίους ζούσε ένα τέτοιο delete και μια τέτοια
μαύρη τρύπα.
«Η εμβολή»
Εκείνη την περίοδο, την αναλυτική σχέση την απασχολούσε το θέμα ενός
παιδιού το οποίο η ασθενής μου επιθυμούσε, αλλά το οποίο απέφευγε. Ήταν
από τους αναλυόμενούς μου που έτρεχε να μπει στο γραφείο μου. Όταν μια
μέρα την έψαξα με τα μάτια μέσα στον χώρο αναμονής, μου έριξε μια κλεφτή
ματιά, λίγο απορημένη και πάντως ευγενική, και στην συνέχεια το βλέμμα της
ξαφνικά στράφηκε προς τα δεξιά, ενώ εγώ στεκόμουν αριστερά, με ένα τίναγμα
του κεφαλιού που συνεχιζόταν χρόνια. Αισθάνθηκα μια δυσαρμονία που μου
επιτάθηκε όταν, περνώντας από μπροστά μου, το πλήρως ανεπτυγμένο σώμα
της είχε την αστάθεια ενός μικρού παιδιού. Αυτή η συμπεριφορική αλληλουχία
μερικές φορές με έκανε να σκέφτομαι κάποια περίεργη κατεσταλμένη
παρόρμηση ή την ευχαρίστηση που μπορεί να ένιωθε βλέποντάς με ξανά ή
μερικές φορές σκεφτόμουν εκείνα τα μωρά που κλείνονται και αποστρέφουν το
πρόσωπο τους από την μητέρα τους, όταν νιώθουν ότι ο συντονισμός τους έχει
διαρραγεί.
Στο ντιβάνι, τα γεγονότα της ημέρας ανέβλυζαν από την ασθενή μου σαν
χρόνιος κατακλυσμός και από την άλλη σαν να επιθυμούσε να είναι «η καλή
μου μαθήτρια», εφαρμόζοντας επιλεκτικά ένα βασικό κανόνα που της επέτρεπε
να εκφράζει κυρίως τους κινδύνους της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής
της. Μερικές φορές έφερνε όνειρα, αλλά η σχέση της με τα όνειρά της ήταν
παρόμοια με την συμπεριφορά της όταν βρισκόταν στην πόρτα μου.
Ξεπερνούσε γρήγορα το πιθανό συμβολικό και συναισθηματικό τους νόημα,
χωρίς να τα εγγράφει σε μια διαδικασία διερεύνησης του εαυτού της. Μου
παρέδιδε τα όνειρά της σαν να επρόκειτο για ένα είδος κληροδοτήματος το
οποίο είχε μείνει και ξεχαστεί σε κάποια τράπεζα: έπρεπε εγώ να τα θυμάμαι
και να κάνω συνειρμούς.
Σε αντίθεση με αυτό το μηχανιστικό υπόβαθρο, μένοντας στα γεγονότα,

καταφέραμε να βρούμε αυτό που ονομάσαμε «εμβολές», βασιζόμενοι στο εξής
όνειρο: μια γκρίζα μπάλα φράζει ένα αιμοφόρο αγγείο διακόπτοντας την κυκλοφορία.
Στην ροή των συνειρμών της, οι «εμβολές» έφτασαν να σημαίνουν, στην κοινή
μας ιδιόλεκτο, αιφνίδιες κρίσεις οργής
44
κατά την διάρκεια των οποίων το καλό κορίτσι γινόταν εξαγριωμένη γυναίκα,
σαν να την καταλάμβανε ένα κακό πνεύμα, το οποίο υπονόμευε ό,τι συνήθως
θεωρούσε πολύτιμο και, όπως το έθετε η ίδια, «τα σκάτωνε όλα». Εμφάνιζε με
τον καταστροφικότερο τρόπο τέτοιες εκρήξεις οργής στην παράπλευρη
μεταβίβαση, μεταθέτοντας στην οικογένειά της το βίωμα του αποχωρισμού και
απώλειας του περιέχοντος που ήταν σύμφυτο με τις απουσίες μου.
Κορυφώνονταν στα χριστουγεννιάτικα πάρτυ του πατέρα της. Η ασθενής μου
έσκαγε εάν δώριζαν στην αδελφή της ένα ροζ κολιέ και σ' αυτήν ένα γκρίζο, ή
εάν η θετή της μητέρα και ο πατέρας της ήταν εμφανώς τρυφεροί μεταξύ τους.
Και αφού κατάφερνε να κάνει ρημάδια αυτές τις γιορτές, τις οποίες ζούσε σαν
βασανιστήριο, έφευγε αιφνιδιαστικά για να περιπλανηθεί με το αυτοκίνητό της
οδηγώντας απερίσκεπτα ή για να επιστρέψει στο σπίτι της και να κουρνιάσει
στο κρεβάτι της παλεύοντας με αισθήματα κενού ή αυτοκτονικές τάσεις.
Αυτά τα αισθήματα κενού φαίνεται ότι είχαν από κάτω μιαν ενεργητική
διαδικασία εκκένωσης η οποία της άφηνε κατάθλιψη και κατά καιρούς ένα
παροξυσμικό έκζεμα. Στην αρχή θεωρούσα ότι η αντιπαράθεση με την
οιδιπόδεια κατάσταση έφερνε στην επιφάνεια μελαγχολικές ταυτίσεις με μιαν
αντίζηλο ή με ένα γονικό ζεύγος το οποίο φανταζόταν να καταστρέφεται,
ταυτίσεις οι οποίες συνοδεύονταν και από μια διαδικασία παλινδρόμησης σε
κάποιο σωματικό σημείο καθήλωσης. Μου προέκυψε μια πρώτη ανάγνωση της
συμπεριφοράς της από την πόρτα στο ντιβάνι. Έμπαινε πολύ γρήγορα χωρίς να
με κοιτάξει, πράγμα που σήμαινε ότι απέφευγε να συναντήσει άλλους ασθενείς,
άλλους αδελφούς και αδελφές, απέστρεφε το βλέμμα από τα σημεία της
προσωπικής μου ζωής –για να μην πω ότι τα διέγραφε τελείως– για να
διατηρήσει έτσι την φαντασίωση μιας ιδεώδους σχέσης με ένα γονικό πρόσωπο
και να αρνηθεί [negate] να αποκλειστεί από την πρωταρχική σκηνή. Αυτή η
οπτική, όμως, άφηνε απέξω το ερώτημα που μας πήρε χρόνια για να το
προσδιορίσουμε επαρκώς ή το οποίο απλώς απαιτούσε τόσο πολύ χρόνο για να
περιγραφεί. Το ερώτημα μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: γιατί είναι αυτή, και όχι
οι αδελφοί της και οι αδελφές της, που θα πάρει ως δώρο το γκρίζο κολιέ και όχι το
ροζ;
Κατάρρευση στην αντιμεταβίβαση
Το λέμφωμα διαγνώστηκε τον τρίτο χρόνο της ανάλυσης. Μου τηλεφώνησε για
να με πληροφορήσει ότι πάσχει από την νόσο του Hodgkin. Δεν ήρθε στην
ανάλυση τις δύο εβδομάδες που χρειάστηκε να νοσηλευτεί, αλλά μου
τηλεφωνούσε μία ή δύο φορές την εβδομάδα. Ξανάρχισε να έρχεται τρεις φορές
την εβδομάδα όταν ξεκίνησε την χημειοθεραπεία. Προσαρμόσαμε
45
τις ώρες των συναντήσεών μας στις ανάγκες της θεραπείας της. Μερικές φορές
ήταν τόσο αδύναμη που ερχόταν ξαπλωμένη στο αυτοκίνητο το οποίο
οδηγούσε κάποιο μέλος της οικογένειάς της. Φόβος θανάτου, ο πόνος της
θωρακοτομής, το βάρος των χημειοθεραπειών· αλλά επίσης: το κουκούλι του
νοσοκομειακού περιβάλλοντος, η κινητοποίηση της οικογένειας, των φίλων, του
αναλυτή. Γι' αυτήν ήμουν ο ογκολό-γος που την έσωσε, αλλά και ο γενικός
γιατρός που του ξέφυγε η διάγνωση, αυτός που η ανάλυση μαζί του δεν
κατάφερε να την προστατέψει από τον καρκίνο, αυτός στον οποίο θα εξέθετε το
γυμνό κρανίο της με μιαν έκφραση εξέγερσης και με τον οποίο θα συζητούσε το
κύριο σύμπτωμά της: δύσπνοια εξαιτίας της πίεσης που ασκούσαν στα κεντρικά
αιμοφόρα αγγεία συμπλέγματα διογκωμένων λεμφικών αδένων.
Όταν της ανακοίνωσαν την διάγνωση και της μίλησαν για λεμφαδένες, αυτή
άκουσε «ωάρια» και σκέφτηκε «απαλλάξτε με από αυτά τα ωάρια!», πράγμα το
οποίο θα μπορούσε να διαβαστεί ως φόβος θηλυκού ευνουχισμού. Αλλά για να
μπορέσω εγώ ν' ακούσω σ' αυτή την κραυγή κάτι άλλο εκτός από μια βρεφική
φαντασίωση εκδίκησης από μια μητέρα, την μήτρα της οποίας είχε
καταστρέψει φαντασιωσικά, έπρεπε να αντέξω μια ρήξη στην
αντιμεταβιβαστική μου σκέψη, η οποία σήμανε το σημείο καμπής αυτής της
ανάλυσης. Συζητώντας αυτή την ανάλυση με μια ομάδα συναδέλφων τους οποίους
εμπιστευόμουν, με βάρυνε το στιγμιαίο βίωμα μιας άγνωστης για μένα μέχρι τότε
κατάρρευσης, η οποία συνίστατο στην αίσθηση ότι η ικανότητά μου να εκφράζομαι
και να σκέφτομαιείχαν ανε-πίστρεπτα εξαφανιστεί· είχα επίσης έντονο συναίσθημα
ντροπής, καθώς αυτό το βίωνα μπροστά σε συναδέλφους που εκτιμούσα, οι οποίοι
προς στιγμήν φαίνονταν να ανήκουν σε άλλο κόσμο· μέχρι τελικά να μπορέσω να βγω
από την κατάσταση δυσφορίας και απόλυτης μοναξιάς συνειδητοποιώντας ότι είχα
γύρω μου έναν κύκλο προσεκτικών συναδέλφων από τους οποίους μπορούσα να
ελπίζω ότι κάπως θα βοηθηθώ, πράγμα που έγινε.
Ρέμβη και καταθλιπτική δι-επεξεργασία
Έτσι ο όρος «εμβολή» άρχισε να καθιερώνεται μεταξύ της ασθενούς μου και
εμένα, ως πυρήνας μιας μεγάλης στενοχώριας και ίχνος μιας αρχαϊκής
καταστροφής. Συνειδητοποίησα ότι βρισκόμουν στα πρόθυρα μιας
πραγματικής μεγάλης στενοχώριας απέναντι στο ενδεχόμενο η ασθενής μου να
πεθάνει. Μου πήρε περί τα δύο χρόνια για να προσπαθήσω, σε αυτή την
κατάσταση της ανησυχητικής κατάρρευσης, να διακρίνω αυτό που ανήκε
αυτοδικαίως σε μένα και αυτό που ανήκε στην ασθενή μου· για παράδειγμα, τι
προερχόταν από μια μελαγχολική φαντασίωση ότι είχα κάνειτην
46
ασθενή μου να νοσήσει μέσα από την ανάλυση ή από ένα πυρήνα της δικής μου
παιδικής κατάστασης αβοήθητου, και, από την άλλη μεριά, τι από την
κατάρρευσή μου οφειλόταν σε μια ασυνείδητη επικοινωνία με το άγχος της
ασθενούς μου για τον πραγματικό της θάνατο και την δική της παιδική
κατάσταση αβοήθητου. Με άλλα λόγια, το πλαίσιο της μεταβί-βασης/
αντιμεταβίβασης μου επέβαλε μια δι-επεξεργασία της απαρτίωσης της δικής
μου προσωπικής καταθλιπτικής θέσης, εντέλλοντάς μου να «ονειρευτώ» την
βιωμένη εμπειρία της καταστροφής, την οποία ασυνείδητα μοιραζόμουν με την
ασθενή μου. Η «εμβολή» άρχισε να εμφανίζεται μέσα μου ως φόβος
εκμηδενισμού του αισθήματος της ύπαρξης.
Ο τρόπος που άκουγα άλλαξε. Η ανάλυση πήρε νέα πορεία, εμφανίζοντας

περιοδικά αλληλουχίες στις οποίες, για παράδειγμα, συζητούσα με την ασθενή
μου ένα φόβο ότι ίσως να μην ξανασυναντιόμασταν μετά από μια
παρατεταμένη αργία. Οι συνειρμοί της σ' αυτή την περίπτωση δικαίωσαν την
παρέμβασή μου, καθώς απέδωσαν την ιδέα πως πράγματι φοβόταν ότι ίσως
«να μην την αναγνώριζα» μετά από τις διακοπές, ότι δεν θα μπορούσα να
κατανοώ την ταυτότητά της, να σκέφτομαι γι' αυτήν και να της το μεταφέρω και
ότι θα έχανα το νήμα της προσωπικής της ανάπτυξης. Φοβόταν ότι θα της
πρόσφερα το «γκρι κολιέ» της παραγνώρισης και όχι το «ροζ κολιέ» της
αναγνώρισης ότι είχε μεγαλώσει και ότι είχε γίνει γυναίκα. Ήταν σαν οι
διακοπές να απέβαιναν μια καινούργια έκδοση της εμπειρίας των αποχωρισμών
από τους γονείς της που είχε ζήσει κατά την παιδική της ηλικία, της εμπειρίας
να μην σε «ονειρεύεται» ο απών γονιός σου· και με τα χριστουγεννιάτικα δώρα
να επιβεβαιώνουν αυτό που είχε ζήσει τόσες πολλές φορές μαζί τους, δηλαδή
ότι δεν την καταλάβαιναν και ότι δεν την ήξεραν και την έκαναν να αισθάνεται
σαν κορίτσι, και στην συνέχεια σαν μια έφηβη, χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
στα μάτια τους, σαν μια γκρίζα ζώνη την οποία δεν ονειρεύεται κανείς, γιατί δεν
είχε ποτέ ένα κύκλο προσεκτικών γονέων που θα μπορούσαν να περιέξουν την
στενοχώρια και τις δυσκολίες της – κύκλο παρόμοιο με αυτόν που βρήκα εγώ
στους συναδέλφους μου.
Πρόσεχα τώρα λιγότερο το περιεχόμενο όσων μού έλεγε και περισσότερο τις
παραλλαγές στον τόνο της ομιλίας της, η οποία επιταχυνόταν στην προοπτική
ενός Σαββατοκύριακου ή, μετά απ' αυτό, ή στην προοπτική διακοπών ή ακόμη
και όταν παρέμενα για μεγάλο διάστημα σιωπηρός. Της επεσήμαινα την
επιτάχυνση ή την επιβράδυνση της ομιλίας της μέσα από σχόλια του τύπου:
«Πλησιάζει το Σαββατοκύριακο… ο φόβος της μοναξιάς… οι διακοπές, σαν ένα
κενό που πρέπει να γεμίσει… κάποια στενοχώρια υπάρχει στον αέρα, σαν μια
μαύρη τρύπα… ίσως αυτό που ζούσατε μόνη μέσα στο αεροπλάνο πηγαίνοντας
να επισκεφτείτε τον πατέρα
47
σας… ή όταν η μητέρα σας είχε κατάθλιψη…». Το γρήγορα περπά-τημά της για
να μπει στο γραφείο μου ή η επιταχυνόμενη ομιλία της θα μπορούσαν να είναι
ένας τρόπος να αποφύγει τα συναισθήματα που την κατέκλυζαν, να τα
παρακάμψει στην ρίζα τους, ενεργώντας έτσι που να μην αισθάνεται. Και το ότι
δεν με κοίταζε έμοιαζε να σημαίνει ότι προσπαθούσε να με κάνει να αισθανθώ
πώς είναι να μην σε κοιτάζουν οι καταθλιπτικοί γονείς σου και να μεγαλώνεις σε
μια γκρίζα ζώνη μεταξύ δύο οικογενειών.
Διαγενεακή αναδόμηση
Άρχισε να αναφαίνεται μια αλλαγή. Η ασθενής μου ξεκίνησε σπουδές στο

πανεπιστήμιο τις οποίες ολοκλήρωσε μετά από λίγα χρόνια. Μελέτησε επίσης
την οικογένεια του πατέρα της, τον ίδιο τον πατέρα της, τον πατέρα της και την
μητριά της σαν ζευγάρι, και φυσικά κατάφερε να μάθει και κάποια πράγματα
για την προσωπική μου ζωή. Άρχισε επίσης να μελετάει τον εαυτό της, μόνη
της, κρατώντας ένα ημερολόγιο της ασθένειάς της, το οποίο έγραφε ξαπλωμένη
ανάσκελα, με τον υπολογιστή επάνω στο στομάχι της, με το άγχος ότι η
ακτινοβολία του θα μπορούσε να της προκαλέσει στείρωση. Η ανάδυση ενός
τέτοιου διωκτικού σεναρίου, το οποίο είχε στην βάση του την φαντασίωση της
κλοπής της μητρικής «ωαριακής» δημιουργικότητας και ρέμβης, φαινόταν να
σημαίνει, κατ' εμέ, μια κρίσιμη εξέλιξη στην προσωπική της ρέμβη καθώς αυτή
η εξέλιξη εγγραφόταν στην ανάπτυξη της μεταβιβαστικής/αντιμεταβι-βαστικής
σχέσης. Γι' αυτήν παρέμενα ένας «υπολογιστής», ένα άψυχο αντικείμενο, αλλά
μού στερούσε μόνο εν μέρει την ζωτικότητά μου: με βίωνε ως εχθρικό,
δυνητικά επικίνδυνο – με λίγα λόγια είχα γίνει κακό αντικείμενο, σαφώς
εγγεγραμμένο σε μια συμβολική φαντασιακή δραστηριότητα. Όταν τέτοιες
παρανοϊκές φαντασιώσεις εμφανίζονται σε μια αναλυτική διαδικασία, κατά την
άποψή μου, συχνά μοιάζουν να συνοδεύονται από την ανάνηψη από ένα
σωματικό νόσημα ή την λύση μιας μηχανιστικής λειτουργικότητας. Αυτός ο
συνδυασμός κάνει τον αναλυτή να αισθάνεται ότι είναι μάρτυρας σε μιαν
αλλαγή καταστροφικής φύσης, όπως την κατανοεί ο Bion (1965), μιαν αλλαγή
κατά την οποία δυνάμεις οι οποίες μέχρι τότε λειτουργούσαν μέσα στο σώμα
δείχνουν να ανοίγουν δρόμο προς μια διαδικασία μορφοποίησης, σαν να
μπόρεσαν άναφομοίωτα γεγονότα να βρουν πρόσβαση προς κάποια μορφή
συμβολοποίησης. Κατά την άποψή μου, ο αναλυτής στην αρχή πρέπει να δείξει
ότι αντέχει αυτές τις παρανοειδείς ώσεις και να μην σπεύσει να τις ερμηνεύσει.
Αυτές αποτελούν τον θεμέλιο λίθο της διαδικασίας υστερι-κοποίησης, καθώς
βαθμιαία απαρτιώνονται οι επιθετικές φαντασιώσεις
48
που κατευθύνονται προς το αντικείμενο της λιβιδινικής επένδυσης (Magnenat,

2004).
Κατά την διάρκεια του πέμπτου χρόνου της ανάλυσής της, η σεξουαλικότητα
κατέλαβε τα όνειρα της ασθενούς μου, στην συνέχεια ενός εναρκτήριου ονείρου
μετά από το οποίο επέτρεψε στον εαυτό της να εκφράσει αμεσότερα την
περιέργειά της για την προσωπική και οικογενειακή μου ζωή. Ήταν ένα όνειρο
του οποίου η περιπλοκότητα είναι σαφώς αντίθετη με την έντονα πυκνή
λακωνικότητα των ονείρων της στις αρχές της ανάλυσης: Είμαι μέλος της ομάδας
CSI, της ελίτ των ερευνητών στην σειρά της τηλεόρασης, και κατασκοπεύω απέξω το
εσωτερικό ενός σπιτιού. Περνάω ενδοσκοπικούς σωλήνες μέσα στο σπίτι, μέσα από
τους οποίους μπορώ να παρακολουθώ μια σκηνή με ένα γυμνό άνδρα, ο οποίος
μοιάζει με τον πατριό μου, ο οποίος κυνηγάει μια στρουμπουλή γυναίκα, ενώ η
σύζυγος του άντρα ανεβαίνει τα σκαλιά λυπημένη, κρατώντας ένα μωρό στην αγκαλιά
της. Είχαν περάσει μερικές εβδομάδες από τότε που το είδε μέχρι να τολμήσει
να μου το αφηγηθεί, φοβούμενη ότι θα την θεωρούσα «πουτάνα», όπως το
έθεσε, πράγμα που δείχνει και την συνειρμική άλω που κινητοποιούσαν από
τότε και στο εξής τα όνειρά της. Οι παρεμβάσεις μου εστιάζονταν στην
αφύπνιση της παιδικής σεξουαλικής της περιέργειας για την πρωταρχική σκηνή
και στην δυσκολία που πρέπει να βίωνε ως μικρό παιδί για να βρει ένα νόημα σ'
αυτήν.
Ανακάλεσε τρία κομμάτια από το παζλ της παιδικής της ηλικίας. Στην αρχή
θυμήθηκε ότι ο πατέρας της είχε φύγει για λίγο καιρό αμέσως μετά την γέννησή
της, εκμεταλλευόμενος μιαν εκπαιδευτική ευκαιρία στο εξωτερικό. Η μητέρα
της επέλεξε να μην πάει μαζί του και κατά την διάρκεια αυτού ακριβώς του
ταξιδιού ο πατέρας της γνώρισε την γυναίκα που θα γινόταν η δεύτερη σύζυγός
του. Αποτόλμησα τότε την υπόθεση ότι η μητέρα της θα είχε πάθει κατάθλιψη,
όπως η γυναίκα του ονείρου. Ακολούθησε μια άλλη ανάμνηση, στενά
συνδεδεμένη με μια αισθητηριακή εμπειρία: ως παιδί είχε την εντύπωση ότι «το
στόμα της δεν έπαιρνε αυτά που έπαιρνε το δέρμα της από την μητέρα της»·
σαν η καταθλιπτική μητέρα για ένα καιρό να ικανοποιούσε τις ανάγκες του
παιδιού της χωρίς να του προσφέρει την αγάπη και την ρέμβη τις οποίες
μπορούσε άλλοτε υπό άλλες συνθήκες να προσφέρει, και σαν το δέρμα της
ασθενούς μου να είχε πιάσει αυτό το διπλό μήνυμα.
Η τρίτη ανάμνηση την οποία ανέφερε, στη ρύμη του λόγου, ήταν ότι τα γενέθλιά
της ήταν την ίδια μέρα με τα γενέθλια της μητέρας του πατέρα της. Έτσι
ξεδιπλώθηκε μια άγνωστη διάσταση της ιστορίας του πατέρα της: ο δικός του
πατέρας είχε πεθάνει όταν αυτός ήταν παιδί και η μητέρα του τότε τον έβαλε
οικότροφο σε ένα σχολείο. Μέσα απ' αυτή
49
την σύμπτωση της ημέρας των γενεθλίων, η οποία ήταν το στήριγμα πολλών
ταυτίσεων, αναδύθηκε μια διαγενεακή οπτική: η γέννηση αυτού του κοριτσιού
φαίνεται ότι έριξε πάνω στον πατέρα την σκιά των πεθαμένων γονιών του, ενώ
η σκιά του παππού και της γιαγιάς, όπως και η σκιά του εγκαταλελειμμένου
παιδιού που υπήρξε ο πατέρας της, έπεσαν επάνω στην ασθενή μου όταν
γεννήθηκε. Φαίνεται ότι ήταν σχεδόν βέβαιο πως η παροδική αποτυχία της
ρέμβης του πρώιμου περιβάλλοντος θα επαναλαμβανόταν μέσα στην
μεταβιβαστική/αντιμεταβιβαστική σχέση και ότι υπήρχε ένα σοβαρό
ενδεχόμενο στα τυφλά σημεία των γονέων και του αναλυτή να εμφανιζόταν
κάποιο σοβαρό σωματικό νόσημα.
Ένα σπίτι για τα συναισθήματα
Αυτή η διττή ανακατασκευή της διπλής κατάθλιψης μητέρας και πατέρα

εγκατέστησε το ναρκισσιστικό σενάριο γονικότητας στην καρδιά της πρώιμης
παιδικής ηλικίας της ασθενούς μου. Αυτό το σενάριο αναπτύχθηκε υποθετικά
μεταξύ μιας ψυχικά νεκρής μητέρας και ενός πρόσκαιρα απροσπέλαστου
πατέρα, σε μια εποχή που η ασθενής μου είχε ανακαλύψει την ύπαρξή του,
κατά τρόπο που αυτό τον τρίτο όρο (και κατ' επέκταση όλους τους άνδρες) τον
θεωρούσε υπεύθυνο τόσο για την αποεπένδυση της μητέρας της όσο για την
ψυχική της κατάρρευση. Έστρεψε την ευθύνη για την απόγνωση της μητέρας
της και για την προσωπική της καταστροφή προς αυτό τον πατέρα που δεν είχε
την δυνατότητα να αποκριθεί στην δύσκολη κατάσταση της κόρης του. Η
ακατάπαυστη αποδοκιμασία του πατέρα της την καταδίκασε να δυστυχήσει
στην ερωτική της ζωή, γιατί η εγγύτητα με έναν άνδρα αφύπνιζε μέσα της την
απειλή ότι θα χάσει την αγάπη και την ρέμβη της μητέρας –απώλεια εγγενή
στην αρχαϊκή καταστροφή– και ως εκ τούτου την απειλή μιας νέας
κατάρρευσης, μιας «μαύρης τρύπας» σαν εκείνη που την οδήγησε στην
ανάλυση.
Μια σειρά από τέτοιες ανακατασκευές άνοιξαν τον δρόμο για μια διαδικασία
εσωτερικής και εξωτερικής επανένωσης με τον πατέρα της, κινητοποιώντας
θετικά οιδιπόδεια αιμομικτικά όνειρα. Στο εξής, ακούγοντάς την, βίωνα ένα
ισχυρό αίσθημα αναγέννησης. Νομίζω ότι η ονειρική της ζωή αντικατόπτριζε
την ενδοβολή του αναλυτικού ζεύγους ως ψυχοσωματικού στήθους και την ένταξη
μιας λειτουργίας ρέμβης στο Εγώ της, πράγμα που έκανε αφενός να αναδυθεί η
αναπαράσταση της καταστροφής, η οποία δεν είχε καταφέρει να γίνει το
περιεχόμενο κάποιας ονειρικής δραστηριότητας και η οποία είχε στοιχειώσει
την ζωή της, και αφετέρου να αναδυθούν σεξουαλικές φαντασιώσεις οι οποίες
δεν είχαν καταφέρει να αναπαρασταθούν κατά την διάρκεια της εφηβείας.
Μερικές εβδομάδες αργότερα, σκεπτόμενη αυτά τα όνειρα, είπε: «Τώρα μπορώ
να
50
νιώσω ότι έχω μέσα μου ένα σπίτι για τα συναισθήματα». Από τότε και μετά
τολμούσε να με κοιτάζει καταπρόσωπο και να μου σφίγγει το χέρι στην πόρτα
και μπορούσαμε πια να σκεφτόμαστε την προοπτική του τέλους αυτής της
ανάλυσης.
Το ψυχοσωματικό στήθος και το αλεξιθυμικό στήθος στην
κλινική πράξη
Κατά την διάρκεια της ανάλυσης με την ασθενή μου, νομίζω ότι μπόρεσα να
λειτουργήσω ως ψυχοσωματικό στήθος, όταν μέσω προβολικής ταύτισης
οδηγήθηκα να μοιραστώ μια «εμβολή» με την ασθενή μου, να βιώσω κάποια
διαταραχή στην σκέψη μου, να αναζητήσω ένα τρίτο όρο είτε στους
συναδέλφους μου είτε στην θεωρία, κάποιον ή κάτι με το οποίο θα μπορούσα
να μπω σε διάλογο προκειμένου να επανορθώσω τον εαυτό μου σε υγιή βάση.
Μπόρεσα να ξαναρχίσω να ονειρεύομαι στην αναλυτική κατάσταση, εφόσον
κατανόησα την εμπειρία της μεταβιβαστικής καταστροφής που είχα ζήσει και
μοιράστηκα με την ασθενή μου την ακατέργαστη συναισθηματική εμπειρία, η
οποία περίμενε να συμβολοποιηθεί και να αποδοθεί στην πρώιμη προσωπική
της ιστορία. Μπόρεσα τότε να δω αυτή την ανάλυση ως μια διαδικασία η οποία
αρχικά με οδήγησε να είμαι, προσωρινά, ένα αλεξιθυμικό στήθος, ένας γονιός
με ανεπαρκή δυνατότητα ρέμβης, ένα ρομπότ συνοδευόμενο από μια θεωρία
που δεν επέτρεπε να εκτιμηθεί ο ρόλος που παίζει η ρέμβη του πρωτογενούς
αντικειμένου στην συμβολοποίηση των ακατέργαστων συναισθηματικών
εμπειριών και στην απαρτίωση των διωκτικών, καταθλιπτικών και οιδιπόδειων
αγχών του βρέφους.
Στην αρχή ήμουν τυφλός απέναντι στην αληθινή αρρώστια της ασθενούς μου,
δηλαδή στην ανεπάρκειά της να μπαίνει σε κατάσταση ημερήσιας ρέμβης, η
οποία σήμαινε ότι και τα νυχτερινά της όνειρα είχαν κάποια ειδικά
χαρακτηριστικά. Μόνο όταν το αναλυτικό πεδίο μολύνθηκε απ' αυτή την
αρρώστια και όταν αυτή η αρρώστια επηρέασε την αντιμε-ταβίβασή μου,
μπορέσαμε να ξεκινήσουμε να ονειρευόμαστε μαζί αυτό που περίμενε να το
ονειρευτούμε. Ξεκίνησα αυτή την ανάλυση αναλύοντας τα όνειρα της ασθενούς
μου κλασικά, χωρίς να κατανοώ ότι τα όνειρά της, όπως το όνειρο της εμβολής,
βασίζονταν μόνο εν μέρει σε ασυνείδητη και προσυνειδητή ψυχική εργασία.
Μόνο η εμφάνιση μιας σωματικής νόσου και η εμπειρία της αντιμεταβίβασής
μου με οδήγησαν να κατανοήσω ότι είχα υπερεκτιμήσει την συμβολική αξία
αυτών των ονείρων και την επιθυμία αυτά να εκπληρωθούν. Είχα επίσης
υποτιμήσει το ότι οι παιδικές εμπειρίες οι οποίες παραμένουν στην
προσωπικότητα με την
51
μορφή άπεπτων γεγονότων (Bion, 1962b, σελ. 7) μπορεί να εμφανίζονται στα

όνειρα με την μορφή εικόνων, όπως η εικόνα της εμβολής, ως πρω-το-σκέψεις
επενδεδυμένες ψευδαισθητικά από μια «μνήμη χωρίς αναμνήσεις» (Botella and
Botella, 2001, σ. 1149-1241).
Τέτοιες εικόνες, συγγενείς με τις ψευδαισθήσεις, αποσκοπούν να κλειδώσουν
μιαν ακατέργαστη συναισθηματική εμπειρία και όχι να την υποβάλουν σε
αληθινή ασυνείδητη ψυχική εργασία (Segal, 1981, σ. 155-72· Schneider, 2010)
ακολουθώντας μια διαδικασία επανάληψης της πρωτογενούς αποτυχίας των
γονέων να μετασχηματίσουν και να αναπαραστήσουν την εμπειρία. Νόμιζα ότι
η ασθενής μου και εγώ ονειρευόμασταν μαζί, όταν στην πραγματικότητα
εμπλεκόμασταν σε ένα μηχανικό μη-ονειρεύεσθαι. Αν κάτι αντιπροσώπευαν τα
όνειρα της ασθενούς μου, αυτό ήταν μια διαδικασία απο-συμβολοποίησης
(Meltzer, 1986c· Levy, 2012) και μια εκκένωση η οποία λειτουργούσε ανάμεσά
μας. Εκ των υστέρων, πιστεύω ότι αυτά τα όνειρα υπηρετούσαν την προβολική
ταύτιση (Segal, 1981) και ασυνείδητα αποσκοπούσαν να δράσουν επάνω μου
μπολιάζο-ντάς με με ένα σπόρο ιστορικής πραγματικότητας (Freud, 1937), την
οποία το Εγώ της ασθενούς μου δεν μπορούσε να περιέξει χωρίς να απειληθεί
με κατάρρευση, επειδή της έλειπε η ικανότητα για ημερήσια ονειρική
δραστηριότητα. Χωρίς να το ξέρω, βρισκόμουν σε ένα κόσμο όπου το ζήτημα
δεν ήταν η ερμηνευτική των ονείρων, αλλά η ερμηνευτική των γεγονότων (Bion,
1965), δηλαδή των ακατέργαστων συναισθηματικών εμπειριών.
Το αίσθημα ταυτότητας της ασθενούς μου φαίνεται ότι ήταν θαμμένο μέσα στον
εσωτερικό της κόσμο σε σημείο που μόνο η αντιμεταβίβασή μου μπορούσε να
το ανιχνεύσει. Αυτό το αίσθημα ταυτότητας δεν μπορούσε να προκύψει μέσα
από την συνήθη συλλογή μεταβιβαστικών στοιχείων, αλλά μόνο μέσα από την
συγκέντρωση μέσω της αντιμεταβίβασης αποσχισμένων πλευρών οι οποίες δεν
είχαν γίνει ποτέ σκέψη, και οι οποίες μεταφέρονταν σε μένα διά της προβολικής
ταύτισης. Κατά την διάρκεια της αντιμεταβιβαστικής μου κατάρρευσης, νομίζω
ότι «έγινα η ανα-λυόμενη» (Bion, 1965, σ. 143· 1970a) βιώνοντας αυτό το οποίο
ονομάζω «αληθινή ψευδαίσθηση» (Magnenat, 2014)· δηλαδή αντλώντας
ασυνείδητα από την δική μου παρακαταθήκη εμπειριών και συναισθημάτων και
συντονίζοντάς τα, το ίδιο ασυνείδητα, με τις ακατέργαστες συναισθηματικές
εμπειρίες που πρόβαλλε επάνω μου η ασθενής, σε σημείο που να «γίνω Ο» (η
άγνωστη αλήθεια) μέσα σ' αυτή την αναλυτική κατάσταση, μοιραζόμενός την
μαζί της με ψευδαισθητικό τρόπο (Bion, 1965). Αυτή η ψευδαισθητική εμπειρία
είναι «αληθινή» στον βαθμό που είναι αποτέλεσμα της συνάντησης, μέσω
προβολικής δια-ταύτισης (Grotstein, 2005),
52
μιας ασυνείδητης διαίσθησης του αναλυτή και μιας ακατέργαστης

συναισθηματικής εμπειρίας, η οποία αναδύεται μέσα από μια πυρηνική
ιστορική τραυματική πραγματικότητα του αναλυόμενου.
Όταν αυτή η διαδικασία εξελισσόταν με επιτυχία, αναπτυσσόταν ένα αίσθημα
εγγύτητας με την ασθενή μου και όταν αυτή η διαδικασία δεν πήγαινε καλά τότε
αναδυόταν ένα αίσθημα έλλειψης επικοινωνίας. Εγώ αισθανόμουν εναλλάξ
επισκέπτης στον εσωτερικό της κόσμο ή ριζικά ξένος προς αυτόν. Όταν
μπόρεσα να διασφαλίσω, με την πάροδο αρκετών χρόνων, ότι η παρουσία μου
είχε αποκτήσει την ποιότητα ενός ψυχοσωματικού στήθους, νομίζω ότι το Εγώ
της ασθενούς μου ενδόβαλε αυτήν την λειτουργία και μπήκε σε μια διαδικασία
απαρτίωσης – την απαρτίωση του βιωματικού της Εγώ με το παρατηρούν Εγώ
της. Αυτή η απαρτίωση αντικατοπτριζόταν στην αυτοβιογραφική καταγραφή
της νόσου της, όταν άρχισε να αισθάνεται ότι περιέχει τον εαυτό της, να βιώνει
τον εαυτό της ταυτόχρονα ως ένα σώμα που περιέχει μια συναισθηματική,
σεξουαλική και επιθετική ζωή και ως υπάρχοντα μέσα στο σώμα της, ως
περιεχόμενο μέσα σ' αυτόν· ότι είχε δηλαδή ένα «σπίτι για τα συναισθήματά
της».
Αυτά μάς επιτρέπουν να ξανασκεφτούμε την άποψη του Meltzer (1986a) ότι δεν
είναι δυνατόν να καταπιαστούμε με τα ψυχοσωματικά φαινόμενα μέσω
ερμηνείας του περιεχομένου, όσο αυτά εμφανίζονται ως σωματικά νοσήματα,
ακόμη και κατά την πορεία μιας ψυχανάλυσης. Το έργο του αναλυτή σ' αυτές τις
περιπτώσεις, υποστηρίζει ο Meltzer, είναι διαφορετικό. Ο αναλυτής πρέπει να
βάζει στον εαυτό του τον στόχο «να ανακαλύψει την συναισθηματική εμπειρία
την οποία ο αναλυόμενος δεν μπορεί να ονειρευτεί και να ονειρευτεί ο
αναλυτής αντί για 'κείνον» (1986a, σ. 37) και έτσι να υφάνει μια περιέχουσα
ερμηνευτική στάση. Εγώ θα έλεγα ότι στην περίπτωση της σωματοποίησης, η
συναισθηματική εμπειρία που απαιτείται από τον αναλυτή να ονειρευτεί είναι
πολύ συγγενέστερη με νυχτερινό τρόμο παρά με εφιάλτη. Το να ονειρευτεί
κανείς ένα νυχτερινό τρόμο που δεν μπόρεσε μέχρι τότε να γίνει περιεχόμενο
ενός ονείρου, είναι μια πολύ διαφορετική εμπειρία από εκείνη όπου ονειρεύεται
κανείς εφιάλτη που έγινε εν μέρει περιεχόμενο ενός ονείρου. Είναι ριζικά
διαφορετικό να βιώνει κανείς ψυχική πίεση από μια διαταραχή της σκέψης από
το να βιώνει κατά την συνεδρία μιαν ονειρική αναλαμπή που μπορεί να πάρει
την μορφή μιας εικόνας, για παράδειγμα της εικόνας μιας «αλεπούς» που πέφτει
σε ένα πηγάδι χωρίς πάτο, όπως περιέγραψα σε μιαν άλλη ανάλυση. Αυτή η
εικόνα δίνει διαισθητικά στον αναλυτή στοιχεία για την φύση των ασυνείδητων
αγχών τα οποία βρίσκονται πίσω από το διαστροφικό στήσιμο της
προσωπικότητας του αναλυόμενου, πίσω δηλαδή από την πλευρά του που
θέλει να φαίνεται σαν «αλεπού».
53
Ως προς την διαδικασία αυτής της ανάλυσης, θα υπέθετα ότι βρισκόταν εν

δράσει μια τριπλή λειτουργία του Εγώ και του Υπερεγώ. Πρώτον, θα
υποστήριζα ότι υπήρχε μια χρόνια ανεπάρκεια στην συμβολοποίηση και στην
απαρτίωση της συναισθηματικής ζωής εξαιτίας μιας ανεπάρκειας της
λειτουργίας-άλφα του Εγώ, μιας ανεπάρκειας που είχε να κάνει με ελλείμματα
της ρέμβης του ψυχοσωματικού στήθους κατά την πρώιμη σχέση μητέρας-
βρέφους. Αυτά τα ελλείμματα στην ρέμβη έχουν ως αποτέλεσμα μια χρόνια
ανεπάρκεια της συμβολοποιητικής διαδικασίας των συναισθηματικών
εμπειριών, εκθέτοντας το υποκείμενο σε μια ζωή βιού-μενη ως μια σειρά
τραυμάτων, ή εναλλακτικά, σε διάφορους τρόπους ζωής όπου επικρατεί μια
στερημένη ζωντάνιας μηχανική ζωή (Smadja, 2001). Δεύτερον, θα έλεγα ότι
διακυβεύεται μια λειτουργία αποσυμβολο-ποίησης της συναισθηματικής ζωής
και εκκένωσης προς το σώμα των αποκλειόμενων πρωτο-συναισθημάτων, με
την μορφή στοιχείων-βήτα, εξαιτίας της δράσης ενός αλεξιθυμικού στήθους το
οποίο παίρνει την θέση ενός καταστροφικού-για-το-Εγώ Υπερεγώ (Bion, 1959, σ.
107· Britton, 2003, σ. 117-28· Levy, 2012), κατά την διάρκεια επεισοδίων βασικής
κατάθλιψης. Τρίτον, υποστηρίζω ότι το υποκείμενο στην βιούμενη εμπειρία του,
προσπαθώντας να αμυνθεί, αποποιείται την ζωντάνια, επιβάλλοντας μια σχάση
και ένα μιμητισμό του Εγώ μέσω προβολικής ταύτισης πλευρών του Εγώ σε ένα
εξιδανικευμένο μητρικό εσωτερικό αντικείμενο (Meltzer, 1992· Ellonen-Jéquier,
2009). Αυτός ο μιμητισμός εμφανίζεται κλινικά ως μια μορφή ψευδο-
ωριμότητας και στην περίπτωση της ασθενούς μου δημιουργούσε στο Εγώ της
μια αμυντική οργάνωση, από την μια μεριά απέναντι σε ένα καταστροφικό-για-
το-Εγώ Υπερεγώ και, από την άλλη, απέναντι στην αμετακίνητη απειλή μιας
εσωτερικής κατάρρευσης. Αυτή η τριπλή απειλή είναι συγγενής με αυτήν της
ψύχωσης, αλλά αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει στην ψύχωση, η ασθενής μου
κράτησε την σχέση της με τον εξωτερικό κόσμο με αντίτιμο μια σωματική
πάθηση, όταν ο οργανισμός της αντέδρασε σε μια σειρά εσωτερικών
ακατέργαστων εμπειριών· σαν αυτή η σειρά να είχε γίνει κάτι ξένο και να βρήκε
μια διέξοδο εκκένωσης προς την κατεύθυνση σωματικών σφαλμάτων της
ψυχοσωματικής της οργάνωσης.
Αρχαϊκή καταστροφή και κατάρρευση
Η συναισθηματική εμπειρία απέναντι στην οποία αμυνόταν ψυχαναγκα-στικά η

ασθενής μου ήταν μια εμπειρία αρχαϊκής καταστροφής. Εκτός από τον Bion,
υπάρχουν διάφοροι σύγχρονοι αναλυτές οι οποίοι έχουν πραγματευτεί αυτή
την ιδέα με διάφορες οπτικές. Ο Winnicott (1974) μιλούσε
54
για τον «φόβο της κατάρρευσης» ως άγχος το οποίο επανα-βιώνε-ται σε μια

κατάσταση ψυχικής αγωνίας που είχε βιωθεί σε μια κατάσταση ανωριμότητας
εξαιτίας της ανεπάρκειας του περιβάλλοντος του υποκειμένου κατά τα πρώτα
στάδια της ανάπτυξής του. Σύμφωνα με τον Winnicott, το αρχικό βίωμα της
αγωνίας δεν μπορεί να τοποθετηθεί στο παρελθόν παρά μόνο εφόσον το Εγώ
μπορέσει να το τοποθετήσει στην τρέχουσα εμπειρία του, γιατί το πρώιμο Εγώ,
εξαιτίας της ανωριμότητάς του, δεν μπορεί να το βιώσει ή να το θυμηθεί. Έτσι,
αυτό το πρώιμο, ανώριμο Εγώ, ζει πάντα μέσα στον φόβο μιας επικείμενης
κατάρρευσης, χωρίς να ξέρει ότι αυτή έχει ήδη συμβεί στο παρελθόν. Ένα
τέτοιο πρώιμο τραύμα παραμένει μη αναπαραστημένο, πραγματικό,
αξεπέραστο (Scarfone, 2013) και αξέχαστο (Press, 2011), στον βαθμό που δεν
μπορεί να υποβληθεί στην διαδικασία της απώθησης. Μπορεί μόνο να
ξανακάνει την παρουσία του σε μιαν ανάλυση περνώντας στην πράξη με την
μορφή ψευ-δαισθητικών εμπειριών ή σωματοποιήσεων, προκειμένου, ίσως, να
βρει κάποια μορφή ψυχικής εκπροσώπησης μέσω της εργασίας του αναλυτικού
ζεύγους και να γίνει επιτέλους ανάμνηση.
Ο Press θεωρεί την ιδέα της κατάρρευσης ως ένα ψυχοσωματικό σταυροδρόμι

(2010, σ. 241-6). Κατανοεί αυτή την ιδέα ως ισοδύναμη με την ιδέα της «αντι-
εξελικτικής αποδιοργάνωσης» του Marty (1967) προετοιμάζοντας με έναν πολύ
πειστικό τρόπο τον δρόμο, κλινικά μιλώντας, για μια δι-υποκειμενική οπτική
στην ψυχοσωματική. Σύμφωνα με τον Press, μια κατάρρευση η οποία βιώνεται
κατά την διάρκεια των αρχαϊκών σταδίων της ανάπτυξης εμπλέκει την
ψυχοσωματική οργάνωση στο σύ-νολό της. Αφήνει υπολείμματα, πραγματικούς
ψυχωτικούς θυλάκους που επηρεάζουν σύνολο το μέλλον του ατόμου,
προκαλώντας μιαν ευπάθεια και θέτοντας ελαττωματικές γραμμές στην
ψυχοσωματική οργανωσή του υποκειμένου. Όταν οι συνθήκες των
τραυματικών αδιεξόδων θέτουν σε δοκιμασία την ιδιαίτερη σε κάθε άτομο
ψυχική οργάνωση –θεμέλιο της συνήθους ψυχοσωματικής ισορροπίας– οι
ψυχικές ικανότητες του ατόμου καταπνίγονται και οδηγούνται σε αδιέξοδο.
Αυτό το αδιέξοδο επαναλαμβάνει τις πρώιμα βιωμένες εμπειρίες απώλειας των
αναπαραστατι-κών ικανοτήτων του υποκειμένου, αφυπνίζει την απειλή της
κατάρρευσης και ενεργοποιεί το ενδεχόμενο μιας έκβασης που θα κλίνει προς
την σωματοποίηση (όπως στην περίπτωση της ασθενούς μου), η οποία είτε
ακολουθώντας την οδό της παλινδρόμησης μπορεί να οδηγήσει σε ασθένεια με
ξεσπάσματα τύπου εκζέματος, είτε ακολουθώντας τον δρόμο της επανάληψης
της αρχαϊκής καταστροφής μπορεί να οδηγήσει σε κάποιο σοβαρό νόσημα
όπως είναι το λέμφωμα.
Αναζητώντας υποθετικά σημεία καθήλωσης στις ρίζες των σωματικών
55
νοσημάτων της ασθενούς μου, θα σκεφτόμουν την κατάρρευση της ρέμβης την
οποία βίωσε ο αναλυτής κατά την διάρκεια της αναλυτικής διαδικασίας ως μια
επανεγγραφή των πρώιμων καταρρεύσεων της δυνατότητας για ρέμβη στην
τριάδα μητέρα-πατέρας-βρέφος, οι οποίες είχαν εγγραφεί στην ψυχοσωματική
οργάνωση της ασθενούς μου και οι οποίες αναβιώθηκαν και ανα-
παραστάθηκαν κατά την διάρκεια της ανάλυσης. Μπορούμε να προτείνουμε
δύο υποθετικά σημεία καθήλωσης, βασιζόμενα σε μιαν αναλυτική
ανακατασκευή. Ανέφερα ήδη το δεύτερο, το οποίο συμπίπτει με την κατάθλιψη
της μητέρας κατά την εποχή του διαζυγίου. Το –μετά την γέννηση– σημείο
καθήλωσης είναι αυτό που μπορεί κάλλιστα να εγγραφεί σε μια πρώτη
προσπάθεια συμβολοποίησης και το οποίο μπορεί να βρίσκεται στην βάση της
νόσου με τα ξεσπάσματα τύπου εκζέματος. Το πρώτο σημείο καθήλωσης, το
οποίο υποθετικά βρίσκεται στην βάση του λεμφώματος, θα μπορούσε να
εντοπιστεί σε μια περίοδο πριν από την γέννηση της ασθενούς μου, και το
οποίο μπορεί να σχετιζόταν με την επίδραση που είχαν στην μητέρα και την
εγκυμοσύνη της οι συζυγικές διαμάχες οι οποίες οδήγησαν σε ένα πρώτο
χωρισμό από τον πατέρα όταν γεννήθηκε η ασθενής.
Συμπέρασμα
Νομίζω ότι η ασθενής μου (όπως και πολλοί άλλοι τους οποίους
αντιπροσωπεύει) ασυνείδητα ήρθε στην ανάλυση προκειμένου να κατανοήσει
τον τρόμο της μπροστά στο κενό και να επανα-βιώσει μια πρώιμη καταστροφή.
Στην ανάλυση αυτή η καταστροφή πήρε την μορφή ενός σοβαρού σωματικού
νοσήματος, μιας καταστροφής που συνοδευόταν όμως από μιαν ελπίδα, την
ελπίδα ότι κάτι καλό θα μπορούσε να υπάρξει εκεί που, κατά την παιδική της
ηλικία, μια ψυχική επιβάρυνση έπεσε επάνω σε ένα αίσθημα κενού. Τι ήταν
αυτό το καλό; Ήταν η νοσοκομειακή φροντίδα, η επανένωση της γονέων της
δίπλα στο κρεβάτι της και το μοίρασμα της κατάρρευσης της με μένα; Αυτό το
μοίρασμα φαίνεται ότι έθεσε σε δοκιμασία την διάθεσή μου «να γίνω η ασθενής
μου» και μας οδήγησε σε μια συμβολοποιητική ρέμβη γύρω από την παρούσα
κατάρρευση αλλά και γύρω από την βρεφική καταστροφή. Πιστεύω ότι για την
ασθενή μου το σημαντικό δεν ήταν μόνο η συνεχόμενη αίσθηση της ύπαρξής
της, όπως το θέτει ο Winnicott, αλλά και η συνέχεια στην αίσθηση της ύπαρξής
της μέσα στην σκέψη του αντικειμένου. Αυτή η τελευταία διασφαλίζεται όταν το
υποκείμενο βιώνει την ρέμβη του αντικειμένου, όταν δηλαδή πειραματιζόμενο
με την ικανότητα του αντικειμένου να μοιραστεί μαζί του ορισμένα άπεπτα
γεγονότα της ιστορίας του μέσω προβολικής ταύτισης,
56
διαπιστώνει ότι το αντικείμενο μπορεί αυτά τα τελευταία να τα αναπαραστήσει
και να του τα μεταφέρει συμβολοποιημένα. Όταν δηλαδή ένα γκρι κολιέ, που
συνδηλώνει τον θάνατο και την ανυπαρξία, μπορεί να αντικατασταθεί με ένα
ροζ κολιέ, που συνδηλώνει την ζωή. Μπορεί να φτάσει να πει κανείς επίσης ότι
σε μια τέτοια πορεία, η ασθενής μου, αντιμέτωπη με μια ασυνείδητη απειλή
θανάτου, μπόρεσε μέσα από το λέμφωμα να φωνάξει «βοήθεια, πεθαίνω!»
Νομίζω ότι αυτά όλα συμβαίνουν σαν οι σωματοποιήσεις να αναπτύχθηκαν

επάνω στο υπέδαφος μιας αρχαϊκής καταστροφής, ενδεχομένως όταν τα τυφλά
σημεία των γονέων (του αναλυτή) επανενεργοποιούν μέσα στο υποκείμενο μιαν
αίσθηση ότι είναι ανύπαρκτο μέσα στην σκέψη του άλλου, μαζί με ένα αίσθημα
προσωπικής ερήμωσης. Υποστηρίζω ότι τέτοια τυφλά σημεία τοποθετούν το
αλεξιθυμικό στήθος ως ένα κατα-στροφικό-για-το-Εγώ Υπερεγώ, ξαναπαίζοντας
εσωτερικά την πρώιμη καταστροφή, την κατάρρευση μιας ψυχικής οργάνωσης,
η οποία μπορεί να είναι νευρωτική όπως και μανιοκαταθλιπτική ή ψυχωτική. Η
θεώρηση του αλεξιθυμικού στήθους ως ενός καταστροφικού-για-το-Εγώ
Υπερεγώ περιλαμβάνει την εξαφάνιση «αυτού το οποίο συνδέει» –αυτή η
εξαφάνιση βρίσκεται στην ρίζα της αίσθησης κενού της αναλυόμενης και στην
διαταραχή της σκέψης του αναλυτή-, μιαν άγνοια και αποσύθεση της
συναισθηματικής ζωής, οι οποίες κλινικά εμφανίζονται με την μορφή
κατάρρευσης. Από αυτό το σημείο και μετά, ο οργανισμός φαίνεται να αντιδρά
απέναντι σε μια δέσμη συναισθηματικών εμπειριών οι οποίες έχουν επιστρέψει
σε μιαν ακατέργαστη κατάσταση και που του ανήκουν, αλλά του έχουν γίνει
ξένες, σαν αυτή η δέσμη των συναισθηματικών εμπειριών να μην μπορεί να
βρει διέξοδο παρά μόνο μέσω της εκκένωσης προς την κατεύθυνση των
εύθραυστων ζωνών του σώματος.
Θα καταφύγω σε μια σκέψη της ασθενούς μου για να συνοψίσω τα δυναμικά

ενός αντικειμένου που έχει χαρακτήρα αλεξιθυμικού στήθους μέσα στην
αναλυτική διαδικασία. Η θεραπεία των καρκινικών λεμφαδένων τής άφησε
ουλές συνδετικού ιστού, οι οποίες εξακολουθούσαν να περισφίγγουν, αυτή τη
φορά λιγότερο, τα κεντρικά αιμοφόρα αγγεία της. Έπρεπε να αναπτύξει μια
«παράπλευρη κυκλοφορία», όπως εξηγούσε η ίδια. Υποθέτω ότι η ανάπτυξη της
ημερήσιας ονειρικής δραστηριότητας του Εγώ της, μέσω της ενδοβολής ενός
ψυχοσωματικού στήθους και μέσω της ένταξης της λειτουργίας του μέσα στο
Εγώ, έγινε σε βάρος της δράσης του αλεξιθυμικού στήθους, μέσα από την
ανάπτυξη μιας παράπλευρης ονειρικής δραστηριότητας. Αυτό δεν σημαίνει κατ'
ανάγκην ότι το αλεξιθυμικό στήθος μεταβλήθηκε, αλλά ότι καθαιρέθηκε από
την θέση του ως Υπερεγώ, με τον ίδιο τρόπο που ο ηγέτης μιας τρομοκρατικής
κυβέρνησης
57
μπορεί να χάσει την εξουσία από μια δημοκρατία των συναισθημάτων, η οποία
θα τον ρίξει στα βάθη της χώρας: παραμένει τρομοκράτης, αλλά ως μοναχικός
λύκος και όχι ως δικτάτορας (Britton, 2003, σ. 74).
Βιβλιογραφία
Bion W. ( 1957a). Differentiation of the psychotic from the non-psychotic

personalities. Στο: Second Thoughts, 43-64. London: Karnac Books, 1984.
Bion W. ( 1957b). On arrogance. Στο: Second Thoughts, 86-92. London: Karnac

Books, 1984.
Bion W. ( 1959). Attacks on linking. Στο: Second Thoughts, 93-109. London:

Karnac Books, 1984.
Bion W. ( 1962a). A theory of thinking. Στο: Second Thoughts, 110-19. London:

Karnac Books, 1984.
Bion W. ( 1962b). Learning from Εxperience. London: Tavistock.
Bion W. ( 1963). Elements of Psycho-Αnalysis. London: Heinemann.
Bion W. ( 1965). Transformations: Change from Learning to Growth. London:

Tavistock.
Bion W. ( 1967). Second Thoughts, London: Karnac Books, 1984.
Bion W. ( 1970a). Attention and Interpretation: A Scientific Approach to Insight

in Psycho-Analysis and Groups. London: Tavistock.
Bion W. ( 1970b). Caesura. Στο: Two Papers: The Grid and Caesura. London:
Karnac Books, 1989.
Bion W. ( 1973/1974). Brazilian Lectures. London: Karnac Books, 1990.
Bion W. ( 1991). A Memoir of the Future. London: Karnac Books.
Botella C., Botella S. ( 2001). La figurabilité. Rev Fr Psychanal65:1149-1241, σ.

1198 ss et 1216. 
Britton R. ( 2003). Sex, Death and the Superego. London: Karnac Books.
Da Rocha Barros E. ( 2000). Affect and pictographic image: The constitution of

meaning in mental life. Int J Psychoanal81:1087-99.

Ellonen-Jéquier M. ( 2009). Analysis of the creation of ‘emptiness’, of
‘nothingness’, in certain types of psychosis. Int J Psychoanal90:843-66.

Fain M. ( 1971). The prelude to fantasmatic life. Στο: Birksted-Green D., Flanders
S., Gibeault A., επιμ., Reading French Psychoanalysis, 338-54. London:
Routledge, 2010.
Fain M., Kreisler L., Soulé M. ( 1987). L'enfant et son corps. Paris: PUF.
Ferro A. ( 2004). Seeds of Illness Seeds of Recovery. London: Routledge.
Ferro A. ( 2006). Psychoanalysis as Therapy and Storytelling. London:

Routledge.
Freud S. ( 1900). The Interpretation of Dreams.SEIV.


Freud S. ( 1937). Constructions in analysis.SEXXIII:255-70.


Grotstein J. ( 2005). Projective transidentification: An extension of the concept

of projective identification. Int J Psychoanal86:1051-69. 
Grotstein J. ( 2007). A Beam of Intense Darkness. London: Karnac Books.
Klein M. ( 1957). Envy and gratitude. Στο: Envy and Gratitude and Other Works:
1946-1953, 176-235. London: Hogarth Press, 1975.
Klein M. ( 1961). Narrative of a Child Analysis. London: Hogarth Press.
Levy R. ( 2012). From symbolizing to non-symbolising within the scope of a link:

From dreams to shouts of terror caused by an absent presence. Int J
Psychoanal93:837-62. 
58
Magnenat L. ( 2003). États psychosomatiques et conflictualités dépressives.

Στο: Palacio Espasa F, επιμ. Dépression de vie, dépression de mort.
Ramonville Saint-Agne: éditions érès.
Magnenat L. ( 2004). Paranoïsation et conversion blanche. Actualités

Psychosomatiques7:91-110.
Magnenat L. ( 2014). L'actuel, la rêverie et la parole dans la cure. Revue française

de psychanalyseDecember:1684-9. 
Manzano J., Palacio Espasa P., Zilkha N. ( 1999). Les scenarios narcissiques de
la parentalité. Paris: PUF.
Marty P. ( 1966). La dépression essentielle. Revue française de

psychanalyse32. 
Marty P. ( 1967). La désorganisation progressive. Revue française de

psychanalyse31(5-6).
Marty P. ( 1976). Les mouvements individuels de vie et de mort. Paris: Payot.
Marty P. ( 1980). L'ordre psychosomatique. Paris: Payot.
Marty P., De M'Uzan M. ( 1962). La pensée opératoire. Revue française de

psychanalyse, 1963.
Marty P., De M'Uzan M., David C. ( 1963). L'investigation psychosomatique.

Paris: PUF.
Meltzer D. ( 1986a). A Klein-Bion model for evaluating psycho-somatic states.

Στο: Studies in Εxtended Μetapsychology. London: Karnac Books.
Meltzer D. ( 1986b). The proto-mental apparatus and somato-psychotic

phenomena. Στο: Studies in Εxtended Μetapsychology. London: Karnac
Books.
Meltzer D. ( 1986c). Clinical application of Bion's concept ‘Reversal of Alpha-

function’. Στο: Studies in Εxtended Μetapsychology. London: Karnac Books.
Meltzer D. ( 1992). The Claustrum: An Investigation of Claustrophobic

Phenomena. London: Karnac Books. 
Nemiah JC ( 1977). Alexithymia, theoretical considerations. Psychother

Psychosom28:199-206.
Palacio Espasa F ( 2003). Dépression de vie, dépression de mort. Ramonville

Saint-Agne: editions érès.
Pirlot G., Corcos M. ( 2012). Understanding alexithymia within a

psychoanalytical framework. Int J Psychoanal93:1403-25. 
Press J. ( 2010). La construction du sens. Paris: PUF.
Press J. ( 2011). L'inoubliable, limite de l'analysable. Στο Manzano J., Abella A., La
construction en psychanalyse: récupérer le passe ou le réinventer. Paris: PUF,
coll. «le fil rouge».
Scarfone D. ( 2013). L'impassé, actualité de l'inconscient. Revue française de

psychanalyse78:5. 
Schneider A. J. ( 2010). From Freud's dream-work to Bion's work of dreaming:

The changing conception of dreaming in psychoanalytic theory. Int J
Psychoanal91:521-40. 
Segal H. ( 1981). The function of dreams. Στο: The Work of Hanna Segal.
London: Free Association Books.
Sifneos P. E. ( 1967). Clinical observations on some patients suffering from a

variety of psychosomatic diseases. Acta Med Psychosom7:1-10.
Sifneos P. E. ( 1995). Psychosomatique, alexithymie et neuroscience. Rev Fr

Psychosom7:27–35.
Skogstad W. ( 2013). Impervious and intrusive: The impenetrable object in

transference and countertransference. Int J Psychoanal94:221-38.

Smadja C. ( 2001). La vie opératoire. Études psychanalytiques. Paris: PUF.
59
Smadja C. ( 2004). Introduction à une clinique du silence. Actualités

psychosomatiques7:23-34.
Williams P. ( 2014). Orientations of psychotic activity in defensive pathological

organizations. Int J Psychoanal95:42-340. 
Winnicott D. ( 1974). Fear of breakdown. Int R Psychoanal1:103-7.


60
Authorized Users
For use only by hellenic56. Reproduction prohibited. Usage subject to PEP

terms & conditions (see terms.pep-web.org).
PEP-Web Copyright
Copyright. The PEP-Web Archive is protected by United States copyright laws

and international treaty provisions.
1. All copyright (electronic and other) of the text, images, and photographs of the
publications appearing on PEP-Web is retained by the original publishers of the Journals,
Books, and Videos. Saving the exceptions noted below, no portion of any of the text,
images, photographs, or videos may be reproduced or stored in any form without prior
permission of the Copyright owners.
2. Authorized Uses. Authorized Users may make all use of the Licensed Materials as is
consistent with the Fair Use Provisions of United States and international law. Nothing in
this Agreement is intended to limit in any way whatsoever any Authorized User's rights
under the Fair Use provisions of United States or international law to use the Licensed
Materials.
3. During the term of any subscription the Licensed Materials may be used for purposes of
research, education or other non-commercial use as follows:
1. Digitally Copy. Authorized Users may download and digitally copy a
reasonable portion of the Licensed Materials for their own use only.
2. Print Copy. Authorized Users may print (one copy per user) reasonable potions
of the Licensed Materials for their own use only.

ANIJP-EL 005 0029a-Pepweb

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ANIJP-EL 005 0029a-Pepweb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

(2017).

Ετήσια ελληνική έκδοση, (5):29-60

Ψυχοσωματικό στήθος και αλεξιθυμικό στήθος: μια Μπιονική

Luc Magnenat and Κώστας Ζερβός 

Ο συγγραφέας παρουσιάζει την έννοια του «ψυχοσωματικού στήθους» τόσο με

*Independent Psychoanalysis, Rue de la Faucille 14, CH-1201, Geneva, Switzerland –

(Έγινε δεκτό για δημοσίευση στις 20 Μαΐου του 2015)

Σε ένα πρώτο μέρος, θα περιγράψω την εμφάνιση των ιδεών του

Ένα «ψυχοσωματικό στήθος»

Όπως το βρέφος δέχεται το γάλα και συνδιαλλάσσεται μαζί του

Προτείνω να μοιραστώ μαζί σας το πώς κατανοώ τις έννοιες «ψυχοσωματικό

Μια μητέρα που ονειρεύεται

Ο Bion τοποθετεί το πεδίο της ψυχοσωματικής σε «εκείνο το παρεμβαλλόμενο

Ως διαδικασία μορφοποίησης και διαφοροποίησης ψυχικών ποιοτήτων, αυτή η

Έτσι, ο Bion διευρύνει την ψυχαναλυτική θεωρία της νυχτερινής ονειρικής

ιδέα της «προβολικής δια-ταύτισης» (Grotstein, 2005, 2007).

αποτρέποντάς τις να μετατραπούν σε μια παρόρμηση εκκένωσης προς την

Ένα στήθος που ονειρεύεται

Αυτή η συμβολοποίηση είναι πρωτογενής στην αρχή στον βαθμό που

Η εργασία δευτερογενούς συμβολισμού μπορεί να επιτευχθεί μόνο επάνω σε

Ένα μοντέλο για τις διαδικασίες σωματοποίησης

Η διάκριση μεταξύ των δύο σταδίων της μητρικής ρέμβης –πρωτογενής

Με άλλα λόγια, η ιδέα του ψυχοσωματικού στήθους υποστηρίζει ότι

για να φτάσουν στο παιδί η συνειδητότητα και η ασυνείδητη διαίσθηση ως

Καθοριστική είναι μια οικονομική θεώρηση. Ο Bion τοποθετεί το κρίσιμο

δηλαδή τοποθετεί το κρίσιμο σημείο στο επίπεδο της ικανότητας ή της

Ένας «ψυχοσωματικός πεπτικός σωλήνας»

Μπορεί να είναι χρήσιμο να υποθέσουμε ότι υπάρχει πράγματι ένα

Νομίζω ότι ο Bion χρησιμοποιεί την μεταφορά του «ψυχοσωματικού πεπτικού

Ο Grotstein (2005, 2007), στηριζόμενος στην προσωπική του κλινική πράξη,

Σύμφωνα με τον Grotstein, από την ιδέα μιας έμφυτης λειτουργίας-άλφα

Το έργο μιας μητέρας (ενός αναλυτή) είναι ως εκ τούτου διπλό. Συνίσταται,

Η ιδέα του ψυχοσωματικού πεπτικού σωλήνα, της έμφυτης λειτουργίας-άλφα,

Ένα «αλεξιθυμικό στήθος»

Σε δύο δοκίμια αφιερωμένα στον αρνητικό ναρκισσισμό, ο Bion αναλύει την

Πρωτόγονη καταστροφή και εξαναγκαστική σχάση

Η συνάντηση του βρέφους (του αναλυόμενου) με ένα παρεμποδιστικό

Η μηχανική σκέψη ενός αλεξιθυμικού στήθους

λειτουργία-άλφα και κινητοποιεί ματαιωτικές αμυντικές λειτουργίες –

Η ενσωμάτωση του παρεμποδιστικού αντικειμένου με την μορφή του

Στην κλινική μας εργασία, οδηγούμαστε έτσι να διασαφηνίσουμε την ποιότητα

άρνηση να προσλάβει το παιδί –το παιδί ως ον διαφοροποιημένο– την

Ως αναλυτές, είμαστε ψυχοσωματιστές είτε το θέλουμε είτε όχι. Η κλινική μας

Σε αντίθεση με αυτό το μηχανιστικό υπόβαθρο, μένοντας στα γεγονότα,

Κατάρρευση στην αντιμεταβίβαση

Ρέμβη και καταθλιπτική δι-επεξεργασία

Ο τρόπος που άκουγα άλλαξε. Η ανάλυση πήρε νέα πορεία, εμφανίζοντας

Άρχισε να αναφαίνεται μια αλλαγή. Η ασθενής μου ξεκίνησε σπουδές στο

που κατευθύνονται προς το αντικείμενο της λιβιδινικής επένδυσης (Magnenat,

Αυτή η διττή ανακατασκευή της διπλής κατάθλιψης μητέρας και πατέρα

μορφή άπεπτων γεγονότων (Bion, 1962b, σελ. 7) μπορεί να εμφανίζονται στα

μιας ασυνείδητης διαίσθησης του αναλυτή και μιας ακατέργαστης

Ως προς την διαδικασία αυτής της ανάλυσης, θα υπέθετα ότι βρισκόταν εν

Αρχαϊκή καταστροφή και κατάρρευση

Η συναισθηματική εμπειρία απέναντι στην οποία αμυνόταν ψυχαναγκα-στικά η

για τον «φόβο της κατάρρευσης» ως άγχος το οποίο επανα-βιώνε-ται σε μια

Ο Press θεωρεί την ιδέα της κατάρρευσης ως ένα ψυχοσωματικό σταυροδρόμι

Αναζητώντας υποθετικά σημεία καθήλωσης στις ρίζες των σωματικών

Νομίζω ότι αυτά όλα συμβαίνουν σαν οι σωματοποιήσεις να αναπτύχθηκαν

Θα καταφύγω σε μια σκέψη της ασθενούς μου για να συνοψίσω τα δυναμικά

Bion W. ( 1957a). Differentiation of the psychotic from the non-psychotic

Bion W. ( 1957b). On arrogance. Στο: Second Thoughts, 86-92. London: Karnac

Bion W. ( 1959). Attacks on linking. Στο: Second Thoughts, 93-109. London: