JAVNA USTANOVA

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA GRAČANICA

Medicinska škola- FARMACEUTSKI TEHNIČAR

PREDMET: Farmaceutska tehnologija s kozmetologijom

AMBALAŽE I PAKOVANJE PREMA OBLICIMA LIJEKOVA

-Maturski rad-

Mentor: Učenik:
Mr.ph Grbić Ajna Mulalić Enisa, IV-6

Gračanica, maj 2018.godina

 SADRŽAJ

1.Uvod....................................................................................................................................3
2.Zaštitna funkcija pakovanja.............................................................................................4
2.1.Pakovanje..............................................................................................................4
2.2Faktori koji utiču na izbor ambalaže......................................................4
2.2.1.Osobine proizvoda..............................................................................................5
2.2.1.1 Fizičke osobine...............................................................................5
2.2.1.2Hemijske osobine............................................................................6
2.2.1.3 Mikrobiološke osobine...................................................................6
2.2.2.Zahtjevi za pakovanje materijala.......................................................................6
2.2.2.1.Osjetljivost proizvoda na faktore rizika........................................6
2.2.2.2.Mehanički faktori..........................................................................7
2.2.2.3.Hemijski faktori.............................................................................7
2.2.2.4.Faktori okoline...............................................................................7
2.2.2.5.Biološki faktori..............................................................................8
2.3.Zahtjevi za primarnu ambalažu za ljekovite preparate.........................................9
2.4.Izbor pakovanog materijala za različite oblike....................................................9
2.4.1. Izbor primarne ambalaže za tečne ljekovite oblike...................................10
2.4.2.Izbor primarne ambalaže za masti, kreme, paste........................................11
2.4.3.Izbor primarne ambalaže za čvrste ljekovite preparate...............................13
3.Vrste i osobine materijala za pakovanje.........................................................................14
3.1.Staklo..............................................................................................................14
3.2.Plastika............................................................................................................15
3.3.Metal...............................................................................................................16
3.4.Guma...............................................................................................................17
3.5.Papir i karton...................................................................................................17
3.6.Stabilnost ambalaže.........................................................................................17
3.7.Ispitivanje ambalaže........................................................................................18
3.8.Označavanje ambalaže....................................................................................19
4. Zaključak...........................................................................................................................19
5.Literatura............................................................................................................................20

2
 1.UVOD
Pakovanje i označavanje ljekovitih preparata je veoma važna operacija. Svi ljekoviti preparati
se po izradi pakuju u određenu ambalažu i tako distribuiraju.
Ambalaži za pakovanje lijekova do prije dvadesetak godina nije se pridavao veliki značaj.
Danas se s obzirom na saznanja o značaju ambalaže, posebno poklanja pažnja izboru
pakovanja materijala.
Greške prilikom odabira pakovanja ili u označavanju mogu imati fatalne posljedice, pa nije
pretjeran značaj koji se pridaje pakovanju i signiranju leka.

Proizvođači moraju imati u vidu i zahtjeve regularnih organa ( farmakopeje, zakoni,

pravilnici, propisi zemalja za koje je proizvod namijenjen i dr ), što u nekim slučajevima
dodatno komplikuje izbor pakovanog materijala i neophodno obeležavanje.
Osnovna funkcija pakovanja je da se u njega unese neki proizvod što će mu obezbediti
potrebnu zaštitu. Dodatna funkcija pakovanja je da omogući pogodnosti za upotrebu,
bezbjednost za korisnika i okruženje i pruži neophodne informacije.
Prema tome, pakovanje se može definisati kao postupak koji će obezbijediti zaštitu i isporuku
lijeka, omogućiti njegovu bezbijednost i pravilnu upotrebu, pružiti informacije o identitetu,
načinu upotrebe i drugim značajnim karakteristikama, za sve vrijeme upotrebe proizvoda.

3
 2.ZAŠTITNA FUNKCIJA PAKOVANJA
2.1.PAKOVANJE
U praksi ambalaža se dijeli na primarnu, sekundarnu i tercijarnu.
Primarna ambalaža označava se i kao unutrašnja, a sekundarna kao spoljašnja.
Primarna ambalaža dolazi u direktan kontakt sa lijekom i predstavlja najbitniju komponentu
sistema pakovanja, jer od nje zavisi zaštita ljekovitog proizvoda. Primarna pakovanja gotovih
lijekova mogu biti različite veličine, odnosno mogu sadrčavati različite količine.
U kladu s atehnološkim napretkom, finansijskim mogućnostima, ekološkim standardima, u
okviru farmaceutske industrije postoje određeni zahtjevi za primarnu ambalažu.
Ti zahtjevi su sledeći:
- da ljekovitom preparatu obezbijedi odgovarajuću zaštitu od spoljašnjih uticaja, odmah po
izradi, u toku transporta i čuvanje (vlaga, svjetlost, temperatura, kiseonik, mehanička
djelovanja);
- da omogući identifikaciju ljekovitog oblika;
- da je lako prenosiva;
- da omogućava korisniku bezbijednu i pravilnu upotrebu;
- da je prikladna za upotrebu u bolnicama i ambulantama;
- da određene preparate štiti od domašaja djece;
i ono što je bitno za proizvođače;
- da su joj dimenzije standardizovane;
- da je primjenjiva za mašinsko pakovanje;
- da isporučioci budu pouzdani, kvalitetni i poznati;
- da joj je cijena povoljna.

Sekundarna ambalaža ne dolazi u direktan kontakt salijekom, već ima funkciju da

obezbijedi željni broj prmarnih pakovanja, sa ciljem da obezbijedi dodatnu zaštitu
(mahaničku, od spoljašnjih uticaja-svjetlosti, temperature, vlage), pruži informacije o
proizvodu i olakša dalju manipulaciju sa proizvodom.

Tercijarna ambalaža služi da objedini više sekundarno zapakovanih proizvoda da bi se

olakšalo skladištenje i transport.
Najstroži zahtjevi su za ambalažu koja čini primarno pakovanje, obzirom da je u direktnom
kontaktu sa proizvodom. Lijek se mora testirati u primarnom pakovanju, da bi se sa
sigurnošću ustanovila nemogućnost kontraminacije, gubitka aktivnosti ili inkompaktibilnije
sa pakovanjem.
Obzirom na funkcije oakovanja neophodno je dobro poznavati nekoliko aspekata:
- Materijali za farmaceutske kontejnere ( ambalažu)
- Faktori koji utiču na izbor ambalaže
- Vrste kontejnera i zatvarača
- Izbor pakovanog materijala za različite ljekovite oblike
- Stabilnost ambalaže
- Ispitivanje ambalaže

4
Da bi pakovanje obezbijedilo zahtjevnu zaštitu za ljekovite preparate, kao i ostale neophodne
funkcije , potrebno je da bude izrađeno od odgovarajućeg materijala:
Idealni pakovani materijal mora da ispuni sledeće zahtjeve:
- ne smije doći do fizičike ili hemijske reakcije sa proizvodom;
- ne smije mijenjati jačinu, kvalitet ili čistoću proizvoda;
- ne smije uticati na ukus i miris proizvoda;
- ne smije biti toksičan;
- mora obezbijediti dobro zatvaranje (dihtovanje);
- ne smije biti propustljiv za gasove, vodenu paru i mikroorganizme;
- pogodan za oblikovanje;
- pogodan za obilježavanje;
- prihvatljive cijene

2.2.Faktori koji utiču na izbor ambalaže

Na izbor ambalaže utiču mnogi faktori, pa je često izbor odgovarajuće ambalaže i načina
pakovanja, kompromis da se zadovolje svi zahtjevi.

-Faktori koji utiču na izbor ambalaže mogu se klasifikovati u nekoliko grupa:

1. OSOBINE PROIZVODA
Fizička svojstva
Hemijska svojstva
Mikrobiološke svojstva

2.OSJETLJIVOST PROIZVODA
Mehanički faktori
Femijski faktori
Faktori okoline
Biološki faktori

3. TRŽIŠNI ZAHTJEVI ZA AMBALAŽU

4.ZDRAVSTVENI I BEZBIJEDNOSNI ASPEKTI

2.2.1.OSOBINE PROIZVODA
2.2.1.1.FIZIČKA SVOJSTVA
Poznavanje fizičkih karakteristika proizvoda je izuzetno značajno za izbor odgovarajuće
ambalaže i obično se prvo razmatra. Najznačajnija fizička svojstva koja utiču na izbor vrste i
veličine ambalaže su:
 agregatno stanje i konzistencija (čvrsto, tečno, polučvrsto ili gas i uticaj temperature
ili drugih uticaja na to stanje)
 sastav preparata
 oblik (da li pakovanje može da ošteti oblik preparata – značajno za tablete, kapsule i
supozitorije)
 relativna gustina i masa (zavisi od veličine pakovanja)
 reološke osobine (značajno za proces punjenja i korištenja preparata)
 prisustvo isparljivih komponenti (mora se predvidjeti ambalaža koja može da izdrži
određeni pritisak)

5
 2.2.1.2.HEMIJSKA SVOJSTVA
Hemijske osobine pojedinih sastojaka preparata utiču značajno na izbor materijala
za pakovanje. Osim toga, mora se procjeniti kako materijal ambalaže može mijenjati
hemijska svojstva proizvoda sa kojim dolazi u kontakt.
Ovo uključuje sljedeće osobine preparata: pH vrijednost, higroskopnost, prisustvo
supstanci podložnih oksidaciji ili hidrolizi, fotohemijske reakcije ili osjetljivost na druge
oblike zračenja kao što je UV, termolabilnost, zapaljenost, eksplozivni potencijal, bilo
spontani bilo u prisustvu kiseonika i nekog izvora paljenja, reaktivnost sa drugim
materijalima u ambalaži,osjetljivot na aditive prisutne u pakovanom materijalu.

2.2.1.3MIKROBIOLOŠKA SVOJSTVA
Kako se zahtjeva određeni mikrobiološki kvalitet proizvoda ambalaža mora obezbjediti
očuvanje mikrobiološkog kvaliteta do upotrebe posljednje doze. Posebno je značajna
mikrobiološka čistoća praznih ambalaža, koja je često uzrok onečišćenja proizvoda, pa i
mikrobiološkog. Poseban problem predstavlja činjenica da proizvođači uglavnom
dobijaju ambalaže u vidu zbirnih pakovanja, koja se u toku transporta oštete, pa dolazi do
naknadne kontaminacije ambalaže. Poseban problem je distribucija i korištenje ambalaže
koji su označeni kao sterilini, a koriste se u magistralnoj praksi, gdje ne postoje
mogućnosti za naknadnu sterilizaciju, a često ni pranje.

2.2.2.ZAHTJEVI ZA PAKOVANJE MATERIJALA

Dihtovanje
Spriječavanje curenja sadržaja, odmah po izradi i posebno kod višedoznih pakovanja
poslije otvaranja i zatvaranja. Spriječavanje naknadne kontaminacije proizvoda djelovima
ambalaže ili iz spoljne sredine.

Permeabilnost
Nepropustljivost za gasove i paru iz spoljne sredine. Spriječavanje gubitka sadržaja iz
pakovanja. Zaštita od spoljašnjeg zagađenja, naročito od mikroorganizama.

Zaštita od svjetlosti
Spriječavanje fotohemijskih reakcija .

Mehanička čvrstoća
Postojanost pri izradi, transportu i lagerovanju.

Stabilnost
Spriječavanje migracije aditiva iz ambalaže u preparat.
Očuvanje hemijske, fizičke i mikrobiološke stabilnosti preparata. Spriječavanje mogućeg
oštećenja ambalaže (korozija).

2.2.2.1.OSJETLJIVOST PROIZVODA NA FAKTORE RIZIKA

Prvenstvena funkcija ambalaže je da zaštiti proizvod od momenta punjenja do potpunog
utroška proizvoda, pa zbog toga treba poznavati moguće rizike po proizvod i u odnosu na to
obezbijediti odgovarajuću ambalažu koja će moguće rizike svesti na minimum. Kod različitih
farmaceutskih preparata zaštitna funkcija ambalaže je različita, jer su i opasnosti po proizvod
drugačije.
6
Osjetljivost proizvoda na faktore rizika može se sagledati kroz poznavanje:
 Mehaničkih ili fizičkih faktora
 Hemijskih faktora
 Faktora okoline (klimatski faktori)
 Bioloških faktora

2.2.2.2.MEHANIČKI ILI FIZIČKI FAKTORI

Ovi rizici uključuju lomljenje, deformacije i oštećenje ambalaže pod dejstvom udara i
vibracije, što može dovesti do vidljivih oštećenja, ali isto tako i nevidljivih kao što je
narušavanje kozistencije proizvoda, naprsline na ambalaži i slično, što je nepoželjno kada
je u pitanju farmaceutski proizvod.
Distribucija je složen proces i obuhvata sljedeće korake:
završetak pakovanja, prenošenje, rukovanje, skladištenje, transport u više stupnjeva i
napokonkonačni dolazak do korisnika.
Rizici koji se mogu javiti u ovom lancu mogu usloviti i uništenje ambalaže. Zbog toga mora
se utvrditi otpornost ambalaže u svim tačkama distribucije i to uzimajući u obzir
oblike transporta udaljenosti, razna rukovanja ambalažom,stepen mehanizacije u pretovaru i
rukovanju.
Kada se izradi ovakva “ karta puta “upakovanog proizvoda, treba pristupiti ispitivanju
otpornosti ambalaže na vibracije,otpornosti na padanje, otpornost na gnječenje i konačno kada
može nastati uništavanje ambalaže. Rezultati ovakvih ispitivanja mogu mnogo olakšati posao
izbora ambalaže i bolje obezbjediti sam upakovan proizvod.

2.2.2.3.HEMIJSKI FAKTORI
Hemijske degradacije i interakcije komponenti preparata ne mogu se smanjiti ili izbjeći
selekcijom ambalaže, osim ako ona nije povezana sa razmjenom između ambalaže, preparata i
spoljašne sredine i ako se ne može kontrolisati uslovima čuvanja gotovog proizvoda. Zbog
toga su važna ispitivanja kompatibilnosti ljekovitog oblika i ambalaža i utvrđivanje
mogućih pojava interakcija, migracije, adsorpcije i apsorpcije, propustljivosti, što će ukazati
na moguće gubitke preparata ili pojavu novih sastojaka u preparatu.Promjene koje se mogu
desiti kao posljedica hemijskih faktora su brojne, pa čak mogu usloviti da proizvod
bude opasan po korisnika.

2.2.2.4.FAKTORI OKOLINE
Faktori okoline obuhvataju uticaje: atmosferskih gasova i vazdušnih zagađenja,
temperaturnih promjena, vlažnosti i uticaj svjetlosti.

 Atmosferski gasovi i vazdušna zagađenja

Prisustvo kiseonika i karbon dioksida može ugroziti stabilnost proizvoda. Atmosferski
gasovi prisutni su u ambalaži, iznad upakovanog proizvoda ili su čak rastvoreni u proizvodu,

7
ali taj problem se riješava odgovarajućim tehnološkim rešenjima u procesu pakovanja.
Problem predstavlja mogućnost permeabilnosti ambalaže za atmosferske gasove i treba
procjenitiosjetljivost proizvoda prema prisutnom kiseoniku i karbon dioksidu i u odnosu na
to izabrati odgovarajuću ambalažu. Bilo koje čestice ili gasovi koji se prenose vazdušnom
strujom, mogu predstavljati dodatnu opasnost za kvalitet proizvoda, posebno ako je
materijal propustljiv ili nema zadovoljavajuće dihtovanje.

 Temperaturne promjene
Osnovni rizici pri skladištenju i distribuciji nastaju usljed dejstva temperature ili
temperaturnih promjena. Dugotrajno djelovanje toplote može dovesti do
degradirajućih procesa kako ambalaže tako i proizvoda. Na prvom mjestu treba izvršiti
izbor ambalaže, tako da se ovi uticaji što više smanje i svedu na minimum. Bira se materijal
koji je slab prenosilac toplote. U slučaju proizvoda izuzetno osjetljivih na temperaturne
promjene, sekundarna ili tercijarna ambalaža je sa izolatorskim karakteristikama, što je od
posebnog značaja u toku transpota. Ukoliko je uticaj temperaturnih promjena, a uglavnom
jeste, značajan za kvalitet proizvoda, pored izbora odgovarajuće ambalaže, propisuju se uslovi
u toku transportovanja i skladištenja zapakovanog proizvoda. Nažalost promjene u
temperaturi u uslovima transporta i skladištenje su mnogo veće nego što se može
i predpostaviti. Variranje temperature može dovesti do kondenzacije vlage, promjena
dimenzija ( naručito se ugrožava dihtovanje zatvarača ) i pritiska u pakovanju.

 V l a ž n o s t  
Kada se razmatra vlaga kao fatkor pri izboru ambalaže, razmatra se atmosferska vlaga. Vlaga
ili voda u samom preparatu, trebalo bi da se razmatra u okviru procjene osobina
proizvoda. Neki materijali su propustljivi za vlagu i to ozbiljno može da ugrozi kvalitet većine
lijekova.  U zavisnosti od relativne vlažnosti vazduha, moguće je da dođe do gubitka vlage
iz preparataili povećanja vlažnosti. Povećana vlaga u okolnoj sredini naručito ugrožava
proizvodeupakovane u papirnu ili kartonsku ambalažu.

 Uticaj svjetlosti
Uticaj svjetlosti je takođe jedan od faktora rizika za kvalitet proizvoda u svim fazama,
od proizvodnje do korištenja, kako vidljiva svjetlost tako i UV djelovi spektra svjetlosti
jer izazivaju fizičke i hemijske promjene svojstva mnogih supstanci pa i materijala
za ambalažu.Zbog toga neki plastični materijali imaju ugrađene u svojoj strukturi UV –
stabilizatore ako se žele upotrijebiti kao pakovan materijal. Osnovno je ukoliko je proizvod
osjetljiv na svjetlost onda odabrati ambalažu koja ne propušta svjetlost. Ponekad se,
procjenom ovog faktora, dolazi do zaključka da primarna ambalaža ne može da pruži
odgovarajuću zaštitu, pa se ona obezbjeđuje sekundarnom.

2.2.2.5. BIOLOŠKI FAKTORI

Zagađivanje koje potiče od mikroorganizama, životinja ili osoblja, su evidentna a njihovo
djelovanje na ambalažu je različito, te ona zahtjeva preventivne tretmane.
Odlaganje proizvoda duže vrijeme može poboljšati rast mikroorganizama u proizvodu,
ambalaži ili ambalažnom materijalu bilo da potiče od određenih zagađenja iz vazduha ili u
toku rukovanja. Zaštita od mikrobioloških i animalnih zagađenja, kao rizik u lancu
proizvodnje, distribucije i upotrebe upakovanog proizvoda je poseban aspekt koji se razmatra
obzirom na mjesta nastanka ovih rizika: u prodaji ambalaže i ambalažnog materijala,
skladištenju pakovanog materijala, procesu pakovanja, skladištenju i distribuciji upakovanog
8
proizvoda. Proizvođači pakovanog materijala ove rizike mogu smanjiti poštovanjem visokih
higijenskih zahtjeva u svojoj proizvodnji. Pri izboru dobavljača ambalaže treba voditi računa
da li je on usvom procesu obezbjedio takve usluge. Odabirom najpovoljnije ambalaže i
određenim higijenskim mjerama i uslovima čuvanja proizvođači i distributeri lijekova svode
na minimum mogućnosti biološkog rizika na kvalitet proizvoda. Mogućnost ulaska životinja
koje mogu kontaminirati ili oštetiti proizvod, mora biti spriječen. Zagađivanje koje nastaje
djelovanjem životinja može se javiti ili neposredno poslije pakovanja nekog proizvoda
ili što je značajnije, kada su proizvodi ili pakovani materijal u skladištu. Nema nažalost,
ni stepena pakovanja niti pakovanog materijala koji su tako efikasni da zaštite proizvod
u potpunosti od kontaminacije ili oštećenja kada je u pitanju štetno dejstvo prisutnih životinja.
Isto se može konstatovati za neodgovoran rad zaposlenog osoblja, koje može ugroziti kvalitet
proizvoda nenamjerno ili namjerno.  

2.3.ZAHTJEVI ZA PRIMARNU AMBALAŽU ZA LJEKOVITE PREPARATE

U skladu sa tehnološkim napredkom, finansijskim mogućnostima, ekološkim standardima, u

okviru farmaceutske industrije postoje određeni zahtujevi za primarnu ambalažu. Ti zahtjevi
su sljedeći:

 da ljekovitom preparatu obezbijedi odgovarajuću zaštitu od spoljašnih uticaja, odmah

po izradi, u toku transporta i čuvanja ( vlaga, svetlost, temperatura, kiseonik,
mehanička djelovanja)
  da omogući identifikaciju ljekovitog oblika
  da je lako prenosiva
  da omogući korisniku bezbijednost i pravilnu upotrebu lijeka
  da je prikladna za upotrebu u bolnicama i ambulantama
  da određene preparate štiti od domašaja djece

2.4.IZBOR PAKOVANOG MATERIJALA ZA RAZLIČITE OBLIKE

U tabeli 1 su prikazani opšti zahtjevi, koji mogu da važe za sve ljekovite oblike, a ukazuju na
kriterijume na koje treba obratiti pažnju kod izbora pakovanja.

ZAHTJEVI FUNKCIJA

Dihtovanje Spriječavanje curenja sadržaja, odmah po izradi

i posebno kod višedoznih pakovanja poslije
otvaranja i zatvaranja.
Spriječavanje naknadne kontaminacije
proizvoda djelovima ambalaže ili iz spoljne
sredine

PERMABILNOST Nepropustljivost za gasove i paru iz spoljne

9
 sredine. Spriječavanje gubitka sadržaja iz
pakovanja.
Zaštita od spoljašnjeg zagađenja, naročito od
mikroorganizama
ZAŠTITA OD SVJETLOSTI Spriječavanje fotohemijskih reakcija

MEHANIČKA ČVRSTOĆA Postojanost pri izradi, transportu i lagerovanju

STABILNOST Spriječavanje migracije aditiva iz ambalaže u
preparat. Očuvanje hemijske, fizičke i
mikrobiološke stabilnosti preparata.
Spriječavanje mogućeg oštećenja ambalaže
(korozija).
ČISTOĆA Mogućnost ćišćenja
Sterilnost-odnosno limitiran broj
mikroorganizama
Tabela1: Zahtjevi za primarnu ambalažu za ljekovite preparate

2.4.1. IZBOR PRIMARNE AMBALAŽE ZA TEČNE PREPARATE

Pri izboru vrste i oblika ambalaže za tečne ljekovite oblike mora se voditi računa o
uzajamnom odnosu ljekovitih preparata – vanjsaka sredina – primarna ambalaža. Tečni
ljekoviti proizvodi su u direktnom kontaktu sa unutrašnjom površinom ambalaže i mora se
računati sa mogućnosti brže razmjene materija između preparata, ambalaže i čak vanjske
sredine.

Tečni ljekoviti oblici mogu biti različitog mikrobiološkog kvaliteta (sterilni ili nesterilni), za
različite načine primjene (parenteralna, spolja na kožu i sluzokožu, za peroralnu upotrebu),
različiti tipovi preparata (rastvori, emulzije, suspenzije).

U tabeli broj 2 dat je pregled najčešće korištenih materijala za primarnu ambalažu tečnih
ljekovitih oblika
MATERIJAL VRSTE PAKOVANJA
STAKLO Ampule
Boce, bočice, špricevi
Kontejneri za humnu krv i komponente krvi
METAL/ PLASTIKA Aerosol boce
Zatvarači
Bočice

10
PLASTIKA ampule za injekcione preparate
ampule za jednodozna pakovanja kapi za oči
bočice za injekcione rastvore
bočice za oftalmološke preparate
boce za infuzione rastvore
kese za infuzione rastvore
bočice sa kapaljkom
bočice sa plastičnim zatvaračem bočice sa
dodatkom za raspršivanje
boce raznih veličina
kese za punjenje tečnih preparata
folije za izradu kesica za jednodozna pakovanja

GUMA Zatvarači
Dihtunzi
Dijelovi kapaljki
Tabela 2: Pregled amblaže za pakovanje tečnih ljekovitih preprata

2.4.2. IIZBOR PRIMARNE AMBALAŽE ZA MASTI, KREME I GELOVE

Velike količine polučvrstih preparata pakuju se u burad od nehrđajučeg čelika ili u plastične
kante sa poklopcem koji dobro dihtuje. Srednje količine polučvrstih preparata pakuju se u
tegle ili kantice, najčešće od plastike. Najpopularniji oblik pakovanja za polučvrste oblike su
tube, zbog dobre zaštite od kontaminacije, i olakšane i primjerene aplikacije preparata. Za
sterilne oblike ove tube su obavezne.

U nekim slučajevima (masti za oči, masti za rektalnu primjenu) imaju i odgovarajuće

aplikatore. Što se tiče materijala od koga se proizvode, to su najčešće razne vrste plastike,
metal i kombinacija plastike i aluminijuma.

Metalne tube nude bolju zaštitu sadržaja, ali oznake na njima mogu lako da se izbrišu usljed
upotrebe, a postoji mogućnost korozije i što je izuzetno opasno otpuštanje metalnih djelića u
preparat. Zbog toga se uglavnom upotrebljavaju metalne tube, koje su sa unutrašnje površine
zaštićene nekim inertnim materijalom.

Plastične tube imaju nižu cijenu, zadržavaju oblik i oznaku bolje nego metalne. Problem kod
plastičnih tuba je permeabilnost i mogućnost uklapanja vazduha po istiskivanju preparata.
Višeslojne tube su fleksibilnije od metalnih i manje su podložne deformacijama pri upotrebi
ili kao rezultat dejstva samog ljekovitog proizvoda. Kompatibilne su sa najvećim brojem
sastojaka ovih preparata i pogodne za bojenje i označavanje, kao i višekolorno bojenje.

11
 SLIKA 1: METALNA TUBA

SLIKA 2: PLASTIČNE TUBE

Zbog ovih prednosti ove tube su široko korištene u farmaceutskoj industriji.

Novo pakovanje za polučvrste preparate je tuba sa aplikatorom – pumpom za istiskivanje

određene količine preparata pritiskom na ventil. Ovaj način pakovanja ima prednosti za
korisnika i smanjena je mogućnost kontaminacije preparata prilikom upotrebe.

SLIKA 3: TUBA SA APLIKATOROM

Jednodozna pakovanja, kao što su vrećice ili kesice od plastičnih folija, su pogodna zbog
nemogućnosti kontaminacije, pogodnosti za korisnika da uvijek ima uz sebe neophodan lijek,
ali su još uvijek skupe.

12
2.4.3. IZBOR PRIMARNE AMBALAŽE ZA ČVRSTE PREPARATE

Ambalaža za čvrste oblike zavisi od vrste preparata (prašak, granulat, tablete, kapsule,
supozitorije, vagitorije) ali i od količine ( jednodozna pakovanja ) i specifičnosti preparata
(efervescentni oblici, osjetljivi na svjetlost ili temperaturu).

Za pakovanje čvrstih ljekovitih preparata mogu se upotrijebiti ambalaže od različitih

materijala i raznih oblika i dimenzija.

Velike količine čvrstih oblika se uglavnom pakuju u burad od metala ili u višeslojne papirne
vreće ili u veće od jake plastike. Često se koristi “ vreća u buretu “ i to u kombinaciji sa
vakumskim pakovanjem. Ovakav način pakovanja štedi prostora, a uklanjanjem vazduha
poboljšava se zaštita proizvoda. Poklopci buradi su od metala ili plastike.

Manje količine se pakuju u boce, kartonske kutije ili metalnu ambalažu. U posljednja dva
slučaja se često koristi unutrašnji sloj od plastike da bi se prevazišli problemi inkopatibilnosti
i obezbjedila zaštita od vlage. Maksimalna količina koja se pakuje mora biti ograničena za
neke čvrste oblike.

SLIKA 4: Ambalaža za čvrste oblike lijekova

Manje količine mogu se pakovati u plastične ili staklene bočice, ali postoji problem
mehaničke abrazije tableta. Ovo se izbjegava punjenjem praznog prostora iznad sadržaja
pamučnim, poliuretanskim ili poliesterskim vlaknom. Pamuk može biti izvor vlage u
pakovanju, jer i takozvani pamuk niskog stepena absorpcije može sadržavati do 8% vlage, što
je dovoljno da na određenoj temperaturi utiče na lijek. Zato se pamuk prije upotrebe mora
sušiti ili u suprotnom treba koristiti plastične materije.

Blisteri – sastoje se od plastične folije u kojoj su oblikovana udubljenja za pojedinačni

pripravak na koju se zavaruje aluminijska folija na kojoj je označen naziv pripravka i
količinski sadržaj.količinski sadržaj.

SLIKA 5: Blisteri

13
3.VRSTE I OSOBINE MATERIJALA ZA PAKOVANJE

Materijali koji se koriste za izradu ambalaže za pakovanje lijekovitih preparata

su: staklo, plastika, guma, metal, papir, silikonske mase.
Farmakopeje propisuju materijale koji se koriste za izradu ambalaže za pakovanje
farmaceutskih preparata. Osim ovih materijala, opisanih u farmakopejama, postoji mogućnost
primjene i drugih materijala, ukoliko u svakom pojedinačnom slučaju i za određeni lijek,
to odobri nacionalna institucija ovlašćena za registraciju lijeka, ili je to dozvoljeno drugim
propisima.
Ph. Jug.V u okviru monografija – “ materijali koji se koriste za izradu ambalaže ” prepisuje
zahtjeve i ispitivanja.

3.1.STAKLO
Kao najstariji,staklo je do skoro bilo i najčešći ambalažni materijal.
Predstavlja neorgansku prehlađenu smjesu alkalnih, zemnoalkalnih i drugih metala.
Prednost stakla u odnosu na druge materijale je ta što je tvrdo, prozirno, tako da je moguća
vizuelna kontrola sadržaja, postojano je, nepropustljivo za tečnosti i gasove, može se ponovo
koristiti, izdržava toplotnu sterilizaciju (autoklaviranje), lako se čisti.
Što se tiče nedostataka vezanih za staklenu ambalažu, postoji teškoća prilikom distribucije
preparata, jer su teški i postoji mogućnost lomljenja.
Zatvarači za staklenu ambalažu su uglavnom od drugog materijala (guma, plastika) te treba
voditi računa o uticaju tih materijala na kvalitet proizvoda.
U tabeli 3 dat je pregled oblika kontejnera koji se prave od stakla, najčešća upotreba staklenih
kontejnera, kao i prednosti i nedostaci ove vrste ambalže.

STAKLO

OBLICI KONTEJNERA Boce, bočice, kapaljke

Uglavnom za tečne ljekovite preparate, mada

se koriste i za čvrste (tablete, kapsule)
UPOTREBA i polučvrste (masti, kreme, gelove)

PREDNOSTI NEDOSTACI

Interno Lomljivo
Netoksično Teško
Mogućnost bojenja Otpuštanje jona
Tvrdo Propustljivost za svjetlost
Nepopustljivost za gasove, vodenu paru i
isparljive supstance
Moguće pranje i sterilizacija toplotom
Postojanost na toploti
Providnost

TABELA 3:Staklo

14
 3.2.PLASTIKA
Plastika je značajan i veoma popularan materijal za pakovanje lijekova, pa su zahtjevi za
vrste plastike koja se može koristiti kao materijal, kao i neophodna ispitivanja, propisani
u farmakopejama.
Plastika je u velikoj mjeri preuzela primat na tržištu lijekova u odnosu na bilo koji drugi
materijal za pakovanje.
Najčešće korišteni plastični materijali su:
 polivinilhlorid (PVC),
 polistiren (PS),
 polipropilen (PP),
 polietilen (PE),
 celofan,
 poliolefin,
 polietilenterftalat (PET),
 polikarbonati (PC)
U tabeli 4 dat je pregled oblika kontejnera koji se prave od plastike, najčešća upotreba
plastičnih kontejnera, kao i prednosti i nedostaci ove vrste ambalaže.

PLASTIKA (PE, PP, PS, PVC, PET i drugi)

OBLICI KONTEJNERA -Krute bočice za tablete i kapsule

-Velike i male krute boce za tečne ljekovite preparate
-Fleksibilne boce (kese) za infudibilije
-Višedozne i jednodozne forme za injekcije i kapi za
oči
-Fleksibilne tube
-Supo forme
-Kapaljke
-Folije za formiranje kesica, strip i blister formi
-Špricevi
-Zatvarači
-Folije za sekundarna pakovanja
UPOTREBA Za sve vrste ljekovitih oblika

PREDNOSTI NEDOSTACI

-Veliki izbor materijala -Moguća ekstrakcija iz plastike u rastvor

-Dobra hemijska i fizička svojstva -Adsorpcija i apsorpcija sastojaka preparata na/u
-Fleksibilna plastiku
-Laka -Permeabilna za vlagu i gasove
-Uglavnom inertna -Problem u primjeni metoda sterilizacije
-Mogućnost formiranja kontejnera u
toku procesa punjenja
-Pogodna za modelovanje

Tabela 4: Plastika

15
 SLIKA 6: Supo forme SLIKA 7: Špricevi

3.3.METAL
Metal se široko koristi za izradu raznih vrsta pakovanja. Razlog tome je što njegova
fleksibilnost, stabilnost obilka, zaštita koju pruža od uticaja svjetlosti, nepropustljiv je,
otporan je na sterilizaciju.
Upotrebljava se za izradu: posuda za aerosole, tuba, folija, buradi za veće koičine
nekorozivnih tečnosti i čvrstih ljekovitih oblika, zatvarača.
Aluminijum je najčešće upotrebljavan materijal.Pored aluminija koristi se i lim i
nehrđajući čelik.
U tabeli 5 dat je pregled obilka kontejnera koji se prave od metala, najčešća upotreba
metalnih kontejnera, kao i prednosti i nedostaci ove vrste ambalaže.

METAL (aluminijum, lim, gvožđe)

OBLICI KONTEJNERA Folije, burad, tube, posude za aerosole, male

kutijice

UPOTREBA Uglavnom za polučvrste preparate, ali folije

nalaze primjenu za čvrste ljekovite oblike (za
formiranje strip i blister pakovanja). Burad se
koristi za pakovanje svih oblika.

PREDNOSTI NEDOSTACI

-Neprovidno -Mogućnost korozije (često je neophodno

-Lako za sterilizaciju obložiti unutrašnje površine nekim inertnim
-Jako materijalima)
-Pritiskom može da omogući -Mogućnost interakcije sa sadržajem
potiskivanje sadržaja
-Nepropustljivo za vlagu, gasove i
mikroorganizme

Tabela 5:Metal

16
3.4.GUMA
Guma se najčešće koristi kao zatvarač za parenteralne preparate.
U tabeli 5 dat je pregled oblika kontejnera koji se prave od gume, najčešća upotreba
gumenih kontejnera, kao i prednosti i nedostaci ove vrsta kontejnera.

GUMA

OBLICI KONTEJNERA Zatvarači, dijelovi kapaljki

UPOTREBA Najznačajnija kao zatvarač za parenteralne preparate

PREDNOSTI NEDOSTACI

-Elastičnost -Moguća ekstrakcija aditiva iz gume u rastvor

-Dobro zatvaranje -Adsorpcija komponenti iz rastvora
-Mogućnost sterilizacije

Tabela 5: Guma

3.5.PAPIR I KARTON
Papir može da se koristi u čistom obliku i u kombinaciji sa drugim materijalima.
Papir i karton se najčešće koriste za izradu sekundarne ambalaže.
Najčešće su to kutije za primarne kontejnere, ambalaže za pakovanje sekundarnih
pakovanja.
Koristi se, takođe, za izradu signatura, upustva za upotrebu koje se smiještaju sa
primarnim kontejnerom u sekundarnu ambalažu.
U tabeli 6 dat je pregled oblika kontejnera koji se prave od papira/kartona, najčešća
upotreba tih kontejnera, kao i prednosti i nedostaci ove vrste ambalaže.

PAPIR I KARTON

OBLICI KONTEJNERA Papir: Kesice, papirne kapsule, signature, upustva

Karton: Kutijice i kutije

UPOTREBA Rijetko se koristi kao primarna ambalaža

U magistralnoj praksi za čvrste oblike
Široka upotreba kao sekundarna i tercijarna ambalaža

PREDNOSTI NEDOSTACI

Lako oblikovanje željnih Permeabilnost

dimenzija Deformacija u vlažnim uslovima
Pogodni za označavanje Mogućnost oštećenja
Otpuštanje čestica

Tabela 6: Papir i karton

3.6.STABILNOST AMBALAŽE

17
Obzirom na značaj ambalaže za stabilnost ljekovitog preparata, neophodno je još u
fazi formulacije izvršiti određena ispitivanja, koja omogućavaju procjenu stabilnosti i
pogodnosti izabranog pakovanog materijala. Ispitivanje stabilnosti zapakovanog
proizvoda je izuzetno značajno jer se na osnovu tih rezultata određuje rok upotrebe
preparata i može se procjeniti adekvatnost izabrane primarne, a nekad i sekundarne
ambalaže.
Ukoliko u toku proizvodnje nekog lijeka dođe do promjene ambalaže moraju se
ponoviti svi testovi stabilnosti da bi se potvrdila pogodnost pakovanja.

Prva ispitivanja koja se sprovode je provjera izgleda pakovanja. Na ovaj način se

mogu uočiti oštećenja ambalaže ili promjena kod ljekovitog preparata. Postoje
ispitivanja koja se odnose na propustljivost pakovanja. Suština testova je praćenje
prolaska vlage ili gasova iz okolne sredine u pakovanje ili iz pakovanja u spoljašnu
sredinu. Procjenom kvaliteta ljekovitog oblika moguće je procjeniti zaštitnu funkciju
ambalaže.
Datum isteka zaštitnih sposobnosti pakovanja nekog određenog lijeka je vezan samo
za utvrđivanje datuma isteka roka upotrebe upakovanog lijeka.

3.7.ISPITIVANJA AMBALAŽE
Ispitivanja ambalaže se mogu podjeliti u tri grupe:
1. ispitivanje materijala za ambalažu,
2. ispitivanje praznih ambalaža,
3. ispitivanje ambalaža u kome je zapakovan ljekoviti preparat.

Ispitivanje materijala za ambalažu značajna su za procjenu ispunjenosti uslova da

se isti koriste za izradu određene ambalaže. Od najvećeg su interesa kada je u pitanju
plastika, obzirom da ima slučajeva kada se u toku procesa punjenja formira i
ambalaža. Zahtjeve za kvalitet pojedinih vrsta plastika, koja se koristi za izradu
ambalaže za farmaceutsku upotrebu, propisuje farmakopeja. Za sve ambalaže
farmakopeja propisuje ispitivanja koja daju procjenu kvaliteta sastava ambalaža. Da bi
se definisao kvalitet staklenih ambalaža prema željenoj upotrebi neophodno je uraditi
jedan ili više testova, koji utvrđuju hidrolitičku otpornost. Pored toga, farmakopeja za
staklenu ambalažu propisuje ispitivanje propustljivosti svjetlosti za obojene staklene
ambalaže, otpornost na termički šok, otpornost na centrifugiranje. Pored oficinalnih
ispitivanja staklene ambalaže, proizvođači mogu vršiti i još neka ispitivanja, ukoliko
procjene da su od značaja za zaštitu proizvoda ili proces proizvodnje.
Za plastične ambalaže različitih vrsta Farmakopeja propisuje brojna isptivanja, sa svim
neophodnim detaljima za njihovo izvođenje.

Najznačajnija ispitivanja su:

• otpornost na centrifugiranje,
• otpornost na istezanje,
• curenje,
• propustljivost vodene pare,
• pražnjenje pod pritiskom,
• brzina punjenja,
• otpornost na variranja temperatura,
• transparentnost,
• ekstraktibilne materije,

18
• sterilnost,
• pirogeni,
• neškodljivost,
• otpornost na pritisak.

Ispitivanje ambalaže u koju je zapakovan ljekoviti preparat - ova ispitivanja se

mogu razlikovati u zavisnosti o kojoj vrsti ambalaže se radi, ali i koji je ljekoviti
preparat u pitanju. Iako su ova ispitivanja značajna, izdvaja se provjera hermetičnosti
pakovanja. Teoretski zaptivenost ili kvalitet pakovanja se može odrediti praćenjem
prolaska vlage kroz ambalažu tokom određenog vremena pri uslovima povećane vlage.
Ako rezultati poslije toga vremena ne pokazuju porast sadržaja vlage može se smatrati
da je pakovanje nepropustljivo.

Ispitivanje u komori sa metilenskim plavim radi se na taj način da se uzorci

zaranjaju u komoru sa rastvorom metilenskog plavog. Po zatvaranju komore ostvaruje
se vakuum u trajanju od 3 minute da bi se u nekoliko narednih minuta pritisak vratio
na atmosferski pritisak. Proizvod se osuši i u slučaju minimalnih nezatopljenih
pukotina može se uočiti prolazak tečnosti, što se jednostavno konstatuje po plavoj boji.

3.8.OZNAČAVANJE AMBALAŽE
Funkcija označavanja ljekovitih proizvoda je da korisniku omogući identifikaciju
lijeka, jačinu, upustvo za upotrebu, datum isteka roka upotrebe, kao najbitnije
informacije i ostale podatke vezane za djelovanje, neželjene efekte, način i uslove
čuvanja. Druga funkcija označavanja je vezana za proizvođača i treba da omogući
praćenje ljekovitog proizvoda na tržištu, u slučaju reklamacija i neželjenih grešaka.
Ph. Jug. V daje malo podataka vezano za zahtjeve za označavanje, što se vidi i iz
uvodnogdijela, gdje upućuje na druge propise.

Označavanje ( Ph.Jug. V )
Načelno gledano, označavanje spada u domen nadnacionalnog i nacionalnog zakonskog  propisa i
međunarodnih odgovora. Iz toga razloga, odredbe pod naslovom Označavanje nisu sveobuhvatne,
šta više, u farmakopejske svrhe najbitnije su i obavezne one koje pokazuju da li je proizvod u skladu
sa zahtjevima monografije. Ostale odredbe vezane za označavanje se daju kao preporuka. Kada se u
Farmakopeji navodi “ signatura “ oznake mogu da se nalaze na ambalaži, na pakovanju ili na
posebnom listiću papira koji je priložen uz pakovanje, zavisno od odluke ovlašćene ustanove.

4.ZAKLJUČAK
Osnovna funkcija pakovanja da se u njega unese neki proizvod kojem će ambalaža
obezbjediti potrebnu zaštitu.

19
Dodatna funkcija pakovanja je da omogući pogodnosti za upotrebu, bezbjednost za
korisnika i okruženje i pruži neophodne informacije.
Prema tome, pakovanje se može definisati kao postupak koji će obezbjediti zaštitu
i isporukulijeka, omogućiti njegovu bezbjednost i pravilnu upotrebu,
pružiti informacije o identitetu,načinu upotrebe i drugim značajnim karakteristikama,
za sve vrijeme upotrebe proizvoda.
Proizvođači moraju imati u vidu i zahtjeve regulatornih organa.Briga proizvođača je
da su ambalažne dimenzije standardizovane, da je primjenjiva za mašinsko pakovanje,
da isporučioci budu pouzdani, kvalitetni i poznati , da joj je cijena povoljna.
Može se i zaključiti da se veća pažnja poklanja novim materijalima koji nude
pogodnosti kaošto su dobra zaštitna svojstva, mala sjena, laka prenosivost, velika
otpornost i minimalan broj inkopatibilija.

5.LITERATURA

1. Senjković, R. Osnove oblikovanja lijekova, Školska knjiga, Zagreb, 1994.

godina.Str. 227 – 31
2. Vičentijević, Lj. Farmaceutska tehnologija 2, Zavod za uđbenike i nastavna
sredstva,Beograd, 2000 godina. Str.100 – 106
3. Hernla, V., Osnovi farmakografije Univerzitet u Tuzli, 1999.godine,
str. 123 - 124

20
Datum predaje maturskog rada:
Mišljenje nastavnika-mentora o radu:

Ocjena pismenog dijela maturskog rada: ( )

Datum odbrane maturskog rada:

Komisija u sastavu: Potpis članova komisije

1.Predsjednik:
2.Ispitivač:
3.Stalni član:

Pitanja na usmenom obrazloženju rada:

1.
2.

3.

Ocjena usmenog obrazloženja maturskog rada:

Ocjena rada:

21
22