Metodyka nauczania przedmiotów – historia

Spis treści

Procedury osiągania celów na lekcjach historii – szkoła

podstawowa

Aktywne metody nauczania historii w szkole podstawowej

Sposoby na szybką naukę dat historycznych

Historia – warunki i sposób realizacji w szkole ponadpodstawowej

2
 Procedury osiągania celów na lekcjach
historii – szkoła podstawowa

Fundamentalnym założeniem w zakresie osiągania celów nauczania historii

jest zapewnienie różnorodności form i metod pracy, która pozwoli
zaspokoić heterogeniczne potrzeby uczniów. Przed dobraniem
odpowiednich metod nauczyciel musi dokonać właściwej diagnozy i
zgromadzić jak największą ilość danych odnośnie do specyfiki zespołu
klasowego.

Bardzo ważne jest zapoznanie się nauczyciela historii z indywidualną oceną

opisową każdego ucznia, z którym przyjdzie mu pracować, aby historykowi
znane były jego umiejętności i trudności.

W przypadku pracy z uczniami rozpoczynającymi naukę w klasie IV

nieocenionym źródłem wiedzy jest nauczyciel edukacji
wczesnoszkolnej, który pracował z nimi podczas pierwszego etapu
edukacyjnego.

Historyk musi obowiązkowo zapoznać się z treściami podstawy

programowej z edukacji wczesnoszkolnej odnośnie do edukacji historycznej,
aby możliwe było oszacowanie wiedzy uczniów na początku IV klasy.

3
W celu oceny umiejętności uczniów klasy IV warto przeprowadzić niezbyt
obszerny test diagnozujący w zakresie analizowanych umiejętności lub
przygotować dla uczniów zagadki, krzyżówki lub konkursy, które pozwalają
ocenić wiedzę z zachowaniem elementu zabawy.

Próg klasy IV jest niezwykle istotny w kontekście kolejnych etapów

edukacyjnych. Ważne, aby nauczyciel w pierwszym roku wzbudził ciekawość
ucznia historią. W dużym względzie o stosunku ucznia do omawianego
przedmiotu przesądzi postawa historyka. Aby uczeń nie czuł się
przytłoczony ilością informacji oraz jego naturalna ciekawość nie została
zaburzona, ważne jest zrezygnowanie z nadmiernej faktografii na tymże
etapie.

4
Należy mieć na względzie, że uczniowie rozpoczynający naukę w IV klasie nie
mają w pełni wykształconych umiejętności pisania (nie do końca
ukształtowany nadgarstek) i czytania, zwłaszcza ze zrozumieniem. Ponadto
nie potrafią jeszcze samodzielnie organizować sobie własnej pracy, a ich
dotychczasowa nauka odbywała się za pomocą zabawy.

W związku z tym na etapie IV klasy warto korzystać z następujących

aktywności:

• gry planszowe,
• konkursy, zabawy ruchowe,
• odgrywanie scenek,
• oglądanie filmów i animacji,
• rozwiązywanie i układanie zagadek, rebusów i krzyżówek,
• słuchanie i opowiadanie legend,
• układanie rymowanek itp.

Na początkowym etapie nauczania historii warto korzystać z lapbooka,

który pomoże uczniom przybliżyć wiedzę w kontekście wydarzeń
historycznych czy postaci z konkretnych dziejów. Metoda ta oprócz
wspierania uczniów w przyswajaniu wiedzy stricte historycznej kształtuje
ich sprawność manualną, rozwija zdolności plastyczne czy kaligraficzne.

Owa metoda jest o tyle szczególna, gdyż na lekcjach historii wymienione

umiejętności stosunkowo rzadko są rozwijane. Lapbook z powodzeniem
może być wykorzystywany nie tylko w kontekście najmłodszych uczniów.

5
W klasie IV do zadań nauczyciela historii należy stopniowe zachęcanie
uczniów do podejmowania samodzielnych decyzji, także w zakresie
organizowania i planowania własnej pracy. Uczniowie na tym etapie
nauczania winni angażować się do rozwiązywania zadań w zespole,
pełnienia ról w grupie itp., aby możliwe było wprowadzenie lekcji opartej na
metodzie projektu czy pracy w formie odwróconej lekcji.

Klasa V stanowi okres, w którym uczniowie rozpoczynają systematyczny

kurs historii w ujęciu chronologicznym i rozwijają umiejętności o
charakterze przedmiotowym, czyli:

• pracę z tekstem źródłowym, ilustracją, mapą, tabelą, wykresem,

• ćwiczenie narracji historycznej,
• umieszczanie wydarzeń na osi czasu,
• realizowanie projektów edukacyjnych.

6
W metodyce nauczania historii bardzo ważną rolę odgrywają projekty,
które pozwalają na wszechstronny rozwój uczniów. Na początku IV klasy
projekty nie mają złożonego charakteru i nie trwają zbyt długo, jednakże
wraz z kolejnymi latami przybierają postać międzyprzedmiotowych
projektów. Większość projektów wymaga od uczniów pracy zespołowej,
jednakże bywają również takie, które realizowane są indywidualnie.

Przykładowymi tematami projektów, które pomagają osiągnąć cele

edukacyjne na lekcjach historii, są:

• Dlaczego … jest patronem naszej szkoły?

• Komu grali Mazurka Dąbrowskiego, czyli polskie sukcesy na
igrzyskach (korelacja z wychowaniem fizycznym).
• Królowa nauk i nauczycielka życia, czyli wybitni polscy matematycy w
historii.
• Moje korzenie – drzewo genealogiczne naszej rodziny (projekt
indywidualny).
• Od Olimpii do Tokio, czyli historia igrzysk (korelacja z wychowaniem
fizycznym).
• Polscy badacze na innych kontynentach i ich odkrycia (korelacja z
geografią i/lub biologią).
• Wybitni a nieznani – polskie sukcesy w różnych dziedzinach.7
• Z nich możemy być dumni – wybitni mieszkańcy naszego
miasta/regionu.

7
Wielu historyków wskazuje na zbytnie nasycenie treściami i faktografią,
co przekłada się na zmniejszony czas uczniów na rozwijanie własnych
umiejętności. W związku z tym warto do metodyki nauczania historii
wprowadzić pracę w trybie odwróconej lekcji. Metoda ta umożliwia
uczniom pracowanie w zgodzie z własnym tempem pracy, przy
nieograniczonym dostępie do materiałów historycznych wybranych przez
nauczyciela.

Praca w trybie odwróconej lekcji historii bazuje przeważnie na

prezentacji lub krótkim filmie. Po zapoznaniu się z materiałem w
komfortowych warunkach domowych uczniowie przychodzą na lekcje
przygotowani i wraz z nauczycielem omawiają zagadnienia, pracując z
tekstem źródłowym, mapą, w parach lub grupach. Na tego typu działania
zazwyczaj brakuje czasu podczas tradycyjnej formy lekcji.

Wskutek tak prowadzonej lekcji nauczyciel nie przekazuje teorii na

zajęciach, lecz pozwala uczniom na podejmowanie niejednolitej aktywności.
Uczniowie, pracując w ten sposób, współpracują i komunikują się ze sobą,
analizują, tworzą i wykorzystują nabytą wiedzę w praktyce. Działania te
rozwijają kluczowe kompetencje uczniów.

Program skupia dużą uwagę na tutoringu koleżeńskim (rówieśniczym),

czyli wzajemnych relacjach uczniów. Zjawisku temu sprzyja zarówno praca
w parach, jak i grupach. Rozwijanie w uczniach umiejętności pracy z innymi
stanowi jedną z ważniejszych umiejętności w dorosłym życiu, zarówno w
przestrzeni zawodowej, jak i codziennej.

8
 Aktywne metody nauczania historii
w szkołach podstawowych

Poniżej zostaną przedstawione przykładowe aktywne metody nauczania

historii z kręgu tematycznego o rycerzach i zamkach.

Burza mózgów

Metodę burzy mózgów warto zastosować na początku lekcji, aby

zaangażować uczniów do omawianego tematu lekcji. Dla nauczyciela metoda
ta stanowi swoisty punkt wyjścia odnośnie do tego, jaką wiedzę uczniowie
posiadają na ten temat.

Przykładowa burza mózgów odnośnie do charakterystyki rycerza

Mieszkali w
zamkach

Byli honorowi i Byli

odważni wojownikami

Żyli w
Bronili władcy
średniowieczu

RYCERZE
Znani rycerze,
Mieli herby
np. Zawisza

Walczyli w Obowiązywały
turniejach, ich rycerskie
pojedynkach zasady

9
Przykładowo na lekcji historii, której temat odnosi się do okresu
średniowiecza, można zastosować omawianą technikę do
scharakteryzowania postaci rycerza. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasło
„rycerze”, a uczniowie podają własne skojarzenia, propozycje, które
zapisywane są przez nich samych lub przez historyka. Wskutek burzy
mózgów powstaje pewien schemat określający rycerzy, który warunkuje
grupową dyskusję na temat życia, postaw oraz obyczajów średniowiecznych
rycerzy. Elementem kończącym jest wyciągnięcie wniosków przez uczniów i
nauczyciela.

Mapa mentalna

Mapa mentalna, podobnie jest przedstawiona wcześniej burza mózgów,

stanowi wizualne przedstawienie problemu za sprawą graficznego zapisu
danych. Tego typu metoda pomaga uczniowi usystematyzować zdobytą
wiedzę i odszukać związki przyczynowo-skutkowe. Stosując metody
wizualnego przedstawienia konkretnego zagadnienia, uczniowie rozwijają
swoje umiejętności planowania, klasyfikowania, współpracy i tworzenia
prac plastycznych.

Podczas lekcji o zamkach nauczyciel może poprosić uczniów o grupowe

wykonanie plakatów lub rysunków w kontekście specyfiki zamków.
Uczniowie mogą wykorzystać wycinki gazet, stare pocztówki czy czasopisma
historyczne. Skojarzenia uczniów z zamkiem mogą mieć formę symboli,
ilustracji, haseł czy krótkich historii. Forma wykonania jest dowolna,
uczniowie muszą jedynie ukazać układ wzajemnych korelacji.

10
Po wykonaniu prac uczniowie prezentują na forum swoje skojarzenia,
omawiając obrane metody podjętych działań. Zespoły wzajemnie porównują
swoje prace i wybierają powtarzające się elementy. Nauczyciel, omawiając
najistotniejsze informacje, podsumowuje działania uczniów. Tak wykonane
plakaty/rysunki mogą zostać użyte do wystroju klasy historycznej.

Przykładowa mapa mentalna odnośnie do charakterystyki zamku

• bronili władcy
• walczyli w wojnach,
turniejach
RYCERZE
• mieli zbroję, miecz,
giermka, konia
• żyli w średniowieczu

• siedziba rodu rycerskiego

• obronne, budowane na
MIESZKANIE skale, z grubymi murami
• reprezentacyjne (naczynia,
ozdoby, sprzęty, meble itp.)

• Wawel
ZABYTEK • Bolków
• Książ

Praca z tekstem źródłowym

Praca z tekstem źródłowym stanowi charakterystyczną metodę pracy na

lekcjach historii. Umożliwia uczniom bezpośrednie ukazanie relacji i
dokumentów historycznych. Jednakże omawiana metoda wymaga od

11
uczniów ważnej umiejętności – czytania ze zrozumieniem. Praca z tekstem
źródłowym kształtuje umiejętności w zakresie poszukiwania informacji w
tekście, logicznego myślenia, formułowania wniosków, właściwego
zadawania pytań czy tworzenia spójnych odpowiedzi.

Historyk wręcza uczniom ksero tekstu np. o pasowaniu na rycerza Wilhelma,

hrabiego Holandii. Uczniowie, pracując w grupach lub indywidualnie, starają
się odpowiedzieć na poniższe pytania:

• Gdzie miało miejsce pasowanie na rycerza?

• Jakimi cechami charakteru powinien odznaczać się rycerz?
• Jakie zasady stanowią o „kodeksie rycerskim”?
• Co czeka rycerza przestrzegającego zasad rycerskich?
• Jakie osoby, poza giermkiem, biorą udział w pasowaniu na rycerza?

Uczniowie mogą korzystać ze słowników lub encyklopedii przy nadzorze

nauczyciela, który koryguje ewentualne błędy.

Drama

Drama pozwala uczniom wcielić się w rolę rycerza, zrozumieć lepiej jego
zachowania, przeżycia oraz zasady, którymi się kierował. Opisywana metoda
jest szczególnie atrakcyjna dla uczniów klas młodszych, którzy dopiero
rozpoczynają drugi etap edukacyjny.

12
Na skutek uzyskanej wiedzy z zakresu specyfiki postaci i życia rycerza
uczniowie mogą wykorzystać swoją wiedzę w praktyce. Uczniowie podczas
odgrywania tejże roli posługują się specyficznymi gestami, słowami i
ruchami, także mimiką.

Drama stanowi swoisty trening emocjonalny, który powoduje, że

uczniowie są wrażliwsi na drugiego człowieka i mogą go lepiej
zrozumieć.

Podzieleni na kilkuosobowe grupy pracują z wykorzystaniem tekstów

źródłowych – wspomnianym już pasowaniu na rycerza Wilhelma, hrabiego
Holandii, króla Niemiec oraz tekście dotyczącym pasowania na rycerza
Zawiszy Czarnego. Nauczyciel nakreśla uczniom zasady tejże dramy, podczas
gdy dzieci zapoznają się z tekstem, wyodrębniają najważniejsze informacje i
wybierają osoby, które mają wcielić się w konkretne role.

Pomocne podczas stosowania dramy są następujące pytania:

• Kim jesteś?
• Co robisz?
• Dlaczego to robisz?
• Czy wiesz, co robisz?

Następnie uczniowie odgrywają swoje role, skupiając się na ukazaniu

charakterystyki wydarzenia, jakim jest pasowanie na rycerza. Po odegraniu

13
ról następuje omówienie historyka i podzielenie się swoimi wrażeniami
przez uczniów.

Pozostając w specyfice dramy, nauczyciel może zainicjować

„przeprowadzenie” wywiadu z rycerzem. Jeden z uczniów zostaje wybrany
do odegrania roli rycerza, natomiast drugi do roli dziennikarza, z kolei
pytania kierowane są przez pozostałych uczniów.

Opisywana technika sprzyja rozwijaniu wyobraźni uczniów, doskonali ich

umiejętności w zakresie współpracy, komunikowania, właściwego
zadawania pytań i formułowania odpowiedzi.

Wyobrażenia historyczne

Za pomocą tejże metody możliwe jest pobudzenie i wzbogacenie wyobraźni

uczniów w kontekście konkretnych obszarów historycznych, np. zamków. Za
pośrednictwem wyobrażeń historycznych uczniowie kształtują swoje
umiejętności w zakresie publicznego zabierania głosu, spójnego i
poprawnego formułowania swoich wypowiedzi oraz poglądów. Uczniowie
wskutek wyobrażeń historycznych wzbogacają swoje słownictwo,
pogłębiając swój stan emocjonalny w konkretnej sprawie.

Początkowo uczniowie pracują indywidualnie, jednakże później w obrębie

grupy mogą modyfikować swoje poglądy, dyskutować na wybrane
zagadnienia czy minimalizować ryzyko wystąpienia błędów.

14
Ważne w tej metodzie jest właściwe podejście nauczyciela, który wprowadzi
uczniów w odpowiedni nastrój.

Może przykładowo rozpocząć wyobrażenie historyczne od poniższego

wypowiedzenia:

„A teraz zamknijcie oczy. Wyobraźcie sobie, że jesteście tym nowo

pasowanym rycerzem Wilhelmem, o którym przed chwilą czytaliście. Po
ceremonii pasowania wracacie do rodzinnego grodu, do waszego ojca –
rycerza i pana zamku oraz matki. Jedziecie na swoim wspaniałym, dzielnym
koniu. Ciężka zbroja lśni w słońcu. Jesteście już blisko. Już widać zamek…
Opowiedzcie teraz, co widzicie”.

Uczniowie po kolei przedstawiają swoje wyobrażenia na temat zamku. Mogą

to być wyobrażenia oparte na masowej kulturze, np. bajkach, grach
komputerowych. Pozwoli to na stworzenie typowego wyglądu zamku. Do
zadań historyka należy czuwanie nad poprawnością merytoryczną i
językową realizowanego zadania wraz z podsumowaniem. Interesującą
formą podsumowania stanowi stworzenie przez uczniów rysunku zamku.

Stworzenie rysunku jest o tyle ciekawe, gdyż koreluje z innymi

przedmiotami, np. techniką czy plastyką, co świadczy o
interdyscyplinarności przedmiotu, jakim jest historia.

Innowacyjne, jednakże bardziej wymagające, jest stworzenie makiety

zamku. Wykonane przez uczniów rysunki czy makiety mogą stanowić

15
pomysłowe pomoce naukowe, będące elementami wystroju sali historycznej
lub gazetki historycznej.

Wycieczki i wyjścia historyczne

Niezwykle istotne w przypadku metodyki nauczania historii jest „dotknięcie

historii”, czyli możliwość zetknięcia się z pozostałymi śladami historycznymi
w sposób bezpośredni – szczególnie tymi, które zachowały się w swoim
naturalnym środowisku.

Uczniowie mogą zetknąć się bezpośrednio z historią poprzez szkolne

wycieczki, w ramach których uczniowie zwiedzają miejsca pamięci, muzea,
zabytki architektury czy spotykają ciekawych ludzi, którzy są bezpośrednio
związani z konkretnymi wydarzeniami historycznymi, a także biorą udział w
rekonstrukcjach historycznych lub piknikach historycznych.

16
Wskutek tego przeczytane w podręczniku wydarzenia czy opowieści
nauczyciela nabierają rzeczywistego kształtu, oddziałując na emocje
uczniów.

Za sprawą wycieczek szkolnych nauczanie historii ma wymiar

plastyczny i realny, a sami uczniowie stają się badaczami tychże
wydarzeń.

Niezwykle istotne jest, aby tego typu wycieczki szkolne były organizowane
dość często, kładąc szczególny nacisk na lokalne dziedzictwo kulturowe. Jest
to o tyle ważne, gdyż uczniowie często nie zdają sobie sprawy z walorów
historycznych najbliższych obszarów, sądząc, że w bezpośrednim otoczeniu
„nie działa się historia”.

Lokalne wycieczki uświadamiają uczniom, jakie zmiany zaszły w ich

najbliższym otoczeniu na przestrzeni wieków. Pomocne w zrozumieniu
relacji przeszłość–teraźniejszość jest odwiedzanie lokalnych muzeów.

Równie ważne są dłuższe wycieczki na obszarze całego kraju oraz wycieczki

zagraniczne w przypadku uczniów klas starszych. Bez względu na kierunek
docelowy wycieczki nauczyciel musi zapewnić swoim podopiecznym
organizacyjne i merytoryczne wsparcie oraz zastanowić się, czemu ma
służyć ta wycieczka, co chce przekazać swoim uczniom oraz jakie edukacyjne
korzyści osiągnąć.

17
Należy dopilnować, aby uczniowie nie byli jedynie biernymi obserwatorami,
ale wykazywali aktywność do podjęcia działań. Organizacja wycieczki może
być również uczniowskim projektem.

Sposoby na szybką naukę dat

historycznych

Nauczanie historii wymaga od uczniów przyswojenia znaczącej liczby

istotnych dat historycznych, których należy po prostu nauczyć się na
pamięć. Proces przyswajania dat uzależniony jest od specyfiki materiału, jak
i od wykorzystywanych przez uczniów zmysłów podczas nauki.

Niektórzy uczniowie z łatwością zapamiętują wiersze i fragmenty prozy, z

kolei innym dzieciom towarzyszy fotograficzna pamięć. Jeszcze inni
uczniowie uczą się z wykorzystaniem przepisywania lub tworzenia
historyjek, komiksów. Poniżej zostaną zaprezentowane sposoby na
skuteczną i szybką naukę dat historycznych.

Tworzenie wizualizacji

Pewne daty, które związane są z konkretnymi osobami (np. koronacje lub

abdykacje władców), warto połączyć z widocznym wyobrażeniem na temat
tego wydarzenia. Wraz ze wzrostem absurdalności, groteskowości i

18
śmieszności danego wydarzenia wzrasta prawdopodobieństwo szybszego
zapamiętania tejże daty.

Dla uczniów lubiących rysować skuteczną metodą będzie szkicowane

wyobrażeń na temat konkretnej daty, z uwzględnieniem wyjątkowości i
znaczenia wydarzenia.

Przykładowo uciekający przed wrogiem żołnierz może galopować na kocie

zamiast na koniu, a koronowany władca może siedzieć na krzesełku zamiast
na tronie. Stosując tę metodę, należy w jak największym stopniu
wykorzystywać fantazję.

19
 Innowacyjne kodowanie

Jest to metoda dla uczniów, którzy łatwiej zapamiętują słowa niż daty.
Innowacyjne kodowanie polega na przypisaniu każdej cyfrze odrębnej litery.
System kodowania uwarunkowany jest jedynie od wyobraźni dziecka i tego,
jaka technika pozwoli mu jak najszybciej rozszyfrować i zapamiętać daty.
Przykładową metodą jest kodowanie na podstawie wizualnego
podobieństwa liter i cyfr:

• 0 = O,
• 1 = I,
• 2 = Z,
• 3 = E, gdyż cyfra „3” wygląda jak odbicie litery „E”,
• 4 = R, gdyż cyfra „4” wygląda jak odbicie litery „R”,
• 5 = S,
• 6 = G,
• 7 = J,
• 8 = B,
• 9 = P, gdyż cyfra „9” wygląda jak odbicie litery „P”.

Przyjmując taką metodę, data wybuchu II wojny światowej (01.09.1939)

będzie zapisana jako: I P IPEP. Z kolei rok wybuchu powstania styczniowego
(1863) jako: IBGE.

Jeśli uczeń opanuje tego typu technikę, to może modyfikować, rozwijać kody,
dodając zabawne skojarzenia rozpoczynające się od liter, które tworzą

20
zaszyfrowaną datę. Przykładowo szyfr IBGE można rozwinąć w zdanie
„Idą Bardzo Groźne Elfy”.

Planowanie historycznej ścieżki zdrowia

Jest to metoda, która wielu uczniom przypomina naukę czytania lub języka
obcego w czasie edukacji wczesnoszkolnej. Metoda polega na umieszczeniu
karteczek z ważnymi informacjami na rzeczach w otoczeniu dziecka. W
metodzie tej wykorzystywane są bodźce wzrokowe dziecka, jednakże w celu
skuteczniejszego zapamiętywania warto zaangażować w ten proces także
inne zmysły. W nauce na pamięć warto korzystać z bodźców słuchowych i
ruchowych, a zmysły smaku i węchu mogą stanowić innowacyjne techniki
wspierające proces nauki.

21
Podczas nauki historycznych dat warto umieścić karteczki z datami w
obrębie pokoju dziecka, a nawet całego mieszkania, umieszczając je także w
dość nietypowych miejscach. Warto każdą datę zapisać innym kolorem, a
także różnym stylem plastycznym. Jeśli dziecko lepiej przyswaja informacje
za pomocą zmysłu węchu, to takie karteczki można delikatnie skropić
zapachami, np. olejkami zapachowymi.

W czasie nauki można wykonywać pewne charakterystyczne ruchy, które

tożsame będą z wypowiadanymi słowami. Dziecko może wykonywać
podskoki, przysiady, a nawet zabawne miny – to metoda pozytywnie
oddziałująca na ucznia, który zapamiętuje informacje za pomocą bodźców
ruchowych.

Aby łatwiej zapamiętać daty historyczne, można spróbować zanucić je albo

zaśpiewać. Za sprawą prostych rymowanek można szybciej i skuteczniej
nauczyć się dat poszczególnych wydarzeń historycznych.

Korzystanie z fiszek

Fiszki, które przede wszystkim kojarzone są z nauką języka obcego, stanowią

doskonałą metodę przyswajania historycznych dat. Ich metodyka nauczania
jest niezmienna – na jednej stronie dziecko zapisuje konkretną datę, a na
drugiej stronie odpowiadające zapisanej dacie wydarzenie historyczne.
Nazwie może towarzyszyć zabawny rysunek.

22
Warto, aby do zapisu daty i odpowiadającego mu wydarzenia użyć tego
samego koloru. Można również zakupić takie fiszki, jednakże ich
własnoręczne przygotowanie zwiększa powodzenie szybszego,
skuteczniejszego zapamiętania.

Specyfika nauki za pomocą fiszek może przebiegać w dwie strony: dziecko

może rozpocząć od daty i starać się dopasować konkretne wydarzenie lub
przeciwnie – zacząć od wydarzenia i spróbować przypasować właściwą datę.

Proces nauki za pomocą fiszek nie powinien być za długi – maksymalnie do

15 minut – gdyż zbyt długi proces spowoduje zmniejszoną efektywność
uczenia się. Ponadto nie należy starać się zapamiętywać zbyt wielu dat na raz
i należy właściwie segregować fiszki – na osobnych stosach powinny
znajdować się fiszki znane dziecku, a na drugim te, które sprawiają mu
jeszcze problem. Każdą następną serię winno się zaczynać od fiszek, których
dziecko jeszcze nie umie.

Tworzenie i uzupełnienie osi czasu

Jest to metoda niezwykle charakterystyczna dla przedmiotu, jakim jest

historia. To jedno z najpowszechniejszych ćwiczeń, które można znaleźć w
kartach pracy i podręcznikach. Chronologiczne umieszczanie dat na osi czasu
pozwala uporządkować posiadaną wiedzę, stanowiąc skuteczną metodę
podsumowania konkretnego obszaru tematycznego.

23
Taką oś czasu można również wykonać samodzielnie, najlepiej na dużym
arkuszu papieru. Jest to niezwykle prosta i skuteczna metoda, którą dziecko
może urozmaicić na swój sposób, dodając rysunki lub komiksowe odnośniki.
Tak przygotowaną oś czasu można powiesić w widocznym dla dziecka
miejscu.

Czasami na osi czasu można zaznaczyć daty, które pozornie nie są związane
z tematem (np. są ważne, intersujące, emocjonalne dla ucznia), gdyż
warunkują lepsze zapamiętanie docelowych dat historycznych.

Historia – warunki i sposób realizacji

w szkole ponadpodstawowej

Branżowa szkoła I stopnia

Zajęcia z historii mają charakter poznawczy i kształcący. W procesie

nauczania powinny być stosowane różnorodne metody nauczania i środki
dydaktyczne. Powinny to być zarówno klasyczne metody, jak: opis,
pogadanka czy wykład, jak i metody aktywizujące, oparte na działaniu, na
przykład: przygotowanie prezentacji komputerowych, zajęcia z tablicą
interaktywną, tworzenie programów multimedialnych, filmy, praca z mapą.

Dodatkowo ważne staje się wykorzystywanie, w miarę istniejących

możliwości, takich form, jak: wycieczki do muzeów, miejsc pamięci,
korzystanie z rekonstrukcji historycznych, spotkania z ciekawymi ludźmi.

24
 Technikum/liceum

Historia w liceum i technikum będzie na powrót realizowana w całym cyklu

kształcenia przez wszystkich uczniów. Jest niezwykle ważne, aby każdy
absolwent liceum i technikum znał dzieje swojego państwa i narodu, a także
orientował się w ważnych momentach historii powszechnej w wymiarze
regionalnym, europejskim i globalnym. Zaproponowany układ treści
szczegółowych stwarza możliwość pogłębionej względem szkoły
podstawowej refleksji nad dziejami ojczystymi, z uwzględnieniem
szerokiego kontekstu uwarunkowań wewnętrznych i międzynarodowych.

Treści z zakresu rozszerzonego są zintegrowane z zapisami dla zakresu

podstawowego – ich realizacja w oddziałach klasowych z rozszerzoną
historią powinna być zatem prowadzona w sposób koherentny. Nauczyciel
w procesie nauczania–uczenia się może swobodnie (w ramach
przewidzianej siatki godzin) rozkładać akcenty na różne wiązki tematyczne,
uwzględniając możliwości i zainteresowania swoich uczniów. Wymagania
określone w podstawie programowej nie są gotowym programem nauczania
i w żadnym wypadku nie mogą być traktowane jako zestaw tematów lekcji.
Stanowią one rejestr zakładanych umiejętności, które ma opanować
absolwent szkoły ponadpodstawowej i jako takie będą podstawą do
konstruowania arkusza maturalnego z historii.

W procesie lekcyjnym i przy okazji zadań domowych nauczyciele i uczniowie

powinni wykorzystywać wszelkie dostępne zasoby źródeł i opracowań
historycznych. Postęp technologiczny stwarza coraz szersze możliwości

25
docierania do świadectw minionej rzeczywistości – oznacza to, że uczeń i
nauczyciel nie są skazani na tradycyjną dydaktykę.

Dobór stosowanych w procesie nauczania–uczenia się metod i środków

dydaktycznych powinien być zależny od możliwości i potrzeb uczniów. Ich
repertuar wyznaczają jedynie wiedza i wyobraźnia nauczycieli oraz
entuzjazm uczniów. Swoboda w doborze zasad i metod nauczania, a także w
zakresie wykorzystania środków dydaktycznych będzie stanowić o jakości
nauczania historii i wynikających zeń efektów. Nieocenioną pomoc w misji
historycznego edukowania młodych Polaków stanowią niezliczone
instytucje publiczne i niepubliczne, których zasoby (w większości dostępne
w wersjach elektronicznych) mogą stanowić źródło inspiracji i wsparcia dla
uczniów i nauczycieli.

Dodatkowo ważne jest, aby w procesie nauczania wykorzystywać, w miarę

możliwości, takie formy upamiętniania kluczowych wydarzeń historycznych,
jak wycieczki do miejsc pamięci i muzeów, w tym: Muzeum Powstania
Warszawskiego, Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu,
Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu, Muzeum Polaków Ratujących
Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej,
Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie, Cmentarza Obrońców Lwowa.

Ważne jest, aby w procesie poznawania wydarzeń dotyczących tragicznych

losów represjonowanych żołnierzy i osób cywilnych podziemia czasów II
wojny światowej i lat powojennych, uczeń nie tylko rozumiał i umiał

26
wyjaśnić pojęcia „Panteon Żołnierzy Wyklętych” oraz „Łączka”, ale miał
możliwość rzeczywistego odbioru tych ważnych spraw.

Kluczowa wydaje się maksymalna personalizacja przeszłości i ilustrowanie

omawianych zagadnień ikonografią i dokumentami audiowizualnymi, tak
aby uczniowie mogli poznawać wydarzenia historyczne, jednocześnie je
przeżywając. Warto jak najczęściej korzystać z różnych form pozalekcyjnej
edukacji historycznej (wycieczki, pobyty studyjne, wymiany młodzieżowe,
projekty, konkursy, akademie szkolne, uroczystości rocznicowe,
rekonstrukcje historyczne, multimedialne wystawy muzealne itp.).

Treści nauczania obejmują 59 działów tematycznych, w których znajdują się

wymagania z zakresu podstawowego i z zakresu rozszerzonego. Przyjęto
następujące założenia realizacji poszczególnych działów tematycznych w
danej klasie, biorąc pod uwagę podstawowy i rozszerzony zakres
kształcenia:

• klasa I – starożytność – średniowiecze,

• klasa II – do 1815 roku,
• klasa III – do 1939 roku,
• klasa IV liceum ogólnokształcącego/klasy IV i V technikum – po 1939
roku.

Zaproponowany podział umożliwia nauczycielom położenie szczególnego

nacisku na historię XIX i XX stulecia, której realizacja, począwszy od dziejów
Europy i świata po kongresie wiedeńskim, powinna rozpocząć się w klasie III

27
liceum ogólnokształcącego i technikum i być kontynuowana do zakończenia
cyklu kształcenia w tych szkołach.

Powyższe materiały pochodzą z Rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z

dnia z dnia 30 stycznia 2018 r.1.

Podsumowanie

 Zapoznaj się z treścią lekcji. Gdy opanujesz już cały materiał

zawarty w dziale, przystąp do testu cząstkowego.

Literatura uzupełniająca:

1. Dzierzgowska I., Jak uczyć metodami aktywizującymi, Warszawa,

2005.
2. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji,
Suwałki, 2003.

1 Stan prawny na 12.09.2022. Aktualne informacje znajdują się tutaj:

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180000467.

28
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 marca 2022
r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów
nauczania dla publicznych szkół.
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego
2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia
ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z
niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym
lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I
stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej
przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły
policealnej.
5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia
2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego
dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej
szkoły II stopnia.
6. Skwarzec A., Metody aktywizujące na lekcjach historii i wiedzy o
społeczeństwie, [w:] „Wiadomości Historyczne”, nr 2, str.
109–111, 2002.
7. Wojnarowska M., Aktywna historia. Program nauczania historii
dla szkoły podstawowej, Warszawa, 2019.
8. Żrałko D., O zamkach i rycerzach. Przykłady praktycznych
zastosowań metod aktywizujących na lekcjach historii, [bmw],
[bdw].

29