AÇIK IŞLETME PLANLAMASI

Günümüz madenciliğinde dünya piyasaları ile rekabet edebilmek, güncel piyasa ihtiyacını
karşılayabilmek, istenilen kalite ve özellikte üretimi gerçekleştirebilmek, bunlara bağlı olarak
optimum makine-teçhizat seçimini gerçekleştirmek, verimi arttırıp maliyetleri düşürmek için
iyi bir planlamanın yapılması gerekir.

Sayfa 1 / 12
 Açık işletme genel görünüşü

Açık İşletme Planlaması Yapılırken Göz Önünde Bulundurulması Gereken Faktörler

1 Maden yatağının konumu

Açık işletme madenciliğine girişimde bulunma aşamasında, maden yatağının bulunduğu yöre
ile ilgili aşağıdaki hususlar araştırılmalıdır.
– iklim
– Ulaşım durumu
– Tüketici durumu
– Enerji temini
– Yüzey suları

2 Arama sondaj planı ve sondaj sonuçlarının değerlendirilmesi

Planlamada önemli olan hususlardan biri de maden yatağının sistemli bir sondaj programı ile
ayrıntılı olarak araştırılmasıdır. Sondajlarla maden yatağı ve özellikleri hakkında bilgi
edinildiği gibi örtü tabakası ve su geliri hakkında da bilgi edinilir. Sondaj makinesi ile
yeraltından kaya ve cevher birimlerinden alınan numuneler incelenip analiz ettirilir.

Sayfa 2 / 12
Aramalardan elde edilen bilgiler gerek örtü gerekse maden yatağı için ayrı ayrı
değerlendirilmeli ve haritalara işlenmelidir. Maden yatağına ait tavan-taban izohipsleri ve
enine-boyuna kesitler hazırlanmalıdır

3 Optimum alan boyutlarının belirlenmesi

Açık işletme madenciliği sınırların belirlenmesinde dekapaj oranı, ekonomik dekapaj oranı,
şev açıları, ocak genel şev açısı ve işletme alanının şekli ve büyüklüğü ayrıntılı olarak
incelenmelidir.

4 Üretim Yönteminin Belirlenmesi

Açık işletmecilikte kazı ve nakliye verimliliği çok önemlidir. Bu nedenle örtü kazı yöntemi ve
nakliye sistemi yıllık üretim ve dekapaj miktarna göre doğru planlanmalıdır. Sürekli veya
kesikli kazı yöntemi, kamyon, bant, vagon, vs nakliye sistemlerinden uygun olanı belirlenir..

Sayfa 3 / 12
Sayfa 4 / 12
 5 Yıllık üretim miktarının tespiti
Planlamada önemli olan hususlardan biri de yıllık üretim miktarının tespitidir. Yatırımlar bu
miktara göre yapılacağından, son derece iyi belirlenmelidir. Yapılacak bir ekonomik
araştırmanın pazarlama, gelirler, üretim, yatırım, kapasite, randıman, işletme ve tevzi,
maliyet, nakit akışı ve kâr planlamasını kapsayacak şekilde olmalıdır.

6 Şev açısının belirlenmesi

Basamaklar, ara basamaklar ve bermlerin işin gerektirdiği sürede güvenli durabilecekleri
basamak şev açıları ve genel şev açıları hesaplanmalıdır. İşletme için çalışma sürecindeki ve
açık işletme sınırına ulaşıldığı durumdaki en uygun açılar belirlenmelidir.

Cevher

Sayfa 5 / 12
 7 Örtü kazı ve dekapaj oranı
İşletmenin belirlenen genel şev açısına göre örtü kazı ve kömür miktarları hesaplanır, yıllara
göre gerçekleşecek dekapaj oranı (m3/ t) bulunur.

8 Delme patlatma planı

 Özgül şarj(ŋ) belirlenmesi
 Günlük Delinecek Delik Sayısı
 Patlatma Planı

9 Hazırlıklara başlama yeri seçimi

Dekapaj miktarının en az, dekapaj döküm sahasına en yakın, cevher kalınlığının fazla, cevher
tenörünün yüksek olduğu yerden başlanması tercih edilir.

10 Maden işletme dönemleri planlaması

Yıllara göre cevher üretim miktarı ve örtü kazı miktarının zaman planlaması yapılır.
Bu zaman etüdü planına göre ileriki yıllarda yapılacak yatırım miktarı belirlenir.
Planlama uzun dönem, orta dönem ve kısa dönem olarak yapılır.
a) Uzun dönem planlaması
Ekonomik açık işletme sınırına gelinceye kadar geçen zaman dilimini kapsar. Bu süre
açık işletme olarak üretilebilecek rezerv miktarına, planlanan yıllık üretim miktarına
bağlı olarak değişir. 10-20 veya daha fazla uzun yıllar olabilir.

b) Orta dönem planlaması

Açık işletme olarak çalışılacak alanı daha küçük çalışma periyotlarına bölünebilir. Bu
periyotlar kısa dönemli planlama için kullanılır

c) Kısa dönem planlaması

Kısa dönem planlaması günlük, haftalık, aylık ve yıllık yapılabilir.
Maden yatağının kalınlık, tenör, vs homojen olduğu durumlarda 1 yıl, homojen
olmadığı, kalite değişiminin sık olduğu durumlarda ise gün veya hafta mertebesinde
kısa bir dönem olabilir. Bu dönemde panolarda daha detaylı planlama yapılabilir.

 Günlük planlama konuları:

Cevher ve dekapajda çalışan kazı makinelerinin programlanması
Kazı makinelerine yeterli sayıda kamyon tahsis edilmesi
Vardiya bazında cevher ve örtü kazı için açılacak patlatma deliklerinin
programlanması
Tamir ve bakım işleri, servis ve tamir için gereken ekipmanın hazırlanması

Sayfa 6 / 12
Patlatılacak alanların ve yeri değişecek olan ekipmanların belirlenmesi

 Haftalık planlama konuları:

Zenginleştirme tesisine beslenecek cevher tenörüne uygun üretim planlanır. Buna
uygun üretim yapılacak panoların veya damarların ve buralardan yapılacak üretim
miktarları planlanır.
Tamir ve bakım programı işletme ihtiyaçlarına göre koordine edilir.
Günlük toplam gerekli kamyon sayısı belirlenir.

 Aylık planlama konuları:

Her basamak için tenör hesabı
Delme, patlatma düzeni
Makine ekipman planlaması
Yol yapımı
Su atımı
Cevher ve dekapaj için nakliye programı
Panolara enerji sağlanması
Rutin işler dışında meydana gelen arıza ve problemler çözülür

 Yıllık planlama konuları:

Cevher ve örtü için yapılacak yıllık kazı miktarları 3 aydan oluşan alt kategorilere
ayrılır.
Tenör değeri, cevher miktarı, dekapaj oranı, fiziksel ve kimyasal özellikler her bir
pano için belirlenir.
Bir sonraki yılda yapılacak inşaat ve yapım işleri planlanır.
Döküm sahaları, kapasiteleri ile birlikte belirlenir.
Ortalama nakliye mesafeleri ve tur süreleri, cevher ve örtü kazısı için ayrı ayrı
hesaplanır.

Sayfa 7 / 12
 11 Üretim ve dekapaj çalışma sürelerinin belirlenmesi
Yıllık gerçekleştirilecek üretim dekapaj miktarının iklim şartları ve makine kapasiteleri göz
önüne alınarak yıllık ve günlük çalışma zaman etüd planı yapılır. Yılın hangi aylarında kaç
gün çalışılabileceği belirlenir. Cevher üretimi ve dekapaj kazısı için günlük vardiya sayısı ve
çalışma saatleri belirlenir. Bu süreler seçilen kazı ve nakliye sistemine göre farklılık
gösterebilir. Örneğin ekskavatör ve dragline yıllık çalışma saatleri ile kamyon ve bant çalışma
saatleri farklı olabildiği gibi fiili çalışma saatleri de farklı olabilir.

12 Teçhizat seçimi
Açık işletmelerde kazı ve nakliye önemli maliyet unsurlarıdır. Açık işletme planlamasında en
büyük yatırım kalemini makina-ekipman oluşturmaktadır. Kapasiteye bağlı olarak fiyatlar
çok yükselmektedir. Planlamada alternatifler değerlendirilerek en uygun, en doğru üretim
yöntemi ve makina-ekipman seçimi belirlenmelidir Tek tip makine kullanımı tercih
edilmelidir.

Sayfa 8 / 12
Makine ekipman seçiminde aşağıdaki kriterler dikkate alınır:
1. Kazılabilirlik,
2. Üretim parametreleri,
3. İşletme parametreleri,
4. Malzeme özellikleri,
5. Makina-ekipman özellikleri,
6. Birim maliyet

13 Makine Ekipman Sayılarının Belirlenmesi

Sert kayaçların veya sert cevherin delme patlatma ile gevşetilip kazılması gerekir. Belirli
zaman aralığında üretim ve dekapaj kapasitesine yetecek kadar delik delinip patlatılarak
gevşetme işleminin yapılması gerekir.
Bu amaçla yeterli sayıda delik delme makinası belirlenir.
Üretim ve dekapaj kapasitesine uygun kapasitede ekskavatör ve kamyon sayları belirlenir.
Su geliri olan ve drenajının yapılması gereken işletmelerde drenaj için su geliri miktarına,
atım yüksekliği ve mesafesine göre su pompası motor gücü belirlenir.

14 Stoklama
Stok sahası yeterli miktarda cevher veya kömürü alabilecek kapasitede olmalıdır. Yaklaşık bir
ayda yapılan üretimin stoklanabileceği büyüklükte bir alan olmalıdır. Termik santral stok
alanı her MW için 1000 ton kömürü alabilecek büyüklükte olmalıdır.

15 Nakliye türü seçimi

Açık işletmecilikte ana işlemlerden en önemlilerinden biri nakliyedir. Dekapaj oranı arttıkça
nakliye kapasitesi de artar. Bu nakliye araçlarının kapasitesinin artması anlamına gelir.
Topografyaya, kazı derinliğine, saatlik kazı miktarına göre en uygun nakliye sistemi
belirlenir.
Ocak içi ve ocak dışı olmak üzere iki kısma ayrılır. 50m derinliğe kadar bant, kamyon ve
demiryolu nakliyat, derin ocaklarda kamyon+kırıcı+bant, hareketli kırıcı+bant veya
kırıcı+vagon veya bant sistemi kullanılabilir.

16 Nakliye yolları
Nakliye yolları basamak kazı ve nakliye sistemine göre oluşturulur. Yolun genişliği ve
yüksekliği kazı kapasitesine , makine ve nakliye araçlarının boyutlarına, ağırlıklarına ve
bunları taşıyacak kayaç özelliklerine, genel şev açısına göre planlanır. Nakliye yolu normal
basamak genişliğinden daha fazla olur. Kamyon nakliyesinde alttan yukarı doğru basamaklar
arasında eğimli bağlantı yapılır. Yol için ek kazı yapılır. Yol eğim açısı bakliye aracının
teknik özelliklerine ve iklim şartlarına bağlı olarak belirlenir.

Sayfa 9 / 12
 17 Dış döküm miktarı ve yeri seçimi
Dış döküm yapılacak dekapaj hacmi hesaplanır. Dekapaj döküm alanı bu dekapaj hacmini
alabilecek büyüklükte en yakın mesafede olması istenir.
Dekapaj döküm alanın altında açık işletme olarak çalışılacak cevher damarının olmadığı, açık
işletmeye yakın, ruhsat alanı içinde olması, mümkün değilse satın alınacak en yakın, açık
işletmeden daha alt kotlarda bir yer belirlenir.

Pasa sahası

1000m
Kırıcılar bölgesi

Yığın liç sahası

İşletme öncesi hazırlanan tahmini maden işletme projesinin tasarımı

18 Hazırlıklardaki kritik anın belirlenmesi

Bir açık işletmede kritik an iç dökümün başladığı andır. İç döküm başladıktan sonra dış
döküm yapılmamalı ve saha aranmamalıdır.

19 Drenaj
Drenaj; gerek yerüstü gerekse yeraltı sularının işletme sahasından toplanarak
uzaklaştırılmasıdır. Aylık, yıllık yağış miktarı bilgileri meteoroloj verilerinden alınır.
İşletmenin yerüstü ve yeraltı su geliri tahmin edilir. İşletme dışından gelen sular, işletmenin
çevresinde yapılacak drenaj kanalları ile işletme içerisine gelmeden uzaklaştırılır. Akarsular,
göller ve yağışlar vasıtasıyla açık işletmeye nüfuz eden sular üretimi aksatabilir. Planlama
aşamasında direnaj yöntemleri belirlenir..

Sayfa 10 / 12
 20 Üretimi sona eren açık işletme sahasını yeniden düzenleme
Bu alanlalar rekültive edilerek veya tekrar düzenlenerek, tarım alanları, göletler, regreasyon,
park ve doğal koruma alanları vb. tekrar toplumun kullanımına sunulmalıdır.

Sayfa 11 / 12
Sayfa 12 / 12