YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

FİZİBİLİTE ETÜDÜ-END4820

ÖĞR.GÖR.DR. UFUK BÖLÜKBAŞ

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ B ÖLÜMÜ

2023-2024 BAHAR DÖNEMİ

NİSAN 2024

1
 Ders Planı
1. Fizibilite Etüdü
2. Ya t ı r ı m Kav ra m ı , Tü r l e r i v e Ya t ı r ı m P ro j e s i
3. Ya t ı r ı m Ka ra r ı n ı E t k i l e ye n Fa k t ö r l e r
4. Ya t ı r ı m P ro j e s i n i n H a z ı r l a n m a S ü r e c i
5. P i ya s a E t ü d ü v e Ta l e p Ta h m i n i
6. Ya t ı r ı m Ka pa s i tes i ni n B e l i r l enme s i
7. Ku r u l u ş Ye r i n i n B e l i r l e n m e s i
8. Ya t ı r ı m P ro j e s i n i n Te k n i k Yö n d e n H a z ı r l a n m a s ı v e Te k n i k Ya r d ı m
9. İnşaat İşleri Harcamaları
1 0 . S a b i t S e r m aye Ya t ı r ı m Tu ta r ı
1 1 . İ ş l e t m e S e r m aye s i İ h t i ya c ı n ı n B e l i r l e n m e s i
1 2 . Ya t ı r ı m Te ş v i k l e r i v e Te ş v i k Po l i t i ka l a r ı
13. Fizibilite Raporu/Çalışmaları
2
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
 Bir yatırım projesi hazırlanırken, kapasitenin 1-Talep
belirlenmesi çeşitli faktörlere bağlı olduğundan hacmi
oldukça güç olmaktadır.
2-Teknik
7-Kuruluş
 Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan birçok imkânlar
faktör vardır. Bu faktörleri başlıca yedi grupta
incelemek mümkündür (Aşıkoğlu, 1994) ve
faktörler sağdaki görselde verilmektedir; Kapasite belirleyen
faktörler 3-
6-
Finansman
Maliyetler
imkânları

4-
5-İşgücü
Hammadde
potansiyeli
kaynakları

3
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
1- Talep hacmi:
 Bir yatırım projesinin hangi büyüklükte olacağını etkileyen faktörlerden önde geleni talep hacmidir.
 Projede, kapasitesinin en uygun şekilde seçilmesinde dikkat edilecek önemli nokta, hali hazırdaki talep
miktarı değil, talebin gelecekteki olası gelişimi ve bu talebin karşılanış şeklidir.
 İşletmenin büyüklüğünün hangi ölçüler içerisinde olacağını talep miktarı ortaya koymaktadır.
 Talep hacmi göz önünde bulundurularak, kapasite analizi üç faktöre bağlı olarak yapılmaktadır;
 Talep hacmi, kapasiteye ilişkin herhangi bir sınır getirmemektedir.
 Talep hacmi, en düşük kapasiteyle üretim yapmaya imkân sağlamaktadır.
 Talep hacmi, en düşük ekonomik kapasitenin altındadır.

4
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
1- Talep hacmi:
 Küreselleşme yönelimleri ile birlikte, talebin üretim kapasitesini sınırlamadığı durumlardaki en uygun
kapasite veya maksimum kapasite ile üretim büyüklüğünü belirlemek mümkündür.
 Talebin sınırlı olmadığı sektörlerde yatırım projesi hazırlanıyorsa, en uygun kapasite düzeyinde bir üretim
büyüklüğü planlamak mümkün olabilmektedir.

Bir işletmenin en uygun büyüklükte kurulması,

işletme için önemli ölçüde maliyet ve pazar
avantajlarının sağlanmasını ortaya çıkarır.

Örnek: Bir hazır giyim firmasına ait 91 farklı

ürün grubu içinde en fazla satış geliri sağlanan
(TL) ürünler için e-ticaret verileri grafiğe
yansıtılmıştır (Veriler, 2021 yaz dönemindeki
14 günlük satışlardan oluşmaktadır).

5
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
1- Talep hacmi:
 Kapasitenin belirlenmesinde dikkate alınması gereken bir başka nokta da, işletmenin gelecekteki tevsi
kabiliyetidir. Başlangıçta büyük kapasiteli tesisler kurup uzun süre tam kapasiteye ulaşmayı beklemek yerine
minimum ekonomik kapasite ile tevsie (genişlemeye) elverişli bir işletme kurup daha sonra kapasiteyi
arttırmak uygun olabilir.
 Yatırım projesinin büyüklüğü, minimum ekonomik kapasite ile sınırlı tutulduğunda, bu büyüklükteki bir
işletme ancak mevcut talebi karşılayabilecek durumda olacaktır. Gelecekte talebin artması durumunda ise,
işletmenin üretim kapasitesi zorlanacak ancak belirli bir noktaya kadar artan talebi karşılayabilecektir.
 Gelecekte talebin hızlı bir şekilde artacağı tespit edilmiş ise işletmenin minimum kapasite ile bugünkü talebi
karşılayacak düzeyde kurulması pek yerinde olmayabilir.
 Çünkü bazı endüstrilerde yatırım tutarını başlangıçta çok az arttırmakla en uygun kapasiteli tesis kurmak
mümkündür. Bu durumda işletme, gelecekte kapasite artışı için çok büyük miktarda harcama yapmak yerine
başlangıçta çok az bir harcama ile en uygun kapasitede üretim yapma imkânına sahip olur.

6
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
1- Talep hacmi:
 Potansiyel talebin belirli bir büyüklüğe ulaşmadığı durumlarda, minimum ekonomik kapasitenin altında
işletme kurulması, birim üretim maliyetlerinin yüksek düzeyde oluşmasına neden olur.
 Yüksek birim üretim maliyeti, işletmenin pazarda rekabet edebilme şansını azalttığı gibi ülke açısından da
ekonomik kapasitede kurulmasına imkân vermiyorsa, bu durumda işletmenin kurulmasının ertelenmesi ya da
işletme kurulmasından vazgeçilmesi uygun kararlardan birini oluşturur.

Örnek: Bir hazır giyim firmasına ait 91 farklı ürün

grubu içinde en fazla satış yapılan (adet) ürünlerin
tespit edilmesi ile elde edilen 12 kritik ürün grubu
verileri görsel hale getirilmiştir (Veriler, 2021 yaz
dönemindeki 14 günlük satışlardan oluşmaktadır).

7
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
2-Teknik (Teknolojik) imkânlar:
 Yatırım malları üreten imalatçılar makine ve teçhizatı, belirli standartlara göre, belirli bir kapasitede üretim
yapacak ölçülerde üretebilirler. Bu nedenle, işletmenin kapasitesini belirleyen unsurlardan biri de teknik
imkânlar olarak ortaya çıkmaktadır.

Potansiyel talep, projenin teknik açıdan

minimum düzeyde kurulmasına imkân
vermiyorsa, projenin ertelenmesi veya projeden
vazgeçilmesi söz konusu olabilmektedir.

8
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
2-Teknik (Teknolojik) imkânlar:
Teknolojik açıdan belirli olan standart kapasitenin altında üretim yapıldığında,
maliyetlerin yüksekliği üretim faaliyetlerinde bulunmayı imkânsız hale getirir. Örneğin;
 Petro-kimya endüstrisinin mevcut teknolojisi ve ilişkili maliyeti büyük kapasite
seçimini gerektirir.
 Otomasyona dayalı üretim sistemleri belirli bir kapasitenin altında üretim yapmayı
anlamsız kılar. Çünkü küçük kapasitelerde ortalama üretim maliyeti, çok yüksek
olacaktır.
 Dolayısıyla üretim teknolojisinin zorunlu kıldığı kapasite büyüklüğü ne ise o ölçekte bir
tesis kurmak gerekecektir. Ancak bu durumda da talep yeterli değilse projeden
vazgeçmek gerekir.

9
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
2-Teknik (Teknolojik) imkânlar:
 Yatırım projesinin hazırlanma sürecinde bir tesisin kapasitesinin yanlış hesaplamalara ve yöntemlere göre
tespit edilmesi; yanlış teknolojilerin kullanılmasına ve sonradan vazgeçildiğinde büyük maliyetler ile
karşılanacak sorunların ortaya çıkmasına neden olur.
 Bu nedenle, teknolojik kapasitenin belirlenmesinde ilgili teknolojinin ne derecede başarı ile kullanıldığının
önceden örnekleri ile ortaya konup belirlenmesi gereklidir.

10
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
3-Finansman imkânları:
 Yatırım projesi çalışması yapılırken, işletmelerin büyüklüğünün belirlenmesinde etkili olarak gözönünde
bulundurulması gereken faktör sermayedir. Sermaye faaliyetin dolayısıyla işletmenin büyüklüğünü belirleyen
önemli bir etken olarak değerlendirilmektedir. Yatırımcı sahip olduğu finansal imkânlara göre işletmenin
büyüklüğünün sınırlarını çizecektir. Yatırım projeleri de kuşkusuz bu sınırlar doğrultusunda hazırlanacaktır.
 İşletme büyüklüğünün belirlenmesinde, finansman kaynakları ile kapasite ilişkisini iki açıdan ele alıp
incelemek mümkündür. Bunlardan ilki; en uygun kapasitede bir işletmenin kurulması için finansman
kaynaklarının yeterli olup olmadığının araştırılması, ikincisi ise; kapasite ve yatırım tutarı arasındaki ilişkinin
incelenerek büyüklüğün belirlenmesidir.

11
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
3-Finansman imkânları:
 İşletmelerin mevcut finansal güçleri ve finansal olanakları arzu edilen büyüklükte bir kapasitenin
gerçekleştirilmesi için yeterli olmayabilir.
 Bu nedenle işletme küçük kapasiteli bir tesis kurmaya zorlanacaktır. Kuşkusuz, eğer küçük kapasitede
çalışmak karlı ise ve zamanla tevsii olanağı var ise bu mümkün olacaktır. Aksi durumda finansman yetersizliği
nedeniyle vazgeçilecektir. Aslında tevsii (sonradan genişletme) olanağını kapasite seçiminde her zaman
düşünmek gerekir.

12
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
4- Hammadde kaynakları:
 İşletmeler, belli bir malın üretimi için çeşitli girdileri kullanmak zorundadır. Bu girdilerin bir kısmı, üretilecek
malın önemli bir bölümünü oluşturur. Bazen de belirli bir kısmı, üretilen malın içine küçük ölçülerde,
doğrudan veya dolaylı yollarla katılarak malın üretilmesi için gerekli olan girdileri teşkil eder.
 Malın önemli bir bölümünün oluşmasına katkıda bulunan girdilere "hammadde", diğerlerine ise "yardımcı
madde" veya "malzeme" denilir.

13
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
4- Hammadde kaynakları:
 Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörlerden bir diğeri de; hammadde, yardımcı madde ve işletme
malzemelerinin sağlanma imkânlarıdır.
 Maden projelerinde madenin rezerv durumu, hidrolik santrallerde suyun debisi, termik santrallerde kömür
rezervi kurulacak tesisin kapasitesini sınırlayan önemli faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.
 Hammaddelerin gerekli niteliklere sahip olması şartı ile sürekli ve güvenli olarak sağlanabileceği miktarı,
işletmenin üretim kapasitesinin sınırlayıcısıdır.

14
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
4- Hammadde kaynakları:
 Bir proje çalışmasında hammadde kaynaklarının nicelik ve nitelik, birim fiyat ve piyasa kontrolü açısından
bir analizi yapılarak faktör piyasası konusunda yeterli bilgiye sahip olunmalıdır.
 Eğer hammadde ya da yarı mamul mallar dışarıdan ithal edilecek ise döviz darboğazlarının olup olmayacağı
ayrıca incelenmelidir.
 Hammadde kaynakları hakkında yeterli bilgi sahibi olunmadan imalat ve gıda sektörlerinde büyük kapasite
ile kurulan ancak daha sonra yeterli hammadde tedarik edemediği için ekonomik çalışmayan ve bu nedenle
kapanan ya da kapanmak üzere olan çok sayıda işletme örnekleri vardır.

15
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
5- İşgücü potansiyeli:
 Bir işletmenin kurulması ve işletilmesi için gerekli olan faktörlerin başında
her çeşit bilinçli çabanın tek ve vazgeçilmez yürütücüsü olan insangücü gelir.
 Mekanizasyon ve otomasyon ile insangücüne olan gereksinme azaltılabilirse
de tümüyle kaldırılıp yerine başka bir eleman koymak olanaksızdır.
 İşletmenin üretim kapasitesi, beceri kazanmış, işletmenin gereksinim
duyduğu eğitimi görmüş emek potansiyeline büyük ölçüde bağlıdır.
 Özellikle üretimi gerçekleştirilecek ve yönetecek nitelikli işgücü oldukça
önemli bir konudur. Bu konu ayrıca kuruluş yeri seçiminde de ele alınacaktır.

16
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
5- İşgücü potansiyeli:
 Üretim kapasitesinin belirlenmesi bir ölçüde, işletmede çalışacak eleman sayısı ve bu elemanlarda aranacak
niteliklere bağlı olduğundan, işgücü potansiyelinin yüksekliği, becerisi, ücret düzeyleri, sendikalaşma ve
çalışanların işe olan bağımlılıklarına ilişkin tutumları kapasite belirlenmesinde önem taşımaktadır.
 İşletme döneminde, üretim faaliyetleri çoğunlukla vasıfsız işçiler ile yürütülecekse, işletmenin geniş bir
seçim yapma özgürlüğü ortaya çıkar. Yakın veya uzak çevreden bu iş gücünün temin edilmesi mümkündür.

17
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
6. Kuruluş yeri: 1-Hammadde
 Kuruluş yerinin maliyetleri ve sınırlayıcı şartları, yatırım 2-Ulaştırma
kapasitesinin büyüklüğünü önemli ölçüde etkiler.
Kuruluş yeri faktörleri olarak sayabileceğimiz 10 temel 3-Pazara yakınlık
faktör işletmelerin kapasitelerinin belirli sınırlarda
olmasına neden olur. 4-Emek

 Örneğin süt ürünleri fabrikasının üretim kapasitesi 5-Enerji

belirli bir bölgede üretilen süt miktarı ile sınırlı olacaktır.
6-Su
7-İklim şartları
8-Atıkların atılması
9-Güvenlik
10-Teşvik tedbirleri

18
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler

 6. Kuruluş yeri:
Üretim ve tüketim merkezlerinin birbirinden çok uzak
olması durumunda kapasite büyüklüğünün sağlayacağı
içsel tasarruflar, ulaşım maliyetleri nedeni ile yok
olabilecek bir noktaya ulaşabilir.
 Kuruluş yeri belirlenirken, tedarik ve dağıtımdan kaynaklı
taşıma giderleri de dikkate alınmalıdır.

19
 6. Yatırım Kapasitesinin Belirlenmesi
Kapasitenin belirlenmesinde etkili olan faktörler
7- Faaliyet hacmine etkisi açısından maliyetler:
 Sabit, değişken, yarı sabit, yarı değişken, ortalama ve marjinal maliyet kavramları, kapasite seçiminde rol
oynayan en önemli maliyetler arasında yer almaktadır.
 Eğer toplam maliyet, faaliyet hacmindeki değişmelere paralel olarak değişiyorsa "değişken", maliyet faaliyet
hacmindeki büyük değişmelere karşın belirli bir zaman periyodu içerisinde toplam olarak değişmeden
kalıyorsa "sabit" kabul edilir.
Uzun dönemde tüm maliyetler değişkendir. Kısa dönem (bir faaliyet dönemi ya da bir yıl) analizlerinde ise
maliyetler, sabit ve değişken olarak iki ana gruba ayrılır.

20
Dinlediğiniz İçin Teşekkürler !

21
 Kaynakça
1. Gümüşkaynak, S. H. (2004), Danışman: Prof.Dr. Cengiz KAHRAMAN, Fizibilite Raporlarının
Hazırlanmasında Risk ve Belirsizlik Analizlerinin Kullanılması, YL Tezi, Endüstri Müh. ABD, İTÜ Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul.
2. Prof.Dr.Halil Sarıaslan, ‘Yatırım Projelerinin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi: Planlama – Analiz-
Fizibilite’, 7. Baskı, Siyasal Kitabevi, 2014.
3. Gürce, Suat. (1988), Danışman: Prof.Dr. Musa Şenel, Modernizasyon Yatırımlarına Karar Vermede
Kullanılan Yöntemler ve Bir Uygulama, YL Tezi, Endüstri Müh. ABD, Anadolu Uni. Fen Bilimleri Enstitüsü,
İstanbul.
4. Akif EMİROĞLU, İnovasyon ve Teknoloji Yönetimi, Ekin Yayınları, 2018.
5. Öğr.Gör.Mehmet Akif ÇAKIRER, Girişimcilik ve Küçük İşletme Yönetimi, Ekin Yayınları, 2016
6. Temel İşletme Bilgileri, Prof.Dr. İsmet MUCUK, 2003 ve 2012 Baskıları

22