9.

HAFTA
HALATLAR

1
 HALATLAR
Halatlar gerek karada ve gerekse denizde çeşitli işlemler
için kullanılır. Eskiden çeşitli lifli bitkilerin lifleri ve hayvan
kılları halat yapımında kullanılmıştır. Şimdilerde ise binen
yükün fazlalığı değişik materyallerle halat yapımını
zorunlu kılmıştır. Günümüzde üç değişik materyalle
yapılan halatlar kullanılmaktadır. Bunlar ;

a. Bitkisel halatlar
b. Sentetik halatlar
c. Çelik tel halatlar

2
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:
18. y.y. sonlarında halat büküm makinelerinin yapımı ile
sağlam ve gerilime dayanıklı halatlar geliştirilmiştir. Halat,
bitkilerin lifli yapıdaki yaprak, kabuk veya köklerinden
elde edilen liflerle yapılır. 15-20 adet lif bükülerek bir araya
getirilir. Buna FİLASA denir. Filasalar sola veya sağa
bükümlü olarak yapılır. Halatın kollarını oluşturacak
miktarda filasa kendi bükümünün tersine doğru bükülerek
daha kalın olarak KOLLARI oluşturur. Son olarak üç veya
dört adet kol yine kol bükümünün aksine bükülerek
birleştirilerek HALAT meydana getirilir. Bu işlemler bir tek
makinede yapılır. Filasanın girdiği makineden halat çıkar.

3
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:
HALATLARI MEYDANA GETİREN
ELEMANLAR

a. Lif: Halatın yapıldığı malzemenin en

ince parçasıdır.

b. Filasa : Liflerin bir tarafa

bükülmesiyle halatın elde edilen
parçasıdır

c. Kol : Filasaların bir tarafa bükülmesi

sonucu elde edilen parçasıdır

d. Halat : Kolların bükümünün tersine

hepsinin bir arada bükülmesi ile halat
meydana gelir.
4
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:

5
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:
Halatlar bükümlerine göre adlandırılır. Halat kolları sağa
bükümlü olarak yapılmışsa bu halata YOMA BÜKÜMLÜ
halat denir.

Kolları sola bükümlü halata ise GOMİNA BÜKÜMLÜ halat

denir.

Ayrıca ortasında aynı veya başka bir materyalden yapılmış

ve dört kollu olan halata ÇARMIK BÜKÜMLÜ halat denir.

6
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:

Bitkisel halatlar yapıldıkları materyale göre çeşitlenirler.

 Kendir
 Manila halat
 Sisal halat
 Pamuk halat
 Hasır halat

7
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:

a. Kendir halat: Kenevir de denen kendir bitkisinin gövde

liflerinden imal edilir. Kendir halatlar diğer bitkisel
halatlara nazaran daha sağlam olmasına rağmen suya
girdiklerinde ağırlaşmakta ve sertleşmektedir. Ispavlo ve
gırcala imalatında bu tip halatlar kullanılır. Lifler 180 cm.
uzunluğundadır.

8
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:

b. Manila halat: Muzgillerden Abaka

denilen bir bitkinin yapraklarından
elde edilen liflerden yapılır. Bal
renginde, çekme gücü diğer bitkisel
halatlara göre yüksektir. Manila
halatında %15 oranında yağ vardır.
Yağ miktarı halatı ve sıcaklığın
zararlarından korur. Sağlamlığı,
esnekliği, suda batmaması ve deniz
suyundan etkilenmemesi özellikleri
ile gemilerde palamar halatı ve yük
kaldırma işlerinde kullanılmaktadır.

9
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:

c. Sisal halat: Sisal bitkisinin yapraklarından elde edilen

liflerle yapılır. Bu liflerin uzunluğu 100-125 cm. ve kalınlığı
0,2 cm. dir. Manila halatta göre daha az esnek ve zayıftır.
Suyu çok çabuk emer ve halatın yüzeyi kaygan hale gelir.

10
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:

d. Pamuk halat: Pamuktan elde edilen liflerden yapılır.

Gemicilikte kullanılma alanı pek geniş değildir. Parakete
savlosu ve işaret savlosu olarak kullanılabilir.

11
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:

e. Hasır halat: Genellikle bataklık alanlar ve su

kenarlarında yetişen hasırotunun yapraklarından elde
edilen liflerle imal edilir.

12
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:
Bitkisel halatlar kesit çevresi ile ölçülür. Birimi Burgata’ dır.

Gemilerde büyüklüğüne bağlı olarak 12 burgataya kadar

halatlar kullanılır.

Kesit çevresi 10 burgata

olan halatın çevresi 254
mm. dir

13
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:
Halatlar RODA denilen kangallar halinde satılır. Rodalar
genellikle 120 kulaç (220 metre) olarak hazırlanır.

1 Kulaç = 183 cm.

14
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:
HALATLARIN KALINLIKLARINA GÖRE ALDIĞI İSİMLER :
a. Gırcala : Katranlı kendirden yapılır. Ispavlonun biraz
daha kalınıdır. Piyan, façuna yapma işlerinde kullanılır.
b. İnce: 0.5-2 Burgataya kadar olan halatlara denir. El
incesi, sancak savlosu, filika pariması, deniz bağı gibi bir
çok işlerde kullanılır.
c. Ispavlo: Piyan yapmak için kullanılan ve liflerin
bükülmesi ile elde edilen ince iplere denir. Gırcalanın daha
incesi olup kadransızdır.

15
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:
HALATLARIN KALINLIKLARINA GÖRE ALDIĞI İSİMLER :
ç. Halat: 2-5 Burgataya kadar olan halatlara denir. Genelde
manevra halatı olarak kullanılır.
d. Yoma : 5-8 Burgataya kadar olan halatlara denir. Gemi
bağlamasında ve yedek halatı olarak kullanılır.
e. Palamar: 8 Burgatadan daha kalın olan halatlara verilen
isimdir. Yedek halatı olarak kullanılır.

16
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR: Kesilme ve Çalışma Gerilmeleri

Halatlar imal edildikleri birimlerce kesilme testine tabi

tutulurlar. Halatın kesilmesine neden olan gerilmeye
KESİLME GERİLMESİ denir. Bu gerilme halat ile
çalışılırken emniyetli çalışmanın belirlenmesinde kullanılır.

Emniyetli çalışma yükü (Safety Working Load-SWL)

kesilme gerilmesinin belli bir oranında belirlenir. Bu orana
EMNİYET FAKTÖRÜ denir.

Bitkisel halatlarda emniyet faktörü 6 olarak kabul edilir.

𝑲𝑬𝑺İ𝑳𝑴𝑬 𝑮𝑬𝑹İ𝑳𝑴𝑬𝑺İ
SWL =
𝑬𝑴𝑵İ𝒀𝑬𝑻 𝑭𝑨𝑲𝑻Ö𝑹Ü 17
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR: Kesilme ve Çalışma Gerilmeleri

Kesilme gerilmesinin hesap yoluyla bulunması için bir

formül geliştirilmiştir. Manila halat için;

(formülde D mm. olarak çaptır.)

18
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR: Kesilme ve Çalışma Gerilmeleri
Örnek: 5 burgatalık bir manila halatın kesilme gerilmesini
ve emniyetli çalışma yükünü bulun.

Çözüm: Öncelikle halatın çapı mm. Olarak hesaplanır.

Çevresi 5 burgata x 25,4 = 127 mm
Çap = 127 / 3,14 = 40,4 mm. Ç=2πr
Kesilme gerilmesi = 2 x (40,4) 2 / 300 = 10,88 ton
Emniyetli çalışma yükü = 10,88 / Emniyet faktörü (=6)
Emniyetli çalışma yükü (SWL) = 1,81 ton

19
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:Kesilme ve Çalışma Gerilmeleri

Bir halata yük bindirildiğinde boyu uzar. Bitkisel

halatlarda yeni bir halatın kesilme gerilimine gelebilmesi
için boyunun % 20 uzaması gerektiği kabul edilir. Bu bize
emniyetli çalışma için bir fikir verir.

Şöyle ki 20 metre uzunluğundaki bir halatın boyu yük

bindirildiğinde 24 metreye kadar yaklaşırsa kesilmesi çok
yakındır.

20
 HALATLAR
BİTKİSEL HALATLAR:Kesilme ve Çalışma Gerilmeleri

Kesilme anını belirlemek için esneme payı kadar boşluk

verilen bir incenin çımalarından halat bedenine bağlanır.
Esneyen halat incenin boşluğunu aldığında kesilme
gerilmesine yaklaşmış demektir.

21
 HALATLAR
SENTETİK HALATLAR:

Naylon, polyester, polypropylene gibi sentetik

malzemelerden hazırlanan elyafla yapılan halatlardır.
Elyafları suni olarak imal edildiklerinden bitkisel
halatlarda olduğu gibi kısa değil halat boyunca devam
eder. Naylon ve polyesterden yapılan halatlar sudan ağır
olduklarından suda batar, ancak polypropylene halat
hafif olduğundan su üzerinde yüzer.

Bitkisel halatlarda olduğu gibi burgata ölçüsü kullanılır.

22
 HALATLAR
SENTETİK HALATLAR:

Sentetik halatlar bitkisel halatlara göre daha sağlam,

nemden ve tuzlu sudan etkilenmediklerinden daha uzun
ömürlüdür. Bir sentetik halat aynı kalınlıktaki bir bitkisel
halattan ortalama 2,5 kat fazla çekme gücüne sahiptir.
Sentetik halatların kullanılması esnasında dikkat edilmesi
gereken bazı hususlar bulunmaktadır.

a. Elleçleme esnasında pürüzlü yüzeylere

sürtünmemesine dikkat edilmelidir.
b. Ani yük bindirmelerden kaçınılmalıdır.
c. Gamba almasından kaçınılmalıdır.
d. Keskin yüzeylere temas etmemelidir

23
 HALATLAR
SENTETİK HALATLAR: Kesilme ve çalışma yükleri

𝟑𝑫𝟐
POLYPROPYLENE =
𝟑𝟎𝟎

𝟒𝑫𝟐 Emniyet faktörleri 6 olarak

POLYESTER = kabul edilir. Yük bindirildiğinde
𝟑𝟎𝟎
kesilmeye kadar boyları %30
kadar uzayabilir. Ancak
𝟑𝑫𝟐 emniyetle kullanılabilecek
NAYLON = uzama payı %7 olmalıdır
𝟑𝟎𝟎

(formülde D mm. olarak çaptır.)

24
 HALATLAR
SENTETİK HALATLAR: Bakım

Kirlenen, yağlanan ve renkleri değişen halatlar sabunlu

su ile yıkanabilir.

Halatları temizlemenin bir başka yolu da seyir esnasında

çımasını bir babaya volta ederek halatı kıç taraftan denize
vermektir. Birkaç saatlik bir seyir sonunda halat gemiye
alınır ve kurutulur ve daha sonra roda edilir

25
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR:

Çeşitli çaptaki tellerin istenen adedi bükülerek kollar ve

kollarda bükülerek halat meydana getirilir. Koldaki tel
sayıları ve yapıları çok farklıdır. 7 adet telden 61 adet tele
kadar tel birleştirilebilir.

26
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR:

Teller kolda birleştirilirken ortada bir bitkisel veya sentetik

fitil konur ve etrafına bir veya birkaç sıra aynı veya değişik
çaplarda tel bükülerek sarılır.

27
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR:

Tel sayısının ve bükümünün fazlalığı halatın sağlamlığını

arttırır. Halatlarda genelde 6 adet kol vardır. Ancak bazı tel
halatlarda 6 dan fazla kol kullanılabilir.

Tel halatlar lif halatların aksine çapları ile ölçülür. Metrik

sistemde ölçü birimi milimetre, ingiliz sisteminde PUS’tur.

28
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR: Kumpas ile Ölçüm

29
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR: Kesit Görünüm

30
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR: Kesit Görünüm

Tel halatların özellikleri, kollarının ve kollarındaki metal

tellerin sayısı ile belirlenir.
Buna göre 6 x 19’ luk bir madeni halatta 6 adet kol ve her
kolda 19 adet tel var demektir.

31
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR: Kesilme ve Emniyetli Çalışma Yükü

𝟏𝟓 𝑫 𝟐
6 Kollu ve her kolda 12 tel =
𝟓𝟎𝟎

𝟐𝟎 𝑫 𝟐
6 Kollu ve her kolda 24 tel =
𝟓𝟎𝟎

Tel halatların emniyet faktörü 5 olarak alınmalıdır.

32
 HALATLAR
ÇELİK TEL HALATLAR: Bakım

Gemilerde kullandığımız tel halatlar galvanizli tellerden

yapılır. Böylece tel halat neme ve tuzlu suyun paslandırıcı
özelliğine karşı koyar.

a. Tel halatlarda diğer halatlar gibi nemsiz ve iyi

havalandırılan yerlerde muhafaza edilmelidir.
b. Tel halatlar ince bir tabaka halinde yağlanmalıdır.
c. Tel halatların kullanılmayan kısımları tanburatalara sarılı
olmalı ve üzerine koruyucu kapelası geçirilmelidir.
Kapela halatları güneşten ve ıslanmaktan koruyacaktır.
d. Tanburatası olmayan halatlar uzun seyir esnasında
güvertede değil güverte altı kapalı bölmelerde muhafaza
edilmelidir.
33
 HALATLAR
HALATLARIN SÜRTÜNME ÖZELLİĞİ

Bitkisel halatların sürtünme katsayısı diğerlerine nazaran daha

büyüktür. Bu nedenle bu tip halatlar üzerlerine yük binmekteyken ırgat
fenerlerinden veya babalardan kolayca sıyrılarak kaçamazlar

Sentetik halatların sürtünme katsayısı daha

düşüktür. Bu halatlar volta edildikleri
babalar, koç boynuzları ya da ırgat fenerleri
üzerinden kolayca kaçıp kurtulabilirler

Tel halatların da sürtünme kat sayıları

düşüktür. Bu sebeple bu halatlarında volta
edildikleri yerden kayıp, kaçma eğilimleri
yüksektir

34
 HALATLAR
HALATLARIN ESNEME-UZAMA ÖZELLİĞİ

Manila ve sisal halatların esneme özellikleri azdır. (%5)

Sentetik halatlar içinde en esnek olanları naylon halatlardır. (%16-35)

Diğer sentetik halatların uzama oranları daha azdır. (%5-11)

Tel halatlarda ise uzama özelliği yok denecek kadar azdır

35
 HALATLAR
HALATLARIN KOPMA ETKİSİ ÖZELLİĞİ

Bitkisel halatlar aşırı yük altına girdiklerinde, kopacaklarını keskin

çatırtı sesleri çıkararak belli ederler. Koptuklarında çok sıçramazlar,
dolayısıyla çevrelerine tehlikeleri az olur.

Sentetik halatlar kopma kuvvetine ulaştığında şiddetli bir sıçrama

hareketi ile kollarının büküm yönünün tersine savrulurlar. Sentetik
halatlar kopma noktasına geldiklerini boyları çok uzar ve çapları
küçülür. Bu sebepten yük altındaki sentetik halatların seslerine kulak
vermek yerine gözle takip edilmesi gereklidir

Tel halatlar ise koptuklarında karşı tarafa fırlayan her uç, keskin bir
kamçı hareketi yapar

36
9. HAFTA
HALATLAR

37