Kerunek: psychologia.

Sviatlana Kamianchuk.
Grupa 1, rok 1.
Pszedmiot: Prawo ochrony własności intelektualnej.
Temat: Podaj istotę i główne cechy utworu zależnego, wymień przykłady, wyjaśnij różnice
między utworem zależnym a inspirowanym.

Istota i główne cechy utworu zależnego.

Po odzyskaniu niepodległości w Polsce obowiązywały początkowo ustawy państw zaborczych. W

1926 r. została wydana pierwsza polska ustawa o prawie autorskim, bardzo wysoko oceniana także przez
zagranicznych specjalistów z tej dziedziny. W jej przygotowaniu pierwszoplanową rolę odegrał prof.
Fryderyk Zoll. Ze względu na zmianę ustroju została ona zastąpiona ustawą z 1952 r., ta zaś ustawą z
dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz.
631 z późn. zm.). Ustawę tę oznaczamy dalej skrótem „pr. aut.” 1
Przedmiotem prawa autorskiego są utwory stworzone przez jednego autora (samoistne) oraz
utwory, w których w różny sposób mieszają się wkłady pochodzące od kilku twórców (niesamoistne). Na
podstawie przepisów pr.aut. (głównie rozdz. 1 i 2 pr.aut.) utwory można podzielić na:
1) utwory w pełni samoistne (samodzielne, nieinspirowane cudzym utworem);
2) samoistne inspirowane;
3) niesamoistne: a) współautorskie (art. 9 pr.aut.); b) połączone w celu wspólnego
rozpowszechniania (art. 10 pr.aut.); c) zbiorowe (art. 3 pr.aut.); d) zbiory utworów (art. 11 pr.aut.); e) z
zapożyczeniami (na przykład cytat — art. 29 pr.aut.); f) zależne (art. 2 pr.aut.) 2.
Ustawodawca w art. 2 ust. 1 pr.aut konstruuje definicję tzw. utworu zależnego:
1. Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest
przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.
2. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego
(prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku
baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie
opracowania.
3. Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego
udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega
zwrotowi.
4. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.
5. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego. 3

1
J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie. Wyd. 4, Warszawa 2016, s. 28.
2
P. Ślęzak, Prawo autorskie. Wyd. 2. popr. i uzup. (Stan prawny na dzień 1 października 2014 r.), Uniwersytet Śląski
2015, s. 40.
3
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83). Tryb
dostępu: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19940240083.
Różnica między utworem zależnym a inspirowanym.

Utwór powstały „z podniety” innego utworu jest objęty samoistnym (niezależnym) prawem
autorskim. Nie wymaga się zgody twórcy dzieła inspirującego, wykorzystanie cudzego pomysłu, a nawet
imion z cudzego utworu nie jest bowiem jeszcze opracowaniem, ale własną, oryginalną twórczością. Sąd
Najwyższy wyraził pogląd (orzeczenie z 2 kwietnia 1971 roku75), że utwór tylko wtedy nie stanowi
przeróbki cudzego dzieła, gdy ma cechy samodzielnej twórczości, w tym znaczeniu, że na równi z
utworem inspirującym jest dziełem oryginalnym. 4
Zasadnicze kryterium odróżniające utwór inspirowany od utworu zależnego, będącego
opracowaniem, przyjmuje się takie twórcze zmodyfikowanie elementów dzieła inspirującego, że o
charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy
przejęte.5
Niesamodzielność utworu będącego opracowaniem przejawia się przede wszystkim w
odmiennym sposobie wykonywania praw do tego utworu. Konsekwencją braku samodzielności
opracowania jest bowiem powstanie prawa zależnego, czyli prawa autorskiego, które nie jest prawem
samodzielnym. Brak samodzielności polega na tym, że korzystanie z uprawnień przysługujących
autorowi opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, chyba że autorskie prawa do
utworu pierwotnego wygasły.6

W tabeli przedstawiono ogólne cechy utworu zależnego a inspirowanego7:

Utwór zależny:
- Jest dziełem prawa zależnego.
- Przejmuje treść, częściowo formę cudzego
dzieła.
- Między dziełem macierzystym (pierwotnym) a
jego opracowaniem powstaje specyficzna relacja.
- Wymaga zgody autora utworu pierwotnego.
- Ma obowiązek wymienienia na egzemplarzach
opracowania twórcę i tytuł utworu pierwotnego.
Źródło: opracowanie własne.
Utwór inspirowany:
- Jest dziełem samoistnym, posiadającym pełnię
praw autorskich.
- Nie przejmuje ani treści, ani formy cudzego dzieła.
- Wykazuje luźny związek z dziełem macierzystym,
polegający zwłaszcza na przejęciu określonego
wątku.
- Nie zawiera prostego naśladownictwa.
- Nie wymaga się zgody twórcy dzieła
inspirującego.

4
P. Ślęzak, Prawo autorskie. Wyd. 2. popr. i uzup. (Stan prawny na dzień 1 października 2014 r.), Uniwersytet Śląski
2015, s. 41.
5
Wyrok Sądu Najwyższego z 10 lipca 2014 r. (I CSK 539/13).
6
I. Kuś, Z. Senda, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Poradnik przedsiębiorcy. Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości 2004, s13.
7
Opracowanie właśne na podstawie P. Ślęzak, Prawo autorskie...s.40-47.
 Przykłady utworu zależnego.
Przykładami utworów zależnych są:
a) przeniesienia i przeróbki — zmiana dotyczy zewnętrznej formy (tłumaczenie na inny język,
przeniesienie obrazu olejnego na rycinę);
b) opracowania — zmiana obejmuje zewnętrzną i wewnętrzną formę (dramatyzacja powieści,
ekranizacja powieści).8
System utworów zależnych może być bardzo skomplikowany — na bazie istniejących już
utworów zależnych powstają przecież kolejne. Zobaczmy, ile utworów zależnych może powstać na bazie
tylko jednej książki:
- oryginał książki w języku angielskim,
- scenariusz filmowy w języku angielskim na bazie książki,
- polskie tłumaczenie listy dialogowej w wydaniu DVD filmu,
- gra komputerowa z listą dialogową na bazie scenariusza filmu,
- tłumaczenie listy dialogowej gry.9
Na przykład na podstawie serii powieści J.K. Rowling Harry Potter powstały utwory zależne takie
jak:
 tłumaczenie powieści na język polski i kilkadziesiąt innych języków;
 seria filmów o tym samym tytule produkcji Davida Heymana. 10
Dla wskazania płynnych granic pomiędzy utworem inspirowanym a zależnym można przytoczyć
za prof. R. Markiewiczem przykład zaczerpnięty z książki „Zabawy z prawem autorskim” 11.

Oryginał Parodia (inspiracja) Nietwórcza modyfikacja

dzieła (utwór zależny)

8
P. Ślęzak, Prawo autorskie..., s. 43.
9
Prawo Kultury, Krótki kurs własności intelektualnej. Materiały dla uczelni. Serwis Fundacji Nowoczesna Polska z
lat 2018/19. [data dostępu 03.04.2020]. Tryb dostępu: http://prawokultury.pl/kurs/.

10
https://pl.wikipedia.org/wiki/Utwór_zależny, [dostęp 26.07.2021 ].
11
https://lgl-iplaw.pl/2020/11/jak-zbudujesz-identyfikacje-twojej-marki-chcesz-korzystac-z-myszki-miki-czy-
stworzyc-wlasnego-bohatera-marki-czyli-brand-hero/, [dostęp 18.11.2020].