«Δίχως τον άνθρωπο δεν είναι πλήρες το φως του ήλιου» | ΠΟΛΙ... https://www.rizospastis.gr/storyPlain.do?

id=11320256&action=print

Σάββατο 24 Ιούλη 2021 - Κυριακή 25 Ιούλη 2021

Σελίδα 27

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ
«Δίχως τον άνθρωπο δεν είναι πλήρες το φως του ήλιου»
«...Γιατί ποιητής της ρίµας κι αν γεννήθηκα
Εχω κι ωραίος στρατιώτης γεννηθεί.
Με την πληγή του στήθους µου πορεύοµαι,
να κρύψω ενός πλανήτη την πληγή»
(«Στους "ευγενείς"», από τη συλλογή «Οι γκριµάτσες του ανθρώπου»)
30 χρόνια συµπληρώνονται αυτές τις µέρες (4 Αυγούστου) από τον θάνατο του
Νικηφόρου Βρεττάκου, του ποιητή που αφιέρωσε τη ζωή και το έργο του στην
αλήθεια και την οµορφιά του κόσµου, του ποιητή που στο επίκεντρο της
δηµιουργίας του βρίσκονται όλοι αυτοί οι «ταπεινοί» και οι «αγνοηµένοι» που
αγωνίζονται για την κοινωνική τους απελευθέρωση.
Για τον ίδιο, «η ποίηση είναι µια καρδιά φορτωµένη όλο τον κόσµο». Αυτή
είναι και η βασική ιδέα που πληµµυρίζει την ποίησή του και την καθιστά
συλλογική πράξη. «Στον παρόντα και τον ερχόµενο άνθρωπο» επιδίωκε να
µιλήσει µε τα έργα του. Αλλωστε, κεντρικός πυρήνας της ποίησής του είναι ο
άνθρωπος. Και αυτή η πίστη στον εργαζόµενο άνθρωπο είναι που τον βοήθησε
να ισορροπήσει «στους κλυδωνισµούς αυτούς της ζωής» και να τους ξεπεράσει,
όπως είχε αναφέρει στον «Ριζοσπάστη».
Ο ίδιος πίστευε πως «ο ποιητής δεν είναι ένα άτοµο ξεκοµµένο από τον υπόλοιπο
κόσµο... Δεν µπορεί να νοηθεί έξω από τη ζωή, από τα φαινόµενα, από τα
γεγονότα, από τις παραστάσεις της. Είτε το θέλει είτε όχι είναι φτιαγµένος από
τη "µοίρα" του να είναι ο ευαίσθητος δέκτης τους». Και στάθηκε πάντα δεµένος
µε τον κόσµο, µε τη ζωή και τα φαινόµενά της και σαν ευαίσθητος δέκτης τους
έγινε αληθινός εκφραστής τους. Και αυτό το αποδεικνύει µέσα από το µεγάλο «Ελεύθερα Γράµµατα», την εποχή που
έργο του, που συνέβαλε στην αφύπνιση και χειραφέτηση της εργατικής τάξης ήταν αρχισυντάκτης του περιοδικού ο Ν.
και του λαού µας. Οι περισσότεροι φιλόλογοι, κριτικοί λογοτεχνίας τον Βρεττάκος
παρουσιάζουν ως έναν υπερρεαλιστή, λυρικό ποιητή, που µε την ποίησή του
υµνεί τη φύση, την αγάπη και την ειρήνη, τον άνθρωπο - γενικά και αόριστα σαν ιδέα. Ο ίδιος όµως τα χρησιµοποιεί ως
συµβολισµούς για να τραγουδήσει τη δύναµη του ανθρώπου του µόχθου, «αυτού που χτίζει, αυτού που οργώνει, αυτού που
κατεβαίνοντας ανοίγει δρόµους στης γης τα έγκατα κι ανεβάζει το κάρβουνο στους ώµους του». Τραγουδά τον άνθρωπο
που έχει τη δύναµη να υπερνικήσει όχι µόνο τους φυσικούς, αλλά και τους κοινωνικούς καταναγκασµούς.

***

Γεννήθηκε την Πρωτοχρονιά του 1912 στις Κροκεές Λακωνίας,

όπου πέρασε και τα παιδικά του χρόνια. Γυµνάσιο πήγε στο
Γύθειο, όπου φοίτησε µε πολλές δυσκολίες λόγω της οικονοµικής
δυσπραγίας της οικογένειάς του. Στο ίδιο σχολείο, την ίδια
περίοδο, φοιτά και ο Γιάννης Ρίτσος.
Τελειώνοντας το σχολείο, αναχωρεί για την Αθήνα µε όνειρο να
συνεχίσει τις σπουδές του, ένα όνειρο που δεν θα
πραγµατοποιηθεί κάτω από την πίεση της ανάγκης για άµεση
εύρεση εργασίας. Η λογοτεχνική του πορεία ξεκινά στα 17 του
χρόνια, µε την έκδοση της ποιητικής συλλογής «Κάτω από σκιές
και φώτα».
Σε ηλικία 23 ετών καταγγέλλει την επέµβαση του Μουσολίνι στην
Αιθιοπία και καταδικάζει την υποκριτική στάση του κλήρου
απέναντι στον πόλεµο, στο πρόσωπο του Πάπα. Το ολιγοσέλιδο
έργο του «Ο πόλεµος» οδηγείται στην πυρά από τη µεταξική
δικτατορία ως «επικίνδυνο». «Συγκέντρωσαν λοιπόν σε σωρούς
τα απαγορευµένα βιβλία και τους έβαλαν φωτιά έξω από το Πανεπιστήµιο, ενώ "άνδρες" της Ασφαλείας, ντυµένοι µε πολιτικά
ρούχα, έστηναν κανιβαλικούς χορούς γύρω από τις φλόγες. Κοίταζα αυτές τις σκηνές, σταµατηµένος λίγο µακρύτερα... Δεν
ξεχώρισα όµως τίποτα, οι φλόγες ήτανε όλες οµοιόµορφες και το µόνο που είδα ή ήξερα ήταν ότι µαζί µε τις άλλες ιδέες καιγότανε
και ο δικός µου χριστιανισµός...», θα γράψει στην «Οδύνη».

1 sur 3 28/02/2022, 22:34

«Δίχως τον άνθρωπο δεν είναι πλήρες το φως του ήλιου» | ΠΟΛΙ... https://www.rizospastis.gr/storyPlain.do?id=11320256&action=print

Τα χρόνια αυτά ο Βρεττάκος εντάσσεται στην οµάδα των πρωτοπόρων ανανεωτών ποιητών. Εχει επαφές µε τον Ρίτσο, ο οποίος
συµβάλλει στον ιδεολογικό του προσανατολισµό.

***
Στα επόµενα χρόνια ο Νικηφόρος Βρεττάκος στέκεται στο πλευρό του µαχόµενου λαού. Το 1940 πολεµά στην πρώτη γραµµή ως
απλός στρατιώτης. Για αυτή του την εµπειρία γράφει: «Επέζησα έχοντας κερδίσει µια σπουδαία εµπειρία. Γύρισα µ' έναν απέραντο
θαυµασµό για τον ελληνικό λαό αυτόν καθ' εαυτόν... Να ένα θαυµαστό καταφύγιο. Γυρίζοντας θα πήγαινα µαζί του». Η απόφαση
να στρατευθεί µε τη δράση του και την ποίησή του στον αγώνα των καταπιεσµένων θα είναι οριστική και αµετάκλητη.
Την περίοδο της Κατοχής παλεύει µέσα από τις γραµµές του ΕΑΜ, ενώ στρατεύεται και µε τα µεγάλα ιδανικά του κοµµουνιστικού
κινήµατος. Με τον τρόπο του και τη µεγάλη ευαισθησία του παίρνει θέση απέναντι σε όσα συντελούνται γύρω του. Τα έργα του
«Ηρωική Συµφωνία» (1944), «Λόγος ενός ληστή στη διάσκεψη του Πότσδαµ» (1945) κ.ά. αποτελούν µια µαρτυρία των
γεγονότων της εποχής.
Αναψες κάτω απ' το σακκάκι σου το πρώτο κλεφτοφάναρο.
Καρδιά των καρδιών! Κοίταξες τον ήλιο και προχώρησες.
Ανέβηκες στο πεζοδρόµιο κ' έπαιξες τον Ανθρωπο!
(Ελεγείο πάνω στον τάφο ενός µικρού αγωνιστή, από τη συλλογή «Η παραµυθένια πολιτεία», 1947)
Η µεγάλη ταξική αναµέτρηση τον Δεκέµβρη του 1944 και ο αγώνας του λαού της Αθήνας να διαφεντέψει τη µοίρα του γίνονται η
πηγή έµπνευσης της σύνθεσής του «33 µέρες» - γραµµένη σε πεζό - που αποτελεί ύµνο στους αγώνες του θρυλικού λόχου
σπουδαστών «Λόρδος Βύρων», που «κοιτώντας τα σύννεφα γύρευε διέξοδο µέσα στο µέλλον...».
...Κ' οι λαβωµένοι βουτούσαν τις σηµαίες στο αίµα
και πηδώντας απάνω στα σπασµένα τους γόνατα τις σηκώναν ψηλότερα.
Κι άλλοι πέφτανε µπρούµυτα πάνω στην άσφαλτο.
Και τραγουδώντας οι άλλοι τη λευτεριά και το δίκιο, τους τράβαγαν στις άκρες του δρόµου.
Και ξαπλωνόταν ένας - ένας ανάσκελα, διπλωνόταν στη µατωµένη
σηµαία του κ' έσφιγγε τις γροθιές του στο στήθος και πέθαινε.
Κι έτσι βασίλεψε ο ήλιος στις 3 του Δεκέµβρη...
Το 1945 ο Βρεττάκος αναλαµβάνει τη βιβλιοκριτική στο προοδευτικό περιοδικό «Ελεύθερα Γράµµατα», του οποίου αργότερα θα
διατελέσει αρχισυντάκτης, εκδότης και διευθυντής. Μέσα από τη στήλη «Το βιβλίο» προσφέρει πολύτιµες αναλύσεις µίας
πληθώρας λογοτεχνικών έργων του Τάσου Λειβαδίτη, του Τίτου Πατρίκιου, του Μίλτου Σαχτούρη, της Ρίτας Μπούµη-Παπά, του
Οδυσσέα Ελύτη, του Αγγελου Σικελιανού, του Κωνσταντίνου Καβάφη και άλλων.
Την ίδια περίοδο απολύεται από το υπουργείο Εργασίας για τα πολιτικά του φρονήµατα. Το 1950 κυκλοφορεί το λυρικό δράµα
«Δυο άνθρωποι µιλούν για την ειρήνη του κόσµου».
Το 1957 ταξιδεύει στη Σοβιετική Ενωση, στο πλαίσιο της Παγκόσµιας Συνάντησης Δηµοκρατικής Νεολαίας που πραγµατοποιήθηκε
στη Μόσχα. Οι εντυπώσεις του από εκείνο το ταξίδι θα καταγραφούν στο οδοιπορικό «Ο ένας από τους δύο κόσµους», για το οποίο
θα γνωρίσει και διώξεις. «Το µεγαλύτερο απρόοπτο για µένα, στάθηκε ο ίδιος ο λαός της Σοβιετικής Ρωσίας, όπως τον γνώρισα στη
Μόσχα και στο Λένινγκραντ κι ακόµα από σταθµό σε σταθµό, ταξιδεύοντας για τη Μόσχα... Ο σοβιετικός λαός σαν καλοσύνη, σαν
ανθρωπιά, σαν ψυχική καλλιέργεια... Ενα λόγο θεωρώ την παιδεία, που έχει γίνει υποδειγµατική στη Σοβιετική Ενωση, µια παιδεία
πλήρης και προσιτή σε όλους. Κι ακόµα, εκτός από την παιδεία, κάτι που κι αυτό το χρωστάει στη νέα εξουσία, ο θρησκευτικός
σεβασµός του ατόµου προς το σύνολο και του συνόλου προς το άτοµο, πράγµα που δείχνει πως έχει αναπτυχθεί στον καθένα η
συνείδηση µιας βαθύτερης ανθρώπινης υποχρέωσης, αναδεικνύοντας έτσι σ' ένα ανώτερο επίπεδο τον ανθρώπινο χαρακτήρα»,
γράφει ο Βρεττάκος.

***
Τα επόµενα χρόνια ο ποιητής συνεχίζει να γράφει. Κατόρθωσε να κατακτήσει µε την ποίησή του µια από τις καλύτερες θέσεις στο
πάνθεον της νεότερης ελληνικής ποίησης. Τιµήθηκε µε το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, ενώ τα έργα του έχουν µεταφραστεί σε 13
γλώσσες.
Πότε πιο «δυνατά», πότε πιο «χαµηλόφωνα» και «εξοµολογητικά», η ποίησή του δεν χάνει τον προσανατολισµό της. Δεν πέρασε
ποτέ από το µυαλό του «η προσυπογραφή µιας ενδεχόµενης ήττας της ανθρωπότητας», αναφέρει προς το τέλος της ζωής του
στον «Ριζοσπάστη». Εκεί στέκεται και στην έννοια του ηρωισµού και το πώς νοηµατοδοτείται ανάλογα µε τις εποχές. «Ηρωισµός
είναι και το να έχεις τη δύναµη να λες την αλήθεια σε µια εποχή που ενοχλεί τις κατεστηµένες ψευδοαρχές. Ηρωισµός είναι το να
παλεύεις για την ειρήνη σε µια εποχή που όλα τα ατού στα χέρια του τα έχει ο πόλεµος. Ηρωισµός είναι το να κάνεις το χρέος
σου...».
...Μην µε µαρτυρήσεις!
Και προπαντός να µην του πεις πως µ' εγκατέλειψεν η ελπίδα!
Καθώς κοιτάς τον Ταΰγετο, σηµείωσε τα φαράγγια
που πέρασα. Και τις κορφές που πάτησα. Και τα άστρα
που είδα. Πες τους από µένα, πες τους από τα δάκρυά µου,
ότι επιµένω ακόµη πως ο κόσµος

2 sur 3 28/02/2022, 22:34

«Δίχως τον άνθρωπο δεν είναι πλήρες το φως του ήλιου» | ΠΟΛΙ... https://www.rizospastis.gr/storyPlain.do?id=11320256&action=print

είναι όµορφος!
(«Γράµµα στον άνθρωπο της πατρίδας µου»)

Αλ. Πρ.

3 sur 3 28/02/2022, 22:34