Buku Rujukan Fizik T4 KSSM Full - 158-191

MODUL • Fizik TINGKATAN 4
Unit
CAHAYA DAN OPTIK
6 LIGHT AND OPTICS
6.1 PEMBIASAN CAHAYA / REFRACTION OF LIGHT SK 6.1
SP 6.1.1 Memerihalkan fenomena pembiasan cahaya
Berikan maksud • Pembengkokan lintasan cahaya yang berlaku di sempadan yang membahagikan dua
pembiasan cahaya. medium lutsinar dengan ketumpatan yang berbeza.
Give the definition of The bending of pathway of light at the boundary that separating two transparent medium of
light refraction. different optical density.
• Arah dan halaju cahaya berubah semasa mengalami pembiasan cahaya.
Direction and velocity of light change during refraction of light.
Terminologi dalam pembiasan cahaya:
Terminology in refraction of light:
(i) AO : Sinar tuju / Incident ray
N
A (ii) N : Normal / Normal
(iii) OB : Sinar biasan / Refracted ray
i (iv) Sudut tuju, i = sudut di antara normal dan sinar tuju.
Udara / Air Angle of incidence, i = angle between normal and
Blok kaca O
incident ray.
Glass block (v) Sudut biasan, r = sudut di antara normal dan sinar
r biasan.
Angle of refraction, r = angle between normal and
refracted ray.
B (vi) Sudut tuju dan sudut biasan MESTI diukur dari
normal.
Angle of incidence and angle of refraction MUST be
measured from normal.
Apabila cahaya merambat Penerangan

When light travels Explanation
1 Dari medium kurang tumpat ke medium lebih • Sinar cahaya membengkok mendekati normal.
tumpat. Light ray bend towards normal.
From less dense medium to denser medium. • Halaju cahaya berkurang.
Velocity of light decreases.
Sinar tuju
N
• Sudut tuju, i lebih besar daripada sudut
Incident ray biasan, r.
i Angle of incidence, i is bigger than angle of
Udara / Air
refraction, r.
Blok kaca / Glass block
Sinar biasan • Panjang gelombang berkurang. U
Refracted ray Wavelength decreases. N
r I
• Frekuensi malar. T
Frequency is constant. 6
155 © Nilam Publication Sdn. Bhd.
B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 155 09/01/2020 9:56 AM

2 Dari medium lebih tumpat ke medium kurang • Sinar cahaya membengkok menjauhi normal.
tumpat. / From denser medium to less dense medium. Light ray bends away from normal.
N • Halaju cahaya bertambah.
Sinar tuju
Incident ray Velocity of light increases.
i • Sudut tuju, i lebih kecil daripada sudut biasan r.
Blok kaca / Glass block Angle of incidence, i is smaller than angle of refraction, r.
Udara / Air Sinar biasan • Panjang gelombang bertambah.
r
Refracted ray Wavelength increases.
• Frekuensi malar. / Frequency is constant.
3 Bersudut tegak dengan sempadan dua medium. • Sinar cahaya dibiaskan tanpa kesan pembengkokan.
Perpendicular to the boundary of two mediums. Light ray is refracted without the bending effect.
N • Halaju cahaya bertambah.
Sinar tuju
Incident ray Velocity of light increases.
• Panjang gelombang bertambah.
Blok kaca / Glass block Wavelength increases.
Udara / Air
• Frekuensi malar.
Sinar biasan
Refracted ray Frequency is constant.
SP 6.1.2 Menerangkan indeks biasan, n
Berikan maksud • Indeks biasan, n ialah darjah pembengkokan alur cahaya apabila cahaya merambat
indeks biasan, n. dari vakum ke suatu medium. / Refractive index, n is the degree of light ray bends when
Give the definition travels from vacuum to a medium.
of refractive index, • Indeks biasan ialah nisbah laju cahaya di dalam vakum kepada laju cahaya di dalam
n. medium: / The refractive index is the ratio of the speed of light in a vacuum to the speed of
light in the medium:
laju cahaya dalam vakum / speed of light (in vacuum)
n=
laju cahaya dalam medium / speed of light (in medium)
c
n =
v
[di mana c ialah kelajuan cahaya / where c is the speed of light = 3 × 108 m s–1]
Hitung indeks Laju cahaya dalam
biasan, n, bagi Medium medium, v (m s–1) Indeks biasan, n
medium berikut Medium Speed of light in the Refractive index, n
di dalam jadual. medium, v (m s–1)
Calculate the
Vakum c 8 –1
refractive index, n, 3 × 108 n = v = 3 × 108 m s–1 = 1.00
for the following Vacuum 3 × 10 m s
mediums in the 8 –1
table.
Air
2.26 × 108 n = 3 × 10 8m s –1 = 1.33
c Water 2.26 × 10 m s
n= v; 8 –1
Minyak zaitun
2.05 × 108 n = 3 × 10 8m s –1 = 1.46
[c = 3 × 108 m s–1] Olive oil 2.05 × 10 m s
8 –1
Kaca
1.97 × 108 n = 3 × 10 8m s –1 = 1.52
Glass 1.97 × 10 m s
8 –1
Intan
1.24 × 108 n = 3 × 10 8m s –1 = 2.42
U Diamond 1.26 × 10 m s
N
I
T Apabila indeks biasan, n semakin besar: / When the refractive index, n becomes larger:
• Halaju cahaya dalam medium berkurang. / Velocity of light in medium decreases.
6 • Ketumpatan optik bahan bertambah. / The optical density of material increases.
© Nilam Publication Sdn. Bhd. 156

SP 6.1.3 Menkonsepsikan Hukum Snell
Hukum pembiasan cahaya: / Law of refraction of light:

Hukum (a) sinar tuju, sinar biasan dan normal berada dalam satah yang sama.
pembiasan the incident ray, the refracted ray and the normal lie in the same plane.
cahaya (b) nisbah sin i kepada sin r adalah suatu pemalar
Law of refraction of the ratio of sin i to sin r is a constant
light sin i
= pemalar/constant
sin r
Daripada rumus: / From the formula of:
n1 sin θ1 = n2 sin θ2
n2 sin θ1
n1 = sin θ di mana / where, n1 ialah indeks biasan medium 1
2 where n1 is the refractive index for medium 1
n2 ialah indeks biasan medium 2
where n2 is the refractive index for medium 2
θ1 ialah sudut tuju bagi medium 1
Hukum Snell where θ1 is the angle of incidence for medium 1
Snell’s Law θ2 ialah sudut biasan bagi medium 2
where θ2 is the angle of refraction for medium 2
Apabila medium 1 adalah udara (n1 = 1) dan medium 2, n2 = n

When medium 1 is air (n1 = 1) and medium 2, n2 = n
sin i
n= di mana / where, i ialah sudut tuju dalam udara / i is the angle of incidence in air
sin r
r ialah sudut biasan dalam medium 2
r is the angle of refraction in medium 2
SP 6.1.4 Mengeksperimen untuk menentukan indeks biasan, n bagi blok kaca atau perspeks.
Eksperimen Hubungan antara sudut tuju, i dan sudut biasan, r

Experiment Relationship between the angle of incidence, i and the angle of refraction, r
Inferens Sudut biasan bergantung pada sudut tuju.

Inference Angle of refraction depends on angle of incidence.
Hipotesis Apabila sudut tuju, i, bertambah, sudut biasan, r, juga bertambah.
Hypothesis When angle of incidence, i, increases, angle of refraction, r, also increases.
Tujuan Untuk mengkaji hubungan antara sudut tuju dan sudut biasan.
Aim To investigate the relationship between angle of incidence and angle of refraction.
1 Pemboleh ubah dimanipulasikan: / Manipulated variable:
Sudut tuju, i / Angle of incidence, i
Pemboleh ubah 2 Pemboleh ubah bergerak balas: / Responding variable:

Variables Sudut biasan, r / Angle of refraction, r
3 Pemboleh ubah dimalarkan: / Constant variable:

Indeks biasan / Refractive index
U
Senarai radas N
Kertas putih, jangka sudut, kotak sinar dengan plat celah tunggal, blok, kaca, pensel dan I
dan bahan T
pembaris.
List of apparatus
and materials
White paper, protractor, ray box with single slit, glass block, pencil and ruler. 6

Kotak sinar
Normal
Ray box
Normal
Sinar tuju
Incident ray i
Sinar biasan
Susunan radas Refracted ray
Arrangement of the r
apparatus
Udara Blok kaca
Air Glass block
1 Radas disusun seperti dalam rajah di atas.

The apparatus is set up as shown in the diagram above.
2 Garis luar blok kaca dilukiskan di atas kertas putih. Lima garis pada sudut tuju yang
berbeza, i = 10º, 20º, 30º, 40º dan 50º dilukis pada kertas menggunakan jangka sudut.
An outline of glass block is traced on a white paper. Five lines at different angle of incidence,
i = 10º, 20º, 30º, 40º and 50º is drawn by using a protractor.
3 Sinar cahaya dari kotak sinar dituju ke arah tengah blok kaca pada sudut tuju,
Prosedur i = 10º.
Procedure
A light ray from ray box is incident at the centre of the glass block at an angle of incidence,
i = 10º.
4 Sudut biasan, r diukur dan direkodkan.

The angle of refraction, r is measured and recorded.
5 Langkah 3 dan langkah 4 diulang dengan sudut tuju, i = 20º, 30º, 40º dan 50º.
Step 3 and step 4 are repeated with angles of incidence, i = 20º, 30º, 40º and 50º.
6 Nilai sin i dan sin r dihitung dan direkodkan.
The values of sin i and sin r are calculated and recorded.
Sudut tuju, i (º) Sudut biasan, r (º)

sin i sin r
Angle of incidence, i (º) Angle of refraction, r (º)
10
Keputusan 20
Results
30
U
N 40
I
T
50
6

1 Dengan menggunakan kertas graf, plotkan sebuah graf untuk sin r melawan sin i.
By using a piece of graph paper, plot a graph of sin r against sin i.
2 Kecerunan, m, bagi graf sin r melawan sin i dihitung (tunjuk pengiraan anda).
The gradient, m, of the graph of sin r against sin i is calculated (show your calculation).
1 1
Analisis data 3 Tentukan nilai —. / Determine the value of — .
m m
Analysis of data
4 Oleh yang demikian, tentukan nilai indeks pembiasan bagi blok kaca daripada
eksperimen ini.
Hence, determine the value of the refractive index of the glass block from this experiment.
5 Adakah hipotesis diterima?
Is the hypothesis accepted?
Kesimpulan Apabila sudut tuju, i, bertambah, sudut biasan, r, juga bertambah.

Conclusion When angle of incidence, i, increases, angle of refraction, r, also increases.
SP 6.1.5 Menerangkan dalam nyata dan dalam ketara
Nyatakan definisi
Dalam nyata, H ialah jarak objek dari permukaan air.
dalam nyata. Real depth, H is the distance of object from the water surface.
Define real depth.
Nyatakan definisi
Dalam ketara, h ialah jarak imej dari permukaan air.
dalam ketara.
Apparent depth, h is the distance of image from the water surface.
Define apparent depth.
1 Sinar cahaya yang merambat dari ikan (objek) terbias

menjauhi normal apabila ia merambat dari air (medium N N
lebih tumpat) ke udara (medium kurang tumpat). Udara
Air
Light rays coming from the fish (object) are bent away from the
normal as they passing through from water (denser medium) to Air Dalam ketara, h
Water Apparent depth, h
air (less dense medium).
I
2 Apabila sinar cahaya sampai ke mata, ia seolah-olah datang Dalam nyata, H
Real depth, H
dari ikan maya (imej) yang berada di atas O
ikan sebenar.
When the light rays reach the eye, they appear to come from a
virtual fish (image) which is above the real fish.
3 Dalam ketara, h ialah jarak dari permukaan air ke imej, I.

The apparent depth, h is the distance from the surface of water to the image, I.
4 Dalam nyata, H ialah jarak dari permukaan air ke objek, O.

The real depth, H is the distance from the surface of water to the object, O.
5 Hubungan indeks biasan, n, dalam nyata dan dalam ketara ialah:

The relationship between of refractive index, n, to real depth and apparent depth is:
U
Dalam nyata/Real depth H N
n= = h I
Dalam ketara/Apparent depth T

SP 6.1.6 Mengeksperimen untuk menentukan indeks biasan menggunakan dalam nyata dan dalam ketara.
Eksperimen Hubungan antara dalam nyata dan dalam ketara

Experiment Relationship between real depth and apparent depth
Inferens Dalam ketara dipengaruhi oleh dalam nyata.

Inference The apparent depth influenced by the real depth.
Hipotesis Apabila dalam nyata, H suatu objek bertambah, dalam ketara, h turut bertambah.
Hypothesis When the real depth, H of an object increases, its apparent depth, h also increases.
Tujuan Untuk mengkaji hubungan antara dalam nyata dan dalam ketara.
Aim To investigate the relationship between the real depth and the apparent depth.
1 Pemboleh ubah dimanipulasikan: / Manipulated variable:
Dalam nyata, H / Real depth, H
Pemboleh ubah 2 Pemboleh ubah bergerak balas: / Responding variable:

Variables Dalam ketara, h / Apparent depth, h
3 Pemboleh ubah yang dimalarkan: / Constant variable:

Indeks biasan air, n / Refractive index of water, n
Senarai radas
dan bahan 2 pin, gabus, pita selofan, bikar (1 000 ml), air, pembaris meter dan kaki retort
List of apparatus 2 pins, cork, cellophone tape, 1 000 ml beaker, water, metre rule and retort stand
and materials
Pemerhati
Air / Water Observer
Pembaris meter
Susunan radas Bikar Metre rule
Arrangement of the Beaker
apparatus H h
Gabus / Cork
Imej pin O
Image of pin O Pin I
Pin I
Pin O / Pin O
1 Radas disusun seperti dalam rajah di atas.

The apparatus is set up as shown in the diagram above.
2 Pin O diletakkan pada dasar bikar menggunakan pita selofan.
Pin O is placed at the base of the beaker using cellophone tape.
3 Pin yang lain I diletakkan pada penutup gabus yang diapit oleh kaki retort. Ini
digunakan sebagai pengesan imej pin O. / The other pin I is fixed on a cork that is held
by the clamp of a retort stand. It is used as a detection of image of pin O.
4 Bikar diisi dengan air pada ketinggian, H = 20 cm (dalam nyata).
Prosedur
The beaker is filled with water to a height of H = 20 cm (real depth).
Procedure
5 Imej pin O dilihat secara menegak dari atas permukaan bikar.
The image of the pin O is viewed vertically from above of the beaker.
6 Imej pin O yang kelihatan menerusi air dilabelkan dengan pin I. Kedudukan imej,
U h diukur menggunakan pembaris meter. / The image of pin O which is seen through the
N water is lebelled with pin I. The position of image, h is measured using the metre rule.
I
T 7 Langkah 4 hingga 6 diulang dengan H = 30 cm, 40 cm, 50 cm dan 60 cm serta
6 direkodkan.
Steps 4 to 6 are repeated with H = 30 cm, 40 cm, 50 cm and 60 cm and recorded.

Dalam nyata Dalam ketara

Real depth Apparent depth
H (cm) h (cm)
Keputusan 20.0
Results 30.0
40.0
50.0
60.0
1 Dengan menggunakan kertas graf, plotkan sebuah graf bagi H melawan h.

Using a graph paper, plot a graph of H against h.
2 Kecerunan graf H melawan h dihitung (tunjuk pengiraan anda).
Analisis data The gradient of the graph of H against h is calculated (show your calculation).
Analysis of data
3 Apakah nilai indeks pembiasan air daripada eksperimen ini?
What is the value of the refractive index of water from this experiment?
4 Adakah hipotesis diterima? / Is the hypothesis accepted?
Kesimpulan Apabila dalam nyata, H suatu objek bertambah, dalam ketara, h turut bertambah.
Conclusion When the real depth, H of an object increases, its apparent depth, h also increases.
SP 6.1.7 Menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan pembiasan cahaya
Latihan / Exercises
1 Tentukan indeks pembiasan 3 Berapakah halaju cahaya dalam medium dengan
kaca. 60° Udara indeks pembiasan 2.2?
Air
Determine the refractive index of What is the speed of light in a medium with a refractive
the glass. index of 2.2?
Kaca 35°
Penyelesaian / Solution: Glass
Penyelesaian / Solution:
sin i sin 60°
n= = = 1.51 n = 2.2
sin r sin 35°
c = Halaju dalam vakum / Speed in vacuum
= 3.0 × 108 m s–1
2 Halaju cahaya yang melintasi sesuatu medium ialah
1.6 × 108 m s–1. Kirakan indeks pembiasan medium Halaju cahaya di udara, c
tersebut. / The speed of light passing through a medium is Speed of light in air, c
8 –1
1.6 × 10 m s . Calculate the refractive index of the n =
Halaju cahaya dalam medium, v
medium. Speed of light in medium, v

8 –1
Halaju dalam vakum / Speed in vacuum, 2.2 = 3.0 × 10 m s
c = 3.0 × 108 m s–1 v
Halaju dalam medium / Speed in medium,
v = 1.6 × 108 m s–1 3.0 × 108 m s–1
v = = 1.36 × 108 m s–1
Halaju cahaya di udara, c 2.2
Speed of light in air, c
n =
Halaju cahaya dalam medium, v
Speed of light in medium, v U
N
I
8 –1 T
n = 3.0 × 10 m s
1.6 × 108 m s–1
= 1.88
6

4 Rajah di bawah menunjukkan seekor ikan di 5 Dalam rajah di bawah, lukiskan rajah sinar dari
bahagian bawah kolam berada pada kedudukan titik Z ke mata pemerhati untuk menunjukkan objek
50 cm dari permukaan air. Berapakah dalam ketara kelihatan lebih tinggi.
ikan itu? In the diagram below, draw a ray diagram from point
The diagram below shows a fish is at the bottom of pond Z to the eye's observer to show how the object appears
50 cm from the water surface. What is the apparent higher up.
depth of the fish? Pemerhati
(Indeks biasan air / Refractive index of water = 1.33) Observer
N N
Udara
Air
Air
Water h
I 50 cm N
Imej
O Image
Z
Objek / Object
n = Dalam nyata/Real depth = H

Dalam ketara/Apparent depth h
0.5 m

1.33 =
h
0.5 m
h =
1.33
= 0.38 m
6.2 PANTULAN DALAM PENUH / TOTAL INTERNAL REFLECTION SK 6.2
SP 6.2.1 Menerangkan sudut genting dan pantulan dalam penuh
Fenomena yang berlaku hanya apabila cahaya merambat dari medium

Berikan definisi bagi
lutsinar yang lebih tumpat ke medium lutsinar yang kurang tumpat.
pantulan dalam penuh.
A phenomenon which occurs only when light travels from a denser transparent
Define total internal reflection.
medium to a less dense transparent medium.
Sudut genting, c, ialah sudut tuju dalam medium yang lebih tumpat
apabila sudut biasan, r, dalam medium yang kurang tumpat ialah sama
Apakah itu sudut genting, c?
What is a critical angle, c? dengan 90º.
The critical angle, c, is the angle of incidence in the denser medium when the
angle of refraction, r, in the less dense medium is equal to 90º.
U
N
I
T

Jadual menunjukkan penerangan tentang perambatan sinar cahaya dari air (medium lebih tumpat) ke udara
(medium kurang tumpat) dalam sinar tuju, i yang berbeza.
The table below show explanation on light rays travel from water (denser medium) to air (less dense medium) in different
angles of incidence, i.
Kes/Case: i < c (i) Sinar cahaya dibiaskan menjauhi normal.

Sinar Light is refracted away from normal.
biasan
r Refracted (ii) Sebahagian kecil sinar cahaya dipantulkan ke dalam medium yang
Udara / Air ray tumpat.
Air / Water Small portion of light is reflected to the denser medium.
i
(iii) Sudut genting, c > sudut tuju, i
Sinar tuju / Incident ray Critical angle, c > incident angle, i
Kes/Case: i = c (i) Sudut tuju, i, bertambah sehingga sinar biasan betul-betul berada di
atas sempadan pembahagi udara-air, iaitu sudut biasan menjadi,
r Sinar biasan r = 90º.
Refracted ray
Udara / Air The angle of incidence, i, increases where the refracted ray is exactly on the
Air / Water boundary separating air-water, the angle of refraction, becomes r = 90º.
i=c (ii) Sudut tuju, i, yang sepadan pada ketika ini dikenali sebagai sudut
Sinar tuju Sinar pantulan genting, (i = c).
Incident ray Reflected ray The corresponding angle of incidence at this moment is known as critical
angle, (i = c).
(iii) Sinar pantulan menjadi lebih jelas. / Reflected ray becomes clearer.
Kes/Case: i > c (i) Apabila sudut tuju, i, dalam air meningkat sehingga melebihi sudut
genting, c, sinar cahaya akan dipantulkan sepenuhnya ke dalam air.
When the angle of incidence, i, in water increases until it exceeds the critical
Udara / Air
angle, c, light will be reflected totally into water.
Air / Water
i (ii) Fenomena ini dikenali sebagai pantulan dalam penuh.
This phenomenon is known as total internal reflection.
Sinar tuju Sinar pantulan
Incident ray Reflected ray
Nyatakan dua syarat untuk Dua syarat untuk pantulan dalam penuh berlaku ialah:
pantulan dalam penuh Two conditions for total internal reflection to occur are:
berlaku. (a) Cahaya merambat dari medium yang lebih tumpat ke medium kurang
State two conditions for total tumpat. / The light travels from a denser medium to a less dense medium.
internal reflection to occur.
(b) Sudut tuju, i, adalah lebih besar daripada sudut genting, c (i > c).
The angle of incidence, i, is greater than the critical angle, c (i > c).
1
SP 6.2.2 Menghubung kait sudut genting dengan indeks biasan, n = sin c
sin i (dalam udara / in air)

Udara n=
Air sin r (dalam kaca / in glass)
Kaca sin 90°

n=
Glass sin c
c U
1 N
n= I
sin c T

Contoh / Examples
1 Kira sudut genting kaca yang mempunyai indeks 2 Rajah di bawah menunjukkan satu sinar cahaya, P,
pembiasan, n = 1.5. ditujukan ke dalam blok kaca. Sudut genting kaca
Calculate the critical angle for glass with refractive ialah 42°. Ke arah manakah cahaya bergerak dari
index, n = 1.5. titik Q?
Penyelesaian / Solution: The diagram below shows a light ray, P, directed into
the glass block. The critical angle of the glass is 42°. In
1 which direction does the light move from point Q?
= sin c
n
A B
1 C
1.5 = sin c
sin c = 0.6667
Q D
c = 41.8°
Blok kaca
42˚ Glass block
Penerangan: Sudut tuju = sudut genting = 42°, maka cahaya

merambat di sepanjang sempadan kaca-udara.
Explanation: Incident angle = critical angle = 42°, thus
light travels along to the boundary of glass-air.
SP 6.2.3 Berkomunikasi untuk menerangkan fenomena semula jadi dan aplikasi pantulan dalam penuh dalam kehidupan harian.
Aplikasi Pantulan dalam Penuh dalam Kehidupan Harian

Applications of Total Internal Reflection in Daily Life
1 Pembentukan pelangi / Formation of rainbow
• Pembentukan pelangi ialah fenomena yang terhasil

daripada pembiasan, penyebaran dan pantulan dalam
penuh. Cahaya
The formation of rainbow is a phenomenon caused by matahari
Sunlight
refraction, dispersion and total internal reflection.
• Cahaya matahari yang menembusi titisan air hujan akan
terbias kali pertama dan tersebar pada warna-warna yang
berbeza.
Sunlight that passes through a raindrop undergoes first
refraction and dispense into different colours.
• Pantulan dalam penuh akan berlaku pada permukaan
titisan air hujan lalu terbias dan tersebar kali kedua
apabila keluar ke medium udara. Pemerhati
Observer
Total internal reflection occurs on the surface of raindrop thus
undergoes second refraction and dispersion when it goes out
into the medium of air.
U
N
• Hasilnya, pelangi akan terbentuk dalam bentuk
I melengkung.
T
As a result, a curved-shape rainbow is occur.
6

2 Logamaya / Mirage
(a) Lapisan udara di atas: Lebih sejuk . / Upper layer of air: Cooler .
(b) Ketumpatan optik: Lebih tumpat . / Optical density : Denser .
(c) Lapisan udara di permukaan: Lebih panas . / Layer of air on the surface: Hotter .
(d) Ketumpatan optik: Kurang tumpat . / Optical density: less dense .
Udara sejuk (lebih tumpat)

Cool air (denser)
Udara panas (kurang tumpat)
Warm air (less dense)
Permukaan
panas
Hot surface
Imej
Image
• Cahaya yang merambat dari lapisan atas akan terbias ke lapisan bawah beransur-ansur menjauhi normal
sehingga sudut tuju lebih besar daripada sudut genting.
Light that travels from upper layer to lower layer will gradually refracted away from normal until the incident
angle is bigger than the critical angle.
• Pantulan dalam penuh berlaku di permukaan tanah.
Total internal reflection
occurs on the surface.
• Pemerhati melihat imej sebagai lopak air pada permukaan.
The observer see the image as a puddle on the surface.
3 Periskop berprisma / Prism periscope
• Untuk melihat objek di sebalik penghalang. Dalam kapal selam,

periskop digunakan untuk memerhatikan kapal-kapal pada 45°
permukaan laut. Objek
Object
To view objects behind obstacles. In submarines, periscopes are used to
observe ships on the surface of the sea.
• Terdiri daripada dua buah prisma bersudut tegak yang dipasang
pada hujung tiub.
Consist of two right angle prisms fitted at both ends of long tube. 45°
Imej
Image
• Sinar cahaya dari objek akan memasuki dan melalui prisma pertama
tanpa pembiasan. Sudut tuju, 45° lebih besar daripada sudut genting
prisma, iaitu 42°. Pantulan dalam penuh berlaku dan cahaya akan terpantul ke bawah.
Light ray from the object will enter and pass through the first prism without refraction. The angle of incidence
which is 45° is larger than the critical angle, 42°. Total internal reflection occur and light will be reflected
downwards.
• Apabila sinar cahaya melalui prisma kedua, sekali lagi pantulan dalam penuh berlaku dan cahaya keluar U
N
tanpa pembiasan ke mata pemerhati. Imej yang terhasil adalah tegak dan sama saiz. I
T
When the light ray pass through the second prism, again total internal reflection happen and light ray will enter
the eye of the observer. The image formed is upright and same size as the object. 6

4 Gentian optik / Optical fibre
• Suatu gentian optik terdiri daripada teras dalam yang

mempunyai indeks biasan yang tinggi dan dikelilingi oleh
penyalut yang mempunyai indeks biasan yang rendah. Lapisan luar
Outer cladding
An optical fibre consists of inner core of high refractive index Normal
and surrounded by layer of cladding of lower refractive index. Normal
• Apabila sinar cahaya merambat ke dalam teras dalam pada
satu hujungnya, pantulan dalam penuh berlaku berturut-
turut sehingga ke hujung yang lagi satu. Teras dalam
When a light ray moves into the inner core from one end, total Inner core
internal reflections occur continuously until it reach the other Sinar cahaya
Light ray
end.
Perambatan cahaya dalam gentian optik
Kelebihan menggunakan kabel gentian optik: Propagation of light in an optical fibre
The advantages of using optical fibre cable:
• Lebih nipis dan lebih ringan.
Much thinner and lighter.
• Membawa lebih banyak maklumat (isyarat) dengan pantas.
Carry more information (signal) quickly.
• Tiada gangguan daripada medan elektromagnet dan menghasilkan sambungan yang lebih jelas.
No interference from electromagnet field and result in clearer connections.
• Tiada rintangan elektrik.
No electrical resistance.
• Tidak berlakunya kejutan elektrik jika kabel terputus.
No electric shock happen if the cable breaks.
5 Pemantul ‘Cat’s eye’ / Cat’s eye reflector
• Merupakan peranti keselamatan untuk penanda bagi pengguna jalan raya pada waktu malam.
A Cat’s eye reflector is a safety device as a marker for road users at night.
• Sfera berpantul diletakkan di dalam pemantul.
Reflective spheres are set into the reflector.
Cahaya masuk
Light enter Pantulan dalam penuh
Total internal reflection occurs
Cahaya keluar
Light exit
• Apabila cahaya daripada lampu kereta merambat pada pemantul mata jalan, prisma di dalam alat
tersebut akan memantul kembali kepada mata pengguna jalan raya.
When the light ray from the headlight enter the reflector, the prism inside the device will reflect back to the eye of
the road users.
U
N
I
T

SP 6.2.4 Menyelesaikan masalah yang melibatkan pantulan dalam penuh
Latihan / Exercises
1 Rajah di bawah menunjukkan lintasan sinar cahaya yang tidak lengkap memasuki suatu prisma kaca. Indeks
biasan kaca ialah 1.47.
The diagram below shows an incomplete light ray path entering a glass prism. The refractive index of glass is 1.47.
45°
Prisma kaca 45°

Glass prism
Sinar cahaya / Light ray

(a) Hitung sudut genting prisma kaca itu. / Calculate the critical angle of the glass prism.
1
n =
sin c
1
1.47 = sin c
sin c = 0.6803
c = 42.86o
(b) Pada rajah di atas, lengkapkan lintasan sinar cahaya dari titik O.
On the diagram above, complete the light ray path from point O.
(c) Berdasarkan jawapan di (b), namakan fenomena cahaya yang terlibat.

Based on the answer in (b), name the light phenomenon involved.
Pantulan dalam penuh. / Total internal reflection.
2 Intan mempunyai indeks biasan, n = 2.4. Apakah sudut genting bagi intan?
Diamond has a refractive index, n = 2.4. What is the critical angle of diamond?
1
n =
sin c
1
2.4 = sin c
c = 24.6o
3 Rajah di bawah menunjukkan laluan sinar cahaya pada satu bongkah kaca. Apakah indeks biasan bagi kaca
tersebut? / The diagram below shows a ray of light in a glass slab. What is the refractive index of the glass?
55o
1
n = sin c U
N
I
1 T
= sin 55o
6
= 1.22

6.3 PEMBENTUKAN IMEJ OLEH KANTA / IMAGE FORMATION BY LENSES SK 6.3
SP 6.3.1 Mengenal pasti kanta cembung sebagai kanta penumpu dan kanta cekung sebagai kanta pencapah
Apakah itu kanta cembung? Paksi kanta / Axis of lens

What is convex lens?
Kanta cembung = kanta penumpu =

kanta positif F
Convex lens = converging lens
Paksi utama F
= positive lens Principal axis
Kanta cembung adalah lebih tebal di
tengah-tengah daripada di sisinya.
Convex lenses are thicker in the
centre than at the edge.
f f
• Sinar cahaya yang selari dengan paksi utama dibiaskan untuk

menumpu di titik fokus.
Light rays parallel to principal axis are refracted to converge to the
focal point.
Apakah itu kanta cekung? Paksi kanta / Axis of lens

What is concave lens?
Kanta cekung = kanta pencapah =

kanta negatif F
Concave lens = diverging
F Paksi utama
lens = negative lens Principal axis
Kanta cekung adalah lebih nipis di
tengah-tengah daripada di sisinya.
Concave lenses are thinner in the
centre than at the edge. f f
• Sinar cahaya yang selari dengan paksi utama dibiaskan untuk

mencapah dari titik fokus.
Light rays parallel to the principal axis are refracted to diverge
from the focal point.
Pusat optik, O Titik pada pusat kanta. Sinar yang merambat melalui pusat optik dalam garis
Optical centre, O lurus.
The geometric centre of the lens. Light rays passed through the optical centre in a
straight line.
Paksi utama Garis lurus yang melalui pusat optik suatu kanta dan bersambung dengan
Principal axis pusat-pusat kelengkungan dua permukaan kanta itu.
Straight line which passes through the optical centre of a lens and centre of curvature
of both surfaces of the lens.
Paksi kanta Garis lurus yang menerusi pusat optik dan berserenjang dengan paksi utama.
Axis of lens Straight line along the optical centre and perpendicular to principal axis.
Jarak objek, u Jarak di antara pusat optik, O, dengan objek.

U Object distance, u Distance between the optical centre, O, to the object.
N
I
T Jarak imej, v Jarak antara pusat optik, O, dengan imej.
6 Image distance, v Distance between the optical centre, O, to the image.

Titik fokus, F Titik pada paksi utama kanta.

Focal point, F Point located at the principal axis of lens.
• Untuk kanta cembung, sinar cahaya yang selari dengan paksi utama
akan menumpu pada titik ini melalui kanta.
For convex lens, light rays parallel to the principal axis will converge at this
point after passing through the lens
• Untuk kanta cekung, sinar cahaya yang selari dengan paksi utama akan
mencapah dari titik ini selepas melalui kanta.
For concave lens, light rays parallel to the principal axis appear to diverge
from this point after passing through the lens.
Panjang fokus, f Jarak di antara titik fokus, F dan pusat optik kanta.
Focal length, f The distance between the focal point, F and optical centre of the lens.
SP 6.3.2 Menganggar panjang fokus bagi suatu kanta cembung menggunakan objek jauh
Aktiviti : Menganggar panjang fokus bagi suatu kanta cembung

Activity : Estimate the focal length of a convex lens
Kanta cembung / Convex lens
Skrin putih
White screen
Imej tajam
Sharp image
Pemegang kanta
Lens holder
Objek jauh
(di luar makmal) Pembaris
Distant object setengah meter 50 40 30 20 10 0
50 40 30 20 10 0 cm
(outside the laboratory) Half meter rule cm
f
f
Arahan / Instructions:
1 Radas disusun seperti yang ditunjukkan dalam rajah.
The apparatus is set up as shown in the diagram.
2 Kanta cembung diletakkan pada pemegang kanta dan dihalakan pada tingkap atau ruang yang terbuka.
Convex lens is placed on the lens holder and towards an open window or area.
3 Dengan menggunakan objek di luar (contoh: pokok) sebagai objek jauh, kedudukan skrip putih diubah
sehingga imej yang jelas terbentuk pada skrin.
By using an object outside of the building (example: tree) as a distant object, the position of the white screen is adjusted
until a clear image is formed on the screen.
4 Panjang fokus kanta, iaitu jarak antara pusat optik kanta dengan skrin diukur dan direkod.
Focal length of the lens, which is the distance between the optical centre of the lens and the screen is measured and
recorded.
Keputusan / Results:
U
Kedudukan kanta pada pembaris, / Position of the lens on metre rule, a = N
I
Kedudukan skrin pada pembaris, / Position of the screen on lens, b = T
Panjang fokus kanta, / Length of focal length, f = b – a = 6

SP 6.3.3 Menentukan kedudukan imej dan ciri-ciri imej yang dibentuk oleh: (i) kanta cembung (ii) kanta cekung
Cara Melukis Rajah Sinar bagi Kanta Cembung dan Kanta Cekung
Way to Draw a Ray Diagram for Convex Lens and Concave Lens
Kanta cembung / Convex lens
(a) (b) (c)
Objek O Objek O F O F F O FF O F F O
Object Object
1 Sinar cahaya melalui pusat optik, O kanta secara lurus tanpa terbias.
A ray of light passes through the optical centre, O of the lens without being refracted.
2 Sinar cahaya bergerak selari dengan paksi utama akan terbias dan melalui titik fokus, F.
A ray of light moves parallel to the principal axis is refracted and passes through the focal point, F.
3 Sinar cahaya yang melalui titik fokus, F akan terbias dan bergerak selari dengan paksi utama.
A ray of light that passes through the focal point, F is refracted and moves parallel to the principal axis.
4 Mana-mana titik pertemuan antara sinar cahaya akan menunjukkan kedudukan dan ciri-ciri imej.
Any intersection point between the rays of lights will shows the position and characteristics of the image.
Kanta cekung / Concave lens
(a) (b) (c)
O Objek O
Object F O F F O FF O F F O F
1 Sinar cahaya melalui pusat optik, O kanta secara lurus tanpa terbias.
A ray of light passes through the optical centre, O of the lens without being refracted.
2 Sinar cahaya bergerak selari dengan paksi utama akan terbias dan muncul daripada titik fokus yang sama
sisi dengan kanta.
A ray of light moves parallel to the principal axis is refracted and passes through the focal point, F on the
same side of the lens.
3 Sinar cahaya yang melalui titik fokus, F di sisi lain sebelah kanta akan terbias dan bergerak selari dengan
paksi utama.
A ray of light that travels towards the focal point, F on the other side of the lens is refracted and moves
parallel to the principal axis.
4 Mana-mana titik pertemuan antara sinar cahaya akan menunjukkan kedudukan dan ciri-ciri imej.
Any intersection point between the rays of lights will shows the position and characteristics of the image.
U
N
I
T

1 Rajah sinar untuk kanta cembung / Ray diagrams for convex lens
Kedudukan objek Rajah sinar Ciri-ciri imej

Object position Ray diagram Characteristics of image
(a) Objek, O di infiniti

Object, O at infinity • Songsang / Inverted
F F • Nyata / Real
• Diperkecil / Diminished
(b) Objek, O lebih jauh

daripada 2F O
Object, O beyond 2F • Songsang / Inverted
(u > 2f ) 2F F 2F
• Nyata / Real
F
I • Diperkecil / Diminished
u v
O
2F F F 2F
(c) Objek, O pada 2F • Songsang / Inverted
Object, O at 2F O
(u = 2f ) I • Nyata / Real
2F F F
• Sama saiz dengan objek
u v Same size as the object
F F
(d) Objek, O di antara F dan 2F
Object, O between F and 2F O • Songsang / Inverted
(f < u < 2f ) I
• Nyata / Real
2F F F 2F
u v • Diperbesar / Magnified
(e) Objek, O pada F

• Tegak / Upright
Object, O at F O
(u = f ) • Maya / Virtual
2F F F 2F
• Diperbesar / Magnified
(f) Objek, O di antara F dan I

pusat optik
Object, O between F and • Tegak / Upright
optical centre
(u < f ) • Maya / Virtual
2F FO F 2F
• Diperbesar / Magnified
v u U
N
I
T

2 Rajah sinar untuk kanta cekung / Ray diagrams for concave lens
(a) Objek, O lebih jauh daripada 2F (u > 2f ) ( b) Objek, O di antara F dan 2F (f < u < 2f )
Object, O beyond 2F (u > 2f) Object, O between F and 2F (f < u < 2f)
O O
2F F I F 2F
2F F I F 2F
Ciri-ciri imej: / Characteristics of image:

Diperkecil, tegak, maya / Diminished, upright, virtual
v
SP 6.3.4 Menyatakan pembesaran linear, m sebagai: m =
u
Pembesaran linear, m / Linear magnification, m
Maksud / Meaning
– Nisbah tinggi imej terhadap tinggi objek. / The ratio of image height to object height.
– Nisbah jarak imej terhadap jarak objek. / The ratio of image distance to object distance.
Pembesaran linear, m = Tinggi imej / Image height = hi Jarak imej / Image distance v
atau / or =
Linear magnification, Tinggi objek / Object height ho Jarak objek / Object distance u
hi v
m = =
ho u
* Tiada unit. / No unit.
* Sentiasa bernilai positif. / Always in positive value.
Latihan / Exercise
1 Rajah di sebelah menunjukkan kedudukan imej, I, bagi objek, 100 cm
O yang terhasil oleh kanta cembung. Ketinggian objek, ho
ialah 6 cm. Berapakah tinggi imej, hi? I
The diagram on the right shows the position of an image, I, for O
object, O formed by a convex lens. The height of the object, ho is
6 cm. What is the image height, hi? 70 cm
Jarak imej / Image distance, v = 70 cm
Jarak objek / Object distance, u = 100 cm – 70 cm = 30 cm
ho = 6 cm
h v
m = i =
ho u
h 70 cm
U i = 30 cm
N 6 cm
I
70 cm
T hi = × 6 cm
30 cm
6
= 14 cm

6.4 FORMULA KANTA NIPIS / THIN LENS FORMULA SK 6.4
Mengeksperimen untuk:
(i) mengkaji hubungan jarak objek, u dan jarak imej, v bagi satu kanta cembung
SP 6.4.1 (ii) menentukan panjang fokus kanta nipis dengan menggunakan
1 1 1
Formula Kanta: = +
f u v
Eksperimen Hubungan antara jarak objek dan jarak imej

Experiment The relationship between object distance and image distance
Inferens Jarak imej dipengaruhi oleh jarak objek.

Inference The image distance is influenced by the object distance.
Hipotesis Apabila jarak objek, u berkurang, jarak imej, v bertambah.

Hypothesis When the object distance, u decreases, the image distance, v increases.
Untuk mengkaji hubungan antara jarak objek dan jarak imej bagi kanta cembung.
Tujuan
To investigate the relationship between the object distance and the image distance for a convex
Aim
lens.
1 Pemboleh ubah dimanipulasikan:

Manipulated variable:
Jarak objek, u. / Object distance, u.
2 Pemboleh ubah bergerak balas:

Pemboleh ubah Responding variable:
Variables
Jarak imej, v. / Image distance, v.
3 Pemboleh ubah yang dimalarkan:

Constant variable:
Panjang fokus kanta, f. / Focal length of the lens, f.
Senarai radas Kanta cembung, skrin putih, pemegang kanta, pembaris meter, mentol, bekalan kuasa,
dan bahan kadbod dengan lubang kecil berbentuk segi tiga, blok kayu.
List of apparatus Convex lens, white screen, lens holder, metre rule, bulb, power supply, cardboard with a small
and materials triangular shaped hole, wooden block.
Kanta cembung
Convex lens
Skrin putih
White screen
Kadbod
Cardboard
Susunan radas Pembaris meter
Arrangement of the Metre rule
apparatus Ke bekalan kuasa
To power supply
v
u
U
N
I
T

1 Radas disusun seperti dalam rajah.

The apparatus is set up as shown in the diagram.
2 Jarak objek ditentukan pada 15 cm dan mentol dihidupkan.
The object distance is set up at 15 cm and bulb is switched on.
3 Skrin putih dilaraskan untuk mendapatkan imej yang tajam (jelas).
Prosedur
The screen is adjusted to obtain a sharp image.
Procedure
4 Jarak imej diukur menggunakan pembaris dan direkodkan.
The image distance is measured using the ruler and recorded.
5 Langkah 2 hingga 4 diulang dengan jarak objek, u = 20.0 cm, 25.0 cm, 30.0 cm dan
35.0 cm.
Steps 2 to 4 are repeated with object distance, u = 20.0 cm, 25.0 cm, 30.0 cm and 35.0 cm.
1 1
u (cm) v (cm) –1 (cm–1)
Keputusan u (cm ) v
Results
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
1 1
1 Graf v melawan u diplot dengan menggunakan kertas graf.
1 1
Graph of against is plotted by using a graph paper.
v u
2 Kecerunan graf, m ditentukan. (tunjukkan pengiraan)

Gradient of the graph, m is determined. (show the calculation)
Analisis data
Analysis of data 3 Dengan menggunakan formula kanta dan dari graf yang diplot, nilai panjang fokus
kanta adalah .
By using the lens formula and from the graph plotted, the focal length of the lens is
.
4 Adakah hipotesis diterima?

Is the hypothesis accepted?
Kesimpulan Apabila jarak objek, u berkurang, jarak imej, v bertambah.

Conclusion When the object distance, u decreases, the image distance, v increases.
U
N
I
T

Hubungan antara u, v dan f / Relationship between u, v and f
1 1 1
= +
f u v
Jenis kanta Kanta cembung Kanta cekung

Type of lens Convex lens Concave lens
Panjang fokus, f Positif (+) Negatif (–)
Focal length, f Positive (+) Negative (–)
Jarak imej, v • Imej nyata / Real image • Imej maya / Virtual image
Image distance, v • Di sebelah kanta yang bertentangan • Di sebelah kanta yang sama dengan
objek objek
On the opposite side of object
On the same side of object
SP 6.4.2 Menyelesaikan masalah yang melibatkan formula kanta nipis bagi kanta cembung dan kanta cekung
Latihan / Exercises
1 Satu objek dengan tinggi 8 cm diletakkan pada 2 Satu sumber cahaya diletakkan di sebelah kiri kanta
jarak 20 cm dari kanta cekung. Panjang fokus ialah pada panjang fokus 12 cm. Imej yang terbentuk
10 cm. Berapakah dibesarkan enam kali di sebelah kanan kanta.
An object height that is 8 cm is placed at a distance of A light source is placed on the left side of the lens of
20 cm from a concave lens. Its focal length is 10 cm. focal length 12 cm. The image formed is magnified six
What is the times on the right side of the lens.
(a) jarak imej? (a) Apakah jenis kanta yang digunakan?
image distance? What is the type of lens used?
(b) saiz imej? (b) Apakah jarak objek tersebut?
image size? What is the object distance?
Penyelesaian / Solution: Penyelesaian / Solution:
(a) ho = 8 cm (a) Kanta cembung kerana imej yang terhasil
u = +20 cm berada bertentangan dengan kedudukan kanta
f = –10 cm dan objek. Imej yang terbentuk adalah imej
1 1 1 nyata.
= + Convex lens because the image formed is at the
f u v
opposite side of the lens and object. The image
1 1
= + 1 formed is a real image.
–10 cm 20 cm v v
v = –6.7 cm (b) m = u
hi v v
(b)
= 6 = u
ho u
6.7 cm v = 6u
hi = × 8 cm
20 cm
1 1 1
= 2.68 cm u + v = f
1 1 1
u + 6u = 12
7 1 U
6u = 12 N
I
u = 14 cm T

6.5 PERALATAN OPTIK / OPTICAL INSTRUMENTS SK 6.5
SP 6.5.1 Mewajarkan penggunaan kanta dalam peralatan optik iaitu kanta pembesar, mikroskop majmuk dan teleskop
1 Kanta pembesar / Magnifying glass

• Jarak objek, u di antara F dan pusat optik (u < f )
Object distance, u between F and optical centre (u < f)
Ciri-ciri imej:
I
The characteristics of the image:
Diperbesar, tegak, maya
Magnified, upright, virtual F O F
Mata
Eye
2 Mikroskop majmuk / Compound microscope

• Mikroskop majmuk digunakan untuk melihat objek yang sangat kecil dan halus.
A compound microscope is used to see a very small and fine objects.
• Terdiri daripada dua kanta cembung:
Consists of two convex lens:
(a) Kanta mata dengan panjang fokus, fe
Eyepiece with focal length, fe
(b) Kanta objek dengan panjang fokus yang pendek, fo
Objective lens with shorter focal length, fo
Kanta mata
Eyepiece
Kanta objek
Objective lens
Objek
Object
Fo = titik fokus kanta objek
Pemerhati
Fo Fo Fe I1 Fe Observer focal point of objective lens
Fe = titik fokus kanta mata
focal point of eyepiece
I2
Ciri-ciri imej pertama, I1

Characteristics of first image, I1
Songsang, nyata, diperbesar
Ciri-ciri imej terakhir, I2
Characteristics of final image, I2 Inverted, real, magnified
Songsang, maya, diperbesar
Inverted, virtual, magnified
U
N
I
T

3 Teleskop / Telescope
• Teleskop ialah alat optik untuk melihat objek yang sangat jauh seperti bintang dan
planet.
Telescope is an optical instrument that is used to see very far objects such
as stars and planets.
• Terdiri daripada dua kanta cembung:
Consists of two convex lens:
(a) Kanta mata dengan panjang fokus yang pendek, fo.
Eyepiece with shorter focal length, fo.
(b) Kanta objek dengan panjang fokus yang panjang, fe.
Objective lens with longer focal length, fe.
Kanta mata
Eyepiece lens
Kanta objek
Objective lens
fo Fo, Fe fe
Pemerhati Fo = titik fokus kanta objek
Cahaya selari dari Observer focal point of objective lens
objek jauh Fe = titik fokus kanta mata
Parallel rays focal point of eyepiece
from distant
object
I1
Imej, I2, di infiniti
Image, I2, is formed
at infinity
Ciri-ciri imej terakhir, I2 Ciri-ciri imej pertama, I1

Characteristics of final image, I2 Characteristics of first image, I1
Maya, songsang, diperbesar Nyata, songsang, diperkecil
Virtual, inverted, magnified Real, inverted, diminished
SP 6.5.2 Mereka bentuk dan membina mikroskop majmuk dan teleskop
Aktiviti : Mereka bentuk mikroskop majmuk dan teleskop

Activity : Design a compound microscope and telescope
Lakukan aktiviti ini secara berkumpulan, kumpul maklumat mengenai mikroskop majmuk dan teleskop berdasarkan
perkara berikut:
Do this activity in group, collect information about compound microscope and telescope based on the following criteria:
• Jenis dan fungsi kanta yang digunakan. / Type of lens and its function.
• Kriteria pemilihan kanta objek dan kanta mata. / Criteria in the selection of objective lens and eyepiece lens.
• Lukisan gambar rajah sinar bagi pembentukan imej yang terbentuk.
Draw ray diagrams for the images formed.
U
Kemudian, reka, lakar dan bina satu bentuk mikroskop majmuk dan teleskop mengikut ciri-ciri yang dikehendaki. N
I
Bentangkan rekaan mikroskop majmuk dan teleskop kumpulan anda di dalam kelas. T
Then, design, sketch and build a form of compound microscope and telescope according to the desired characteristics. Present
the design of the compound microscope and telescope in the classroom. 6

Perbandingan antara mikroskop majmuk dan teleskop

Comparisons between a compound microscope and a telescope
Persamaan / Similarities
1 Terdiri daripada dua kanta cembung
Consists of two convex lenses
2 Imej yang pertama adalah nyata dan songsang serta bertindak sebagai objek bagi kanta mata
The first image is real and inverted and acts as the object for the eyepiece
3 Kanta mata bertindak sebagai kanta pembesar
The eyepiece acts as a magnifying lens
4 Imej akhir adalah maya, songsang dan diperbesar
The final image is virtual, inverted and magnified
Perbezaan / Difference
Mikroskop majmuk Aspek Teleskop

Compound microscope Aspects Telescope
Kanta cembung berkuasa

Jenis kanta dan kuasa kanta rendah dan kanta cembung
Dua kanta cembung berkuasa tinggi
Types of lenses and power of berkuasa tinggi
Two high-powered convex lenses
lenses A low powered convex lens and a
high powered convex lens
Panjang fokus
fo < fe fo > fe
Focal length
Imej pertama adalah besar Imej pertama Imej pertama adalah kecil
First image is magnified First image First image is diminished
Kedudukan dekat dengan

Kedudukan imej terakhir Pada kedudukan infiniti
mata pemerhati
Position of final image At infinity
At the near point of the observer’s eye
Jarak antara dua kanta

D > (fo + fe) Distance between lenses D = (fo + fe)
(D)
Pembesaran linear, m fo
m = mo × me m=
Linear magnification, m
fe
U
N
I
T

SP 6.5.3 Berkomunikasi untuk menerangkan aplikasi kanta bersaiz kecil dalam teknologi peralatan optik
Aplikasi Kanta Bersaiz Kecil dalam Teknologi Peralatan Optik

Applications of Small Lenses in the Technology of Optical Devices
1 CCTV (Televisyen litar-tertutup) 2 Kamera dalam telefon pintar

CCTV (Closed-circuit television) Cameras in smartphones
Kanta
Lens
Saiz
Medan penglihatan sensor
Vision field Size of
sensor
Panjang
fokus
Jarak objek Focal
Object distance length
(a) Imej yang terbentuk – nyata, songsang dan diperkecil.

Image formed – real, inverted and diminished.
(b) Jarak minimum di antara sensor dengan pusat kanta mestilah sama dengan panjang fokus kanta kamera.
The minimum distance between the sensor and the optical lens must be the same as the focal length of the camera lens.
(c) Contoh ini menerangkan hubungan antara ketebalan telefon pintar dan panjang fokus kanta kameranya:
panjang fokus sebenar sebuah kanta sudut-lebar dalam telefon pintar adalah 4.25 mm. Jadual di bawah
menunjukkan beberapa model telefon pintar yang sebenar dan ketebalannya.
This example explains the relationship between the thickness of a smartphone and the focal length of its camera lens:
the actual focal length of the wide-angle lens of a smartphone is 4.25 mm. The table below shows the thickness of a
few actual models of smartphones.
Ketebalan telefon pintar

Telefon pintar
Thickness of smartphone
Smartphone
(mm)
Model A 9
Model B 8
Model C 6
Model D 7
U
Model E 10.5 N
I
Model F 7 T
Model G 8 6

6.6 PEMBENTUKAN IMEJ OLEH CERMIN SFERA

IMAGE FORMATION BY SPHERICAL MIRRORS SK 6.6
SP 6.6.1 Menentukan kedudukan imej dan ciri-ciri imej yang dibentuk oleh: (i) cermin cekung (ii) cermin cembung
Garis lurus yang melalui pusat kelengkungan, C dan kutub cermin sfera, P.
Paksi utama
Straight line which passes through the centre of curvature, C and pole of spherical
Principal axis
mirror, P.
Pusat kelengkungan, C Pusat sfera di mana cermin cekung atau cermin cembung terbentuk.
Centre of curvature, C Centre of sphere of which the concave or convex mirror is formed.
Kutub cermin, P Titik tengah pada cermin bulat dalam garis lurus.
Pole of mirror, P The centre point on the spherical mirror.
Titik pada paksi utama:

The point on the principal axis:
Titik fokus, F (a) mencapah daripada titik itu selepas dipantulkan oleh cermin cembung.
Focal point, F diverge from the point after reflected by convex mirror.
(b) menumpu pada titik itu selepas dipantulkan oleh cermin cekung.
converge to the point after reflected by concave mirror.
Jarak objek, u Jarak antara objek dengan kutub cermin sfera, P.

Object distance, u Distance between object and pole of spherical mirror, P.
Jarak imej, v Jarak antara imej dengan kutub cermin sfera, P.

Image distance, v Distance between image and pole of spherical mirror, P.
Panjang fokus, f Jarak di antara titik fokus, F dengan kutub cermin sfera, P.
Focal length, f Distance between focal point, F and pole of spherical mirror, P
Jejari kelengkungan cermin, r Jarak di antara kutub cermin sfera, P dengan pusat kelengkungan, C.
Radius of curvature of mirror, r Distance between the pole of mirror, P with the centre of curvature, C.
Peraturan rajah sinar bagi cermin cekung / Rules of ray diagrams for concave mirror
1 Sinar yang selari dengan paksi utama menumpu pada titik

Titik fokus, F yang dipanggil titik fokus, F pada paksi utama.
Focal point, F Ray parallel to the principal axis converges to a point, called
the focal point, F on the principal axis.
C
P PF = panjang fokus, f / focal length, f
F
Pusat lengkungan, C = jarak antara kutub cermin sfera, P ke titik fokus, F
Centre of curvature, C
distance between pole of spherical mirror, P and focal
point, F
2 Contoh, / Example, f = +10 cm
U
N
I
T

① ② ③
O C F P O C F P O C F P
Sinar cahaya yang melintasi C akan Sinar cahaya selari dengan paksi Sinar cahaya yang melintasi F akan
terpantul kembali sepanjang cahaya utama akan terpantul melalui F. dipantul selari dengan paksi utama.
tuju (garis lurus). / Light ray passing Light ray parallel to principal axis will Light ray passing through F will be
through C will reflect back along the reflect to F. reflected parallel to the principal axis.
incident ray (straight line).
Ciri-ciri imej pada cermin cekung / Characteristics of image for concave mirror
Jarak objek / Object distance Ciri-ciri imej / Characteristics of image

1 Pada infiniti / At infinity
• Nyata / Real
F
P
• Songsang / Inverted
C I
2 Lebih jauh dari C ( u > 2f )

Further than C ( u > 2f )
O
• Nyata / Real
C I F P • Diperkecil / Diminished
3 Pada C (u = 2f ) / At C (u = 2f)
O
• Nyata / Real
C F P
• Sama saiz dengan objek / Same size as the object
I
4 Antara F dan C (f < u < 2f )

Between F and C (f < u < 2f)
O • Songsang / Inverted
• Nyata / Real U
P N
C F • Diperbesar / Magnified I
I T

5 Pada F (u = f )
At F (u=f)
O • Maya / Virtual
• Tegak / Upright
C F P • Diperbesar / Magnified
6 Antara F dan P (u < f )

Between F and P (u < f)
I
• Tegak / Upright
O • Maya / Virtual
P • Diperbesar / Magnified
C F
Peraturan untuk rajah sinar bagi cermin cembung / Rules for ray diagrams for convex mirror
1 Sinar yang selari dengan paksi utama seolah-olah terpesong dari satu titik di belakang cermin.
Rays parallel to the principal axis appear to diverge from a point behind the mirror.
Cermin cembung
Convex mirror
P F C
2 Titik ini yang terletak pada paksi utama dipanggil titik fokus.
This point which lies on the principal axis is called the focal point.

PF = panjang fokus, f / focal length, f
= jarak antara titik fokus, F dan kutub cermin sfera, P
Distance between focal point, F and the pole of spherical mirror, P
Video
U
N
I
T
6 Kanta Cembung
Convex mirror

① ② ③
O P F C O P F C O P F C
Sinar cahaya yang melintasi C akan Sinar cahaya selari dengan paksi Sinar cahaya yang melintasi F yang
dipantulkan semula sepanjang sinar utama akan memantul dari F. terpantul adalah selari dengan paksi
cahaya tuju (garis lurus). Light rays parallel to the principal utama.
Light rays passing through, C, is axis will reflect from F. Light rays passing through F which
reflected back along the incident light reflect are parallel to the principal
rays (straight line). axis.
Ciri-ciri cermin cembung / Charateristics of image for convex mirror
Jarak objek Ciri-ciri imej

Object distance Characteristics of image
1 Lebih jauh dari F ( u > f )
Further than F ( u > f )
• Tegak / Upright
O I
• Maya / Virtual
F P F C
2 Antara F dan P (u < f )

Between F and P (u <f)
• Tegak / Upright
O I • Maya / Virtual
F P F C
Tip / Tips
✦ Ciri-ciri imej bagi cermin cembung adalah 'DUV'.
Characteristics of the image for convex mirrors is 'DUV'.
D = Diperkecil / Diminished
U
U = Tegak / Upright N
V = Maya / Virtual I
T
Apabila objek mendekati cermin, saiz imej akan membesar.
6
✦
When the object is nearer to the mirror, the size of image increases.

SP 6.6.2 Berkomunikasi menerangkan aplikasi cermin cekung dan cermin cembung dalam kehidupan
Aplikasi Cermin Cekung / Applications of Concave Mirrors
Cermin pergigian Pemantul / Reflector Cermin solek

Dental mirror ✦ Boleh digunakan dalam lampu suluh dan Cosmetic mirror
✦ Cermin cekung lampu kereta. ✦ Cermin cekung
digunakan dalam cermin Can be used in flashlights and car dengan apertur
peralatan pergigian untuk headlights. yang luas dan jejari
melihat kedudukan gigi ✦ Mentol cahaya ditetapkan pada kelengkungan yang
dengan lebih jelas. kedudukan yang tetap pada titik fokus besar digunakan.
Concave mirrors are used kanta cekung. A wide-aperture
in dental mirrors to see Light bulbs are fixed at fixed positions at concave mirror
the position of teeth more the focal point of concave lens. with large radius of
clearly. ✦ Menghasilkan sinar cahaya yang selari curvature is used.
✦ Imej yang terbentuk supaya boleh mengekalkan keamatan ✦ Imej yang terbentuk
adalah imej yang tegak yang seragam bagi jarak yang lebih adalah imej maya,
dan diperbesar. jauh. tegak dan diperbesar.
The image formed is an Generates parallel light rays to maintain a The image formed is
upright and magnified uniform intensity for further distances. virtual, upright and
image. magnified.
Mentol pada
titik fokus
F
Bulb at focal
point
Cermin parabola
Parabolic mirror
Aplikasi Cermin Cembung / Applications of Convex Mirrors
Cermin pandang belakang Cermin keselamatan dalam Cermin keselamatan jalan

Rear-view mirror bangunan Blind spot mirror
✦ Untuk memberi pandangan Security mirror in buildings ✦ Biasanya dipasang di
belakang yang lebih luas ✦ Biasa digunakan di pasaraya selekoh yang tajam bagi
kepada pemandu kereta. untuk tujuan pengawasan. pemandu untuk melihat
To give a wide-angle view Specially used in the kereta yang akan datang
behind them for drivers. supermarket for surveillance pada sebelah titik buta.
purposes. Usually mounted at sharp
corners for drivers to see
oncoming cars on the blind
side.
U
N
I
T

Praktis SPM / SPM Practice

Soalan Objektif / Objective Questions
1 Rajah 1 menunjukkan sinar cahaya yang merambat 4 Antara berikut, yang manakah adalah ciri-ciri imej
dari air ke udara. yang terbentuk di atas cermin satah?
Diagram 1 shows light ray travels from water to air. Which of the following are the characteristics of the
image formed on a plane mirror?
A Songsang, sama saiz dengan objek dan nyata.
p Udara Inverted, same size as the object and real.
q Air
B Tegak, sama saiz dengan objek dan nyata.
r Air
s Water Upright, same size as the object and real.
C Tegak, diperbesar dan songsang sisi.
Upright, magnified and laterally inverted.
Rajah 1 / Diagram 1 D Songsang sisi, sama saiz dengan objek dan
Indeks biasan bagi air itu ialah maya.
Refraction index of water is Laterally inverted, same size as the object and
virtual.
sin r sin s
A ——–
sin q C ——–
sin p
5 Rajah 3 menunjukkan suatu objek diletakkan di
sin p sin p
——–
B ——– D hadapan satu kanta cembung. / Diagram 3 shows
sin s sin r
an object placed in front of a convex lens.
2 Imej manakah yang dihasilkan oleh kanta penumpu O

pada skrin?
Which image is obtained by a convex lens on the
screen? 2F F F 2F
A Songsang dan nyata.
Inverted and real.
Rajah 3 / Diagram 3
B Songsang dan maya.
Inverted and virtual. Apakah ciri-ciri imej yang terbentuk?
What are the characteristics of the image formed?
C Tegak dan nyata.
A Nyata, songsang, diperkecil
Upright and real.
Real, inverted, diminished
D Tegak dan maya.
B Nyata, songsang, sama saiz
Upright and virtual.
Real, inverted, same size
C Maya, tegak, diperbesar
3 Rajah 2 menunjukkan sinar cahaya X ditujukan ke
Virtual, upright, magnified
dalam blok kaca. Sudut genting kaca ialah 42°.
Diagram 2 shows a light ray, X, directed into a glass D Nyata, songsang, diperbesar
block. The critical angle of the glass is 42°. Real, inverted, magnified
B D 6 Rajah 4 menunjukkan suatu sinar cahaya merambat

C
dalam satu blok semi bulatan yang lutsinar.
Diagram 4 shows a ray of light propagating in a
transparent semi-circular block.
A Y
Kaca 35°
Glass 48°
X
Rajah 4 / Diagram 4 U
N
Apakah indeks biasan bagi blok lutsinar itu? I
Rajah 2 / Diagram 2 T
What is the refractive index of the transparent block?
Ke arah manakah sinar merambat dari titik Y? A 1.00 C 1.74 6
In which direction does the light move from point Y? B 1.35 D 2.80

Soalan Struktur / Structure Questions

1 Dalam satu eksperimen dalam makmal, pelajar mengkaji hubungan antara jarak objek, u dan jarak imej, v bagi
kanta cembung. Daripada data yang diperoleh, graf diplot seperti di bawah.
In a laboratory experiment, students investigate the relationship between the object distance, u and the image distance, v
for a convex lens. From the data obtained, a graph is plotted as shown below.
1
(cm–1)
v
0.100
0.075
0.050
0.025
1
0
u (cm )
–1
0.025 0.050 0.075 0.100
Rajah 1 / Diagram 1
1 apabila —1
(a) (i) Nyatakan nilai pintasan di paksi — u = 0 dan, cari nilai panjang fokus kanta.
v
State the value of the intercept at the —1 axis when —
1 = 0 and, find the value of focal length of the lens.
v u
Apabila / When —1 = 0
u
1 = 0.10 cm–1
—
v
∴ 1 1 1
— = — + —
f u v
1
— = 0.10 cm–1
f
1
f = ———–– = 10.0 cm
0.10 cm–1
1 1
(ii) Namakan kuantiti yang diperoleh dari pintasan di paksi — —
u apabila v = 0.
1 axis when —
Name the quantity obtained from the reciprocal of the intercept at the — 1 = 0.
u v
Panjang fokus / Focal length
(b) Kirakan kecerunan graf, m.

Calculate the gradient of the graph, m.
(0 – 0.10) cm–1
m = —––––––––––
(0.10 – 0) cm–1
–0.10
= —–––
0.10
= –1.0
U
N
I
T

2 Rajah 2 menunjukkan seorang budak lelaki menggunakan kanta untuk memfokuskan cahaya pada kertas yang
seiras. Selepas beberapa ketika, kertas pada Rajah 2 (a) lebih cepat daripada kertas di Rajah 2 (b).
Diagram 2 show a boy using a lens to focus light on an identical paper. After a while, the paper in Diagram 2 (a) burns
faster than paper in Diagram 2 (b).
Kanta
Lens
Kanta
Lens
Kertas terbakar Kertas terbakar

Paper burned Paper burned
(a) (b)
Rajah 2 / Diagram 2
Diameter kanta Rajah (a) Diameter kanta Rajah (b)

Diameter of lens of Diagram (a) Diameter of lens of Diagram (b)
Bentuk keratan rentas kanta Bentuk keratan rentas kanta

Rajah (a) Rajah (b)
Cross sectional shape of lens Cross sectional shape of lens
of Diagram (a) of Diagram (b)
(a) Banding: / Compare:

(i) Diameter kanta / Diameter of lens
Diameter kanta di kedua-dua rajah adalah sama / Diameter of lens in both diagram are the same.
(ii) Ketebalan kanta / Thickness of lens

Ketebalan kanta di Rajah (a) > Ketebalan kanta di Rajah (b)
Thickness of lens in Diagram (a) > Thickness of lens in Diagram (b)

(iii) Panjang fokus kanta / Focal length of lens
Panjang fokus kanta di Rajah (a) < Panjang fokus kanta di Rajah (b)
Focal length of lens in Diagram (a) < Focal length of lens in Diagram (b)
(iv) Kuasa kanta / Power of lens
Kuasa kanta di Rajah (a) > Kuasa kanta di Rajah (b)
Power of lens in Diagram (a) > Power of lens in Diagram (b)
(b) Hubung kaitkan: / Relate:

(i) Ketebalan kanta dan panjang fokus kanta / Thickness of lens and focal length of lens
Ketebalan kanta semakin bertambah, panjang fokus semakin berkurang.
As the thickness of lens increases, the focal length of lens decreases.
U
(ii) Panjang fokus kanta dan kuasa kanta / Focal length of lens and power of lens N
I
T
Panjang fokus semakin berkurang, kuasa kanta semakin bertambah.
6
As the focal length decreases, the power of lens increases.


FORMULA PENTING / IMPORTANT FORMULA
Maklumat berikut mungkin berfaedah. Simbol-simbol mempunyai makna yang biasa.

The following information may be useful. The symbols have their usual meaning.
v–u 20* Haba / Heat, Q = mcΔθ

1* a =
t
21* Haba / Heat, Q = ml
2* v 2 = u 2 + 2as
22* P1 V1 = P2 V2
1 2
3* s = ut + at
2
P1 P2
23* =
4* Momentum = mv T1 T2
V1 V2
5* F = ma 24* =
T1 T2
6* Daya impuls, mv – mu
F= 25* v = f λ
Impulsive force, t
ax
7* Berat / Weight, W = mg 26* λ =
D
sin i
8 Tenaga kinetik 1 27* n = (n1 = udara / air)
= mv 2 sin r
Kinetic energy 2
9 Tenaga keupayaan graviti dalam nyata / real depth H

= mgh 28* n = =
Gravitational potential energy dalam ketara / apparent depth h
1 1 1
10 Tenaga keupayaan kenyal 1 29* = +
= Fx f u v
Elastic potential energy 2
tenaga / energy 30* Pembesaran linear, hi v

11 Kuasa / Power, P = m= =
masa / time Linear magnification, ho u
Gm1 m2
12* Daya graviti / Gravitational force, F = 31 Q = It
r2

mv2 32 E = VQ
13* Daya memusat / Centripetal force, F =
r
4π2r3 33 V = IR
14* Jisim Bumi / Mass of Earth, m =
GT 2
35 Kuasa / Power, P = IV
15* Laju linear satelit, GM
v= 35 g = 10 m s–2
Linear speed of satellite, r
Ns Vs
36 =
16* Halalu lepas, 2GM Np Vp
v=
Escape velocity, r
Is Vs
37 Kecekapan / Efficiency = × 100%
Ip Vp
m
17 ρ =
V 38 E = mc 2
F
18 Tekanan / Pressure, P = 39 c = 3.0 × 108 m s –1
A
40 1 u = 1.66 × 10–27 kg
19 Tekanan / Pressure, P = hρg
*Rumus untuk Tingkatan 4 / Formulae for Form 4
Modul Fizik F4(formula)csy3p.indd 1 09/01/2020 8:35 AM

Buku Rujukan Fizik T4 KSSM Full - 158-191

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buku Rujukan Fizik T4 KSSM Full - 158-191

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODUL • Fizik TINGKATAN 4

6.1 PEMBIASAN CAHAYA / REFRACTION OF LIGHT SK 6.1

SP 6.1.1 Memerihalkan fenomena pembiasan cahaya

Apabila cahaya merambat Penerangan

155 © Nilam Publication Sdn. Bhd.

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 155 09/01/2020 9:56 AM

SP 6.1.2 Menerangkan indeks biasan, n

© Nilam Publication Sdn. Bhd. 156

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 156 09/01/2020 9:56 AM

SP 6.1.3 Menkonsepsikan Hukum Snell

Hukum pembiasan cahaya: / Law of refraction of light:

Apabila medium 1 adalah udara (n1 = 1) dan medium 2, n2 = n

Eksperimen Hubungan antara sudut tuju, i dan sudut biasan, r

Inferens Sudut biasan bergantung pada sudut tuju.

Pemboleh ubah 2 Pemboleh ubah bergerak balas: / Responding variable:

3 Pemboleh ubah dimalarkan: / Constant variable:

157 © Nilam Publication Sdn. Bhd.

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 157 09/01/2020 9:56 AM

1 Radas disusun seperti dalam rajah di atas.

4 Sudut biasan, r diukur dan direkodkan.

Sudut tuju, i (º) Sudut biasan, r (º)

© Nilam Publication Sdn. Bhd. 158

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 158 09/01/2020 9:56 AM

Kesimpulan Apabila sudut tuju, i, bertambah, sudut biasan, r, juga bertambah.

SP 6.1.5 Menerangkan dalam nyata dan dalam ketara

1 Sinar cahaya yang merambat dari ikan (objek) terbias

3 Dalam ketara, h ialah jarak dari permukaan air ke imej, I.

4 Dalam nyata, H ialah jarak dari permukaan air ke objek, O.

5 Hubungan indeks biasan, n, dalam nyata dan dalam ketara ialah:

159 © Nilam Publication Sdn. Bhd.

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 159 09/01/2020 9:56 AM

Eksperimen Hubungan antara dalam nyata dan dalam ketara

Inferens Dalam ketara dipengaruhi oleh dalam nyata.

Pemboleh ubah 2 Pemboleh ubah bergerak balas: / Responding variable:

3 Pemboleh ubah yang dimalarkan: / Constant variable:

1 Radas disusun seperti dalam rajah di atas.

© Nilam Publication Sdn. Bhd. 160

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 160 09/01/2020 9:56 AM

Dalam nyata Dalam ketara

1 Dengan menggunakan kertas graf, plotkan sebuah graf bagi H melawan h.

SP 6.1.7 Menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan pembiasan cahaya

161 © Nilam Publication Sdn. Bhd.

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 161 09/01/2020 9:56 AM

n = Dalam nyata/Real depth = H

6.2 PANTULAN DALAM PENUH / TOTAL INTERNAL REFLECTION SK 6.2

SP 6.2.1 Menerangkan sudut genting dan pantulan dalam penuh

Fenomena yang berlaku hanya apabila cahaya merambat dari medium

© Nilam Publication Sdn. Bhd. 162

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 162 09/01/2020 9:56 AM

Kes/Case: i < c (i) Sinar cahaya dibiaskan menjauhi normal.

sin i (dalam udara / in air)

Kaca sin 90°

163 © Nilam Publication Sdn. Bhd.

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 163 09/01/2020 9:56 AM

Penerangan: Sudut tuju = sudut genting = 42°, maka cahaya

Aplikasi Pantulan dalam Penuh dalam Kehidupan Harian

1 Pembentukan pelangi / Formation of rainbow

• Pembentukan pelangi ialah fenomena yang terhasil

© Nilam Publication Sdn. Bhd. 164

B6FizikF4(155-187)csy5p.indd 164 09/01/2020 9:56 AM

Udara sejuk (lebih tumpat)

3 Periskop berprisma / Prism periscope

• Untuk melihat objek di sebalik penghalang. Dalam kapal selam,