‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﻲ؛ ‪ ،60‬ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫)ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي در ﺑﻴﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ(‬
‫*‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ‬ ‫‪E-mail: jafar_hezar@yahoo.com‬‬
‫**‬
‫ﺳﺠﺎد ﻣﺮادي‬ ‫‪E-mial: sajadmoradi62@gmail.com‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1393/7/30 :‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪1392/9/27 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲرود ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ در ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﺳـﻼﻣﺖ و ﭼـﺮﺧﺶ‬
‫در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻼﻣﺖ از ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺳﻠﺒﻲ )ﻓﻘﺪان ﺑﻴﻤﺎري( ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اﻳﺠﺎﺑﻲ )وﺟﻮد ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رواﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﻧﺸﺎط( ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻣﺤـﻮري در ﺳﻴﺎﺳـﺖﮔـﺬاريﻫـﺎي‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ و رﻓﺎﻫﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻄﺢ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﻧـﺸﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻮﺟﻮد و ﻧﻴـﺰ ﺷـﻮاﻫﺪ و ﻗـﺮاﺋﻦ ﺗﺠﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﺣﺎﺿـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده و ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳـﻲ ادﺑﻴـﺎت ﻧﻈـﺮي و ﻣﺘـﻮن‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ آزﻣﻮﻧﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ در ﺑـﻴﻦ داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧـﺸﻜﺪه ﻋﻠـﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ دﺳﺖ زده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ادﺑﻴﺎت ﻧﻈﺮي‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬
‫اﻳﺮان و دﻳﺪﮔﺎه اﻳﺮاﻧﻲ ـ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻮرد ﻛﻨﺪوﻛﺎو ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﺎ ﻣـﺮور ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬
‫ﭘﻴــﺸﻴﻦ‪ ،‬ﭼــﺎرﭼﻮب ﻧﻈــﺮي ﺗﺤﻘﻴــﻖ ﺗــﺪوﻳﻦ ﺷــﺪه و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫــﺎي اﺻــﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴــﻖ )اﻋﺘﻤــﺎد‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻫـﺴﺘﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬دﻳﻨـﺪاري‪ ،‬ﺷـﺒﻜﻪ رواﺑـﻂ ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي و اﺣـﺴﺎس‬
‫اﻣﻨﻴﺖ( اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﺑـﻪ‬
‫روش ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ و در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 170‬ﻧﻔﺮ و ﺑﺎ اﺑﺰار ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‪ ،‬وﺟﻮد راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار و ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﻨﺪاري )در ﺑﻌـﺪ ﭘﻴﺎﻣـﺪي(‪ ،‬اﻣﻨﻴـﺖ ﻫـﺴﺘﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪،‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﮔﺴﺘﺮه رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪ واژهﻫﺎ‪ :‬ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬دﻳﻨﺪاري‪ ،‬ﺷـﺎدي در‬
‫ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ‪.‬‬

‫* اﺳﺘﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل‬

‫** داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜـﻲ از اﺣـﺴﺎﺳﺎت رﻳـﺸﻪاي ﻣﺜﺒـﺖ و ﻳﻜـﻲ از ﺿـﺮوريﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻓﻄﺮي و ﻧﻴﺎزﻫﺎي رواﻧﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهاي در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﻓﺮد و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ داﺷﺘﻪ و از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎدي ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪي‪ ،‬ﺧـﻮشﺑﻴﻨـﻲ و اﻣﻴـﺪ و اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪهاي در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از دو ﺟﻨﺒﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﻓﺎﻫﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح‬
‫و ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺳﻼﻣﺖ در ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺎور اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ رﺷـﺪ اﻗﺘـﺼﺎدي ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﺸﻨﻮدي‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻣـﺮدم ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪).‬ﺧﻴﺮاﻟﻪﭘﻮر‪ .(128 :1385 ،‬در اﻳﻦ ﻣﻴـﺎن ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ و رﺿـﺎﻳﺖ ﻣـﺮدم از زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫـﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﮔﺮو اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺒﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫از ﺳﺎل ‪ 2000‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در ﻧﮕﺎه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺳـﻄﺢ ﺗﻮﺳـﻌﻪﻳـﺎﻓﺘﮕﻲ ﻛـﺸﻮرﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮدي و رﺿﺎﻣﻨﺪي اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﻠﻴﺪي وارد ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺷﺪه اﺳﺖ)ﻫﺰار ﺟﺮﻳﺒﻲ و ﺻﻔﺮي ﺷـﺎﻟﻲ‪ .(32 :1389 ،‬در ﺳـﻨﺪ‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ‪ 20‬ﺳﺎﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ درك اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﻓﺮاﻫﻢ ﻛـﺮدن زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي رﺷـﺪ و ﺗﻌـﺎﻟﻲ اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎي اﻧـﺴﺎﻧﻲ و‬
‫ﭘﺮورش اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻛﺎرا‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﺑﺎ ﻧﺸﺎط ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻼﻣﺖ )ﭼﺮﺧﺶ از ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺳـﻠﺒﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﺗﻌـﺎرﻳﻒ‬
‫اﻳﺠﺎﺑﻲ(‪ .‬از دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻼﻣﺖ ﺗﻐﻴﻴـﺮ و ﺗﺤـﻮل ﺑـﺴﻴﺎري ﭘﺪﻳـﺪ آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺘﻮن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي ﻣﻨﻔـﻲ و‬
‫رﻓﻊ آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ در اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺑﻌﺎد ﮔـﺴﺘﺮدهﺗـﺮي ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ از ﺳﻼﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺟﻨﺒـﻪ ﻣﺜﺒـﺖ آن ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻓﺮدي واﺟﺪ ﺳﻼﻣﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬رواﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ رواﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮد واﺟﺪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از آن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﺸﺎط و اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻣﻨﺪي ﻋﻤﻮﻣﻲ از زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺷﻐﻞ و‪ ...‬ﻣﻲﺷـﻮد )ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒـﻲ و ﺻـﻔﺮي‬
‫ﺷﺎﻟﻲ‪ .(330 :1391 ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪن روزاﻓﺰون اﻫﻤﻴـﺖ ﺷـﺎدي در اﻣـﺮ ﺳـﻼﻣﺘﻲ‬

‫‪4‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫روان و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﻮاي رواﻧـﻲ اﻧـﺴﺎن ﺑـﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼت دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ و ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﺣﺘـﻲ ﻋـﻮام‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺷﺎدي ﺻـﺮفﻧﻈـﺮ از‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺴﺐ آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ )ﻣﺎﻳﺮز‪.(481 :2002 ،‬‬

‫ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺿﺮورت ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬
‫اول اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل در ﺣﻮزه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟـﻪ‬
‫ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻧﺸﺎط‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛـﺎرا‪ ،‬ﻣﻮﻟـﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻜـﺮ و ﺳـﺎزﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و رواﻧﻲ او ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻃﺮح ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﻋﻨﻮان ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ را‬
‫در ﮔﺮو اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ و در ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ‪ 20‬ﺳـﺎﻟﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ و‪ ...‬و ﺑﺎ ﻧﺸﺎط ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣـﺴﺘﻠﺰم ﺑـﺬل ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ و‬
‫ﻋﻠﻤﻲ آن اﺳﺖ و از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﻴﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺮورت ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ دوم‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻪ از ﺑﻌﺪ ﺳﻠﺒﻲ و ﭼﻪ از ﺑﻌـﺪ اﻳﺠـﺎﺑﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺷﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴـﺖ ﺑﻴـﺸﺘﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﺳﺎنﺗﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬
‫اﻇﻬﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﺎﻳﺮز‪481 :2002 ،‬؛ ﭘﺘﺮﺳﻮن‪ .(2000 ،‬وﻳﻨﻬﻮون )‪ (1993‬در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روانﺷﻨﺎﺳﺎن اﻧﺴﺎنﮔﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎدي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﺮد را ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ او ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ وي را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮده و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ ﻓﻘﺪان ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي زﻳﺎﻧﺒﺎر ﻣﺘﻌﺪدي ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل دارد‬
‫ﻛﻪ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﻓﺮﺳـﺎﻳﺶ اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎي اﻧـﺴﺎﻧﻲ و ﺑـﺮوز و ﮔـﺴﺘﺮش‬
‫آﺳﻴﺐﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد؛ﭼﺮا ﻛﻪ وﺿـﻌﻴﺖﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻧﺎﺑـﺴﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻣـﻼلآور و‬
‫ﭘﺮاﺿﻄﺮاب ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺗﻮﻗﻒ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﺑـﺎروري ﺧـﺮد و اﻧﺪﻳـﺸﻪ در ﻳـﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رواﺑﻂ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺨﺘﻞ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻧﻴﺮوي اﻧـﺴﺎﻧﻲ را‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﻛﺮده‪ ،‬ﻗﻮاي ﺟﺴﻤﻲ و ﻓﻜﺮي را ﻓﺮﺳـﻮده و اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ را ﺑـﺮاي ﻗﺒـﻮل ﺿـﻌﻒ و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آﻣﺎده ﺳﺎزد‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﺿﻌﻔﻲ ﻛﻪ اﺛﺮاﺗﻲ وﻳﺮانﮔﺮ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ دارد‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ دوم‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪاي ﻋﻴﻨﻲﺗﺮ داﺷﺘﻪ و از ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه آﺳﻴﺐﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ ﻋﻴﻨﻲ از ﻧﺤﻮه اﺑﺮاز ﺷﺎدي از ﺳﻮي ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳـﺮان ﺣـﺎﻛﻲ از‬
‫ﺑﺮوز ﻧﻮﻋﻲ ﻧﮕﺮاﻧﻲ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪي از ﻗﺒﻴﻞ ﺷـﻴﻮع رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻏﻴﺮﻣﺠـﺎز و‬
‫آﺳﻴﺐزا در زﻣﻴﻨﻪ ﮔﺬران اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ و اﺑﺮاز ﺷﺎدي ﻧﻈﻴـﺮ رﺷـﺪ و ﮔـﺴﺘﺮش ﻣﺠـﺎﻟﺲ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﻛﺲﭘﺎرﺗﻲ و ﭘﺎرﺗﻲﻫﺎي ﺷـﺒﺎﻧﻪ و ﻧﻴـﺰ ﺧـﻮي ﺧﺮاﺑﻜـﺎري و ﺑـﺮوز رﻓﺘﺎرﻫـﺎي‬
‫ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر در ﺧﻼل ﺟﺸﻦﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪﺳﻮري و ‪ ..‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻌﺮﻳﻒ روﺷﻦ‬
‫و واﺿﺢ ﻣﺮز ﺑﻴﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺠﺎز ﺷﺎدي از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺠﺎز و ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬از ﻣﻌﻀﻼت‬
‫ﻛﻨــﻮﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌــﻪ اﻳــﺮان ﺑــﻮده و دﺳــﺖاﻧــﺪرﻛﺎران ﻣــﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳــﺖﮔــﺬاران و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺪي واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳـﻦرو‪،‬‬
‫ﮔﺮﻳﺰي از ﻃﺮح اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ راهﺣﻞﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻋﻤﻠﻲ ﺧﺮوج از اﻳـﻦ ﻧﮕﺮاﻧـﻲ‬
‫ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤـﻲ در‬
‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ راﻫﻜﺎرﻫـﺎي ﺧـﺮوج از وﺿـﻌﻴﺖ ﻛﻨـﻮﻧﻲ‪،‬‬
‫راهﺣﻞﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮش زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻧﺸﺎط و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻬﻨﺠـﺎر ﺷـﺎدي‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻋـﺮف و‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ از دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﺑﻮده و ﺿﺮورت اﻧﺠﺎم آن را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻼنﺗﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ راﺑﻄﻪاي ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ و دوﺳﻮﻳﻪ ﺑـﺎ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣﻠـﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ دارد‪ ،‬وﻓﺎق و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻴـﺰان ﻛـﻪ اﻧـﺴﺠﺎم و‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧـﺴﺠﺎم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻼن ﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘـﺪر‬
‫ﻣﻴﺰان ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻣﻴـﺰان ﻧـﺸﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻧﻴـﺰ اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ داﻣﻨﻪ رواﺑﻂ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ؛ اﺣـﺴﺎس اﻣﻨﻴـﺖ‬
‫رواﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔـﺴﺘﺮش‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬آراﻣﺶ‪ ،‬اﻣﻴﺪ و ﻣﺸﺎرﻛﺖﭘﺬﻳﺮي ﺑـﺎﻻ ﻣـﻲرود‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﻪ و ﻋﻤﻖ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ وﻓﺎق و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬاري ﺑـﺮ ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺣﺴﺎس ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ ذﻫﻨﻲ و رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄـﻪ را‬

‫‪6‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﻣﻲﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪:‬‬

‫اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫اﺣﺴﺎس ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ و رﻓﺎه‬ ‫ﻧﺸﺎط و ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ‬

‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻤﺪه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط در اﻳﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬
‫در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻳﺎ داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻧﮕﺎه روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻴﺰان ﺷﺎدي داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن‬
‫را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ﮔـﺴﺘﺮدﮔﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬واردﻛﺮدن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎر در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﺎ داﻣﻨﻪ وﺳﻴﻊ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺷﺎدي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از ﺑﺮرﺳﻲ رواﺑﻂ آﻣﺎري ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫دﻳﮕﺮي از وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﺮان اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬در ﻣﺠﻤـﻮع‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﺑﺮ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار ﺑـﻮدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ دﺳﺘﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ )ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺑﺮونﮔﺮاﻳﻲ و‬
‫ﺧﻼﻗﻴﺖ(‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ )ﺟﻨـﺴﻴﺖ‪ ،‬وﺿـﻌﻴﺖ ﺗﺄﻫـﻞ و ﺗﺤـﺼﻴﻼت(‪ ،‬اﻗﺘـﺼﺎدي )درآﻣـﺪ‪،‬‬
‫اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺴﻜﻦ(‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ )ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻘـﺎدات ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬اوﻗـﺎت ﻓﺮاﻏـﺖ( و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﺷﺒﻜﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣﻴـﺰان‬
‫ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ رﺑﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮان )‪ (1386‬در ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﺷﺎدي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻣﻌﺎدل ‪ 56/23‬ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺣـﺪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﻗـﺮار دارد‪ .‬در ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬
‫ﭼﻠﺒﻲ و ﻣﻮﺳﻮي )‪ (1387‬در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان و ﺳﻪ ﺷﻬﺮ ﻳﺰد‪ ،‬اردﻛﺎن و ﻣﻴﺒﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻫﺮ ‪ 4‬ﺷﻬﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ 48/60‬ﺑﻮده ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ و آﺳﺘﻴﻦاﻓﺸﺎن )‪ ،(1388‬در ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ در اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳـﻴﺪهاﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط ‪ 18‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﺎن ﻛـﻢ و ﺑـﺴﻴﺎر ﻛـﻢ‪ 54 ،‬درﺻـﺪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ و ‪28‬‬
‫درﺻﺪ زﻳﺎد و ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ و ﺻـﻔﺮي‬
‫ﺷﺎﻟﻲ در ﺳﺎل ‪ 1389‬در اﺳﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ ‪ 18/6‬درﺻـﺪ از‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺣﺪ ﻛﻢ‪ 61/7 ،‬درﺻﺪ در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ‪ 19/6‬درﺻﺪ در ﺣـﺪ زﻳـﺎد ﺑـﻮده‬

‫‪7‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﺻﺮي )‪ (1389‬ﻛﻪ در ‪ 11‬اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺮه ﻛﻞ ﺷﺎدي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﻣﻌﺎدل ‪ 56/19‬ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫دﻫﻘﺎﻧﻲ و اﻛﺒﺮزاده ﻧﻴﺰ ﻫﺮ دو در ﺳﺎل ‪ 1390‬در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي داﻧـﺸﺠﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺰان ﺷﺎدي و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻫﻘﺎﻧﻲ در ﺑﻴﻦ داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن‬
‫داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي ﭘﻠﻲﺗﻜﻨﻴﻚ و ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ﺷﺎدي ‪ 35‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ 37/3 ،‬درﺻﺪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ و ‪ 27/8‬درﺻـﺪ ﺑـﺎﻻ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﺮه ﺷﺎدي ﻛﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ‪ 44/2‬ﺑﺎ داﻣﻨﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 17‬ﺗﺎ ‪ 74‬ﺑﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫درﺗﺤﻘﻴﻖ اﻛﺒﺮزاده )‪ (1390‬ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺷـﻬﺮ ﺑﺎﺑﻠـﺴﺮ ﻣﻴـﺰان ﺷـﺎدي ‪ 32/4‬درﺻـﺪ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ 37/6 ،‬درﺻﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ‪ 30‬درﺻﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﺮه ﺷﺎدي‬
‫ﻛﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ‪ 58/3‬ﺑﺎ داﻣﻨﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 24‬ﺗﺎ ‪ 95‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ارﺿﺎء ﻧﻴﺎزﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﻓﻀﺎي اﺧﻼق ﻋﻤـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ و ﺻﻔﺮي ﺷﺎﻟﻲ‪ ،(1389 ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫)و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺑﻌﺎد آن(‪ ،‬اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي آن )ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﺗﻔﻨﻨـﻲ ـ ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ورزﺷـﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ(‪ ،‬دﻳﻨﺪاري )رﺑﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮان‪ ،(1386 ،‬اﻋﺘﻤـﺎد‪ ،‬ﺧـﻮشﺑﻴﻨـﻲ‪ ،‬ارﺿـﺎء‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎدي‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از رﺳـﺎﻧﻪﻫـﺎ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤـﻲ )دﻫﻘـﺎﻧﻲ‪ ،(1390 ،‬ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )و ﺑﻌﺪ ﺗﻌﻤـﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘـﻪ(‪،‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ )و ﺑﻌﺪ ﻋﻴﻨﻴـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ( )اﻛﺒـﺮزاده‪ (1390 ،‬ﺑـﺮ ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ‪ ،‬اﻧﺰواي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑـﻲ‬
‫اﻋﺘﻤﺎدي‪ ،‬آﻧﻮﻣﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﺎاﻣﻨﻲ و ﻏﺼﺐ اﺧﻼﻗﻲ )ﭼﻠﺒﻲ و ﻣﻮﺳـﻮي‪ (1387 ،‬ﺑـﻪﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻌﻜﻮس ﺑﺮ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺠﻤﻮع ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ در ﻣﺠﻤﻮع در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ رﻓﺎه و ﺑﻬﺰﻳـﺴﺘﻲ‬
‫و ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ و ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﺳـﻼﻣﺖ و ﭘﻮﻳـﺎﻳﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺒﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ »در ﺟﻮاﻣـﻊ ﭘﻴـﺸﺮﻓﺘﻪ ﺻـﻨﻌﺘﻲ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد را ارﺗﻘﺎء ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم و ﻓﺮاﻫﻢ آوردن زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺑﻬﺮوزي ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ ﻻزﻣﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ دوﻟﺖ از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد و وﻗﻮف ﺑـﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ‬

‫‪8‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻣﺮدم و ﺗﻼش ﺑﺮاي زدودن ﻳـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ آﻧﻬﺎﺳـﺖ‪ .‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺗﻲ در‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاريﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎرﺑﺮد دارد« و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »اﮔﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎدي ﻓﺮاواﻧﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺣﺴﺎس ﺷـﺎدﻛﺎﻣﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻋﻲ اﻧﻔﻌﺎل در ﻣﺮدم ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد اﻣﺮي ﺿﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ‪) «.‬ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ و‬
‫ﺻﻔﺮي ﺷﺎﻟﻲ‪.(36 :1389 ،‬‬
‫دوم اﻳﻦﻛﻪ از ﻣﻴﺎن اﺑﻌﺎد ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﻧـﺸﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ اﺣـﺴﺎﺳﻲ در وﺿـﻌﻴﺘﻲ‬
‫ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺷﺎدي در ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ از‬
‫ﺧﻼل ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮد ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و ﻓﺮد ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه اوﺿـﺎع اﻓـﺮاد دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدن ﻧﻤﺮه ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎط و ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺑـﻮدن‬
‫ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻼً ﻓـﺮدي ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﺒﺖﺗﺮي از وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه آﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻄﺐ ﻣﻨﻔﻲ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از اﺣﺴﺎس ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ و ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ روﺣﻴـﻪ‬
‫آز و ﭼﺸﻢ و ﻫﻢﭼﺸﻤﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺪه ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺮور ﺷﺪه ﺑﺮ روي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺻـﺒﻐﻪ ذﻫﻨـﻲ دارﻧـﺪ و‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧـﻮرد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷـﺎﻳﺪ ﺑﺘـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺑﺎ اوﺿﺎع ﻣﺎدي اﻓﺮاد و ﺟﺎﻣﻌـﻪ در ارﺗﺒـﺎط ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ذﻫﻨﻴـﺖﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻧﮕﺮشﻫﺎ و ارزشﻫﺎي اﻓﺮاد ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ و در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺎدي‪ ،‬ﻧﺸﺎط و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ـ اﺳﻼﻣﻲ‬

‫آﻧﭽﻪ از ﻓﺤﻮاي ﻣﺘﻮن‪ ،‬اﺳﻨﺎد و ﻛﺘﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮﻣﻲآﻳـﺪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎدي و ﻧـﺸﺎط‬
‫اﻫﻤﻴﺖ واﻓﺮي در ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳـﻼم داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي دور ﺑـﺮ اﻫﻤﻴـﺖ ﻧـﺸﺎط در زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﻗﻒ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮي ﺑﻮﻳﺲ در ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫در روزﮔﺎران ﻛﻬﻦ‪ ،‬اﻳﺮان ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺸﺎط و ﻋﺒﺎدت ﺑـﻮد )ﺑﻴﻜـﺮﻣﻦ‪ .(374 :1384 ،‬در آﻳـﻴﻦ‬
‫زرﺗﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﺷﺎد ﺑﻮدن و ﻧﺸﺎط داﺷﺘﻦ از واﺟﺒﺎت دﻳﻨﻲ اﺳﺖ و اﻧﺪوه از وﺟﻮه ﻣﺸﺨـﺼﻪ‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ اﺳﺖ )ﺑﻴﻜﺮﻣﻦ‪ .(349 :1384 ،‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻣﺘﻮن و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌـﺪد ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺟﺸﻦﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻫﺮ ﻣﺎه‪ ،‬ﺗﻘﺎرن ﻧﺎم روز و ﻧـﺎم ﻣـﺎه را ﺟـﺸﻦ‬

‫‪9‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﺳﺎل ‪ 12‬ﺟﺸﻦ ﺑﺰرگ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﺸﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺟـﺸﻦﻫـﺎي‬
‫ﻧﻮروز‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺳﺪه‪ ،‬ﺗﻴﺮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻠﺪا‪ ،‬آذر‪ ،‬ﻣﺰدﮔـﺮان )ﻣـﮋده ﮔﻴـﺮان(‪ ،‬ﺧـﺮم روز‪ ،‬ﮔﺎﻫﻨﺒﺎرﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻓﺮوردﻳﻨﮕﺎن و ﺑﻬﻤﻨﺠﻪ از ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻨﺒﺎرﻫـﺎ از ﺷـﺶ ﺟـﺸﻦ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻮروز‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺟﺸﻦ ﺑﺰرگ و واﺟﺐ دﻳﻨﻲ و ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ )رﺳﺘﮕﺎر ﻓﺴﺎﻳﻲ‪ .(58 :1381 ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺘﻮن و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﺷﺶ ﺟﺸﻦ ﮔﺎﻫﻨﺒﺎر‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً دﻳﻨﻲ و ﻧﻤﺎد ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺑﻪ درﮔﺎه اﻫﻮراﻣﺰدا ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از‬
‫ﻧﻮع ﺷﺎديﻫﺎ و ﺧﻮﺷﺪﻟﻲﻫﺎي دروﻧﻲ و اﻧﻔﺴﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻴﺪ ﻧـﻮروز در اﺳـﺎس ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ داﺷﺘﻪ و ﻧﻤﺎد ﭼﺮﺧﺶ روزﮔﺎر‪ ،‬ﮔﺮدش ﻓﺼﻞﻫﺎ و آﻏﺎز ﺑﻬـﺎر‪ ،‬رﺳـﺘﺎﺧﻴﺰ ﻃﺒﻴﻌـﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺮﻛﺖ و ﺣﻴﺎت ﺑﻮده و در ﺷﻤﺎر ﺷﺎديﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ و آﻓﺎﻗﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از ﺑﺮﺧﻲ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﺎد ﻛﺮدن ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺎداش‬
‫ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﺎداري وﺟﻮد دارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺒـﺎت ﻓـﺮح و ﺷـﺎدي‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز وﻳﮋهاي ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ )زﻳﻨﻲ ﻣﻠﻚآﺑـﺎد و ﻧﻴـﻞﺳـﺎز‪:1390 ،‬‬
‫‪ .(53‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ در اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي اوﻗﺎت و ﻧﻈﻢ روزاﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﭘﻴـﺸﻮاﻳﺎن ﻣﻌـﺼﻮم)ع(‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺮت و ﺷﺎدي ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهاي دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺪف و ﻓﺮﺟﺎم زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺷـﺎدي و ﻧـﺸﺎط از دﻳـﺪ‬
‫اﺳﻼم داراي ﺣﺪ و ﻣﺮز اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮا و ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط و ﻋﻮاﻣـﻞ آن ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ روح‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪي و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎدي‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻮرد ﻧﻬﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن ﻧﻮع ﺷﺎدي ﻛﺮدﻧﻲ ﻣﺬﻣﻮم اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا و اﻧﺤﺮاف از ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎط‬
‫و ﺷﺎدي ﻛﺮدﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ آزار و اذﻳﺖ دﻳﮕﺮان ﺷﺪه و ﺣﻘﻮق آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﻳﻤـﺎل ﻛﻨـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدن و دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ دﻳﮕﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دﻳﺪ اﺳﻼم ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳـﺖ‬
‫و ﺑﺎﻳﺪ از آن اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و رواﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ ﻣﻮارد و ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﺎدي ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬اﻳﻤـﺎن‪ ،‬ﺑﻴـﻨﺶ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﺟﻬﺎن و رﺿﺎﻳﺖﻣﻨﺪي‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ دﻳﻦ ﻧﺸﺎط و ﺷـﺎدي اﺳـﺖ و اﺻـﻞ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺷﺎدي ﻛﺮدن و ﺑﺎ ﻧﺸﺎط ﺑﻮدن را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻬﻲ ﻧﻜﺮده ﻛـﻪ ﺑـﺮ آن ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﻧﻴـﺰ داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي آن راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط ﻫﻢ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻳﺮاﻧـﻲ ﭘـﻴﺶ از اﺳـﻼم و ﻫـﻢ در‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪﻋـﻼوه‪ ،‬در ﺗﻤـﺎﻣﻲ دورهﻫـﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎط در اﺷـﻜﺎل و ﻧﻤﻮدﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺧـﻮد‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ و‬
‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ روﺣﻴﺎت و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﺘﻌـﺪدي در ﺑـﺎب ﻧـﺸﺎط و ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﻢ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻋﻠـﻢ روانﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ و ﻫـﻢ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻨﻮع وﺳﻴﻌﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﻄﺮح در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ روﺑﺮو ﻫـﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ و ﺗﻨﻮع ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺳﻲ درﺧـﺼﻮص ﺷـﺎدي ﺑﻴـﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌــﻪﺷﻨﺎﺳــﻲ اﺳــﺖ و ﺣﺘــﻲ در ﭘــﮋوﻫﺶﻫــﺎي ﺗﺠﺮﺑــﻲ ﻧﻴــﺰ روانﺷﻨﺎﺳــﺎن ﺑﻴــﺸﺘﺮ از‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن در ﺑﺎب ﻧﺸﺎط و ﺷـﺎدي اﻫﺘﻤـﺎم ورزﻳـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر از ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺧﻮدداري ﻛﺮده و ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫زﻳﻤﻞ از اوﻟﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﺎدي ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ‬
‫زﻳﻤﻞ‪ ،‬ﺷﺎدي ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ ذﻫـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﺷﺨـﺼﻴﺖ ﻋـﺎﻃﻔﻲ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬زﻳﻤﻞ ﺷﺎدي را اﻧﻌﻜﺎس ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ در ورﻃـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ )زﻳﻨﮕﺮل‪ .(466 :2000 ،‬ﻣﻮﺿﻊ زﻳﻤﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎدي ﻣﻮﺿﻌﻲ دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺳﻮﻳﻲ ﻧﺸﺎط را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻫﺪف ﻣﻲﻧﮕﺮد ﻛﻪ آدﻣﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺷﺎدي را ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻋﻤﻞ و ﺣﺎﻟﺘﻲ از ذﻫﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮدش دارد‪.‬‬
‫در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻴﺪﻧﺰ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺎمﻫـﺎي اﻧﺘﺰاﻋـﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤـﺎد و‬
‫ﺳﭙﺮدن اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲ‪ ،‬دﮔﺮدﻳـﺴﻲ ﺻـﻤﻴﻤﻴﺖ و ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي‬
‫راﺑﻄﺔ ﻧﺎب از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺸﺎط و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آن ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻴﺪﻧﺰ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دارد‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي وي در ﺧﺼﻮص اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫و اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﮔﻴﺪﻧﺰ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻛﺮدارﻫﺎﻳﻲ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در ﻃـﻮل زﻣـﺎن و ﻣﻜـﺎن رخ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از دﻳﺪ وي ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻨﺶﻫﺎ و ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﻛﻪ ﻛﺮدارﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را‬
‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮاﺳﻄﻪ رواﺑﻂ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ )ﻛﺎﺳﭙﺮﺳـﻦ‪ .(98 :2000 ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﮔﻴﺪﻧﺰ‪ ،‬ﮔﺬار ﺟﻮاﻣﻊ از ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺧﺎﺻﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﭼﻬﺎر زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﻠﻲ اﻋﺘﻤﺎد وﺟـﻮد داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺗﻘﻮﻳـﺖ اﻣﻨﻴـﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻫﺮاس ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪ :‬رواﺑـﻂ ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺳﻨﺖ)ﮔﻴـﺪﻧﺰ‪ .(1380 ،‬اﻣﺎ ﺑـﺎ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻣﺪرن اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي اﺳﺎﺳـﻲ دﮔﺮﮔـﻮن ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﭼـﺮا ﻛـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﺳﺎﺳـﻲ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري‪ ،‬از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻈﺎم اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻛﺎراﻳﻲ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﻋﺎﻣﻼن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﻈﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬
‫و درﻣﺎن‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻧﻜﻲ و ﺑﻴﻤﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ و ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ وارد ﺗﻌﺎﻣـﻞ‬
‫ﻧﺸﻮﻳﻢ‪) ،‬ﻓﺮﺿﺎً اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﭘﻮلﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺎﻧﻚ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﻴﻢ(‪ ،‬اداﻣﻪ‬
‫ﻛﺎر اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ دﭼﺎر اﺧﺘﻼل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد راﺑﻄﻪاي ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ اﻣﻨﻴﺖ ﻫـﺴﺘﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ دارد‪ .‬اﻣﻨﻴـﺖ ﻫـﺴﺘﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ اﻋﺘﻤـﺎد و اﻃﻤﻴﻨـﺎن از رواﻟﻤﻨـﺪ ﺑـﻮدن اﻣـﻮر و اﺳـﺘﻤﺮار‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻋﺎدي و ﻣﺮﺳﻮم زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‪.‬اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺣﺘـﻲ‬
‫در ﭘﺲ ﻋﺎديﺗﺮﻳﻦ و ﭘﻴﺶ ﭘﺎاﻓﺘﺎدهﺗﺮﻳﻦ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‪ ،‬آﺷـﻮب و ﻫـﺮج و ﻣﺮﺟـﻲ‬
‫ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ از اداﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﺎﺗﻮان ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻻزﻣﻪ اﺳﺘﻤﺮار ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺎدي زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺳﺮﭘﻮشﮔﺬاري ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺧﻄـﺮات ﺑـﺎﻟﻘﻮه و‬
‫اﻃﻤﻴﺎن ﺧﺎﻃﺮ از ﻋﺎدي ﺑﻮدن ﺟﺮﻳﺎن اﻣﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮد ﺑﺎ دادن اﻳﻦ وﻋﺪه ﺑﻪ ﺧﻮد ﻛـﻪ »ﻫﻤـﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ رو ﺑﻪ راه اﺳﺖ و ﻣﺸﻜﻠﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ« ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ روال ﻋـﺎدي زﻧـﺪﮔﻲ و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬رواﺑﻂ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﻲواﺳـﻄﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ اﻓـﺮاد و‬
‫دﻳﮕﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر ﻓﺮد ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻓﺮد از اﺳﺘﻤﺮار روال ﻋـﺎدي ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫رواﺑﻂ رو در رو )ﻣﺜﻼً ﻋﺪم ﺧﻴﺎﻧـﺖ ﻧﺰدﻳﻜـﺎن( اﻣﻨﻴـﺖ ﻫـﺴﺘﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓـﺮد را ﺣﻔـﻆ و‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻈـﺎمﻫـﺎي اﻧﺘﺰاﻋـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻓـﺮد ﺗﻨﻬـﺎ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻨﻴﺖ وﺟﻮدي ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از اداﻣـﻪ روال ﻋـﺎدي زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻧﺘﺰاﻋﻲ دﺧﻴﻞ در زﻧـﺪﮔﻲ او روال ﻋـﺎدي‬
‫ﺧﻮد را ﻃﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد )ﻛﺎﺳﭙﺮﺳﻦ‪.(96 :2000 ،‬‬
‫ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬از ﺟﻨﺒﻪاي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣـﺴﺘﻠﺰم ﭘﺎﺳـﺦ دادن ﺑـﻪ ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي‬
‫وﺟﻮدي اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻓـﺮد در ﺳـﻄﺢ‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه و ﺧﻮدآﮔﺎه ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻨﻴﺎديﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي وﺟﻮدي ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪاﻧـﺪ‪ :‬ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬

‫‪12‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﻫﺴﺘﻲ)و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ(‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻓﻨﺎﭘـﺬﻳﺮي)ﻣﺘﻨـﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﻮدن آدﻣﻲ در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﺑﻮدن زﻣﺎن(‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان)ﺗﻌـﺎﻣﻼت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻋﺘﻤﺎد( و ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد )‪ (self‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ و ﺑﺪن)ﮔﻴﺪﻧﺰ‪.(1387 ،‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد )ﻛﻨﺸﮕﺮ( ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨـﺪه ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺿﻄﺮاب و ﻧـﺎاﻣﻨﻲ روﺑـﺮو ﺷـﺪه و اﻣﻨﻴـﺖ ﻫـﺴﺘﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ وي ﻣﺘﺰﻟـﺰل‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎاﻣﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻛﻨﺸﮕﺮ از دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ ﭘﺎﻳﺪار از زﻧﺪه ﺑﻮدن ﺧﻮد ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﺎﻟﻪاي از ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪن‬
‫و اﺿﻄﺮاب از ﻳﺎد رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ ،‬و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﺗـﺮس از ﻣـﺸﻜﻼت داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻫﺮاس آن را دارد ﻛﻪ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر روﻳﺪادﻫﺎي ﺧﺎص درﻫﻢ ﺷﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺪوه‪ ،‬ﻫﺮاس و اﺿﻄﺮاب ﺟﺎﻧﻜـﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻓـﺮد را در‬
‫ﺧﻮد ﻏﺮق ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺳﻠﺐ آراﻣﺶ و اﻃﻤﻴﺎن ﺧﺎﻃﺮ وي‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﻧﺸﺎط را از‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از دﻳﺪ ﮔﻴﺪﻧﺰ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارﺗﺒﺎط دارد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن ﺷﻮد‪ ،‬در وﻫﻠﻪ اول‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﮔﻴﺪﻧﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺘﻌﺪد در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در‬
‫دﻫﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﺳـﻨﺘﻲ اﻋﺘﻤـﺎد ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓـﻲ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﺣﻤـﺎﻳﺘﻲ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي در اﻳـﺮان در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻀﻌﻴﻒ در دﻫﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ در اﺛﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ارزشﻫﺎ‬
‫و ﺳﺒﻚﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮار )ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻠﻮل ﻫﻤﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮات در ارزشﻫﺎ و ﺳﺒﻚﻫﺎي زﻧـﺪﮔﻲ ﺑﺎﺷـﺪ( ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ و ﺑﻪوﻳﮋه اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮار ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺗﻚﻓﺮزﻧﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺴﺒﺖﻫـﺎي ﻓـﺎﻣﻴﻠﻲ )ﺧﺎﻟـﻪ‪ ،‬داﻳـﻲ‪ ،‬ﻋﻤـﻪ و ﻋﻤـﻮ و ﻣـﺸﺘﻘﺎت آﻧﻬـﺎ( را در‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي آﻳﻨﺪه از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﺳﻨﺘﻲ اﻋﺘﻤﺎد در ﺣﺎل ﺗﻀﻌﻴﻒ‬
‫ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ ﺷـﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺮي در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮن ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ را در‬

‫‪13‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺷﺎره ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﻼن ﺑﻮدن ﺳﻄﻮح ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻣﻜﺎن اﺳﺘﺨﺮاج اﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﻧـﺸﺎط ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬در آﺛﺎر ﻣﺘﻌﺎرف ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﺎ از ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‬
‫و ﻳﺎ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻴﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ آﺳﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن )‪ (32 :1385‬ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻮﻳﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آﺳﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬در اﺛﺮ ﻓﻘﺪان ﭼﺎرﭼﻮب ﺣﻘﻮﻗﻲ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ و ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻮﺗﺎهﻣـﺪت اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬داراﻳﻲ‪ ،‬ﺛﺮوت و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻤـﺮ ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ و ﺣﻘـﻮق اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﭘﺪﻳﺪهاي ذاﺗﻲ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺾ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺰو اﻣﺘﻴﺎزات ﺷﺨﺼﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮان ﺑـﺎ اﺧـﺬ ﻋﻨﺎﺻـﺮي از ﻫـﺮ دو ﻣﻔﻬـﻮم ﺷـﻴﻮه ﺗﻮﻟﻴـﺪ آﺳـﻴﺎﻳﻲ و ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎﻟﻴـﺴﻢ‪ ،‬در‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻬﺮي‪ ،‬روﺳـﺘﺎﻳﻲ و اﻳﻠـﻲ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﻛـﺮده و‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ ﺑـﺎ ﭘـﺬﻳﺮش ﻧﻈـﺎم ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺧﻮدﻛﺎﻣـﻪ و ﻣـﺴﺘﺒﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫اﻳﺴﺘﺎﻳﻲ و ﻋﺪم ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان در اﻋﺼﺎر ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان ﭘﻮﻳﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳـﻦ ﺳـﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺮﻛﻮبﮔﺮاﻧﻪ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺸﻦ زور و اﻳﺠﺎد ﺟﻮ ﺗﺮس و ﺗـﺮور‪ ،‬ﻋـﺪم ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎزدارﻧﺪه و ﺑﺎزﺳﺎزﻧﺪه‪ ،‬ﻗﺪرتﻃﻠﺒﻲ و ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ )ﭘﻴـﺮان‪1376 ،‬‬
‫و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﻴﺮوز‪ ،(1371 ،‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ آن را ﻓﻘﺪان ﻧـﺸﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﺗﺤﻜـﻴﻢ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻋﺰاداري داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮﻳﻪﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻣﺤﻮري ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﺎاﻣﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻛﺎﺗﻮزﻳـﺎن‪ ،‬ﻓﻘـﺪان ﭼـﺎرﭼﻮب ﺣﻘـﻮﻗﻲ‬
‫ﻣﺪون و ﺗﺨﻄﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬
‫رواج ﮔﺴﺘﺮده ﻧﺎاﻣﻨﻲ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در دﻳﺪﮔﺎه ﭘﻴـﺮان ﻧﻴـﺰ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ و ژﺋﻮﭘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ اﻳﺮان در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻌﻴـﺸﺖ را اﻳﺠـﺎب ﻣـﻲﻧﻤـﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ آن وﺟﻮد ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﺑﺮﻗﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﺑـﻮده و ﻛﻨـﺸﮕﺮ‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻗﺪرت اﺳﺘﺒﺪادي را در ﻗﺒﺎل ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳـﻦ ﮔـﺰﻳﻨﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺎﺧﻮاه ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ ﺗﺤﻜـﻴﻢ ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪاد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ درازي ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﺑﻮده اﺳﺖ؛ دﺳﺖ درازﻳـﻲ ﻛـﻪ‬

‫‪14‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﺧﻮد اﺷﻜﺎل ﺟﺪﻳﺪي از ﻧﺎاﻣﻨﻲ را داﻣﻦ ﻣﻲزده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﺎاﻣﻨﻲ و ﻫﺮاس‬
‫و اﺿﻄﺮاب ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ از روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ ،‬ﻧـﺸﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺮاﺳـﺎس اﺑـﺰار اﺳـﺘﺎﻧﺪارد آﻛـﺴﻔﻮرد‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﺸﺎط )ﺷﺎدي( ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﮔﻮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺷـﺒﻜﻪ رواﺑـﻂ ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي‪،‬‬
‫اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ و دﻳﻨﺪاري‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺪل ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‬

‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد‬ ‫دﻳﻨﺪاري‬

‫اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي زﻣﻴﻨﻪاي‬

‫)ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬درآﻣﺪ و ‪(...‬‬

‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‬
‫ﻧﺸﺎط )ﺷﺎدي( اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ رواﻧﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺧـﺸﻨﻮدي و رﺿـﺎﻳﺖﻣﻨـﺪي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺷﺎدي را ﻣﻲﺗـﻮان رﺿـﺎﻳﺖﻣﻨـﺪي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬رواﻧـﻲ و ﺟـﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫رﺿﺎﻳﺖﻣﻨﺪي از ﺟﺮﻳﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد )ﻟﻮ‪2001 ،‬؛ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از رﺑﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻜـﺎران‪:1386 ،‬‬
‫‪ .(52‬ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺷﺎدي آﻛﺴﻔﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‬
‫ﻛﻪ ﻧﺸﺎط را ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده و اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ دارد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ اﺑﻌﺎد داراي ﻣﺆﻟﻔﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ )اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺪواري ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آﻳﻨـﺪه‪ ،‬ﺧـﻮشﺑﻴﻨـﻲ ﺑـﻪ وﻗـﺎﻳﻊ‬

‫‪15‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫اﻃﺮاف‪ ،‬دﻟﮕﺮم ﺑﻮدن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ(‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ )اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ از وﺿـﻌﻴﺖ ﻛﻨـﻮﻧﻲ در‬
‫ﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ و وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺪهآل‪ ،‬اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺷﻐﻞ‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻞ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده(‪ ،‬ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ رواﺑـﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮان‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﻮخﻃﺒﻌﻲ(‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ اﺑﻌـﺎد ﮔﻮﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪاي در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﻴﻒ ﻟﻴﻜﺮت ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬اﻋﺘﻤﺎد در ادﺑﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫و ﻧﻬﺎدي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻌﺪ ﻧﻬﺎدي )ﻣﻴـﺰان اﻋﺘﻤـﺎد ﻓـﺮد ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ :‬ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ در آن اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﺧـﻮد‪ ،‬ﻣﺤـﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن و‬
‫دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس راﺣﺖ ﺑﻮدن و اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻪ و درك روﺷﻦ‬
‫و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاي از آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي وﺟـﻮدي‬
‫ﮔﻴﺪﻧﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻫـﺴﺘﻲ )و ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻫﺴﺘﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ(‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮي )ﻛﻪ آﻳﻨﺪه در اﻳﻦ دﺳـﺘﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد(‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻳﮕﺮان )ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اﻋﺘﻤـﺎد در رواﺑـﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ( و ﭘﺮﺳـﺶﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻫﻮﻳـﺖ ﺷﺨـﺼﻲ‪ .‬ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ اﻳـﻦ اﺑﻌـﺎد‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ را در ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‪ :‬ﻣﻴﺰان و ﮔﺴﺘﺮه رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﻓﺮاد و درواﻗﻊ ﺣﺠـﻢ رواﺑـﻂ و‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻓﺮاد در درونﺷﺒﻜﻪاي از رواﺑﻂ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺳـﻨﺠﺶ اﻳـﻦ ﻣﺘﻐﻴـﺮ‬
‫ﻛﻤﻴﺖ ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي )ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ( و ﮔـﺴﺘﺮه رواﺑـﻂ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي )ﻣﻴﺰان راﺑﻄﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ اﻋﻀﺎي ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي( را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادهاﻳﻢ‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ‪ :‬اﺣﺴﺎس اﻃﻤﻴﻨﺎن از روالﻣﻨﺪ ﺑﻮدن اﻣﻮر و ﺑـﻪ ﺳـﺎﻣﺎﻧﻲ اوﺿـﺎع اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﺟﺎﻧﻲ )اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ در ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻛﻮﭼﻪﻫـﺎي ﺧﻠـﻮت‪،‬‬
‫ﻣﺤﻠﻪ زﻧﺪﮔﻲ(‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ )ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﻨﺰل ﺑﺪون ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﭘﻮل در ﻛﻮﭼﻪ و ﺧﻴﺎﺑـﺎن(‬
‫و ﻋﻤﻮﻣﻲ )اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺎركﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﺗﺠﻤﻌـﺎت( ﺗﻘـﺴﻴﻢ‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﮔﻮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻳﻨﺪاري‪ :‬دﻳﻨﺪاري ﺑﻪ رﻓﺘﺎر دﻳﻨﻲ در ﻗﺒﺎل ﺑﺎورﻫﺎ و اﻋﺘﻘﺎدات اﺷﺎره دارد‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ رﻓﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﻨﺪار ﺑﺎ آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷـﻮد )ﻏـﻼمزاده ﺑﻬﺒﻬـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫‪37 :1385‬؛ ﺳﺮاجزاده‪ .(63 :1384 ،‬دﻳﻨـﺪاري ﺑـﻪ ﺗﺒﻌﻴـﺖ از ﻣـﺪل ﮔـﻼرك و اﺳـﺘﺎرك ﻛـﻪ‬

‫‪16‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺠﻪ دﻳﻨﺪاري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﭼﻬـﺎر ﺑﻌـﺪ‪ :‬اﻋﺘﻘـﺎدي‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳـﻜﻲ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻳﺘﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي‪ :‬ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ )ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﺑﻮدن(‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ )ﺗﻬﺮاﻧـﻲ ﻳـﺎ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدن(‪ ،‬ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ )ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ و دﻛﺘﺮي( و درآﻣـﺪ )ﻣﺒﻠﻐـﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮد در ﻳﻚ ﻣﺎه از ﻣﺤﻞ ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي زﻣﻴﻨـﻪاي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬روش ﭘﻴﻤـﺎﻳﺶ اﺳـﺖ و دادهﻫـﺎ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از اﺑـﺰار‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﮔﺮدآوري ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻠﻴﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن دﺧﺘـﺮ و ﭘـﺴﺮ‬
‫داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در ﻧﻴﻤـﺴﺎل دوم ﺗﺤـﺼﻴﻠﻲ‬
‫‪ 1391-92‬در اﻳﻦ داﻧﺸﻜﺪه ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪ 170 .‬ﻧﻔـﺮ از داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن اﻳـﻦ‬
‫داﻧﺸﻜﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي ﺳﻬﻤﻴﻪاي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ )ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﻄـﻊ ﺗﺤـﺼﻴﻠﻲ و‬
‫ﺟﻨﺴﻴﺖ( ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دادهﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮماﻓﺰار ‪ Spss‬و آزﻣﻮنﻫﺎي‬
‫آﻣﺎري دوﻣﺘﻐﻴﺮه و ﭼﻨﺪﻣﺘﻐﻴﺮه ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺎﺧﺺﻫـﺎ و ﺳـﺆاﻻت‬
‫از ﺷﻴﻮه ﻫﺎي اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺤﺘﻮا و ﺳﺎزه اي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ ﺷﺎﺧﺺ ﻫـﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ازآﻟﻔﺎي ﻛﺮوﻧﺒﺎخ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آن ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎ ﺑـﺎﻻي ‪ 0/7‬و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫داﻣﻨﻪ ﺳﻨﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﻴﻦ ‪ 18‬ﺗـﺎ ‪ 42‬ﺳـﺎل در ﻧﻮﺳـﺎن ﺑـﻮده و ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ آن ‪ 23/4‬ﺳـﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ 60/1 .‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن زن و ‪ 39/9‬درﺻﺪ ﻣﺮد ﺑﻮده و ‪ 89/4‬درﺻﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺮد‬
‫و ‪ 10/6‬درﺻﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺄﻫﻞ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ 58/8 .‬درﺻـﺪ از ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﺎن در ﻣﻘﻄـﻊ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﻲ‪،‬‬
‫‪ 31/8‬درﺻﺪ در ﻣﻘﻄﻊ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ و ‪ 9/4‬درﺻﺪ در ﻣﻘﻄﻊ دﻛﺘﺮي ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ )ﺧﺎﻧﻮاده( ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﻴﻦ ‪ 350‬ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺗـﺎ ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن و‬
‫‪ 500‬ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آن ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن و ‪ 161‬ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻧﻤﺎي درآﻣﺪ )ﺧﺎﻧﻮاده( ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻫﺮ دو ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎرة ‪ :1‬ﺗﻮزﻳﻊ درﺻﺪي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ و اﺑﻌﺎد آن‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ از ‪ 1‬ﺗﺎ ‪5‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﻞ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫‪3/13‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪29/4‬‬ ‫‪34/7‬‬ ‫‪35/9‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫‪2/93‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪30/6‬‬ ‫‪34/1‬‬ ‫‪35/3‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ‬
‫‪3/19‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫‪39/4‬‬ ‫‪37/1‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫‪3/55‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪23/5‬‬ ‫‪34/7‬‬ ‫‪41/8‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن از ﺷﺎد ﺑﻮدن ﺧﻮد‬
‫ﺟﻤﻊ‬ ‫اﺻﻼ ﺷﺎد ﻧﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﻛﻤﻲ ﺷﺎدم‬ ‫ﺷﺎدم‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺎدم‬
‫‪100‬‬ ‫‪10/6‬‬ ‫‪42/4‬‬ ‫‪44/7‬‬ ‫‪2/4‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن از ﻣﻴﺰان ﺷﺎدي دﻳﮕﺮان‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﻞ‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد‬ ‫زﻳﺎد‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻛﻢ‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ‬
‫‪100‬‬ ‫‪15/3‬‬ ‫‪38/2‬‬ ‫‪25/9‬‬ ‫‪13/5‬‬ ‫‪7/1‬‬

‫ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑﻴﻦ ‪ 35/9‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺣﺪ ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ 34/7،‬درﺻـﺪ‬

‫در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ‪ 29/4‬درﺻﺪ در ﺣﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ اﺣـﺴﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن در ﺟﺪول ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫـﻢﭼﻨـﻴﻦ‬
‫از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪهاﻳﻢ‪ :‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷـﺎد ﺑـﻮدن‪ ،‬ﺧـﻮد را‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 47/1‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﺷﺎد و ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺎد ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫‪ 42/2‬درﺻﺪ اﻋﻼم داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﺷﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ 10/6‬درﺻﺪ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻼً ﺷﺎد‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪهاﻳﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣـﺪ ﺷـﺎد و ﺑﺎﻧـﺸﺎط‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ‪ 15/3‬درﺻﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ 38/2‬درﺻـﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ آﻧﻬﺎ را ﺷﺎد ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ 25/9 .‬درﺻﺪ ﻣﻴـﺰان ﻧـﺸﺎط و ﺷـﺎدي را در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ 13/5 ،‬درﺻﺪ ﻛﻢ و ‪ 1/7‬درﺻﺪ ﺧﻴﻠﻲﻛﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺠﻤﻮع‪ 53/5 ،‬درﺻـﺪ از‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺷﺎد و ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺎد ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ‪20/6‬‬
‫درﺻﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻛﻢ و ﺧﻴﻠﻲﻛﻢ ﺷﺎد ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان دﻳﻨﺪاري‪ ،‬اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻣﻨﻴـﺖ ﻫـﺴﺘﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺑﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻴﺰان دﻳﻨﺪاري ‪ 32/4‬درﺻـﺪ از ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺣـﺪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ‪ 34/7 ،‬درﺻـﺪ در ﺣـﺪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ و ‪ 32/9‬درﺻﺪ در ﺣﺪ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان دﻳﻨﺪاري ﻛﻞ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن و ﻧﻴﺰ دﻳﻨـﺪاري‬

‫‪18‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫آﻧﻬﺎ در ﺳﻪ ﺑﻌﺪ اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺪي در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻜﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻳﻨﺪاري آﻧﻬﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ‪ 35/9‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 34/1 .‬درﺻﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻣﺘﻮﺳﻂ و ‪ 30‬درﺻﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻻ داراي ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻴـﺰان‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ 35/3‬درﺻﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺣﺪ ﭘﺎﺋﻴﻦ‪ 34/1 ،‬درﺻﺪ در ﺣـﺪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ و‬
‫‪ 30/6‬درﺻﺪ ﻧﻴﺰ در ﺣﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬داﻣﻨﻪ ﻧﻤﺮه اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑـﻴﻦ ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﺎن‬
‫ﺑﻴﻦ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 40‬در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آن ‪ 23/01‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺣـﺪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﭘـﺎﻳﻴﻦﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ در ﺑﻴﻦ ‪ 35/9‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫‪ 34/7‬درﺻﺪ در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ‪ 29/4‬درﺻﺪ در ﺣﺪ ﺑﺎﻻ‪ .‬داﻣﻨﻪ ﻧﻤـﺮه اﺣـﺴﺎس اﻣﻨﻴـﺖ در‬
‫ﺑﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 11‬ﺗﺎ ‪ 61‬در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آن ‪ 33/4‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧـﺪﻛﻲ‬
‫از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ‪ 34/7‬درﺻﺪ از ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﺎن در ﺣـﺪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 33/5 .‬درﺻﺪ در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ‪ 31/8‬درﺻـﺪ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان ﺑـﺎﻻ اﺣـﺴﺎس‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬داﻣﻨﻪ ﻧﻤﺮه اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﻴﻦ ‪ 6‬ﺗﺎ ‪28‬‬
‫در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آن ‪ 16/8‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻴﺰان اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ را در‬
‫ﻃﻴﻔﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آن ‪ 2/8‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ دو ﻣﺘﻐﻴﺮه ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻣﻴﺰان دﻳﻨـﺪاري اﻓـﺮاد‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻴﺰ ﺷﺎدي در دو ﺑﻌﺪ اﺣـﺴﺎﺳﻲ و ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻣﻴﺰان دﻳﻨﺪاري اﻓﺮاد در اﺑﻌﺎد ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧـﻪ اﻋﺘﻘـﺎدي‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻜﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺪي ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺑﻌﺎد آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻘﺪر ﮔﺴﺘﺮه رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻴـﺰان ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ و ﻛﻤﻴﺖ ﺷـﺒﻜﻪ‬
‫رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﻣﻴـﺰان ﻧـﺸﺎط‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﻣﻬﻤـﻲ در اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳـﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺣﺠﻢ ﺷﺒﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﻓـﺮاد‬
‫زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ رواﺑﻂ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑـﺮ ﻣﻴـﺰان ﻧـﺸﺎط‬
‫اﻓﺮاد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮه و ﻛﻴﻔﻴﺖ رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴـﺖ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑـﺮ ﻣﻴـﺰان ﻧـﺸﺎط در دو ﺑﻌـﺪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻓﺮاد ﺑﺮ ﻣﻴﺰان‬

‫‪19‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨـﻴﻦ راﺑﻄـﻪ ﻣﻴـﺎن اﻋﺘﻤـﺎد اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﺎ ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ آن در ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن درآﻣﺪ و ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ آن در ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒـﺖ ﻣﻌﻨـﻲدار‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ آن ﻣﻲﺷـﻮد‬
‫اﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي در اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ دو ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺸﺎط ﻧﺪارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﺑﺎ ورود ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻨـﻲدار ﺧـﻮد را ﺑـﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﻧـﺸﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ از دﺳـﺖ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬راﺑﻄـﻪ ﻣﻌﻨـﻲداري ﺑـﻴﻦ ﺳـﻦ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن و ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﻳﻲﻛﻪ وارﻳـﺎﻧﺲ‬
‫ﺳﻨﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﺎﻻ ﻧﺒﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎي ﻣـﻮاردي ﻣﻌـﺪود‪ ،‬ﺳـﻦ اﻛﺜﺮﻳـﺖ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻃﻤﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪاي را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد؛ ﭼﺮا‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﮔﺮوهﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺳﻨﻲ ﺑﺎﻻ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ )ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺮﻫﻴـﺰ از ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﺷـﺪن ﻣﻄﻠـﺐ از اراﺋـﻪ‬
‫ﺟﺪاول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤـﺮه ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺎن ‪ 73/68‬ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 3/67‬ﻧﻤﺮه از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﺮه ﻣﺮدان )‪ (70/01‬ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻮده و اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﻲدار )‪ (sig=0/047‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧـﺸﺎط‪،‬‬
‫ﻧﻤﺮه ﻣﺠﺮدﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 1/7‬و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻌﻨﻲدار از ﻧﻤﺮه ﻣﺘﺄﻫﻠﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺟﻨﺴﻴﺖ و وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺄﻫﻞ در ﺗﺤﻠﻴﻞ رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ ﺧﻨﺜـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﻢﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻴـﺰان ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ‬
‫ﻣﻴــﺰان ﻧــﺸﺎط داﻧــﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﻘﻄــﻊ دﻛﺘــﺮي ﺑﻴــﺸﺘﺮ از داﻧــﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﻘــﺎﻃﻊ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳــﻲ و‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳــﻲارﺷــﺪ ﺑــﻮده و ﻣﻴــﺰان ﻧــﺸﺎط داﻧــﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﻘﻄــﻊ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳــﻲارﺷــﺪ از ﺳــﺎﻳﺮ‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺧﺼﻮص دو ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ و ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧـﺸﺎط ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﺼﺪاق دارد‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺗﻬﺮاﻧﻲ و ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎﻧﻲ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺷﺎدي آﻧﻬﺎ در دو ﺑﻌﺪ اﺣﺴﺎﺳﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﻌـﺪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺷﺎدي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺗﻬﺮاﻧﻲ از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺄﻫـﻞ و درآﻣـﺪ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در وﻫﻠﺔ اول ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎط و ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ ﺑﻴﺶ از آنﻛﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪاي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﺘﺄﺛﺮ از وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮدي و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻛﻼنﺗـﺮ‬
‫و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻨﻴﺎديﺗﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑـﺴﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬

‫‪20‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس روش ﺑﺮاﺑـﺮي ﻗـﺪرت‬
‫ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﺎﭘﻮر ‪ 16/4‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻨﺪ درآﻣﺪ دارد اﻣﺎ ﻧﻤﺮه ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ دو ﻛﺸﻮر ﻳﻜﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ درآﻣﺪ و ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر و در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘـﺮ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬در ﻃﻲ ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪-1994‬‬
‫‪ ،1940‬درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ درﺻﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن را ﺧﻴﻠـﻲ‬
‫ﺷﺎدﺗﺮ از ﻗﺒﻞ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 30‬درﺻﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ از ﺳـﺎل‬
‫‪ 1958‬ﺗﺎ ‪ ،1996‬درآﻣﺪ ﺣﻘﻴﻘﻲ در ژاﭘﻦ ﺑﻴﺶ از ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷـﺎدﻛﺎﻣﻲ‬
‫‪59‬درﺻﺪ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻤﭙﺒﻞ و ﻫﻤﻜﺎران)‪ (1976‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ درآﻣﺪ‪ ،‬ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻼت و وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺄﻫﻞ‪ ،‬روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 20‬درﺻﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫ﻣﺘﻌﺪد ﻧﺸﺎن دادهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋـﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ازدواج‪ ،‬ﺳـﻼﻣﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻘـﺎدات ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺷﺘﻐﺎل راﺑﻄﻪاي ﻗﻮي ﺑﺎ ﺷﺎدي دارﻧﺪ)ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن و ﻧﺴﺮﻳﻦ دوﺳﺖ‪.(262 :1391 ،‬‬
‫آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ راﺑﻄﻪ درآﻣﺪ و ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺗﺤﻠﻴﻞ دوﻣﺘﻐﻴﺮه‪ ،‬راﺑﻄﻪاي ﻣﺜﺒـﺖ‬
‫و ﻣﻌﻨﻲدار اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺗﺤﻠﻴﻞ رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴـﺮ‬
‫درآﻣﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺎدي دارد اﻣﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﮕـﺮ‬
‫اﺛﺮ آن از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ درآﻣﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ آن ﻓﻘﻂ ﺑـﺮاي‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط در ﺳﻄﺢ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺸﺎط ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺗﺤﻠﻴﻞ دوﻣﺘﻐﻴﺮه ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط زﻧﺎن از ﻣﺮدان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺴﻴﺖ‬
‫و درآﻣﺪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺛﺮ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎرة ‪ :2‬ﺗﺤﻠﻴﻞ رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺿﺮاﻳﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫‪Sig.‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪Model‬‬
‫‪Beta‬‬ ‫‪Std. Error‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3/929‬‬ ‫‪0/266‬‬ ‫‪0/210‬‬ ‫‪0/826‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪي دﻳﻨﺪاري‬
‫‪0‬‬ ‫‪3/696‬‬ ‫‪0/244‬‬ ‫‪0/172‬‬ ‫‪0/636‬‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫‪0‬‬ ‫‪3/800‬‬ ‫‪0/250‬‬ ‫‪0/106‬‬ ‫‪0/405‬‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد‬
‫‪0/008‬‬ ‫‪2/682‬‬ ‫‪0/174‬‬ ‫‪0/307‬‬ ‫‪0/824‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮه رواﺑﻂ‬
‫‪0/46‬‬ ‫‪-2/015‬‬ ‫‪-0/128‬‬ ‫‪0/798‬‬ ‫ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ)ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ( ‪-1/607‬‬
‫‪0/617‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪0/380‬‬ ‫‪R Square‬‬
‫‪0/361‬‬ ‫‪Adjusted R Square‬‬

‫‪21‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﮔﺮﺳﻴﻮﻧﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪي دﻳﻨـﺪراي ﺑـﺎ ﺳـﻄﺢ‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ‪ ،0/000‬اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎ ﺳـﻄﺢ ﻣﻌﻨـﻲداري ‪ ،0/000‬اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﺎ ﺳـﻄﺢ‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ‪ 0/000‬و ﮔـﺴﺘﺮه رواﺑـﻂ ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي ﺑـﺎ ﺳـﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ‪ 0/001‬در ﺳـﻄﺢ‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ‪ 99‬درﺻﺪ و ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲداري ‪ 0/039‬در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬
‫‪ 95‬درﺻﺪ داراي ﻣﻌﻨﻲداري آﻣﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ رﮔﺮﺳﻴﻮن)ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮه ﮔـﺎم ﺑـﻪ ﮔـﺎم‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺎم ﻧﻬﺎﻳﻲ اراﺋﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ( ‪5‬‬
‫ﮔﺎم ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺎم اول‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪي دﻳﻨﺪاري و در ﮔـﺎمﻫـﺎي ﺑﻌـﺪي ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤـﺼﻴﻠﻲ وارد‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﺑﻌـﺪ ﭘﻴﺎﻣـﺪي دﻳﻨـﺪاري‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ 0/361 ،r2‬اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘـﻨﺞ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ دﻳﻨﺪاري )ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪي(‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و‬
‫ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ در ﻣﺠﻤﻮع ﺣـﺪود ‪ 36‬درﺻـﺪ از ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﻣﺘﻐﻴـﺮ واﺑـﺴﺘﻪ ﻳﻌﻨـﻲ ﻧـﺸﺎط‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﺑﻴﻦ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي دﻳﻨـﺪاري )ﺑﻌـﺪ ﭘﻴﺎﻣـﺪي(‪ ،‬اﻣﻨﻴـﺖ ﻫـﺴﺘﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻤـﺎد و ﮔـﺴﺘﺮة رواﺑـﻂ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺷﺎدي ﺑﻮده و ﺣﺪود ‪ 36‬درﺻـﺪ از ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫ﺷﺎدي را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪي دﻳﻨﺪاري ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪ‬
‫رﻓﺘﺎر و اﻋﻤﺎل و اﻋﺘﻘﺎدات دﻳﻨﻲ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه راﺟﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ ﺑﺘـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻳﻦ و ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮد دﻳﻨﺪاري در ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪي ﻣﺘﺠﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎورﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪاي ﻛﻪ از ﺣﻴﺎت و ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮاي دﻳﻨـﺪاران ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫آراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﺣـﺴﺎﺳﺎت ﻣﻨﻔـﻲ را از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و روﺣﻴﻪ ﻧﺸﺎط و ﺷﺎدي را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬آﻣـﻮزهﻫـﺎي دﻳﻨـﻲ ﺑـﺎ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﺸﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﮔﺬرا و ﻓﺎﻧﻲ ﺑﻮدن زﻧﺪﮔﻲ )و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻣﺸﻜﻼت(‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻳـﺎس‬
‫و ﻧﻮﻣﻴﺪي و ﻧﺴﺒﺖ دادن آن ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬اﻣﻴﺪواري ﺑﻪ رﺣﻤـﺖ و ﻟﻄـﻒ ﺧﺪاوﻧـﺪ و دﻫﻬـﺎ‬
‫آﻣﻮزه ﻋﻤﻠﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آنﻛﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺸﻜﻼت را ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻣـﺆﻣﻦ آﺳـﺎن ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬

‫‪22‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﻫﻤﻮاره او را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه اﻣﻴﺪوار و ﺧﻮﺷﺒﻴﻦ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺸﺎط و ﺷـﺎدﻛﺎﻣﻲ او‬
‫را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﻮد ﻋﻤﻠﻲ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ آﻣـﻮزهﻫـﺎ در ﺑﻌـﺪ ﭘﻴﺎﻣـﺪي دﻳﻨـﺪاري ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﻳﻨﺪاري ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ و از اﻳـﻦ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧـﺸﺎط ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬دﻳـﻦ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﭘﺎﺳـﺦﻫـﺎﻳﻲ ﻗﻄﻌـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي وﺟﻮدي ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده و اﻣﻨﻴﺖ وﺟﻮدي ﻓﺮد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻋـﻼوه‪ ،‬ﻓـﺮد‬
‫ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ دﻳﻨﻲ ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨـﺎن را ﺑـﺮادران و ﺧـﺎﻧﻮادة ﺧـﻮد و در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻛﻼنﺗﺮ اﻣﺖ واﺣﺪه در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻤﺎد دارد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬
‫)اﻧﻌﺎم‪1381 ،‬؛ ﭘﻨﺎﻫﻲ و ﺷﺎﻳﮕﺎن‪1386 ،‬؛ اﻓﺸﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮان‪ (1389 ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻴﻦ دﻳﻨﺪاري و‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻤﺎدي روﺣﻴﻪ ﻧﺸﺎط و ﺷﺎدي را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫دو ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺰ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﻲدار و ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﮔﺮﭼﻪ ﺻﺒﻐﻪاي ذﻫﻨﻲ دارﻧﺪ و ﺣﺎﻟﺖﻫﺎﻳﻲ روانﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬
‫ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮرﻛﺎﻣﻞ از ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺠﺎرب اﻓﺮاد در ﺑﻄـﻦ زﻧـﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﻓﺮاد‪ ،‬ﺣﺘﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رﻓﺎﻫﻲ دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ارزشﻫـﺎ‬
‫و ﻧﮕﺮشﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪1382 ،‬؛ آزادارﻣﻜﻲ و ﻛﻤﺎﻟﻲ‪1383 ،‬؛ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ و ﻣﻮﺳﻮي‪1386 ،‬؛ ﺷـﻴﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﻮي و ﻣﺪﻧﻲ ﻗﻬﻔﺨﺮي‪1388 ،‬؛ ﻋﻠﻲﭘﻮر‪ ،‬زاﻫﺪي و ﺷﻴﺎﻧﻲ‪ (1388 ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﻣـﺎ از وﺿـﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠـﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬اﮔـﺮ در ﺣـﺪ‬
‫ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﻲﻫﺎي اوﻟﻴﻪ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻘـﺪان ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت( اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ را درﺧـﺼﻮص اﻣﻨﻴـﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭼﺮاﻳﻲ ﻛﻤﺒﻮد ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﻋﺘﻤﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬در ﻛﻼنﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﻧﺤـﻮه‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ رﺟﻮع ﻛﺮد؛ ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان آن را ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﺪﻗﻮاره و ﻧﺎﻣﻮزون‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻛﻪ از دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1340‬و ‪ 1350‬در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺟﺪي آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻳﻜﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي ﻣـﺎدي و ﺳـﺨﺖاﻓـﺰاري ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات را‬
‫در ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رواﺑﻂ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺸﻜﻞ ﻧـﻪ‬
‫ﻧﻔﺲ ﭘﺪﻳﺪه ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و آﺛﺎر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻧﺸﺪه آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮي در دﻫﻬﺎي اﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧـﺪﻫﺎي ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي را ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﭼـﺎرﭼﻮب‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪه رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﺟﺘﻤـﺎع ﻣﺤﻠـﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﻓﻀﺎي ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي آﺷﻨﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ و ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣـﺬﻫﺒﻲ و ﺳـﻨﺖ‬
‫را ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ ارﺗﺒﺎط ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬در ﻧﻈﺮﻳﺔ ﮔﻴﺪﻧﺰ‪،‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ اﻋﺘﻤﺎد و اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﺎﺟﺮتﻫﺎي ﺑﻲروﻳـﻪ‬
‫و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ در اﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺎﻣﻮزون‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول اﻳﻦﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺗـﺼﺎﻋﺪي ﺷـﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﮔـﺴﺘﺮش زﻳﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎي ﺷـﻬﺮي و اراﺋـﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﻫﺎي رﻓﺎﻫﻲ را ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ از دوﻟﺖ و ﻛﺎﻫﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺎﺷﻴﻪﻫﺎي ﺷﻬﺮي و رﺷﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻧﺎﻣﻮزون )ﺗﺮاﻛﻢ ﺑـﺎﻻ‪ ،‬ﻛﻮﭼـﻪﻫـﺎي ﺗﺎرﻳـﻚ و‬
‫ﺑﻦﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﺳﺮاﻧﻪ ﻓﻀﺎي ﺳﺒﺰ و‪ (...‬ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑـﻪ ﺧـﻮد اﻓـﺰاﻳﺶ ﻧـﺮخ‬
‫آﺳﻴﺐﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻛﺎﻫﺶ اﺣـﺴﺎس اﻣﻨﻴـﺖ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﻛـﺎﻫﺶ ﻣﻴـﺰان‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده و رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي‬
‫اﻋﺘﻤﺎد و اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ و از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲروﻧـﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫وﺟﻮه ﻧﺎﻣﻮزون ﺑﻮدن ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات رخ داده )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﺎﻧﻮادهﻫـﺎي ﻫـﺴﺘﻪاي‪ ،‬ﻛﻮﭼـﻚ ﺷـﺪن ﺑﻌـﺪ ﺧـﺎﻧﻮار‪،‬‬
‫اﺷﺘﻐﺎل زﻧﺎن در ﺧﺎرج از ﺧﺎﻧﻪ و‪ (...‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣـﺪﻧﻲ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻴﻞ ﻋﻈﻴﻤﻲ از اﻓﺮادي ﻛﻪ از روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻳﺎ از ﺷـﻬﺮﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﻛﻼن ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺴﻴﺎري از رواﺑﻂ ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪي‬
‫و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺨﺶ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و از ﻃﺮﻓﻲ در ﻓﻘـﺪان ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﻣـﺪﻧﻲ و ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬دﭼﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻲﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻓﻘﺪان ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و اﻧﺰوا و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن‪ ،‬ﺣﺲ ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي و ﻓﻘﺪان اﻣﻨﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ راﻫﻜﺎري ﺑﺮاي اﻓـﺰاﻳﺶ ﻧـﺸﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اراﺋـﻪ دﻫـﻴﻢ‪ ،‬در‬
‫ﻛﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻔﻬﻮم اﺟﺘﻤﺎع و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﭙـﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻫـﺮ اﻗـﺪاﻣﻲ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻣﻮﺟـﺐ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﻄﺢ ﺗﻌـﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬داﻣﻨﺔ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﮔـﺴﺘﺮش ﺳـﺮاﻧﻪ ﻓـﻀﺎﻫﺎي‬
‫ﺳﺒﺰ و ﻛﺎرﺑﺮيﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و ﻓﺮاﻏﺘﻲ در ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﻮاع ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲﻫـﺎ و‬

‫‪24‬‬
‫ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﺟﺸﻦﻫﺎ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻣﻨﺎﺳﺒﺖﻫﺎي ﺧﺎص )اﻋﻴﺎد ﻣﻠﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ اﺋﻤـﻪ‬
‫ﻣﻌﺼﻮم)ع(‪ ،‬اﻳﺎم ﺧﺎص ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺐ ﻳﻠﺪا و‪ ،(...‬و در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰاري ﻣـﺴﺎﺑﻘﺎت‬
‫ورزﺷﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ و‪ ...‬در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺧﺼﻮص ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺰ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮرﻧﺪ؛ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري اردوﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و زﻳﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺎزدﻳﺪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮزهﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﻮاع ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ورزﺷﻲ و ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ ‬اﻓﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻋﻠﻴﺮﺿﺎ؛ ﻓﺎﺿﻞ ﻧﺠﻒآﺑﺎدي‪ ،‬ﺳﻤﻴﻪ؛ ﺣﻴﺪري‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ؛ ﻧﻮرﻳﺎن ﻧﺠـﻒآﺑـﺎدي )‪(1389‬؛ »ﭘﮋوﻫـﺸﻲ در‬
‫ﺑﺎب راﺑﻄﻪ دﻳﻨﺪاري و اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ش ‪ ،49‬ﺻﺺ ‪.185-218‬‬
‫اﻛﺒﺮزاده‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ )‪(1390‬؛ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺷـﺎدي ﺟﻮاﻧـﺎن ﺷـﻬﺮ ﺑﺎﺑﻠـﺴﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺎنﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران‪.‬‬
‫اﻧﻌﺎم‪ ،‬راﺣﻠﻪ )‪(1381‬؛ ﺑﺮرﺳﻲ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ در ﺑﻴﻦ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﺷـﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺎنﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮا‪.‬‬
‫آزادارﻣﻜﻲ‪ ،‬ﺗﻘﻲ و ﻛﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ )‪(1383‬؛ »اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع و ﺟﻨﺴﻴﺖ«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬دوره ‪،5‬‬ ‫‪‬‬
‫ش ‪ ،2‬ﺻﺺ ‪.100-132‬‬
‫ﺑﺎﺻﺮي‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪(1389‬؛ ﻧﻘﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺎدي و ﻧﺸﺎط در اﻓـﺰاﻳﺶ روﺣﻴـﻪ ﺣﻤﺎﺳـﻲ‪،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ روانﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬س ‪ ،1‬ش ‪ ،2‬ﺻﺺ ‪.61-71‬‬
‫ﺑﻴﻜﺮﻣﻦ‪ ،‬ﺋﻲ )‪(1384‬؛ ﻋﻠﻢ در اﻳﺮان و ﺷﺮق ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺻﻨﻌﺘﻲزاده‪ ،‬ﻗﻄﺮه‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ﭘﻨﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ و ﺷﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒـﺎ )‪(1386‬؛ »اﺛـﺮ ﻣﻴـﺰان دﻳﻨـﺪاري ﺑـﺮ اﻋﺘﻤـﺎد ﺳﻴﺎﺳـﻲ«‪ ،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠـﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ش ‪ ،37‬ﺻﺺ ‪.73-108‬‬
‫‪ ‬ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ﻣﻠﻲ ارزشﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻴﺎن )‪(1382‬؛ ﻣﻮج دوم‪ ،‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ ‬ﭼﻠﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد و ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﺳﻴﺪﻣﺤﺴﻦ )‪(1387‬؛ »ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ در ﺳـﻄﻮح‬
‫ﺧﺮد و ﻛﻼن«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دوره ‪ ،9‬ش ‪ 1‬و ‪ ،2‬ﺻﺺ ‪.34-57‬‬
‫‪ ‬دﻫﻘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ )‪(1390‬؛ ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺷﺎدي در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ارﺷﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪1393 ،4‬‬

‫‪ ‬رﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺳﻮل؛ رﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ؛ ﻋﺎﺑﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ و ﮔﻨﺠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪(1386‬؛ »ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﺎدي‪ :‬روﻳﻜﺮدي ﻧﻈﺮي و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ﺧﺎﻧﻮار در ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‪ ،‬س‬
‫‪ ،3‬ش ‪ ،8‬ﺻﺺ ‪.41-78‬‬
‫‪ ‬رﺳﺘﮕﺎرﻓﺴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮر )‪(1381‬؛ ﻓﺮدوﺳﻲ و ﻫﻮﻳﺖﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻃﺮح ﻧﻮ‪.‬‬
‫زﻳﻨﻲ ﻣﻠﻚآﺑﺎد‪ ،‬ﻫﺎدي و ﻧﻴﻞﺳﺎز‪ ،‬ﻧﺼﺮت )‪(1390‬؛ »ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﺷـﺎدي و ﻧـﺸﺎط در ﻗـﺮآن و رواﻳـﺎت«‪ ،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ در داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬س ‪ ،1‬ش ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.50-68‬‬
‫ﺳﺮاجزاده‪ ،‬ﺳﻴﺪﺣﺴﻴﻦ )‪(1384‬؛ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي دﻳﻦ و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در دﻳﻨﺪاري و ﺳـﻜﻮﻻر‬ ‫‪‬‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬ﻃﺮح ﻧﻮ‪ ،‬چ ‪.2‬‬
‫ﺷﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻴﺤﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻣﻴﺮﻃﺎﻫﺮ و ﻣﺪﻧﻲ ﻗﻬﻔﺮﺧﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ )‪(1388‬؛ »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻧﺎن در اﻳﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ‬ ‫‪‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دوره ‪ ،10‬ش ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪.57-84‬‬
‫‪‬‬
‫ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن‪ ،‬ﻋﺰتاﻟﻪ و ﻧﺴﺮﻳﻦدوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺜﻢ )‪(1391‬؛ اﻗﺘﺼﺎد رﻓﺎه‪ ،‬ﻧﻮر ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻣﻴﺮﻃﺎﻫﺮ )‪(1386‬؛ »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﺮان؛ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬دورﻧﻤﺎي آﻳﻨﺪه و‬
‫اﻣﻜﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﺬار«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬س ‪ ،6‬ش ‪ ،25‬ﺻﺺ ‪.193-234‬‬
‫‪ ‬ﻋﻠﻲﭘﻮر‪ ،‬ﭘﺮوﻳﻦ‪ ،‬زاﻫﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد و ﺷﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻴﺤﻪ )‪(1388‬؛ »اﻋﺘﻤﺎد و ﻣﺸﺎرﻛﺖ )ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫و ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان(«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دوره ‪ ،10‬ش ‪ ،2‬ﺻﺺ ‪.109-135‬‬
‫‪ ‬ﻏﻼمزاده ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ )‪(1385‬؛ دﻳﻨﺪاري ﻣﻮازي‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻻﻳﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ آن‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺎنﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲارﺷﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮاء‪.‬‬
‫ﮔﻴﺪﻧﺰ‪ ،‬آﻧﺘﻮﻧﻲ )‪(1380‬؛ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺪرﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﺛﻼﺛﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(1387) --------‬؛ ﺗﺠﺪد و ﺗﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻫﻮﻳﺖ ﺷﺨﺼﻲ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺎن‪ ،‬ﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ و اﺳﺘﻴﻦﻓﺸﺎن‪ ،‬ﭘﺮواﻧﻪ )‪(1388‬؛ »ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻧﺸﺎط اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑـﺮ اﺳـﺘﺎن‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻬﺮان(«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي‪ ،‬ش ‪ ،33‬ﺻﺺ ‪.119-146‬‬
‫ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ و ﺻﻔﺮي ﺷﺎﻟﻲ‪ ،‬رﺿﺎ )‪(1389‬؛ »ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ آن‬ ‫‪‬‬
‫)ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي در اﺳﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰي(«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي رﻓﺎه و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬س‪ ،2‬ش‪ ،3‬ﺻﺺ‪.31-72‬‬
‫ﻫﺰارﺟﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ و ﺻﻔﺮي ﺷﺎﻟﻲ‪ ،‬رﺿﺎ )‪(1391‬؛ آﻧﺎﺗﻮﻣﻲ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Kaspersen, Lars, Bo (2000); Anthony Giddens, an introduction in a social theorist, Blackwell‬‬
‫‪publishers.‬‬
‫;)‪ Myers, D. G, (2002‬‬ ‫‪Happy & Healthy. <http://abclocal.g.com/68- wls/news/012802-hs-‬‬
‫‪happyhealthy.html.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Paterson, C. (2000); The future of optimism, American Psychologist, 55(1), 44-55.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Veenhoven, R. (1993); Data book of happiness, New York: Reidel publishing company.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪------------ (2006); New direction in the study of happiness, October 2006,‬‬
‫‪www.weenhoven.fsw.eur.nl.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Zingerle, A. (2000); Simmel on happiness, journal of happiness studies, No.1, pp: 465-477.‬‬

‫‪26‬‬