ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ

Η επέλαση του λειτουργικού αναλφαβητισμού

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, στις αναπτυγμένες χώρες, (οργανικά) αναλφάβητο
θεωρούσαμε τον άνθρωπο που δε γνώριζε ανάγνωση και γραφή. Ήταν ο άνθρωπος που
δεν πήγε ποτέ στο σχολείο, και έτσι δυσκολευόταν να γράψει ακόμα και το όνομά του.
Όταν μάλιστα έπρεπε να υπογράψει ένα επίσημο έγγραφο, χρησιμοποιούσε το δακτυλικό
του αποτύπωμα ή περιοριζόταν στην καταγραφή ενός σταυρού.

Καθώς όμως γενικεύεται η υποχρεωτική εκπαίδευση, εξαπλώνονται τα ΜΜΕ και

διευρύνεται η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου, μεταβάλλεται
το περιεχόμενο και η σημασία του αλφαβητισμού. «Αναλφάβητος», κατά την UNESCO,
«είναι σήμερα ο άνθρωπος που δεν μπορεί να κατανοήσει μια απλή παρουσίαση
γεγονότων που αναφέρονται στην καθημερινή κοινωνική, πολιτική και οικονομική του
ζωή.» Η απόσταση μεταξύ των δύο ορισμών είναι χαώδης. Αν και η πρώτη μορφή
αναλφαβητισμού εξακολουθεί να μαστίζει εκατομμύρια ανθρώπους στον Τρίτο Κόσμο,
ο ορισμός της UNESCO δεν αφήνει κανένα περιθώριο εφησυχασμού: ο
αναλφαβητισμός, στη νέα του μορφή, εξαπλώνεται ραγδαία και στον «πολιτισμένο»
κόσμο μας.

Τώρα πια, αναλφάβητος δεν είναι μόνο όποιος δε γνωρίζει ανάγνωση και γραφή.
Αναλφάβητος είναι κι ο άνθρωπος που δεν έχει τα πνευματικά εφόδια για να διευρύνει
τους ορίζοντες της γνώσεις του, να αξιολογήσει τις πληροφορίες- να καταλάβει ποιες
αξίζουν την προσοχή του και ποιες όχι- που ακατάσχετα διοχετεύουν τα ΜΜΕ στην
όραση, την ακοή και τη σκέψη του. Είναι αυτός που δεν μπορεί να συσχετίσει τα
γεγονότα που επηρεάζουν ή καθορίζουν τη ζωή του, ώστε να έχει ένα οδηγητικό νήμα
που θα τον βγάλει αλώβητο από το λαβύρινθο της καθημερινής ειδησεογραφίας.
Αναλφάβητος είναι ο άνθρωπος που έχει τόσο περιορισμένη σκέψη, ώστε για την
καταγραφή του λεξιλογίου του αρκούν δύο σελίδες μαθητικού τετραδίου.

Αυτή η νέα μορφή αναλφαβητισμού («λειτουργικό» τον ονομάζουν οι ειδικοί)

ενδημεί σε όλα σχεδόν τα ηλικιακά και κοινωνικά στρώματα και δε σχετίζεται άμεσα με
τις «γραμματικές γνώσεις» ή το εισόδημα. Είναι ο αναλφαβητισμός που διαφεύγει από
τις στατιστικές, επειδή κρύβεται καλά πίσω από το παραπέτασμα των σπουδών και των
επαγγελματικών τίτλων. Ποια εταιρεία δημοσκοπήσεων θα είχε τα μέσα, το χρόνο και
την τόλμη να «ελέγξει» τον λεξιλογικό πλούτο, το βάθος της σκέψης και την κριτική
ικανότητα των ερωτώμενων;

1
 Βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με ένα νέο «εχθρό»: τον αναλφαβητισμό που
παράγει η τεχνολογικά και επιστημονικά εξελιγμένη κοινωνία μας. Όσο η
πραγματικότητα γίνεται πολυπλοκότερη, όσο ο όγκος των πληροφοριών αυξάνεται, όσο
τα γεγονότα εναλλάσσονται ταχύτατα και τα ΜΜΕ παρουσιάζουν μια αποσπασματική
εικόνα τους, τόσος θα δυσκολεύεται ο άνθρωπος να τα ερμηνεύσει και να τα κατανοήσει.
Η σκέψη του θα είναι αιχμάλωτη των εντυπώσεων και της λαμπερής επιφάνειας των
εικόνων και των ρητορικών τεχνασμάτων της πολιτικής και της διαφήμισης. Η ψυχή του
θα άγεται και θα φέρεται από τη μαγεία των χρωμάτων και των παθιασμένων λέξεων. Τα
μάτια και η προσοχή του θα υποτάσσονται στη σαγηνευτική δύναμη του θεάματος. Με
άλλα λόγια, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός παραλύει τις πνευματικές και ψυχικές του
αντιστάσεις και υπονομεύει κάθε διάθεση και δυνατότητα για ενεργό πολιτική
παρέμβαση στη δημόσια ζωή.

Ο αναλφάβητος άνθρωπος παλαιότερων εποχών (ο οργανικά αναλφάβητος) είχε

συναίσθηση της αδυναμίας του. Έλεγε: « Εγώ δεν ξέρω γράμματα». Ο σύγχρονος
αναλφάβητος, όμως, δεν έχει επίγνωση της αδυναμίας του. Οχυρωμένος πίσω από μια
ειδικότητα ή έναν τίτλο σπουδών, έχει την ψευδαίσθηση ότι η αποκλειστική του
ενασχόληση με ένα μόνο – σχεδόν ελάχιστο- τομέα γνώσης του δίνει τη δυνατότητα να
θεωρείται «μορφωμένος».

(Διασκευή από τον τύπο)

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Β1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

(25 Μονάδες)

Β2. Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός παραλύει τις πνευματικές και ψυχικές αντιστάσεις

του ανθρώπου και υπονομεύει κάθε διάθεση και δυνατότητα για ενεργό πολιτική
παρέμβαση στη δημόσια ζωή.

Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.

(8 Μονάδες)

Β3. Το κείμενο αποβλέπει στην πληροφόρηση ή την πειθώ; Να τεκμηριώσετε την

απάντησή σας εξετάζοντας το είδος του κειμένου, το περιεχόμενό του και τη γλώσσα
του.

(6 Μονάδες)

Β4. Με ποιον ή με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος;

2
 (5 Μονάδες)

Β5. Με τι είδους συλλογιστική πορεία (συλλογισμό) αναπτύσσεται η 3η παράγραφος;

Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

(5 Μονάδες)

Β6. Να εντοπίσετε πέντε (5) λέξεις ή φράσεις που δείχνουν ότι ο συντάκτης κάνει
ποιητική χρήση της γλώσσας.

(5 Μονάδες)

Β7. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις:

χαώδης=

μαστίζει=

εφησυχασμού=

αλώβητο=

σαγηνευτική=

υπονομεύει=

(6 Μονάδες)

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Σε μια ομιλία 500-600 λέξεων που θα εκφωνήσετε στα πλαίσια μιας εκδήλωσης που
διοργανώνει το σχολείο σας για τα σύγχρονα παγκόσμια προβλήματα να αναφερθείτε
στα αίτια του λειτουργικού αναλφαβητισμού και να προτείνετε λύσεις για την εξάλειψη
του φαινομένου.

(40 Μονάδες)

3
 ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Ανάλυση έννοιας:

Α) ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Εποχή αντιφατική, γιατί:

α) από τη μία ο άνθρωπος καυχιέται για τα επιτεύγματά της τεχνολογίας και

β) από την άλλη το ποσοστό αναλφαβητισμού στον πλανήτη μας είναι μεγάλο.

Β) ΟΡΙΣΜΟΙ – ΕΙΔΗ

α) Οργανικός αναλφαβητισμός: αφορά τους ανθρώπους που δεν έμαθαν ποτέ ανάγνωση
και γραφή, δε φοίτησαν δηλαδή σε σχολείο.

β) Λειτουργικός αναλφαβητισμός: αφορά εκείνους τους ανθρώπους που σε κάποια

στιγμή έμαθαν το χειρισμό του γραπτού λόγου, αλλά γρήγορα και δεν κατέχουν πια το
εργαλείο της γραπτής επικοινωνίας, που τους επέτρεπε λειτουργικότερη ένταξη στην
οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου.

γ) Στην εποχή μας ο αναλφαβητισμός έχει μειωθεί σε μεγάλο βαθμό, τουλάχιστον στις
δυτικές κοινωνίες. Όμως σήμερα παρατηρείται μια διεύρυνση της έννοιας
αναλφαβητισμός.

Η έννοια του λειτουργικού αναλφαβητισμού

Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι ένα πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών. Ο

λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι διαφορετικός από αυτόν που ονομάζουμε οργανικό
αναλφαβητισμό. Ο δεύτερος δηλώνει τα άτομα που δεν φοίτησαν ποτέ σε σχολείο και
συνεπώς δεν διδάχθηκαν ποτέ γραφή και ανάγνωση. Κατά συνέπεια, ο γενικός/οργανικός
αναλφαβητισμός δηλώνει την παντελή άγνοια γνώσης και γραφής.

Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός όμως αναφέρεται στην έλλειψη της ικανότητας να

χρησιμοποιεί το άτομο τις γνώσεις που του παρέχει το σχολείο, έτσι ώστε να
ενταχθείομαλά και να λειτουργήσει αποτελεσματικά στο κοινωνικό σύνολο στο οποίο
ανήκει. Με άλλα λόγια ο λειτουργικά αναλφάβητος έχει φοιτήσει σε σχολείο και έχει
διδαχθεί γραφή και ανάγνωση, αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του αυτές

4
για να λειτουργήσει με αυτάρκεια μέσα στην κοινωνική ομάδα στην οποία είναι
ενταγμένος (Μωραΐτης, 2009)

“Αναλφάβητος, σήμερα, μπορεί να είναι ένας μαθητής του σχολείου, ένας δάσκαλος,
ένας επιστήμονας που έχει μάθει να καταλαβαίνει μόνο ότι έχει σχέση με την ειδικότητά
του, αδυνατεί να επικοινωνήσει με τομείς της πραγματικότητας που είναι πέρα από τους
ορίζοντες της γνώσης του. Τον χαρακτηρίζουμε συνήθως πνευματική μονομερή. Αλλά
και η πνευματική μονομέρεια είναι και αυτή μορφή αναλφαβητισμού. Ο οργανικά
αναλφάβητος έχει συναίσθηση της αδυναμίας του.

Ο σύγχρονος, όμως, αναλφάβητος σπάνια έχει επίγνωση της αδυναμίας του. Αντίθετα,
έχει την ψευδαίσθηση ότι η αποκλειστική του ενασχόληση με ένα τομέα της γνώσης του
δίνει τη δυνατότητα να είναι μορφωμένος” Α. Γιαβρής.

Η αξία της ανάγνωσης

Ο γραπτός λόγος υπάρχει παντού και συνεπώς η ανάγνωση είναι μια θεμελιώδης και
διαρκώς αυξανόμενη αναγκαιότητα σε όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής μας. Ένα ευρύ
φάσμα δεξιοτήτων ανάγνωσης, είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την προσωπική και
κοινωνική ολοκλήρωση οποιουδήποτε ατόμου, για την ενεργό και μετά λόγου γνώσης
συμμετοχή του στο κοινωνικό γίγνεσθαι και για την πλήρη άσκηση των δικαιωμάτων του
ως πολίτη. Εκτός αυτού, οι δεξιότητες αυτές είναι σημαντικές και για την πρόσβαση και
ανέλιξη του καθενός στην αγορά εργασίας. Όσοι διαθέτουν σε περιορισμένο βαθμό τις
δεξιότητες ανάγνωσης έχουν περιορισμένες πιθανότητες προόδου στη σύγχρονη
κοινωνία. Ουσιαστικά, η απόκτηση της ικανότητας καλής ανάγνωσης είναι βασική
προϋπόθεση εκπλήρωσης των κοινωνικών και οικονομικών απαιτήσεων της κοινωνίας
του 21ου αιώνα.

Οι επαρκείς ικανότητες ανάγνωσης είναι σημαντικά στοιχεία για κάθε νεαρό άτομο ώστε
να είναι σε θέση να επιδιώξει τους προσωπικούς του στόχους όταν ξεκινήσει τη ζωή του
ως ενήλικας. Η επιτυχής απόκτηση των δεξιοτήτων ανάγνωσης κατά την παιδική ηλικία
και την εφηβεία είναι συνεπώς θεμελιώδους σημασίας. Εξάλλου, οι καλές δεξιότητες
γραμματισμού αποτελούν τη βάση ολόκληρης της σχολικής σταδιοδρομίας ενός παιδιού:
χωρίς αυτές η ακαδημαϊκή επιτυχία είναι ανέφικτη. Η καλή γνώση ανάγνωσης δεν
συνιστά μόνο ένα από τους βασικούς στόχους της σχολικής εκπαίδευσης, αλλά είναι ένα
από τα βασικά μέσα μάθησης. Η ικανότητα ανάγνωσης είναι συνεπώς ένα βασικό
εργαλείο άσκησης του δικαιώματος στην εκπαίδευση το οποίο κατοχυρώνει και η
Διακήρυξη του Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθρο 26).

5
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα για τις Ευρωπαϊκές χώρες στα οποία κατέληξαν οι
διεθνείς έρευνες αξιολόγησης μαθητών κατά την τελευταία δεκαετία, το Συμβούλιο
έθεσε το στόχο της μείωσης του αριθμού των υστερούντων στην ανάγνωση σε ποσοστό
κάτω από 15% μέχρι το 2020.

- Ο αναγνωστικός γραμματισμός ορίζεται ως η συνολική κλίση κατανόησης, χρήσης και

κριτικής σκέψης πάνω σε γραπτές γλωσσικές μορφές με σκοπό την επίτευξη προσωπικής
και κοινωνικής ολοκλήρωσης. Αυτό υπερβαίνει τις γνωστικές συνιστώσες της
ανάγνωσης (δηλαδή την αποκωδικοποίηση λέξεων και την κατανόηση γραπτών
κειμένων) και φθάνει σε άλλες πτυχές οι οποίες σχετίζονται με την ύπαρξη κινήτρων και
την εμβάθυνση γραπτών θεματολογιών. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τον ορισμό του Pierre
(1992) ο οποίος περιγράφει τον γραμματισμό ως τη «σχέση την οποία αποκαθιστά ένα
άτομο με τον γραπτό κόσμο». Ο όρος «αναγνωστικός γραμματισμός» ενσωματώνει μια
διάκριση μεταξύ του «είμαι σε θέση να διαβάζω» και του «είμαι αναγνώστης».

- Σε ένα σχολικό πλαίσιο, οι μαθητές που έχουν εμβαθύνει στον αναγνωστικό

γραμματισμό έχουν μάθει να διαβάζουν και έχουν ευχέρεια στην «ανάγνωση για τη
μάθηση». Από πλευράς διδασκόντων, η παροχή στους μαθητές της δυνατότητας
ευχέρειας στον αναγνωστικό γραμματισμό συνεπάγεται την διαμόρφωση διαφόρων
διαδικασιών και δραστηριοτήτων οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε διάφορα επίπεδα
εξέλιξης και εμπεριέχουν τη διδασκαλία του τρόπου με τον οποίο οι μαθητές μαθαίνουν
να διαβάζουν και να αναπτύσσουν τις αναγνωστικές τους δεξιότητες.

- Το Διεθνές Πρόγραμμα PISA για την Αξιολόγηση των Μαθητών (Programme for
International Student Assessment) ορίζει την ικανότητα ανάγνωσης των
δεκαπεντάχρονων ως: «η κατανόηση, η χρήση και η κριτική σκέψη πάνω σε γραπτά
κείμενα, για τους σκοπούς επίτευξης των ατομικών στόχων, για την ανάπτυξη της
γνώσης και του προσωπικού δυναμικού και για τη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι».

- Στο βαθμό που οι μαθητές επιτελούν προόδους στο σχολείο έρχονται αντιμέτωποι με
συνεχώς μεγαλύτερες απαιτήσεις αναγνωστικής κατανόησης σε σχέση με λογοτεχνικά
και ενημερωτικά κείμενα διαφόρων θεματολογιών. Η εστίαση στην ανάγνωση
μετακινείται από την ικανότητα αποκωδικοποίησης λέξεων προς την κατανόηση
μηνυμάτων ή ολόκληρων κειμένων. Στο στάδιο αυτό, η αναγνωστική κατανόηση μπορεί
να οριστεί ως «εκούσιοι συλλογισμοί κατά τη διάρκεια των οποίων οικοδομούνται
έννοιες μέσω της διάδρασης μεταξύ αναγνώστη και κειμένου». Έτσι λοιπόν, η
αναγνωστική κατανόηση προϋποθέτει αμφότερες τις γλωσσικές και γνωστικές
διεργασίες, με διάδραση μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης όταν ο
αναγνώστης προσπαθεί να αποσπάσει και να δημιουργήσει νοήματα από ένα γραπτό
κείμενο.

6
 Γ) ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Ο αναλφαβητισμός μαστίζει κυριολεκτικά τις υπανάπτυκτες χώρες του Τρίτου Κόσμου,

αλλά εμφανίζεται και στις αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες που εμφανίζουν
κυρίως πρόβλημα λειτουργικού αναλφαβητισμού. Η μείωση του στις χώρες αυτές
οφείλεται στην υποχρεωτική εκπαίδευση.

Πλήττει τα μειονεκτικά κοινωνικά στρώματα που αποκαλούνταν “Τέταρτος Κόσμος” και

περιλαμβάνουν όσους κατοικούν στις άθλιες συνοικίες των πόλεων, μετανάστες, εργάτες
και τις οικογένειές τους, καθώς και μερικούς αγροτικούς πληθυσμούς με χαμηλό
εισόδημα.

Οι περισσότεροι προβληματικοί αναγνώστες έχουν γονείς χαμηλότερης μόρφωσης και

προέρχονται από κοινωνικά και οικονομικά μειονεκτικές οικογένειες από τις οποίες
εκλείπουν μάλλον οι πόροι για την εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων. Στις
περισσότερες χώρες, μάλιστα, το ιστορικό μετανάστη μπορεί να αποβαίνει επιζήμιο στα
επιτεύγματα ικανότητας ανάγνωσης, και ιδίως για μαθητές οι οποίοι στο οικογενειακό
περιβάλλον μιλούν μια γλώσσα που δεν είναι εκείνη της εκπαίδευσης.

Για πολλά παιδιά, άλλωστε, σε όλη την Ευρώπη η γλώσσα εκπαίδευσης δεν είναι η
μητρική τους γλώσσα. Η καλή γνώση ωστόσο της γλώσσας εκπαίδευσης αποτελεί
βασική προϋπόθεση σχολικής επιτυχίας. Πολλές μελέτες υποδεικνύουν ότι οι μετανάστες
μαθητές τείνουν να έχουν μειωμένη απόδοση στην ανάγνωση από εκείνους της
φιλοξενούσας χώρας. Ο τρόπος διδασκαλίας δεξιοτήτων ανάγνωσης σε παιδιά των
οποίων η μητρική γλώσσα δεν είναι ίδια με τη γλώσσα εκπαίδευσης, αποτελεί συνεπώς
βασικό σημείο προβληματισμού.

Δ) ΑΙΤΙΑ

1.Η οικονομική ανέχεια αποτελεί τη βασικότερη αιτία αναλφαβητισμού, αφού η ανάγκη

για βιοπορισμό οδηγεί στην αναζήτηση εργασίας από την παιδική κιόλας ηλικία και
σαφώς στην απομάκρυνση από το σχολείο.

2.Η έλλειψη χρηματικών πόρων του κράτους π.χ. Τριτοκοσμικές χώρες – για την ίδρυση
σχολικών κτιρίων και την πρόσληψη διδακτικού προσωπικού.

3.Οι πόλεμοι κατά τους οποίους τα σχολεία δε λειτουργούν ή υπολειτουργούν.

7
4.Η απομόνωση πολλών αγροτικών περιοχών στις οποίες παρατηρείται έλλειψη
σχολείων και διδακτικού προσωπικού.

5.Το χαμηλό μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο των κατοίκων αυτών των αγροτικών
περιοχών ωθεί τους γονείς στο να παραμελούν τη μόρφωση των παιδιών τους.

6. Το οικογενειακό περιβάλλον και η οικονομική κατάσταση. Σύνηθες αίτιο για την

πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου συνιστά η έλλειψη οικονομικών πόρων της
οικογένειας, που εξωθεί τον μαθητή να συνδράμει εργαζόμενος ή έστω μη
επιβαρύνοντας με έξοδα και «περιττές» υποχρεώσεις τους γονείς.

Αν, μάλιστα, οι γονείς δεν έχουν οι ίδιοι υψηλό ή ικανοποιητικό επίπεδο μόρφωσης,
αδυνατούν να εκτιμήσουν τα οφέλη της συστηματικής εκπαίδευσης του παιδιού τους, και
άρα παίρνουν ευκολότερα την απόφαση να το απομακρύνουν από το σχολείο.

7.Η ύπαρξη αναλφάβητων συνδέεται άμεσα και με την προσπάθεια των ανελεύθερων
καθεστώτων να χειραγωγήσουν πολιτικά και να εκμεταλλευτούν το λαό. Αν λάβουμε
υπόψη μας μάλιστα πως η παιδεία αποτελεί μέτρο πολιτισμού σε κάθε λαό, εύκολα
γίνεται αντιληπτό γιατί τα καθεστώτα αυτά επιδιώκουν το χαμηλό πνευματικό επίπεδο
του λαού τους.

8. Αίτια που σχετίζονται με τους ίδιους τους μαθητές. Οι πλέον σημαντικοί και σχετικοί
με τον μαθητή παράγοντες που επηρεάζουν τα επιτεύγματα στην ικανότητα ανάγνωσης
είναι το φύλο και το οικογενειακό ιστορικό και περιβάλλον. Τα κορίτσια, κατά μέσο όρο,
υπερτερούν των αγοριών στην ανάγνωση και το χάσμα μεταξύ των φύλων αυξάνεται με
την πάροδο των ετών. Αποτελέσματα διεθνών μελετών υποδεικνύουν ωστόσο ότι η
ενασχόληση με την ανάγνωση έχει τη δυνατότητα να εξισορροπήσει τις διαφορές στην
ικανότητα ανάγνωσης μεταξύ αγοριών και κοριτσιών ή μεταξύ μαθητών από
διαφορετικές κοινωνικές τάξεις.

9. Αίτια που σχετίζονται με τους ίδιους τους μαθητές. Οι πλέον σημαντικοί και σχετικοί
με τον μαθητή παράγοντες που επηρεάζουν τα επιτεύγματα στην ικανότητα ανάγνωσης
είναι το φύλο και το οικογενειακό ιστορικό και περιβάλλον. Τα κορίτσια, κατά μέσο όρο,
υπερτερούν των αγοριών στην ανάγνωση και το χάσμα μεταξύ των φύλων αυξάνεται με
την πάροδο των ετών. Αποτελέσματα διεθνών μελετών υποδεικνύουν ωστόσο ότι η
ενασχόληση με την ανάγνωση έχει τη δυνατότητα να εξισορροπήσει τις διαφορές στην
ικανότητα ανάγνωσης μεταξύ αγοριών και κοριτσιών ή μεταξύ μαθητών από
διαφορετικές κοινωνικές τάξεις.

10. Η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης από το σχολείο. Οι έρευνες καταλήγουν

στο συμπέρασμα ότι, στις περισσότερες χώρες, το κοινωνικό υπόβαθρο ενός σχολείου
8
(υπολογιζόμενο ως ποσοστό κοινωνικά μειονεκτούντων μαθητών ή ως μέση κοινωνική
και οικονομική κατάσταση) είναι στενά συσχετισμένο με την επίδοση στην ανάγνωση.

Η συνολική επιρροή του σχολικού κοινωνικού υποβάθρου είναι υψηλότερη από το

άθροισμα του αντίστοιχου κοινωνικού υποβάθρου ενός εκάστου των μαθητών. Επιπλέον,
η επιρροή της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής κατάστασης του σχολείου στις
μαθητικές επιδόσεις υπερβαίνει κατά πολύ τις επιρροές της κοινωνικής και οικονομικής
κατάστασης ενός εκάστου των μαθητών. Το πλεονέκτημα της φοίτησης σε ένα σχολείο
όπου πολλοί μαθητές προέρχονται από ευνοϊκό οικογενειακό περιβάλλον σχετίζεται με
μια σειρά παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της ομαδικής επιρροής μεταξύ ίσων, του
θετικού κλίματος για μάθηση, των προσμονών των δασκάλων και των διαφορών στους
πόρους ή στην ποιότητα του σχολείου.

11. Εγγενείς αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος. Το γεγονός ότι για πολλά χρόνια
το κράτος περιορίζει όλο και περισσότερο τα χρήματα που προορίζει για την εκπαίδευση,
έχει ως αποτέλεσμα την απουσία ενός ουσιαστικού και μακροπρόθεσμου προγράμματος
για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού.

Ενώ, το γεγονός ότι το πρόγραμμα σπουδών είναι ενιαίο για όλα τα σχολεία της χώρας,
δημιουργεί σε ορισμένες περιοχές ιδιαίτερα προβλήματα, καθώς οι εκεί μαθητές δεν
διαθέτουν την οικονομική άνεση εξωτερικής βοήθειας, προκειμένου να αντεπεξέλθουν
στις σχολικές απαιτήσεις. Προτιμούν, έτσι, να εγκαταλείψουν το σχολείο, παρά να
βιώνουν συνεχώς την αίσθηση πως αδυνατούν να ανταποκριθούν σε σχολικές
απαιτήσεις, που δεν μοιάζουν να έχουν ανταπόκριση στην καθημερινή τους ζωή και στο
δικό τους κοινωνικό, οικονομικό και πνευματικό περιβάλλον.

12. Οι κοινωνικές ανισότητες και οι οικονομικές δυσχέρειες του κράτους. Είναι

παρατηρημένο πως οι σημαντικότερες απώλειες σε ό,τι αφορά τη φοίτηση των μαθητών
παρατηρούνται σε υποβαθμισμένες περιοχές, κυρίως της επαρχίας, και σχετίζονται με
την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, αλλά και την εθνικότητα. Κοινωνικά
ευάλωτες ομάδες, επομένως, όπως είναι οι αθίγγανοι και οι μετανάστες, βιώνουν πιο
έντονα το σημαντικό αυτό πρόβλημα.

Ενώ, επαρχιακές περιοχές, που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από ενισχυτικά

εκπαιδευτικά προγράμματα, αφήνονται χωρίς έμπρακτη στήριξη, λόγω έλλειψης
διαθέσιμων κρατικών πόρων.

9
 Ε) ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

α) ΣΕ ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

1. Ο αναλφαβητισμός δυσχεραίνει την ανεύρεση εργασίας και περιορίζει τους τομείς

επαγγελματικής αποκατάστασης, ιδιαίτερα στην εποχή μας, όπου απαιτούνται πολλά
εφόδια στον άνθρωπο λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης, του ανταγωνιστικού κλίματος
στον εργασιακό χώρο και την όξυνση της ανεργίας.

Το άτομο δυσκολεύεται να πραγματοποιήσει καθημερινές «απλές» δραστηριότητες,

όπως είναι οι συναλλαγές με δημόσιες υπηρεσίες, οι μετακινήσεις και οι αγορές, και
εξαναγκάζεται να εξαρτάται από άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα συχνά να πέφτει
θύμα εκμετάλλευσης και εξαπάτησης.

Το άτομο μη έχοντας τη δυνατότητα πραγματικής πνευματικής εξέλιξης και εμβάθυνσης,

έρχεται συχνά αντιμέτωπο με τον κοινωνικό αποκλεισμό -εκούσιο ή ακούσιο-, καθώς
δυσκολεύεται να παρακολουθήσει και να συμμετάσχει στις συζητήσεις των άλλων
ανθρώπων. Ενώ, παράλληλα, αδυνατεί να λάβει μέρος στα κοινωνικά και πολιτιστικά
δρώμενα, και πολύ περισσότερο στα πολιτικά, αφού δεν είναι σε θέση αφενός να
κατανοήσει πλήρως τις τελούμενες εξελίξεις και αφετέρου να λάβει πραγματικά ενεργό
ρόλο στην πολιτική ζωή. Μια τέτοια πράξη θα προϋπέθετε τη συστηματική ενημέρωση
και την ικανότητα κριτικής αντίληψης των γεγονότων, που δύσκολα μπορεί να
επιτευχθεί, αν το άτομο δεν γνωρίζει ανάγνωση και δεν έχει ένα αρκετά υψηλό επίπεδο
μόρφωσης.

Συνάμα, το αναλφάβητο άτομο δεν κατορθώνει να εξελίξει τα φυσικά χαρίσματα της

προσωπικότητάς του, καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να μεγιστοποιήσει τις φυσικές του
προδιαθέσεις μέσω μιας συστηματικής και ουσιαστικής εκπαίδευσης. Ενώ, επιπλέον,
χάνει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τις τεχνολογικές και πνευματικές εξελίξεις της
εποχής του, μένοντας εκ των πραγμάτων πίσω σε σχέση με τους συνομηλίκους του, που
είχαν την ευκαιρία να ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους.

2. Πνευματική νωθρότητα, ανελευθερία. “Η αμάθεια είναι η χειρότερη σκλαβιά”. –

Ανατόλ Φρανς. Ο αναλφάβητος δεν μπορεί να κρίνει, να συγκρίνει, να αξιολογήσει
πρόσωπα και καταστάσεις. Αντίθετα, μπορεί εύκολα να οδηγήσει στο φανατισμό, να
υιοθετήσει είδωλα και δόγματα και να μετατραπεί σε υποχείριο επιτηδείων.

3.Διακρίνεται συχνά από ανασφάλεια, συμπλέγματα κατωτερότητας, έλλειψη κριτικής

ικανότητας πού καθιστούν ανέφικτη την ανάληψη πρωτοβουλιών και τη
δημιουργικότητα.

4. Αποτελεί φραγμό στην κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση του ατόμου, αφού το

άτομο δεν μπορεί να ενημερωθεί επαρκώς από τον Τύπο για παράδειγμα- για τα
10
κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα που αφορούν τη χώρα του. Παράλληλα αδυνατεί να
κατανοήσει τα πολιτικά προγράμματα και να επεξεργαστεί και να κρίνει πρόσωπα και
γεγονότα.

5. Δυσχεραίνεται και κωλυσιεργείται (= εμποδίζεται) η επικοινωνία με τους άλλους,

καθώς δε μπορεί να χρησιμοποιήσει σωστά, αλλά ούτε και να κατανοήσει ικανοποιητικά
το γλωσσικό κώδικα.

β) ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Στην Οικονομία

1. Παρεμποδίζεται η οικονομική ανάπτυξη, αφού δε μπορεί να επιτευχθεί

εκσυγχρονισμός και επιμόρφωση πάνω σε θέματα τεχνικής και τεχνολογίας. Για
παράδειγμα, το υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού που παρατηρείται στις
αγροτικές περιοχές, έχει σαν αποτέλεσμα να εκλείπουν οι απαραίτητες
προϋποθέσεις για την ορθολογικότερη επιλογή προσφορότερων οικονομικά
καλλιεργειών και των αποτελεσματικότερων τεχνικών (άρδευση, χρήση
μηχανών). Έτσι διευρύνεται το χάσμα ανάμεσα στις βιομηχανικές και τις
λιγότερο αναπτυγμένες χώρες και ο λαός οδηγείται σε οικονομική υποτέλεια.

2. Αύξηση ανεργίας.

Στον κοινωνικό – πολιτικό χώρο

3. Υποθάλπει τις κοινωνικές ανισότητες και συντελεί στην περιθωριοποίηση των

αναλφάβητων, που δεν μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις που παίρνονται σε μια
κοινωνία.|

4. Αποτελεί εμπόδιο για τη λειτουργία και τον εκσυγχρονισμό των κοινωνικών θεσμών.

5. Δυσχεραίνει την υγιή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, αφού αναστέλλει τη

συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την ανάπτυξη των
συμμετοχικών θεσμών και ακρωτηριάζει τη δυνατότητα για άσκηση κριτικής.

6. Ευνοεί την ανάπτυξη φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, ενισχύει την

εγκληματικότητα, τροφοδοτεί εκδηλώσεις κοινωνικού ρατσισμού.

Στον πνευματικό – πολιτιστικό τομέα

7. Τροφοδοτεί τις προκαταλήψεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες του παρελθόντος.

11
8. Αποτελεί εμπόδιο στην αλληλοδιείσδυση των πολιτισμών και στον αμοιβαίο
εμπλουτισμό τους -> διεθνής απομόνωση.

9. Ενισχύει τα φαινόμενα μιμητισμού και ξενομανίας και εμποδίζει τη διαφύλαξη των

εθνικών παραδόσεων.

10. Οδηγεί στην πνευματική στασιμότητα, αφού δεν καλλιεργούνται οι τέχνες οι

επιστήμες και τα γράμματα.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

1. Κατοχύρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης για όλα τα άτομα άσχετα από φυλή,
φύλο, κοινωνική καταγωγή, οικονομική κατάσταση. Απαιτείται, συνάμα, φροντίδα για
την αποτροπή της παιδικής εργασίας.

2. Δημιουργία ειδικών σεμιναρίων και προγραμμάτων για την επιμόρφωση των

αναλφάβητων.

3. Τα ΜΜΕ. να ξεκινήσουν μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία

της μόρφωσης και τις αρνητικές επιπτώσεις του αναλφαβητισμού. Ιδιαίτερα η τηλεόραση
και το ραδιόφωνο έχουν το πλεονέκτημα ότι απευθύνονται σε πλατιές λαϊκές μάζες.

4. Δημιουργία εκπαιδευτικών κέντρων, ιδιαίτερα στις αγροτικές και υπανάπτυκτες

περιοχές.

5. Η αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού απαιτεί σημαντική χρηματοδότηση της

εκπαίδευσης, προκειμένου να υπάρξουν προγράμματα για την έγκαιρη αντιμετώπιση των
μαθησιακών δυσκολιών, αλλά και προγράμματα επιμόρφωσης ενηλίκων.

6. Ουσιαστική αναμόρφωση του σχολείου, ώστε να μην είναι ένας χώρος διακρίσεων,
όπου μόνο οι μαθητές που έχουν οικονομική άνεση μπορούν να διαπρέψουν. Το σχολείο
θα πρέπει να παρέχει ισότιμες ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές, καθώς και πρόσθετη
στήριξη σ’ εκείνους που την έχουν ανάγκη (ψυχολόγοι, ειδικά καταρτισμένοι
εκπαιδευτικοί για τις μαθησιακές δυσκολίες).

7. Τα παιδιά και οι έφηβοι που διαβάζουν κατά τον ελεύθερο χρόνο τους θεωρούν τους
εαυτούς τους ως μέλη μιας αναγνωστικής κοινότητας και βρίσκονται μεταξύ τους σε
αναγνωστική διάδραση γύρω από βιβλία και με κοινή την αγάπη για την ανάγνωση.
Επομένως, άλλοι αναγνώστες, όπως γονείς, φίλοι και δάσκαλοι μπορούν να μεταδώσουν
την ανάγκη ανάγνωσης με τον καλύτερο τρόπο, ενεργώντας ως πρότυπα ρόλου και
επιδεικνύοντας την ικανοποίηση που μπορεί να προέλθει από την ανάγνωση.

12
8. Η ενασχόληση με τις Τεχνολογίες Επικοινωνίας της Πληροφορίας μπορεί να
επηρεάσει θετικά τα παιδιά και τους εφήβους ως προς την καλή γνώση ανάγνωσης.
Έχοντας υπόψη την συνεχώς αυξανόμενη δημοτικότητα της online ανάγνωσης μεταξύ
των εφήβων, η ένταξη των ηλεκτρονικών μέσων στα προγράμματα σπουδών ανάγνωσης
θα μπορούσε να αποβεί σημαντική στην προώθηση του ενδιαφέροντος τους για την
ανάγνωση.

O ρόλος των πολυμέσων. Η αναγνωστική συμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων
διέρχεται από αλλαγές. Παρατηρείται μια μετακίνηση από την παραδοσιακή ανάγνωση
βιβλίων για προσωπική ευχαρίστηση προς τις νέες ευκαιρίες ανάγνωσης που παρέχονται
από το διαδίκτυο και άλλα συστήματα πολυμέσων. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και
άλλες συσκευές όπου κείμενα, εικόνες, κινηματογραφικές ταινίες και ήχοι μπορούν να
παρουσιάζονται συνδυασμένα, αποτελούν εργαλεία κοινής χρήσεως πλέον που μπορούν
να αναπτύξουν την ανάπτυξη των αναγνωστικών δεξιοτήτων των παιδιών.

Μια πρόσφατη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο μας δείχνει ότι τα υλικά με βάση την
τεχνολογία είναι εκείνα τα οποία διαβάζονται πιο συχνά, με περίπου τα δυο τρίτα των
παιδιών και των εφήβων να διαβάζουν από δικτυακούς τόπους κάθε εβδομάδα. Το 50%
του δείγματος διαβάζει επίσης από blog και δικτυακούς τόπους κοινωνικής δικτύωσης,
όπως επίσης και ηλεκτρονικά μηνύματα κάθε εβδομάδα. Οι μαθητές της δευτεροβάθμιας
εκπαίδευσης διαβάζουν περισσότερο από υλικά των νέων τεχνολογιών από ότι εκείνοι
της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και ειδικότερα δικτυακούς τόπους, blog και δικτυακούς
τόπους κοινωνικής δικτύωσης.

9. Η ανάγνωση για την απόλαυση όμως δεν επαρκεί, χρειάζονται και αποτελεσματικές
στρατηγικές ουσιαστικής αναγνωστικής κατανόησης για να γίνει κάποιος καλύτερος
αναγνώστης. Οι διαφορές στο επίπεδο ενασχόλησης με την ανάγνωση και η χρήση
στρατηγικών αναγνωστικής κατανόησης εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τις διαφορές κατά το
φύλο και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση σχετικά με τις αναγνωστικές επιδόσεις.
Όταν συνεπώς αρέσει στα αγόρια η ανάγνωση, διαβάζουν ποικιλία θεματολογιών και
υιοθετούν στρατηγικές αναγνωστικής κατανόησης, φθάνοντας έτσι σε επίπεδα
αναγνωστικής επίδοσης υψηλότερα από εκείνα των κοριτσιών. Με τον ίδιο τρόπο, οι
μειονεκτούντες μαθητές που διαβάζουν διάφορα κείμενα ποικίλης θεματολογίας και
χρησιμοποιούν κατάλληλες αναγνωστικές στρατηγικές τείνουν να έχουν καλές
αναγνωστικές επιδόσεις. Εντούτοις, οι δεκαπεντάχρονοι διαβάζουν λιγότερο για την
ευχαρίστηση τους το 2009 σε σχέση με το 2000, και αυτή η μείωση ήταν περισσότερο
εμφανής μεταξύ των αγοριών, κάτι που απειλεί να διευρύνει ακόμα περισσότερο το
χάσμα μεταξύ φύλων.

13
10. Η θετική επιρροή από τις αναγνωστικές συνήθειες των γονιών. Η γνώση της
ανάγνωσης μαθαίνεται και κατακτάται όχι μόνο στα σχολεία, αλλά και σε πολλά
εξωσχολικά πλαίσια και περιβάλλοντα: η επιρροή του σχολείου δεν είναι η μοναδική για
την εξέλιξη της αναγνωστικής ικανότητας. Οι γονείς στους οποίους αρέσει η ανάγνωση
και επιθυμούν να μοιραστούν την εμπειρία αυτή με τα παιδιά τους δημιουργούν θετική
στάση έναντι της ανάγνωσης. Ο πρώιμος γραμματισμός στο σπίτι δημιουργεί μια βάση
ώστε να είναι ευχερέστερη η εκμάθηση της ανάγνωσης στο σχολείο. Αργότερα, η
ανάγνωση κατά τον ελεύθερο χρόνο και η ανάγνωση για προσωπική ευχαρίστηση
ενδυναμώνουν τις ικανότητες ανάγνωσης, οι οποίες με τη σειρά τους αυξάνουν τον όγκο
ανάγνωσης των παιδιών. Αυτά που διαβάζουν περισσότερο γίνονται και καλύτεροι
αναγνώστες. Το να περιτριγυρίζεται ένα παιδί από βιβλία διαβάζοντας στο σπίτι και στο
οικογενειακό περιβάλλον, το να έχει στη διάθεση του περιοδικά και εφημερίδες, είναι
πολύ σημαντικά στοιχεία για την περαιτέρω ανάπτυξη του αναγνωστικού γραμματισμού.
Υπό μια ευρύτερη έννοια, η διαβίωση σε ένα περιβάλλον όπου παρέχεται αξία στην
ανάγνωση, έχουν μεγάλη σημασία για να γίνει ένα παιδί ικανός αναγνώστης.

Οι δραστηριότητες γραμματισμού, λοιπόν, εκ μέρους των γονέων στο σπίτι είναι

κεφαλαιώδους σημασίας για την ανάπτυξη των αναγνωστικών ικανοτήτων των παιδιών,
και ιδιαιτέρως πριν αυτά ξεκινήσουν στο σχολείο. Η γενική εμπλοκή των γονέων στην
εκπαίδευση των παιδιών τους και ειδικότερα στην ανάπτυξη του γραμματισμού τους
επηρεάζουν δημιουργώντας κίνητρα και επιτυχία στην ανάγνωση.

11. Η ανάπτυξη γνώσης του λεξιλογίου αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην εκμάθηση
ανάγνωσης. Οι μαθητές που διαθέτουν καλή γνώση λεξιλογίου έχουν πολλές πιθανότητες
βελτίωσης στην ανάγνωση και την κατανόηση, ενώ εκείνοι που δεν διαθέτουν κάποιες
λέξεις στην προφορική τους έκφραση μπορεί και να μην τις κατανοούν όταν τις βλέπουν
σε γραπτό κείμενο. Τα στοιχεία των ερευνών επιβεβαιώνουν τη σημασία του λεξιλογίου
και την σχέση του με την αναγνωστική κατανόηση.

14