2

Araling Panlipunan
Ikatulo nga Kwarter – Modyul 1:
Ang Kinaiyahang Bahandi sa
Komunidad Ko
 Pasiunang Pagsulay/Sulayi
Direksiyon: Ilha ang mga butang nga nahisakop sa
kinaiyahan. Idibuho ang malipayong nawong ( )kung
kini nahisakop sa kinaiyahan. Idibuho ang masulub-ong
nawong ( ) kung wala nahisakop sa kinaiyahan. Isulat
sa papel ang imong tubag.

1. 2.

3. 4.

5.

3
 Aralin Ang Kinaiyahang Bahandi
1 sa Komunidad Ko

Bahandi sa kinaiyahan ang tawag sa mga butang

nga binuhat sa Diyos nga makahatag og maayong
panginabuhian sa mga tawong nagpuyo sa usa ka dapit.
Pananglitan: bukid, yuta, suba, dagat ug uban pa.
Kinahanglan ampingan kining mga bahandia kay dili
makahimo ang tawo niini.
Sa panahon nga ang kinaiyahan maabuso o
madaot na, wala nay si kinsa pa nga makapuli
niining mga butanga.

4
 Kat-uni Kini
Direksiyon: Basaha ang mga hugpulong. Isulat sa imong
papel ang S kung insakto ang iyahang ipasabot, DS kung
dili kini insakto. Isulat sa papel o kwaderno.
1. Ang bukid ang pastuhan sa mga mananap.
2. Apil sa bahandi sa kinaiyahan ang robot
nga gihimo sa katawhan.
3. Ang bahandi sa kinaiyahan angay
pasagdan.
4. Ang bahandi sa kinaiyahan makahatag og
panginabuhian sa mga tawo.
5. Ang bukid, suba ug lasang nahiapil sa mga
bahandi sa kinaiyahan.

Hisgutan Ta

A. Mga Bahandi sa Yuta

 Mga Kahoy
Adunay punuan sa kahoy
nga mamunga ug aduna usab
punuan nga dili mamunga.
Kadaghanan sa kahoy nga dili
mamunga pwede putul-putulon
ug kining mga pinutol pwede
nga mahimong haligi, dingding salog ug kisame sa
balay. Mahimo usab kining himuon nga dekorasyon ug
kasangkapan sa balay sama sa bangko, lamesa, katre

5
 ug uban pa. Ang mga dalid o ugat, panit ug dahon sa
ubang punuan mahimong tambal, papel, goma ug
uban pang importanteng butang nga kinahanglan sa
kinabuhi sa tawo.
Ang mga punuan nga mamunga og prutas,
mahimo kining kaonon nga presko sama sa mangga,
santol, lanzones, abokado ug uban pang makuhaan
sa bitamina.

 Mga Talamnon
Daghan ang mga talamnon
sa palibut nga motubo sa bisan
asa nga dili itanom ug atimanon.
Makita usab sa bisan asa nga
komunidad ang tanom nga
giatiman sama sa humay, mais, tubo, tabako ug uban
pa.
Adunay mga talamnon sa palibot nga mamulak
ug naghatag kini og kahumot ug kaanindot. Sa laing
bahin, adunay mga talamnon nga makuhaan sa
pagkaon sama sa mga utanon ug prutas. Aduna usab
talamnon nga mahimong tambal sa sakit. Sama sa
paliya, tanglad, kalabo ug uban pa nga mahimong
itanom lang sa atong mga nataran.

 Mga Mananap
Ang mga mananap
pwedeng himuon nga pagkaon ug
makalingaw sa atong panimalay.

6
 Adunay mga parte sa mananap nga pwedeng
mapuslan. Gawas sa karne, daghan pang makuha
nga pagkaon sama sa gatas ug itlog.

B. Mga Bahandi sa Tubig

 Kuhaanan sa ilimnon sa tawo ug mananap

Gikinahanglan sa tawo ang
limpyo nga tubig. Kada-adlaw
moinom kita og tubig nga dili
moubos sa walo ka baso. Ang
mga tanom ug mga mananap
nagkinahanglan usab og tubig
nga gikan sa sapa ug tuburan aron mabuhi og
mapuslan sa mga tawo.

 Kuhaanan sa Pagkaon
Nagkalain-lain nga pagkaon
ang makuha gikan sa tubig.
Adunay isda, uwang, nokus, ug
uban pang mga kalan-on nga
makuha nato sa kadagatan.
Importanteng bahin sa tawo ang
pagkaon nga gikan sa katubigan tungod kay naghatag kini
og sustansiya sa atong panglawas

 Magamit sa paghimo og asin

Ang tubig sa dagat kung
paughon o ibulad sa adlaw
pwede mahimong asin. Kini
importanteng mineral nga

7
 naghatag og kalami sa atong pagkaon.

 Magamit isip agianan og transportasyon

Ang dakong hulma sa tubig
sama sa dagat ug suba gigamit
nga agianan sa mga sakyanang
pangtubig sama sa baruto,
barge o barko.

 Kuhaanan sa enerhiya ug uban pang importanteng

bahandi
Makahimo o makakuha og
enerhiya sa kuryente gikan sa
tubig. Pananglitan ang Hydraulic
Powerplant sa Maria Cristina Falls
nga makita sa siyudad sa Iligan,
Lanao Del Norte.

Pagpalambo sa Kahibalo

Direksiyon: Tun-i ang mga musunod nga hulagway ug ilha

kon asa kini gikan sa mga hulma sa yuta. Pili-a ang letra
sa insaktong tubag. Isulat sa papel ang imong tubag.
a. Mga Kahoy c. Mga Mananap
b. Mga Talamnon d. Tanan sa nahisgutan

1. 2.

8
 3.

Susiha Kini

Direksiyon: Gikinahanglan sa tawo ang mga bahandi sa

kinaiyahan. Basaha ang mga hugpulong, pilia sa kahon
kon asa sa mga bahandi sa kinaiyahan ang muhaom
niini. Isulat sa papel ang imong tubag.

Mga kahoy
Mga talamnon
Mga mananap
Mga kakuhaan og pagkaon sa dagat
Magamit sa transportasyon sa dagat

1. Nisakay ka og barko patabok sa isla.

________ 2. Gusto ka moinom og presko nga gatas

____ 3. Gusto ka mokaon og presko nga prutas og otan.

________ 4. Nagpalit si tatay og presko nga isda sa merkado.

_________5. Nagpahimo og balay ang imong tatay ug nanay.

9
 Hinumdumi
Ang komunidad adunay duha ka matang sa
bahandi sa kinaiyahan. Gikan sa hulma sa yuta ug
hulma sa tubig. Kini nga mga bahandi dako og
katabang aron mapuslan sa mga tawo. Busa
angayan kini nga ampingan ug amomahon pag-ayo
aron magamit sa daghan pang mga henerasyon.

Buhata ug Kat-oni

Direksiyon: Idibuho ang tulo ka bituon( )

kon ang hugpulong tinuod. Ipabilin nga blangko ang
linya kon dili tinuod. Isulat sa papel ang imong tubag.

1. Makuhaan og elektrisidad ang enerhiya gikan

sa tubig.
2. Ang asin usa ka mineral nga makuha gikan sa
kalasangan.
3. Ang mga talamnon magamit sa pagtambal
sama sa bayabas.
4. Magamit nga agianan o transportasyon ang
dakong hulma sa tubig.
5. Ang kahoy dili lamang maghatag og bunga
kon dili magamit usab sa paghimo og balay
ug sa mga kasangkapan nga makita niini.

10
 Pagtantiya

Direksiyon: Usa-usaha ang mga bahandi sa kinaiyahan

sa komunidad nga makita sa kahon. Bahin-bahina kon
kini anaa sa hugpong sa bahandi sa tubig ug hugpong sa
bahandi sa yuta. Isulat sa papel ang imong tubag.
asin ginto hipon isda itlog
kabibe kalabaw narra perlas
sampaguita
Yamang – lupa Yamang – tubig

11
 Susi sa Insaktong Tubag

SULAYI SUSIHA KINI

1. 1. magamit sa transportasyon sa tubig

2. 2. mga mananap

3. 3. mga talamnon

4. 4. mga kakuhaan sa pagkaon sa dagat

5. 5. mga kahoy

KAT-UNI KINI PAGTANTIYA

1. S
2. DS Yamang Lupa Yamang Tubig
3. DS
4. S ginto asin
5. S
itlog kabibe
PAGPALAMBO SA KAHIBALO
1. a. kalabaw hipon
2. b
3. a narra isda

Sampaguita perlas
BUHATA UG KAT-UNI

1.

2. _____________

3.

4.

5.

12