TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ
(DİN PSİKOLOJİSİ)
ANABİLİM DALI

DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIM UZMANLARININ MESLEK ETİĞİ

Tezli Yüksek Lisans Tezi

Rabiye ASLAN

Ankara,2020
 T. C.
ANKARA ÜNİVERSITESİ
SOSYAL BİLIMLER ENSTITÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLIMLERİ
(DİN PSİKOLOJISİ)
ANABİLİM DALI

DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIM UZMANLARININ MESLEK ETİĞİ

Tezli Yüksek Lisans Tezi

Rabiye ASLAN

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Öznur ÖZDOĞAN

Ankara-2020
i
 T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne,

Prof.Dr. Öznur Özdoğan’ın danışmanlığında hazırladığım

“DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIM UZMANLARININ MESLEK ETİĞİ

(Ankara.2020)” adlı yüksek lisans tezimdeki bütün

bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp

sunulduğunu, başka kaynaklardan aldığım bilgileri metinde ve kaynakçada

eksiksiz olarak gösterdiğimi, çalışma sürecinde bilimsel araştırma ve etik

kurallarına uygun olarak davrandığımı ve aksinin ortaya çıkması durumunda her

türlü yasal sonucu kabul edeceğimi beyan ederim.

Tarih:

Adı-Soyadı ve İmza

i
ÖNSÖZ

İnsanın hayatını anlamlandırmasında büyük katkı sağlayan Din Psikolojisi alanı,

manevi bakım eğitim ve uygulamaları açısından da önemli bir bilim dalıdır. İnsan

hayatına dokunan, bireylerle iletişim halinde olan her meslek dalı gibi din psikolojisi ve

manevi bakım mesleğinin etik ilke ve kurallar belirlemesi de gerekli gözükmektedir.

Günümüz meslek hayatında, ahlak konusu, mesleki etik kurallar, bireysel ve toplumsal

ilişkilerde önemli konuların başında gelmektedir. Bu önem, günlük hayatta olduğu

kadar artık iş hayatında ve profesyonellerin mesleki uygulamalarında da etik konusunun

gittikçe ön plana çıkmasıyla kendini göstermektedir. Son dönemlerde meslek etiği

konusunda yapılan bilimsel araştırmaların literatürde yer aldığı görülmektedir

Etik ilke ve kuralların her meslek dalı için belirlenmesi ve uygulanması o mesleğin

kalitesini artırmakta, standartlarını yükseltmektedir. Günümüzde hızla gelişen ve

popülerlik kazanan yeni bir meslek dalı olan Din Psikolojisi ve Manevi Bakım için de

aynı durum söz konusu olup, etik ilke ve kuralların belirlenmesi ve bu kuralların

uygulamaya konulması önem kazanmaktadır.

Bu araştırmada Din Psikolojisi Uzmanı ve Manevi Bakım Uzmanının manevi

bakım uygulamaları sırasında dikkat etmesi gereken, meslek sınırlarını belirleyen ve

profesyonel boyutta manevi bakım hizmeti sağlanmasına yardımcı olacak etik ilke ve

kural önerileri belirlenmeye çalışılmıştır.

Yapılan meslek hangi sınırlar içerisinde faaliyet göstermeli, hizmet alan bireylerle

ilişkiler nasıl olmalı, meslektaşlar ile ilişkilerde nelere dikkat edilmeli gibi hususlarda

ortaya konacak etik ilke ve kurallar yapılacak işlerde kolaylık, ölçü ve denge

sağlayacaktır.

Mesleki alanlarda bireylerle ilişkiler daha kapsamlıdır. Meslek arkadaşlarıyla veya

hizmet verilen kişilerle olan ilişkilerdeki karşılıklı davranış ve tutumlarda, hak ve

i
özgürlüklere dayanan ölçülü bir tavır takınılmalıdır. Bu ölçünün sağlanması için ilke ve

kuralların belirlenmesi gereklidir.

Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanında akademik ve uygulamalı

saha çalışmalarıyla öncü bir rol üstlenen ve benim de bu yolda yürümemde etkili olan

tez danışmanım Prof. Dr. Öznur Özdoğan’a hayatıma manevi dokunuşlar kattığı ve

çalışmamı her anlamda destekleyip yardımlarını esirgemediği için teşekkür ederim. Dr.

Öğretim Üyesi Mualla Yıldız’a danıştığım her konuda bilgilendirmeleri, isabetli ve

içten yönlendirmeleriyle çalışmama yaptığı katkılar için teşekkürlerimi sunarım. Dr.

Öğretim Üyesi Fatıma Zeynep Belen’e yaptığı güzel dokunuşlarla çalışmama yaptığı

katkılar ve yüreklendirmeleri için çok teşekkür ederim. Araştırmamın her aşamasında

güzel yaklaşımlarıyla beni yüreklendiren, araştırmamı okuyup geribildirimlerde bulunan

Emine Dilşat Akça ve İsa Ceylan’a sonsuz teşekkür ederim.

Yüksek lisans sürecimde sevgi, anlayış ve sabırla her an beni destekleyen ve

yanımda olan, güzel fikirleriyle katkıda bulunan, çalışmamın her aşamasında bıkmadan

her an yanımda olan beni yüreklendiren eşim Mehmet Aslan, oğlum İlyas Buğra Aslan

ve kızım Bihter Rana Aslan ne kadar teşekkür etsem azdır.

ii
KISALTMALAR

A.B.D: Anabilim dalı

ABD: Amerika Birleşik Devletleri

Akt: Aktaran

APA: Amerikan Psikoloji Derneği /American Psychological Association

DİB: Diyanet İşleri Başkanlığı

DOMAB: Değer Odaklı Manevi Bakım ve Güçlenme Programı

DPU: Din Psikolojisi Uzmanı

EFPA: European Federation of Psychologists' Associations (Avrupa Psikologlar Birliği)

MBU: Manevi Bakım Uzmanı

TBB: Türkiye Barolar Birliği

TDVİA: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi

TPD: Türk Psikologlar Derneği

UMC: Universitair Medisch Centrum Utrecht (Utrecht Üniversitesi Tıp Merkezi)

iii
İÇİNDEKİLER

Önsöz ................................................................................................................................. i

Kısaltmalar ...................................................................................................................... iii

İçindekiler ........................................................................................................................ iv

1 GİRİŞ ........................................................................................................................ 6

1.1 Araştırmanın Problemi ....................................................................................... 7

1.2 Araştırmanın Önemi .......................................................................................... 9
1.3 Araştırmanın Amacı ......................................................................................... 11
1.4 Araştırmanın Sınırlılıkları ................................................................................ 12
1.5 Araştırmanın Yöntemi ..................................................................................... 13
2 KURAMSAL ÇERÇEVE ....................................................................................... 16

2.1 DİN PSİKOLOJİSİ, MANEVİ BAKIM ve MESLEK ETİĞİNDE TEMEL

KAVRAMLAR ........................................................................................................... 16
2.1.1 Etik ........................................................................................................... 16
2.1.2 Ahlak ........................................................................................................ 18
2.1.3 Etik- Ahlak Arasındaki İlişki.................................................................... 19
2.2 Meslek Etiği ..................................................................................................... 21
2.2.1 Türkiye’de Meslek Etiği Çalışmaları ....................................................... 22
2.2.2 Ahilik Meslek Ahlakı ............................................................................... 24
2.2.3 T.C. Başbakanlık Kamu Görevlı̇ ler Etı̇ k Kurulu ...................................... 25
2.2.4 Tıp Etiği .................................................................................................... 26
2.2.5 Ceza ve Adalet Sisteminde Etik ............................................................... 27
2.2.6 Psı̇ koloj de Etik ....................................................................................... 28
3 DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIM ............................................................ 30

3.1.1 Din Psikolojisi (Psychology of Religion) ................................................. 30

3.1.2 Manevi Bakım (Spiritual Care) ................................................................ 32
3.1.3 Din Psikoljisi ve Manevi Bakım’ın Gelişimi ........................................... 35
3.1.4 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım’da Metot’un Önemi ............................ 36
3.1.5 Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda Eğitim ............................................. 37
3.1.6 Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım .......................................... 38
3.1.7 Yurt Dışında Din Psikolojisi ve Manevi Bakım ....................................... 42

iv
 3.2 Din Psikolojisi Ve Manevi Bakımda Meslek Etiği Ve Önemi ........................ 44
3.2.1 Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda Meslek Etiği Yurt Dışı Örneği ....... 45
3.2.2 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım ile Meslek Etiğinin Anayasal ve İnsan
Hakları Yönü ........................................................................................................... 46
3.2.3 Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda Meslek Etiği Eğitimi ...................... 48
4 Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda Etik İlke ve Kural Önerileri .......................... 51

4.1.1 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Uyması Gereken Genel İlke
Önerileri 52
4.1.2 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Meslektaşlar ile Olan
İlişkilerde Uyması Gereken İlke Önerileri .............................................................. 54
4.1.3 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Manevi Bakım Uygulanan
Bireyler ve Yakınlarıyla Olan İlişkilerde Uyulması Gereken İlke Önerileri .......... 55
4.1.4 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Diğer Disiplinlerle Olan
İlişkilerde Uyulması Gereken İlke Önerileri ........................................................... 57
TARTIŞMA .................................................................................................................... 59

Sonuç ve öneriler ............................................................................................................ 65

Kaynakça ........................................................................................................................ 68

EKLER EK-1: CASC/ACSS Code of Ethics and Professional Conduct (English) ....... 81

Ek 2: CASCACSS Meslek Etiği ve Profesyonel Davranış Kuralları Tercüme*............ 90

Özet ........................................................................................................................... 101

Abstract: ....................................................................................................................... 102

v
1 GİRİŞ

Günümüzde insan sağlığı alanındaki holistik yaklaşımlarda, beden- zihin- ruh

bütünlüğü önemli bir yer tutmaktadır. Bu bakış açısıyla, dezavantajlı gruplarla

yapılacak çalışmalarda dinî ve psikolojik yaklaşımları bütünleştirmek gerekmektedir.

Dinin hayata ve insana bakış açısını kültürümüzün manevi değerleri ile birleştirerek

dezavantajlı gruplara sunulmak önemli görünmektedir. Din Psikolojisi ve Manevi

Bakım eğitimlerinde psikolojik yaklaşımlar ve danışmanlıkla ilgili bilgiler önem

taşımaktadır (Özdoğan, 2006:141).

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım ilahî öğretileri, psikolojik yaklaşımları, bilge

insanların hayata bakış açılarını ve görüşlerini içine alan geniş bir kavram olarak

düşünülebilir. Manevi Bakımın birleştirici ve bütünleştirici bir yönü vardır. Dini, dili,

ırkı siyasi görüşü, cinsiyeti farklı bireylere ve onların yakınlarına manevi bakım

uygulanabilir. Manevi bakımda herhangi bir dinin öğretileri empoze edilmez, bireylerin

aşkın yanlarına değinilerek yaşadıkları süreç, değerler boyutunda anlamlandırılabilir.

Manevi Bakım çalışmalarında yapılan uygulamalar ile Din Psikolojisi ve Manevi

Bakım Uzmanının yaptığı iş insan hayatına önemli bir dokunuştur. Bir uzman olarak

dikkatli ve özenli çalışılmalı, işini doğru yaptığında sağlayacağı olumlu etkinin yanı sıra

yanlış yapması durumunda ortaya çıkabilecek yıkımın farkında olarak hareket etmelidir.

Bu nedenle mesleğinin kalitesini artırmak için çaba göstermelidir. Uzmanın uygulama

sırasında takip edeceği sınırların ve sorumlulukların belirlenmesi mesleğin kalitesinin

artırılması için önemli katkı sağlayacaktır.

Meslek örgütleri tarafından belirlenen, mesleki etik kod ilkeleri, mesleğe ait temel

değerleri ve çalışmaları gerçekleştirirken uyulması gereken kurallardır. Bu kurallar

meslek standartlarını oluşturmaktır. Meslek mensuplarının hassasiyet göstermesi

gereken bu ilkeler, meslek üyelerinin vicdanına seslenmekte ve onlara yol

göstermektedir (Pınar, 2002:8).

 Etik ilke ve kuralların her meslek dalı için belirlenmesi ve uygulanması o

mesleğin kalitesini artırmakta, standartlarını yükseltmektedir. Günümüzde hızla gelişen

ve popülerlik kazanan yeni bir meslek dalı olarak Din Psikolojisi ve Manevi Bakım için

de aynı durum söz konusu olup etik ilke ve kuralların belirlenmesi ve uygulamaya

konulmasının bu meslek dalının kalite ve standardının yükseltilmesinde önemli bir

etken olacağı değerlendirilmektedir.

1.1 Araştırmanın Problemi

Etik, insan eylemlerinde ve davranışlarında değerler çerçevesinde insanların

birbirleriyle ve toplumla ilişkilerinin çerçevesini tanımlamaktadır. Karşılıklı ilişkide

insan hak ve hürriyetleri çerçevesinde oluşturulan etik kurallar bireylerin kişisel ve

toplumsal ilişkilerine de bir ölçü getirmektedir.

Etik ilişki, bireylerin diğer kişilere yönelik davranış ve tutumlarıyla yaşayarak

ortaya koyduğu ilişki türüdür. Diğer ilişkiler, bir grubun üyesi olarak bireylerin içinde

bulundukları veya kurdukları ilişkilerden oluşmaktadır. Grup içindeki bireylerin

kurduğu ilişkilerin temelinde etik bir ilişki vardır ya da en nihayetinde etik bir ilişkiye

ulaşmaktadır (Kuçuradi, 2011:5).

Mesleki alanlarda bireylerle ilişkiler daha kapsamlıdır. İş arkadaşlarıyla olan

ilişkilerde, hizmet verilen kişilerle olan ilişkilerde, karşılıklı davranış ve tutumlarda

ölçülü bir ilişki olmalıdır. Bu ölçünün sağlanmasında ilke ve kuralların belirlenmesinin

önemli yararı olacağı görülmektedir.

Tüm dünyada meslek etiği, meslekte karşılaşılabilecek hataları önlemek ve iyi bir

hizmet verebilmek için kılavuzluk etmeyi amaçlamaktadır. Meslek etiği ilkeleri,

mesleğin uygulanması esnasında ilişkide bulunulan bireyler ve çevreye karşı ahlaki,

adaletli ve doğru davranış modelleri niteliği taşımaktadır. Etik ilke ve kurallar her

mesleğin doğrularını, sorumluluk ve sınırlarını belirlediğinden dolayı meslek

7
mensuplarının rollerini ve sorumluluklarını da tanımlamaktadır. Çalışanların karar

verirken dikkat etmeleri gereken konular noktasında kılavuzluk etmektedir (Doğan ve

Karataş, 2011:4).

Günümüzde hızla gelişmekte olan Din psikolojisi ve manevi bakım alanı bireyin

bütüncül sağlığı üzerinde etkisinden dolayı önemli bir alandır. Maneviyat alanında

yapılan araştırmalar din ve maneviyatın sağlık üzerine olumlu etkisi hakkında

destekleyici kanıtlar sağlamıştır. Levin, Larson ve Puchalski (1997) araştırmalarında

maneviyatın, bireyin başa çıkma yeteneğine, sağlığına olumlu katkı sağlayacak

davranışlar geliştirme ve genel olarak iyi olma halini olumlu etkilediğini göstermiştir.

Conco’ya (1995) göre araştırmalar, akut veya kronik hastalıklarda, manevi olarak iyi

olanların, olmayanlara göre daha iyi hissettiklerini desteklemekte, aynı zaman da kan

basıncı, depresyonla başetme kabiliyetlerinde artma, hastaneye başvuruların azalması,

ve sağlıklı bağışıklık sistemini desteklediğini göstermektedir. Maneviyatın özünü ve

bireyin sağlığına olan katkıların anlamak sağlık bakımının kalitesini yükseltmek için

önemlidir (Soerens, 2001:103). Bu kadar önemli bir yere sahip olan din psikolojisi ve

manevi bakım alanının profesyonel boyutta çalışması açısından etik ilke ve kuralların

belirlenmesi büyük öneme sahip görünmektedir.

Farklı kültürlerde, iletişim yöntemleri, günlük yaşam şekilleri, toplumsal ilişkiler,

aile ilişkileri, hastalık, sağlık, doğum, ölüm gibi yaşamın her alanında farkı uygulamalar

ve gelenek ve görenekler olduğu gibi manevi yönelimlerde de farklılıklar bulunmaktadır

(Moberg, 2001b:226). Toplumlar kendi kültürlerinin özgün yapısına göre farklı

hassasiyetler ve etik sorunlar yaşayabilmektedir (Fromm, 2002:259). Profesyonel

mesleklerde meslek mensuplarının uyacağı etik kurallar, hem uluslararası kurumların ve

uluslararası meslek örgütlerinin belirlediği ilkeler hem de yaşanılan ülkenin kendi

kültürü dikkate alınarak şekillenmektedir. Başka ülkelerde bu çalışmalar yapılmış

8
olmakla birlikte Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı için etik ilke ve

kuralların belirlenmemiş olması bu alan için bir eksiklik oluşturmaktadır.

Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda profesyonellik ve kalitenin

artırılmasın da uyulması gereken etik ilke ve kurallar neler olmalıdır?

Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda uyglama da bireylerle ilişkilerde,

onların yakınlarıyla ilişkilerde, meslektaşlarla ve diğer disiplinlerle ilişkilerde uyması

gereken etik ilke ve kurallar neler olmalıdır?

Türkiye’de bazı mesleklerin mesleki alanda kalite ve profesyonelliği sağlamak

için oluşturdukları mesleki etik ilke ve kurallarında da dikkat ettikleri noktalar nelerdir?

Yurtdışında Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanında mesleğin kalite ve

profesyonelliğini artırmak için uyulması gereken etik ilke ve kurallar nelerdir?

1.2 Araştırmanın Önemi

Herhangi bir toplumda meslek sahiplerinin etik ilke ve kurallar çerçevesinde

çalıştıklarını bilmek, insanî değerlerin önemsendiğinin bir göstergesi olarak kişisel ve

toplumsal huzur ve güveni de getirecektir. Bunun tersi durumlarda ise, karşılıklı

ilişkilerde etik ilke ve kurallara özen gösterilmemesi, insanî değerleri önemsemeyen

davranışların ortaya çıkmasına sebep olmaktadır (Bezirci ve Konuşkan Bayraktar,

2015:404).

Türkiye’de, Din Psikolojisi ve Manevi Bakım’da uygulanacak olan etik ilke ve

kurallar belirlenirken de insan hakları, sorumluluk bilinci, evrensel değerler ve

toplumun kültürel özelliklerini dikkate alacak bir çalışma yapılmalıdır. Bu kapsamda

yapılacak çalışmalarla Din psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının görev sınırları ve

tanımı, çalışma alanları, hizmet ettiği bireylerle, meslektaşları ile ilişkilerine bir düzen

ve ölçü getirilmesini sağlamış olacaktır. Her meslekte olduğu gibi manevi bakım

9
uzmanlarının da tâbi olacağı uluslararası ve ulusal etik ilke ve kuralların oluşturulması

yapılan çalışmaların kaliteli ve profesyonel olması açısından önem taşımaktadır.

Ülkemizde hemen hemen her meslek grubu, etik ilke ve kurallarını belirlemek ve

onlara uygun çalışmak noktasında hassasiyet göstermektedir. Tıp, hukuk, psikolojik

danışmanlık ve rehberlik, hemşirelik, psikoloji ve sosyal hizmetler gibi meslekler etik

ilke ve kurallarını oluşturmuş ve bunları uygulayan önemli mesleklerdendir. Meslek ilke

ve kurallarının, temellerinin felsefi etik açıdan değerlendirilmesi ve analiz edilmesi, o

mesleğin bireyin hayatında haklı ve sağlam temeller üzerine yerleşmesini ve yaşamasını

sağlamaktadır (Yetişken, 2005: 77).

Türkiye’de bazı mesleklerin etik ilke ve kurallarına bakıldığında hemen hemen

ortak olan kavramlar üzerine temellendirilmiş oldukları görülmektedir. Bu kavramlar:

İnsan hakları, saydamlık, güvenilirlik, özgürlük, tarafsızlık, dürüstlük, hesap

verebilirlik, kamu yararını gözetme, yetkinlik, duyarlılık ve hoşgörü, mesleki

sorumluluk, bireye saygı, eşitlik ve adalet, mahremiyet şeklinde sıralanabilir. Bu

değerlerle oluşturulan etik ilke ve kurallar, uzmanın hizmet verdiği birey ve birey

yakınları, meslektaşları ve diğer çalışanlarla arasında sağlıklı, özgüven ve saygı

çerçevesinde dengeli bir ilişkinin oluşmasını sağlayabilir. Meslek etiği ilkelerinin

belirlenmesi, yapılan uygulamalar açısından neyin doğru neyin yanlış olduğunun

belirlenmesini sağlarken, kültürlerarası iletişimin sürdürülebilmesi için de gereklidir

(Arslan, 2016:217).

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı için etik ilke ve kuralların belirlenmesi

ve yürürlüğe girmesi çıkacak kavram karışıklıklarını önleyebilecektir. Böylelikle Din

Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı sınırları ve sorumlulukları belirlendiği için başka

herhangi bir uzmanlık alanına müdahale etmeden, profesyonel ve disiplinler arası

nitelikte çalışmalar gerçekleştirebilecektir.

10
 Manevi bakım uygulaması sırasında uzman öncelikle doğal olarak hizmet verdiği

birey ile yoğun bir ilişki içinde olacaktır. Çoğunlukla hizmet alan bireyin yakınları da

aktif bir şekilde bu ilişkinin parçası haline gelecektir. Hizmet alan birey ve yakınının

hassas bir süreçten geçiyor olması bu ilişkinin çerçevesinin doğru bir şekilde tespit

edilmesi zorunluluğunu ortaya çıkartmaktadır. Bu zorunluluğu gereğince disipline

etmek, tüm paydaşların maksimum faydayı elde etmesini sağlamak ve istenmeden bile

olsa maddi ve manevi istismar olarak değerlendirilebilecek davranışları önlemek

açısından önemli bir ihtiyaç karşılanacaktır. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

Uzmanının katılımcı bireylere yaklaşımlarında, ilişkilerinde, onlara yardım etme

yöntemlerini belirlemek için etik kurallara sahip olmalıdır (Friberg, 2001:182).

Bu çalışma da din psikolojisi ve manevi bakım alanlarının ilk gelişmeye

başladıkları, Amerika ve Avrupa’ya baktığımızda çalışmaların, uygulamaların ve etik

kuralların Hıristiyan kültüründen temellendiği görülmektedir. İlk kez Müslüman bir

kültürde Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanında mesleki etik ilke ve kurallar

geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu konuda yapılan akademik bir çalışmanın bulunmaması

önemli bir eksiklik olarak görünmektedir. Bu araştırma literatürde ki önemli bir boşluğu

doldurmaya çalışmaktadır.

1.3 Araştırmanın Amacı

Din psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları için etik kurallar hazırlanırken

Avrupa ve Amerika’da ki çalışmaları incelediğimizde manevi bakımın çıkış noktası

olan Hıristiyanlık dininin etkisi görülmektedir. Hem alan uygulamalarında hem de etik

kurallarda Hıristiyanlık dininin özelliği nedeniyle ruhban sınıfının olması ve onların

geniş yetkilere sahip olması manevi bakım uygulamalarında çok etkili olmuştur. Bunun

zıttı olarak İslam dininde bir ruhban sınıfının olmaması, din adamları zümresinin

olmaması, Yaradan ile birey arasındaki ilişkinin aracısız olması, Türkiye’de din

11
psikolojisi ve manevi bakım alanlarında yapılan çalışmaların ve meslek etiğinin ana

özünü oluşturmaktadır.

Bu araştırmada, Türkiye’de görev yapacak Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

Uzmanlarının teorik ve uygulamalı alan çalışmalarında sınırlılıklarının ve

sorumluluklarının belirlenmesi ile daha kaliteli hizmet sunabilmelerini sağlayacak insan

haklarına, manevi ve kültürel değerlere uygun etik ilke ve kural önerileri hazırlanarak

Türkiye’deki Din Psikolojisi ve Manevi Bakım uygulamasına katkıda bulunulması

amaçlanmaktadır.

Bu amaç için aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:

1. Ülkemizde farklı disiplinlerde meslek etiği ilke ve kuralları nasıl

belirlenmiştir ve içerikleri nelerdir?

2. Yurt dışında, Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda meslek etiği ilke ve

kurallarının içeriği nelerdir?

3. Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanında çalışacak kişilerin

hizmet kalitelerinin artırılması için uymaları gereken etik ilke ve kurallar

neler olabilir?

1.4 Araştırmanın Sınırlılıkları

Araştırmanın sınırlılıkları arasında şunlar sayılabilir:

 Bu çalışmada Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı meslek

tanımındaki tartışmaları devam etmektedir, tanımının ve sınırlarının

çizilmemesi etik ilke ve kuralların oluşturulmasını sınırlamaktadır.

 Alanın yeni gelişmekte olması uzman eleman sayısının yeterli olmaması

alan uygulamalarından sağlanacak geri dönüşlerde yeterli veri elde

12
 edilmesine sınırlı imkan sağlamaktadır, önerilen etik ilke ve kuralların

ölçülmesine sınırlılık getirmektedir.

1.5 Araştırmanın Yöntemi

Bilimsel yöntem, problemi fark etme, sınırları çizme, olgulara yönelik betimleme

yapma gibi aksiyonel bir yanı, aynı zamanda zihinsel, akıl yürütme yollarını kullanarak

bilimsel bilgiyi elde etmeye çalışan bir yanı olan süreçtir(Özlem, 2010:28; Sönmez,

2011:24). Bu araştırma, bilimsel araştırma yöntemlerinden sistematik literatür

incelemesi (systematik literatüre review) yöntemiyle yapılmıştır. Sistematik literatür

incelemesi, sistematik derleme olarak da isimlendirilmektedir. Güçlü delillerin üretildiği

araştırma yöntemi olan sistematik derleme belirli kurallara göre yapılmaktadır. Üç farklı

derleme yöntemi bulunmaktadır: 1) Geleneksel Derleme (tradition, narrative review) 2)

Sistemetik Derleme (systematic review) 3) Meta Analiz (meta-analysis) (Karaçam,

2013:26). Sistematik literatür imcelemesi; araştırma problemi ile ilişkili yayınlanmış

çalışmaların kapsamlı bir şekilde taranması ve hangi çalışmalar araştırmaya dahil

edilecek bunların belirlenmesi, araştırmaya dahil edilecek bulguların sentezlenmesi,

yorumlanması ve değerlendirilmesi gibi aşamaları içeren bir yöntemdir (Aslan,

2018:62; Karaçam, 2013; Kaya, 2016:41).

Bu çalışmada, anahtar kavramlar ile ilgili İngilizce ve Türkçe araştırmalar, A.Ü

Kütüphanesi, Google Akademik, Dergipark, Yök Tez Bankası, veri tabanları taranmış,

konuyla ilgili web siteleri, kitaplar, derlemeler, farklı meslek alanlarının meslek etik

kuralları incelenmiştir. Konunun uzmanlarıyla görüşmeler yapılmış, kongrelere katılım

sağlayarak konu hakkında geniş kapsamlı bilgiye ulaşılmıştır. Kaynakların seçiminde

başlık, anahtar kelimeler, özet, giriş sonuç ve tartışma bölümleri incelenmiştir.

13
Kaynakların seçiminde kullanılan kavramlar; etik/ethics, ahlak/ morality, meslek etiği/

professional ethics, etik ilkeler/ code of ethics, maneviyat/ spirit, din psikolojisi/

psychology of religious, manevi bakım/ spiritual care.

2014 Sağlık Bakanlığı Ulus Devlet Hastanesi palyatif bakım ünitesinde

Özdoğan’ın uygulamalı alan çalışmalarında bu tezi hazırlayan araştırmacı koordinasyon

başkanı olarak katkı sağlamış incelemeleri ile alanda yaşanabilecek olumlu olumsuz

davranış ve tutumları gözlemleme fırsatı bulmuştur. Palyatif Bakım Ünitesinde yapılan

bu çalışma Din Psikolojisi ve Manevi bakım uzmanı için etik ilke ve kuralların önemini

göstermiş, meslek etiği kurallarının hazırlanmasında etkili olmuştur. 2016 yılında,

meslek etiği, örgütsel etik konularında çalışmalar gerçekleştiren, A.Ü. Hizmet İçi

Eğitim Koordinatörlüğü görevini yürütmekte olan Prof. Dr. İnayet Aydın ile

görüşülmüş, çalışma hakkında tavsiyeleri alınmıştır. 20-22 Nisan 2017 tarihinde,

Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Derneğinin düzenlemiş olduğu, “HEMARGE

KONGRE’17” kongresine katılım sağlanmıştır. Kongrede Prof. Dr. İonna Kuçuradi ile

sohbet etme ve tez konusu hakkında görüşünü alabilme fırsatı bulunmuştur. Kuçuradi;

etik ve maneviyat konularının önemli olduğu, konuyu iyi araştırmak ve sınırlarını çok

iyi belirlemek gerektiği vurgusunu yapmıştır. 15-17 Kasım 2018 tarihinde, 20. Ulusal

Psikoloji Kongresine katılım gerçekleştirilmiştir. Kongrede etik ile ilgili oturumlar takip

edilmiş, psikoloji biliminin mesleki yaklaşım, tutum ve çalışmaları gözlemlenmiştir. 28-

30 Kasım 2018 tarihinde, 3. Uygulamalı Etik Kongresine katılım sağlanmıştır. Farklı

alanlarda etik çalışmalar yapan uzmanları dinlemek ve çalışmalarını inceleme fırsatı

bulunmuştur. AÜ. Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı öğretim görevlisi

Prof. Dr. Neyyire Yasemin Yalım ile tıp etiği konusunda sohbet etme fırsatı

bulunmuştur. Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalına yaptığımız ziyarette Prof.Dr. Serap

Şahinoğlu Kuş danışmanlığında yapılan bir çalışmaya katılma fırsatı yakalanmıştır, bazı

sağlık konularında etik yaklaşımlar hakkında bilgiler öğrenilmiştir.

14
 Literatür taramaları, uzmanlarla görüşmeler sonunda toplanan bilgiler sentezlenip,

değerlendirilerek Din Psikolojisi ve Manevi Bakım uzmanları için etik kural önerileri

hazırlanmıştır. Hazırlanan maddeler 4 bölüme ayrılarak düzenlenmiştir:

1. Bölüm: Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının uyması gereken genel

ilkeler

2. Bölüm: Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının meslektaşları ile olan

ilişkilerinde uyması gereken ilkeler

3. Bölüm: Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının manevi bakım uygulanan

bireyler ve yakınlarıyla olan ilişkilerinde uyması gereken ilkeler

4. Bölüm: Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının diğer disiplinlerle olan

ilişkilerinde uyması gereken ilkeler

15
2 KURAMSAL ÇERÇEVE

2.1 DİN PSİKOLOJİSİ, MANEVİ BAKIM ve MESLEK ETİĞİNDE TEMEL

KAVRAMLAR

Bu bölümde etik, ahlak, Din Psikolojisi, manevi bakım ve meslek etiği gibi temel

kavramlar açıklanmaya çalışılmıştır.

2.1.1 Etik

Etik; gelenek, görenek, alışkanlık, yerleşik hale gelmiş duygululuk, huy, karakter

vb. anlamlara gelmektedir (Özateş, 2010:86; Özlem, 2015:27). Etik bireylerin davranış

ve faaliyetlerinin temelini oluşturmaktadır (Mengüşoğlu, 1965:15), ve bireyin

eylemlerinin sonuçlarını doğru-yanlış, iyi-kötü, zorunlu, ödev olup olmadığını

değerlendirmektedir. Etik, toplumsal hayatın şekillenmesini sağlayan kuralların

oluşmasına bilimsel araştırmalarla katkı sağlamaktadır (Arslan, 2016:213; Özateş,

2010:86).

Etik, [İng, ethics; Fr. éthique; Alm. ethik; Lat. ethica; Yun. ethike; es. t. ilm-i

ahl’ak]; toplumsal bir varlık olan insanın dünyadaki varoluş amacına odaklanarak insan

doğası için iyi olan şeyleri açıklayan, bireysel ve toplumsal yaşamda karşılaştığı

sorunları ele alarak çözüm önerileri sunan, değere konu olan yaşam alanını bütün

yönleriyle ele alıp inceleyen; bütün durumlarda varoluşla alakalı doğru prensip ve

bilgiler elde ederek yeni etik yaklaşımları önermek amacıyla yürütülen rasyonel ve

eleştirel sorgulama şeklidir (Güçlü, 2003:501).

16
 Etik, ahlak felsefesinin önemli konularından birini oluşturmaktadır. Toplumsal bir

varlık olan insanın, davranış ve tutumlarının doğru- yanlış, iyi- kötü v.b tartışmaları

ahlak felsefesinin alanına girmektedir. Etik, insan eylemlerinde ve davranışlarında

değerler çerçevesinde bireylerin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerini inceleyen

felsefenin bir alanıdır(Sönmez, 2011:213).

İnsan doğasını bütün unsurlarıyla birlikte kavramaya çalışan; iyinin kökenlerini

kaynağını ve temellerini araştıran ve iyi – kötü davranışları birbirinden ayırmak için

yöntemler geliştiren; eylemlerle ilgili “iyi” ya da kötü yargılar verilirken referans olacak

“etik ölçütler’i tespit eden; eylemler ve eylemlere ilişkin etik yargılarının felsefi açıdan

geçerliliklerini araştıran kontrol eden; “ödev”, “erdem”, “sorumluluk”, “en yüksek iyi”

gibi ahlak kavramlarını analiz eden felsefenin önemli bir dalıdır (Güçlü, 2003:501).

Antik çağdan günümüze kadar geliştirilmiş etik kuramlarda, iyi, doğru eylem,

irade özgürlüğü problemleri üzerinde durulmaktadır ve “1. Neyi seçmeliyim? 2. Ne

Yapmalıyım? 3. Neyi istemeliyim?” sorularına yanıt bulmaya çalışılmaktadır (Özlem,

2015: 34). Etik; ahlak, değer ve hukuk kavramları çerçevesinde ilişkilerin düzenlenmesi

ve iyi değerlere sahip olmanın öneminden bahsetmektedir (Gökçelik, 2007:55). Bireyin

içinde yaşadığı toplumun kültürü, değerleri, inançları ve normları çoğunlukla

davranışlarının etik ölçülere uygun olup olmadığını belirlemektedir (Aydın, 2016:12).

Kültürün, birey ve toplumların sahip olduğu değerler ile insanların yaşamı ve

yaşamdaki olayları anlamlandırma şekilleri üzerinde etkisi bulunmaktadır. Bireylerin

meslek ahlakı üzerinde de kültürel yapı etkili olmaktadır (Ünal, 2011: 142).

Toplum hayatında büyük öneme sahip insan davranışları; psikoloji, yönetim,

hukuk gibi disiplinlerin inceleme konusu olduğu kadar etik alanını da

ilgilendirmektedir. İnsan davranışlarının ahlaki boyutu geçmişte olduğu gibi bugün de

sosyal düzeni sağlamak açısından önemli görünmektedir (Usta, 2012:404).

17
 Ahlaki gelişim modelleri ya da etik yargılama modelleri, bireyin psikolojik

yapısıyla yakın ilişkili görünmekte ve bu yapıların etik anlamda gerekçelendirme

sürecinde etkili olduğu düşünülmektedir (Aydın, 2016: 10). Sosyal psikoloji alanında

araştırmalar yapan Kohlberg'in "Bilişsel Ahlaki Gelişim Modeli", etiksel karar verme

sürecine ilişkin geliştirilen çoğu modele kaynaklık etmektedir (Aytemiz Seymen ve

Bolat, 2007:26).

Kohlberg’in ergenlikten yetişkinlik dönemine kadar bireyin ahlak gelişim evreleri

kuramı, bireyin ahlaki gelişiminin somutlaşan yönünü bize anlatmaktadır (Özdoğan,

2010:91). Etik, soyut kavramlara tabi olarak, soyut kavramlardan somut bilgiler

açıklamaya çalışmaktadır. Etik kuralların bir çalışma alanına ait olması ve içeriğinde

yazılı ve somut kurallar bulunması beklenmektedir (Gökçelik, 2007: 56). Meslek etiğine

ait bu ilkelerin evrensel nitelikte olma beklentisi bulunmaktadır, kolaylıkla da

değişmemektedir (Aydın, 2016b:17). Kohlberg, etik ilkelerin içeriğinin evrensel bir

uzlaşma olduğunu ileri sürmektedir (Aytemiz Seymen ve Bolat, 2007: 31).

2.1.2 Ahlak

Ahlâk, Arapça’da “seciye, tabiat, huy” gibi mânalara gelen hulk veya huluk

kelimesinin çoğuludur (Çağrıcı, 1989). İbn Miskeveyh’e göre; “Ahlak, nefsin düşünüp

taşınmadan kendi eylemlerini ortaya koymasını sağlayan durumdur”. İbn Miskeveyh

ahlakı ikiye ayırmaktadır ; birincisi bireyin tabiatından kaynaklanmaktadır; ikincisi

alışkanlık ve eğitimle kazanılmaktadır. (İbn Miskeveyh, 2013:49). Gazali’ye göre;

ahlak, kişilikte yerleşmiş bir özelliktir, zorlamaya gerek kalmadan kolaylıkla ortaya

çıkmaktadır (Gazzâli, 1974)..

Ahlak, bireylerin ya da toplulukların yaşadıkları dönemde inançları ve yaşayış

biçimlerinden içselleştirdikleri, yazılı ve yazılı olmayan prensipler bütünüdür (Özlem,

2015:20; Toprakçı vd., 2010:15). Ahlak, bireylerin toplumsal yaşamda ilişkilerini

18
düzenleyen ilkelerdir (Özlem, 2015:22). İnsanların toplumsal yaşamla birlikte,

toplumun diğer bireylerini de düşünerek davranışlarına dikkat etme ihtiyacı ahlaki

davranışı ortaya çıkarmıştır (Aydın, 2016a:45).

Bireyin eylemlerinde özümsediği değerlerin etkisi görülmektedir (Tuğral,

2008:57). Ahlakı, değerler alanı olarak ta görmemiz mümkündür (Kılıç, 1992:127).

Bireyin değer yargıları, toplumun genel ilkelerine yaklaştıkça davranışın ahlaki

değerliliği artmaktadır (Usta, 2012:413). Ahlak, toplumsal hayatın güven, huzur, adalet,

mutluluk içinde sürdürülmesinin ve toplumsal kalkınmanın önemli bir parçasıdır,

doğrunun seçilmesinde, dürüst ve erdemli yaşantı için gereken kurallar bütünüdür

(Bezirci ve Konuşkan Bayraktar, 2015:386).

Bireyin içinde uymak zorunda olduğu normları ve uymaması durumunda

karşılaşacağı yaptırımları içine alan ahlakın özümsenmesiyle, yaşadığı toplumun bir

parçası olan bireyin, insanlarla ilişkileri bu ahlak kuralları çerçevesinde

biçimlenmektedir (Elgin, 2006:8; Koçak ve Kayıklık, 2019:706)

2.1.3 Etik- Ahlak Arasındaki İlişki

Ahlak, tarihsel olarak birey, grup, toplum düzeyinde yaşanan bir olayken; bireyin

davranışlarının ahlaksal sonuçlarını ele alıp değerlendiren, ahlak öğretilerinin benzerlik

ve farklılıklarını araştıran, karşılaştıran felsefe disiplini etiktir (Özlem, 2015:26-27).

Etik ve ahlak kavramları farklı kavramlar olmasına rağmen, Türkçe kullanımında

ahlakın, etiği içeren tarafları da bulunmaktadır (Aytemiz Seymen ve Bolat, 2007:10).

Özlem (2015), her ahlakın bir etik, her etiğin de bir ahlak içerdiğini ifade etmektedir

(Özlem, 2015:174).

Türkiye’de “etik” ve “ahlak” kelimeleri ekseriyetle birbirinin yerine kullanılıyor

olsa da birbirlerinden farklılık göstermektedir. Etik, somut olmayan kavramlar üzerine

kuruludur ve bu kavramları izah eden yazılı kurallar oluşturmaya çalışan ahlak

19
felsefesidir. Ahlak, kültürel değerler ve toplumsal kurallarla ilgili doğru ve yanlışları

saptayarak, nasıl davranılması gerektiğini açıklayan yazılı olmayan normları içeren

ahlak felsefesinin araştırma konusunu oluşturmaktadır (Elgin, 2006:17).

Ahlak doğru-yanlış, iyi-kötü, fazilet-eksiklikler ile eylemlerimizi ve

eylemlerimizin sonuçlarını değerlendirmektedir. Her gün karşımıza çıkan olaylar ve

insanlarla ilgilenmektedir. Konusu ahlak olan felsefe dalı, ahlak felsefesi ya da etiktir.

Ahlakî terimleri, ahlakî yargıların konumunu analiz etmektedir. Felsefe soyut konularla

ve iddialarla ilgilenmektedir (Nuttall, 1997:15,25).

Etik ve ahlak kelimelerinin toplumda birbirlerinin yerine sıklıkla kullanıldığı

görülmektedir. Yukarıda değinildiği gibi etik ve ahlak kelimelerinin farklı pek çok

tanımı yapılmaktadır. Ahlak, kültürün değer ve yargıları doğrultusunda ortaya çıkan

sözlü kurallardan oluşmaktadır. Etik, doğru-yanlış davranışlar üzerine inceleme yapan

ahlak felsefesidir. Her ne kadar felsefeciler böyle bir ayrım yapsa da ahlak ve etik

arasında birbirini içeren bir ilişkinin olduğu kabul görmektedir.

Etik ve ahlak kavramları arasındaki temel fark, ahlak bireyden bireye ve

toplumdan topluma değişen, bireylerin kendi değer ve inançlarına dayanmaktadır.

Bireyin içinde yaşadığı toplumun kabul ettiği ve tartışılmamış gelenek ve

alışkanlıkların belirlediği davranışlardan oluşmaktadır. Etik ise ideal insan karakterinin

temsil ettiği ilkeleri tartışan, doğru veya yanlış sayılma nedenlerini açıklamaya çalışan

felsefe disiplinidir. Ahlak ile ilgili konular üzerine düşünmeye başlandığında etiğin

alanına girilmektedir. Etik, doğru ve yanlışın sistemli bir biçimde değerlendirildiği

felsefenin bir alt disiplinidir ve normlar bütününü nitelemektedir (Aydın, 2016:45).

Ahlak, dürüst ve erdemli bir hayat sürdürmek için doğru ve yanlış ayrımında

doğru olanın seçilmesine bireyleri yönlendiren, toplumda iyi sonuçların oluşmasını

sağlayacak kurallar toplamıdır. Etik; doğru–yanlış, iyi–kötü nedir, bunların ayrımları

nasıl yapılır sorularına cevap arayan teorik ve kavramsal bir disiplindir (Bezirci ve

20
Konuşkan Bayraktar, 2015:386). Etik ve ahlak bireyin ya da bir grubun entelektüel

yapısını incelemekte ve bireyin gelişimine katkı da bulunmaktadır (Ülman, 2010:1).

2.2 Meslek Etiği

Etik “teorik etik” ve “uygulamalı etik” olarak ikiye ayrılmaktadır, meslek etiği,

uygulamalı etiğin alt disiplinidir (Arslan, 2016:214). Uygulamalı etiğin sınırları içinde

bulunan meslek etiğinin, ilkeleri evrenseldir, ahlaki kuralları ve değerleri incelemekte

ve sonuçlarını çalışma alanlarına uygulamaktadır (Usta, 2012:411). Geçmişten

bugüne kadar bireylerin davranışları iyi- kötü olarak vasıflandırılmakta ve kötü olan

davranışlar etik dışı olarak değerlendirilmektedir. Meslek dallarında yaşanan bu durum

meslek etiği kavramını ortaya çıkarmaktadır (Akıncı Vural ve Coşkun, 2011:62).

Meslek ahlakı, belli bir mesleğin üyelerinin mesleklerini yaparken dikkat etmeleri

gereken ilke ve kurallar bütünü olarak tanımlanabilir (Dinç, 2009:115). Meslekî etik,

herhangi bir meslekte devam eden doğru ve yanlış davranışları değerlendirmektedir

(Aydın, 2015:23). Meslek etiği ilkeleri, meslek sahibinin görevini yerine

getirirken iletişim içinde olduğu aktörlerle ilişkilerine adaletli ve doğru davranış niteliği

kazandırmakta ve etik karar vermede kılavuzluk etmektedir (Doğan ve Karataş, 2011:4).

Meslek etiği, mesleğin teknik özelliklerinin yerine getirilmesinin yanında, bireyin

mesleğini nasıl yerine getireceğiyle de ilgilidir, hizmet veren birey ve hizmet alan

bireylerin ahlakî kuralları ve değerleriyle alakalıdır (Akıncı Vural ve Coşkun, 2011:68).

Meslek etiğinin amacı; bireyin iş hayatını düzenleyerek (Aksaraylı ve Cevher,

2014:118) mesleğin icrasında hataların yapılmasını önlemektir (Doğan ve Karataş,

2011:4).

İnsanların bireysel tecrübeleri kendi etik gelişimine katkı sağlamaktadır.

Meslekler de kendi disiplinleri açısından mesleklerine özgü profesyonel davranışları

21
yönetmek için “Mesleki Etik Kodlar” ortaya çıkarmaktadırlar (Karahan Okuroğlu vd.,

2014:56). Mesleki etik, içsel ve manevi özellik taşıyan bir özdenetim mekanizması gibi

çalışmaktadır. “Mesleki Davranış İlkeleri” olarak yazılan mesleki ahlak ilkeleri ve etik

kurallar, genel ahlak ilkelerinin meslek özelinde tekrar yazılması ile oluşmaktadır

(Gülsünler, 2010:160).

Herhangi bir alanda meslekleşmeye yönelik atılan adımlar, etik değerlerin

gelişmesini de yanında getirmektedir (Aydın, 2015:11). Her meslek üzerinde kurulu

olduğu ilkelerle varlık kazanmaktadır (İbn Miskeveyh, 2013:18). İnsanla çalışan her

meslek, kendi hedef ve nosyonundan hareket ederek, toplum ve bireysel değerlerle

çelişik olmayan, ana ideolojisiyle bağlantılı olarak mesleki değerlerini ortaya koyar. Bu

değerler uzman bireylerin iletişimde bulunduğu bireylerle ilişkilerine ahlaki kurallar

olarak hizmet ederek uzmanın davranışlarına ahlaki bir kalite kazandırır. Böylece

toplumda mesleğe olan güveninin oluşmasına destek olur (Özateş, 2010:91).

Meslek örgütleri tarafından belirlenen etik kodlar her meslek mensubunun bilmesi

gereken, mesleğini uygularken uymaları gereken kuralları kapsamaktadır. Meslek

üyelerinin etik karar almalarında yol göstermek, meslek çalışanlarının vicdanına

seslenmektedir (Pınar, 2002:8). Profesyonel mesleklerde uluslararası kurumların ve

meslek örgütlerinin belirlediği meslek ilkeleri ülkelerin kendi kültürlerine özgü yönler

ile çerçevelenmektedir (Koçak ve Kayıklık, 2019:72).

2.2.1 Türkiye’de Meslek Etiği Çalışmaları

Son dönemlerde Türkiye’de meslek etiği kavramını akademik çalışmalarda daha

fazla görmekteyiz. Ülkemizde meslek alanlarında çalışmaların daha nitelikli olmasını

sağlayabileceği, etik ikilemlerin çözümlenmesinde yol gösterebileceğinden dolayı

meslek dalları meslek etiği ilkelerini oluşturmakta ve bunlara hassasiyetle uymaya

çalışmaktadırlar. Meslekler etik ilke ve kurallarını oluşturulurken özellikle belli başlı

22
değerlere yer vermektedirler. Bu bölümde ülkemizde etik ilke ve kurallarını hazırlamış

ve onlara uyma noktasında önem gösteren bazı mesleklere değinilecektir.

Türkiye’de bazı mesleklerin etik ilke ve kurallarına bakıldığında hemen hemen

ortak olan kavramlar şunlardır: Zarar vermeme, saydamlık, güvenilirlik, özgürlük,

tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme, yetkinlik, duyarlılık ve

hoşgörü, mesleki sorumluluk, bireye saygı, eşitlik ve adalet, mahremiyet. Bu değerlerle

oluşturulan etik ilke ve kurallar, uzmanın hizmet verdiği birey -hasta, müvekkil,

katılımcı, danışan, görüşme yapılan birey ve yakınları, meslektaşları ve diğer

çalışanlarla arasında sağlıklı, özgüven ve saygı çerçevesinde dengeli bir ilişkinin

oluşmasını sağlayabilir.

T.C Kamu Görevlileri Etik Kurulu 2004’ te Resmi Gazetede yayımlanan kanun ve

2005’ te Resmi Gazetede yayımlanan yönetmelikle kamuda etik kültürünü geliştirmeyi

amaçlamaktadır. Kurul yaptığı eğitim ve faaliyetlerle kamuda etik kültürü geliştirmek

için çalışmakta ve etik ilke ve kurallara uyulması noktasında denetimler

gerçekleştirmektedir.

Türkiye’de meslek etiği konusunda pek çok alanda görev yapan meslek sahipleri,

meslek etiğine önem vermekte ve kendi meslekleri için etik prensiplerini oluşturmakta

ve yürürlüğe koymaktadır. Hem uluslararası boyutta hem de ulusal boyutta

kültürümüze uygun çalışmalar yapmaktadır. Bunlar arasında bulunan Anadolu

kültüründe Ahilik teşkilatı, tıp, hukuk, psikoloji, psikolojik danışmanlık ve rehberlik,

hemşirelik ve sosyal hizmetler gibi alanlar etik ilke ve kurallarını oluşturan ve bunları

uygulayan önemli mesleklerdendir.

Türkiye’de üniversiteler mesleki etik ilke ve kurallarına lisansüstü çalışmalarla

katkı sağlamaktadır. Meslek etiği ilke ve kurallarla ilgili araştırmalara örnek olabilecek

çalışmalardan bazılarına aşağıda değinilmiştir.

23
 Kahraman’ın (2003) “İlköğretim Müfettişlerinin Mesleki Etik İlkeleri ve Bu Etik

İlkelere Uyma Düzeyleri” yüksek lisans araştırmasında ilköğretim müfettişlerinin sınır

ve sorumluluklarını belirleyen etik ilke önerileri, müfettişlerin belirlenen etik ilkelere

uyma dereceleri hakkında okul yöneticileri ve öğretmenlerin görüşleri ortaya konmaya

çalışılmaktadır. Dolaşır’ın (2005) “Antrenörlerin Mesleki Etik İlkelere Uyma

Düzeylerine İlişkin Antrenör ve Sporcu Görüşleri” doktora araştırmasında antrenörlerin

mesleki etik ilkeleri neler olmalı ve antrenörler bu ilkeler ne kadar uygun davranmakta

olduğu sporcu ve antrenörlerin görüşlerine başvurarak değerlendirmektedir.

Elgin (2006) “Meslek Etiği ve Etik Kodu; Jandarma Teşkilatı İçin Etik Kodu

Önerisi” yüksek lisans araştırmasında kolluk hizmeti sunan jandarmanın etik dışı

davranışlarının olup olmadığı, varsa toplum tarafından nasıl algılandığının tespitine

çalışılmış, araştırmadan çıkan sonuçlarla jandarma için etik kod önerileri hazırlanmıştır.

Beyaz’ın (2011) “Kriminal Polis Labaratuvarlarında Çalışan Adli Bilim (Kriminalistik).

Uzmanları ve Olay Yeri İnceleme Görevlilerinin Etik İlkeleri ve Etik Eğitimi” doktora

araştırmasında, bu alanda çalışan görevlilerin inceleme ve araştırmaları esnasında

uymaları gereken etik ilkeleri belirlemek, uzmanlara bu ilkeleri benimsetmek amacıyla

hizmet içi eğitim modeli geliştirmek hedeflenmiştir.

2.2.2 Ahilik Meslek Ahlakı

Ahilik Teşkilatı, XIII. yüzyıldan XIV. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’da ortaya

çıkan Türk-İslam anlayışının yapı kodu olan bir kuruluştur. Türk milletinin hâkim

olduğu coğrafyalarda devlet- millet bütünlüğünü sağlamıştır (Sade, 2016:8).

Anadolu kültüründe önemli bir yer tutan Ahilik teşkilatı, meslek etiği açısından

önemli bir konuma sahiptir. Ahilik teşkilatı, mesleki ve karakter yetkinliğini birlikte

sağlamaya çalışmıştır. Ahlaki karakter meslek hayatında etik kurallara esas oluşturarak,

hayat tarzı halini almıştır. Bireyler Fütüvvetnamelerde bulunan ilkelere göre

24
yetiştirildikten sonra esnaf birliklerinde kabul edilmişler, eğitimden geçmeyen kişileri

çırak olarak bile almamışlardır (Bezirci ve Konuşkan Bayraktar, 2015:403).

Ahilik, bireylerin mesleki ve ahlaki yönden erdemli yetiştirilmesini önemsemiş

eğitim ve öğretimi merkeze almıştır. Devletin, milletin, toplumun ve insanlık âleminin

huzur, barış ve refahı için yapılacak her teşebbüste görev almıştır (Köksal, 2016:9).

Esnafın kaliteli ürün imal etmesini önemsemiş, imalatçı ve tüketici dengesinin

kurulmasını sağlamak için çalışmıştır. Ahilik Teşkilatı içinde olan kurallar arasında

insan sevgisi, cömertlik, doğruluk, irade, iyi niyet, başkalarını gözetme, kendini sürekli

geliştirme, dürüstlük, hürmet, merhamet gibi değerler bulunmaktadır (Bezirci ve

Konuşkan Bayraktar, 2015:400).

Anadolu kültüründe XIII- XIV. yüzyıllarda ortaya çıkan Ahilik teşkilatının

meslek etiği ilke ve kurallarına bakıldığında insan ve toplumun değerlerine verilen

önem, insan haklarının, kaliteli hizmetin ve profesyonelliğin ön planda yer aldığı

görülmektedir.

2.2.3 T.C. Başbakanlık Kamu Görevlı̇ler Etı̇k Kurulu

Çalışma hayatındaki uygulamalar ve ikilemleri çözmeye çalışan; kamu

görevlilerinin ve mesleği gereği iletişimde bulunduğu bireylerle ilişkilerini ve

davranışlarını ahlaki boyuttan inceleyen felsefenin dalına meslek etiği denilmektedir

(Usta, 2012:411). T.C. Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu projeler, eğitimler ve

yayınlarıyla kamuda etik kültürünü yerleştirmek için çalışmalar yapmaktadır.

Kamu yönetimi düşüncesinin değerler ve sonuç odaklı olması, güç ve yetkilerin

halk yararına kullanılmasını sağlayacak etik yönetim bilgi ve birikimin oluşturulması ile

ilişkili görünmektedir (Uzun, 2011:37). T.C. Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu

ülkemizde kamusal alanda daha kaliteli ve anayasal sınırlar içerisinde profesyonel

hizmet verilmesini sağlamaya yönelik atılmış önemli bir adım olarak görünmektedir.

25
 8 Haziran 2004, Salı tarihli Resmi Gazetede yayımlanan “Kamu Görevlileri Etik

Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” kamu

görevlilerinin uymaları gereken etik ilkeleri belirlemeyi ve Kamu Görevlileri Etik

Kurulunun kuruluş, görev ve çalışma usul ve esaslarının belirlenmesini

amaçlamaktadır. Kanun No:5176 Kabul Tarihi: 25.5.2004. (Kamu Görevlileri Etik

Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 2004).

“Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından hazırlanan ve 13.04.2005 tarihli Resmî

Gazete’de yayımlanan “Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve

Esasları Hakkında Yönetmelik”in amacı, kamuda etik kültürü yerleştirmek, kamuda

çalışan bireylerin görevlerini yerine getirirken uymaları gereken etik ilke ve kuralları

belirlemek, halkın kamu görevlilerinden beklemeye hakkı olduğu davranışlar

konusunda bilgilendirmek, topluma güvensizlik veren durumları ortadan kaldırmak

olarak belirtilmektedir (Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve

Esasları Hakkında Yönetmelik, 2005).

2.2.4 Tıp Etiği

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ /WHO) Anayasasının giriş bölümünde sağlığı sadece

hastalık ve sakatlık olmaması değil, tam bir fiziksel, zihinsel ve sosyal refah durumu

olarak tanımlamaktadır (Constitution, 2020). DSÖ, etik ve mesleki davranış kurallarına

bağlı hareket eden BM sisteminin önemli bir yapısıdır. Dürüstlük (integrity), hesap

verebilirlik (accountability), bağımsızlık ve tarafsızlık (independence and impartiality),

saygı (respect) ve mesleği bağlılık (Professional commitment) gibi maddelerin

bulunduğu etik ilke ve mesleki davranış kuralları bulunmaktadır (Ethical principles,

2020). DSÖ Avrupa Bölge Ofisinin bir parçası olarak, 1959 yılında Türkiye

Temsilciliği kurulmuştur. Sağlık Bakanlığı’na teknik destek sağlamakta ve ilgili

ortaklarla sağlık faaliyetlerini koordine etmektedir (BM Türkiye Kuruluşları, 2020).

26
 Tıp etiği kavramı, tıbbın kurucusu sayılan Yunanlı hekim Hipokrata

(M.Ö.V.yüzyıl) dayanmaktadır (Vursavaş, 2014:538). Hekimlerin ant içtikleri Hipokrat

yemininde hastaların yararını kendi çıkarlarından üstün tutma, hastaya zarar vermeme,

adaletli davranma, herhangi bir ayrımcılık yapmadan hastalarını tedavi etme gibi

içerikleri içinde barındıran önemli bir metindir. Dünya Tabipler Birliği iki yıllık bir

çalışmadan sonra Ekim 2017’de düzenlenen Genel Kurul toplantısında “Dünya Tabipler

Birliği Cenevre Bildirgesi”, diğer adıyla "Hekimlik Andı"nın son halini kabul etmiştir

(TTB, 2019). Tıp etiğinde genel eğilim olarak dört ilkeden bahsedilebilir. Bu dört ilke

“Zarar vermeme”, “yararlılık”, “özerkliğe saygı” ve “adalet” ilkeleridir (Aydın, 2001).

Hekimlik, sadece tedaviye yönelik yapılan işlerin teknik açıdan yerine getirilmesi

değildir. Hekim yaptığı uygulamaların teknik, faydasal ve ahlaksal açıdan ana ve yan

etkilerini tam olarak dikkate almalıdır. Yaptıklarının sonuçları üzerinde itina ile durmak

ve tedavi için en iyi seçenekleri bulmak hekimin vazifesidir (Koslowski, 2015:48).

Vursavaş (2014) tıp etiğinin, insan sağlığı ve yaşamıyla ilgili tercih edilen tedavi

yöntem ve yaklaşımlarının iyi veya kötü olup olmadığını değerlendirmek ve bunları

belirli etik ilke sınırları içerisinde bir araya getirmek olarak vurgulamaktadır (Vursavaş,

2014:537).

2.2.5 Ceza ve Adalet Sisteminde Etik

Yargı etiği, polis, avukat, yargıç ve savcılardan oluşan ceza ve adalet sistemi

uzmanlarının, görevlerini ifa ederken ortaya çıkan ve çıkma olasılığı olan sapma ve suç

problemlerini etik bakış açısıyla ele alan bir disiplindir. Etik ilke ve etik davranış

standartları doğru uygulamalara ulaşmayı hedeflemektedir. Din, dil, ırk, etnik köken,

cinsiyet, kültür farklılıklarına rağmen hukuk uygulayıcıları ve hukuk hizmeti alan

insanların ortak hedefi olan adaletin herkes tarafından uygun ve onaylanabilir bir

27
şekilde yürütülmesini sağlamaktadır. Ceza adalet sistemi içinde ‘Polis Etiği’, ‘İnfaz

Etiği’, ‘Avukat Etiği’ gibi farklı çalışma alanları bulunmaktadır (Balcıoğlu, 2014:11).

Hukuk kurallarının ahlak ilkelerine dayanması; ahlaklılık ve hukuk kuralları

arasında uyuşmadan bahsetmek için; hukuk kurallarının, insan yaşamının kutsallığı,

kişisel bütünlüğün dokunulmazlığı, mülkiyetin siyasal otoritenin saldırısına karşı

sakınılması gibi ögeleri barındırması ve dile getirmesi gerekmektedir. Etik kurallardan

meydana gelen ya da etik kurallara uygun yasal normlar olduğunda, hukuk kuralları

“iyi” yasalar olur ve yasanın en üstün şey olmasını temin eder. “Adalet”, “ödev”,

“yükümlülük”, “hak” gibi kavramlar ahlak ve hukuk alanlarında yer alan ortak

kavramlardır (Davran, 2015:162-163). Ceza adalet sistemi içinde örneğin avukatların

mesleklerini icra ederken uymaları gereken meslek kurallarını TBB yayımlamıştır.

2.2.6 Psı̇koloj de Etik

18 Nisan 2004 tar h nde yapılan 27. Olağan Genel Kurulda; Türk Psı̇ kologlar

Derneğı̇ Etı̇ k Yönetmelı̇ ğ kabul ed lerek yürürlüğe g rm şt r. 15.04.2018 tar hl 35.

Olağan Genel Kurulda bazı değişiklikler yapılmıştır (TPD, 2019b). Psikoloji Etiği,

psikologların çalıştıkları bütün alanlarda bilimsel ve yüksek kalitede etkinlik

göstermeleri için gerekli olan müşterek temel prensiplere dayanmaktadır (Korkut,

2017:6). Psikologlara bir ikilemle karşılaştıklarında yararlı olmak ve zarar vermemek

gibi değerler kılavuzluk etmektedir (Korkut, 2017:7). Türk Ps kologlar Derneğ Et k

Yönetmel ğ üç ana başlıktan oluşmaktadır: I. Genel Etı̇ k İlke ve Kurallar a)

Yetkinlik/Yeterlilik, b) Yararlı Olmak ve Zarar Vermemek, c) Sorumluluk, d)

Dürüstlük, e) İnsan Haklarına Saygı ve Ayrımcılık Yapmama. II. Özel Alanlarla İlgı̇ lı̇

Etı̇ k Kurallar a) Eğ t m b) Terap c) Değerlend rme d) Araştırma. III. Etı̇ k Meselelerı̇ n

Çözülmesı̇ (TPD, 2019b).

28
 TPD, Avrupa Psikologlar Birliği (EFPA) üyesidir. Avrupa genelinde, etikle

alakalı çalışmaları düzenlemekte, desteklemekte ve tanıtmakta olan EFPA Etik Kurulu,

üye ülkelerin derneklerini ve Etik Kurullarını temsil eden üyelerden

oluşmaktadır (Korkut, 2017:15).

29
3 DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIM

Din Psikolojisi (Psychology of Religion), psikoloji biliminin verileriyle manevi

değerleri birleştiren, manevi değerleri dinin öğretilerini de temel alarak insan

yaşamındaki yansımalarına dikkat çekerek açıklayan bir bilim dalıdır (Özdoğan,

2005:159). Manevi bakım (Spiritual Care); bireyin hayatında anlam bulma, değerleri

doğru anlama ve hayata geçirmede bireye katkı sağlayarak manevi ihtiyaçlarını

gidermesine yardım etmektir. Bireyin bedensel, zihinsel, duygusal, sosyo kültürel ve

manevi boyutları ile iyi olması ve şifalanmasını temel alan bir alandır (Yağlı ve

Özdoğan, 2019:72).

Bireylerin manevi ihtiyaçları;

- Değerler, kendine olan özsaygısı ve yaratıcılığıyla var olmak,

- Kendini ilişkileriyle, bir topluluğa, kültüre ait hissetmek

- Hayatında anlam bulmak,

- Kendini aşmak (Kömürcü vd., 2009:247).

Bireyin öz yaşam öyküsüne odaklanarak yapılan inceleme manevi ihtiyaçların

tespit edilmesine yardımcı olacaktır. Bireyin yaşamını inceleyen uzmanlar, katılımcılar

kadar etik kurallara dikkat etmelidir (Moberg, 2001).

3.1.1 Din Psikolojisi (Psychology of Religion)

Budak (2002)’ın Psikoloji Sözlüğünde, din (religion) tanımı; bireylerin kutsal

kabul ettikleri doğaüstü güç/ güçler, yaratıcı, Tanrı /Tanrılar gibi kavramlara dayanan,

bireyin hayatına anlam katan ve davranışlarına yön veren inançlar, simgeler ve törenler

sistemi şeklinde açıklanmaktadır (Budak, 2000:214).

 Din psikolojisine önemli katkılar sağlayan W.James (2017), dini; bireylerin

kendilerini kutsal olanla ilişkili buldukları ölçüde kendilerinin sahip oldukları duyguları,

davranışları ve deneyimleri olarak tanımlamaktadır (James, 2017:41). Aynı zamanda

dini; teoloji, dinî tören ve kiliseye ait organizasyonlarla ilgilenen ‘kurumsal din’ ile

bizzat insanın iç dünyasına ait karakteri, bilinci, nitelikleri ve yetersizliği ifade eden

şekli olan ‘bireysel din’ olarak birbirinden ayırmaktadır (Jeeves, 2010:276).

Negatif duygu ve düşünceleri olumluya çeviren din, insanlarla ilişkilerde

olumsuzlukları işbirliğine, sevgiye dönüştürmekte, bireyin yaşadığı olumsuzlukları

öğrenmeye çevirmektedir (Özdoğan, 2006:131). Din duygusu bireyin yaşamına önemli

katkıda bulunmakta, güç alanı temin etmekte (James, 2017:57) ve güçlü bir şekilde

yaşamlarının bütünleşmiş bir parçası haline gelmektedir (Schultz, 2001:85). Dünya

dinlerinin öngördüğü sabır hoşgörü, sevgi gibi değerler ve dikkat etmeleri gereken

ahlaki ilkeler, bireyleri fiziksel ve manevi yönlerden olgunlaştırmayı amaçlamaktadır.

Günümüzde fiziksel sağlık ile manevi sağlık ilişkisi bilinmektedir (Kula, 2018:39).

Psikoloji (psychology); 1. insan ve hayvan davranışlarını inceleyen, gözlenebilir

davranışları, bu davranışların altında yatan olguları ve süreci içine alan bir bilim dalıdır.

2. Birey veya bireylerin oluşturduğu grubun zihinsel durumlarının, niteliklerinin, belli

bir faaliyet alanında söz konusu olan zihinsel- ruhsal durumların, belli bir düzen içinde

tekrarlanan, ilerleyen hareketler toplamıdır (Budak, 2000:622).

Psikolojinin bir dalı olan din psikolojisi, din ile ilgili konuları

psikolojinin yöntemlerinden yararlanarak açıklamaya çalışan bir bilim dalıdır

(Korkmaz, 2014:182; Peker, 2011:11). Türkiye’de Din Psikolojisi İlahiyat

Fakültelerinde, Din Psikolojisi Anabilim Dalı olarak eğitimlerine devam etmektedir.

Din psikolojisi bireyin tecrübe ettiği dini konu edinmektedir. Bireyin dinî inançlarının,

tutumlarının ve davranışlarının kaynağını oluşturan psikolojik güçleri incelemektedir

31
(Forsyth, 2017:xi-xiv). Aynı zamanda bireyin dinî inanç ve tutumları üzerinde kişinin

sahip olduğu özelliklerin etkisini de araştırma konusu yapmaktadır (Işık, 2014:176).

İnsanın dine karşı olumlu ya da olumsuz tutumlarını, bireyin yaşamındaki dinî

özellik taşıyan her düşünceyi, duyguyu ve davranışı araştırmaktadır. Dinin bireyin

yaşamına yansımalarını her boyutuyla ele almakta, anlamaya, çözümlemeye ve

tanımlamaya çalışmaktadır. Din psikolojisi, dinî buyrukların ve öğretilerin doğruluğu

yanlışlığı tartışmasına girmemektedir. Bireyin inancının doğruluğunu

yargılamamaktadır (Forsyth, 2017:xi-xiv; Peker, 2011:34).

Din psikolojisi dinin inanç esaslarının, insan maneviyatı ile ilişkileri üzerine

düşüncelerini söylemektedir. Bireyin kabul ettiği, örneğin vahiy, peygamberlik, mucize

gibi konularda doğru-yanlış, var-yok tartışmalarına girmemektedir. Din psikolojisi

bireyin inançlarını anlamlandırmaya ve izah etmeye çalışmaktadır (Yavuz, 1982:159).

3.1.2 Manevi Bakım (Spiritual Care)

Türkçe’ye tercüme yoluyla giren Manevi Bakım Batı dillerinde İngilizce ‘spiritual

care’, Almanca ‘seelsorgen’, Hollandaca ‘geestelijke verzorging’ aşağı yukarı aynı

kelimelerle ifade edilmektedir. Maneviyat kelimesi kullanıldığında Türkçe’de akla ilk

gelen din ve ahlak olmaktadır. Batı literatüründe maneviyat kapsamına din ve ahlakın

yanı sıra din-dışı inançlar, düşünceler ve duygularda girmektedir. Bir ateistin

maneviyatından, onun bağ kurduğu aşkın boyuttan ve ahlak anlayışından bahsetmek

mümkündür (Karagül, 2012:8). Bazı çalışmalarda destek, rehberlik, danışmanlık

kavramları kullanılmakla birlikte bakım ile aynı anlamı içermemektedir. Destek;

yardımcı anlamına gelmekte, rehberlik; yol göstermek anlamına gelmekte, danışmanlık;

herhangi bir konuda uzman bireylerin bilgi vermesidir. Bakım; bir şeyin iyi olmasını

sağlamak, onarmak anlamına gelmektedir. Destek, rehberlik ve danışmanlık

kavramlarında daha dışardan mesafeli bir iletişim kurularak bilgilendirme yapılırken,

32
manevi bakım sürecinde bireyin aşkın yönü onarılmakta ve bedene ve zihne ruhun gücü

yansıtılmaktadır (Güneş, 2015:266-267).

Maneviyat, yaşam olayları ile baş edebilme ve yaşadıklarını anlamlandırma

sürecinde, bireyin özünde olan, ona kuvvet veren ve en büyük desteği olan ilahi özdür.

Bireyler hayatlarında derin izler bırakan olaylar ve deneyimler yaşadıklarında bunları

anlamlandırma ve başetmede maneviyattan güç alabilmektedir (Yağlı ve Özdoğan,

2019:67). Yaşamın anlamı ve amacı, koşulsuz sevgi ve affetme gibi manevi ihtiyaçlar

bireylerin manevi iyiliği için gereklidir(Armatowski, 2001:8)

Maneviyat, din ve inanç kavramları ortak merkezli birbiriyle iç içe geçmiş üç

daire olarak tanımlanmaktadır. En geniş daire maneviyat, ortada din ve en iç dairede

inanç yer almaktadır. Maneviyat dini içeren bir kavramdır. Din maneviyatla ilgilidir

fakat din dışında da maneviyat bulunmaktadır (Hull ve Kapaklıkaya, 2003:110).

Maneviyat bireyin bütün gerçekliğini kuşatan doğaüstü atmosferin en önemli yönünü

(Moberg, 2001:4), bireyin aşkın olanla ilişki ya da bağlantı hakkındaki farkındalığını

oluşturmaktadır (Schultz, 2001:86). Bireyin maneviyatı bedensel, zihinsel ve sosyal

yönleriyle ilişkili görünmektedir. İnsanın anlam arayışında bireyin kişisel değerlerini ve

aşkın yönünü destekleyen çabaların bütünü manevi bakım olarak görülebilir (Koç,

2017:207).

Manevi bilinci besleyen çalışma ortamlarının oluştuğu yapılarda, toplum da

gelişmektedir. Bu yapılarda, maneviyat, bireylerin çalıştıkları kuruluşta daha nitelikli

hizmet vermeyi, kendilik algılarının güçlenmesi ve grup olarak çalışma duygularını

hissetmelerini sağlamaktadır. Maneviyat kavramından genellikle din ve dinle ilgili

kavramlar anlaşılmaktadır. Bilim insanları maneviyat kavramının bilimsel bir içeriğe

sahip olduğunu belirtmektedir (Altınöz ve Çakıroğlu, 2018:101).

Freud, James, Hall, Allport, Jung, Fromm, Maslow vb. pek çok psikolog din ve

maneviyatın, bireyin anlayışı açısından düşünülmesini gerekli görmektedir (Hill vd.,

33
2015:88). Maneviyat bireyseldir, bireyin kendine özel bir yönünü oluşturmaktadır.

Bireyin yaşadığı manevi duygular bireyle birlikte algılanabilir fakat başka bireylere

aktarılamaz (Aral, 2014:22). Araştırmalar, Amerikalıların bazılarının maneviyatı iç

barış, huzur, kendini gerçekleştirme gibi duygu durumlarıyla, bazıları dini terimlerle,

bazıları yardım etmek, bireylere güvenmek, bir dine ya da manevi bir grubun üyesi

olmak, ahlaki ve etik bir hayat yaşamak gibi sosyal ilişkilere vurgu yaparak

açıkladıkları görülmektedir. Çoğu birey maneviyatın hayata anlam verdiği, karar

verirken kendilerine yardımcı olduğu, aşkın bir varlığa ve insanların iyiliğine inanmanın

sağlık için gerekli olduğuna, manevi sağlığın ekonomik başarıya katkıda bulunduğuna

inanmaktadır (Moberg, 2001:12).

Manevi bakım ve güçlenme uygulamasında uzman katılımcıyı çok dikkatli ve

derin bir şekilde değerlendirmeli, manevi ihtiyaçlarını belirlemelidir (Moberg,

2001:17).İnsanın manevi özellikleri dikkate alındığında, bireyin manevi boyutuna

bakım yapmak için din görevlilerinin hizmet vermesinden kaynaklanan, sınırlı dinî

yaklaşım ve uygulamaların yeterli olmayacağı görülmektedir. Bireylerin manevi

boyutu, dinî inançla birlikte yaşamın anlam ve amacını idrak etmeyi sağlayacak

duyguları da birlikte bulundurmaktadır (Çelik vd., 2015:3).

Manevi Bakımı; bireylerin hayatlarında yaşadıkları zor dönemlerde, hayatına ve

varoluşuna anlam verme çabasında, bireylerin kendi inançları doğrultusunda resmi ve

profesyonel yardım sunabilmek şeklinde tanımlamak mümkündür. Sağlıklı bir yaşama

maneviyat boyutunda katkıda bulunmak bireyin huzur ve mutluluğuna bakım yapmaktır

(Karagül, 2012:12).

Yağlı ve Özdoğan’a göre manevi bakım; belirli prensiplere sahip, uzun süreç

gerektiren uygulamalı bir alan çalışmasıdır. Manevi bakım alan çalışmalarının yapıldığı

bu süreçte dikkat edilmesi gereken ilk ve en önemli ilke bireylerde güven inşa etmek

olmalıdır. Güven inşasında dikkat edilmesi gereken dört temel ilke sayılmaktadır:

34
 1) Gönüllülük

2) Gizlilik/ Özel Hayata Saygı /Mahremiyet

3) Liyakat/ Yetkinlik

4) Etkinlikler (Yağlı ve Özdoğan, 2019:75-76).

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı ve ilişkide olacağı bireylerin

çalışmalara gönüllü katılmalı, iletişimde olduğu bireylerle ilgili bilgileri hiçbir ortamda

ve özel kişilerle paylaşmamalı, Din Psikolojisi ABD’da lisansüstü eğitim ile uzmanlık

kazanarak liyakat/yetkinlik kazanmalı, yemekli toplantılar, manevi mekânların ziyareti,

tiyatro, konser gibi sosyal etkinlikler düzenleyebilmelidir. Din psikolojisi ve manevi

bakım uzmanı yaptığı çalışmalarda katılımcıları dikkatle dinlemeli, deneyimlerini

paylaşanları yargılamamalı ve samimiyet ve güler yüzle desteklemeli, özel hayatın

gizliliğine saygı göstermeli, katılımcıya çözüm önermek için alanın sınırlarını

aşmamalı, başka mesleklerin sınırlarına girmemeli (psikolog, doktor, avukat gibi),

anlatılan sorunun özel boyutları olabileceğini gözönünde bulundurmalı, paylaşım

yapmak istemeyen bireyler zorlanmamalı, , öz yaşamında destek olacak hatırlatıcılar

vermelidir. Bireylerin kendi yaşam deneyimleri manevi yolculuğuna yol gösterebilir,

grup toplantılarında paylaşılan deneyimler katılımcılara cevaplar hatırlatabilir (Code of

Ethics, 2020; Moberg, 2001b)

3.1.3 Din Psikoljisi ve Manevi Bakım’ın Gelişimi

Din Psikolojisi Avrupa ve ABD’de 19. Yüzyılın sonu 20. Yüzyılın başlarında bir

bilimsel disiplin olarak ortaya çıkmıştır (Peker, 2011:46). William James “Dinsel

Deneyimin Çeşitleri” eseriyle Din Psikolojisi bilimine geçerlilik kazandırdığı için Din

Psikolojisi Uzmanları için önemli bir yere sahiptir (A.Belzen, 2012:691). Psikolojinin

öncü bilim insanları, Starbuck 1899, James 1902, Hall 1904, Vande Kemp 1992 vb.

35
dinin bireyin yaşantısındaki yansımalarını incelemişler, çalışmalarında önemli yer

vermişlerdir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde (A.B.D.), Amerikan Psikoloji Derneğinin (APA)

kurulmasıyla psikolojinin kurumsallaştığı ifade edilebilir (Koç, 2012:208). Son yıllarda

Din Psikolojisi alanında yapılan çalışmalar psikolojinin diğer alanlarına önemli katkılar

kazandırmıştır. APA bünyesinde “Din Psikolojisi” bölümü kurulmuştur (Emmons ve

Paloutzian, 2001:106-107). APA’nın altında 54 bölüm bulunmaktadır. 36. Bölümün

“Din Psikolojisi” “Psychology of Religion” olan adı 2009 yılında “Din Psikolojisi ve

Maneviyat Topluluğu” “Society for the Psychology of Religion and Spirituality” olarak

değiştirilmiştir (Divisions of APA, 2020).

Akademik anlamda manevi bakım çalışmalarının teorik temellerinin, APA

bünyesinde bir alt organizasyon olarak 1946 yılından itibaren farklı adlarla çalışmalarını

sürdüren Din Psikolojisi Uzmanları tarafından atıldığı söylenebilir (Koç, 2012:209).

Günümüzde deneysel din alanına yer veren dergiler Din Psikolojisi bilim dalının

gelişmesine ve statü kazanmasına katkıda bulunmuşlardır. Psikolojiye ilgi APA’dan

başka örgütlenmelerin de oluşmasına neden olmuştur ( Aydın, 2004:52-53).

A.B.D, İngiltere, Almanya gibi batı ülkelerinde Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

alanlarında çalışmalar yürüten farklı derneklere, akademik yayın yapan dergilere

rastlamak mümkündür. Batı’da yapılan çalışmalara bakıldığında Din Psikolojisi ve

manevi bakım uzmanlık alanı sistemli bir şekilde gelişmektedir (Koç, 2012).

3.1.4 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım’da Metot’un Önemi

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım manevi değerleri, dinin öğretilerini psikoloji

biliminin verileriyle birleştirerek insanın yaşam anlamını bulmasına ve hayata

geçirmesine yardım eden bir bilim alanıdır.

36
 William James, psikolojinin yöntemlerinin dinî inancı anlamak için

uygulanabileceği düşüncesini ortaya koymuştur. Dini inançlar araştırılırken James’in

(2002) modern anket metotlarının sayısal veriler elde etmek için kullanılabileceği fikri,

Din Psikolojisi alanında önemli gelişmelere yol açmıştır (Koçak ve Kayıklık,

2019:686).

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım’ın kendine özgü metodu, diğer disiplinlerden

onu ayıran özelliklerden biridir. Araştırmalarda, araştırmanın başlamasından bitiş anına

kadar, araştırmanın amaç ve sonuçlarının güvenilir olması önemlidir. Kendimizin ve

diğer bireyin tecrübe ettiği dinî olayların psikolojik unsurlarını sistemli bir şekilde

incelemek, düzenlemek bilimsel ölçütlerle açıklamak ve yorumlamak din psikolojisinin

ana amacı olmaktadır (Özdoğan, 1995: 12; Yavuz, 1982: 153).

Din Psikolojisi ve manevi bakım nitel ve nicel araştırma tekniklerini,birden fazla

teknik kullanarak (Park vd., 2013:) dinin insan hayatına yansımalarını anlamaya

çalışmaktadır. Bilimsel araştırma teknikleri ile verileri düzenlemekte ve

yorumlamaktadır.

3.1.5 Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda Eğitim

Eğitim; hayatın bütün alanlarında gerekli olan bilgi, ahlaki değerler ve anlayışı

geliştiren faaliyetler şeklinde açıklanmaktadır. Yetiştirme; bireyin belirli bir işi

yapabilmesi için gereken davranışlar, bilgi ve becerileri sistematik bir şekilde

geliştirmesidir (Büyükdüvencı̇ , 2019:233-234). Alan çalışması yapacak olan Din

Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanlarının toplumlerinde gereken yeterliliğin ve

profesyonelliğin sağlanması açısından önemli görünmektedir.

Manevi bakım üzerine yapılan çalışmalarda, alan çalışması yapmadan önce

eğitimin önemine değinilmektedir. Eğitimlerin amacı uzmanın yaptığı çalışmalarda

profesyonel şekilde çalışması ve maksimum faydayı sağlayabilmesidir. Manevi Bakım

37
Uzmanının, dezavantajlı grup bireyleri ile ortak bir dil kullanması, onların duygu ve

düşüncelerini anlayabilmesi için görev öncesi eğitim gerekli görülmektedir (Erdem ve

Kesgı̇ n, 2017:131).

Manevi bakım alanında profesyonel eğitim ve uygulamalı staj çalışmaları ile

uzmanlaşmak gereken önemli bir alandır. Manevi bakım uzmanının profesyonel bir

şekilde bu hizmeti verebilmesi için manevi bakım alanında eğitimlerle kişisel ve

mesleki becerilerini geliştirmesi gerekmektedir (Ağılkaya Şahı̇ n, 2018:44).

3.1.6 Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

A.Ü İlahiyat Fakültesi ile Bakanlıklar arasında imzalanan protokollerle A.Ü.Din

Psikolosi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Öznur ÖZDOĞAN’ın ceza infaz kurumu,

hastane gibi kurumlarda gerçekleştirmiş olduğu Manevi Bakım uygulamaları

Türkiye’de profesyonel boyutta yapılan ilk uygulamalı alan çalışmalarına örnek olarak

verilebilir. Özdoğan 2002 tarihinden itibaren kendi geliştirdiği ve uyguladığı, aynı

zamanda danışmanlığını yaptığı uygulamalı alan araştırmalarında başarıyla uygulanan

ve olumlu sonuçlar veren “Değer Odaklı Manevi Bakım ve Güçlenme Programı’nı

(DOMAB)” (Özdoğan, 2019:912) 2019 yılında 5. Uluslararası Din ve Toplum

Sempozyumu’nda sistemleştirerek toplumun yararına sunmuştur.

Bu uygulamalarda Özdoğan kendi geliştirdiği ve uyguladığı ile bireylerin

yaşamlarını anlamlandırmalarına ve olumlu baş etme yeteneklerinin gelişmesine katkı

sağlandığı görülmektedir.

Özdoğan’ın 2002 yılında gerçekleştirdiği ceza infaz kurumu çalışması Türkiye’de

yapılan Manevi Bakım alan uygulamasının ilk örnekleri arasındadır. Adalet Bakanlığı

izniyle, Ankara Merkez Kapalı Ceza ve Tutukevinde kadın mahkûmlarla 1 Ağustos – 31

Ekim tarihlerinde uyguladığı DOMAB programı ve bu çalışmadan alınan veriler manevi

38
bakımın önemi ve sağlayabileceği faydayı göstermektedir. Program kadın mahkûmlarda

gözle görülür etki oluşturmuştur. Adalet Bakanlığı çalışma süresinin uzatılmasına karar

vermiştir (Özdoğan, 2010b).

Özdoğan’ın geliştirdiği DOMAB programı 2005 yılında kanser tedavisi gören

hastalara ve yakınlarına, 2014 yılında Sağlık Bakanlığı Ulus Devlet Hastanesi palyatif

bakım ünitesinde tedavi gören hastalara ve yakınlarına uygulanmıştır (Özdoğan,

2019:911).

Özdoğan’ın geliştirdiği program ceza infaz kurumu, hastane, yaşlı bakım evleri,

kadın sığınma evleri, engelliler, şehit ve gazi aileleri gibi dezavantajlı gruplara,

Özdoğan ve A.Ü. İlahiyat Fakültesi, Din Psikolojisi Anabilim dalında yetiştirdiği Din

Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları tarafından uygulanmış ve olumlu dönüşler

alınmıştır. Bu çalışmalar tez araştırmaları ile literatüre ve bu alanda çalışma yapmak

isteyenlere yol göstermesi açısından önemli görünmektedir.

Belen (2014), “Manevi Danışmanlıkta Bibliyoterapi Tekniği ve Uygulaması”

adlı araştırmasında, kültürümüzde ve ülkemizde bu tekniğin nasıl uygulanabileceğine

dair teorik bir çerçeve oluşturmaya çalışmıştır. Kendi kültürel değerlerimizden yola

çıkarak bibliyoterapi tekniğinin bilimsel olarak ortaya konulmasını amaçlamıştır.

Özdoğan’ın DOMAB programına göre temellendirdiği tema odaklı grup toplantıları

düzenlemiştir. Deney ve kontrol gruplarına ön test ve son test şeklinde ölçekler

uygulamıştır. Deney grubu ve kontrol grubu değerlendirmelerinde, deney grubunda

stres düzeyinde düşme, olumlu dini başa çıkma düzeyinde yükselme, olumlu Tanrı

tasavvuru düzeyinde yükselme bulmuştur.

Gören (2015), “Down Sendromlu Bireylerin Manevi Bakımı ve Bir Model

Önerisi” adlı araştırmasında, engelli bireylerin özellikle Down Sendromlu bireylerin

manevi ihtiyaçları ve bunların karşılanmasına yönelik yöntemler geliştirmeye

çalışmıştır. Araştırmasını nitel araştırma yöntemi kullanarak, katılımlı gözlem, görüşme

39
ve günlük tutma metotları ile gerçekleştirmiştir. Araştırmasının uygulamalı kısmında

gönüllü lise öğrencileri ve öğretmenleri de katkı sağlamıştır.

Khirizad (2017), İran da yaşayan çeşitli kurumlarda çalışan bireylerle yaptığı

“Transpersonel Psikolojide Affetmek” başlıklı doktora tezinde, affetmenin insanların

psikolojik iyi olma hallerine etkilerini araştırmıştır. Araştırmada nicel ve nitel araştırma

tekniklerini kullanmıştır. Katılımcılardan bir grup ile uygulamalı alan çalışması

gerçekleştirilmiş ön test son test değerlendirmesi yapmıştır. Özdoğan’ın DOMAB

programına göre temellendirdiği, birebir görüşmeler, grup odaklı tema toplantıları

gerçekleştirmiştir. İlk testte verdikleri cevaplar uygulamadan sonra daha olumlu

cevaplara dönüşmüştür. Affediciliğin psikolojik iyi olma ile anlamlı ve pozitif bir

ilişkisi olduğu bulunmuştur.

Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım araştırmaları, İlahiyat

Fakülteleri’nin Din Psikolojisi Anabilim Dallarında gerçekleştirilmekte ve lisansüstü

çalışmalarla alan literatürüne bilimsel katkı sağlamaktadır. Türkiye’de Din Psikolojisi

ve Manevi Bakım alanında yapılan tez ve makale çalışmaları üzerine bazı

akademisyenler alanda yapılan araştırmaların derli toplu bir arada bulunması ve

incelenmesi açısından fayda sağlayacağını belirterek bibliyografik çalışmalar yapmıştır.

Bu çalışmalara örnek olarak Sezen ve Yenen (2008; 2009), Koç (2012), Sevinç (2013),

Gencer (2018) gibi akademisyenler tarafından yapılan çalışmalar sayılabilir.

Din Psikolojisi Türkiye’de Cumhuriyet dönemiyle birlikte yükseköğretim

kurumları aracılığıyla gelişen bir bilim alanıdır. Din psikolojisinin gelişimi

incelendiğinde bu alana öncülük eden önemli isimlerin çalışmaları arasında H. Ziya

Ülken’in makaleleri, ilk din psikolojisi adıyla Bedi Ziya Egemen’in kitabı, Nurettin

Topçu’nun din psikolojisiyle ilgili makaleleri, Neda Armaner’in çalışmaları, Osman

Pazarlı’nın eserleri sayılabilir. Bu eserler ülkemizde din psikolojisi alanının tanınmasına

önemli katkı sağlamıştır (Sezen ve Yenen, 2008:104).

40
 Neda Armaner Din Psikolojisi bilim dalında öğretim üyeliği yapan ilk

akademisyendir (Koç, 2018:216). Belma Özbaydar 1970 yılında anket metodu ile

ülkemizde ilk din psikolojisi araştırmasını yapmıştır (Sezen ve Yenen, 2009:104).

Kerim Yavuz’un 1974 yılında yaptığı tez yurtdışında yapılan tamamlanmış ilk doktora

tezi olarak literatüre girmiştir. İlahiyat fakültesi Din Psikolojisi ABD’larında Din

Psikolojisi Uzmanları Prof. Dr. Öznur Özdoğan, Prof. Dr. Hayati Hökelekli, Prof. Dr.

Hüseyin Peker, Prof. Dr.Recep Yaparel, gibi bilim insanı akademisyenler lisansüstü

araştırmalar yaparak ve bilim insanı yetiştirerek alanın gelişmesine önemli katkılar

sağlamaktadırlar. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanında yapılan ulusal ve

uluslararası kongreler, çalıştaylar, sempozyumlar da alana önemli katkı sağlanmaktadır.

2012 yılında, Toplum Ruh Sağlığı Derneği (TORSAD) ve Palyatif Sağlık Hizmetleri

Derneği (PASHİDER)’in düzenlediği, I. Ulusal Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

Çalıştayı önemli bir organizasyondur. Bu organizasyonda Manevi Bakım Uzmanı’nın

görev tanımı, eğitim süreci ve programı, çalışma alanları, karşılaşılabilecek sorunlar ve

çözüm önerileri üzerine tartışmalar yapılmış, manevi bakımın sınırları, hak ve

sorumlulukları belirlenmeye çalışılarak, etik ilke ve kurallar konusuna temel

hazırlanmıştır (Okumuşlar, 2012).

Diyanet İşleri Başkanlığı Manevi Destek ve Rehberlik adıyla yeni bir çalışma

başlatmıştır. Bu çalışma üzerine yapılan araştırmalarda akademisyenlerin (Kesgı̇ n ve

Erdem, 2018; Koç, 2017) tespitlerine baktığımızda DİB’in görevlendirdiği uzmanların

yönlendirmelerinin daha çok dinî içerikli olduğu ve dinî konularda danışmanlık ve

rehberlik yaptığı görülmektedir. Bu çalışmalardan da anlayacağımız gibi Din Psikolojisi

ve Manevi Bakım Uzmanı için eğitim, mesleğin sınırlarının iyi çizilmesi ve

sorumlulukların belirlenmesi önemli bir ihtiyaç gibi görünmektedir.

Sağlık Bakanlığı ile Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) tarafından 07 Ocak 2015

tarihinde imzalanan protokolde, amaç olarak, dinsel ve manevi konularda danışmanlık

41
ve rehberlik hizmetlerinin sunulması olarak belirlenmiştir (Koç, 2017:219). DİB

tarafından yapılan manevi destek hizmetlerinde alanda çalışan personelin eğitim

eksiklikleri dikkat çekmektedir. DİB manevi destek görevlilerinin bireylerle

görüşmelerinde dini telkin yaptıkları görülmüştür. Bu alanda çalışacak personelin dini

eğitimin yanında pozitif bilimlerden faydalanmaları gerekmektedir (Kesgı̇ n ve Erdem,

2018:90). Dini destek bakımından faydalı olabilecek olan bu hizmeti Manevi bakım

kapsamında değerlendirmek pek uygun görünmemektedir.

Manevi Bakım Uzmanı’nın profesyonellik ölçüsü İlahiyat lisans eğitimi üzerine

yüksek lisans yapmış olmasıdır (Karagül, 2012:13). Manevi bakım alanında Türkiye’de

uygulamalı alan çalışması yapacak adayların Din Psikolojisi ABD’da lisansüstü

eğitimlerle ve saha çalışmalarıyla staj yaparak profesyonellik kazanmaları sağlanabilir.

3.1.7 Yurt Dışında Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

Manevi bakım, genellikle bire bir ilişki içinde verilir, tamamen kişi merkezlidir

ve kişilerin inançları ve yaşam tercihleri hakkında herhangi bir varsayımda bulunmaz

(Gordon & Mitchell, 2004). Manevi Bakım alanında yurtdışında yapılan çalışmalar

incelendiğinde Batı devletlerinde bu alanın sınırlarının ve sorumluluklarının belirlenmiş

olduğu ve sistemli çalışmalar yapıldığı görülmektedir. ABD, Hollanda, Almanya ve

İngiltere, Kanada gibi ülkeler bunlar arasındadır.

Amerika’da 1789 yılında Manevi bakımın temelleri atılmıştır. Manevi bakım alanı

ABD’de özel hizmet alanıdır ve kiliseler tarafından desteklenmektedir. ABD’de

hastanelerde hastalara manevi bakım veren kuruluşlar bulunmaktadır. Healthcare

Chaplincy bu kuruluşlardan biridir ve manevi bakım da görev alacak bireylere eğitim

vermektedir. Manevi bakım mesleğinde verilen eğitim sürecinde, psikoloji ve sosyoloji

ile birlikte teolojik bakış da dâhil edilerek uygulamalı ve etkileşimli bir eğitim

uygulanmaktadır. Eğitmenler gözetiminde 1600 saat (2 yıl) olarak manevi bakım

42
uzmanlarına eğitim verilmektedir. Eğitim müfredatında alanla ilgili okumalar,

seminerler, konferanslar, uygulamalı alan çalışmaları, film izleme ve izlenen filmin

manevi bakım açısından değerlendirilmesi gibi başlıklar bulunmaktadır. Amerika’da

ordu, ceza infaz kurumu ve sağlık kurumları başta olmak üzere pek çok alanda

yürütülmektedir. (Mollaoğlu, 2013).

Kuzey Avrupa ülkesi olan Hollanda, anayasada yer alan din ve vicdan hürriyeti

çerçevesinde bir hak olarak, ‘sağlık kalite kanunu’ ile düzenlemeler yapmıştır. Ve temel

sağlık sigortası kapsamında her birey faydalanmaktadır. 1996 yılında devlet desteği

kanunla kesinleştirilmiştir. Devlet tarafından finanse edilmekte ve manevi bakım

uzmanları devlet memuru konumunda çalışmaktadır. Hollanda da hastane, ceza infaz

kurumu ve askeriye gibi resmi kurumlarda her inanç grubuna mensup bireylere manevi

bakım hizmeti vermektedir. Manevi Bakım eğitimi profesyonel boyutta

gerçekleşmektedir. Manevi bakım uzmanı adaylar, yüksekokul ve üniversite seviyesinde

eğitim görmekte, eğitimlerinde staj yapmakta, göreve başladıklarında hizmet içi

eğitimlerle ve seminer faaliyetleriyle gelişimlerine devam etmektedirler (Karagül,

2012). Hollanda’da Manevi Bakım Uzmanlığı din adamları ile değil bu işin eğitimini

almış bireyler tarafından gerçekleştirilmektedir (Mooije-Kemp'ten akt:Bal Koçak,

2015:).

Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı’nın (Türkiye

Ulusal Ajansı) desteklediği proje kapsamında, akademisyenler, İspanya, Almanya,

İngiltere, Slovakya, Finlandıya ve Macaristan gibi ülkelerde Manevi Bakım

Uzmanlarının eğitim süreçleri, manevi bakım uygulamalarında kullandıkları teknikleri

incelemişlerdir (Çapçıoğlu ve Belen, 2016). İspanya Manevi Bakım Uzmanları, teoloji

eğitimlerinin üzerine çalışma alanına yönelik eğitimler (Psikoloji, hemşirelik, sosyoloji

gibi) alarak alanda uzmanlaşmaktadır (Özdoğan, 2016:200).

43
3.2 Din Psikolojisi Ve Manevi Bakımda Meslek Etiği Ve Önemi

Mesleki etik, meslektaşların ve hizmet ettikleri bireylerle ilişkilerini düzenlemede

önemli yer tutmaktadır. Mesleki etik bu ilişkileri düzenlerken aynı zamanda meslek

üyelerinin yaptıkları işin kalitesinin, standartlarının ve niteliklerinin artmasını

sağlamaktadır (Kayıkçı ve Uygur, 2012: 70).

Kültürlerarası iletişimin devamlılığı açısından mesleki etikte neyin doğru neyin

yanlış olduğunun saptanması önemlidir (Arslan, 2016: 217). Sağlık bakımından insanın

bütünlüğünü sağlayan bio-psiko-sosyo- manevi model en kapsamlı model olarak kabul

edilmektedir. Hangi teknolojinin, hangi tedavi yöntemi ve bakımın uygulandığına

bakılmaksızın bireyin maneviyatı, sağlığının düzelmesi, gerilemesi veya iyileşmesinde

önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır (Aştı vd., 2005:29).

Profesyonellik, çalışmak istediği alanda gereken eğitimi alan uzman bireylerle

yürütülen ve ilgili olduğu meslek örgütleri tarafından desteklenen hizmet verme

şeklidir. Sunulan hizmetin kalitesini artırmaya çalışmak, alanını daha iyi hale getirmek,

ilerlemek için çaba sarf etmek profesyonelliğin niteliklerindendir (Adıgüzel vd.,

2011:239).

Manevi Bakım uzmanının ilk etik ilkesi maneviyat ve manevi bakıma yaklaşımın

seçimi olabilir. Neyin uygun manevi yönelim ve gelişme içinde kaldığı ve neyin

dışarıda kaldığı hakkında açık bir anlayışı olmadan sorumluluğundaki bireylere bakım

sağlaması mümkün olmayacaktır (Lebacqz ve Driskill, 2000: 34-35).

Yapılan meslek hangi sınırlar içerisinde faaliyet göstermeli, hizmet alan bireyler

ve yakınları ile ilişkiler nasıl olmalı, meslektaşlar ile ilişkilerde nelere dikkat edilmeli

gibi hususlarda ortaya konacak etik ilke ve kurallar yapılacak işlerde kolaylık, ölçü ve

denge sağlayacaktır. Mesleki alanlarda bireylerle ilişkiler daha kapsamlıdır. İş

arkadaşlarıyla olan ilişkilerde, hizmet verilen kişilerle olan ilişkilerde karşılıklı davranış

44
ve tutumlarda hak ve özgürlüklere dayanan ölçülü ve nitelikli bir ilişki olmalıdır. Bu

ölçünün sağlanması için ilke ve kuralların belirlenmesi gereklidir.

Uygulamayı yapan uzmanın hizmet verilen bireyin en fazla faydayı edinmesini

sağlayacak şekilde diğer personelle bilgi paylaşımına olanak sağlanmalıdır; ancak bu

ilişkinin ölçüsünün suistimale izin vermeyecek şekilde tanımlanması gerekmektedir.

Manevi bakım uzmanları yukarıda belirlenen unsurlar çerçevesinde; bakım alan bireyler

ve yakınları, kendi meslektaşları ve diğer personele karşı takınacakları davranış ve

tutumları için bir ölçü tanımlanmasına ihtiyaç duyar.

3.2.1 Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda Meslek Etiği Yurt Dışı Örneği

Amerika’da ve Avrupa’da yapılan çalışmalara bakıldığında din psikolojisi ve

manevi bakım alanında eğitimin sistemli olduğu ve meslek standartlarının belirlendiği,

sınır ve sorumluluk alanlarının çizilmiş olduğu gözlemlenmektedir. Kanada, Hollanda,

Almanya gibi ülkeler bu kapsamda sayılabilir. Örnek olarak Canadian Association For

Spiritual Care özelinde yapılan incelemede manevi bakım uzmanlarının birbirleriyle,

birlikte çalışacağı diğer disiplinlerle ve hizmet verdikleri bireylerle olan ilişkilerine

yönelik etik ilke ve kurallarının belirlendiği ve yayınlandığı görülmüştür.

Bu etik ilke ve kurallarla bireylerin değerlerini ve inançlarını onurlandırmak,

hizmet verilen bireyin çıkarlarını desteklemek, kültürel ve dinî değerlerine saygı

göstermek, uzman ile hizmet verdiği bireyler arasındaki ilişkiyi profesyonel boyutta

tutmak gibi insan hak ve özgürlükleri, değerler, saygı çerçevesinde hizmetlerine kalite

ve ölçü getirmektedir (CASC/ACSS Code of Ethics and Professional Conduct, 2020;

Code of Ethics, 2020; Code-of-Ethics-for-Spiritual-Care-Professionals-2015-2012,

2015).

45
Kanada Manevi Bakım Derneği’nin hazırladığı meslek etiği ilke ve kuralları ekler

kısmında İngilizce EK-1 ve araştırmacı tarafından yapılan tercümesi EK-2 yer

almaktadır.

3.2.2 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım ile Meslek Etiğinin Anayasal ve İnsan

Hakları Yönü

Ülkemizde insan hakları ve mesleki etik konuları ile ilgili yönetmelikler ve

yasalar çerçevesinde düzenlemeler bulunmaktadır. Türkiye’nin insan haklarının

korunması ve mesleki etik konularda taraf olduğu uluslararası antlaşmalar bulunmakta,

yönetmelikler ve yasal düzenlemeler yer almaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve

İnsan hakları evrensel beyannamesi incelendiğinde bireyin hem özel yaşantısında hem

de meslek hayatında hak ve özgürlüklerinin, sorumluluklarının ve sınırlarının çerçevesi

görülmektedir.

Anayasal düzenlemeler, belli bir konu üzerine odaklanılıp tartışmaların başlaması

ile etik problemlere sebep olan sorunların sonuca bağlanmasını sağlamak için sonradan

gerçekleşmektedir. Etik tartışmalar üzerine bireylerin, örgütlerin ve toplumun uygun

davranış şekli üzerine görüş birliğine ulaşma süreci yasalaşma sürecidir (Aydın, 2016:

9).

İnsan olmak, kendi onuru kadar diğer bireylerin onuruna da saygı duymaktır.

İnsan olmak yaşadığı dönemi anlamaya çalışmak, yaşamının sentezini yapabilmek, iyiyi

ve doğruyu görebilmek, bütün insanlığa ve çevreye karşı sorumluluk bilincinde ve barış

içinde olabilmek, olumlu ve olumsuz duyguları paylaşabilmektir (Özdoğan, 2010:13).

İnsan hakları bireylerin maddi ve manevi yönleriyle insan onurunu korumayı temel

almaktadır. Doğuştan kazanılan hak ve özgürlükler her bireyin insan olması sebebiyle

kazandığı hak ve özgürlüklerdir (Kaya ve Yılmazer, 2017: 56).

46
 İnsan hakları evrensel bildirisinde bütün insanların hiçbir ayrım yapılmaksızın

insan onuru, hak ve özgürlükler açısından eşit doğdukları ve her bireyin insan hakları

evrensel bildirisindeki haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanacağı, insanların

birbirlerine karşı tutum ve davranışlarında kardeşlik anlayışının ön planda tutulması

vurgusu yapılmaktadır (Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, 2020).

İnsan hakları, bütün insanların ırk, din, dil ve cinsiyet ayırmaksızın hak ve

saygınlık yönünden eşit ve özgür doğduğu ve herkesin bu hak ve özgürlüklerden eşit bir

şekilde faydalanabileceği anlayışından gelmektedir (Maclntyre, 2001: 111; Özdoğan,

2010: 39). İnsan hakları çerçevesinde bireye verilen özgürlükler, başkalarının haklarına

saygı göstermek zorunluluğu ile dengelenmektedir (Özdoğan, 2010: 39). İnsan

haklarının evrenselliği kültürel farklılıkları kabul etmenin önünde bir engel değildir.

Evrensellik insan hak ve özgürlüklerinin güvenceye alınmasıdır (Turhan, 2016: 372).

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında insan hak ve özgürlüklerini korumanın

devletin görevi olduğu belirtilmektedir. Anayasamız bireylerin maddi ve manevi

varlıklarını koruma ve geliştirme haklarını da güvenceye almaktadır

(MevzuatMetin/1.5.2709, 2020). 1982 Anayasası’nın etik yönetim ile ilgili ögelerini

içeren maddeler incelendiğinde, etik yönetimin evrensel değerlerine gönderme, uygun

çalışma ortamı ihtiyacına vurgu, yargı yoluna başvurabilme ve dış denetim, kamu

görevlilerinin görev ve sorumluluklarına yapılan göndermeler bulunmaktadır.

Ülkemizde, yasal anlamda düzenlemeler, kamu idarelerinin etik yönetimi ve etik

davranışlarını desteklemekte ve teşvik etmektedir (Uzun, 2011: 41).

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası; “Madde 135 – Kamu kurumu niteliğindeki

meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek

ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel

menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve

halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve

47
ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından

kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzel

kişilikleridir.” (MevzuatMetin/1.5.2709, 2020). Kamu kurumu niteliğinde meslek

kuruluşu ve üst kuruluşları tanımlayan anayasanın 135. maddesi mesleki etik ilke ve

kuralların belirlenmesinde yol göstermektedir.

3.2.3 Din Psikolojisi ve Manevi Bakımda Meslek Etiği Eğitimi

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve İnsan hakları evrensel beyannamesi her bireyin

eşit öğretim alma hakkını güvenceye almaktadır (insan haklari evrensel beyannemesi,

2020; MevzuatMetin/1.5.2709, 2020). Bireyin yeni davranış ve tutumlar, yeni yetenek

ve bilgiler kazanmasına katkıda bulunmaktadır. İnsanların en önemli özelliklerinden biri

yaşamlarını kolaylaştırmak için kendilerine gerekli olan bilgiyi ortaya çıkarmak ve

kullanmaktır. Hayatlarının her aşamasında ihtiyaç duydukları bilgiyi elde etmenin en

önemli yöntemlerinden biri öğrenme eylemidir. Öğrenmeyi sağlayan en önemli

faktörlerden biri de eğitimdir (Yılmaz, 2009: 184). Bireylere, yaşadıkları toplumun

geleneklerini, düşüncelerini, kültürel yapılarını, diğer kültürleri ve doğa yasalarını

anlamalarını, iletişim becerisi kazanmalarını sağlamak eğitimin amacıdır

(Büyükdüvencı̇ , 2019: 234).

Etik, eğitim düzenlemeleri ile desteklendiğinde, toplumun gelişmesine ve daha iyi

bir duruma gelmesine de katkı sağlayacaktır. Ahilik teşkilatı etik ilkeler ve erdemli

olmak için eğitime gereken önemi vermiş ve yapısını buna uygun bir şekilde kurmuş ve

çalışmıştır (Bezirci ve Konuşkan Bayraktar, 2015: 405). Etik eğitimi, eğitim alan

bireylerin etik sonuçları olabilecek olaylarla karşılaştıklarında takınacakları tutum ve bu

tutumlarının toplumsal boyutunun farkında olmalarını sağlamaktadır (Gülsünler, 2010:

159).

48
 Meslek gruplarının büyük çoğunluğu somut olarak kendi etik ilke ve kurallarını

üreterek, üyelerinin davranışlarına kılavuz olmasını sağlamaktadır. Mesleklerin hizmet

verirken iletişime girdikleri bireylerle ilişkilerinde yasak ve sınırların olması, mesleğin

uygulanması esnasında, problemlerin ortaya çıkmadan engellenmesini sağlamak gibi

fonksiyonu yerine getirmektedir. Uygulamalı etik bu yönüyle, yeni fikir verme, sınır

belirleme ve eğitim gibi fonksiyonları icra etmektedir (Aydın, 2016: 46).

Meslek oluşumları, toplumun her parçasında etik hedefler ve ahlakî sorumluluk

kazandırmak için ahlakî eğitimler yapmalıdır. Bu konudaki bilimsel araştırmalara

ağırlık verilmelidir. Çalışma ahlakının yüksek olması, ortama uyum ve düzen

getirmekte bu da kalite ve verimliliği artırmaktadır. Etik davranışlar çalışan bireylerin

kendilik değerlerini ve özgüvenlerini artırmalarına katkı sağlamaktadır (Usta,

2012:418).

Bireylerin iş yaşamında becerilerini geliştirmek için, kongreler, konferanslar,

seminerler, kurslar, hizmet içi eğitimler gibi faaliyetlere katılımları, çalışanları sürekli

eğitime yönlendirerek gelişmelerini sağlayacaktır (Adıgüzel vd., 2011: 247). Kamu

idarelerinde konferansların yanı sıra tema odaklı grup toplantıları, çalıştaylar gibi

yönetici ve çalışanları bir araya getirecek farklı modellerle etik eğitimler yapılabilir

(Uzun, 2011: 52-53).

Etik kültürün kurumlarda yerleşebilmesi için eğitimlerin yapılması

önemsenmektedir. Aydın (2016), üniversitelerde akademik etik kültürün oluşması için

aşağıdaki altı çalışmanın başarılı bir şekilde gerçekleşmesinin gerekli olduğunu

söylemektedir:

1. Etik davranış kuralları oluştururken uygulanabilir olmasına dikkat etme

2. Çalışanların işe başladıktan emekli olacakları zaman kadar her kademede sürekli

etik eğitimleri düzenleme

3. Sürekli ve düzenli iletişim halinde olma

49
 4. Etik konularda şikâyet ve danışma hattı kurma

5. Etik eylem planı düzenleme ve uygulama

6. Etik kültürü uygulayan üyelere ödül verme (Aydın, 2016: 222-224).

Bilme ve doğru olan eylemi gerçekleştirmek bilgeliktir. Bilgelik herhangi bir

durumu etkileyen faktörlerin farklı yönlerini görmek, hangi faktörleri önceleyeceğini

bilmektir. Etik eğitimde bilgeliğin geliştirilmesi önemli bir amaç olarak görülmektedir

(Nuttall, 1997: 63). Dinî ve psikolojik yaklaşımları birleştiren Din Psikolojisi ve Manevi

Bakım alanında yetişecek uzmanların bilgelik yönlerinin etik eğitimlerle geliştirilmesi

önemli görünmektedir. Bireyin manevi yönüne bakım yapılmakta ve manevi

güçlenmenin sağlanması amaçlanmakta bu çalışmanın iyi bir etik eğitimle

gerçekleştirilmesi hem uzmanın hem de ilişkide olduğu bireylerin güçlenmesine olanak

sağlayacaktır.

50
4 DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIMDA ETİK İLKE VE KURAL

ÖNERİLERİ

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanının sınırlarının belirlenmesinin

uygulamalı alan çalışmalarında fayda sağlayacağı düşünülmektedir. Alanın

sınırlılıklarının belirlenmesi uzmanların diğer disiplinlerin sınırlarını ihlal etmesini ve

kendi sınırlarını korumasını sağlamakta yardımcı olabileceği için önemli görülmektedir.

Bu kapsamda yapılacak çalışmalarla Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının

görev sınırları ve tanımı, çalışma alanları, hizmet ettiği bireylerle, meslektaşları ile

ilişkilerine profesyonellik, kalite, düzen ve ölçü getirilmesi sağlanmış olacaktır.

Belirli yöntem ve teknikleri olan din psikolojisi ve manevi bakım kendine has

içerik ve modele sahip bir alandır. Manevi Bakım Uzmanı psikolog, psikiyatr ve sosyal

bakımcı gibi mesleklerden farklıdır (Karagül, 2012: 8). Din Psikolojisi ve manevi

bakım alanının sınırları sorumlulukları çizilirken bu husus dikkate alınmalıdır. Psikoloji,

PDR, sosyal hizmet gibi alanlarla ekip çalışması yaparak bireylere daha kaliteli ve

profesyonel hizmet sunulmasında yardımcı olarak etik ilke ve kuralar belirlenebilir.

Diğer disiplinlerin metot ve tekniklerinden faydalanırken onların alanına girmemeye

özen göstermelidir. Bu sınır ve sorumlulukları meslek etiği ilke ve kuralları içerisinde

belirlemek faydalı olabilir. Manevi bakım alan çalışmaları, belirlenmiş etik ilke ve

kurallar hakkında ciddi bir eğitim sürecinden geçmeden yapılmamalıdır.

Türkiye’de gerçekleştirilecek Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alan

uygulamalarında Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı tarafından dikkat edilecek

etik ilke ve kurallar genel çerçevesiyle listelenmiştir.

4.1.1 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Uyması Gereken Genel İlke

Önerileri

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının iletişimde bulunacağı her ortamda

uyması gereken genel ilkelerin olması, uzmanın iletişimde bulunacağı bireylerin ve

yakınlarının, birlikte çalışacağı meslektaşlarının ve aynı ortamda beraber çalışacağı

diğer branşlarda bulunan personelin güven ve saygısını kazanmasında yardımcı olabilir.

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı;

1. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanı normatiflikten uzak, deskriptif bir

alandır, fetva vermez (helal- haram, günah, yasak gibi); daha çok anlamaya

yönelik, anlam içerikli bir alandır. Bu alanda çalışacak uzmanların tavır ve

davranışları buna uygun olmalıdır.

2. İnsan hak ve özgürlüklerine saygılı olmalı, adalet ve eşitlikle, cinsiyet, din, dil,

ırk, mezhep, siyasi görüş, medeni durum, kültürel farklılıklar vb. ayrım

yapmadan hizmet sunmalıdır

3. Her bireyin hak ve özgürlüklerini koruyacak şekilde yaklaşımda bulunmalı, her

bir bireyin varlığına saygı duymalıdır.

4. Meslektaşlarına, görüşme yaptığı birey ve yakınlarına maddi ve manevi

istismarda bulunmamalı, dürüst, güvenilir, ölçülü ve seviyeli davranmalıdır.

5. Daha önceden cinsel/duygusal beraberliği olduğu bireylerle görüşme

yapmamalıdır.

6. Bireylere zarar verebilecek tutum ve davranışlardan kaçınmalıdır.

7. Görüşmelerinde teknik ve yöntemlerini uygun seçmeli ve kullanmalıdır.

8. Görüşme sürelerini planlı ve programlı yapmalıdır.

9. Uzmanlığının sınırlarının farkında olmalı ve hizmet verdiği bireyleri

gerektiğinde diğer disiplinlere yönlendirmelidir.

52
10. Bireylerle görüşmelerinde kendi bilgi ve uzmanlık alanları dışına çıkmamaya

özen göstermelidir.

11. Kendi yaşadığı olumsuz olaylara benzer durumda olan katılımcı ile

çalışmamalıdır.

12. Görüşme yaptığı bireylerle duygusal bağ kurup durumu içselleştirerek

çalışmalarını aksatmamalıdır. (Kendi yaşadığı olaylarla veya kendi yakınlarıyla

benzerlikler kurmamalıdır.)

13. Bireylere manevi bakımın amaçlarını açıklamalıdır.

14. Katılımcılarla görüşme yaparken karşılıklı güven ilişkisi içinde görüşme

yapmalı, özel hayatın gizliliğine hassasiyet göstermeli, sesli veya görüntülü

herhangi bir cihazla kayıt tutmamalı, notlarını sadece yazılı tutmalıdır.

15. Görüşme sonrasında kaydettiği bilgileri güvenli bir şekilde saklamalı, yetkili ve

uzman kişiler dışında kimseyle paylaşmamalıdır, bireyin gizlilik hakkına saygılı

davranmalıdır.

16. Görüşme yaptığı bireylerin gelişimleri hakkında geri bildirimler yaparak

bireyleri ve yakınlarını bilgilendirmelidir.

17. Mesleki alanda daha kaliteli hizmet verebilmek için kendini yenilemeli, gereken

eğitimleri almalıdır.

18. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı mesleki alanın standartlarının

gelişmesine katkıda bulunmalıdır.

19. Mesleğini koruma ve geliştirme sorumluluğuna sahip olmalı, sözleri, tutum ve

davranışları tutarlı olmalıdır.

20. Mesleğiyle ilgili profesyonel kararlar almalıdır.

21. Mesleğin saygınlığını düşürecek davranışlardan kaçınmalı, nezaket kurallarına

uymalı, anlayışlı, saygılı, kibar olmalıdır.

53
 22. Sosyal medya kullanımında etik kurallara dikkat etmeli, mesleğin onuruna ve

saygınlığına uygun paylaşımlarda bulunmalaı ve görüşme yaptığı bireylerin özel

hayatı ile ilgili paylaşımlarda bulunmamadır (Fotoğraf, isim gibi)

23. Görüşme yaptığı bireyler ve aileleri, meslektaşları ve birlikte çalıştığı diğer

personelle iletişimlerinde saygılı bir dil kullanmaya özen göstermelidir.

24. Çalıştığı ortamlarda kılık kıyafetlerine özen göstermeli, kendileri için

belirlenmiş kıyafet (Beyaz önlük vb) ve tanıtıcı kart kullanmalıdır.

25. Yazılı kurallara olduğu kadar yazılı olmayan kurallara da dikkat etmelidir.

26. Görüşme yaptığı bireylerin, meslektaşlarının ve çalışma arkadaşlarının

güvenliklerine, bireysel bütünlüğüne zarar verecek söz ve davranışlardan

kaçınmalıdır.

27. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı görüşme yaptığı birey ve yakınlarının

yanında meslektaşlarıyla veya birlikte çalıştığı kişilerle tartışmaktan

kaçınmalıdır.

28. Mesleki konum ve yetkilerini kendi siyasi ve ideolojik çıkarları için araç olarak

kullanmamalıdır.

29. Kamu kaynaklarının, hizmet amaçlı kullanılmasına özen göstermeli, israftan

kaçınmalıdır.

30. Hukuka aykırı ve etik olmayan davranışlardan kaçınmalı, aykırı davranan

meslektaşlarını uyarmalıdır

4.1.2 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Meslektaşlar ile Olan

İlişkilerde Uyması Gereken İlke Önerileri

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının meslektaşları ile olan ilişkisine ölçü

getiren etik ilke ve kurallar daha kaliteli hizmet sunulmasını sağlayabilir. Bu sayede

54
profesyonel düzeyde yürütülecek meslektaşlar arası ilişki dolaylı olarak mesleğin

gelişimine de olumlu katkı sağlayacaktır.

1. Akrabalık ilişkisi olan bireyleri başka meslektaşlarına yönlendirmelidir.

2. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım çalışmak isteyenlerin eğitimlerini

destekleyerek akademik ve alan çalışmalarında uzmanlaşmalarını teşvik

etmelidir.

3. Din Psikolojisi ve Manevi bakım uzmanı herhangi bir tutum veya davranışından

dolayı meslektaşları tarafından kendisine yöneltilen yapıcı eleştirilere karşı açık

olmalıdır.

4. Meslektaşlarını veya diğer çalışanları eleştireceğinde yapıcı ve olumlu

yaklaşımda bulunmalıdır.

5. Meslektaşlarına bilgi ve tecrübelerini paylaşarak destekte bulunmalıdır

6. Meslektaşlarının farklı düşünce ve yaklaşımlarına saygı göstermelidir

7. Meslektaşlarının çalışmalarını olumsuz etkileyecek davranışlardan kaçınmalıdır.

8. Meslektaşlarına, diğer çalışanlara, görüşme yaptığı bireylere ve yakınlarına,

taciz edici (sözel, fiziksel), korku verici, panik oluşturabilecek söz ve

davranışlardan kaçınmalıdır.

9. Din Psikolojisi ve Manevi bakım uzmanı hakaret kabul edilen sözlü ve fiili

davranışlarda bulunmamalıdır.

4.1.3 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Manevi Bakım Uygulanan

Bireyler ve Yakınlarıyla Olan İlişkilerde Uyulması Gereken İlke Önerileri

Din Psikolojisi ve Manevi bakım uzmanları bireylerle genellikle hayatlarının

dönüm noktaları olan anlarda iletişime geçmektedir. Bu önemli zamanlar iletişime

geçtikleri birey ve yakınları için zorlu bir süreç olabilmektedir. Bu iletişim sürecinde

belirli ilke ve kuralların olması sürecin daha rahat ve kolay atlatılmasında, olumlu sonuç

55
alınmasında hem uzmana hem de bireylere ve yakınlarına kolaylık sağlayabilir.

Sınırların aşılmaması sorumlulukların bilinmesi etkili bir iletişim sağlayabilir.

1. Görüşme yaptığı birey ve yakınlarına insan hak ve özgürlüklerine aykırı ve

kısıtlayıcı davranışlardan kaçınmalıdır.

2. Görüşme yaptığı bireyler ve aileleri ile hak ve sorumlulukları ile ilgili iletişim

kurmalıdır.

3. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı Yaradan ve kul arasına girebilecek

davranışlardan kaçınmalı, katılımcının Yaradan algısını anlamaya çalışmalı ve

yaradan algısını İslam dininin ve Anadolu kültürünün özünde bulunan sevgi,

şefkat içerikli anlayışa dönüşmesi yönünde katılımcıya bilimsel bir yolla

yardımcı olmalıdır.

4. Bireylerin değerlerine, inançlarına, bütünlüğüne saygı gösterecek şekilde

davranmalı ve bireye kendi inançlarını dayatmamalıdır.

5. Üzerinde, görüşme yaptığı bireyi rahatsız edecek (siyasi, dinî, etnik köken gibi)

herhangi bir gruba üyeliklerini belli edecek simgeler bulundurmamalıdır.

6. Herhangi bir yasal zorunluluk olmadığı müddetçe görüşme yaptığı bireyler ile

ilgili bilgileri hiçbir şekilde paylaşmamalı, bireylerin mahremiyetine dikkat

etmelidir.

7. Bireylerin verilerini, yasal çerçevelerde korumalıdır. Kanuni gereklilik hali

haricinde temel insan haklarını ve özgürlüklerini kısıtlayacak davranışlardan

kaçınmalıdır.

8. Görüşme yaptığı bireylerin özel hayatına saygılı davranmalıdır.

9. Görüşmelerinde gerekli bilgiyi görüşme yaptığı bireylere açık bir şekilde

aktarmalıdır.

10. Görüşme yaptığı birey ve uzman arasındaki ilişkiyi profesyonel seviyede

tutmalı, çıkar sağlamak amacıyla görevini kötüye kullanmamalıdır.

56
 11. Görüşme yaptığı bireyleri yargılamamalı, suçluluk duygusu uyandırmamalı,

eleştirmemeli, bireylerin kendilerini kötü hissedebilecekleri tutum ve davranışta

bulunmamalı, kişiliklerine saygı duymalıdır.

12. Görüşme yaptıkları bireylerin özel yaşamlarını rencide edecek davranış ve

tutumlardan kaçınmalı, yapıcı ve olumlu bakış açısıyla manevi yönlerini ön

planda tutarak teşvik edici olmalıdır.

13. Görüşme yaptığı bireylerin yaş, deneyim, fiziksel ve psikolojik durumlarına

uygun yaklaşımda bulunmalıdır.

14. Yaklaşımlarında bireyin güvenini kazanmaya dikkat etmelidir. Görüşmelerini

bireylerin ve ailelerinin güvenini zedelemeden gerçekleştirmelidir.

15. Görüşme yaptığı bireylerin zararlı madde kullanımını desteklememelidir.

16. Görüşme yaptığı bireylere yaşadıkları dezavantajlı dönemleri alanında uzman

kişilerle yapılan işbirliği ile atlatabileceklerini anlatmalıdır.

17. Görüşme yaptığı bireylere istedikleri zaman katılımı bırakma hakkı konusunda

bilgilendirmelidir.

4.1.4 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının Diğer Disiplinlerle Olan

İlişkilerde Uyulması Gereken İlke Önerileri

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı, bireylerin hassas ve önemli

zamanlarında iletişimde bulunduğu için kendi sınırlarının farkında olmalı ve diğer

disiplinlerle birlikte hareket edebilmeli, görüşlerine başvurabilmelidir. Diğer

disiplinlerin alanına giren konularda iletişimde bulundukları bireyi ilgili bölüm ve

uzmana yönlendirebilmelidir. Bu bölümde önerilen etik ilke ve kurallar uzmanı bu

amaca doğru bir şekilde yönlendirebilir.

1. Görüşmelerini, raporlarını hazırlarken bilimsel yöntemler ile profesyonel bakış

açısıyla yapmalı, dezavantajlı gruplarla görüşmelerinde gerekli gördüğünde

57
 diğer kurum veya birim uzmanlarından (Psikiyatr, Psikolog, Sosyal hizmet

uzmanı v.b) destek ve görüş almaktan çekinmemelidir.

2. Görüşme yaptığı bireyleri ihtiyaç olduğunda ilgili bölüm ve uzmana

yönlendirmelidir.

3. Görüşme yaptığı bireylerin gelişimine katkı sağlayacak her türlü alan

uzmanları ile işbirliği içinde bulunmalıdır.

4. Görüşme yaptığı bireylere alanında uzman kişilerce önerilmedikçe ilaç, bitkisel

kürler, her hangi bir aktivite tavsiyesinde bulunmamalıdır.

5. Görüşme yaptığı ortamı bireyin rahat hissetmesini sağlayacak şekilde

düzenleme yapılmasını sağlamak için üstlerini bilgilendirmelidir.

6. Birlikte çalıştığı kişilerle ölçülü ve saygın ilişki yürütmelidir

58
TARTIŞMA

Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım uygulamasında yer alacak hizmet

sağlayıcıları ve katılımcılar açısından etik ilke ve kurallar farklı inanç, farklı kültür ve

farklı gelir seviyesindeki bütün insanlar için ortak bir payda sunacaktır. Aynı zamanda

bu süreçte yer alan tüm aktörlere nitelikli bir çalışma ortamı sağlamasına yardımcı

olacaktır. Kültürel özelliklerin, toplumun üyesi olan bireyin meslek ahlakı üzerinde

etkisi kaçınılmazdır (Ünal, 2011:127). Mesleki etik kurallar belirlenirken insan hakları,

adalet, kültürel ve ahlakî değerler ön planda tutulmalıdır (Karadağlı, 2016:198; Kayıkçı

ve Uygur, 2012:75; Pınar, 2002:9). Diğer meslek dallarının etik ilke ve kurallarına

baktığımızda eşitlik, adalet, güvenilir olma, duyarlılık, hoşgörü, dürüstlük, işini iyi

yapma, insanlara zarar vermeme gibi değerlerin ön planda tutularak hazırlanmış olduğu

görülmektedir (Aydın, 2001; Bezirci ve Konuşkan Bayraktar, 2015:400; Davran,

2015:162; Korkut, 2017:7). Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı için etik ilke ve

kuralların da bu değerlerle insan onuruna ve kültürümüze uygun hazırlanması

uygulanabilir olması açısından önemlidir. Bu araştırmada hazırlanan etik ilke ve

kurallarda bu değerlere özellikle dikkat edilmiştir.

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları; bakım alan bireyler ve yakınları,

kendi meslektaşları, diğer disiplinler ve personele karşı takınacakları davranış ve

tutumları için bir ölçü tanımlanmasına ihtiyaç duyar. Bu ölçünün belirlenmesinde temel

hususlar araştırmada belirtilen ihtiyaçları karşılayacak nitelikte olmalıdır. Bu

zorunluluğu gereğince disipline etmek, tüm paydaşların maksimum faydayı elde

etmesini sağlamak ve istenmeden bile olsa maddi ve manevi istismar olarak

değerlendirilebilecek davranışları önlemek açısından önemli bir ihtiyacı karşılayacaktır.

Örneğin Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanının meslektaşları ile yapacağı

paylaşımlarla kendi deneyimlerini ve mesleki yeterliliklerini artırmaya çalışması doğal

karşılanabilir, fakat iyi niyetli bile olsa belli ölçünün dışına çıkılması özel hayatın

gizliliğinin ihlali gibi sorunlara yol açabilir. Uygulamayı yapan uzmanın hizmet verilen

bireyin en fazla faydayı edinmesini sağlayacak şekilde diğer personelle bilgi

paylaşımına olanak sağlamalıdır ancak bu ilişkinin suistimale izin vermeyecek şekilde

tanımlanması gerekmektedir. Bu gibi durumlarda meslek etiği ilke ve kuralları meslek

üyesine yol göstermektedir.

Hak ve sorumluluklar çerçevesinde oluşturulan etik ilke ve kurallar Din

Psikolojisi ve Manevi Bakım uygulamaları sırasında dikkat edilmesi gerekenlerin

tespitinde, mesleğin sınırlarının belirlenmesinde ve profesyonel boyutta manevi bakım

hizmeti sağlanmasında önemli bir yer tutmaktadır. Kanada Manevi Bakım Uzmanları

için hazırlanan etik kuralları incelediğimizde meslek etiği ve profesyonel kurallara

uymanın üyelerin sorumluluğu olduğu, uzmanların bu sorumluluk bilinci ile hareket

ettiklerinde dünyaya daha fazla adalet, merhamet ve şifanın geleceğinin belirtildiğini

görüyoruz (CASC/ACSS Code of Ethics and Professional Conduct, 2020). Mesleğin

sorumluluklarını ve sınırlarını bilerek sorumlulukla hareket etmenin profesyonellik ve

kalite getireceği görülmektedir.

Türkiye’de Din psikolojisi ve Manevi Bakım uzmanlık alanlarının sınırlarının

çizilmediği ve sorumluluklarının net bir şekilde belirlenerek tanımlarının yapılmadığı

gözlenmiştir. Ülkemizde Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanlarında yapılan

çalışmalarda bakım ve uzmanlık gibi alana özgü adlandırmalar yerine din psikoloğu, din

görevlisi, manevi rehberlik, manevi danışmanlık, manevi destek gibi farklı disiplinlerin

kavramları yaygın bir şekilde kullanılmaktadır (Kartal, 2016; Koç, 2010; Ok, 2006;

Şahı̇ n, 2015; Yapıcı, 2011). Fakat kullanılmakta olan unvanların kazanılabilmesi için

ilgili bölümde lisans eğitimi alınması gerektiği görülmektedir. Örneğin; Türk Psikoloji

Derneği, YÖK tarafından kabul edilen yurtiçi ve denkliği kabul edilen yurtdışı lisans

programlarından lisans derecesi ile mezun olanların, psikolog unvanı kullanma hakkı

60
bulunduğunu ifade etmektedir. İnsanın birey olarak ve toplumsal olarak, hal ve

hareketlerini, düşünme tarzlarını, duygu durumlarını inceleyen ve bilimsel olarak

tanımlayan ve açıklayan meslek mensupları psikologlardır (TPD, 2020). TPD bu

açıklamalar, tanımlamalar ve etik kuralları ile kendi alanını tanımlamakta, sınırlarını

belirlemektedir.

Bu araştırmada uzman kavramı, bir meslek alanı olarak Din Psikolojisi Uzmanı ve

Manevi Bakım Uzmanı için sınırların belirlenmesine katkı sağlamak amacıyla özellikle

tercih edilmiştir. Lisansüstü eğitimlerle, belirli bir alanda uzmanlık ve profesyonellik,

bilimsel araştırma yapabilme, çözüm önerisi üretebilme yeterliliklerine sahip bireylerin

topluma kazandırılması amaçlanmaktadır (Akgün ve Güntaş, 2018:132; Turgut, 1987:2;

Turhan, 2016:201).

Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alan sınırlarının ve sorumluluk alanlarının

profesyonel boyutta belirlenerek tanımının yapılması önemlidir. Kullanılan kavramlar

ve yapılan işin sınır, sorumluluk ve haklarının belirli kurallar çerçevesinde çizilmemesi

diğer disiplinlerin tepkilerine neden olmaktadır. Türk Psikiyatri Derneği, basın

duyurusunda, Diyanet İşleri Başkanlığının yapmış olduğu “manevi danışmanlık”

çalışmalarını eleştirmekte, uzman kişilerin yapacağı çalışmaları din görevlilerinin

yapmakta olduğunu ve yanlış uygulamalar yaptığını belirtmektedir (TPD, 2019). Din

Psikolojisi ve Manevi Bakım alanı, uzmanlık gerektiren, insanların zor anlarında

yanlarında olup onların yaşadıkları süreci anlamlandırmalarına yardım eden, bireyin

dini düşünce, davranış ve tutumlarını anlayıp, açıklayan, psikoloji biliminin verileriyle

çalışmalar yapan bilimsel bir alandır (Korkmaz, 2014:182; Özdoğan, 2005:72; Peker,

2011:11). Diğer disiplinlerin de (din görevlisi, psikolog, psikiyatr, psikolojik

danışmanlık ve rehberlik ve diğer meslek alanları) kendi sınırlarında çalışmaları ve

uzmanlık bilgisi gerektiren Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanına müdahale

etmemeleri gerekmektedir.

61
 Soerens, “ Spiritual Care by Primary Health Care Providers” isimli makalesinde,

bütünsel sağlık hizmeti sunan sağlık kurumlarına, klinik sonuçlara olumlu etkisinden

dolayı manevi bakım uygulamalarını da dahil etmektedir. Soerens, manevi iyilik

halinin, bireyin başa çıkma yeteneğine, sağlığa olumlu katkısı olan davranışlara

yönelmesine pozitif etki ettiğini (Levin, Larson ve Pulchalski’den aktaran, Soerens,

2001) ve maneviyatı desteklenen bireylerin yüksek kan basıncı, depresyonla baş etme

yeteneklerinin arttığını (Conco’dan aktaran, Soerens, 2001) gösteren çalışmalardan

bahsetmektedir (Soerens, 2001). İnsan yaşamına olumlu etkileri olan, bilimsel sınırlar

içerisinde çalışmalarını yürüten Din Psikoloji ve Manevi Bakım uzmanları, ilgili

alandaki diğer uzman ekiple iş birliği içinde çalışmalarını yürütmelidir. Din Psikolojisi

ve Manevi Bakım uzmanları farklı disiplinlerle aynı kurumlarda profesyonel çalışmalar

yürütebilmek için sınır ve sorumluluklarını belirleyerek haklarını ve yetkilerini

korumaya dikkat etmelidir. Etik ilke ve kurallar disiplinlerin sınırlarını,

sorumluluklarını ve haklarını koruyabilmek için önemlidir.

Her meslekte, mesleğin başarıyla yürütülebilmesi için teorik ve uygulamalı

eğitimlerin yanı sıra meslek etiği eğitimi de mutlaka programa dahil edilmelidir.

Mesleki beceriler artırılırken çalışmanın niteliğini ve saygınlığını artırmaya katkı

sağlayacak etik eğitimi ihmal edilmemelidir (Gülsünler, 2010:159). Din Psikolojisi ve

manevi bakım uzmanı için de meslek etiği eğitiminin niteliğine ve kalitesine katkı

sağlayacağı beklenebilir.

Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları, İlahiyat Fakültesi Din

Psikolojisi Anabilim dallarında lisansüstü eğitim alarak uzmanlık kazanan profesyonel

insanlar olarak tanımlanması uygun olacaktır. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

alanlarında gereken eğitimler alınmadığında yapılan çalışmaların kalite ve

profesyonelliğinin düşeceği gibi bu durumun olumsuz geri dönüşlerle karşılaşmaya

sebep olacağı kaçınılmazdır.

62
 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım, insanın aşkın yönü ile ilgilenen, insanın

hayatına anlam katmasına yardım eden bir alan olmasından dolayı katılımcılarla yapılan

uygulamalı çalışmalar büyük önem taşımaktadır. Özdoğan, manevi bakım alanının

Türkiye’de ilk uygulamalı alan çalışmasını Ceza İnfaz Kurumunda (Özdoğan, 2010a)

yapmış, 2019 tarihinde uyguladığı DOMAB programını toplum hizmetine sunmuştur

(Özdoğan, 2019). 2002 yılında Ceza İnfaz Kurumunda yaptığı çalışma başta olmak

üzere danışmanlığında yapılan alan çalışmalarında DOMAB programı uygulanmış

başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Özdoğan, yaptığı çalışmalarla manevi bakımın sınırları,

hak ve sorumlulukları konusunda örnek oluşturmuştur. Din Psikolojisi Uzmanı, Manevi

Bakım Uzmanı, Manevi Bakım, Manevi Güçlenme Kavramlarını itinayla seçerek

kullanmıştır (Özdoğan vd., 2017). Bu araştırmada da özellikle kullanılan kavramlara

dikkat edilmeye çalışılmıştır. Diğer disiplinlerin alanına müdahale etmeyen “uzman” ve

“bakım” kavramlarının kullanılması bu araştırmada daha uygun görülmüş ve tercih

edilmiştir. İngilizce kaynakların tercümelerinde, ülkemizde yapılan araştırmalarda,

CASS/ACSS Meslek Etiği ve Profesyonel Davranış Kurallarının tercümesinde

kullanılan rehberlik, dini bakım, danışmanlık, destek, psikolog kavramlarını araştırmacı

Manevi Bakım, Manevi Bakım Uzmanı, Din Psikolojisi Uzmanı olarak kullanmayı

tercih etmiştir.

ABD ve Avrupa’da yapılan Din Psikolojisi ve Manevi Bakım çalışmaları özellikle

Hristiyanlık etkisi ile başlamasından dolayı (Ege ve Uğurlu, 2018:1059) ayin/vaaz, din

eğitimi ve manevi bakım kilisenin üç klasik faaliyeti olarak kabul edilmektedir

(Ağılkaya-Şahin, 2016:53). Kilisenin görevli göndermesi, manevi bakım çalışmasına

bilinçli veya bilinçsiz olarak dini boyut katmaktadır (Ağılkaya-Şahin, 2016:55). Yapılan

uygulamalar din adamı sınıfının etkisiyle devam etmektedir, bu yaklaşım Hıristiyanlık

dininin etkisiyle yaradan ve kul arasına günah çıkarma uygulaması olarak

girebilmektedir. Bu çalışmada batı ülkelerinden farklı olarak İslam dininin yanı sıra

63
Anadolu kültürü de dikkate alınarak, uzmanın, yaradan ve kul arasına girmemesi, fetva

vermemesi gibi hususlara özellikle dikkat edilmiştir. Bu durumun Türkiye ve diğer

İslam ülkeleri, farklı dinler ve mezhepler, inanç grupları için önemli bir özellik olduğu

düşünülmektedir.

Bu araştırmada incelenen mesleklerin her birinin özel hayatın gizliliği konusuna

önem vererek mesleki etik kuralları çerçevesinde tedbirler aldığı görülmüştür.

Katılımcılardan onam alınmadan kayıt yapılmayacağı, bu kayıtların yasal zorunluluk

olmadan hiç kimseyle paylaşılmayacağı konusu üzerinde hassasiyetle durmuşlardır

(TPD, 2019:10; Türk P.D.R-Der, 2011:18-19). Bu çalışmada, özel hayatın gizliliği ve

katılımcının güven duygusunun zedelenmemesi için uzmanın yapacağı görüşmeler

sırasında ses ve görüntü kaydı almaması şeklinde bir madde düzenlenmiştir. Böylelikle

katılımcıların mahremiyetine gösterilen saygı ön planda tutularak karşılıklı güveni

sağlama noktasında önemli bir atılım sağlanmaya çalışılmıştır.

64
SONUÇ VE ÖNERİLER

Meslek dalları, üyelerinin davranışlarını düzenlemek, mesleğin standartlarını

yükseltmek, kalitesini artırmak ve profesyonel boyutta meslek icra edilmesini sağlamak

için etik ilke ve kurallar geliştirmişlerdir. Araştırmacı sistematik literatür incelemesi

tekniğiyle yaptığı bu çalışmada Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları için etik

kurallar hazırlamış ve öneri olarak sunarak literatüre katkı sağlamıştır.

Meslekler iletişim halinde oldukları diğer bireylerin yanı sıra, öncelikli olarak

hizmet verdikleri bireyler ile yoğun ilişki, iletişim içinde olduklarından dolayı bu

ilişkinin çerçevesini doğru bir şekilde tespit etmeye çalışmışlardır. Din Psikolojisi ve

Manevi Bakım uzmanları da aynı şekilde hassas bir süreçten geçen birey ve yakınları,

meslektaşları, birlikte çalıştığı diğer personel ile yoğun ilişki ve iletişim içerisinde

olduğundan dolayı bu ilişkinin çerçevesinin doğru bir şekilde tespit edilmesi

zorunluluğunu ortaya çıkmaktadır.

Bu araştırmada, Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanı için meslek

etiği kuralları hazırlanırken, dinler üstü bir bakış açısı ön planda tutularak, her dini, her

inancı ve mezhebi içine alacak insan onurunu koruyucu ve kapsayıcı bir yaklaşım

tercih edilmiştir. Hazırlanan meslek etiği kurallarının, Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

Uzmanının hangi noktada duracağını, hak ve sorumluluklarının neler olacağını

belirlemesine katkı sağlayacağı düşünülmüştür.

Hem Din Psikolojisi hem de Manevi Bakım alanında kavramsal boyutta

karışıklıkların çözülmesi ve ortak noktalar belirlemek için yapılan kongreler, çalıştaylar,

seminerler, koordinasyon toplantıları gibi düzenlenen etkinlikler mevcuttur. Etkinlikler

ulusal ve uluslararası boyutta yapılmış olsa da henüz ortak bir kavramlar sözlüğü

oluşturulamamıştır. İlerleyen zamanlarda çalışmalar devam ettikçe, Manevi Bakımın

65
tanımı, kullanılan kavramlar, sınırlar ve sorumlulukların belirlenmesinin kendi

kültürümüze uygun bir şekilde katkı sağlayacaktır.

Bu araştırmanın önerdiği etik kurallar Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanında

görev yapacak uzmanlara kavramsal boyutta, kaliteli ve profesyonel hizmet sağlama

adına katkı sağlayacak önemli bir adımdır. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım alanlarında

gelecekte yapılacak çalışmalara yön vermeye katkı sağlayacaktır.

Bu araştırmada ortaya konulan etik kurallar Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

uzmanlarının görev yapacağı kurum (sağlık bakanlığı, adalet bakanlığı, aile ve sosyal

politikalar bakanlığı gibi) özelinde ortaya çıkabilecek ihtiyaçlar doğrultusunda özel

açıklamalarla zenginleştirilebilir.

Manevi Bakım çalışmalarını yürütecek uzmanlar üniversitelerin ilahiyat

fakültelerinin Din Psikolojisi Anabilim Dallarında verilecek lisansüstü eğitimlerle

Manevi Bakım alanında uzmanlık kazanmış bireyler olmalıdır. Eğitimlerinde, meslek

etiği konusunda teorik derslerin yanında uygulamalı alan derslerinin olmasına özen

gösterilmeli, süpervizör eşliğinde staj yaparken meslek etiği açısından farklı durumlar

için tecrübe kazanmaları profesyonellik ve kalite açısından önemlidir.

Farklı din, mezhep ve inançtan bireylerin yoğun olduğu ülkemiz açısından Manevi

Bakım çalışmalarının batıdan farklı olarak din görevlileri yerine gerekli eğitimi almış

uzman kişiler tarafından yürütülmesi daha kapsayıcı olacaktır. Bu çalışmaların

Bakanlıklar ile üniversitelerin İlahiyat Fakültesi Din Psikolojisi Anabilim Dalı

işbirliğinde yürütülmesi, uzmanların eğitimlerinin yeterliliğinin denetlenmesi açısından

önemli görülmektedir.

Meslek etiği çalışmaları bir alanın sınırlarının, haklarının, kavramsal çerçevenin

belirlenmesinde önemli konulardan biridir. Mesleğin kalite ve profesyonel boyutlarda

hizmet vermesine katkıda bulunmaktadır. Din Psikolojisi Anabilim Dalları meslek etiği

konusunda lisansüstü araştırmalarla katkı sağlayabilirler.

66
 Din Psikolojisi Anabilim dalında yapılacak meslek etiği konusundaki diğer lisans

üstü çalışmalarda, Manevi Bakım uzmanından, katılımcıların ve yakınlarının

beklentilerinin neler olduğu çalışılabilir. Manevi Bakım hizmeti verilecek kurumda

göreve yapan diğer disiplinlerden uzman personelin beklentilerinin nelerdir olduğu

çalışılabilir.

Meslek etiği konusunda araştırma yapan akademisyenler ve Din Psikolojisi

Anabilim Dalında araştırma yapan akademisyenlerle Manevi Bakım uzmanının sınırları,

sorumlulukları, hakları konusu incelenebilir. Din Psikolojisi Anabilim Dalında

Lisansüstü eğitim alan bireylerle bir çalışma yapılarak Din Psikolojisi ve Manevi Bakım

uzmanının sınırları, sorumlulukları, hakları konusundaki düşüncelerinin ve

beklentilerinin neler olabileceği incelenebilir.

Deskriptif bir alan olan Din Psikolojisi, bilgi geliştirmenin ötesinde öğrenilenleri

hayata geçirmeye dayanan değer odaklı çalışmaları kapsamaktadır. Eğitim ve

çalışmalarını; Cumhuriyetimizin, İslam dini ve Türk kültürünün bizlere sunduğu eşitlik

ve adalet anlayışıyla, ırk, dil, din mezhep ve inanç ayrımı yapmadan kadın - erkek

birlikte dayanışma halinde yürütmesi hedeflenmektedir. Meslek etiği kurallarının da

aynı şekilde normatif olmayan bilgelik boyutunda düşünülerek, hiç bir ayrım yapmadan

özümsenip hayata geçirilmesinin nitelikli, saygın bir çalışma ortamı sağlayacağı

öngörülmektedir. Bu çalışma Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları için

hazırlanan ilk meslek etiği çalışması olması açısından eksik yönleri olmakla birlikte

önemli bir açığı ortaya koymaktadır.

67
KAYNAKÇA

A.Belzen, J. (2012). Din Psikolojisindeki Metodik Kaygılar: “Değişmeyenler,

Değişenler ve Dönüştürücü Perspektifler” (B. Y. Seyhan, Çev.). Cumhuriyet

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 685-747.

Adıgüzel, O., Tanrıverdi, H., & Sönmez Özkan, D. (2011). Mesleki Profesyonellik ve

Bir Meslek Mensupları Olarak Hemşireler Örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi,

9(2), 25.

Ağılkaya Şahı̇ n, Z. (2018). Pastoral Ps koloj Merkez nde Kl n k Manev Bakım

Eğitimi. Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 7, 43-62.

Ağılkaya-Şahin, Z. (2016). Hristiyan Gelenekte Manevi Bakımın Teorik Temelleri.

Spiritual Psychology and Counseling, 1(1).

https://doi.org/10.12738/spc.2016.1.0002

Akgün, Ö. E., & Güntaş, S. (2018). Lisansüstü Öğrencilerinin Bilimsel Araştırma

Yeterliliklerinin Danışman Görüşlerine Dayalı Olarak İncelenmesi: Kuzey

Kıbrıs Türkiye Cumhuriyeti Örneği. Sakarya University Journal of Education,

8(2), 131-144. https://doi.org/10.19126/suje.365103

Akıncı Vural, Z. B., & Coşkun, G. (2011). Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Etik.

Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 1.

Aksaraylı, M. F., & Cevher, E. (2014). Mesleki Yükseköğrenimde Mesleki Etik

Eğitimine Yönelik Bir Araştırma. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dergisi, 4(8).

Altınöz, M., & Çakıroğlu, D. (2018). Örgütsel Maneviyata Yönelik Bir Değerlendirme.

Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(18), 101-124.

Aral, V. (2014). İnsan ve Norm. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası,

72(1), 17-42.
Armatowski, J. (2001). Attitudes Toward Death and Dying Among Persons in the

Fourth Quarter of Life. Içinde D. O. Moberg (Ed.), Aging and spirituality:

Spiritual dimensions of aging theory, research, practice, and policy. Haworth

Pastoral Press.

Arslan, S. (2016). Çeviri Etkinliğinde Çeviri Etiğinin Önemi ve Etik Sorunların Felsefe

Temelinde Yeniden Değerlendirilmesi. 2(3), 211-225.

Aslan, A. (2018). Sistematik Derleme ve Meta-Analizi. Acta Medica Alanya, 2(2), 62-

63. https://doi.org/10.30565/medalanya.439541

Aştı, N., Pektekin, Ç., & Adana, F. (2005). Cerrahi Hemşirelik Bakımının Manevi

Boyutu. 13(54).

Aydın, A. R. (2004). Din ve Psikoloji İlişkisi Üzerine. Dinbilimleri Akademik Araştırma

Dergisi, 4(4), 15-29.

Aydın, E. (2001). Tıp Etiğinde Temel İlkeler. Içinde 1. Ulusal Uygulamalı Etik Kongre

Kitabı.

Aydın, İ. (2015). Eğitim ve Öğretimde Etik (6. bs). Pegem Yayınları.

Aydın, İ. (2016a). Akademik Etik. Pegem Yayınları.

Aydın, İ. (2016b). Yönetsel, Mesleki ve Örgütsel Etik (7.Baskı). Pegem Yayınları.

Aytemiz Seymen, O., & Bolat, T. (2007). Kohlberg’in Bilişsel Ahlak Gelişim

Modelinden Yararlanan Etiksel Karar Verme Modellerinin Karşılaştırmalı

Analizi. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 24-61.

Bal Koçak, D. (2015). Çocuk Hastalara ve Yakınlarına Uygulanan Manevi Bakım

(Hollanda Örneği) [Yüksek Lisans, Ankara Üniversitesi].

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp

Balcıoğlu, E. (2014). Adalet Etiği: Yargıç ve Savcıların Suç ve Sapma Davranışlarının

Gözetim ve Denetimi. Içinde S. Atak & S. K. Gül (Ed.), Meslek Etiği

Kavramları (1. Baskı, ss. 11-44). Adalet Yayınevi.

69
Bezirci, M., & Konuşkan Bayraktar, M. (2015). Dört Kutsal Kitap ve Ahilik

Çerçevesinde Karşılaştırmalı Olarak Etik ve Muhasebe Meslek Mensuplarında

Etik Eğitimi. 385-412.

BM Türkiye Kuruluşları. (2020). UN - Turkey. http://www.un.org.tr/bm-turkiye-

kuruluslari/

Budak, S. (2000). Psikoloji Sözlüğü (Ajans Türk). Bilim ve Sanat.

Büyükdüvencı̇ , S. (2019). Yaşamboyu Eğ t m, Felsefes Üzer ne. Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16(2), 225-242.

https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000984

CASC/ACSS Code of Ethics and Professional Conduct. (2020). Canadian Association

for Spiritual Care. https://spiritualcare.ca/ethics_home/casc-acss-code-of-ethics-

and-professional-conduct/

Code of Ethics. (2020). Spiritual Care Assocıatıon.

https://spiritualcareassociation.org/code-of-ethics.html

Code-of-Ethics-for-Spiritual-Care-Professionals-2015-2012. (2015).

https://www.nacc.org/wp-content/uploads/2017/01/Code-of-Ethics-for-Spiritual-

Care-Professionals-2015-2012.pdf

Constitution. (2020). https://www.who.int/about/who-we-are/constitution

Çapçıoğlu, İ., & Belen, F. Z. (Ed.). (2016). Dezavantajlı Gruplar Psiko-Sosyal ve

Manevi Bakım. Grafiker Yayınları.

Çelik, A. S., Özdemir, F., Durmaz, H., & Pasinlioğlu, T. (2015). Hemşirelerin

Maneviyat ve Manevi Bakımı Algılama Düzeyleri ve Etkileyen Bazı Faktörlerin

Belirlenmesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 1(3), 1-12.

Davran, Z. (2015). Hukuk Kurallarının Etik Temelleri. Içinde H. Tepe (Ed.), Etik ve

Meslek Etikleri (Şen Matbaa Üçüncü Baskı). Türkiye Felsefe Kurumu.

70
Dinç, L. (2009). Hemşirelik Hizmetlerinde Etik Yükümlülükler. Hacettepe Tıp Dergisi,

113-119.

Divisions of APA. (2020). https://www.apa.org.

https://www.apa.org/about/division/index

Doğan, S., & Karataş, A. (2011). Örgütsel Etiğin Çalışan Memnuniyetine Etkisi Üzerine

Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,

37, 1-40.

Ege, R., & Uğurlu, H. S. (2018). Bir İsimlendirme Problemi: Dinî Danışmanlık. İnsan

ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 1057-1077.

https://doi.org/10.15869/itobiad.397297

Elgin, T. (2006). Meslek Etiği ve Etik Kodu: Jandarma Teşkilatı İçin Etik Kodu Önerisi

[Yüksek Lisans, Dumlupınar Üniversitesi].

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/

Emmons, R. A., & Paloutzian, R. F. (2001). Din Psikolojisi (A. Ayten, Çev.). 21, 105-

124.

Erdem, M., & Kesgı̇ n, B. (2017). Manev Destek Uygulayıcılarının Manev Destek

Hizmetlerine İlişkin Görüşleri. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(15), 124-140.

https://doi.org/10.17828/yalovasosbil.372775

Ethical principles. (2020). https://www.who.int/about/ethics/ethical-principles

Forsyth, J. (2017). Psikolojik Din Kuramları (M. Ulu, Ed.; 1. Baskı). Kimlik Yayınları.

Friberg, N. (2001). The Role of the Chaplain in Spiritual Care. Içinde D. O. Moberg

(Ed.), Aging and spirituality: Spiritual dimensions of aging theory, research,

practice, and policy. Haworth Pastoral Press.

Fromm, E. (2002). Kendini Savunan insan: Ahlak felsefesinin psikolojisine ilişkin bir

araştırma. Say Yayınları.

Gazzâli. (1974). İhyâu Ulûmi’d-Din: C. IV (A. Serdaroğlu, Çev.). Bedir Yayınevi.

71
Gencer, N. (2018). Din Psikolojisi Alanında Türkiye’de Yapılan Lisansüstü Tezler

(2012-2018) Üzerine Bir Değerlendirme. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Dergisi, 17(34), 731-762. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.465724

Gordon, T., & Mitchell, D. (2004). A competency model for the assessment and

delivery of spiritual care. Palliative Medicine, 18(7), 646-651.

https://doi.org/10.1191/0269216304pm936oa

Gökçelik, Ö. (2007). Etik Kavramının Kamu Yönetimi ve İç Denetim Bağlamında

Değerlendirilmesi. Kamu İç Denetçiler Derneği, 10.

Güçlü, A. (2003). Felsefe Sözlüğü /Abdülbakî Güçlü, Serkan Uzun, Ümit Hüsrev

Yolsal. Içinde Felsefe (103/GÜÇ.F; 2.Baskı). Bilim ve Sanat.

Gülsünler, M. E. (2010). İletişim Etiği ve Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi

Öğrencilerinin Mesleki Etik Kurallarına Bakışı. 16.

Güneş, M. (2015). Manevi Bakım ve Hollanda Örneği. Içinde M. Zengin (Ed.), II.

Ulusal Tıbbi Sosyal Hizmetler Kongresi. Renk Matbaası ve Ambalaj San.

Tic.A.Ş. https://www.sadefe.org.tr/bilimsel

Hill, P. C., Pargament, K. I., Hood, R. W., Mccullough, M. E., Swyers, J. P., LARSON,

D. B., & ZINNBAUER, B. J. (2015). Din ve Maneviyatı Kavramlaştırma:

Birleşme ve Ayrılma Noktaları (N. KİMTER, Çev.). Çanakkale Onsekiz Mart

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 85-118.

Hull, J. M., & Kapaklıkaya, İ. (2003). Manevî Gelişim: Yorumlar ve Uygulamalar.

Değerler Eğitimi Dergisi, 1(2), 109-124.

Insan haklari evrensel beyannemesi. (2020). insan haklari evrensel beyannemesi.

http://www.unicef.org.tr/files/bilgimerkezi/doc/insan%20haklari%20evrensel%2

0beyannemesi.pdf

Işık, H. (2014). Din Psikolojisi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Dergisi, 3(6), 175-182.

72
İbn Miskeveyh. (2013). İbn Miskeveyh, Tehzîbu’l-Ahlâk, Ahlak Eğitimi (A. Şener, İ.

Kayaoğlu, & C. Tunç, Çev.; 2. bs). Büyüyenay Yayınları.

İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı. (2020). http://www.inhak.adalet.gov.tr.

http://www.inhak.adalet.gov.tr/Home/BilgiDetay/2

James, W. (2017). Dinsel Deneyimin Çeşitleri İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme

(Birinci Basım). Pinhan Yayıncılık.

Jeeves, M. A. (2010). Din Psikolojisi (A. Albayrak, Çev.). Dinbilimleri Akademik

Araştırma Dergisi, 10(2), 275-286.

Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında

Yönetmelik, (2005). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/04/20050413-

6.htm

Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması

Hakkında Kanun, (2004).

Karaçam, Z. (2013). Sistematik Derleme Metodolojisi: Sistematik Derleme Hazırlamak

İçin Bir Rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik

Dergisi, 6(1), 26-33.

Karadağlı, F. (2016). Profesyonel Hemşirelikte Etik. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Enstitüsü Dergisi, 6(3), 197-200.

Karagül, A. (2012). Manevi Bakım, Anlamı, Önemi, Yöntemi ve Eitimi “Hollanda

Örneği”. Dini Araştırmalar, 15(40).

Karahan Okuroğlu, G., Bahçecik, N., & Ecevit Alpar, Ş. (2014). Felsefe ve Hemşirelik

Etiği. 53-61.

Kartal, B. (2016). VII. Din Psikolojisi Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı

(İzmir) Din Psikolojisinin Din Hizmetlerine Katkıları Bağlamında Yenilikçi

(İnovatif) Arayışlar Sempozyumu. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Dergisi, 361-369. https://doi.org/10.21054/deuifd.284633

73
Kaya, M. (2016). Öğretmen yetiştirme standartları konusunda bir sistematik literatür

inceleme. http://openaccess.ogu.edu.tr:8080/xmlui/handle/11684/1302

Kaya, P. A., & Yılmazer, I. U. E. (2017). Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda

Çalışma Hakkı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 70, 55-80.

Kayıkçı, K., & Uygur, Ö. (2012). İlköğretim Okullarının Denetiminde Mesleki Etik (Bir

Durum Çalışması). 18(1), 65-94.

Kesgı̇ n, B., & Erdem, M. (2018). Türk ye’de Manev Destek H zmetler n n

Kurumsallaşması. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16),

69-92. https://doi.org/10.29029/busbed.426280

Kılıç, R. (1992). Ahlâkın dinî temeli. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Koç, M. (2010). TÜRK DİN PSİKOLOGLARI (1949-2010) ÜZERİNE BİYOGRAFİK

BİR ARAŞTIRMA - I. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 187-

210.

Koç, M. (2012a). Manevî-[Psikolojik] Danışmanlık ile İlgili Batı’da Yapılan Bilimsel

Çalışmaların Tarihi ve Literatürü (1902-2010) Üzerine Bir Araştırma—I.

Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 12(2), 201-237.

Koç, M. (2012b). Manevî-[Psikolojik] Danışmanlık ile İlgili Batı’da Yapılan Bilimsel

Çalışmaların Tarihi ve Literatürü (1902-2010) Üzerine Bir Araştırma—II.

Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 12(2), 239-276.

Koç, M. (2017). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hastanelerdeki Manevi Danışmanlık ve

Rehberlik Hizmetleri (1995-2015): Sınırlılıkları ve Bir Eğitim Programı Önerisi.

Diyanet İlmi Dergi, 53(4), 201-241.

Koç, M. (2018). Türk Din Psikolojisinde Öncü Bir İsim: Neda Armaner Üzerine

Biyografik Bir Araştırma. Bilimname, 2018(36), 213-259.

https://doi.org/10.28949/bilimname.450269

74
Koçak, A., & Kayıklık, H. (2019). Duygular Bağlamında Din Duygusu ve Dini

Duygular. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 19(2),

685-713. https://doi.org/10.30627/cuilah.537993

Korkmaz, S. (2014). Din Psikolojisinde Değerler ve Erol Güngör’ün Değerler

Hakkındaki Görüşleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat

Fakültesi Dergisi, 24, 177-199.

Korkut, Y. (2017). Psikologlar İçin Etik Öğretim El Kitabı (Kalkan Matbacılık). Türk

Psikologlar Derneği.

Koslowski, P. (2015). Etik ve Hekimlik Sanatı. Içinde H. Tepe (Ed.), Etik ve Meslek

Etikleri (Üçüncü Baskı, ss. 47-65). Türkiye Felsefe Kurumu.

Köksal, M. F. (2016). Giriş (Ö. Akdağ & M. Kurtuluş, Ed.). KTO Karatay Üniversitesi

Yayınları.

Kömürcü, Çev. Ed. Dr. Ş., Catane, R., Cherny, N. I., Tannaberger, S., & Schrijvers, D.

(Ed.). (2009). İleri Evre Kanserde Bakım El Kitabı I Türkiye Klinikleri (1.

Baskı). Ortadoğu Reklam Tanıtım Yayıncılık Turizm Eğitim İnşaat Sanayi ve

Ticaret A.Ş.

Kuçuradi, İ. (2011). Etik (5. bs). Türkiye Felsefe Kurumu.

Kula, T. (2018). Varoluşsal Kaygı ve Din. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi,

17(2), 21-41.

Lebacqz, K., & Driskill, J. D. (2000). Ethics and Spiritual Care:A Guide For Pastors,

Chaplains, and Spiritual Directors. Abingdon Press.

Maclntyre, A. (2001). Erdem Peşinde (M. Özcan, Çev.). Ayrıntı Yayınları.

Mengüşoğlu, T. (1965). Değişmez Değerler Değişen Davranışlar. İstanbul Matbaası.

MevzuatMetin/1.5.2709. (2020). https://www.mevzuat.gov.tr.

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf

75
Moberg, D. O. (2001a). The Reality and Centrality of Spirituality. Içinde D. O. Moberg

(Ed.), Aging and spirituality: Spiritual dimensions of aging theory, research,

practice, and policy. Haworth Pastoral Press.

Moberg, D. O. (2001b). The Spiritual Life Review. Içinde D. O. Moberg (Ed.), Aging

and spirituality: Spiritual dimensions of aging theory, research, practice, and

policy. Haworth Pastoral Press.

Mollaoğlu, H. (2013). Hastane Hizmetleri Bağlamında Manevi Bakım New York

Healthcare Chaplaincy Örneği [Ankara Üniversitesi].

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp

Nuttall, J. (1997). Ahlak Üzerine Tartışmalar (A. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı Yayınları.

Ok, Ü. (2006). Türkiye’de Din Psikolojisi: Neredeyiz ve Nereye Gidebiliriz? 19(3).

http://www.islamiarastirmalar.com/magazine/tr-turkiyede-din-psikolojisi-

neredeyiz-ve-nereye-gidebiliriz-70.html?page=archive

Okumuşlar, S. (Ed.). (2012). I. Ulusal Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Çalıştayı.

Içinde I. Ulusal Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Çalıştayı. Harika Liman

Halkla İlişkiler, Reklam, Bilişim LTD.ŞTİ.

Özateş, Ö. S. (2010). Sosyal Hizmet Etiğinin Felsefi Temelleri. Toplum ve Sosyal

Hizmet, 21(1).

Özdoğan, Ö. (1995). Dindarlıkla İlgili Bazı Faktörlerin Kendini Gerçekleştirme

Düzeyine Etkisi [Ankara Üniversitesi,].

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp

Özdoğan, Ö. (2005). Din Psikolojisi ve Manevi Değerler. Süleyman Demirel

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 159-180. İSAM.

Özdoğan, Ö. (2006). İnsanı Anlamaya Yönelik Bir Yaklaşım: Pastoral Psikoloji. Ankara

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(2), 127-141.

76
Özdoğan, Ö. (2010a). İsimsiz hayatlar: Manevi ve psikolojik yaklaşımla arınma ve öze

dönüş. Özdenöze Yayınları.

Özdoğan, Ö. (2010b). Mutluluğu Seçiyorum (Öncü Basımevi 5. Baskı). Özdenöze

Yayınları.

Özdoğan, Ö. (2016). Hastanede ve Bağımlılık Rehabilitasyon Merkezinde Manevi

Bakım:Sevilla Örneği. Içinde İ. Çapcıoğlu & F. Z. Belen (Ed.), Dezavantajlı

Gruplar Psiko-Sosyal ve Manevi Bakım. Grafiker Yayınları.

Özdoğan, Ö. (2019). Değer Odaklı Manevi Güçlenme ve Bakım Programının

Geliştirilmesi ve Uygulanması. Içinde Ö. Güngör (Ed.), 5. Uluslararsı Din ve

Toplum Sempozyumu (ss. 907-912). Üsküp: Uluslararası Balkan Üniversitesi.

Özdoğan, Ö., Göcen, G., & Belen, Z. (2017, Aralık 29). Palyatif Manevi Bakımda

Kullanılan Yöntemler ve Yaklaşımlar. CNR 2017 Kongre Kitapçığı. 3.

Bütünleşik Sağlık ve Bakım Kongresi, https://www.sadefekongre.com/3-

butunlesik-saglik-bakim-kongresi. https://www.sadefekongre.com/3-butunlesik-

saglik-bakim-kongresi

Özlem, D. (2010). Bilim felsefesi. Notos Kitap Yayınevi.

Özlem, D. (2015). Etik (1. bs). Notos Kitap Yayınevi.

Park, C. L., Paloutzian, R. F., Çapcıoğlu, İ., & Ayten, A. (Ed.). (2013). Din

Psikolojisinde Araştırma Yöntemleri. Içinde M. Yıldız (Çev.), Din ve maneviyat

psikolojisi: Yeni yaklaşımlar ve uygulama alanları.

Peker, H. (2011). Din Psikolojisi (6. Baskı). Çamlıca Yayınları.

Pınar, İ. (2002). Akademisyenlerin Etik Değerleri Üzerine Bir Araştırma. Yönetim

Bilimleri Dergisi, 43, 5-19.

Sade, B. (2016). Önsöz. Içinde Ö. Akdağ & M. Kurtuluş (Ed.), Ahilik ve Meslek Ahlâkı

(Damla Ofset Matbaacılık Ticaret A.Ş.). KTO Karatay Üniversitesi Yayınları.

77
Schultz, P. L. (2001). Do Spirituality and Religiosity İncrease with Age? Içinde D. O.

Moberg (Ed.), Aging and spirituality: Spiritual dimensions of aging theory,

research, practice, and policy. Haworth Pastoral Press.

Sevinç, K. (2013). Türkiye’de Din Psikolojisi Alanında Yapılan Lisansüstü Tezler

Üzerine Bir İnceleme. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(28),

243-269. https://doi.org/10.17335/sakaifd.219833

Sezen, A., & Yenen, İ. (2008). Türkiye’de Din Psikolojisi Alanında Lisansüstü Tezler

(1963–2008) Üzerine Bibliyoğrafik Bir Çalışma. Dinbilimleri Akademik

Araştırma Dergisi, 8(3), 147-178.

Sezen, A., & Yenen, İ. (2009). Türkiye’de Din Psikolojisi Alanında Ulusal Dergilerde

Yayınlanmış Makaleler Bibliyoğrafyası (1956-2008).

http://acikerisim.deu.edu.tr:8080/xmlui/handle/20.500.12397/4371

Soerens, A. E. (2001). Spiritual Care by Primary Health Care Providers. Içinde D. O.

Moberg (Ed.), Aging and spirituality: Spiritual dimensions of aging theory,

research, practice, and policy. Haworth Pastoral Press.

Sönmez, V. (2011). Bilim felsefesi. Anı.

Şahı̇ n, Z. A. (2015). 2015 Uluslararası D n Ps koloj s Derneğ (IAPR) Kongresi.

Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 1, 115-124.

Toprakçı, E., Çakırer, İ., Bilbay, A., Bağcıvan, E., & Bayraktutan, İ. (2010). Kuram ve

Uygulamada Eğitim Denetmenleri Meslek Etiği. 5(1).

TPD. (2019a, ubat). Manevi Danışmanlık Meslek Standardı Taslağı Hakkında Açıklama

/TÜRKİYE PSİKİYATRİ DERNEĞİ. Türkiye Psikiyatri Derneği.

https://www.psikiyatri.org.tr/2010/manevi-danismanlik-meslek-standardi-

taslagi-hakkinda-aciklama

TPD. (2019b). Türk Psikologlar Derneği Etik Yönetmeliği. Türk Psikologlar Derneği.

http://www.psikolog.org.tr/

78
TPD. (2020). Sıkça sorulan sorular. TÜRK PSİKOLOGLAR DERNEĞİ.

https://www.psikolog.org.tr/tr/kurumsal/sikca-sorulan-sorular-x716

TTB. (2019). Hekimlik Andı güncellendi. Türk Tabipleri Birliği.

http://www.ttb.org.tr/haber_goster.php?Guid=b6b3bd8a-c9e0-11e7-8a71-

159198489f44

Tuğral, S. (2008). Kur’an’da Değerler Sistemi (1.Baskı). Ankara Okulu Yayınları.

Turgut, M. F. (1987). Eğitimde lisansüstü eğitim. Hacettepe Üniversitesi Eğitim

Fakültesi Dergisi, 2(2).

Turhan, A. (2016). İnsan Hakkı Kuşakları Arasındaki Tamamlayıcılık İlişkisi. İnönü

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 357-378.

https://doi.org/10.21492/inuhfd.239841

Türk P.D.R-Der. (2011). Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanında Çalışanlar İçin Etik

Kurallar.

https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/44163/mod_resource/content/0/PD

R%20Etik.pdf

Usta, A. (2012). Kamu Örgütlerinde Meslek Etiği ve Çalışma Ahlakı Üzerine Bir

Değerlendirme. 17(1), 403-421.

Uzun, Y. (2011). Kamu İdarelerinde Etik Yönetim. Sayıştay Dergisi, 80, 24.

Ülman, Y. I. (2010). Etik, Biyoetik, Hukuk: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar.

http://openaccess.acibadem.edu.tr:8080/xmlui/handle/11443/114

Ünal, A. (2011). Çalışma Ahlakı Kavramına Kültürel Bir Bakış ve Türkiye’de Çalışma

Ahlakı. 125-145.

Vursavaş, M. (2014). Tıp Etiği. Içinde S. Atak & S. K. Gül (Ed.), Meslek Etiği

Kavramları (1. Baskı, ss. 537-549). Adalet Yayınevi.

79
Yağlı, N., & Özdoğan, Ö. (2019). Gaziler ve Yakınlarının Manevi Bakım İhtiyaçlarının

Belirlenmesine Yönelik Nitel Bir Araştırma. Journal of Analytic Divinity, 3(2),

67-100.

Yapıcı, A. (2011). Kuramdan Yönteme “Ruh Sağlığı-Din” Çalışmalarında Karşılaşılan

Güçlükler. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 11(2),

25-61.

Yavuz, K. (1982). Din Psikolojisinin Araştırma Alanları. Atatürk Üniversitesi İlâhiyât

Tetkikleri Dergisi, 0(5). http://e-

dergi.atauni.edu.tr/atauniilah/article/view/1020004580

Yetişken, H. (2005). Meslek Normlarının Etik İmkan ve Sınırları. Hacettepe

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22(1), 73-76.

Yılmaz, M. (2009). Öğrenme ve Bilgi İlişkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

Dergisi, 29(1), 173-190.

80
EKLER

EK-1: CASC/ACSS CODE OF ETHİCS AND PROFESSİONAL CONDUCT

(ENGLİSH)

Canadian Association for Spiritual Care (CASC) Code of Ethics and Professional

Conduct revised Oct 3, 2016

81
82
83
84
85
86
87
88
89
EK 2: CASCACSS MESLEK ETİĞİ VE PROFESYONEL DAVRANIŞ

KURALLARI TERCÜME*

* Araştırmacı “client” kelimesini “katılımcı” ve “Spiritual Care Practitioners and

Psycho- Spiritual Therapists” kelimelerini “Manevi Bakım Uzmanı” olarak tercüme

etmeyi tercih etmiştir.

CASC/ ACSS Meslek Etiği ve Profesyonel Davranış Kuralları 3 Ekim 2016

tarihinde revize edilmiştir(CASC/ACSS Code of Ethics and Professional Conduct,

2020).

BÖLÜM 5:ETİK KURALLARI VE MESLEKİ DAVRANIŞLAR

CASC / ACSS'nin tüm üyeleri bu Etik ve Mesleki Davranış Kurallarındaki ilke ve

standartlardan sorumludur. Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları için Etik

Kurallar ve Profesyonel Davranışlar:

a. Mesleğin temel değer ve standartlarını ifade eder;

b. Karar alma ve profesyonel davranışları yönlendirir;

c. Profesyonel hesap verebilirlik için bir mekanizma sağlar; ve

d. Halkı Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanlarından ne beklemeleri gerektiği

konusunda bilgilendirir.

GİRİŞ

CASC / ACSS, inanç topluluklarına dayanan ve profesyonel eğitim ve öğretimle

bilgilendirilen Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanlarını bir araya getirir.

Zihin, beden ve ruhlarının kişisel sağlığını beslemeye ve tüm canlılara ve doğal

çevreye saygıları arttıkça kişisel ve mesleki davranışlarından sorumlu olmaya

çağrılırlar.

90
 Din Psikolojisi ve Manevi Bakım Uzmanları, bu Etik Kurallar ve Mesleki

Davranış değerlerine uygun bir şekilde davrandıklarında, dünyamıza daha fazla adalet,

merhamet ve şifa getirir.

BÖLÜM I: ETİK İLKELER

Manevi Bakım Uzmanları:

a. Her bireyin haysiyetini ve değerini onaylar;

b. Katılımcıları yırtıcı / yıkıcı ilişkilerden korur;

c. Yaşam veren, tatmin edici, sağlıklı ilişkileri onar;

d. Her inanç grubunun değerlerine ve geleneklerine bağlı kalma hakkına saygı

duyar;

e. İnsanları korur ve mesleği ilerletir, mesleki hesap verebilirliği savunur;

f. İnsanların sahip olduğu kültürel, etnik, cinsiyet, ırksal, cinsel yönelim,

manevi, dini ve engellilik deneyimlerinin çeşitliliğine saygı duyar ve

ayrımcılığı ortadan kaldırmak için çaba gösterir.

BÖLÜM II: ETİK STANDARTLAR

A. “KATILIMCILARLA” İLİŞKİLERDE

1.1. Her bireyin değerlerini ve inanışlarını onurlandıracak şekilde konuşur ve

hareket eder.

1.2. Katılımcının çıkarlarını desteklemek ve tedavisini, bütünlüğünü,

kuvvetini beslemek amacıyla bakım sağlar.

1.3. Hizmet verdikleri bireylerin kültürel ve dini değerlerine saygı gösterir ve

hizmet verdiği kişilere kendi inançlarını ve değerlerini empoze etmekten

kaçınır.

1.4. Katılımcı ile profesyonel uzman arasındaki güç dengesizliğinin

farkındadır ve bu durumu kötüye kullanmaktan kaçınır.

1.5. Mevcut katılımcılar ile ilişkilerini sadece profesyonel temelde tutar.

91
 1.6. İlgili Bölgesel Etik Kuruluna danışarak eski bir katılımcıyla herhangi bir

cinsel, mali, politik / örgütsel veya diğer güç dengesizliği ilişkilerinin

uygunluğunu belirler. (Alt Bölüm A2)

1.7. Herhangi bir çıkar çatışmasından ve çıkar çatışması gibi görünen

durumlardan kaçınır veya bu tür durumları düzeltir.

1.8. Katılımcılarla olan ilişkilerinde; istismar amaçlı davranışlardan, cinsel

suistimal, cinsel ayırımcılık veya cinsel saldırıdan kaçınır.

1.9. Katılımcılarla olan ilişkilerinde; taciz, baskı, gözdağı verme veya diğer

türlü kötüleyici söz ve hareketlerden kaçınır.

1.10. Eğitim amaçlı materyallerde veya basılı yayınlarda katılımcılara ait

bilgilerin gizliliğini korur.

1.11. Tedavi için bu bilgiye ihtiyaç duyulması, katılımcı tarafından izin

verilmesi, herhangi bir kişinin güvenliği için veya kanunen gerekli olması

durumları hariç olmak üzere, aile bireyleri veya başkalarıyla olan iletişimde,

hastaların kendilerine verdikleri bilgilerin gizliliğine saygı gösterir.

1.12. Kendi uzmanlığının sınırlarının farkındadır ve uygun olduğunda diğer

uzmanlara yönlendirir.

1.13. Sorumluluklar, randevu programı, ücretler ve ödemelere ilişkin

beklentileri açıkça sunar.

A. 2. ESKİ KATILIMCILARLA İLİŞKİLERE İLİŞKİN DANIŞMA

KILAVUZLARI

Manevi bakım ilişkisinin sona ermesi, bir Manevi Bakım Uzmanı ile eski bir

katılımcı arasındaki cinsel, finansal, politik / örgütsel veya diğer güç dengesizliği

temasının (ilişkisinin) profesyonel bir suistimal olarak düşünülmesi olasılığını ortadan

kaldırmaz. Bunun nedeni, önceki mesleki ilişkiden kaynaklanmış devam eden güven,

92
bilgi veya etki olabilir. Aşağıdakilerin, bu varsayımın ne zaman mevcut olmadığını

belirlemek için bir prosedür sağlaması amaçlanmaktadır.

2.1 Bir Manevi Bakım Uzmanı, eski bir katılımcıyla cinsel, finansal, politik /

örgütsel veya başka bir güç dengesizliği ilişkisine başlamadan önce bakım

görevini sona erdirmelidir. Manevi bakım ilişkisinin sona erdiğinin katılımcıya

iletilmesinden ve katılımcının kaydında belgelenmesini sağlamaktan Manevi

Bakım Uzmanı sorumludur. Manevi Bakım Uzmanı ayrıca katılımcıya alternatif

hizmetlerin düzenlenmesini veya bu hizmetlerin ayarlanması katılımcıya bir

fırsat verilmesini sağlamalıdır.

2.2 Bir Manevi Bakım Uzmanı ile eski bir katılımcı arasındaki cinsel, finansal,

politik / örgütsel veya diğer güç dengesizlik ilişkilerinin uygunluğunu

belirlerken, aşağıdakileri içeren bir dizi faktör dikkate alınacaktır:

a. Önceki mesleki ilişkinin uzunluğu ve yoğunluğu

b. Katılımcının manevi / klinik sorununun niteliği;

c. Manevi Bakım Uzmanı tarafından sağlanan bakımın türü;

d. Katılımcının kişisel veya özel bilgileri Manevi Bakım Uzmanına ne ölçüde

güvence verdiği; ve

e. Manevi bakım ilişkisinde katılımcının kırılganlığı.

Örneğin, manevi bakım ilişkisi uygulamanın önemli bir bileşenini içerdiğinde,

fesih sonrasındaki herhangi bir zamanda katılımcıyla arasında oluşabilecek cinsel,

finansal, politik / örgütsel veya diğer güç dengesizliklerinin katılımını içeren bir ilişki

büyük bir ihtimalle uygun olmayacaktır. Bununla birlikte, Manevi Bakım Uzmanları

manevi bakım ilişkinin bitimini takip eden kısa bir süre içinde bir katılımcıyı rutin

destekleyici bakım sağlamak için bir veya iki kez gördüyse, eski katılımcı ile cinsel,

finansal, politik / örgütsel veya başka bir güç dengesizliği ilişkisi olması yersiz

olmayabilir.

93
 Bir Manevi Bakım Uzmanı, manevi bakım ilişkisi sırasında gelişen güven, bilgi

ve bağımlılıktan kişisel avantajı için faydalanmama konusunda her zaman etik bir

yükümlülüğe sahiptir. Eski bir katılımcı ile cinsel, finansal, politik / örgütsel veya başka

bir güç dengesizliği ilişkisi düşünen bir Manevi Bakım Uzmanı:

a. Potansiyel olarak karmaşık sorunların değerlendirilmiş olduğundan emin olarak

dikkatli hareket eder;

b. Bu ilişki hakkında Etik Kurul Başkanı ile irtibat halinde olur,

c. Eski katılımcının manevi bakım ilişkisinin dinamikleri ve sınırları hakkında iyi

bir anlayışa sahip olduğundan emin olur.

B. SÜPERVİZÖRLER (DANIŞMANLAR) / EĞİTİMCİLER VE PERSONEL /

ÖĞRENCİLER ARASI İLİŞKİLER

Manevi Bakım Uzmanları, yöneticileri veya süpervizörleri (danışmanları) /

eğitimcileri olarak sahip oldukları gücü kullanırken, çalışanlarının veya öğrencilerinin

saygınlığına sorumlu bir şekilde özen gösterirler. Manevi Bakım Uzmanları:

1.Baskı ve zorlamanın olmadığı sağlıklı bir eğitim veya çalışma ortamı sağlar.

2.Kendini açığa çıkarma, yakınlık ve cinsellik alanlarında açık etik sınırları gözetir.

3.Sorumluluklar, çalışma programları, ücretler ve ödemelerle ilgili net beklentiler

sağlar.

4.Öğrencilere yeterli, zamanında ve yapıcı geri bildirim sağlar ve personeli için

düzenli performans değerlendirmelerini tamamlar.

5.Öğrencilerin kişisel gelişimlerine saygı duyar ve uygun profesyonel

yönlendirmeler sağlar.

6.Danışmanlık sırasında edinilen tüm bilgilerle ilgili gizliliği korur.

94
C. SOSYAL KURUMLARLA İLİŞKİLERDE

Manevi Bakım Uzmanları inanç topluluklarına, birbirlerine ve diğer kuruluşlara

karşı sorumludur. Manevi Bakım Uzmanları:

1. İnanç gruplarında saygın bir mevkiyi korur.

2. Topluluğun ve çalıştıkları kurumun mesleki uygulama ve / veya öğretim

standartlarına uyar. Herhangi bir nedenle bir Manevi Bakım Uzmanının

inançlarına uygun bir şekilde pratik yapma veya öğretme konusunda özgür

olmaması durumunda, işverenini, meslek kuruluşunu ve inanç grubunu uygun

şekilde bilgilendirir.

3. Gerçek nitelikleri aşan veya herhangi bir kuruma bağlılığını yanlış temsil eden

mesleki niteliklerin doğrudan veya dolaylı olarak iddiasında bulunumaz.

D.DİĞER MESLEKLER VE TOPLUM İLE İLİŞKİLERDE

Manevi Bakım Uzmanları tüm profesyonel ilişkilerinde halka, inanç

topluluklarına, işverenlere ve profesyonellere karşı sorumludur. Manevi Bakım

Uzmanları:

1. Başkalarıyla ilişkilerinde, kurumlarında ve toplumda adaleti destekler.

2. Mesleki niteliklerini ve bağlılıklarını doğru bir şekilde temsil eder.

3. Kendilerine temin edilen kaynakların iyi yönetimini gerçekleştirir ve doğru

finansal uygulamalarda kullanır.

4. Meslektaşlarının ve diğer profesyonel uzmanların görüşlerine, inançlarına ve

mesleki çabalarına saygı gösterir.

5. Hizmet verilenlerin menfaatleri söz konusu olduğunda diğer profesyonellerin

tavsiye ve danışmanlıklarını ister ve uygun olduğunda yönlendirmeler yapar.

95
 6. Bakımdaki en iyi uygulamaları savunmada diğer sağlık profesyonellerine

uzmanlık ve danışmanlık sağlar.

7. Diğer topluluk ve sağlık uzmanları ile işbirliğine dayalı ilişkiler kurmaya çalışır.

8. Kurumlarında manevi değerleri onurlandıracak ve iyileşmeyi teşvik edecek

değişiklikleri savunur.

9. Kullanıldığında katılımıların veya hastaların tedavisini daha da ileriye götüreceği

bir durum oluştuğunda, gerektiğinde onay alarak, diğer uzmanlara hasta takip

notlarını verir.

10. Katılımcıların gizliliğine saygı göstererek diğer bakım ekibi üyelerine yeterli

bilgiyi iletir.

11. Kişisel eylemlerinin mesleki sorumlulukları yerine getirme yetisinde zayıflığa

neden olmamasını ya da mesleğe saygısızlık getirmemesini sağlar.

12. Özel bir birey olarak kullandığı ifadeler veya yaptığı eylemler ile ortak

kuruluşlardan birinin üyesi veya temsilcisi olarak yaptıkları arasında açıkça

ayrım yapar.

E. MESLEKTAŞLAR İLE İLİŞKİLERDE

Değerlendirme ve yargının bireysel kararlar yerine etkileşimli danışmanlıklar

yoluyla alındığının farkında olarak Manevi Bakım Uzmanları, akranlar, diğer Manevi

Bakım Uzmanları, yerel din adamları ve danışmanlar ile meslektaş etkileşiminde

olurlar. Manevi Bakım Uzmanları:

1. Kişisel veya katılımcı ile ilgili tüm konsültasyonları, en yüksek mesleki saygı ve

gizlilikle onurlandırır.

96
 2. Yönlendirme alırken veya başlatırken, istihdam eden kurumun ve / veya

onaylayan kuruluşun duyarlılığını ve profesyonel protokolünü korur.

3. Birbirine saygı gösterir ve çalışma arkadaşlarının saygınlığını ve refahını

destekler.

4. Akademik dürüstlük dahil olmak üzere dürüstlük, profesyonel mükemmellik ve

saygınlık sağlar. Bu, herhangi bir intihal biçiminin yasak olduğu anlamına gelir

(Bkz. İdari Politika 11: İntihal Eyleminde İntihal ve Disiplin Prosedürleri).

5. Bu yasaya aykırılık, değer düşüklüğü, suistimal veya ihlal ile ilgili endişeler veya

doğrudan bilgi geldiğinde, mesleki sorumluluk göstererek önlem alır.

6. Katılımcıların gizliliğine saygı göstererek diğer bakım ekibi üyelerine yeterli

bilgiyi iletir.

F. REKLAMCILIKTA

Manevi Bakım Uzmanları, halkı mesleki nitelikleri ve bireysel uygulama

kapsamları hakkında eğiten uygun bilgilendirici faaliyetlerde bulunurlar. Manevi Bakım

Uzmanları:

1. Manevi bakım, eğitim ve danışmanlık uygulamalarıyla ilgili yeterliklerini,

eğitim, öğretim ve deneyimlerini doğru bir şekilde temsil eder.

2. Yanlış, yanıltıcı, hileli veya aldatıcı olabilecek herhangi bir profesyonel kimlik

(kartvizit, antetli kağıt, Internet veya telefon rehberi vb.) kullanmaz.

3. Yalnızca Manevi Bakım Uzmanlarının onaylayıcı kuruluşları tarafından tanınan

eğitim kurumlarından ve / veya eğitim programlarından kazanılan dereceleri ve

sertifikaları kanıt olarak gösterir.

97
 4. Çalışanlarının, katılımcılarının ve öğrencilerinin niteliklerinin yanlış, yanıltıcı,

hileli veya aldatıcı olmayan bir şekilde temsil edildiğinden emin olur.

5. Yalnızca uygun eğitim, öğretim veya denetimli deneyime sahip olmaları

durumunda kendilerini özel hizmetler sunan kişi olarak gösterir.

G. ARAŞTIRMADA

Araştırmaya katılan Manevi Bakım Uygulayıcıları, tüm katılımcıların haysiyetini,

mahremiyetini ve refahını korumaya çalışan yönergeleri ve geçerli yasaları takip

ederler. Manevi Bakım Uzmanları:

1. Yalnızca yetki sınırları dahilindeki araştırmaya katılır.

2. İnsan katılımcıları içeren araştırma faaliyetlerinde, araştırma sorusunun,

tasarımının ve uygulamasının etik ilkelere tamamen uygun olduğunun

bilincindedir ve olmasını sağlar.

3. Prosedürlerin açık ve anlaşılır bir açıklaması, risklerin ve faydaların açıklaması

ve istenen katılımın süresi dahil olmak üzere bilgilendirilmiş rıza alınmasını

arar.

4. Tüm katılımcıları istedikleri zaman rızayı geri çekme ve katılımı bırakma hakkı

konusunda bilgilendirir.

5. Katılımcıların kültürel özelliklerine duyarlılık göstererek araştırmaya katılır.

6. Tüm araştırma katılımcılarının gizliliğini korur ve katılımcıları bu gizliliğin

sınırları konusunda bilgilendirir.

7. Araştırma yoluyla elde edilen bilgileri sadece profesyonel amaçlar için kullanır.

8. Araştırmalarında kaynaklara atıfta bulunarak ve böylece yazarken intihalden

kaçınarak dürüst davranır.

9. Araştırma verilerini ve bulgularını doğru bir şekilde rapor eder.

98
H. SOSYAL MEDYA İLİŞKİSİNDE

Manevi Bakım Uzmanları Sosyal Medya'nın (örneğin, İnternet, intranet, kısa

mesaj, e-posta, Twitter, Facebook, bloglar, YouTube, LinkedIn ve diğer tüm elektronik

/ dijital iletişim biçimlerinin) günlük yaşamımızı ve işimizi etkilediğinin ve

bilgilendirdiğinin farkındadırlar. World Wide Web'in her yerde, her zaman yayınlanan

her şeyi kaydettiğini ve bu bilgileri süresiz olarak sakladığını biliyoruz. Manevi Bakım

Uzmanları:

1. Mesleki Etik Kurallara ve Mesleki Davranışlara ilişkin Etik İlkelerinin Sosyal

Medya kullanımı için geçerli olduğunu kabul eder.

2. Tüm Sosyal Medya faaliyetlerinde hem profesyonel hem de kişisel olarak dürüst

ve saygılı iletişim kurar.

3. Açık bir profesyonel kimlik sağlar ve katılımcılar, öğrenciler, çalışanlar veya

diğer kişilerle uygunsuz Sosyal Medya ilişkisi geliştirmekten kaçınır.

4. CASC / ACSS görevlisi tarafından yazılı olarak yetkilendirilmedikçe kişisel

Sosyal Medya faaliyetinde bulunurken CASC / ACSS adına resmi veya gayri

resmi konuşma yapmaz.

5. Katılımcıların ve diğerlerinin mahremiyetine ve gizliliğine dikkat edecek ve

başkalarının mahremiyetini ve gizliliğini ihlal edebilecek hiçbir şekilde Sosyal

Medyayı kullanmayacaktır (CASC/ACSS Code of Ethics and Professional

Conduct, 2020)

99
100
Özet

DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIM UZMANLARININ MESLEK ETİĞİ

Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım da uygulanacak olan etik ilke ve

kuralların insan hakları, sorumluluk bilinci, değerler ve toplumun kültürel farklılığı

dikkate alınarak hazırlanması uygun görünmektedir. Bu kapsamda yapılacak

çalışmalarla Din Psikolojisi Uzmanı ve Manevi Bakım Uzmanı’nın görev sınırları ve

tanımı, çalışma alanları, hizmet ettiği bireylerle, meslektaşları ile ilişkilerine bir düzen

ve ölçü getirilmesi sağlanmış olacaktır. Her meslekte olduğu gibi Din Psikolojisi ve

Manevi Bakım Uzmanları tâbi olacağı uluslararası ve ulusal etik ilke ve kuralların

oluşturulması yapılan çalışmaların kaliteli ve profesyonel olması açısından önem

taşımaktadır. Bu araştırmada Sistematik Literatür İncelemesi tekniği kullanılmıştır.

Yapılan incelemeler sonucunda Türkiye’de Din Psikolojisi ve Manevi Bakım uzmanları

için meslek etiği ilke ve kural önerileri hazırlanmıştır.

Anahtar kelimeler: Din psikolojisi, Manevi Bakım, Meslek etiği

ABSTRACT:

DİN PSİKOLOJİSİ VE MANEVİ BAKIM UZMANLARININ MESLEK ETİĞİ

Rabiye ASLAN

It seems appropriate to prepare the code of ethics that will be applied in Psychology

of Religion and Spiritual Care in Turkey, by taking care of human rights, awareness of

responsibility, values and cultural diversity of society. By the research to be carried out

in this context, an order and a standard will be provided for a spiritual care specialist's

duty limits and definition, working areas, relations with the individuals who is served

and the colleagues. As in every profession, the formation of international and national

code of ethics, which will be subject to spiritual care specialists, is important in terms of

quality and professionalism of the applications to be performed. In this research,

systematic literature review technique has been used. Depending on the review results,

code of ethics and principles are suggested for individuals who will apply psychology of

religion and spiritual care in Turkey.

Key words: Psychology of religion, spiritual care, code of ethics