YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ TEZLİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

DERS: YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ANLAMA BECERİLERİNİ

GELİŞTİRME
ÖĞRETİM ÜYESİ: DOÇ. DR. ELİF AKTAŞ
ARA SINAV ÖDEVİ: DİLLER İÇİN AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK BAŞVURU METNİ
(2022) ÇERÇEVESİNDE: EYLEM ODAKLI ETKİNLİK, ARACILIK, YARATICI
YAZMA VE KÜLTÜREL ETKİLEŞİM KAVRAMLARI
YAĞMUR MERCANOĞLU, 20 KASIM 2022
DİLLER İÇİN AVRUPA BİRLİĞİ ORTAK BAŞVURU METNİ (2022) ÇERÇEVESİNDE: EYLEM ODAKLI
ETKİNLİK, ARACILIK, YARATICI YAZMA VE KÜLTÜREL ETKİLEŞİM KAVRAMLARI

Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Metni (The Common European Framework of Reference for
Languages) 2001 yılında hazırlanmış, dil öğrenme ve öğretme için belirlenmiş temel kavramları,
ilkeleri, ölçekleri, öğretim yöntemlerini ve stratejilerini içeren değerlendirme ve referans niteliği
taşıyan bir kılavuzdur. Kaliteli çoğul dilli eğitimi teşvik etmek, daha fazla sosyal hareketliliği
kolaylaştırmak, öğretim programı geliştirmek, öğretmen eğitiminde kullanılmak, dil bilimcilerin dil
öğretimi üzerine düşünmelerine ve bilgi alışverişine olanak vermek amacıyla oluşturulmuştur.
Avrupa Birliği Ortak Başvuru Metni dil öğretimindeki temel kavramların kullanım alanını kavramak
için temel kaynak olarak kullanılmaktadır. Metin, yıllar içinde güncellenerek günümüzde yabancılara
Türkçe öğretiminin referans kaynağı olarak kullanılmaktadır.
Bu sebeple dil öğretiminde kullanılan; görev odaklı etkinlik, aracılık, yaratıcı yazma ve kültürel
etkileşim kavramları,Avrupa Birliği Ortak Başvuru Metni çerçevesinde, aşağıda tanımlanmıştır.

EYLEM ODAKLI ETKİNLİK:

Avrupa Birliği Ortak Başvuru Metni, dil öğretiminde eylem odaklı yaklaşımı benimsemiştir.
Eylem odaklı yaklaşımla, öğrencilerin birer sosyal aktör olarak, dili doğal sosyal ortamı içerisinde
öğrenmeleri hedeflenmektedir. Bu yaklaşımda, dilin iletişimsel bir araç olarak ele alınarak dil
öğretimindeki dört temel becerinin öğrenci tarafından günlük hayatta kullanılması önem
taşımaktadır. Eylem odaklı öğrenme, öğrencilerin dil öğrenimini uygulamalı olarak gerçekleştirmesi ve
bilgilerin pekiştirilmesi için çeşitli durumlarda, belirli konu başlıklarında, sosyal ya da resmi çerçeveler
içinde ya da gündelik yaşamın hareket alanı sahasında yerine getirmeleri gereken görevleri veya
eylemleri içeren etkinliklerden oluşan dil öğretimi yöntemidir. Eylem odaklı etkinlik ise, bu yöntemin
içerisinde kullanılan tüm etkinliklerdir. Eyleme dayalı dil etkinlikleri, kullanım alanı içinde bağlam
edinir.Bu sebeple gerek sınıf içi iletişimde gerekse bireyin sosyal hayatında kullanabileceği etkinlikleri
kapsar ve öğrenciyi sosyal bir aktör olarak ele alır. Bu etkinlikler kamusal alan, eğitsel alan, kişisel
alan, mesleki alan, kültürel alan gibi birçok farklı alana dair olabilir. Sınıf içi uygulamalarda işbirliği ile
öğrenmeye imkan verir. Ayrıca eylem odaklı etkinlikler; öğrencilerin alımlama, üretme, etkileşim ve
aracılık dil etkinliklerini gerçekleştirebilmesinde önemli rol oynamaktadır.

Yabancılara Türkçe Öğretimi setlerindeki bölümler, Avrupa Birliği Ortak Başvuru Metni’nde yer alan
seviyelere uygun olarak düzenlenen eyleme dayalı etkinlikleri içermektedir. Örneğin, Yabancılara
Türkçe öğretimi kaynaklarından İstanbul kitabında market alışverişi yapmak, restoranda yemek sipariş
etmek, telefon görüşmesi yapmak gibi çeşitli eylem odaklı etkinlikler yer almaktadır.

ARACILIK:

Aracılık kavramı, oldukça kapsamlı olup kendi içinde birçok farklı boyutu olan bir kavramdır.
En genel tanımıyla Aracılık: Bir dilin kendi içinde, farklı diller arasında ya da farklı iletişim kanalları
içinde, sosyal bir aktör olarak ; sözcükleri, kavramları, metni veya iletişimi anlamayı, iletmeyi
kolaştıran bir çeşit köprü rolü üstlenilmesi demektir. Aracılık kavramının, iletişim ve öğrenme için alan
ve koşullar yaratma, iş birliği yapma, bilgileri iletme gibi birçok işlevsel fonksiyonu vardır. Aracılık,
aynı zamanda bir uzlaşım, hassas bir konunun taraflar tarafından mütabık şekilde ele alınmasına katkı
sağlayan sosyal ve kültürel bir süreci tanımlamak için de kullanılan bir kavramdır ve iletişim ve işbirliği
için gerekli koşulların sağlanmasında kullanılır. Kültürel, hukuki, diplomatik,pedagojik gibi birçok farklı
bağlamda kullanılmaktadır. Aracılık, kültürlerarası, dillerarası olabileceği gibi aynı dilin farklı ağızları,
farklı ağızların üslupları arasında da olabilir. Ya da sözlü iletişimden işaret diline aktarım gibi farklı
iletişim kanalları arasında gerçekleşebilir. Aracılık; bir dil ,iki dil ya da ikiden fazla dili içerebilir ya da
ikiden fazla letişim kanalı arasında olabilir.Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Metni’nde genel aracılık
başlığında, faklı dil seviyelerinde (A1,A2,B1,B2,C1,C2) dillerarası aracılığın hangi yeterlilikte yapılacağı
tablo şeklinde verilmiştir. Aracılık kavramı, Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve üç grupta ele alınmıştır:

1.Bir metne aracılık etme ; dilsel, anlamsal, kültürel ya da teknik nedenlerle aktarımı sağlanamayan
metinlerin aktarılmasına aracı olmak demektir. Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Metni’nde yer alan ilk
anlamı metine aracılık etmektir ve yıllar içinde aracılık kavramı geliştirilmiştir : ‘2001 D-AOBM’nin
“aracılık” terimini kullandığı ana anlam budur. İlk tanımlayıcı ölçek seti de -genellikle diller arası
tercüme olmak üzere- bunun için ortaya konmuş olup dil öğretim programlarında giderek daha fazla
yer bulmaktadır (örneğin İsviçre, Almanya, Avusturya, İtalya, Yunanistan ve İspanya). Bununla birlikte
aradan geçen sürede bu kavram daha da geliştirilmiş ve kişinin kendisi için bir metne aracılık etmesini
(örneğin bir ders sırasında notlar alma) veya yaratıcı ve edebî tepkiler başta olmak üzere, metinlere
verilen tepkilerin ifade edilmesini de içerir hâle gelmiştir.’ (CEFR, 2020)

Metne aracılık etme , tercümanlık-çevirmenlik yetkinliklerini de kapsayan bir kavramdır ancak

Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Metni’nde tercümanlık yeterliliklerinin bambaşka bir konu olduğu
vurgulanmış ve tercümanlık yeterlilikleri ele alınmamıştır.

2.Kavramlara aracılık etme; özellikle erişimi olmayan bilgi ve kavramlara erişimi kolaylaştırmayı
içermektedir. Bu haliyle özellikle öğretmenler, ebevynler, dilbilimciler gibi rehberlik rolü üstlenenler
için işbirliğine dayalı öğrenme ve çalışma konularında sıkça kullanılır. Avrupa Birliği Ortak Başvuru
Metninde kavramın farklı boyutları şöyle vurgulanmıştır : Kavramlara aracılık etme, iki tamamlayıcı
boyut içerir: Bir taraftan anlamın yapılandırılıp irdelenmesi ve diğer taraftan da ilgili kavram
alışverişine ve gelişimine olanak tanıyan koşulların sağlanıp teşvik edilmesi.(CEFR,2020-syf.95)

3.İletişime aracılık etme; kullanıcılar katılımcılar arasında oluşan çeşitli iletişimsel farklılıkarı
anlamayı kolaylaştırma ve başarılı, anlaşılır bir iletişim süreci oluşturma amacıyla kullanılmaktadır.
Özellikle sosyokültürel, toplumdilbilimsel ya da entellektüel farklıları olan kullanıcılar arasında
kullanılmaktadır. Kullanım alanları Avrupa Birliği Ortak Metni’nde şöyle belirtilmiştir : Diplomasi,
müzakere, pedagoji ve uyuşmazlık çözümü ve aynı zamanda da günlük sosyal ve/veya işyeri etkileşimi
ile ilgili olacaktır. Dolayısıyla iletişime aracılık etme, temel olarak kişisel karşılaşmalarla ilgilidir.
(CEFR,2020 –syf. 95)

YARATICI YAZMA: CEFR 2020’de üretim etkinlikleri yazılı üretim ve sözlü üretim olmak üzere iki ana
kolda ele alınmaktadır. Yazılı üretim ise genel yazılı üretim, yaratıcı yazma ve raporlar/denemeler
yazma olmak üzere üç alt başlıkta toplanmaktadır. Yaratıcı Yazma, öğrencilerin kendi deneyimlerini,
düşüncelerini, hayal güçlerini yansıttıkları kendilerini özgürce ifade ettikleri, özgün ve yaratıcı bir yazılı
üretim etkinliğidir.Yaratıcı yazmayı işlevsel hale getiren anahtar kavramlar; basitten karmaşığa
ilerleyen yazım tekniklerinin kullanımı (bilgi verme, betimleme, eleştiri yapma v.b) , metin tipleri,
söylemin karmaşıklığı, dilin kullanımı şeklinde sıralanmış ve bu kavramların her bir seviye içindeki
(A1,A2,B1,B2,C1,C2) kullanım biçimleri tablo şeklinde verilmiştir.(Bkz: CEFR 2020 syf.71-72) Örneğin;
A1 seviyesindeki bir kullanıcı bir odanın içinde neler olduğunu anlatabilirken, B2 seviyesindeki bir
kullanıcı okuduğu herhangi bir kitap üzerine eleştiri yapabilir, C2 seviyesindeki bir kullanıcı ise
anlatımını etkili kılmak için deyim ve mizahtan yararlanabilir düzeyde olmalıdır. Yabancılara Türkçe
öğretiminde yaratıcı yazma etkinliği üretimsel dil becerisini zenginleştirmek bakımından oldukça
önemlidir.

KÜLTÜREL ETKİLEŞİM: Farklı kültürlerin dolaylı yollardan ya da doğrudan birbirlerinin kültürlerinden

etkilenmesine kültürel etkileşim denir. Dil kültürü yansıtan bir aynadır ve dil öğrenilirken aynı zaman
da kültür de öğrenilir. Dil öğrencileri bir dili öğrenirken kendi dilleri ve kültürleriyle kıyaslayarak
öğrenme eğilimindedirler. Dilin öğrenme ve öğretilme süreçlerinde sınıf içi uygulamalarda kültürel
etkileşim olması kaçınılmazdır.
 Avrupa Konseyi’nin üyeleri arasında tam bütünlüğü sağlamak için diller ve kültürler arasındaki
farklılıkların gözetilmesi ve bu farklılıklara hassasiyet gösterilmesi CEFR’nin oluşturulma amacıdır. Bu
sebeple CEFR’de çok dillik ve çok kültürlülük kavramlarına genişçe yer verilmiştir. Avrupa Ortak
Başvuru Metni’ne göre dil öğretimi, dilin iletişimsel bir araç olması sebebiyle birey ve toplum
arasındaki etkileşim ve buna bağlı olarak kültürel etkileşim kavramlarıyla iç içedir. Öğrenenleri çoğul
dilli ve çoğul kültürlü olarak görmek, gerektiğinde onların tüm dil kaynaklarını kullanmalarına izin
vermek, diller ve kültürler arasındaki farklılıkların yanı sıra benzerlikleri ve uyumu görmeleri için
teşvik etmek CEFR’nin temel ilkeleri içinde yer almaktadır. CEFR’de, dil öğretiminde çoğul kültürlü bir
ortam sağlamanın önemi sıkça vurgulanmıştır.

CEFR 2020’de çoğul dilli ve çoğul kültürlü yetkinlik ana başlığının altında yer alan çoğul
kültürlü birikimi alıp geliştirme alt başlığında, kültürel etkileşimden bahsedilmektedir.Burada günlük
yaşam, kişiler arası ilişkiler, gelenekler,inançlar, değerler, etnik farklılıklar, beden dili gibi dil
öğrenimindeki kültürel ögelerin hassasiyetle ele alınması gerektiğine değinilmiştir. Yine
Toplumdilbilimsel uygunluk ve kültürel birikim başlığının altında sosyokültürel bilgilere,
toplumdilbilimsel uygunluğa (üslüp, nezaket kuralları, uzlaşı vb.) ek olarak kültürel ve bölgesel bilginin
bazı genel unsurları da ölçek olarak alınmış ve seviyelere uygun olarak nasıl kullanılması gerektiği
tablo halinde verilmiştir.(Bkz: CEFR 2020, syf.158-160) CEFR’ı referans alan Yabancılara Türkçe
öğretimi setleri; atasözleri, deyimler, kalıplaşmış ifadeler gibi kültürel etkileşime katkı sağlayacak
unsurları içermektedir.

KAYNAKÇA
CEFR (2020). Diller İçin Avrupa Birliği Ortak Başvuru Metni .