DLLER N

AVRUPA ORTAK BAVURU METN

RENME - RETME DEERLENDRME

DLLER N
AVRUPA ORTAK BAVURU METN

RENME - RETME DEERLENDRME

NDEKLER

1.

Siyasal ve eitimsel balamda diller iin Avrupa ortak bavuru metni

1.1 Avrupa Ortak Bavuru Metni Nedir?
1.2 Avrupa Konseyi Dil Politikasnn Ama ve Hedefleri
1.3 ok Dillilik nedir?
1.4 Diller in Avrupa Ortak Bavuru Metnine Neden htiya Duyulmutur?
1.5 Diller iin Avrupa ortak bavuru metninin kullanm alanlar nelerdir?
1.6 Diller in Avrupa Ortak Bavuru Metni Neleri Karlamaldr?

2.

Benimsenen yaklam
2.1 Eylem odakl bir yaklam
2.2 Dil yeterlii ortak bavuru dzeyleri
2.3 Dil renme ve retme
2.4 Dili deerlendirme

3.

Ortak bavuru dzeyleri

3.1 Ortak Bavuru Dzey Betimleyicileri in ltler
3.2 Ortak Bavuru Dzeyleri
3.3 Ortak Bavuru Dzeylerinin Sunumu
3.4 Betimleyici rnekleri
3.5 Aa Gsterimli Bir Yaklamn Esneklii
3.6 Ortak Bavuru Dzeylerinin eriinin Tutarll
3.7 Betimleyici Basamaklar rnekleri Nasl Okunur
3.8 Dil Yetisi Betimleyicileri Basamaklar Nasl kullanlr
3.9 Yeti Dzeyleri Ve Sonularn Dzeyleri

4.

Dil kullanm ve dil kullanan / renen

4.1 Dil Kullanmn Balam
4.2 letiim Temalar
4.3 letiimsel grevler ve amalar
4.4 letiimsel dil faaliyetleri ve stratejiler
4.5 letiimsel Dil Sreleri
4.6 Metinler

ii

5.

Kullanc / renen yetileri

5.1 Genel Yetiler
5.2 letiimsel dil yetileri

6.

Dil renimi ve dil retimi

6.1
6.2
6.3
6.4
6.5

rencinin renmesi ya da edinmesi gereken nedir?

Dil renme sreleri
Bavuru metnini kullanan her tr kullanc dil renimini kolaylatrmak iin ne yapabilir?
Modern dil renimi ve retim yntemlerine genel bak
Hatalar ve yanllar

7.

Yabanc dil renmede ve retmekte dayal devlerin yeri

7.1 letiime Dayal devlerin Betimlenmesi
7.2 letiime dayal devlerin uygulamas
7.3 letiime dayal devlerin glk dereceleri

8.

Dilsel farkllk ve eitim program

8.1 Tanm ve ilk yaklam
8.2 retim program tasarm iin seenekler
8.3 retim program senaryolarna doru
8.4. Deerlendirme ve okul, okul d ve okul sonras renme

9.

Deerlendirme
9.1 Giri
9.2 Ortak Bavuru Metni: Deerlendirmeye bir Kaynak
9.3 Deerlendirme Trleri
9.4 Yaplabilir deerlendirme ve styrtc sistem

Kaynaka
Ek A
Ek B
Ek C
Ek D
Terimler Szl
Trke- ngilizce
ngilizce-Trke

iii

NSZ
Bu kitabn amac, gerek dil reneni olan gerekse dil retimi ve deerlendirilmesi ile ilgili
mesleklerden biri ile ilgilenen sizlere dil renimi, retimi ve deerlendirmesi alanlarnda Avrupa
Ortak Bavuru Metnini daha etkili kullanmanzda kolaylk salamaktadr. Bu kitap, retmenlerin,
snav hazrlayanlarn, kitap yazarlarnn, retmen yetitiricilerinin, eitim yneticilerinin, vs Avrupa
Ortak Bavuru Metnini kullanabilecekleri zel yntemler hakknda bilgi vermemektedir. Belirli
amalara hitap eden zel rehberlik konular kapsamndaki bu yntemlere, Avrupa Konseyinin
internet sitesinde yer alan daha geni Kullanc Klavuzundan ulalabilir. Bu kitap, Metni kullanan
kiiler iin ilk admdr.
Elbette ki, Metni istediiniz ekilde herhangi bir yaynla kullanabilirsiniz. Kimi okuyucularn
Metni tahmin edemediimiz ekillerde kullanacaklarna inanyoruz. Ancak, bu Metin u iki ama
kapsamnda yazlmtr:
1- Dil renenler de dhil olmak zere dil alanndaki btn uzmanlarn aadaki sorular
zerinde dnmelerini salamak:

Birbirimizle konuurken ( ya da yazrken ) ne yaparz?

Bu ekilde hareket etmemizi salayan nedir?
Yeni bir dili kullanrken bu dilin ne kadarn renmeye ihtiyacmz vardr?
Amalarmz nasl belirleriz ve bilgisizlikten etkili bir uzmanla doru uzanan
sreteki geliimimizi nasl deerlendiririz?
Dil renimi nasl gerekleir?
Bir dili daha iyi renmek iin kendimize ve bakalarna yardmc olacak neler
yapabiliriz?
2- Uzmanlarn renenlerin baarsn salamalar iin; ne umduklarn, bunu yapmaya
nasl gayret ettiklerini birbirlerine ve renenlere aklamasn daha da kolaylatrmak.
unu aklamalyz ki uzmanlara ne yapacaklarn ya da nasl yapacaklarn sylemeyi
amalamadk. Sorular soruyoruz ama bu sorulara cevap vermiyoruz. Kullanclarn izleyecei
amalar ya da uygulayaca yntemleri belirlemek Avrupa Ortak Bavuru Metninin ilevi deildir.
Bu, Avrupa Konseyinin bu konulara ilgisiz kald anlamna gelmez. Yllarca Avrupa
Modern Dil Projeleri, Konseydeki ye lkelerin temsilcileri, birok dnce ve almay dil
renimi, retimi ve deerlendirmesi alanlarndaki ilke ve uygulamalara dntrmtr. Temel
ilkeler ve bu ilkelerin uygulama sonular 1. Blmde yer almaktadr. Konseyin farkl dil ve kltrel
gemie sahip Avrupallar arasnda iletiimin kalitesini artrmak iin almalar iinde olduunu
greceksiniz. Zira iyi bir iletiim, doru anlalma ve yakn ibirliini beraberinde getiren serbest
dolam ve dorudan temas salayacaktr. Konsey, genlerin ve yal kiilerin dncede ve
eylemde dier kiilere gre daha bamsz, sorumluluk sahibi ve ibirliki olmalar iin gereksinim
duyduklar tavr, bilgi ve becerileri gelitirmelerini salayan renme ve retme yntemlerini de
destekler. Bu ekilde almalar demokratik vatandaln geliimine katk salar.
Konsey, yukarda belirtilen bu amalar yoluyla dil reniminin dzenlenmesi ile ilgilenen
kiileri renenin gereksinimlerine, gdlerine, kiiliklerine ve kaynaklarna dayanan almalar
yapmalar konusunda destekler ki bu da u sorulara yant aramak anlamna gelmektedir:

Dil renen kii bu dilde baarl olmak iin neye gereksinim duyar?
renenler belirlenen amalara ulamak amacyla dili kullanabilmeyi renmek iin
neye gereksinim duyarlar?
iv

renenlerin renmeyi istemelerini ne salar?

renenler ne eit insanlardr (yalar, cinsiyetleri, sosyal ve akademik gemileri,
vs.)?
reticiler hangi bilgi, beceri ve deneyimlere sahiptir?
renenler ders kitab, kaynak kitaplar (szlk, dilbilgisi kitaplar, vs.), grsel-iitsel
materyaller, bilgisayar donanm gibi ne tr materyallere sahiptirler?
renmeye ne kadar zaman ayrabilirler (ya da ayrmaya istekliler)?

renme/retme analizinin temelinde renenin gerek gereksinmeler asndan kayda

deer gerekse kiilii ve kaynaklar asndan gereki olan amalar ak ve kesin olarak ncelikle
tanmlanmaldr. Sadece snf ierisindeki retmen ve renen deil ayn zamanda eitim
otoriteleri, snav hazrlayan kiiler, yazar ve yaynclar, vs gibi pek ok grup dzenlenmi dil
renimi ile ilgilenmektedir. Bu gruplar, amalar konusunda ortak paydada birleirlerse,
renenlerin bu amalar gerekletirmelerini salamak iin farkl olsa bile tutarl bir ekilde
alabilirler. Ayrca, bu gruplar almalarndan yararlanacak olanlar iin almalarna uygun
ama ve yntemleri ak ve kesin olarak kendileri de belirleyebilir.
1. Blmde akland gibi, Avrupa Ortak Bavuru Metninin gelitirilmesi bu amaca hizmet
etmektedir. Metnin ilevini yerine getirebilmesi iin ok amal, saydam ve tutarl olmaldr.
Bu ltler ayn zamanda 1. Blmde belirtilmi ve aklanmtr. unu belirtmeliyiz ki, ok
amallk lt ama, yntem ve rnleri betimlemek iin ihtiya duyulan her eyin bu metinde yer
aldn ifade eder. 2. Blmde (blm bandaki metin kutusunda) aklanan ve 4. ve 5.
Blmlerde ayrntl olarak ele alnan parametrelerin, kategorilerin ve rneklerin tasla dil
kullanclarnn dil deneyimleri srecinde oluturduklar, dilsel ve kltrel snrlar tesi iletiiminin
taleplerini karlamalarn salayan (rnein; iletiimsel grev ve etkinliklerin sosyal yaamn eitli
balamlarnda koul ve basklaryla beraber gerekletirilmesi) yetinin (bilgi, beceri ve tavrlar) ak
bir tasvirini sunar. 3. Blmde ele alnan Ortak Referans Dzeyleri, renenlere betimleyici
taslan parametrelerine kar kendi yeterliliklerini belirlerken geliimlerini takip etmeleri iin bir
ara sunar.
Dil retimi amacnn renenleri ilgili dilde yetkili ve yeterli hale getirmek varsaymna
dayanan taslak, kendi amalarnz ak ve kapsaml bir ekilde tanmlamanz ve betimlemenizi
salar. Bu taslak ihtiyacnz olandan daha fazlasn kapsamaktadr. 4. Blmden itibaren her blm
sonunda blmn sizin ama ve ihtiyalarnzla ilgili olup olmadn, ilgili ise hangi ynden ilgili
olduunu dnmenizi salayacak sorular bulacaksnz. Bu blmn rencilerinizi kapsamad
dncesiyle ama ve ihtiyalarnza uygun olmadna ya da blmn rencilerinizi kapsarken
zaman ve kaynak snrll asndan ncelik tamadna karar verebilirsiniz. Bu durumlarda
blm gz ard edebilirsiniz. Eer ama ve ihtiyalarnzla ilgili ise (ve belki de metin halinde
grmek ilginizi ekecektir), kullanabileceiniz temel parametreler ve kategoriler Metnin 4. ve 5.
Blmlerinde rnekleri ile beraber yer almaktadr.
Kategoriler ve rnekler ayrntl deildir. Eer zel bir alan betimlemek isterseniz var olan
snflandrmann tesinde alt kategorilere ihtiya duyabilirsiniz. Bu rnekler size sadece fikir verir.
Bazlarn kullanp bazlarn kendi rneklerinizle deitirmeyi seebilirsiniz. Amalarnz ve
rnnz zerinde karar vermek hakknz olduu iin rnekleri deitirmek sizin inisiyatifinizdedir.
rencileriniz iin gereksiz olduunu dndnz bilginin farkl zelliklere sahip renciler iin
gerekli olduu dnlerek Metinde yer aldn gz ard etmeyiniz. rnein, koullar ve basklar
durumunda bir retmen iin ses dzeyini gereksiz bulabilir; ancak pilotlar grltl bir kara-hava
iletiiminde rakamlar %100 tanmalar iin eitirken baarsz olan bir eitimci, pilot ve yolcular
lme mahkm edebilir. te yandan eklemeyi gerekli grdnz kategori ve rnekler de dier

kullanclar tarafndan yararl bulunabilir. Bu sebeple, Metnin 4. ve 5. Blmnde sunulan

snflandrc taslak kapal bir sistem olmayp deneyim altnda deiikliklere aktr.
Bu ilke ayrca yeterlilik dzeylerinin betimlenmesi iin de kullanlr. 3. Blm, belirli bir
kullancnn ayrm yapmay istedii dzey saylarnn ayrm yapma nedeni ve sonular ile
belirlendiini aka ortaya koyar. Kiiler gibi dzeylerden ihtiya olmakszn oaltlmamaldr. 3.
Blm 4. Ksmndaki ilkeyi alt dallara ayran geni metin, uzmanlarn renenler arasnda
kabataslak ya da ayrntl bir ayrm yapabilmek iin gerekenler ile uyumlu olan geni ya da dar
gei dzeyleri oluturmalarn salar. Elbette ki, dzeyler asndan amalar ile seviyeler
asndan bu amalarn gerekletirilmesi arasnda ayrm yapmak da mmkndr ( hatta doaldr).
Batanbaa kullanlan 6 basamakl dzey birok grubun normal uygulamasna dayanr.
nerilen betimleyiciler, dilbilimsel eitim ve retim deneyimi asndan ok farkl profillere sahip
eitli eitim sektrlerindeki yerli konuucu olan ya da olmayan retmenler tarafndan saydam
kullanl ve ilgili olan uygulamalara dayandrlr. Bununla birlikte betimleyiciler yanstmaya,
tartmaya ve de eyleme temel olarak neri amacyla sunulmutur ve her hangi bir ekilde zaruri
deildirler... rneklerin amac kararlar nceden almak deildir, yeni olaslklara yol amaktr
(a.g.e.). Ancak, uzmanlarn her alanda olduu gibi sabit ve standart lme ve format/izleme
alannda da avantajl bulduu Ortak Referans Dil Dzeyleri lme arac olarak ho karlanmtr.
Kullanc olarak sizlere lme sistemini ve yardmc betimleyicileri eletirel bir eklide
kullanmanz nerilmektedir. Avrupa Konseyi Modern Diller Blm olarak bizler gelecek
almalara k tutmak amacyla deneyimlerinizi bizimle paylamanzdan mutluluk duyarz. Ayrca,
leklerin sadece kresel yeterlilik iin deil ayn zamanda 4. ve 5. Blmde ayrntl olarak ele
alnan dil yeterlik parametrelerinin birou iin de temin edildiklerini ltfen gz nnde
bulundurunuz. Bylece, belirli renen gruplar iin farkllatrlm profillerin zelletirilmesi
mmkndr.
6. Blmde arlk yntem sorunlar zerinde younlamtr. Yeni bir dil nasl edinilir ya da
renilir? renme ya da edinme srecini kolaylatrmak iin neler yapabiliriz? Burada Metnin
amac tekrar anlatlmaz ya da belirli bir yntem tavsiye edilmez; fakat kullanacanz uygulamanz
yanstmanz, buna uygun kararlar almanz ve ne yapacanz anlatmanz salayacak seenekler
sunulur. Elbette ki, amalarnz ve hedeflerinizi dnerek Bakanlar Komitesi nerilerini gz
nne almanz iin sizi cesaretlendiririz. Ancak, Metnin amac kendi kararlarnz almanzda size
yardmc olmaktr. 7. Blm dil renimi ve retiminde son yllardaki gelimenin temel
alanlarndan biri olan grevin rol ayrntl bir eklide ele alnmtr.
8. Blmde dil renim amalarnn farkllamasn ieren eitim program tasars, zellikle
bir bireyin okdilli ve okkltrl Avrupada yaayanlarca belirlenen iletiimsel taleplerle baa
kmak iin okdilli ve okkltrl yetisini salamas balamnda ele alnmtr. Bu blm birok dili
kapsayan eitim programlarn tasarlayan ve kaynaklar renenin eitli kategorilerine
ayrtrmaya alan kiilerin gerekletirdii kapal aratrmalar sunar.
9. Blmde son olarak Metnin, dil yeterlilii ve dil baars deerlendirmesine uygunluunu
ve deerlendirme ltleri ile srecine dair farkl yaklamlara uygunluunu aklayan
deerlendirme sorunu ele alnr.
Ekler blmleri, ilgili kullanclarn yararl bulabilecekleri baz lm ekilleri ile ilgilidir. Ek A,
zellikle renenlerin belirli bir nfusuna bal lekler gelitirmeyi arzulayan kullanclar iin genel
ve kuramsal konular ile ilgilidir. Ek B, bu Metinde kullanlan lm betimleyicilerinin gelitirildii
svire Projesi ile ilgili bilgiler sunar. Ek C ve D dier ajanslar tarafndan gelitirilen lekleri
vi

DIALANG Dil Deerlendirme Sistemi leini ve Avrupa Dil Snav Hazrlayanlar Birlii (ALTE) dil
betimleyicileri leini sunar.
Ek A da dil yeterlilik betimleyicilerinin geliimi tartlmaktadr. Ayrca bu blmde
leklendirme iin gereken yntem ve ltler ile baka parametre ve snflamalar iin
betimleyicilerin ifade edilmesi aklanr.
Ek B, svire de betimleyicilerin belirlenmesi ve snflandrlmas ile ilgili proje ile ilgili genel
bir aklamay ierir. Metinde geen betimleyici lekleri ilgili sayfalar belirtilerek aklanmtr.
Ek C, Avrupa komisyonu DIALANG projesi ile internette kullanm iin uyarlanan eitli
dzeylerdeki kendini deerlendirme lei ile ilgili betimleyicileri ierir.
Ek D, Avrupa Dil Snav Hazrlayanlar Birlii (ALTE) tarafndan gelitirilen dzeylere uygun
betimleyicileri ierir.

vii

1. Siyasal ve Eitimsel Balamda Diller Iin Avrupa Ortak Bavuru Metni (OBM)
1.1. Avrupa Ortak Bavuru Metni Nedir?
Diller iin Avrupa Ortak Bavuru Metni, Avrupa lkelerinde dil retim programlarn, program
ynergelerini, snav ve ders kitaplar vb. konulardaki almalar ynlendirmek iin ortak bir ereve
sunmay amalamaktadr. Yabanc dil renenlerin, bu dili iletiim kurmada kullanabilmek iin neleri bilmeleri ve bu dilde etkinlik kazanmak iin hangi bilgi ve yeteneklerini gelitirmeleri gerektiini
kapsaml bir ekilde aklamaktadr. Bu aklamalar ayn zamanda dillerin kurulmu olduu kltr
balamn da kapsamaktadr. Bavuru metni ayn zamanda yabanc dil renenlerin gerekletirecei ilerlemenin, renmenin her aamasnda ve yaam boyu renme temeliyle llebilmesini
salayan dil yeterlilik dzeylerini de tanmlamaktadr.
Diller iin Avrupa ortak bavuru metni ile modern diller alannda alan uzmanlarn karlat Avrupadaki farkl eitim sistemlerinden kaynaklanan iletiim engellerinin stesinden gelmek
amalanmtr. Eitim yneticilerine, ders tasarmclarna, retmenlere, eitici (formatr) retmenlere, snav kurullarna, vb. birimlere abalarn dzenleyip egdmletirerek ve sorumlusu olduklar rencilerin gerek ihtiyalarnn karlanmasn salayarak mevcut uygulamalarn yanstabilecekleri ortak bir zemin salamaktadr.
Bavuru metni, hedef, ierik ve yntemlerin kesin tanmlar iin ortak bir temel ortaya koyarak
dersler, ders kapsam ve zelliklerin effafln salayacak, bu sayede modern diller alannda
uluslararas dzeyde egdm artracaktr. Dil yeterliliini tanmlamada kullanlacak bu nesnel ltler, farkl renim balamlarnda kazanlan zelliklerin karlkl olarak tannmasn kolaylatracak ve bu sayede Avrupadaki hareketlilie de yardmc olacaktr.
Bavuru metninin aamal yaps, insan dilinin karmak yapsnn stesinden gelmek iin dil
yeterliliini ayr bileenlere ayrmay gerekli klmaktadr. Bu durum baz psikolojik ve eitsel sorunlar da beraberinde getirmektedir. letiim srecine insan, bir btn olarak katlr. Bavuru metninde
ayr snflandrlan yetenekler, her bireyin kiilik geliiminde karmak yollarla etkilemektedir. Sosyal bir temsilci olarak her birey, rten sosyal gruplarla srekli genileyen boyutlarda ilikiler kurar. Bu ilikiler birleerek kimlik kavramn ortaya koyar. Kltrleraras yaklamda, dil eitiminin
temel amac, dil ve kltr farkllklar konusundaki deneyimlerin zenginletirilmesi sonucunda renenin tm kiiliinin geliimini ve kimlik bilincini artrmaktr. Btn bu paralar salkl geliim gsteren bir btn hline getirmek, retmenlere ve renenlere braklmaldr.
Bavuru metni, sadece daha snrl bir dil bilgisi gerektii zaman (rnein, konumaktan ok
anlamak) nc veya drdnc yabanc dili renmek iin snrl zaman olduu durumlarda uygun dilin retilmesi gibi ksmi niteliklerin betimlenmesini iermektedir. Bu noktada, hatrlamadan
ok tanmaya dayanan yeteneklerin hedeflenmesi daha faydal sonular salayabilir. Bu gibi becerilerin resm olarak tannmas, daha eitli Avrupa dillerinin renilmesiyle ok dillilii arttracaktr.
1.2. Avrupa Konseyi Dil Politikasnn Ama ve Hedefleri
Bavuru metninin genel amac, Bakanlar Komitesince hazrlanan Tavsiye Kararlar R(82) 18
ve R(98) 6da yeleri arasnda daha byk birlik salamak ve bu amac kltrel alanda ortak etkinlikler uygulayarak gerekletirebilmek olarak aklanmtr.
Modern diller alannda Avrupa Konseyinin Kltrel birlii Konseyi ile gerekletirdii almalar, kuruluundan itibaren bir takm orta vadeli projelerle gereklemi; almalar tutarllk ve
devamlln Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesince hazrlanan Tavsiye Kararlar R(82) 18in nsznde belirtilen temel ilkeden almtr:

1. Avrupadaki dil ve kltr eitliliinin, zengin mirasnn korunmas ve gelitirilmesi gerekir.

Ortak bir kaynaktr ve bu eitlilii iletiim yolunda bir engel olmaktan karp karlkl bir
zenginleme ve anlay hline getirmek iin eitim alannda byk abaya ihtiya vardr.
2. Avrupa hareketliliini arttrmak, ortak anlay ve ibirliini glendirmek, nyarg ve ayrmcln stesinden gelebilmek iin, farkl anadile sahip Avrupallar arasnda iletiim ve
etkileimin kolaylatrlmas gerekmektedir. Bu, ancak modern Avrupa dillerini daha iyi
bilmekle mmkn olacaktr.
3. ye lkeler, modern dil retim ve reniminde ulusal ilkeleri kabul ettii ya da gelitirdii
takdirde mevcut ilkelerindeki ibirlii ve egdmde uygun dzenlemeleri yaparak Avrupa
dzeyinde daha byk bir yaknlama elde edilebileceklerdir.
Bu ilkeler nda, Bakanlar Komitesi ye lkelerden aadaki maddeleri gerekletirmelerini istemitir:
F(14) modern dil renimi alannda retme ve deerlendirme yntemlerinin gelitirilmesi ile
materyal retimi ve kullanm srelerinde grev alan [oklu ortam (multi-medya) malzemelerinin
retim ve kullanmnda katks olan kurumlar da kapsayan] kamusal ya da sivil toplum rgtlerinin
ulusal ve uluslararas ibirliini arttrmak,
F(17) Etkili bir Avrupa sistemi oluturarak dilin renme, retme, aratrma boyutlarnn tamamn kapsayan ve bilgi teknolojilerinden tam anlamyla yararlanan bir bilgi al veriini salamak
iin gereken admlar atmak,
Sonu olarak Kltrel birlii Konseyinin CDCC- (Council for Cultural Co-operation), Eitim
Komitesi ve Modern Diller Blmnn etkinlikleri, dil reniminin gelitirilmesi iin ye lkelerin ve
sivil toplum rgtlerinin, bu temel ilkelere ve zellikle de R(82) 18in ekinde belirtilen aadaki genel ltlerin uygulanmas gerekir. CDCC atlan admlara uygun abalarn tevik etmeyi, desteklemeyi ve dzenlemeyi amalamaktadr:
Genel ltler
1. Nfuslarnn her blmnn, dier ye devletlerin (ya da bu lkelerdeki topluluklarn) dilini
renebilmelerini ve iletiim ihtiyalarn karlayabilmeleri iin gereken dil becerilerini etkili
biimde edinebilmelerini salamak ve bu balamda;
1.1. Baka bir lkede bulunanlarn gnlk ilerinde iletiimi mmkn klacak ve lkeye gelen yabanclarla anlamay kolaylatracak dil bilgisini salamak,
1.2. Baka dil konuan gen ve yetikinlerin gr ve dnce, duygu paylamn ve iletiimini salamak,
1.3. Dier lkelerdeki bireylerin dnce yaplarnn, kltrel miraslarnn yaam biimlerinin daha geni ve ayrntl anlalmasn salamak.
2. Dil renme sistemlerinin oluturulmasnda geerli ilkelerin her dzeyde retmen ve rencilerin kendi durumlarna gre uygulanmas konusundaki abalarn tevik etmek, artrmak ve desteklemek.
Sz konusu sistemler, Avrupa Konseyi Modern Diller Program kapsamnda aamal
olarak aadaki ekilde gelitirilecektir:

2.1. Dil retme ve renme ilkelerini renenlerin ihtiya, gdlenmilik dzeyi, zellik ve
kkenlerine gre temellendirmek
2.2. Doru ve gereki hedefleri mmkn olduunca kesin yarglarla tanmlamak
2.3. Uygun yntem ve materyalleri gelitirmek
2.4. renme programlarnn deerlendirilmesi iin uygun ara ve materyalleri gelitirmek
3. Btn eitim dzeylerinde zel ihtiyalarna uygun iletiim yeteneini farkl renci trleri
ve snflarna kazandrmak iin gereken retim yntemleri ve materyalleri ortaya koyacak
aratrma ve gelitirme programlarn oluturmak.
R(98) 6nn nsznde modern diller alanndaki etkinliklerin politik hedefleri yle belirlenmitir:
1.
2.
3.
4.

5.

Younlaan uluslararas hareketliliin ve yakn ibirliinin dourabilecei sorunlara kar

tm Avrupay sadece eitim, kltr ve bilim balamnda deil, ticaret ve sanayi balamnda da hazrlamak
Ortak anlay ve hogry, kltrel kimlik ve eitlilie saygy, daha etkili uluslararas
iletiimle arttrmak
Avrupa kltrel yaantsn daha fazla ulusal ve yresel dilin bilinmesini salayarak (en az
yaygnlkta renilenler dahil olmak zere) gelitirmek ve zenginletirmek
Tevik edilmesi, salam temellere dayandrlmas ve eitimin her aamasnda ilgili birimlerce finanse edilmesi gereken gl ve uzun vadeli bir aba gerektirecek, Avrupallarn
birbirleriyle dilsel ve kltrel snrlar arasnda iletiim kurabilmeleri amacn gerekletirerek, ok dilli ve ok kltrl Avrupa ihtiyacn karlamak
Etkileim iindeki Avrupada iletiim salayabilmek iin gerekli yeteneklerden yoksun
olanlarn marjinalliinden kaynaklanabilecek tehlikelerin stesinden gelebilmek

Birinci Devlet Bakanlar Zirvesi, bu hedeflere, ar milliyeti ve yabanc dman kiilerin

Avrupa sreklilii ve demokrasinin salkl ilevine birincil engel olacan dnerek, acil bir nlem
eklemitir. Demokratik vatandaln ncelikli eitimsel hedef olmas iin hazrlk yapan ikinci zirve,
gemi almalara u hedefi eklemitir:
Sosyal beceri ve sorumlulukla birlikte dnce, karar ve hareket zgrln glendirecek
modern dil retme yntemlerini gelitirmek.
Bu hedeflerin nda, Bakanlar Kurulu pan-Avrupa balamnda okdilliliin arttrlmas iin
dil renimini eitlendirme ve younlatrmaya ynelik stratejiler gibi zel faaliyet alanlar gelitirilmesinin bugn ve gelecekteki siyasi nemiyle vurgulam yeni iletiim ve bilgi teknolojilerinin
eitsel balant ve baarsn arttrmann gerekliliine dikkat ekmitir.
1.3. okdillilik Nedir?
Son yllarda Avrupa Konseyinin dil renme yaklamnda birey balamnda ok dillilik byk
lde nem kazanmtr. Birey balamnda okdillilik, bir dizi dilin bilinmesi ya da bir toplumda
ayn anda farkl dillerin kullanlmas anlamna gelen sosyal balamda okdillilikten, farkldr. Sosyal balamda okdillilik okul ya da eitim kurumlarnda renciye sunulacak yabanc dil bilgisinin
eitlendirilmesi, rencinin birden fazla yabanc dil bilmeye ynlendirilmesiyle, ya da uluslararas
iletiimde ngilizcenin baskn rolnn snrlandrlmas yoluyla kazanlabilir. Buna karn birey balamnda okdillilik, yerel dil dndaki toplumlarn dillerine kadar -okulda veya dorudan deneyimle
de kazanlabilir- (kltrel bir balamda) genilemektedir. Birey, bu dilleri ayr zihinsel blmlerde
tutmaz, ancak bu dillerin karlkl iletiim ve etkileim iinde olmasn salayacak bir iletiim yeteneine sahiptir. Birey, farkl durumlarda bir konumacyla etkili iletiim kurabilmek iin sahip olduu
yetenein farkl zelliklerini kullanabilecek esneklie sahiptir. rnein; konuucular, kendilerini bir
dilde ifade edebilmek ya da karsndakini anlayabilmek iin bir dilden ya da bir leheden dierine
atlayabilir; ya da kii uluslararas alanda ortak birikimindeki szckleri hatrlayarak birden fazla dili

yazl hatta szl bir metin oluturmak iin farkl biimlerde kullanabilir. Bu bilgiye az da olsa sahip
olan kiiler, ortak bir dil kullanabilirler. Bu aracnn olmad durumlarda bireyler btn dilsel ve dil
tesi (mimik, jest, yz ifadesi) zelliklerini ortaya koyup gerektiinde dil kullanmn basite indirger.
Bu adan, dil eitiminin amac deimektedir. Artk, bir, iki hatta dili birbirinden bamsz
biimde, bir anadil konuucusunu model alarak renmek yerine, btn dilsel yetenekleri kapsayan bir dilsel birikim gelitirmek ama edinilmitir. Bu durum phesiz eitim kurumlarnda retilen
dillerin eitlendirilmesini ve rencilere okdillilik yeteneini gelitirme olana verilmesi gereini
de getirmitir. Bundan baka, dil renmenin yaam boyu devam eden bir etkinlik olduunun bilincine vararak bireyin okul dnda da yeni dil deneyimleri karsnda gdleme, beceri ve zgvenini
gelitirmek byk nem tamaktadr. Eitim otoritelerinin, snav kurullarnn ve retmenlerin sorumluluklar belli bir zamanda, belli bir dilde, belli yetenek dzeyinin kazanlmasyla snrlandrlamaz.
Bu deiikliin tm ieriin uygulanmas zerinde allmal ve almalar hayata geirilmelidir. Avrupa Konseyi Dil Programndaki son gelimeler, birey balamnda ok dilliliin yaygnlatrlmas iin dil retim kurumlarnda yer alan tm reticilerce kullanlacak aralar gelitirme
gereksinimi zerinde younlamaktadr. Avrupa Dil Dosyas, dil renme ve kltrleraras deneyimin farkl eitlerinin kaydedilip resm olarak tannaca bir biim(format) sunmaktadr. Bu amala
diller iin Avrupa ortak bavuru metni sadece belli bir dilde genel dil yetenek ltleri sunmaz, bunun yan sra renenlerin ihtiya, zellik ve kkenlerine gre odaklanabilecei farkl hedefleri ve
kullanmlar salayacak yetenekleri yaratr.
1.4. Diller in Avrupa Ortak Bavuru Metnine Neden htiya Duyulmutur?
svire Hkmetinin nclnde Kasm 1991de Rschlikonda dzenlenen devletleraras
sempozyumda Avrupada Dil reniminde effaflk ve Tutarllk: Hedefler, Deerlendirme, Belgelendirme konusunda u kararlar almtr:
1. ye lkelerde daha fazla hareketlilik, kimlik ve kltrel eitlilie sayg beraberinde daha etkili uluslararas iletiim, bilgiye daha kolay eriim, daha youn kiisel etkileim, gelimi i ilikileri ve daha derin ortak anlay amalar dorultusunda dil renme ve retiminin younlatrlmas nemlidir.
2. Bu amalara ulamak iin dil reniminin, okul ncesi dnemden yetikinlie kadar eitim sistemiyle salanmas ve gelitirilmesi gereken, yaam boyu srecek bir etkinliktir.
3. Her dzeyde dil renimine yol gsterecek diller iin Avrupa ortak bavuru metni aadaki amalarla gelitirilmek istenmektedir:
a) Farkl lkelerdeki eitim kurumlar arasnda ibirliini arttrmak,
b) Dil yeteneklerinde ortak bir temel oluturmak,
c) renen, retmen, program gelitiriciler, snav kurullar ve eitim mdrlklerine bu kurumlar oluturmakta ve abalarn koordine etmekte yardmc olmak.
Birey balamnda okdillilik, okkltrllk balamnda grlmektedir. Dil, sadece kltrn
nemli bir zellii deil, ayn zamanda kltrel kantlara ulamann da yoludur. Ksaca kiinin kltrel yeteneinde eitli kltrel zellikler (ulusal, yerel, sosyal) ayr ayr deil, karlatrlm, etkilemi, zenginlemi, btnlemi okdillilik yetenei bileenini oluturur ve bu bileen de dier
bileenlerle etkileim iindedir.

1.5. Diller in Avrupa Ortak Bavuru Metninin Kullanm Alanlar Nelerdir?

Bavuru metninin kullanm alanlar:
-

Dil renme programlarnn planlanmas,

1. nceki bilgi ve renme yaantlaryla, ilkretim,orta retim
renmeyi gz nne alan varsaymlara
2. Hedeflere
3. erie gre planlanmasdr.

ve ileri dzey

Dil reniminin belgelendirilmesi

1. Snav program ieriklerine
2. Deerlendirme ltlerine, (olumsuzluklardan ok olumlu zelliklerin gz nne alnarak) gre planlanmasdr.
Kendi kendine renmenin planlanmas
1. renenin var olan bilgisine dair farkndaln artrmay
2. Kendisine uygun ve deerli hedefleri oluturmay
3. Materyallerin seimini
4. Kendi kendini deerlendirmeyi kapsayacak ekilde planlanmasdr.

renme programlar ve sertifika esaslar

1. Evrensel (reneni dil ve iletiim dzeyinin tm boyutlarna hazrlamak)
2. Modler (renenin yeteneini belli bir ama iin kstl bir alanda gelitirmek)
3. Arlkl (renmeyi belli ynlerde vurgulamak, bilgi ve becerinin baz alanlarnda daha
yksek dzeyler kazandracak bir profil oluturmak)
4. Ksm (sadece belli etkinlik ve beceriler (rnein, alg boyutunda) iin sorumluluk gelitirmek ve dierlerinin zerinde durmamak )
Diller iin Avrupa ortak bavuru metni, bu eitli biimleri btnletirmek iin yaplandrl-

mtr.
Daha ileri dil renme dzeylerinde bavuru metninin rol gz nne alndnda renen
ihtiyalarnn doas ve yaadklar balam nem kazanmaktadr. Bavuru metni kapsamnda genel nitelikler ortaya konmaldr.
Bu nitelikler iyi tanmlanmal, ulusal zelliklere uygun olarak uyarlanm olmal, yeni alanlar
zellikle hem kltrel hem de zel alanlar kapsamaldr. Bununla birlikte, belli ihtiyalar, zellikler ve renenlerin kkenleri de nemli rol oynamaktadr.
1.6. Diller in Avrupa Ortak Bavuru Metni Neleri Karlamaldr?
levlerini yerine getirebilmesi iin Avrupa ortak bavuru metni, kapsaml, effaf ve tutarl
olmaldr.
Kapsaml szcyle Avrupa ortak bavuru metni, mmkn olduunca ok dil bilgisi, dil
becerisi ve dil kullanm zerinde younlamaldr .Bu balamda doaldr ki gerekletirilmesi olanaksz olan bir tm olas durumlar iin uygulanabilecek dil kullanmlar dizisi kastedilmemitir. Btn kullanclarn bu ltlere dayanarak hedeflerini tanmlayabilmeleri kastedilmektedir. Bavuru
metni, dil yeteneklerinin tanmland eitli boyutlar ayrt etmeli, renmede gelimenin ve lmenin salanaca referans noktalarn (dzey ya da aamalar) tantmaldr. letiim yeteneklerini ge-

litirmenin, dilsel zellikler dndaki boyutlar da ierdii (sosyokltrel farkndalk, hayale dayal
deneyimler, duygusal ilikiler, renmeyi retmek) anlatlmaktadr.
effaf szcyle, bilginin aka formle edilmesi ve kullanclar iin kolaylkla kavranabilecek uygunlukta, net ve ulalabilir olmas anlatlmaktadr.
Tutarl szcyle, i atmalarn olmamas belirtilmektedir. Eitim sistemlerinde tutarllk,
bileenleri arasnda uyumluluk gerektirmektedir:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

htiyalarn belirlenmesi
Hedeflerin saptanmas
eriin tanmlanmas
Materyalin seilmesi ya da yaratlmas
renme /retme programnn oluturulmas
Kullanlan renme ve retme yntemleri
Deerlendirme, snama.

Tutarl effaf ve kavratc bir dil renme-retme dzeninin oluturulmas iin tek tip bir
programn kabul yeterli deildir. Aksine ltler ak ve esnek olmal bylece zel durumlarda gereken uyarlamalar yaplarak uygulanabilir hale gelebilmelidir. Diller iin Avrupa ortak bavuru metni
u zellikleri tamaktadr:
1. ok amallk: Dil renme olanaklarndaki planlama ve olanaklarn ok eitli amalar
iin kullanlabilir olmas
2. Esnek: Farkl durumlarda kullanmaya uygun olmas
3. Ak: Gelitirmeye ve daraltmaya uygun olmas
4. Dinamik: Kullanm deneyimleriyle devam eden bir geliim iinde olmas
5. Kullanc dostu: Bu ltleri kullanan herkese anlalr ve kullanlabilir bir biimde sunulmu olmas
6. Kesin yarglar olmayan: Rekabet halindeki dilsel ya da eitsel kuram ve uygulamalardan herhangi birine kesin ve koulsuz olarak bal olmamas.
2. Benimsenen Yaklam
2.1.Eylem Odakl Bir Yaklam
Kapsaml, saydam ve tutarl olmas istenen bir dil renme, retme ve deerlendirme
bavuru metni, dil kullanm ve renimi konusunda ok genel bir bak asna sahip olmaldr.
Burada benimsenen yaklam, bir dili kullanan ve renenleri ncelikle sosyal aktrler olarak yani, eitli durumlarda, belirli bir evrede ve zel bir hareket sahasnda yerine getirmeleri gereken
(sadece dille snrl da olmayan) grevleri bulunan toplum yeleri olarak grd iin genel anlamda eylem odakl yaklamdr diyebiliriz. Sz konusu eylemler, dil etkinlikleri ierisinde yer alrken dil
etkinlikleri de daha geni bir sosyal balamn parasdrlar. Sz eylemlere anlamlarnn tamamn
kazandran ite bu geni sosyal balamdr. Belirli bir sonuca ulamak iin bir ya da daha ok bireyin, kendi zel yeteneklerini kullanarak eylemler gerekletirmesi durumunda grevlerden bahsediyoruz demektir. Bu yzden eylem odakl yaklam, bir sosyal aktr olarak bireyin sahip olduu
ve kulland bilisel, duygusal kaynak ve seenekler ile btn yeteneklerini gz nnde bulundurur.
Dolaysyla her trl dil kullanm ve renimi aadaki gibi tanmlanabilir:

Dil renmeyi de iine alan dil kullanm, hem genel anlamda yetenekler hem de
zel olarak iletiimsel dil yetenekleri gelitiren bireyler ve sosyal aktrler olarak ahslar
tarafndan gerekletirilen eylemleri kapsar. nsanlar, grevleri yerine getirmek iin en uygun grnen stratejileri harekete geirerek, spesifik alanlardaki temalarla ilgili metin retme ve/veya almaya ynelik dil srelerini ieren dil etkinliklerine katlmak iin eitli balamlarda ve artlarda ve eitli snrlamalar altnda ellerindeki yeteneklere bavururlar. Katlmclarn bu eylemleri ynetmeleri sonucunda yetenekleri ya pekitirilmi olur ya da deiiklie urar.
1. Yetenekler, bir kimsenin eylemler gerekletirebilmesini salayacak bilgi, beceri ve
zelliklerin toplamdr.
2. Genel yetenekler, dile zel olmayan ancak dil etkinliklerini de ieren her tr eylem iin
bavurulan yeteneklerdir.
3. letiimsel dil yetenekleri bir kimsenin zellikle dilsel aralar kullanarak bir ey yapabilmesini salayan yeteneklerdir.
4. Balam, iletiim eylemlerinin iinde yer ald, bir kiinin iinde ve dnda bulunan (fiziksel ve dier) olaylarn ve durumsal etmenlerin tmdr.
5. Dil etkinlikleri, bir grevi gerekletirmek iin bir veya daha ok metni (alglayarak ya da
reterek) ilerken bir kimsenin zel bir alanda iletiimsel dil yeteneksini kullanmasn
ierir.
6. Dil sreleri, konuma ve yaznn retimi ve alglanmasnda meydana gelen nrolojik ve
fizyolojik olaylar zinciri anlamna gelir.
7. Metin belli bir alanla ilgili olup bir grevin gerekletirilmesi srasnda gerek destek, gerek ama, gerek rn, gerekse sre olarak bir dil etkinliine vesile olan (szl ve /veya
yazl) herhangi bir szck dizesi ya da sylemdir.
8. Alan, sosyal aktrlerin faaliyet gsterdii geni sosyal yaam kesitleri anlamna gelir.
9. Strateji, bir bireyin kendisi iin belirledii ya da kar karya kald bir grevi gerekletirmek iin setii organize, amal ve dzenli eylem izgisi demektir.
10. Grev, zlecek bir problem, yaplmas gereken bir zorunluluk ya da ulalmas gereken bir hedef balamnda istenen sonuca ulamak iin bir birey tarafndan gerekli grlen amal eylem olarak tanmlanabilir. Bu tanm, bir gardrobu tamak, bir kitap yazmak, bir szleme grmesinde belirli artlar elde etmek, iskambil kd oynamak, bir
lokantada yemek smarlamak, bir yabanc dil metnini evirmek ya da grup almas yoluyla snf gazetesi karmak gibi geni bir eylem yelpazesini kapsar.
Yukarda ifade edilen farkl boyutlarn btn dil kullanm ve renim biimlerinde birbirleriyle
balantl olduu kabul edilecek olursa, o zaman her dil renim ve retim iinin bir bakma bu
boyutlarn her biri ile yani stratejiler, grevler, metinler, bir bireyin genel yeterlikleri, iletiimsel dil
yeterlii, dil etkinlikleri, dil sreleri, balamlar ve alanlar ile ilgili olduu anlalr.
Ayn zamanda, renme ve retmede hedef ve dolays ile deerlendirme belli bir bileene
ya da alt bileene younlaabilir (Dier bileenler hedefe varmak iin bir ara olarak baka zaman
zerinde durulacak ynler olarak ya da durumla ilikisiz olarak grlmektedir.). renenler, retenler, ders tasarmclar, retim materyali yazarlar ve snav tasarmclar, belirli bir boyutta younlama ve dier boyutlarn ne kadar ve ne ekilde gz nne alnacan kararlatrma srecinin
kanlmaz olarak ierisindedirler. Bu, rneklerle aada gsterilmitir. Ne var ki bir retim/renim programnn ska belirtilen amac, (belki de yntemsel yaklam en iyi temsil ettii
iin) iletiim becerilerini gelitirmek ise de gerekte baz programlar, bir yabanc dilde dil etkinliklerinin nicel ve nitel geliimini salamaya alrlar. Dierleri belli bir alandaki performans vurgularlar. Kimileri esas olarak stratejileri gelitirmekle ilgilenirken kimileri de baz genel yeteneklerin geli-

imini hedefler. Her ey birbiriyle balantldr iddias hedeflerin farkllatrlamayaca anlamna

gelmez.
Yukarda genel hatlaryla verilen ana kategorilerin her biri alt kategorilere blnebilir. Bu kategorilere gelecek blmlerde deinilecektir. Burada biz sadece genel yeteneklerin, iletiimsel yetenein, dil etkinliklerinin ve alanlarnn eitli blmlerine bakyoruz.
2.1.1

Bireyin Genel Yetenekleri

Dil renici ve kullanclarnn genel yetenekleri (bk. Blm 5.1.) zellikle bilgi, beceri ve
varoluu yeteneklerinden ve renme yeteneklerinden oluur:
Bilgi, yani, aklayc bilgi (savoir, bk. 5.1.1.), deneyimden kaynaklanan bilgi (ampirik bilgi)
olarak ve daha resm renimden kaynaklanan bilgi (akademik bilgi) olarak anlalr. Btn insan
iletiimi, dnya ile ilgili paylalan bilgiye dayanr. Dil kullanm ve renimi sz konusu olduunda,
bilgi sadece dorudan dil ve kltre ilikin deildir. Bilim ya da teknik eitim alannda akademik bilgi ve profesyonel alanda akademik ya da ampirik bilgi, bu alanlarla ilgili yabanc dil metinlerinin alglanmas ve anlalmasnda nemli rol oynar. Kamu alannda ya da zel alandaki gnlk yaamla
(gnn planlan, yemek vakitleri, tama, iletiim ve bilgi aralar) ilgili ampirik bilgi de yine ayn
ekilde yabanc dilde dil etkinliklerinin ynetimi iin ok gereklidir. Dini inanlar, tabular, kabul edilen ortak tarih, vb. gibi baka lke ve blgelerdeki sosyal gruplarn sahip olduu paylalan deer
ve inanlarla ilgili bilgi, kltrler aras iletiim iin ok gereklidir. Bu ok eitli bilgi alanlar, bireyden bireye deiir. Bir kltre ait ama ayn zamanda daha evrensel parametre ve sabitlerle ilgili
olabilirler.
Her yeni bilgi, bir kimsenin daha nce sahip olduu bilgiye eklenmekle kalmaz, ayn zamanda nceki bilgilerin doas, zenginlii ve yaps tarafndan artlandrlr ve ayrca yeni bilgi nceki bilgileri ksmen deitirir ve yeniden yaplandrr. Bir bireyin halen edinmi olduu bilginin dil
renimiyle dorudan ilgili olduu aktr. Pek ok durumda retim ve renim yntemleri bu tr
dnya bilgilerinin var olduunu kabul eder. Ancak belli balamlarda (rnein, immersion, retim
dilinin bir kimsenin ana dili ile ayn olmad okul ya da niversiteye gitmek), dilsel bilgiler ve dier
bilgilerin ayn anda ve egdml olarak gelitii grlr. Bu yzden, bilgi ve iletiim yetenei arasndaki iliki dikkatle gz nnde bulundurulmaldr.
Beceriler ve uzmanlk bilgileri (savoir-faire, bk. Blm 5.1.2.), ister araba kullanmak, keman almak, isterse bir toplantya bakanlk etmek olsun, aklayc bilgiden ok prosedrleri yrtme yeteneine baldr, fakat bu beceri unutulabilir bilgilerin edinimi ile kolaylatrlabilir ve varolu yetenei biimleri ile birlikte grlebilir (rnein, bir grevin yaplmasnda rahatlam bir tavr
ya da gerginlik). Bylece yukarda verilen rnee dnecek olursak, tekrar ve deneyim ile neredeyse otomatik ilemler serisi (debriyaj balatasn ayrma, vites deitirme, vb.), hline gelmitir. Araba
kullanmak, balangta bilinli ve szle ifade edilebilir ilemlerin ak bir dkm (Debriyaj pedaln
yavaa brak, nc vitese tak! vb.) ile baz gereklerin (otomatik olmayan arabalarda aadaki
pedal bulunur, vb.) renimini gerekli klar. Bir kimse araba kullanmay rendii zaman artk
btn bu bilgileri bilinli olarak dnmek zorunda deildir. nsan araba kullanmay renirken,
(baarszlk ve yeteneksiz grnme riski ile) imajnn etkilenmesi sz konusu olduu iin yksek
dzeyde dikkat younlatrmaya ve kendi dnce ve duygularna ar dikkat etmeye balar. Beceriler, bir kez renilince srcnn ok daha rahat ve kendinden emin olmas beklenebilir; aksi
hlde durum yolcular ve dier srcler iin rahatsz edici olur. Dil reniminin baz ynleri ile (rnein, telaffuz ve ekim ekleri gibi dilbilgisinin baz blmleri ile) paralellikler kurmann zor olmayaca aka grlmektedir.
Varolu yetenei (Hazr bulunuluk olgusu) (savoir- tre, bk. 5.1.3.) bireysel zelliklerin,
rnein kendini ve bakalarn alglay ve bakalar ile sosyal etkileime katlma arzusu gibi kiilik

zellik ve tutumlarnn toplam olarak dnlebilir. Bu tip bir yetenek, sadece deimez kiisel
zelliklerden kaynaklanmaz; eitli kltrleme ekillerinin rn olan etmenleri de ierir ve deitirilebilir.
Bu kiisel zellikler, tutumlar ve huylar, dil renim ve retiminde gz nne alnmas gereken parametrelerdir. Sonuta tanmlanmalar zor da olsa, bavuru metnine konmaldr. Bu zellikler, bir bireyin genel yetilerinin bir paras olduu iin de yeteneklerinin bir yn olarak grlr.
Bunlar (rnein bir ya da daha fazla dilin) kullanm ve renimi ile edinilebiliyor veya deitirilebiliyorsa, tutum gelitirme bir hedef olabilir. Sk sk belirtildii gibi varolu yetileri kltrle ilintilidir. Bu
yzden de kltrler aras alglama ve ilikilerde hassas konulardr: Birr kltr mensubunun dostluk
ve ilgi gsterme ekli, baka kltrden birisi tarafndan saldrgan ya da incitici olarak deerlendirilebilir.
renme yetenei (savoir apprendre, bk. 5.1.4.) Hazr bulunuluk olgusu, aklayc bilgi
ve becerileri harekete geirir ve eitli zek trlerini kullanr. renme yetenei, farkllklar
(differenz) nasl anlayacan bilme ya da kefetmeye ak olma olarak tanmlanabilir. Burada
farkl olan farkl bir dil, farkl bir kltr, farkl insanlar veya yeni bilgi alanlar olabilir.
renme yetenei genel anlamda kullanlabildii gibi dil renimi ile de zellikle ilgilidir.
Sz konusu renicilere bal olarak renme yetenei, hazr bulunuluk, aklayc bilgi ve beceriler ve uzmanlk bilgisi gibi ynleri, aada gsterildii gibi deien derece ve bileimler de kapsayabilir:
1. Hazr bulunuluk: rnein, yz yze iletiimde, kendisine konuma frsat salamak
amacyla konutuklar kiiden sylediklerini daha basit ifadelerle aklamasn rica etmek gibi yardm almak iin inisiyatif kullanma arzusu; dinleme becerileri, sylenene dikkat, bakalaryla ilikilerde kltrel yanl anlamalara kar bilinlilik.
2. Aklayc bilgi: rnein, belirli bir dilin ekim kalplarna gre morfo-sentaksik ilikilerin
neleri karlad bilgisi, belli kltrlerde diyet veya cinsel uygulamalarla ilgili bir tabu,
zel riteller ya da dinsel armlar olabilecei bilinci.
3. Beceriler ve uzmanlk bilgisi: rnein, szlk kullanma becerisi ya da bir dokmantasyon merkezinde ne aradn bulabilme; grsel-iitsel aralar veya (nternet gibi) bilgisayar aralarn renme kayna olarak kullanabilmek.
Ayn birey iin beceri ve uzmanlk bilgisi ve bilinmeyenin stesinden gelme yeteneini kullannda(problem zmede) birok farkllklar olabilir:
1. Bireyin, bir olayda, yeni insanlarla, hi bilinmeyen bir bilgi alanyla, yabanc bir kltrle
veya yabanc bir dille kar karya olup olmadna gre deiiklikler
2. Balama gre deiiklikler: Ayn olay karsnda (rnein, belirli bir toplumda ebeveyn/ocuk ilikisi), kefetme ve anlam karma sreleri, kukusuz bir etnolog, turist,
misyoner, gazeteci, eitimci veya doktor her biri kendi alma alan ve tutumuna gre
davranacandan farkl farkl olacaktr.
3. Mevcut durumlar ve gemi deneyimlere gre deiiklikler: ok muhtemeldir ki beinci
yabanc dili renirken uygulanan beceriler, ilk yabanc dili renirken uygulananlardan
farkl olacaktr.
Bu tr deiiklikler, renme stilleri ya da renci profilleri gibi kavramlarla (bu kavramlar deimez kesin kurallar olarak grlmedii srece) birlikte dnlmelidir.
renme amacyla verilen bir grevi baarmak iin birey tarafndan seilen stratejiler bu bireyin sahip olduu muhtelif renme yeteneklerinin eitliliine bal olacaktr. Fakat kopuk ya da

ayn eyin tekrar olmadka, birey renme yeteneini renme deneyimlerinin farkll sayesinde
gelitirmektedir.

2.1.2

letiimsel Dil Yetenei

letiimsel dil yeteneinin birok ksmdan olutuunu syleyebiliriz: Dilsel,

sosyodilbilimsel ve pragmatik. Bu blmlerin her birinin, zellikle bilgi, beceri ve uzmanlk bilgisini kapsad kabul edilir. Dilsel yetenekler, szck, ses ve szdizimi bilgilerini ve dil deiikliklerinin sosyolinguistik deerinden ve dil kullanmlarnn pragmatik ilevlerinden bamsz olarak dilin
dier boyutlarn ierir. Burada belirli bir bireyin iletiimsel dil yetenei asndan dnlen bu
zellik, sadece bilginin snr ve nitelii (rnein, ses ayrm ya da szck miktar ve doruluu
bakmndan) ile ilgili olmayp ayn zamanda bilisel dzenleme ile ve bu bilginin depolan ekli
(rnein, konumacnn bir szc yerletirdii eitli arm alar) ile ve onun ulalabilirlii
(etkinleme ve hatrlanma) ile ilgilidir. Bilgi bilinli ve hemen ifade edilebilir olabilir veya olmayabilir
(rnein, ses sisteminin renilmesi).
Bilginin dzenlenmesi ve kiiden kiiye hatta kiinin kendi iinde (rnein, ok dilli bir kimsenin ok dilli yeteneinde var olan deiikliklere bal olmas halinde) deiiklik gsterir. Szcklerin bilisel dzenlemesi ve ifadelerin depolanmas vb. dier eyler arasnda, bireyin iinde sosyalletii ve reniminin getii toplumun veya toplumlarn kltrel zelliklerine baldr.
Sosyodilbilimsel yetenekler, dil kullanmnn sosyokltrel artlar anlamna gelir. Katlmclar ou zaman onun etkisinin farknda olmasa da sosyodilbilimsel bileen, sosyal geleneklere
(nezaket kurallar; kuaklar, cinsler, snflar ve sosyal gruplar arasndaki ilikileri yneten normlar;
bir toplumun ileyiindeki baz temel ritellerin dilsel kodifikasyonuna) olan duyarll ile farkl kltrlerin temsilcilerinin arasndaki her dil iletiimini derinden etkiler.
Pragmatik yetenekler, dilsel kaynaklarn (dil ilevlerinin retimi, sz eylemler) ilevsel kullanm ile ilgilidir ve karlkl konuma senaryolarn kullanr. Sylemin, badaklk ve tutarlln,
metin tr ve biimlerinin tannmasnn, mecaz ve parodinin renilmesini de ilgilendirir. Dil bileeninden bile ok bu bileen iin, bu tr yeteneklerin gelitii etkileimlerin ve kltrel evrelerin ana
etkisini vurgulamaya pek gerek yoktur.
Burada kullanlan kategorilerin hepsi, bir sosyal aktr tarafndan iselletirilen yetenek alan
ve tiplerini, yani, bilisel hazr bulunuluklar gzlemlenebilir davran ve performanslar aklayan
isel temsilleri, mekanizmalar ve kapasiteleri, anlatmay amalamaktadr. Herhangi bir renme
sreci, ayn zamanda bu isel temsillerin, mekanizmalarn ve kapasitelerin geliim ve dnmne
yardmc olur.
2.1.3

Dil Etkinlikleri

Dil renici/kullancsnn iletiimsel dil yetenei almlama, retme, etkileim ya da aracl (zellikle szl ve yazl eviriyi) ieren eitli dil etkinliklerini yerine getirilmesinde etkin olarak
kullanlr. Bu tr etkinliklerin her biri szl, yazl ya da hem szl hem yazl metinlerde mmkndr.
Sre olarak (szl ve/veya yazl) almlama ve retme etkileim iin gerekli olduklarndan,
birinci derecede nemlidir. Ancak bu ereve metinde bu terimlerin dil etkinlikleri iin kullanm,
kendi balarna oynadklar rolle snrldr. Almlama etkinlikleri sessiz okuma ve medyann takibini
kapsar. Bunlar (ders ieriini anlama, ders kitaplarna, referans kitaplar ve belgelere bavurma gi-

10

bi) pek ok renme biiminde nem tar. retim etkinliklerinin, (szl sunular, yazl ett ve raporlar gibi) birok akademik ve profesyonel alanda nemli ilevleri vardr. Etkinliklere (yazl olarak
sunulmu olan eyler ile konumann ve szl sununun akcl hakknda yaplan deerlendirmeler
gibi) sosyal bir deer atfedilir.
Etkileimde, en az iki birey, retme ve almlamann srayla yapld ve aslnda szl iletiimde akt szl ve/veya yazl haberlemeye katlr. ki konumac sadece konumakla kalmazlar, ayn zamanda e zamanl olarak birbirlerini dinlerler. Konuma srasna sk skya uyulan
durumlarda bile dinleyici, konumacnn mesajnn geri kalann tahmin edip verecei yant hazrlamaya balamtr bile. Etkileim yapmay renmek, szleri almlama ve retmeden fazlasn gerektirir. Dil kullanm ve reniminde etkileime onun iletiimdeki merkez rol gz nne alnarak
byk nem verilmektedir.
Hem almlama hem de retme durumlarnda yazl ve/veya szl araclk etkinlikleri, herhangi bir sebeple birbirleriyle dorudan iletiim kuramayan insanlar arasnda iletiimi mmkn klar. Yazl veya szl eviri, baka szcklerle anlatma, zet veya kayt, nc kiilere dorudan
ulaamadklar bir kaynak metne ulama frsat verir. Mevcut metni [tekrar] ileyerek yaplan arac
dil etkinlikleri, toplumlarmzn normal dilsel ileyilerinde nemli bir yer tutar.
2.1.4

Alanlar

Dil etkinlikleri alan ierisinde balama kavuur. Bu alanlar, kullanmna gre ok farkl olabilir, fakat dil renimi ile ilgili olanlar drt grupta toplanabilir: Kamu alan, kiisel alan, eitsel alan ve
mesleki alan.
Kamu alan, (i ve idari kurumlar, kamu hizmetleri, kamusal zellik tayan kltr ve elence etkinlikleri, vb.) sradan sosyal etkileimlerle balantl her ey demektir. Kiisel alan ise aile
ilikileri ile bireysel sosyal uygulamalar kapsar.
Mesleki alan, bir kimsenin mesleinin icrasndaki etkinlikleri ve ilikileri ile ilgili her eyi
kapsar. Eitsel alan, belli bilgi ve beceriler kazandrma amac tayan (genellikle kurumsal nitelikli)
renme/retme balamyla ilgilidir.
2.1.5

Grevler, Stratejiler ve Metinler

letiim ve renme, kiinin iletiimsel yeteneini kullanmasn gerektiren dil etkinlikleri

iermesine ramen salt dilsel olmayan grevlerin yaplmasn kapsar. Bu grevler allm ve
otomatik olmadklar oranda iletiim ve renmede strateji kullanmn gerektirirler. Bu grevlerin
yerine getirilmesi ne kadar dil etkinlikleri ieriyorsa; o oranda szl ya da yazl metinlerin
(almlama, retme, etkileim ya da araclk yoluyla) ilenmesini gerekli klar.
Yukarda ana hatlaryla verilen genel yaklam belirgin bir ekilde eylem odakldr. Bu yaklam, bir tarafta aktrlerin yetileriyle balantl stratejileri kullanlar ve durumu alglay ve hayal
edileri ile br tarafta belirli artlar altnda zel bir balamda baarlacak grev ya da grevler
arasndaki iliki zerinde younlamaktadr.
Bylece bir gardrop tamak (grev) zorunda olan bir kimse onu itebilir, daha kolay tamak iin paralarna ayrp sonra monte edebilir, dardan yardm isteyebilir veya tamaktan vazgeip yarna kadar bekleyebileceine karar verebilir, vb. (btn stratejiler). Benimsenen stratejiye
bal olarak, grevin yrtlmesi (ya da grevden kanlmas, ertelenmesi ya da yeniden tanmlanmas) bir dil etkinliini ve metin ilemeyi (skmek iin talimatlarn okunmas, bir telefon grmesi, vb.) ierebilir de iermeyebilir de. Ayn ekilde, bir metni yabanc dilden evirmek (grev) zorunda olan okuldaki bir renci, metnin hazr bir evirisi olup olmadna bakabilir, baka bir re-

11

niciden yaptn gstermesini rica edebilir, szlk kullanabilir, az bildii kelimeler ve yaplar kullanarak bir anlam karmaya alabilir, bu altrmay teslim etmemek iin iyi bir bahane dnebilir,
vb. (mmkn olan btn stratejiler). Burada ngrlen btn durumlarda kanlmaz biimde dil etkinlii ve metin ileme (eviri/araclk, bir snf arkada ile szl grme, retmene szl ya da
yazl bahaneler, vb.) olacaktr.
Stratejiler, grev ve metin arasndaki iliki, grevin doasna baldr. Bu esas olarak dille
ilikili olabilir, yani byk oranda dil etkinlikleri gerektirebilir ve uygulanan stratejiler esas olarak bu
dil etkinlikleriyle (rnein bir metni okuyup yorumlar yapma, boluklar doldurunuz tr bir altrma
yapma, ders anlatma, bir sunu srasnda notlar alma ile) ilgilidir. Tamamen dille ilgili olmasa da bir
dil unsurunu ierebilir. Dil etkinliklerinin istenenin sadece bir blmn oluturduu yerlerde ve uygulanan stratejilerin dier etkinliklerle de az veya ok ilgili olduu durumlarda (rnein tarifeye bakarak yemek yapma) da dil kullanm vardr. Bir dil etkinliine bavurmadan birok grevi gerekletirmek mmkndr. Bu durumlarda, yaplan etkinliklerin dille ilgili olmas art deildir ve uygulanan stratejiler baka etkinlik trlerini ierir. rnein, adr kurmak, ne yaptn bilen bir ka kii tarafndan sessizlik ierisinde gerekletirilebilir. Belki teknikle ilgili birka sz alveriine katlabilirler ya da bir taraftan grevle hi ilgisi olmayan konulardan bahsedebilirler ya da ilerinden biri bir
melodi mrldanrken ilerini yapabilirler. Gruptan biri ne yapacan bilemedii zaman ya da bir nedenle allagelmi yntem ie yaramad zaman dil kullanm gerekli hle gelir.
Bu tr bir irdelemede, iletiim ve renme stratejileri dier stratejilerden farkl deildir. Ayn
ekilde iletiim grevleri ve renme grevlerinin de dier grevlerden fark yoktur. Yine otantik
metinler ya da retme amacyla zel olarak hazrlanan metinler, ders kitaplarndaki veya renicilerin rettii metinler, dier metinler gibidir.
Kitabn sonraki blmlerinde, her boyut ve alt kategori iin uygun olan yerlerde rnekler ve
leklerle ayrntl aklamalar verilmektedir. Drdnc Blmde dil kullanm boyutu bir dil kullancs ve renicisinin ne yapmas gerektii anlatlrken Beinci Blmde bir dil kullancs iin gerekli yetiler anlatlmaktadr.
2.2.

Dil Yeterlii Ortak Bavuru Dzeyleri

Yukarda verilen betimlemeli emaya ek olarak, nc Blmde bir dikey boyut verilerek
renici yeterliini tanmlamak iin ortak bavuru dzeyleri aadan yukar doru artan seri eklinde zetlenmektedir. Drdnc ve Beinci Blmlerde anlatlan betimlemeli kategoriler seti, iletiim etkinlii ve iletiimsel dil yetenei parametrelerinden oluan bir dikey boyutu sunmaktadr. Yatay ve dikey boyutlarla parametreleri dzeylerine gre bir tablo halinde sunmak olduka yaygn bir
uygulamadr. Bu elbette olay epeyce basitletirmektir nk sadece alan boyutunun eklenmesiyle
nc boyut oluacak ve tablomuz kavramsal bir kpe dnecektir. in iindeki ok boyutluluun derecesini tam olarak diyagramlarla temsil etmek olanaksz deilse bile olduka zordur.
Yine de referans metnine dikey boyut eklenmesi, basite de olsa, renme alannn tabloda
gsterilmesini salyor. Bu da birok sebepten tr yararldr:

Bavuru metninde kullanlan kategorilerle ilgili renci yeterliinin tanmlanmas, bu kategoriler bakmndan farkl baar dzeylerinde hangi beklentilerin uygun olacan somut bir ekilde gstermeye yardmc olabilir. Bu da genel renme hedeflerinin saydam
ve gereki tanmlarnn yaplmasn kolaylatrr.
Belli bir zaman sresince devam eden renme ilemi, ilerleyii gz nne alan ve devamll salayan niteler eklinde dzenlenmelidir. Yllk planlar (syllabus) ve mater-

12

yaller birbirleriyle balantl olarak yerletirilmelidir. Bu srete bir dzeyler erevesi ie

yarayabilir.
Bu hedefler ve bu nitelerle ilgili renme abalar da dikey ilerleme boyutunda yer almal yani yeterlikteki kazanmlara gre deerlendirilmelidir. Bu srete yeterlik tanmlar
yararl olabilir.
Bu tr bir deerlendirme, tesadf renmeyi, okul d deneyimi, yukarda zetlenen
trden planlanmam kazanmlar gz nnde bulundurmaldr. Burada belirli bir yllk
programn snrlarn aan yeterlik tanmlarnn ngrlmesi yararl olacaktr.
Ortak yeterlik tanmlarnn bulunmas, farkl sistem ve durumlardaki hedefler, dzeyler,
materyaller, snavlar ve baarlarn karlatrlmasn kolaylatrr.
Hem yatay hem de dikey boyutlar olan bir bavuru metni, ksmi hedeflerin tanmn ve
eit olmayan profillerin ve ksmi yeterliklerin grlmesini kolaylatrr.
Belirli amalarla hedeflerin belirlenmesini kolaylatran bir dzey ve kategori erevesi,
mfettilerin de iini kolaylatrr. Byle bir ereve, renicilerin farkl alanlarda uygun
bir dzeyde almakta olup olmadklarn deerlendirmeye yardmc olur. Bu alanlardaki performansn, renme aamasna ve etkili dil yeterlii ile kiisel geliimin yakn hedeflerine ve daha geni uzun vadeli hedeflerine uygun bir standard temsil edip etmedii
konusundaki kararlara k tutar.
Son olarak, dil rencileri renme kariyerleri boyunca dil hizmeti veren birok eitim
sektrnden ve kurumundan geeceklerdir ve ortak dzeylerin belirlenmesi bu sektrler
arasnda ibirliini kolaylatrr. Artan kiisel hareketlilikle renicilerin belirli bir eitim
sektrndeki srelerinin sonunda hatta ortasnda bir eitim sisteminden dierine gemeleri sk grlen bir olaydr ve bu durum renicilerin baarlarnn llmesini salayacak ortak bir gsterge izelgesi ngrlmesini daha da gerekli klmaktadr.

ereve metnin dikey boyutu dnldnde, dil renme srecinin srekli ve bireysel olduu unutulmamaldr. ster ana dili konuanlar olsun isterse yabanc dil renenler olsun hibir
zaman ayn yetilere sahip olmazlar ve yetilerini ayn ekilde gelitirmezler. Yeterlik dzeyleri belirlemeye ynelik her aba, bu bakmdan, her bilgi ve beceri alannda olduu gibi bir lde keyfidir.
Ancak, pratik gerekelerle, program tasarm, diplomaya ynelik snavlar, vb. iin renim srecini
blmlere ayracak tanmlanm dzeyler lei gelitirmek yararldr. Says ve ykseklii, byk
oranda eitim sisteminin nasl dzenlendiine ve leklerin ne amala hazrlandna baldr. leklerin belirlenmesi ve ardk yeterlik dzey zelliklerinin gsterilmesi iin kullanlan tanmlayclarn hazrlanmas amacyla izlekler ve ltler gelitirilebilir. Bu konuyla ilgili hususlar ve seenekler Ek Ada derinlemesine tartlmtr. Bu Ortak Metni kullananlarn, lekler konusunda bamsz
politika kararlar almadan nce, bu blme ve yardmc bibliyografiye bavurmalar kuvvetle tavsiye
edilir.
Dzeylerin sadece dikey boyutu yansttklarn da unutmamalyz. Dzeyler dil renmenin
dikey bir ilerleme olduu kadar yatay bir ilerleme olduunu pek hesaba katmazlar. Ancak renicilerin daha geni bir iletiimsel etkinlikler yelpazesinde grev yapacak yeterlik kazandklarn biliyoruz. lerleme sadece dikey bir gsterge izelgesi zerinde yukar doru hareket etmek demek deildir. Bir renicinin bir alt lekteki btn aa dzeylerden gemesi iin belirli bir mantkl gereke yoktur. Ayn kategoride yeterliklerini artrmaktan ziyade performans yeteneklerini artrarak
(bir komu kategoriden) yanal ilerleme kaydedebilirler. Tersine, bir kimsenin bilgisini derinletirmesi ifadesi, bir kimsenin yanal olarak girdii bir alanda alt dzey becerilere gz atarak bir noktada bu tr pragmatik kazanmlar destekleme ihtiyac duyduumuzu gsterir.
Son olarak dil yeterlii dzey ve gstergelerini yorumlarken bunlarn bir cetvel gibi dorusal
lm izelgesi olmadna dikkat etmeliyiz. Mevcut hibir lm izelgesi veya dzeyler seti bu
ekilde dorusal olduunu iddia etmez. Avrupa Konseyi ierik belirleme serilerine gre konuacak
olursak, Waystage dzeyler izelgesinde Threshold Leveln yarsnda ve Threshold da Vantage

13

Leveln yarsnda yer almasna ramen, mevcut dzey izelgesi ile deneyim gstermektedir ki birok renici Waystageden Threshold Levela ulamak iin Waystagee ulamaya gre iki kat daha
fazla zaman harcamaktadr. Bu durumda dzeylerin gsterge izelgesinde eit mesafede gzkmelerine ramen reniciler, Waystageden Threshold Levela ulamak iin ihtiya duyduklar zamana gre Threshold Leveldan Vantageye ulamak iin muhtemelen iki kat daha fazla zamana
ihtiya duyacaklardr. Bunun sebebi, etkinlik, beceri ve dil yelpazesinin gerekli genilemesidir. Hayatn bu gerei, ou zaman tepeye doru genileyen boyutlu koni eklindeki dondurma klahna benzeyen bir diyagramla temsil edilen dzey izelgesine yansr. Belirli hedeflere ulamak, gerekli ortalama zaman hesaplamak iin herhangi bir dzey izelgesi kullanlrken son derece ihtiyatl davranmak gerekir.
2.3.

Dil renme ve retme

2.3.1. renme hedeflerini aklayan bu tr cmlelerden renicilerin istenen ekillerde

davranmalarn salayacak ya da bu davranlar mmkn klacak yetileri gelitirecek sreler hakknda bir ey renemeyiz. Bu cmleler, dil edinim ve renim srelerini retmenlerin hangi yollarla kolaylatrd konusunda da bir ey sylemezler. Ancak ortak metnin ana ilevlerinden biri de
dil retim ve renim srecinin tm farkl katlmclarnn, dierlerini mmkn olduunca saydam
bir ekilde sadece hedef ve amalar konusunda deil ayn zamanda kullandklar yntemler ve
ulatklar sonular hakknda da aydnlatmalarn zendirmek ve salamaktr. Ortak metnin, rencilerin yetkin dil kullanclar olarak davranabilmelerini salayacak bilgi, beceri ve tutumlar ile snrl
kalamayaca, ayn zamanda retim yntemleriyle ve dil edinim ve renim sreleri ile de ilgilenmesi gerektii aktr. Bu konular Beinci Blmde ele alnmaktadr.
2.3.2. Ne var ki dil edinimi, renimi ve retimi bakmndan Ortak Metnin rol bir kez daha
aklanmaldr. oulcu demokrasinin ana ilkeleri ile uyumlu olarak, Ortak Metin sadece kapsaml,
saydam ve tutarl olmay deil ayn zamanda ak, dinamik ve dogmadan uzak olmay amalamaktadr. Bu nedenle dil ediniminin doas ve onun dil renimi ile ilgisi konusundaki mevcut kuramsal
tartmalarda u veya bu taraf tutamayaca gibi, dil retim yaklamlarndan birini alp dierlerini
atamayz. Ortak Metnin en uygun rol, dil renim/retim srecine katlan herkesin kendi kuramsal temellerini ve pratik izleklerini mmkn olduu kadar ak ve saydam olarak sylemelerini tevik etmektir. Bu rol gerekletirmek iin, kullanclarn bavurabilecekleri ve kullanclar daha ncekilerden daha geni ihtimalleri dnmeye ya da alma geleneklerinin daha nce kontrol edilmemi varsaymlarn sorgulamaya zendirecek parametreler, kategoriler, ltler ve lm izelgeleri dzenler. Bu, bu tr varsaymlarn yanl olduu anlamna gelmez. Sylenmek istenen,
planlamadan sorumlu olan herkesin kendi lkelerindeki ve zellikle de dier Avrupa lkelerindeki
uygulayclarn alm olduklar kararlar gz nnde bulundurabilecekleri kuram ve uygulamalar
yeniden inceleyerek yarar salamas gerektiidir.
Ak yansz bir bavuru metni, elbette politika yokluu anlamna gelmez. Avrupa Konseyi, byle bir metin sunarak yukarda Blm 1de ve Bakanlar Komitesinin ye lkelere bulunduu
tavsiyeler R (82) 18 ve R (98)de ortaya konan prensiplerden hibir ekilde geri adm atmamaktadr.
2.3.3. Drdnc ve Beinci Blmler, esas olarak bir dil kullancs/ renicisinden sz konusu dille ilgili olarak, o dilin dier kullanclar ile iletiim kurabilmesi iin beklenen hareket ve yetilerle ilgilidir. Altnc Blmn byk miktar, gerekli yeteneklerin nasl gelitirilebilecei ve bu gelitirme iinin nasl kolaylatrlabilecei ile ilgilidir. Yedinci Blm, dil kullanm ve reniminde grevlerin rolne daha yakndan bakmaktadr. Ancak ok dilli ve ok kltrl bir yaklam benimsemenin
ne anlama geldii btn ynleriyle henz aklanmad. Bu yzden, Altnc Blm de ok dilli yetinin

14

doas ve geliimini incelemektedir. Daha sonra Sekizinci Blmde ok dilli yetinin dil retimi ve
eitim politikalarnn eitlendirilmesine katklar detaylaryla aklanmaktadr.

2.4.

Dili Deerlendirme

DAOBM, dil renimi, retimi ve deerlendirmede Avrupa lkeleri iin ortak bavuru metnidir. Bu noktaya kadar arlk, dil kullanm ve dil kullancsnn doas ile renme ve retme
sonular zerinde olmutur.
Son blm olan Dokuzuncu Blmde dikkatler, dil yeterliinin deerlendirilmesi ile ilgili olarak, Bavuru Metninin ilevleri zerinde younlamaktadr. Bu blmde, Ortak Bavuru Metninin
kullanlabilecei ana yaklam anlatlmaktadr. Bunlar:
1. Test ve snavlarn ieriklerinin belirlenmesi,
2. Hem belirli bir yazl ya da szl performansn deerlendirilmesi ile ilgili olarak, hem de
srekli yaplan retmen, arkada deerlendirmesi ya da kendi kendini deerlendirme
ile ilgili olarak, bir renme hedefine ulamann ltlerin belirtilmesi,
3. Mevcut test ve snavlarn yeterlik dzeylerinin tanmlanmas ve bylece farkl yeterlik
belirleme sistemleri arasnda karlatrmalar yaplmasna imkn verilmesidir.
Blm daha sonra deerlendirme izleklerini yrtenler tarafndan yaplmas gereken tercihleri ayrntlaryla aklamaktadr. Seenekler, zt iftler eklinde verilmitir. Her durum iin kullanlan terimler ak bir ekilde tanmlanm ve greceli avantaj ve dezavantajlar eitim balamnda
deerlendirmenin amac ile ilgili olarak tartlmtr. Alternatif seeneklerden birini veya dierini
uygulamann sonular da belirtilmitir.
Blm, bundan sonra deerlendirmede fizibilite sorunlarn tartmaya gemektedir. Yaklam, kullanl bir deerlendirme plannn gereinden fazla karmak olamayaca prensibine dayanmaktadr. Gerek bir snav kd hazrlanrken ya da test bankas oluturulurken alnmas gereken ayrntl kararlarla ilgili olarak rnein, baslm bir snav mfredatnda bulunmas gereken
ayrntlarn miktar konusunda dnmek gerekir. Deerlendiriciler, zellikle szl performans deerlendirenler, youn zaman basks altnda almaktadrlar. Ancak olduka snrl sayda ltleri
kullanabilirler. Sz gelimi bir sonraki admda ne yapacaklar konusunda rehber olsun diye kendi yeterliklerini lmek isteyen renicilerin, daha ok zaman olabilir. Ancak onlarn da kendilerini ilgilendiren topyekn iletiimsel yetinin bileenleri konusunda seici olmalar gerekir. Bu durum daha
genel bir ilkeyi gstermektedir: Ortak Metin kapsaml fakat onu kullanan herkes seici olmaldr.
Seicilik, iletiimsel etkinlikler e ilikin olarak grdmz gibi, genel planda ayrtrlm olan kategorileri ortadan kaldrabilecek daha basit bir tasnif plannn kullanlmasn gerektirebilir. Dier taraftan kullancnn amalar, baz kategorileri ve uzantlarn zel ilgi alanlarnda geniletmeyi gerektirebilir. Blm, dile getirilen hususlar tartmakta ve yeterlik deerlendirme ltleri iin kurulan
bir takm kontrol kurumlar tarafndan benimsenen planlar sunarak tartmay desteklemektedir.
Dokuzuncu Blm, (rnein, ALTE ve ICC gibi) ulusal ve uluslararas dzeylerde verilen
sertifika snavlarnn hedef, ierik, lt ve izlekleriyle ilgilidir. Birok kullancnn snav yapan kurumlarn salayaca bilgiler konusundaki beklentilerini artrmas, onlarn kamu snav mfredatlarn daha iyi anlayp kavramalarn salamaktadr. Bu nokta retmen yetitiricilerine gre balang
eitimi ve hizmetii eitimindeki retmenlerin deerlendirme konusunda bilinlendirilmeleri bak-

15

mndan yararl olacaktr. Ancak, retmenler, renicilerinin biimlendirici ya da dzey belirleyici

olarak btn dzeylerdeki deerlendirilmelerinden giderek daha fazla sorumlu olmaktadrlar. rencilerden de z deerlendirme yapmalar, renme srelerini planlamalar veya resm olarak
grmedikleri ama kendilerinin okdilli yetimelerine katkda bulunan dillerdeki iletiim yeteneklerini
rapor etmeleri giderek daha ok istenmektedir.
imdi Avrupa Dil Portfolyosunun uluslararas kullanm tasarlanmaktadr. Portfolyo uygulamas, ok eitli diller ierisinde her tr renme deneyimini kaydederek renicilerin ok dilli yetiye doru ilerleyilerini belgelendirmeyi mmkn klacaktr. Aksi taktirde bu tr renme deneyimleri belgelenmeyecek ve tannmayacaktr. Portfolyo ile rencilerin kendi z deerlendirilerine gre her dildeki yetilerini, dzenli bir ekilde gncellenmi raporlarla bildirmeleri zendirilmektedir.
Portfolyoya konacak her belgenin sorumlulukla ve saydam olarak hazrlanmas, belgenin inandrcl asndan byk nem tamaktadr. Burada Ortak Metne atf zellikle yararl olacaktr.
Test gelitirmeyle ve kamu snavlarnn ynetim ve yrtmesiyle ilgili olanlar, daha ayrntl
bilgi ieren Snav Sorumlular Rehberi (CC-Lang(96) 10 rev belgesi) ile balantl olarak Dokuzuncu Blme bavurabilirler. Test gelitirme ve deerlendirme konusunu ayrntl olarak ele alan bu
rehber, Dokuzuncu Blmn tamamlaycs niteliindedir. Rehberde ayrca daha fazla aratrma
iin neriler, test maddesi analizi zerine bir ek ve terimler iin bir szlke bulunmaktadr.

16

3. Ortak Bavuru Dzeyleri

PANORAMA
3.1. ORTAK BAVURU DZEY BETMLEYCLER N LTLER
3.1.1. Bavuru Dzey Basama
3.1.2. Kavramlarn Oluturulmas

24

3.2. ORTAK BAVURU DZEYLER

3.2.1. Alt Dzeyli Bir Bavuru erevesi
3.2.2. Genel Dzeyli Bir Aa Gsterimi

26

3.3. ORTAK BAVURU DZEYLERNN SUNUU

28
Tablo 1: Ortak beceri dzeyleri Genel basamak
Tablo 2: Ortak beceri dzeyleri zdeerlendirme izelgesi
Tablo 3: Ortak beceri dzeyleri - Szl dilin kullanmna ilikin nitel grnmler
3.4. BETMLEME RNEKLER
3.4.1. Betimleyici emann st Kategorileri
3.4.2. Betimleyicilerin zgl Niteliklerinin Belirlenmesi

36

3.5. AA GSTERML YAKLAIMIN ESNEKL

39

3.6. ORTAK BAVURU DZEYLERNN ERNN TUTARLILII

42

3.7. BETMLEYC RNEK BASAMAKLARININ NASIL OKUNUR?

46

3.8. DL YETENE BETMLEYC BASAMAKLARININ NASIL KULLANILIR ?

48
3.9. YETENEK DZEYLER VE SONU DZEYLER
3.9.1. Yetenek Basama
3.9.2. Deerlendirme

52

17

3.1. ORTAK BAVURU DZEY BETMLEYCLER N LTLER

Ortak Bavuru Metninin hedeflerinden birisi de paydalara (partner), farkl nitelendirme dizgeleri arasnda karlatrma yapmalarn kolaylatrmak amacyla var olan kurallar, testler ve snavlarn gerektirdii yetenek dzeylerini betimleyebilmelerine yardmc olmaktr. Betimleme emas ve Ortak Bavuru Dzeyleri bu amala tasarlanmtr. Bunlar bir araya getirilince, kullanclarn sistemlerini tantmak iin yararlanabilecekleri kavramsal bir zmleme izelgesi oluturur.
3.1.1. Bavuru Dzeyleri Basama
Ortak bir ereve iinde yer alan bir bavuru dzeyleri basama aadaki drt lte yant vermelidir. Bunlardan ikisi betimleme sorunlarndan ve teki ikisi de l sorunlarndan kaynaklanmaktadr.
A. Betimleme sorunlar
A.1.
Bir ortak bavuru erevesinin basamaklar, farkl trlere ilikin durumlarn genelletirilebilir sonularn gz nnde bulundurabilmek amacyla balam d olmaldr. Bir
baka deyile, sz gelimi zgl bir okul evresi iin bir basamak gelitirip bunu daha sonradan yetikinlere uygulamamaldr ve bunun tersi de geerlidir. Bununla birlikte, ortak bir
bavuru basamann betimleyicileri, ayn zamanda balama gre belirginlik nitelii tamal, belirgin balamlarn her birine balanabilmeli ve bu balamlar iinde dntrlebilir
olmaldr ayn zamanda kullanldklar ilevlerle de uyum gstermelidirler. Bu, renenlerin farkl kullanm durumlar iinde yapabildiklerini betimlemeyi salar. Kategoriler, hedef kitlenin btn iinde farkl renen gruplarn ayn balama katlmas gerektii anlamna gelir.
A.2.
Ayrca, gnmzde ulalabilen kuram ve aratrma bir temel salama konusunda
elverili grnmese de, betimlemenin dilsel yetiye ilikin kuramlar zerinde temellenmesi
gerekir. Bununla birlikte betimleme ve kategoriletirmenin bir kurama dayanmas gerekir.
Kurama balanarak betimleme, birlikte yaanabilirlik - uygulamaclarn kolayca ulaabilecei- nitelii de iermeli ve onlar kendi durumlar iinde yetenekin anlam zerine dncelerini derinletirmeleri ynnde yreklendirmelidir.
B. l Sorunlar

18

B.1.
Bir ortak bavuru erevesi iinde tanmlanm yetilerin yerletirildii basamak derecelerinin, bir l kuram zerinde temellenecek biimde nesnel olarak saptanmalar
gerekir. Bunun amac, bir temele dayanmayan kurallarn benimsenmesiyle yanllarn ve bu
yanllar yapanlarda, zel uygulayc gruplarda ya da bavurulan basamaklarda deneysel
dzeneklerin dizgeletirilmesinden kanmaktr.
B.2.
Kabul edilen dzey saysnn farkl kesimlerdeki ilerlemeyi (progression) yanstmas gerekir ama, bu saynn her zel durum iin usa yatkn ve kesin bir biimde ayrt edilebilecek dzey saysn amamas gerekir. Bu, farkl boyutlarda dzeylerin ya da iki basamakl bir yaklamn benimsenmesi sonucunu dourabilir; birincisi klasik ortak dzeyler iin
daha dar kapsaml ve daha eitsel olan teki de yerel dzeylere yneliktir.
3.1.2. Kavramlarn Oluturulmas
Bu drt lt tam anlamyla yerine getirmek kolay deildir; ama yararl ynlendirmeler ierirler. Gerekten de bu sezgisel, nitel ve nicel yntemleri bir araya getirerek baarlabilir. Bu da genel olarak dil yetenei basamaklarnn oluturulmasn ynlendiren salt sezgisel yaklamlarla kartlk oluturur. Sezgisel yntemler, zel balamlar iindeki dizgeler iin yeterli olabilir; ama ortak
bir bavuru erevesi sz konusu olduunda kstldrlar. Sezgisel yaklamlarda gvenilirlik, ncelikle belli bir dzeye ilikin bir anlatmn znel olmas olgusuna dayanr. kinci olarak farkl kesimlerden gelen kullanclarn, rencilerinin gereksinimlerine gre farkl bak alar olabilecei olasln gzard etmemek gerekir. Bir test olarak aama dizgesi (chelle), ancak ierisinde ilev tad kantlanm balamlara gre geerlik tar. Geerlilik, nitel bir zmleme ieren- srekli ve
kuramsal olarak sonsuz bir sretir. Dolaysyla Ortak Bavuru Dzeylerinin ve bunlarn betimleyicilerinin oluturulmas iin gereken yntem greceli olarak kesinlik iermektedir. Burada sezgisel,
nitel ve nicel yntemlerin dizgeli bir bileimi gerekletirilmitir. ncelikle var olan basamaklarn ierii, Ortak Bavuru Metninin betimleme kategorileri nda incelendi.
Daha sonra sezgisel bir evre srasnda bu gere gzden geirildi, yeni betimleyiciler yaratld
ve btn uzmanlarn deerlendirilmesine sunuldu. Bundan sonra retmenlerin seilmi olan betimleme kategorilerini tanyp tanmadklarn ve betimleyicilerin, betimlemeleri gereken kategorileri
yeterince betimleyip betimlemediklerini dorulamak iin nicel yntemlerden yararlanld. Son olarak
nicel yntemlere gre en iyi betimleyiciler ayarlamas yapld. Bu ayarlamann doruluu, balangtan bu yana benzeri yntemlerle denetlenmektedir.
Dilsel yetenek betimlemelerinin oluturulmalar ve ayarlanmalarna ilikin teknik sorunlar ekte incelenmitir (s. 257 vd.).

Ek A, basamaklar ve snflandrma sorunuyla bunlar gelitirmede yararlanlacak yntemsel ereveleri ele almaktadr.
Ek B, Ortak Bavuru Dzeylerini ve eitli eitim kesimleri iinde bunlara denk den
betimleyicileri gelitirmi olan svire Bilimsel Aratrmalar Ulusal Fonlar projesinin btnne ilikin ksa bir grnm sunmaktadr.
Son olarak, C ve D Ekleri, gen yetikinlerin kullanmna ynelik betimleyicileri tasarlamak ve onaylamak iin, betimleyicilerin ortaya kt dnemden balayarak benzeri bir
yaklam izleyen edeerli Avrupa Projelerini sunmaktadr

Ek C, DIALANG Projesini (s. 285) betimlemektedir. Daha geni bir deerlendirme gereci
erevesinde, DIALANG, Ortak Bavuru Metninin betimleyicilerini genileterek z deerlendirmeye uyarlamlardr.
Ek Dde (s. 305), levsel renme Eikleri zerinde gerekletirilen ALTE (Association of
Language Testers in Europe Avrupa Dil Deerlendirme Merkezleri Dernei) Projesi sunulmutur.

19

Bu aratrma, yine Ortak Bavuru Dzeyleriyle ilikilendirilebilecek ok saydaki betimleyicinin

oluturulmas ve onaylanmasn salamtr. Yetikinler iin belirginlik ieren kullanm alanlarna
gre dzenlendikleri iin bu betimleyiciler Bavuru Metninde yer verilen betimleyicileri btnlemektedir.
Ekte sunulan projeler, hem gerek anlamda Ortak Bavuru Dzeyleriyle hem de betimleyici
rneklerindeki farkl dzeylere yerletirilmi olan kavramlarla geni bir ilgi ortakl ortaya koymaktadrlar. Bundan, artan saydaki kantlarn yukarda deinilen ltlerin en azndan ksmen yerine
getirildii sonucu kar.
3.2. ORTAK BAVURU DZEYLER
Aslnda dillerin eitiminin dzenlenmesine ynelik benimsenmi dzeylerin says ve doas
konusunda ve sonucun resm bir biimde kabul edildiine ilikin (evrensel olmamakla birlikte) geni
bir uzlaya varld sylenebilir. Tm bunlar, alt genel dzeyli bir bavuru erevesinin Avrupal
dil renicileri iin belirginlik tayan bir eitim uzamn tmyle rtt dncesine olanak tanr.

3.2.1. Alt Dzeyli Bir Bavuru erevesi

1. Giri ya da Keif Dzeyi (Breakthrough), Wilkinsin 1978de yapt nermede forml yetenek olarak adlandrd ve Trimin ayn yaynda giri yetenei olarak adlandrd kavrama denk der1.
2. Ara Dzey ya da Temel Gereksinim Dzeyi (Waystage) Avrupa Konseyinde u anda geerli olan ieriklerin niteliklerini yanstmaktadr.
3. Eik Dzey (Threshold) Avrupa Konseyinde u anda geerli olan ieriklerin niteliklerini
yanstmaktadr.
4. leri Dzey (Wantage) ya da Bamsz Konuucu, Eik dzeyin st dzeyi olarak Wilkins
tarafndan snrl kullanmsal yetenek ve Trimm tarafndan olaan durumlara ugun yant
biiminde tanmlanmtr.
5. zerk Dzey ya da Gerek Kullanmsal Yetenek, Trim tarafndan etkin yetenek olarak
sunulmutur ve Wilkinse greyse daha karmak etkinlik ya da incelemelerin gerekletirilmesine uygun ileri bir yetenek dzeyine denk der.
6. Ustalk (Trim: btncl ustalk; Wilkins: btncl kullanmsal yetenek, ALTE basamak
dizgesi iinde en yksek dzeyin incelenmesine denk der. Birok dil profesyonelinin ulat daha da st dzey kltrleraras dzey de buraya katlr.
3.2.2. Genel dzeyli bir aa gsterimi
Bu alt dzey incelenirse, temel dzey, ara dzey ve ileri dzey biimindeki bilinen blmlemenin stnde ya da altnda kalan yorumlara denk dtkleri grlr. stelik, Avrupa Konseyinin
koyduu balklar (sz gelimi Waystage, Vantage) eviriye yatkn grnmemektedir. Bu nedenle,
nerilen dizge, balang iin A, B ve C olarak genel dzeyli bir blmlemeden yola karak
st
metin trnden bir aa gsterimini benimser:

1
Trim, J.L., 1978 Some Possible Lines of Development of an Overall Structure for a European Unit Credit Scheme for Foreign Language Learning by
Adults,, Avrupa Konseyi, 1979.

20

Temel Dzey Kullanc

A1
Giri ya da
Keif

A2
Ara ya da temel
gereksinim

Ara Dzey Kullanc

leri Dzey Kullanc

B1

B2

C1

Eik Dzey

leri ya da
Bamsz

zerk

C2
Ustalk

ekil 1

21

3.3. ORTAK BAVURU DZEYLERNN SUNUMU

Ortak bir bavuru noktalarnn oluturulmas, hibir biimde dzeyler dizgesini dzenlemek
ve betimlemek zere farkl eitbilimsel kltrlere balanan farkl kesimlerin yapabilecei seimlere
snr getirmez. Bylelikle, ortak bavuru noktalarnn kesin bir biimde dile aktarlmas, betimleyicilerin kaleme alnmasnn zaman iinde, betimlemelere ye devletlerin ve bu alanda yetkin kurulularn deneyimlerinin de katlmas lsnde geliecei beklentisi doabilir.
Ayrca, ortak bavuru noktalarnn farkl amalar iin farkl biimlerde sunulabilmesi de arzulanr (bk.
8.3). Kimi durumlarda, Ortak Bavuru Dzeylerinin tmnn bir bileim belgesi
iinde zetlenmesi de uygun der. Bu trden yalnlatrlm bir btncl sunum uzman olmayan
kullanclarla dizgeye ilikin iletiimi kolaylatracak ve eitmenlerle program tasarmclar iin yn
gsterici olacaktr.

C2

Okuduu ve duyduu her eyi neredeyse bir aba gstermeksizin anlayabilir. Farkl kaynaklardan yazl ve szl olgu ve kantlar tutarl bir
biimde zetleyerek yeniden oluturabilir. Doal bir biimde, son derece akc ve kesin olarak kendini ifade edebilir ve karmak konularla
balantl ince anlam farkllklarn ayrt edebilir.

C1

Uzun ve zorlu metinlerden oluan geni bir basama anlayabilir ve

rtk anlamlar kavrayabilir. Szcklerini uzun uzadya aramak zorunda olmakszn doal ve akc bir biimde kendini ifade edebilir.
Toplumsal, mesleki ya da akademik yaam iinde dilini esnek ve etkin bir biimde kullanabilir. Karmak konularda ak ve dizgeli bir biimde kendini anlatabilir ve dzenleme, eklemleme ve sylem badakl gereleri zerindeki denetim gcn gsterebilir.

LER DZEY
KULLANICI

B2
ARA DZEY
KULLANICI

B1

A2

Uzmanlk alanna ilikin teknik bir tartma da dahil olmak zere karmak bir metin iindeki somut ya da soyut konularn zn anlayabilir. Doal bir konuucuyla ne kendisi ne de karsndaki iin bir gerilim
iermeyen bir konuma trnden durumlarda belli bir doallk ve rahatlk derecesiyle iletiim kurabilir. Geni bir konu dizisi iinde kendini
ak ve ayrntl bir biimde dile getirebilir, gncel bir konuya ilikin gr bildirebilir ve farkl olaslklarn avantaj ve sakncalarn sergileyebilir.
Ak ve standart bir dil kullanldnda ve i, okul, elence, vd. bildik
eyler sz konusu ana konular anlayabilir. Erek dilin konuulduu bir
blgeye yaplan yolculuk srasnda karlalan durumlarn ounda
sorunlarn altndan kalkabilir. Bildik ve ilgi alanna giren konular zerine yaln ve tutarl bir sylem retebilir. Bir olay, bir deneyimi ya da bir
d anlatabilir, bir beklentiyi betimleyebilir ve bir projeye veya bir dnceye ilikin gerekeler ya da aklamalar ksaca dile getirebilir.
Tek cmleleri ve dorudan ncelik alanlaryla (sz gelimi yaln ve kiisel bilgiler ve aile bilgileri, alveriler, yakn evre, i) ilikili olarak
sklkla kullanlan deyimleri anlayabilir. Bildik ve allagelen konular

22

zerinde yalnzca yaln ve dolaysz bilgi alveriini gerektiren basit ve

bildik etkinlikler erevesinde iletiim kurabilir. Eitimini, dolaysz evresini yaln yollardan betimleyebilir ve dolaysz gereksinimlerine denk
den konular anlatabilir.

TEMEL DZEY
KULLANICI

A1

Sradan ve gndelik deyilerle somut gereksinimleri karlamay hedefleyen son derece yaln ifadeleri anlayabilir ve kullanabilir. Kendini
veya bir bakasn tantabilir ve bir kiiye, kendisiyle ilgili sorular
rnein oturduu yer, ilikileri, sahip olduu eyler, vb. zerine
ayn trden sorulara yant verebilir. Eer kendisiyle konuan kii yava yava ve tane tane kendisine yardmc olacak biimde konuuyorsa, basit bir biimde iletiim kurabilir.

Tablo 1 Ortak Yetenek Dzeyleri Btncl Basamak

A
N
L

Dinlemek

A1

A2

Eer karmdaki kiiler

yava yava ve anlalr biimde konuuyorsa, kendimle, ailemle
ve somut ve yakn evrem konusundaki kolay
szckleri ve ok bilinen deyileri anlayabilirim.

Beni yakndan ilgilendiren konulara ilikin (sz

gelimi kendim, ailem, alveri, yakn evre, i)
anlatmlar ve skl son
derece yksek bir sz
daarcn anlayabilirim.
Gazete ilanlarnn yaln
ve basit iletilerin temel
anlamn kavrayabilirim.

Bildik isimleri, szckleri ve ok basit, sz

gelimi ilanlarda, afilerde ya da kataloglarda
yer alan cmleleri anlayabilirim.

Ksa ve ok yaln metinleri okuyabili-rim. Reklam, prospekts, men

ve tarife gibi gndelik
belgelerde
ngrlen
zel bir bilgiyi bulabilir
ksa ve yaln kiisel mektuplar anlayabilirim.

Karmdaki konuucunun cmlelerini daha

yavaa
yinelemeyi
veya yeniden oluturmay ve sylemeye altm eyi dzeltmeyi
kabul etmesi kouluyla
basit bir iletiim kurabilirim. Basit sorular, bildik konular ya da dolaysz bir gereksinim
duyduum eyler zerine sorular sorabilir ve

Bildik konu ve etkinliklerde yaln ve dolaysz bilgi

alveriinden baka bir
ey gerektirmeyen basit
ve allagelen, etkinlikler
srasnda iletiim kurabilirim. Genel olarak bir konumay yeterince anlamasam da ok ksa iletiim alveriinde bulunabilirim.

M
A
K
Okumak

K
O
N
U

Bir konumaya katlmak

B1
Ak ve uygun bir dil kullanldnda ve i, okul,
elence, vb. gibi bildik konular sz konusuysa, temel eleri anlayabilirim.
Greceli olarak yava ve
tane tane konuulmas
durumunda gncel olaylar
ve kiisel veya mesleki
olarak ilgimi eken birok
radyo ve televizyon yaynnn zn anlayabilirim.
Temelde gndelik ya da
mesleime ilikin bir dilde
kaleme alnm metinleri
anlayabilirim.
Olaylara
ilikin betimlemeleri, duygularn betimini ve kiisel
mektuplarda yer alan dilekleri anlayabilirim.
Konutuum yabanc dilin
kullanld blgeye yaptm bir yolculuk srasnda
karlalabilecek durumlarn birouyla baa kabilirim. Bir hazrlk yapmakszn, bildik ya da kiisel ilgi alanma giren veya gndelik yaama ilikin
(rnein aile, bo zaman
etkinlikleri, i, seyahat ve
gncel olaylar) bir konumaya katlabilirim.

23

bu trden sorular yantlayabilirim.

A
K

K
O
N
U

M
A
K

Y
A
Z
M
A
K

Szl olarak
kesintisiz konumak

Yazmak

Oturduum yeri ve tandm kiileri betimlemek iin basit deyimler ve tmceler kullanabilirim

Ailemi ve teki kiileri,

yaam koullarm, eitimimi ve gncel ya da
yakn mesleki etkinliimi
yaln elerle betimlemek iin bir dizi cmleden ya da anlatmdan
ya-rarlanabilirim.

Deneyimleri ve olaylar,
dlerimi, beklentilerimi
ya da amalarm anlatmak zere endimi basite
ifade edebilirim. Grlerime veya projelerime ksa gerekeler ve aklamalar getirebilirim. Bir yky ya da bir kitabn veya bir filmin dolantsn
anlatabilirim ve tepkilerimi
dile getirebilirim.

Basit, ksa, r-nein bir

tatil karpostal yazabilirim. Bir soru-turmaya
ilikin kiisel ayrntlar
verebilirim, sz gelimi
adm, ulusumu ve bir
otel kayt formuna adresimi yazabilirim.

Basit ve ksa not ve mesajlar yaza-bilirim. ok

basit kiisel bir mektup,
rnein bir teekkr
mektubu yazabilirim.

Bildik ya da beni kiisel

olarak ilgilendiren konularda yaln ve tutarl bir
metin yazabilirim. Deneyimleri ve izlenimleri betimlemek iin kiisel mektuplar yazabilirim.

Tablo 2 Ortak Yetenek Dzeyleri zdeerlendirme izelgesi

B2
Olduka uzun konferans ve sylevleri anlayabilirim ve hatta konuyu greceli olarak biliyorsam
karmak bir gr izleyebilirim.
Gncel olaylara ilikin televizyon
yaynlarnn ve haberlerin birounu anlayabilirim. Evrensel dillerdeki filimlerin biroun anlayabilirim.
Yazarlarnn zel bir tutum ve
belli bir bak as benimsedii
ada sorunlar zerine yazlm
makaleleri ve tutanaklar okuyabilirim. Dzyaz biiminde kaleme alnm bir yaznsal metni anlayabilirim.

C1
Ak bir biimde yaplandrlmam ve gei yerleri rtk
kalm olsa bile uzun bir sylevi anlayabilirim. Televizyon yaynlarn ve filmleri fazladan bir
aba gstermeksizin anlayabilirim.

C2
ster yz yze isterse medyada ve
hzl konuulduunda zel bir iveyi tanyacak zamanm olmas
kouluyla, szl dili anlamada
hibir glkle karlamadan
anlayabilim.

Uzun, karmak, olgusal ve yaznsal metinleri anlayabilirim ve

biem farkllklarn deerlendirebilirim. Uzmanlk alanlarnda
yazlm ve alanmla ilgili olmasa bile uzun teknik ynergeleri anlayabilirim.

zde ve biimde soyut hatta karmak olsa bile her trden metni,
sz gelimi bir el kitabn, bir uzmanlk makalesini ya da yaznsal
bir yapt glk ekmeksizin okuyabilirim.

24

Bir anadili konuucusuyla sradan bir etkileimi olanakl klan

doallk ve rahatlk derecesinde
konuabilirim. Bildik durum-larda
bir konumaya etkin bir biimde
katlabilir, grlerimi sunabilir ve
savunabilirim.

Szcklerimi uzun uzadya

aramak zorunda kalmakszn
doallkla ve akc bir biimde
kendimi ifade edebilirim. Toplumsal ya da mesleki ilikiler
iin dili esnek ve etkin bir biimde kullanabilirim. Dncelerimi ve grlerimi kesinlik
iinde dile getirebilirim ve konumalara uygun durumlarda
mdahale edebilirim.

Her trl konumaya ya da tartmaya zorlanmadan katlabilirim

ve konutuum dile zg deyiler
ve gndelik sylenilerde de son
derece rahatmdr. Kendimi akc
bir biimde dile getirebilirim ve ince anlam ayrtlarn kesinlik iinde
dile getirebilirim. Glkle karlamam durumunda bu sorunun
anlalmamas iin gerekli ustalkla szmn bana dnebilirim.

lgi alanlarma ilikin olarak geni

bir konu dizisi iinde anlatmak istediklerimi ak ve ayrntl bir biimde dile getirebilirim. Gncel
bir konuyla ilikili olarak bir bak
as gelitirebilir ve farkl olaslklarn stnlklerine ve sakncalarna ilikin aklama getirebilirim.

Karmak konularn ak ve ayrntl betimlemelerini, bunlara

bal konularla btnletirerek,
kimi noktalar gelitirerek ve
sz aldmda bunlar uygun
bir biimde tamamlayarak sunabilirim.

Bir betimlemeyi veya ak ve akc

bir fikri balama uyarlanm bir
slup iinde sunabilirim, mantksal
bir sunu oluturabilirim ve dinleyicime, nemli noktalar belirlemesinde ve anmsamasnda yardmc olabilirim.

lgi alanlarmla ilikin olarak geni bir konu dizisi iinde ak ve

ayrntl metinler yazabilirim. Bir
bilgi aktararak ya da belli bir gre ilikin olarak bu gr dorultusunda ya da kart gerekeler sergileyen bir deneme ya da
tutanak yazabilirim. Olaylara ve
deneyimlere ilikin kiisel grlerimi vurgulayan mektuplar yazabilirim.

Ak ve yaplandrlm bir metin iinde dncelerimi dile

getirebilirim ve bak am gelitirebilirim. Bir mektupta, bir
denemede ya da bir tutanakta
nemli grdm noktalar
vurgulayarak karmak konular kaleme alabilirim. Alcya uygun bir slup benimseyebilirim.

Ak, akc ve slup bakmdan koullara uyarlanm bir metni kaleme alabilirim. Okurun nemli noktalar kavrayp belleyebilmesine
olanak tanyacak ak bir kurgu
ieren mektuplar, raporlar ya da
karmak makaleler yazabilirim.
Bir mesleki yapt veya yaznsal
bir yapt yazl olarak zetleyebilir
ve eletirebilirim.

Tablo 2 Ortak Yetenek Dzeyleri zdeerlendirme izelgesi

C2

KAPSAM
Dncelerinin,
ince anlam ayrntlarn vurgulamasn, ayrma-

DZELTM
Dikkati baka bir
noktaya odaklanm olsa bile
(rnein bir eyi

RAHATLIK
Doal bir sylem iinde, glkleri savuturarak ya da din-

ETKLEM
Da yansyan bir
aba olmakszn
dil d ve titremsel
belirtileri kullana-

TUTARLILIK
Dzenleyici
yaplar ve
balant szckleriyle teki

25

C1

sn ya da aklkla
aktarabilmesini salayan
dilsel biimler altnda dile getirilmesi konusunda
son derece geni
esneklik gsterir.
Ayrca o dile ilikin deyilerde ve
bildik anlatmlarda yeterince ustalamtr.
Genel, eitsel,
mesleki ya da
bo zaman etkinlikleri gibi geni
bir konu dizisi
iinde, sylemek
istedii konuda
kendini kstlama
zorunluluu
duymakszn,
ak ve uygun bir
dzeyde dile getirebilmesine
olanak tanyan
anlatm biimini
seebilecei geni bir sylem dizisine sahiptir.

planlama ya da
bakalarnn tepkilerinin gzlemlenmesi), karmak bir dilde yksek bir dilbilgisellik derecesini
elinde bulundurur.

leyicinin farkna
varmamas iin
yeterince becerikli bir biimde
dnleyerek
uzun uzun, doal bir sylem
iinde kendini
ifade edebilir.

rak rahata ve beceriyle etkileime

girebilir. ster sz
alma dzleminde
isterse gnderimde bulunma ve
imalarda tamamen
doal bir biimde
sz alveriine
katlabilir.

eklemleme
elerine ilikin
geni bir dizgeyi eksiksiz
ve uygun bir
biimde kullanarak tutarl ve
zenli bir sylem retebilir.

Yksek bir dilbilgisellik dzeyini

korur; dizgesel
yanllar azdr,
saptanmalar gtr ve ortaya ktklarnda konuucu kendi kendisine dzeltir.

Neredeyse bir
g harcamakszn kolaylkla
ve doal bir biimde kendini
dile getirebilir.
Yalnzca kavramsal olarak
g bir konu
sylemin doalln ve akcln bozabilir.

Szlerine giri olarak, sz almak ya

da dnd srada sz elinde
tutmak amacyla
zaman kazanmak
iin yaygn sylemsel ilevler daarcndan uygun
bir anlatm seebilir.

Yaplatrma
ve eklemlemeye ilikin dilsel
aralarn denetimli bir kullanmn ortaya
koyarak ak,
akc ve yeterince yaplatrlm bir metin
retebilir.

Olduka yksek
bir dilbilgisel denetim dzeyi ortaya koyar. Yanl
anlamalarla sonulanan yanllar
yapmaz ve genellikle yanllarn
kendi kendine dzeltebilir.

Olduka dzenli
bir akclkla grece olarak
uzun bir konuma yapabilir; yaplar ve
deyileri ararken duraksamalar yapsa da,
uzun duraklarla
pek karlalmaz.

Yeri geldiinde
szn insiyatifini
eline alabilir ve
henz incelikle
olmasa bile bir konumay gerektiinde sonulandrabilir. Bildii konularda, anladn
dorulayarak,
bakalarndan
yardm alarak, vb.
tartmay rahatlkla srdrebilir.

Uzun bir sz
al srasnda
kimi sramalar ortaya ksa bile tmcelerini ak ve
tutarl bir syleme balamak
iin snrl sayda eklemleyici kullanabilir.

B2+
B2

Ak betimlemeler yapabilmek,
bak asn dile
getirebilmek ve
szcklerini gzle grnr bir biimde aramakszn bir uslamlama gelitirebilmek iin olduka
geni bir dil dizisine sahiptir.

26

B1+

B1

Aile, bo zaman
etkinlikleri ve ilgi
alanlar, i, yolculuklar ve gncel olaylar gibi
konularda kimi
duraksamalar ve
dolaylamalara
karn baarl
iletiim kurabilmek iin yeterince dilsel olanaklara ve szck
daarcna sahiptir.

ngrlebilen
durumlarda sklkla karlalan
yaplar ve emalar daarcn olduka
dzgn bir biimde kullanabilir.

zellikle uzun,
serbest retim
kesitleri iinde
sylediklerini
dzeltmek ve
szcklerle
cmlelerini
aramak iin
yapt duraklar
olduka belirgin
olmakla birlikte
anlalr bir sylem ortaya koyabilir.

Bildik ya da kiisel
ilgi alanlarna giren
konularda ba baa
srdrlen bir konumay yreklendirebilir, destekleyebilir ve sonlandrabilir. Karlkl anlalmay dorulamak iin birisinin
sylediini ya da bir
blmn yineleyebilir.

Bir dizi ksa,

yaln ve ayrk
eyi bir dizi
izgisel zincirleme dizili
iinde balayabilir.

Gndelik yaamn ve gncel

olaylarn basit
durumlaryla snrl bir bilgiyi iletebilmek iin bellee yerletirilmi
temel yaplardan,
birka szcklk
beklerden ve
kalp anlatmlardan yararlanr.

Basit yaplar
doru biimde
kullanabilir ama
temel dizgesel
yanllar hl
dizgeli bir biimde yapmaktadr.

Tmcelerini
yeniden kurma
giriimleri, duraklar ve yanl
tmce kurulular belirgin olmakla birlikte
ksa bir sz al
iinde istediini
anlatabilir.

Sorulara yant verebilir ve yaln bildirimlere tepki verebilir. Konuyu izlediini

gsterebilir ama
konumay tek bana srdrebilecek
kadar anladna
pek seyrek tank
olunur.

Szck beklerini, ve,

ama ve
nk gibi
yaln balalar
araclyla
birbirine balayabilir.

A2+
A2

27

A1

zel somut durumlara ilikin

temel bir sz daarc ve yaln
anlatm olanaklarna sahiptir.

Kimi szdizimsel
yaplar ve ezberlenmi bir daara
ilikin basit dilbilgisel biimler
zerinde snrl
bir denetime sahiptir.

Szckleri
bulmak, en az
bilineneleri sesletmek ve iletiimi dengelemek iin birok
durak yapsa bile ok ksa, tek,
genellikle kalplam anlatmlar baarabilir.

Basit konulara yant

verebilir ve kiisel
ayrntlar zerine
soru sorabilir. Yaln
bir etkileime girebilir ama iletiim tmyle ar bir ak
iinde yinelemelere
ve dzeltmelere
baldr.

Szck ya da
szck beklerini ve ya
da yleyse
trnden en
temel balalar araclyla
balayabilir.

Tablo 3 Ortak Yetenek Dzeyleri Szl Dilin Kullanmnn Nitel Grnmleri

Bununla birlikte, renenlere, retmenlere ve eitim erevesi iinde yer alan teki kullanclara pratik bir hedef ynnde rehberlik etmek amacyla kukusuz daha ayrntl bir btncl
gr gerekecektir. Bu genel grn, alt dzeyin her birinde dilin temel kullanm kategorilerini
gsteren bir izelge biiminde sunulabilir.
Tablo 2 rnei, alt dzeye dayal bir zdeerlendirme gerecinin taslan oluturmaktadr.
Amac, yetenek dzeylerine ilikin bir zdeerlendirme yapabilmeleri iin daha ayrntl betimleyicileri bir denetim listesinin hangi dzeyinde arayabileceklerini renenlere temel dil yetilerini bulmalarnda yardmc olur.
Bambaka bir ama iin bir dzeyler dizisi ve belli bir kategoriler btn zerinde odaklanmas yelenir. Dzeyler ve kategoriler yelpazesini belli bir hedef iin gereksinim bulunan dzeyler ve kategorilere indirgeyerek bunlara daha fazla ayrnt eklenebilir; dzeyler ve kategoriler daha
gelitirilmi olacaktr. Bu ayrnt dzleminde bir modller btnnn ana izgileri bir bakasyla karlatrlacak ve bylelikle de Bavuru Metnine gre konumlandrlacaktr.
Buna seenek olarak, iletiimsel etkinlik kategorileri belirleyecek yerde, bundan
karsanabilecek iletiimsel dil yetileri grnts zerinde bir performans deerlendirmesi yaplabilir. Tablo 3 szl yetiyi deerlendirmek iin tasarlanmtr. Dilin kullanmnn farkl nicel grnmleri zerinde younlamaktadr.
3.4. BETMLEME RNEKLER
Ortak Bavuru Dzeylerini tantan tablo, Ek Bde betimlenen bir aratrma projesi srasnda Avrupa Ortak Bavuru Metni iin tasarlanm ve onaylanm bir betimleme rnekleri
bankasndan yola klarak zetlenmitir. Bu dzeylere ilikin belirlemeler, geni bir renen kitlesi
tarafndan yaplan deerlendirme srasnda gerekletirilen yorumlama biimlerinin zmlenmesiyle matematiksel olarak ayarlanmtr.

28

Bunlardan yararlanma biimlerini kolaylatrmak iin betimleyici basamaklar dizisi, 4. ve 5.

Blmlerdeki betimleyici izelgenin belirgin kategorileriyle karlatrlmtr. Betimleyiciler, aada
yer verilen betimleme izelgesinin st kategorisine gnderme yapmaktadr.
3.4.1. Betimsel izelgenin st Kategorileri
letiimsel Etkinlikler
Yapabilme yetilerinin betimleyicileri, almlama, karlkl etkileim ve retim iin
vardr. Her dzeyin tm alt kategorileri iin betimleme sz konusu olamaz; nk belli bir yetenek
dzeyine ulalmadka kimi etkinlikler gerekletirilemez, buna karn kimi etkinlikler de belli bir
dzeyin stnde bir hedef olmaktan kar.
Stratejiler
Yapabilme yetilerinin betimleyicileri, iletiimsel etkinliklerin gereklemesinde uygulamaya konulan kimi stratejiler iin nerilmitir. Stratejiler, renenin olanaklaryla bunlar kullanarak
yapabilecekleri (iletiimsel etkinlikler) arasnda birleme noktasdr. ilke: a. eylemin planlanmas,
b. kaynaklarn dengesi ve uygulama srasnda eksikliklerin dengelenmesi ve, c. Sonularn
denetimi ve gerektiinde dnlenmesi, retim ve karlkl etkileim stratejilerini inceleyen 4. Blmn kesimleri iinde betimlenmitir.
Dilsel letiim Yetileri
Ayarlamalar yaplm betimlemeler dilsel yetiyle iletiimsel yetinin ve toplum dilbilimsel
grnmleri iin nerilmitir. yle grnyor ki yetinin kimi grnmleri her dzeyde geerli bir tanmlamaya konu oluturmazlar; bir anlam tadnda ayrmlatrmalara gidilmitir.
Betimleyici zgl Niteliklerin Belirlenmesi
Genel bir grnm kazandrmak iin betimleyiciler btnselliklerini korumak zorundadr; mikro-ilevlerin, dilbilgisel biimlerin ve szck daarcnn ayrntl listesi, ele alnan her dil
iin dilsel zellikler iinde sunulmutur (rnein Threshold Level 1990). Basamaklar iinde betimlenen iletiimsel etkinlikleri gerekletirmek iin gerekli ilevlerin , kavramlarn dilbilgisinin ve szck daarcnn zmlenmesi, yeni dilsel zellik takmlarnn gelitirilmesi srecinin bir parasn
oluturabilirler. Bylesi bir modl iinde yer verilen genel yetiler (sz gelimi dnyann tannmas,
bilisel yetiler) benzeri bir listenin konusunu oluturabilir.
4. ve 5. Blmlerdeki metne ilikin betimleyiciler
Dile getirilileri bakmndan, yeterlik dzeylerinin tanm alannda aratrma yapan ok
sayda rgtn deneyimine dayanr.
a. yazarlar grubunun kuramsal almas, b. var olan yetenek basamaklarnn zmlenmesi ve , c. retmenlerle birlikte ynetilen atlyeler arasndaki karlkl etkileim
araclyla, 4. ve 5. Blmlerde sunulan rneklerle eanl bir biimde gelitirildi. 4. ve 5.
Blmlerde sunulan kategori btnn tm kapsayc bir biimde iermese de, betimleyiciler bir betimleyiciler btnn neye benzeyebileceine ilikin bir fikir verebilir
Ortak Bavuru dzeyleriyle uyumlu hle getirilmitir.
- A1 (Breakthrough): Balang ya da keif dzeyi
- A2 (Waystage): Ara dzey ya da letiimden Kopmama Dzeyi
- B1 (Threshold): Eik Dzey
- B2 (Vantage): leri Dzey ya da Bamsz Kullanc Dzeyi

29

- C1 (Effective Operational Proficiency): zerk Dzey

- C2 (Mastery): Ustalk Dzeyi
Ek Ada dile getirilen betimleyicilerin biimlerine ilikin kriterlere yant verirler; bu betimleyicilerin her biri, bylece ksa ak ve saydamdr ve olumlu ynde kaleme alnmlardr, tanmlanm zerk eyleri betimlerler, bir baka deyile yorumu baka betimleyicilere bal deildir.
Eitimin eitli kesimlerinde anadilini reten ya da retmeyen ve ok farkl mesleki
eitim ve deneyim profillerine sahip eitmen beklerince ak, yararl ve belirgin olarak
nitelendirilmilerdir. yle grnyor ki eitmenler, binlerce rnek temeli zerinde atlye
almalar srasnda ayrntl bir biimde gelitirilen takmlar iindeki betimleyicileri anlamaktadr.
Ortaretimin ilk ve ikinci evrimindeki, teknik retim ve yetikinlerin eitimindeki rencilerin ediminin betimlemesine uyarlanmtr. Bylelikle gereki hedefler oluturabilirler;
Gereince belirtilmi birka istisna dnda ortak bir basamaklanm zerinde nesnel
olarak ayarlanmlardr. Bu, basamaklanm betimleyicilerinin byk bir kesiminin yerinin yalnzca yazarlarn grlerini deil, renenlerin kazanmlarn deerlendirmek
zere yaplan yorumlarn biiminden kaynakland anlamna gelir.
Dillerin retiminde sreklilik amacyla ltlendirilmi bir deerlendirme ortaya koyabilmek iin esneklikle kullanlabilecek bir ltler bankas olutururlar. Yerel deneyim
amacyla tasarlanm ve/ veya yeni hedefler takm hazrlamak zere kullanlan yerel
dizgelerle ilikilendirilebilirler.

Tm kapsayc olmasa ve de ayarlama kurumsal ortamda tek bir yabanc dil retimi balamna (kukusuz okdilli ve ok kesimli) gre yaplm olsa bile burada sunulan btn, esnek ve
tutarldr.
Esnek: Bu ayn betimleyiciler takm burada olduu gibi geni, Rschlikon Sempozyumu srasnda tanmlanm, Avrupa Komisyonunun DIALANG projesi (baknz Ek C) ile ALTE (baknz Ek D) tarafndan kullanlan bilinen dzeyler evresinde dzenlenebilir. Ayrca, dar eitsel
dzeyler olarak da ortaya kabilirler.
Tutarl: erik bakmndan: Farkl tanmlayclarca kapsanan benzer ya da zde eler,
basamaklanm zerinde ayn deerle ortaya karlar. Geni bir lde bu deerler, ayn zamanda
kaynak olarak kullanlan yetenek basamaklar tasarmclarnn niyetlerini dorular. Yine yle grnyor ki bu basamaklar Avrupa Konseyinin belirlemeleri ve DIALANG ile ALTEnin (Association of
Language Testers in Europe) nerdii dzeylerle uyum iindedir.
3.5. AA GSTERML BR YAKLAIMIN ESNEKL
A1 dzeyi (Giri ya da Keif, Breakthrough), kukusuz, dili retebilme yetenei iinde tanmlanabilecek en temel dzeydir. Bununla birlikte, bu noktaya gelmeden nce renenler, son
derece snrl dilsel yetenek dizisi iinde gereksinimlerine denk den belli sayda zel etkinlii baaryla gerekletirebilirler.
svire Bilimsel Aratrma Ulusal Fonunun 1994-1995te yapt, betimleyici rnekleri tasarlayp ayarlamalarn yapan anket, A1 Dzeyinin tanm iinde kapsand varsaylabilen tek tek etkinliklerin gerekletirilmesiyle snrl bir dil kullanmn saptadlar. rnein, genlerle ilgili kimi durumlarda bu snr yaltmak yararl gibi grnebilir.

30

Aadaki betimleyiciler, A1 dzeyinin altnda snflanan ama yeni balayanlar iin yararl
hedefler gibi grlebilen yaln ve btncl etkinliklere gnderme yaparlar.

Dilsel iletiyi parmayla ya da baka bir hareketle gsterebilirse, basit bir alveri yapabilir.
Gn, saat ve tarihi syleyebilir ve sorabilir.
Basit bir biimde selamlama yapabilir.
Evet, hayr, zr dilerim, ltfen, affedersin diyebilir.
Adn, adresini, milliyetini ve medeni durumunu yazabilecei basit bir formu doldurabilir.
Basit bir kartpostal yazabilir.

Burada, turist konumunda gerek yaama zg gerek etkinlikler sz konusudur. Okul ortamnda, farkl ya da tamamlayc, dilin zellikle ilkokulda oyunsu grnmlerini kapsayan bir eitsel etkinlikler listesi akla gelebilir.
stelik, svirede gerekletirilen aratrmann bu deneysel sonular, tutarl ve az ok eit
dokuz dzeyli bir basama nermektedir (baknz ekil 2). Bu basamak A2 (Aradzey ya da Temel
Gereksinim Dzeyi) ile B1 (Eik Dzey), B1 ile B2 (leri Dzey ya da Bamsz Kullanc Dzeyi)
ve B2 ile C1(zerk Dzey ya da Etkin lemsel Yetenek) arasnda evreler nermektedir. Daha dar
kapsaml dzeylerin var olabilmesi renme durumunda yararldr ama deerlendirme durumu
iinde daha geni, zerinde uzlamaya varlm dzeylerle bantlandrlmtr.
A

Temel Kullanc

Bamsz Kullanc

Deneyimli Kullanc

A1

A2

B1
A2+

B2
B1+

C1

C2

B2+

ekil 2
Betimleyici rneklerinde ltlendirilmi dzeyler (rnein A2 ya da A2.1) ve ileri dzeyler (rnein A2+ ya da A2.2) ayrt edilir. Szl genel anlama basamandan alnm Tablo 4te
olduu gibi yatay bir izgiyle birbirlerinden ayrlmlardr.
Syleyi biiminin ak ve konuma hznn yava olmas kouluyla somut gereksinimlere
yant verecek kadar anlayabilir.
A2

Dolaysz ncelik alanlarna ilikin anlam tayan deyi ve szckleri anlayabilir (rnein,
temel kiisel ve aile bilgileri, alveri, yerel corafya, i).
Tablo 4 A2.1 ve A2.2 (A2+) Dzeyleri: Szl Dili Anlama

Bu, dzeyler arasndaki snrn her zaman znel bir alan olarak kald olgusunu kesinler.
Kimi kurumlar geni dereceleri yelerken kimileri de dar olanlar yeler. Yardml metin (hypertext)
trnden bir yaklamn stnl, bir dzeyler ve/ya da betimleyiciler btnnn, gerekten ve
farkl dzeylerde, yerel gereksinimlere yant veren ama yine de genel dizgeyle balantsn koruyan
yerel dzeyler uyarnca farkl kullanclar tarafndan kesitlenebilir olmasdr.

31

nerilmi olan gsterimdeki gibi bir esnek aa gsterimiyle, kurumlar Ortak Bavuru
Metninde geerli kavramlar araclyla kendi dizgeleri iinde kullanlan dzeyleri konumlandrmak
ve/ya da betimlemek amacyla kendi durumlarna uygun incelikte dallar gelitirebilirler.
rnek 1
Ortaokulu da kapsayan bir ilkokul, ya da iinde en dk dzeylerdeki ilerlemelerin grnr
olabilmesi iin nlemlerin alnmas gerektii yetikinler iin gece dersleri Temel Kullanc daln,
iinde ok sayda renenin bulunaca A2deki ayrmlamann ayrntlandrlmasyla alt kollu bir
dal gelitirebilirler.
A

Temel Kullanc

A1
A1.1

Bamsz Kullanc

A2

A1.2 A2.1

B1
A2.2

A2.1.1 A2.2.2
1

ekil 3
rnek 2
Eer dil konuulduu evre iinde renilirse, basaman ara dzeylerini blerek zmlemede daha fazla incelie dayanan Bamsz Kullanc daln gelitirme eilimi ortaya kar:
A

Temel Kullanc

Bamsz Kullanc

Deneyimli Kullanc

A1

A2
A2.1

B1
A2.2
3

B2

C1

B1.1

B1.2

B2.1

B2.2

C1.1
8

C2

C1.2
9

C2.1

C2.2
10

ekil 4
rnek 3

32

Profesyonel kullanmlar iin st dzey dil yetilerini desteklemeyi hedefleyen bavuru ereveleri, C2 daln geree benzer bir biimde gelitirir.

Bamsz Kullanc

B1

Deneyimli Kullanc

B2

C1

C2
C2.1

C2.2

ekil 5
3.6.ORTAK BAVURU DZEYLERNN ERNN TUTARLILII
Basamaklarda betimlenmi olan iletiim etkinliklerini gerekletirmek iin gerekli olan ilevlerin, kavramlarn, dilbilgisinin ve szck daarcnn zmlenmesi, dil belirlemelerine ynelik
yeni takmlarn gelitirilmesi ilemlerinin bir parasn oluturabilir.
A1 Dzeyi (Giri ya da Keif Breakthrough), dilin kiisel amala kullanmnda en temel
dzeydir renenin basit karlkl etkileim yapabilecei dzey kendisi, yaad yer, tand
kiiler ve sahip olduu eyalarla ilgili basit sorulara yant verebilir ve soru sorabilir; kendisiyle ilgili
ya da kendisine yabanc olmayan alanlarda kalplam anlatmlar ve ayrcalklarla yetinmeksizin
basit szcelerle konumaya katlabilir ve ayn biimde yant verebilir.
A2 Dzeyi (Ara dzey ya da iletiimden kopmama), Waystage dzeyinin zelliklerine
denk dt sylenebilir. Toplumsal ilikileri gsteren betimleyicilerin birou burada yer alr.
Toplumsal ilikiler: gndelik nezaket ve hitap biimlerlini kullanmas; birisini karlamas; ona kendisiyle ilgili haberler sormas ve yantna tepki vermesi; ok ksa bir alverii baaryla sonulandrmas; meslei ve bo zaman etkinlikleri zerine sorular yantlamas ve ayn trden sorular sormas; davet etmesi ve bir davete yant vermesi; yapmak istedii eyleri, yeri tartmas ve gerekli
dzenlemeleri yapmas; neride bulunmas ve bir neriyi kabul etmesine dayanr. Dar kmalara
ve yer deitirmelere ilikin betimlemelerle de burada karlalr; yabanc bir lkede yaayan yetikinlere ynelik Eik Dzeyin aktarmsal zelliklerinin yalnlatrlm biiminin zellikleri arasnda: bir maazada, postanede ya da bankada yaplan basit bir alverii baaryla sonulandrmak; bir yolculuk hakknda bilgi edinmek; toplu tama aralar: (otobs, tren ve taksiden) yararlanmak, temel bilgilere ilikin sorular sormak, yol sormak ve gstermek, bilet almak; gndelik yaam iin gerekli rn ve hizmeti salamak ve istemek.
A2+ Dzeyi, st dzey olarak Waystage dzeyinin stnde bir yetiye denk der (Ara
dzey ya da iletiimden kopmama dzeyi). Burada snrl ve yardm almakla birlikte daha etkin
bir katlma dikkat ekilmektedir. rnein: Yz yze olmak kouluyla basit bir konumay balatr,
srdrr ya da tamamlayabilir; basit gndelik alverileri ar bir aba gstermeksizin yeterince
anlayabilir; ngrlebilen gndelik durumlar iinde bildik konular zerinde istediini dile getirebilmek iin gerektiinde yardm isteyebilmesi kouluyla dnce ve bilgi alveriinde bulunmak ze-

33

re kendini anlatabilir; iletide uyarlamalar yapmas ve szcklerini aramas gerekmekle birlikte, olaand bir ierik tamayan gndelik durumlar iinde baarl olabilir; yaplatrlm durumlar iinde, yardm alarak grece bir rahatlkla karlkl etkileim iine girebilir, ama ak bir tartmaya katlm ok snrldr; ve, daha anlaml olarak, bir monologu srdrmede ok daha yetkin bir yetiye
sahiptir, sz gelimi, izlenimlerini basit terimlerle dile getirir; kiiler, yerler, mesleki veya akademik
bir deneyim gibi evresine ilikin gndelik verilere ait uzun betimlemeler yapar; gemi etkinliklerini
ve kiisel deneyimlerini betimler; gndelik uralarn ve alkanlklarn betimler; projeleri ve bunlarn dzenlenme biimlerini betimler; sevdii/sevmedii eyler zerine aklama getirir; olaylarn ve
etkinliklerin yaln ve ksa betimini yapabilir; bildik nesne ve hayvanlar betimler; sahip olduu eya
ve nesnelerden ksaca sz ederken yaln bir betimsel dil kullanr ve bunlar karlatrr.
B1 Dzeyi, yabanc bir lkeyi ziyaret eden bir kii iin Eik Dzeyin zelliklerine denk der. ki zellikle nitelendirilir. Birincisi, bir karlkl etkileimi srdrme ve farkl durumlar iinde
istediini elde etme yeteneidir. rnein; genel kural olarak, kendisiyle ilgili uzun bir tartmann
ana noktalarn, tartmann ak ve lnl dilde yaplmas kouluyla izleyebilir; arkadalar arasnda resm olmayan bir tartmada dnce ve gr bildirebilir veya isteyebilir; aktarmak istedii
ana gr anlalr bir biimde aktarr; sylemek istei eyin zn sylemek iin geni yaln biimler yelpazesini esneklikle kullanr; bazen sylemek istediini tam olarak anlatmaya alrken
anlalmas g olsa da, bir konumay ya da tartmay srdrebilir; zellikle uzun anlatmlarda,
szcklerle dilbilgisel biimlerin ve yanllarn dzeltme abalarnn belirgin olmasna karn anlalrln yitirmez. kinci zellik, gndelik yaama ilikin sorunlarla ustaca baedebilme yeteneidir. rnein: Toplu tama aralarnda ngrlemeyen bir durumdan baaryla kmasn bilmek;
bir seyahat irketinde veya yolculuk srasnda yaplan bir organizayon srasnda karlaabilecei
temel durumlarla baedebilmek; bildik konularda hazrlk yapmakszn sze girebilmek; bir istemde
bulunabilmek; karlkl etkileim iinde konuulan kiiye yakndan baml kalmakla birlikte bir sylei ya da bir danma srasnda (sz gelimi yeni bir konuyu ele almak) insiyatifi ele almak; birisinden, syledii eyi aklamasn ya da kesinlemesini istemek.
B1+ Dzeyi, Eik Dzeyin ileri bir derecesine denk der. Burada ayn iki zellikle karlalr; bunlara alverii yaplan bilginin nicelii zerinde younlaan belli sayda betimleyici eklenir. rnein: bilgi edinme isteiyle iletiler alr ya da bir gl aklar; bir sylei ya da danmada gerekli olan somut ama snrl kesinlikte bir bilgiyi verir (sz gelimi bir hekime hastalk belirtilerinden sz eder); bir eyin neden sorun oluturduunu aklar; bir gazete haberi, bir makale, bir
sunu, bir tartma, bir sylei, bir belgesel zerine gr bildirir ve tamamlayc ayrnt sorularn
yantlar bunlar zetler; yantnn bazen uzun ve hzl bir biimde dile getirilmi olmas durumunda konutuu kiiden yineleme yapmasn istese bile nceden hazrlanm bir syleiyi, iindeki
bilgiyi onaylayarak ve dorulayarak baaryla sonulandrabilir; bir eyin nasl yapldn betimler
ve ayrntl bilgi verir; kendi alannda sradan olan veya olmayan sorunlar zerinde ok sayda olgusal bilgiyi belli bir kesinlikle aktarp alr.
B2 Dzeyi, stte B1 ile (Eik Dzey) olduu kadar aada A2ye (Aradzey ve iletiimden
kopmama dzeyi Waystage) ayn uzaklkta bir aradzeye denk der. leri Dzeyin veya Bamsz Kullancnn (Vantage) zelliklerine aklk getirmeyi hedefler. Robert ve Collinsin ngilizceFranszca szlne gre, vantage: avantaj, stnlk anlamna gelir. Concise Oxford
Dictionnary, advantagen eanlamls olarak olarak sunar (ve vantage teriminin zellikle teniste
kullanlan bir terim olduunu belirtir).
Buradaki benzetme, renenin aradzeyde uzun bir sre ama gvenlik olarak ilerleme gsterdikten sonra bir yerlere ulatn kefetmesine, olgular farkl grmesine ve yeni bir bak as
elde etmi olmasna dayanr. yle grnyor ki bu kavram, bu dzeyin betimleyicilerince geni lde dorulanmtr. Bu betimleyiciler, bir ncekinden nemli bir kopuu gsterirler. Sz gelimi, bu

34

durumun temel dzeyi, uslamlamadaki etkinlik zerinde younlar: grlerini aklar ve bunlar
bir tartma srasnda uygun aklamalar, kantlar ve yorumlar getirerek savunur; farkl grlerin
stnlk ve olumsuzluklarn srasyla destekleyerek bir konu zerinde bak as gelitirir; mantksal bir kant oluturur; belli bir bak asn savunarak ya da eletirerek bir uslamlama gelitirir; tartt kiinin dn vermesi gerektiini ak bir biimde gstererek bir sorunu sergiler; nedenler, sonular, varsaymsal durumlar zerinde kendini sorgular. Bildik bir balamda resm olmayan bir tartmaya etkin bir biimde katlr, yorumlar getirir, bak asn aka dile getirir, olas seimleri
deerlendirir, varsaymlarda bulunur ve bunlara yant verir.
kinci olarak bu dzey batan sona gzden geirilirse yeni ynelim noktalar grlr:
Birincisi, toplumsal sylemde baarl olmaktan daha iyisini yapma konusunda yeterli olmaktr. rnein; doallkla, rahata, ve etkin bir biimde konumak; grltl bir ortamda
bile olsa lnl dilde sylenenleri ayrntlaryla anlamak; konumada nayak olmak, sra
geldiinde sz almak ve yeri geldiinde, incelikle olmasa bile konumay kapatmak; zamana kazanmak iin kalplam cmleler kullanmak (rnein Bu zor bir soru) ve syleyecei eye hazrlanrken sz srasn brakmamak; taraflarn birine ya da tekine bir zorlamakszn doal konuucularla alverii olanakl klan bir rahatlk ve doallk derecesiyle
konumalara katlr; bir konumada doal olarak ortaya kan anlam, biem ve srardan
kaynaklanan deiikliklere ayak uydurur; beklenmedik bir srada doal konuucularla ilikiyi, onlar duraksatmadan veya irkiltmeden srdrmek ya da bunlar bir baka doal konuucuyla yaptndan farkl bir davran gstermeye zorlamak
kinci ynelim noktas, dile ilikin yeni bir bilin dzeyine ilikindir: Yanl anlamalardan
kaynaklanan yanllar dzeltmek; ncelikli yanllar not almak ve bunlar izlemek iin
sylemi bilinli bir biimde izlemek; genel olarak ayrmna varlr varlmaz tesadfi ve dizgesel yanllar dzeltmek; alc(lar) zerindeki etkisini gz nnde bulundurarak sylenecek eyi ve syleme biimini ngrmek. Her ey yeterince gz nnde bulundurulunca,
renenin amas gereken yeni bir eik dzeyin sz konusu olduu sylenebilir.
Bir sonraki B2 dzeyinde, leri Dzey ya da Bamsz Kullanc Dzeyinin (Vantage)
ileri derecesine denk den etkin bir toplumsal sylem biimi olan kantlama zerinde durulur
ve B2de ortaya kan dil bilinci burada devam eder. Bununla birlikte, kantlama ve toplumsal sylemin vurgulanmas, sylemsel yetilere yeni bir nem yklenmesi biiminde yorumlanabilir. Bu yeni
sylemsel yetenek derecesi, konumann ynetimi iinde ortaya kar (ibirlii stratejileri): Bir geri
dn yapabilir ve bir bildirimlere ve teki konuucularn karsamalarna sral bir dzen verebilir
ve bunu yaparken tartmann akn kolaylatrabilir; kendi sylediklerini ve teki konuucularn
sylediklerini beceriyle ilikilendirebilir.
Mantksal bant/badaklk iinde de ortaya kar: tmceleri ak ve kesintisiz bir sylem iinde birbirlerine balamak iin belli sayda eklemleyici kullanr; dnceler arasndaki ba
gstermek zere eitli balant szcklerini etkin bir biimde kullanr; anlaml noktalar ve ikincil
belirginlik tayan noktalar ne karak bir kantlamay dizgeli biimde savunur. Son olarak, tartmaya ilikin betimleyiciler bu dzeyde younlar: Sonu almak zere inandrc bir sylem ve
basit kantlar kullanarak bir tazminat isteminde bulunur; bir dnlemenin snrlarn aka dile getirir.
Bir sonraki C1 Dzeyi, zerk Dzey olarak adlandrlr. Bu dzey, u rneklerden de anlalaca gibi rahat ve doal bir iletiime olanak tanyan geni bir sylem dizisi yeterince egemen
olunmasyla nitelendirilir: Rahat ve doallkla, neredeyse glk ekmeden kendini dile getirebilir.
Geni bir szck daarcna yeterince egemendir ve boluklar kolayca dolaylamalarla doldurabilir. Kimi deyimler ya da savuturma stratejileri sz konusu olduunda pek fazla dikkati eken aratr iinde bulunmaz; yalnzca kavramsal bakmdan g bir konu, sylemin doallk iinde gereklemesine engel oluturabilir.

35

Bir nceki dzeyi nitelendiren sylemsel yetiler C1 Dzeyinde daha da rahatlk iinde yeniden ortaya kar. Sz gelimi, dinleyicilerin dikkatini ekmek ya da dnrken bu dikkati koruyarak zaman kazanmak iin, yorumlarn katmak zere, kullanlabilecek ilevler daarndan uygun bir
anlatm seebilir; ak, yeterince oluturulmu bir sylemi yaplarn, bantlayanlarn ve eklemleyicilerin ustalkla kullanmn gsterecek biimde duraksamadan retebilir.
C2 Dzeyi, Ustalk olarak adlandrlmakla birlikte, doal konuucuyla e dzeye gelmek ya
da neredeyse bu dzeye ulamak gibi bir istek sz konusu deildir. Hedef, ileri dzey renenlerinin sylemlerinde karlalan kesinlik, uygunluk ve dilde rahatlk derecesini nitelendirmektir. Burada dkm yaplan betimleyiciler: Anlalr bir kesinlik iinde geni bir kipselletiriciler dizisi kullanarak anlam inceliklerini kesinlik iinde aktarmay; yananlamlara ilikin bilinle birlikte deyimsel ve
teklifsiz anlatmlar olduka ustalkla kullanmay; dinleyici farkna varmayacak biimde geri dn
yapmay, glkleri taklmadan yeniden dile aktarmay kapsar.
Ortak Bavuru Dzeyleri deiik biimler altnda ve az ok ayrntl bir biimde gsterilebilir ve kullanlabilir. Bununla birlikte, oynak olmayan bavuru noktalar saydaml ve tutarll
salar; bu, sonraki planlamalar ve geliimde sreklilik iin bir gere oluturur. Betimleyicilere ilikin
somut bir rnekler btn oluturma amac, betimleyicilerin devam iin ltlere ve yntembilimsel
verilere birlikte sunulduunda, durumlarna uygun uygulamalar tasarlayan karar alclara yardmc
olur.
3.7.

BETMLEYC RNEK BASAMAKLARI NASIL OKUNUR?

Kullanlan dzeyler, daha nce 3. Blmde sunulmu olan alt temel dzeydir:
A1 (Breakthrough): Giri ya da Keif Dzeyi
A2 (Waystage): Ara Dzey ya da Temel Gereksinim Dzeyi
B1 (Threshold): Eik Dzey
B2 (Vantage): leri Dzey ya da Bamsz Kullanc Dzeyi
C1 (Effective Operational Proficiency): zerk Dzey
C2 (Mastery): Ustalk
Sunu konusunda, kimi okurlar bir tanmlayc listesinin alt dzeyden st dzeye doru
sunulmasn yeler; kimileri de tersini tercih eder. Tutarllk nedeniyle, tm basamaklar yukardan
(C2 : Ustalk) aaya (A1 : Keif Dzeyi) doru sunulmutur.
Orta Dzeyler olan A2 (Aradzey, Waystage), B1 (Eik Dzey) ve B2 (leri Dzey,
Vantage) genellikle yukarda (baknz s. 45) deinildii gibi ince bir izgiyle blnmtr. Bu durumda, sz konusu dzeyin bavuru ltne denk den izginin altnda kalan betimlemelerdir.
Bu izginin stnde kalan betimleyiciler bavuru dzeyinin belirgin bir biimde stnde
yer alan ama st dzeyin ltnn altnda kalan bir yetenek dzeyine denk derler. Bu ayrm,
deneysellie dayanan bir emadr. A2 (Ara Dzey, Waystage), B1 (Eik Dzey) ve B2 (leri Dzey, Vantage) iinde bir alt blmleme olmadndan betimleyici bavuru dzeyine denk der: ki
dzey arasnda denk den hibir tanm bulunmamaktadr.
Her dzeyin, altndaki dzeyleri kapsadna dikkat etmek gerekmektedir. Bu, B1 (Eik Dzey) dzeyindeki bir kullancnn, A2 (Ara Dzey ya da Temel Gereksinim Dzeyi, Waystage) iinde betimlenen her eyi yapabileceini ve dzeyden daha iyi olduu anlamna gelir. Bu, A2 (Temel
Gereksinim Dzeyi) dzeyinden bir edim koulunun, sz gelimi; konuma biiminin yava ve ak
olmas kouluyla, B1 dzeyinden (Eik Dzey) bir edime daha az etki yapacak veya buna uygulanamayacaktr.

36

Bir betimleyicinin eleri ya da grnmleri bir sonraki dzeyde yinelenmez. Bu, her dzeyin tanmlarnn, yeni ya da belirgin olarak grlen zelliklerini semeci bir biimde betimlemektedir; artan gl belirtmek zere alt dzeyin tm eleri zdevinimli bir biimde yinelenmez.
Her dzey, tm basamaklarda betimlenmemitir. Belli bir dzeyde bir alann olmamasndan
kolaylkla bir sonu karlamaz. Gerekten de bunun nedeni, eitli gerekeler veya bunlardan kimilerinin bir araya gelmesi olamaz. Bu dzeyde,
Alan bulunabilir: kimi betimleyiciler aratrma tasarsnda yer almaktayd ama nitelik denetimi srasnda brakld
Bir olaslkla alan bulunmaktadr ve betimleyiciler yazlabilir ama bu yaplmamtr
Alann bulunmas sz konusu olabilir ama dile getirilmesi ok g, hatta olanakszdr
Alan yoktur ya da bir belirginlik tamaz. Bir ayrm getirilemez.
Eer Ortak Bavuru Metni kullanclar betimleyici bankasndan yararlanmak isterlerse, nerilen betimleyicilerde karlalan boluklara ilikin olarak bir gre varmalar gerekecektir. Boluklar, sz konusu alann daha eksiksiz bir kullanm yoluyla ve/ya da kullancnn dizgesinden kaynaklanan gereten yararlanlarak doldurulabilir. te yandan, kimi boluklar yerinde olarak varlklarn srdrebilirler. rnein, belli bir kategorinin dzeyler btnnn aasna veya tepesine doru
belirginlik iermemesi durumunda. Buna karn, bir basaman ortasndaki bir boluk, anlaml bir
ayrm dile getirmenin olanakszln gsterebilir.
3.8.

DL YETENE BETMLEYCLER BASAMAKLARI NASIL KULLANILIR?

1, 2, ve 3. Tablolarn rneklendirdii Ortak Bavuru Dzeyleri, bir dilsel yetenek basama

oluturur. Basamaklarn oluturulmas srasnda ortaya kan bu trden teknik sorunlar A Ekinde
yeniden ele alnmtr. Deerlendirmeye ayrlm 9. Blm, Ortak Bavuru Dzeylerinin, dilsel yetinin deerlendirilmesiyle ilikili bir kaynak gere olarak nasl kullanlacan betimler. Bununla
birlikte, dilsel yetenek basamaklar evresindeki tartmada nemli bir nokta, bu basamaklarn ulalmasn salad hedefi tam olarak tanmlamak ve betimleyicilerin metinleriyle bu hedefi rttrmektir.
basamak tr arasnda ilevsel bir ayrm:
a. Kullanc odakl;
b. Snav yapan odakl;
c. Tasarmc odakl (Alderson, 1991) olarak gerekletirilmitir. Bu ileve ynelik bir basamak bakas iin kullanldnda uygun bir biimde kaleme alnmamsa sorunlar kabilir .
a. Kullanc odakl basamaklar, hangi dzeyde olursa olsun adaylarn tipik ya da olas
davranlarna aklk getirmek ilevini tar. Bu szceler, renenin yapabileceklerini tanmlamaya ve alt dzeylerde bile olumlu bir anlatma yneliktir.
Yava konumaya zen gstererek kendisine seslenen bir kiinin dilini ilanlarla ksa, yaln
ve ak iletilerin balca elerini anlayabilir.
Eurocentres Dilsel Yetenek Basama, 1993: Szl dili anlama 2. Dzey
Bazen yine de snrlar belirlemek sz konusu olabilir.
Yaln bildik etkinlik ve durumlar iinde iletiim kurmay baarabilir. Bir szlk yardmyla
basit bir dille yazlm iletileri anlayabilir. Szlk olmakszn, bu iletinin genel dncesini anlayabi-

37

lir. Snrl dilsel yetenei iletiimde kopukluklara ve allmadk durumlar iinde yanl anlamalara
yol aabilir
Dokuz Dzeyli Dilsel Yetenek Basama, Finlandiya 1993 2 Dzey
Kullanc odakl basamaklar toptan olup her dzey iin bir betimleyici sunar. Finlandiya bavuru basama bu trdendir. Ortak Bavuru Dzeylerini tantmak iin bu blm iinde yukarda sunulan Tablo 1, ayn zamanda her dzeyde rnek yetenek iin genel bir zet nermektedir. Kullanc
odakl basamaklar, ayn zamanda yukarda anmsatlan Eurocentres basamaklarnda sz konusu
olduu gibi drt beceriye gnderme yapabilir, ama yalnlk bu amala tasarlanm basamaklarn
temel zellii olmay srdrr.
b. Snav yapan odakl basamaklarn ilevi notlamay ynlendirmektir, ve betimleyiciler,
hedeflenen edimin nitel grnmlerini olaan bir biimde dile getirebilir. Burada, herhangi bir edime
ilikin btnsel bir deerlendirme sz konusudur. Bu trden basamaklar, renenin edimsel nitelii zerinde younlar ve genellikle, ileri dzeylerde, zellikle dile getiri biimi bir snavda geerli
notu elde etmek iin gerekli lte gre yapldnda olumsuz bir biimde dile getirilir.
Tutarsz bir sylem ve skl yksek duraksamalar, anlamay engeller ve dinleyicinin srekli bir aba gstermesini gerektirir.
Certificate in Advanced English 1991 (University of Cambridge Local Examination
Syndicate)
Snav 5 (szl)
Deerlendirme lt: Rahatlk: [derece 1 2 (Drt derecenin altnda dzey).]
inde kazanm rneklerinden belirgin olanlarn incelenip betimlendii bir nitel geliim yaklam kullanlrsa olumsuz bir anlatmdan yine de byk oranda kanlabilir.
Snav yapann kullanmna ynelik kimi basamaklar btncldr ve her dzey iin bir betimleyici sunar. tekilerse edimin yaylm, kesinlik, rahatlk, sesletim gibi farkl grnmleri zerinde
younlaan zmleyici basamaklardr. Bu blmde yukarda yer verilen Tablo 3, snav yapan
zerinde odaklanm, olumlu bir yaklamla dile getirilen, Ortak Bavuru Metninin betimleyici rneklerinden olumu bir basamak rneidir.
teki zmsel basamaklar, yetinin erevesini biimlendirmek amacyla ok sayda kategori kapsar. Snav yapanlarn be kategoriden daha fazlasn incelemeyi genellikle zor bulmalar
nedeniyle bu yaklamlarn deerlendirmeye pek fazla uygunluk gstermedii sylendi.Tablo 3n
zmsel basamaklar, var olan konumu tasarlamak, gereksinimleri ve hedefleri belirgin kategoriler
iinde konumlandrmak ve bunlar aklar, ayrca gerekenleri belirlemek amacn tadklar tan
odakl olarak betimler.
c. Yntem tasarmcs odakl basamaklarn ilevi, uygun dzeylerde testlerin oluturulmasna rehberlik etmeye dayanr. Bu basamaklarn metinleri, renenin bir test iinde gerekletirmesi beklenen zgl iletiimsel etkinlikleri doallk iinde dile getirirler. Bu tr basamaklar ya
da zellik dizelgeleri, ayn zamanda renenin yapabildikleri zerine de odakldr.
Kendi ailesi, yaam koullar, orta eitim durumu ve niversite eitimi zerine ayrntl bilgi
verebilir; evresine ilikin gndelik olaylar betimleyebilir ve bunlar tartabilir (sz gelimi, yaad
semt, zaman); imdiki veya gemi mesleki etkinliini betimleyebilir; i arkadalaryla ya da amiriy-

38

le doallk iinde iletiim kurabilir (rnein, ile ilgili sorular sormak, alma koullarndan, saatlerinden yaknmak, vd.); telefonda basit iletiler gnderebilir; gndelik yaama ilikin basit etkinlikler
zerine bilgiler ve emirler verebilir (rnein bir tccara). stekte bulunurken: ...miyim? mmkn
m? gibi nezaket biimlerini kullanmay deneyebilir. Bazen istem d bir saldrganlk ya da teklifsizlik iinde karsndakini yaralayabilir ya da doal konuucunun yaknlk bekledii yerde ar bir
resmyetle onu sarsabilir.
Australian Second Language Proficiency Ratings 1982: Szl anlatm: Dzey 2.
kinci yabanc dil olarak ngilizcede zgl etkinlik rnekleri ( stundan birincisi).
Bu toptan betimleyici; bilgi alverii (kiisel ve mesleki alan); betimleme; karlkl konuma;
telefon; ynerge ve emir vermek; toplumdilbilimsel gibi kategoriler iinde ksa betimleyicilere ayrabilir.
Sonu olarak, kesintisiz deerlendirme ya da zdeerlendirme iin kullanlan denetim
dizelgeleri ya da betimleyici basamaklar, denetim listeleri ya da betimleyici basamaklar, betimleyicilerin yalnzca renenlerin neyi yapabileceklerini deil, ayn zamanda nasl yapmalar gerektiine ilikin kesin bilgiler getirdiinde en yksek verimlilie ularlar. renenden beklenen edimin
niteliine ilikin uygun bir bilginin olmamas, nceki evrimlerle, bir yandan Ulusal ngilizce Programyla (English National Curriculum) ulalmas gereken hedefler ve te yandan Avustralya Programnn (Australian Curriculum) profilleri konusunda sorunlar ortaya kard. yle grnyor ki,
eitmenler, ayrntlarn bir yandan programda yer alan etkinliklerle ilikili olarak (yntem tasarmcs
odakl yaklamla ba kurulmas) ve te yandan nitel ltlerle ilikili olarak (tan odakl yaklamla
ba kurulmas) verilmesini yelemektedir. Ayn biimde, zdeerlendirme betimleyicileri, farkl dzeylerde etkinliklerin gereklemesinde beklenen niteliin dzeyinin belirlenmesi lsnde verimli
olabilektir.
zet olarak, dilsel yetenek basamaklar, aada yer verilen ynelimlerden birine ya da birkana sahiptir.
kullanc odakl
(daha basit)
renenin NEY
yntem tasarmcs odakl
(daha karmak)
eitmen
odakl

renen
odakl

snav yapan odakl

(daha karmak)
ve NASIL
yapabilecei
tan odakl
(daha basit)

ekil 6
Bu drt ynelim, ortak bir bavuru metni iin belirgin olarak nitelendirilebilir.

39

Yukarda sunulan ynelimlere ilikin bir baka inceleme sonucunda:

kullanc odakl bir basaman, btne ilikin bir bak sunmay amalayan yntem tasarmcs odakl basamaa oranla daha az ayrntlar ierdii
snav yapan odakl bir basaman, snav yapana btne ilikin bir grnm kazandrmay amalayan tan odakl bir basamaa oranla daha az ayrntlar ieren bir evrim olduu sylenebilir.
Kullanc odakl kimi basamaklar, genel bir grne ulamak zere ayrntlarn indirgenmesine ilikin bu sreci mantksal sonucuna ynlendirirler ve her dzeyde yetileri betimleyen btncl bir basamak sunarlar. Kimi durumlarda, bu, ayrntl bir raporun yerini alr (rnein, yukarda
anlan Finlandiya cetveli); baka durumlarda bu, tek tek becerilere ynelik bir dizi sayya bir anlam
kazandrr (rnein, IELTS: International English Language Testing System). Yine kimi baka durumlar iin bu, bir grnm ve zellikler veren daha ayrntl bir dizgenin balang noktas veya
genel bir grnmn oluturur (rnein, Eurocentres). Her durumda, bak as, bir bilgisayar
yardml metininin sunuundaki bak asna benzemektedir. Kullancya, basamaklanml dizgenin
(burada btncl) st katmann gzlemlediinde kendisine genel bir grnt, ak bir bak as
kazandran piramit biimli bir bilgi sunulmaktadr. Katmanlar iine girerek bu dizge sonsuza dein
ayrntlandrlabilir ama her keresinde bir ya da iki bilgisayar ekranndan veya bir ya da iki sayfadan
daha fazlas grlemeyecektir. Bylece, hem okuru belirgin olmayan ayrntlarla bunaltmadan hem
de bayalatrma sakncasn douracak yalnlatrmaya gitmeden karmaklk sunulabilir. Gerektiinde ayrntlar el altnda bulundurulmu olur.
Yardml metin bir betimleme dizgesi tasarlamada yararl bir rneksemedir. Bu, ESUnun
(English-speaking Union ngilizce Konuma), yabanc dil olarak ngilizce (YDE) snavlarna
bavuru ereve basama iin yapt seimdir. Bu yaklam, ileride 4 ve 5. Blmlerdeki basamaklar iinde srdrlr. Sz gelimi iletiimsel etkinlikler konusunda Karlkl etkileim basama
bu kategorinin basamaklarn zetler.

Bavuru Metni kullanclar duruma gre,

renim dzey ve hedeflerini, izlenceyi, resm ynergeleri ve kesintisiz denetimi (tasarmc odakl) bantlandrma kaygsn hangi lde tadklarn,
Dzeyleri ve beceri dzeylerine gre tanmlanm ltleri salayarak yarglarn gvenirliinde art bantlandrma kaygsn hangi lde tadklarn,
Dzeylerle uygulayclara, teki uygulama kesimlerine, anababalara ve renenlerin
kendilerine (renen odakl) sonularn sunuluunu hangi lde bantlandrma kaygs tadklarn dnecek ve bunlara aklk getireceklerdir.
3.9.

YETENEK DZEYLER VE SONU DZEYLER

3.9.1. Yetenek Basama

Dzeyler zerine bir tartmaya balamadan nce Ortak Bavuru Dzeyleri basamanda
yapld gibi yetenek dzeylerinin tanmyla belli bir dzeyde belli bir hedef uyarnca baar derecelerinin deerlendirilmesi arasnda nemli bir ayrm getirmek gerekir.
Ortak Bavuru Dzeyleri gibi bir yetenek basama, artan bir dizi yetenek derecesi tanmlar. renenin yeteneinin tm kavramsal yaylmn kapsayabilir ya da ancak bir kurum ya da
eitim kesimine uygun yetenek dizisini kapsayabilir. B2 dzeyinde snflandrlmak (ancak iki ay

40

nceden B1 dzeyine yerlemi olmak), renen iin gerek bir baar oluturabilir ama bir bakas iin (ayn B2 dzeyine iki yl nceden ulaan iin) sradan bir baardan baka bir ey olmaz.
Belli bir hedef belli bir dzeye yerletirilebilir. ekil 7de, Y snav, yetiler basama zerinde 4 ve 5. dzeylerin belirttii yetenek derecelerini kapsamay hedeflemektedir. Farkl dzeyleri
hedefleyen baka snavlar da varolabilir ve bunlarn aralarndaki ilikiyi aklamada yetenek basama kullanlabilir. Yabanc dil olarak ngilizce iin ESUnun (English-Speaking Union) Bavuru
erevesi projesini ve Avrupada dil snavlarn karlatrmak iin ALTEnin yapt almay bu
dnce ynlendirmektedir.
Yetenek
Basama
9
8
7
6
5
Y Snav
4

5 (PEKY)
4 (Y)
3 (ORTA)
2 (BAARISIZ)
1

3
2
1

ekil 7
Y Snavnda elde edilen sonu bir dzeyler basama; rnein 3 n baar kabul edildii kural iinde 1den 5e giden basamak zerinde llebilir. Bu tr bir dzeyler basama, znel bir
biimde notlanan snavlarda zellikle yazl anlatm ve szl anlatm iin baarnn deerlendirilmesi iin veya da snav sonularn yorumlamada dorudan kullanlabilir. Y Snav, bir dizi X,
Y ve Z snavlarnn bir parasn oluturabilir. Her snavn ayn trden bir dzeyler basama
olabilir ama, dilsel yetiler bakmndan X snavndaki 4. Dzeyin, Y snavndaki 4. Dzeyle ayn
anlam tamad kesindir.
Eer X, Y ve Z snavlarnn tm ortak bir yetiler basama zerine yerletirilirse, bu
durumda orta vadede bu btnn bir snavnda ulalan dzeylerle teki snavlarn dzeyleri arasnda bant kurulmas gerekir. Uzmanlarca gerekletirilen derleme yntemi, zellik zmlemesi, resm rneklerin karlatrlmas ve adaylarn sonularnn ayarlanmas yntemiyle bunda baarl olunabilir.
Bir bakma, snavlarda ulalan dzeylerle yetenek dzeyleri arasnda bir bant kurulabilir; nk, snavlarn, tanm gerei kurallar ve bir deerlendirme birimi, bir baka deyile, snavlar
yorumlayabilecek biimde eitimli bir snav yapanlar grubu vardr. Ortak kurallara aklk getirmek ve bunlar saydamlatrmak, bunlar ilemselletirebilecek rnekleri vermek ve son olarak
bunlar ayarlamak gerekir.
3.9.1. Deerlendirme

41

Birok lkede, okullarda sonularn deerlendirmesi; kimi kez 1 ile 6y kapsayan, geerli
notun 4 olduu, kimi kez de 1 ile 20 arasnda geerli notun 10 (orta) olduu notlar verilerek yaplr. Notlarn anlam retmenlerce iselletirilmitir ama pek az tanmlanr. retmenin verdii bu
trden deerlendirme notlaryla yetenek dereceleri arasndaki ilikinin nitelii, ilkece, snavlarn dzeyiyle yetenek dzeyleri arasndaki ilikinin aynsdr; ama saysz kuraln varl nedeniyle karmaklar. nk her trden okulda her snf, bal olduu mill eitim iinde farkl bir kural oluturur. stelik, ilerlie konulan deerlendirme biimi ve belli bir balam iinde retmenlerin ulat
not yorumu zerine uyuum derecesi sorunu daha ie kartrlmamtr. rnein, Fransada sekizinci snfn sonunda alnan 10, kukusuz ayn okulda son snfn sonunda alnan 10la ayn anlam
tamayaca gibi baka bir sekizinci snf sonunda verilen 10dan farkl olacaktr.
Bununla birlikte, belli bir kesimde yetenek dzeyi kurallar dizisi, ayn ama iin elde edilen
sonularn eitli dzeyleri arasndaki kurallarn tanmn yapmak, retmenlerden ortalama sonucu bir basamaa ya da Tablo 1 ve Tablo 2 gibi bir yetenek tablosuna balamalarn istemek, baar
rneklerini derlemek ve deerlendirme toplantlar srasnda bunlar ayarlamak, retmenlerden
standartlatrlm videolar zerinde altklar notlama biimini kullanmalarn istemek gibi belli sayda teknikleri bir araya getirerek yaklak bir ilintilendirme kurulabilir.

Ortak Bavuru Metni kullanclar, duruma gre

Kendi sistemlerinin erevesi iinde gerekletirilen yapabilme aamalarn kaydedebilmek iin bir dzeyler takm oluturmak kaygsn ne lde gtmektedirler?
ster snav srasnda, isterse snf iindeki deerlendirmede belli bir hedef iin belirlenmi bir dzey iin verilen notlarda saydam deerlendirme ltleri oluturmak kaygsn
ne lde gtmektedir?
Kendi sistemlerinin erevesi iinde belirli sayda eitim kesimi, yetenek dzeyleri ve
deerlendirme trleri arasnda tutarl ilikiler kurmak amacyla ortak bir bavuru erevesi oluturmak kaygsn ne lde gtmektedirler? Konularn dnp bunlara aklk
getireceklerdir.
4. Dil Kullanm ve Dil Kullanan/renen
Giri ve aklamalardan oluan ilk blmden sonra, 4 ve 5. blmler artk dil kullanm ve
dili kullanan kiileri tanmlayan olduka ayrntl hazrlanm kategoriler sunmaktadr. Uygulanan
eylem-odakl yaklam dorultusunda, dil renenin dil kullanan olma srecine girdii varsaylm
olup, bu sayede ayn kategoriler burada da geerlidir. Ancak, yaplmas gereken nemli bir deiiklik var. kinci bir dili veya yabanc dil ve kltr renmesi, kiinin kendi anadilinde ve bu dile bal
olan kltrde yetkin olmasn engellemez. Ayrca bu yeni yetkinlik tmyle eskisinden de ayr tutulamaz.
renen kii basit bir biimde birbirinden ayr hareket ve iletiim yollar edinmez. Dil renen ok dilli bir birey olur ve kltrleraras farkndalk gelitirir. Dilbilimsel ve kltrel yetiler,
her dil bakmndan dier bir dilin bilgisi sayesinde ekil deitirir ve bu kltrleraras farkndalk,
beceriler ve teknik bilginin geliimine yardmc olur. Dilbilimsel ve kltrel yetiler bireyin daha zengin ve karmak bir kiilik gelitirmesini salar, ayrca daha fazla dil renebilme iin kapasitesini
arttrr ve bireyi yeni kltrel deneyimler iin daha ak hale getirir. Ayn zamanda renenler, dorudan iletiimde bulunamayan ve bununla ilgili olan iki dilin konumaclar arasnda, mtercim ve
tercmanlk yoluyla araclk yapabilirler. Doal olarak, dil renen bireyi tek-dili anadil konumacsndan ayran bu aktivitelere (ksm 4.4.4) ve yetilere (5.1.1.3, 5.1.2.2 ve 5.1.4 ksmlarda) yer verildi.

42

Soru kutular: Okuyucular bu nokta her ksmdan sonra bir kutu olduunu greceklerdir ve
OBM (Ortak Bavuru Metni) kullancs bu kutu iin burada yazlm olan ifadeleri deerlendirecek
ve uygun olduunda takip eden bir ya da daha fazla soruyu cevaplayacaktr. fade iindeki ihtiya
duymak/donanml olmak/ gerekli olmak gibi alternatifler srasyla renme, retme ve deerlendirmeyle ilgilidir. Kutunun ierii, OBM olaynn ynlendirici olmayan zelliini vurgulamak iin talimat yerine bir davet gibi ifade edilmitir. Kullanc bir blgenin tmnn ilgili olmadn dndn de o blgeyle ilgili her ksm ayrntl bir biimde incelemez. Ancak ou vakalarda OBM kullancsnn her kutuda verilen soruyu dnmesini, bu ya da u ekil de bir karara varmasn bekliyoruz. Eer alnan karar nemli ise, sunulan kategoriler ve rnekler kullanlarak formle ve amalanan hedef dorultusunda gerektiinde ilave edilebilir.
4. Blmn ierdii dil kullanm ve dil kullanann analizi, OBMnin kullanm iin kanlmaz;
nk bu analizin sunduu bir dizi parametre ve kategori, dil renimi, retimi ve snamas ile ilgili
herkesin sorumluluunu ald renenlerin, bir dil ile neler yapabileceklerini ve eylemde bulunmak
iin neleri bilmeleri gerektii konusunu gz nnde tutarak, bunu somut bir biimde diledikleri seviyede ayrntlaryla belirtmelerini salar. Bu analizin amac, kapsad sahada anlalr olmak ve tabii ki okuyucu iin yorucu olmamak.
Dil program hazrlayanlar, ders kitab yazanlar, retmenler ve snav yapanlar, metinlerin,
altrmalarn, aktivitelerin, snavlarn, vs. ierikleri hakknda ok ayrntl somut kararlar almak zorundadr. Bu sre hibir zaman kolayca nceden tespit edilmi bir menden semek gibi bir harekete indirgenemez. Varlan kararlarn seviyesi, ilgili uygulayclarn elinde olmaldr nk bu onlarn muhakeme ve yaratcln gerektirir. Dolaysyla, uygulayclar gz nnde bulundurmalar gereken dil kullanm ve yetiler ile ilgili tm ana grnleri burada sunulmu olarak bulabilmelidir. 4.
Blmn tm yaps bir tr kontrol listesine benzer ve bu sebepten dolay blmn banda yer alr.
Kullananlarn bu tm yapya hakim olmalar nerilir ve kullananlar kendilerine aadaki gibi rnek
sorular sorduklarnda, bu yapya bavurmalar gerekir:

rencilerimin ilemini gerekletirecei alanlar ve megul olacaklar durumlar tahmin

edebilir miyim? Eer yle ise, hangi rolleri gerekletirmeleri gerekir?
Ne tr insanlarla megul olmalar gerekir?
Hangi kurumsal ereveler iinde kiisel veya profesyonel ilikileri ne olacak?
Hangi amalara bavurmalar gerekir?
Hangi etkinlikleri yerine getirmeleri gerek?
Hangi temalarn stesinden gelmeleri gerek?
Konumalar gerekir mi? Ya da sadece dinlediklerini ve okuduklarn m anlayacaklar?
Ne tr eyleri dinleyecekler ya da okuyacaklar?
Hangi artlar altnda hareket etmek zorundalar?
Hangi dnya bilgisine ya da dier bir kltrn bilgisine bavurmalar gerekecek?
Hangi becerileri gelitirmi olmalar gerekir? Yanl yorumlara olanak vermeden hala
nasl kendileri gibi olurlar?
Bu sorumluluun ne kadarn stlenebilirim?
Eer renenlerin hangi durumlarda dili kullanacaklarn tahmin edemezsem, belki de
hibir zaman iinde bulunmayacaklar durumlar sz konusu olacak, ben arya kamadan onlara dili iletiimde kullanmaya en iyi nasl hazrlarm?
Gelecekte mesleki yaamlar hangi taraf ynelirse ynelsin, ben onlara uzun sre ilerine yarayacak ne verebilirim?
Dil renimi, demokratik toplum iinde sorumlu birer vatanda olarak onlarn kiisel ve
kltrel geliimlerine nasl en iyi ekilde katkda bulunabilir?

43

Ak sylemek gerekirse, OBM bu sorulara cevap veremez. Dorusu, bu cevaplar tamamen renme/retme durumunun tamamyla takdir edilmeli. Btn bunlarn stesinde ise tedarikte eitlilik gerekiyor nk renenlerin ve ilgili dier partilerin ihtiyalarna, gdlenmelerine,
zelliklerine ve kaynaklarna dayanmaktadr. Bundan sonraki blmlerin rol bu sorunu yle bir biimde dile getirmek ki konular gz nnde bulundurulacak ve eer gerekirse effaf ve mantkl bir
biimde tartlacaktr. Sonu olarak da varlan kararlar etkilenen taraflara ak ve somut bir biimde iletilecektir. Mmkn olduunda, daha fazla bilgi edinilmesi iin Genel Bibliyografideki ilgili
maddelere her ksmn sonunda referans olarak verilmitir.
4.1. Dil Kullanmnn Balam

Kullanlmakta olan dilin iinde bulunduu balamn gerekliliine gre ok eitlilik gsterdii
uzun zamandr bilinmekte. Bu bakmdan dil, matematik gibi tarafsz bir dnce arac deildir. letiimde bulunma gerei ve arzusu belirli bir durumda ortaya kar, dolaysyla iletiimin hem biimi
hem de balam o duruma kar olan bir tepkidir. Bu sebepten 4. Blmn ilk ksm balamn farkl
ynlerine eilir.
4.1.1. Alanlar

Dil kullanmnn her hareketi belirli bir durumun balam iersinde sosyal yaamn rgtlendii alanlarn (hareketlerin sahas ya da ilgilenilen blgeler) bir tanesi iinde yer alr. renenlerin
ileme geirmeye hazrlandklar alanlarn tercihi, durumlarn, amalarn, grevlerin, retim iin
kullanlan tema ve metinlerin, snama materyalleri ve aktivitelerin seimi iin uzaklara erien kapsam vardr. Gelecekteki kullanmlarna bal olarak, kullananlar imdiki zamanla ilgili alanlarn seiminde gdlmeye ait etkileri gz nnde bulundurmak zorundadr. rnein, ocuklar imdiki
zamanda ilgilerinin merkezleri zerinde younlaarak daha fazla gdlenmi olabilirler, ancak bu,
onlarn daha sonra yetikin evrede iletiimde bulunma durumuyla karlatklarnda onlar iyi hazrlanmam olarak gsterebilir. Yetikin eitiminde, rnein kurslara yatrm yapan ve mesleki
alana younlamay tercih eden iverenler ve ounlukla kiisel ilikiler gelitirmeyle ilgili olan renciler arasnda ilgi anlamazl ortaya kabilir.
Olas alanlarn says belirsizdir; nk tanmlanabilen herhangi bir aktivite sahas veya ilgi
blgesi, belirli bir kullanc veya renimin ilgi alann oluturabilir. Dil renimi ve retiminin genel amalar iin en azndan aadaki alanlar tanmlamak faydal olabilir:

Kiisel alan, ilgili kii zel bir birey olarak yaar, ailesi ve arkadalar ile ev hayat srer
ve zevk iin okumak, gnlk tutmak, zel bir ilgisini veya hobisini gerekletirmek gibi
bireysel uygulamalarda bulunur.
Kamu alan, ilgili kii genel halkn veya bir rgtn yesi olarak hareket eder ve eitli
amalar dorultusunda eitli muamelelerde bulunur.
Mesleki alan, ilgili kii kendi ii veya meslei ile meguldr.
Eitsel alan, ilgili kii zellikle (ama zorunlu olarak deil) bir eitim kurumunun iinde
rgtlenmi renme ile meguldr.

ou durumlarda birden fazla alann ilgili olduuna dikkat ekilmelidir. Bir retmen iin
mesleki ve eitsel alanlar byk lde rtr. Sosyal ve ynetimsel etkileimleri ve ilemleri, ayrca medya ile temas ilgilendiren kamu alan, baka alanlara da alr. Hem eitimsel hem de
mesleki alanlarda ou etkileim, dil aktiviteleri renme ve mesleki etkinlikleri yanstmak yerine bir
grubun allm sosyal fonksiyonlamasn yanstr. Buna benzer olarak kiisel alan da hibir zaman ayr bir saha ( medya aile ve kiisel hayatn bir parasdr, zel posta kutularna halk ilgi-

44

lendiren evraklar datlr, reklamlar, zel gnlk yaamda kullanlan rnlerin zerinde halka ait
metinler vs. vardr) olarak dnlmemelidir.
Dier yanda ise, kiisel alan hareketleri dier alanlarda bireyselletirir veya zelletirir.
Toplumsal arac iken, ilgili kiiler kendilerini bir birey olarak konumlandrr; teknik bir rapor yazmak,
snf iinde sunum yapmak, bir alveri, bir kiiliin ifade edilmesini olanak salar, belirli bir zaman ve yer ierisinde yalnzca dil aktivitesinin oluturduu profesyonel, eitsel veya halk alannn
dnda ifade edilir.
ereveyi kullananlar aadaki maddeyi gz nnde bulundurmak ve uygun olduunda belirtmek
isteyebilir:

Hangi alanlarda renmeye, donanml olmaya, stesinden gelmeye ihtiya duyacak;

renmeye ihtiya
duyaca

Hangi
alanlarda
Donanml
olaca

stesinden gelecei

4.1.2. Durumlar

Her alanda, meydana gelebilecek d durumlar aadaki gibi tanmlanabilir:

Meydana geldikleri yer ve zaman olarak

Kurumlar ve rgtler- normalde meydana gelebilecek alann ounu kontrol eden yap
ve prosedrlerdir.
lgili kiiler, zellikle de kullanc/renene ilikin olan uygun toplumsal roller.
evredeki nesneler (canl ve cansz).
Meydana gelen olaylar.
lgili kiiler tarafndan gerekleen ilemler
Durumun iindeyken karlalan metinler

Tablo 5, ou Avrupa lkesinde karlalabilecek alanlara gre snflandrlm yukardaki

durumsal kategorilere baz rnekler sunar .Tablo tmyle grsel ve neri mahiyetindedir. nsanlar
yormak iin hibir iddias yoktur. zellikle etkileimsel durumlarn devinimsel ynleri ile ilgilenemez/uraamaz; nk durum gelitike katlmclar durumun belirli zelliklerini tanmaya alr ve
tanmlamak yerine onu deitirmeye alrlar. letiim halinde bulunan iftler arasndaki ilikiler
hakknda 4.1.4 ve 4.1.5 ci ksmlarda daha fazla deinilmitir. letiimsel etkileimin isel yaps
iin 5.2.3.2 ye baknz. Sosyokltrel ynler iin ksm 5.1.1.2 ve kullanc stratejileri iin ksm 4.4
baknz.

45

ereveyi kullananlar aadaki maddeyi gz nnde bulundurmak ve uygun olduunda belirtmek isteyebilir:
Hangi durumlarda renmeye, donanml olmaya, stesinden gelmeye ihtiya duyacak;
renenin ilgili olaca meknlar, kurumlar/organizasyonlar, kiiler, nesneler, olaylar
ve hareketler.

4.1.3. artlar ve Kstlamalar

D artlar altnda oluan iletiim, kullanc/renici ve onun iletiimde rol alaca kiilere
eitli kstlamalar ykler, rnein:

Fiziki koullar:
a) Konuma
Telaffuzda anlalabilirlik
evredeki sesler (trenler, hava aralar, parazit, vs.)
Seslerin karmas (kalabalk sokak, pazarlar, toplu elence yerleri vs.)
Bozulmalar ( zayf telefon hatlar, radyo al kalitesi, kamuya hitap sistemleri)
Hava koullar (rzgar, ar souk, vs.).
b) Yazma :
Basmn kt/silik oaltm
Okunmas zor el yazs
Yetersiz aydnlatma vs.
Sosyal Koullar
a) letiimde rol alanlarn says ve aralarndaki ainalk;
b) Katlmclarn greceli mevkileri (g ve dayanma vs.);
c) zleyicilerin veya kulak misafiri olacak kiilerin varl/yokluu
d) Katlmclar arasndaki sosyal ilikiler (rn. dostluk/dmanlk, ibirlikilik).
Zaman Basks
a) Konumac/dinleyici (gerek zaman) ve yazar/okuyucu (daha esnek) farkl basklar
b) Konumalar, raporlar vs. iin hazrlanma sresi (rn. doalama, allagelen, nceden hazrlkl)
c) Sras gelindiinde ve etkileimlerde verilen sredeki kstlamalar (rn. kurallar, harcama, rekabet olaylar ve taahhtler, vs.)
d) Dier basklar: ekonomik, heyecan yaratc durumlar (rn. snavlar) vs.

Btn konumaclarn, zellikle renenlerin dil yetilerini harekete geirme yetenekleri, ounlukla iletiimin yer ald fiziki koullara dayanmaktadr. Yukarda verilmi olan grlt, parazit
ve bozulma gibi rnekler, konumay tanma ilemini daha da gletirir. Zor koullar altnda etkin
ve gvenli bir ekilde ilevini yerine getirme yetenei hayati nem tayabilir. rnein hata pay hi
olmayan ini talimat alan uak pilotlar. Yabanc dilde halka duyuru yapmay renenler, dinleyicilerin anlamalarn salayabilmek iin anahtar szckleri tekrar etmek iin zellikle anlalr bir telaffuz kullanmaldr. Dil laboratuarlarnda ounlukla ses ve grnts bozuk ve bir grsel kanalda
kabul edilemez olarak geri evrilen zaten daha nceden kopyalanm kasetlerin kopyalar kullanlmtr.

46

Dinlediini anlama snavnda tm katlmclarn eit artlar altnda snanmalarna dikkat

edilmelidir. Yine ayn dikkat, okuma ve yazma snavlarnda da uygulanabilir. retmenler ve snav
yapanlar, sosyal artlarn ve zaman basksnn, renme srelerine, snf ii etkileime, renenin yeteneine ve renenin belirli bir durumda icra edecei yetenee olan etkilerinin farknda olmaldr.

Tablo 5. D Balamda Kullanm: Betimleyici Kategoriler

Alan

Kiisel

Kamusal

Mesleki

Mekanlar
Yuva: Ev, odalar, Bahe
Sahip olma
Aile
Arkadalar
Yabanclar
Yer sahibi olmak, yurt, otel,
krsal alan, deniz kys

Kurumlar
Aile
Sosyal a rgs

Kiiler
(Byk) Anne/Baba, evlatlar, kardeler, teyzeler,
amcalar, kuzenler, kaynlar, eler, yakn dostlar,
arkadalar,
Tandklar

Kamu alanlar:
Sokak, meydan, park
Kamu tat
Dkknlar, (sper) marketler
Hastaneler, muayenehaneler, klinikler
Spor stadyumlar, sahalar,
salonlar
Tiyatro, sinema, elence
Restoran, otel
badethaneler

Kamu yetkilileri
Siyasi organlar
Kanun
Halk sal
Hizmet kulpleri
Toplumlar
Siyasi partiler
Mezhepler

Kamu yesi
Yetkililer
Dkkn personeli
Polis, asker, gvenlik
ofrler, biletiler
Yolcular
Oyuncular, hayranlar, seyirciler
Artistler, izleyiciler
Garsonlar,
Resepsiyon memurlar
Din grevlileri, cemaat

Ofisler
Fabrikalar
Atlyeler
Limanlar, demiryollar
iftlikler
Hava limanlar
Maazalar, dkkanlar
Hizmet kurumlar
Oteller
Sivil hizmetler

Firmalar
okuluslu irketler
Ulusallam kurumlar
Sendikalar

verenler/iiler
Yneticiler
Meslektalar
Alt derecedeki mesai arkadalar
arkadalar
Mvekkiller
Mteriler
Resepsiyon memurlar,
Sekreterler
Temizlik iileri

47

Eitsel

Okullar: Okul salonu

Snflar, oyun alan,
Spor sahalar, koridorlar
Liseler
niversiteler
Ders amfileri
Seminer salonlar
renci yurtlar
Laboratuarlar
Kantin

Okul
Lise
niversite
Eitim toplumlar
Uzman kurumlar
Yetikin eitim kurumlar

Snf retmenleri
Eitim elemanlar
Hizmetliler
Asistan elemanlar
Ebeveynler
Snf arkadalar
Profesrler, okutmanlar
Akademi yesi renciler
Ktphane ve laboratuar
elemanlar
Yemekhane elemanlar,
temizlik grevlileri
Hademeler, sekreterler

Nesneler
Mefruat ve mobilya
Giysi
Ev tehizat
Oyuncaklar, aralar, kiisel temizlik malzemeleri,
Sanat eserleri, kitaplar
Vahi/evcil hayvanlar, ev
hayvanlar
Aalar, bitkiler, im, kk havuzlar
Ev eyas
antalar
Elence/spor aletleri

Olaylar
Ailevi zel olaylar
Rastlantlar
Hadiseler, kazalar
Doal olaanst
olaylar
Partiler, ziyaretler
Yrmek, bisiklete
binmek, araba kullanmak
Tatiller, geziler
Spor olaylar

lemler
Yaam iin rutin iler:
Giyinmek, soyunmak,
yemek piirmek, yemek
yeme, ykama
Kendin yap ileri
Bahvanlk
Okuma, radyo ve TV
Elendirme
Hobiler
Oyunlar ve Sporlar

Metinler
Teleteks
Garantiler
Yemek tarifleri
Ynergeler
Romanlar, dergiler
Gazeteler
Reklam mektuplar
Brorler
Kiisel mektuplar
Yayn ve kayt edilmi konuma metinleri

Para, para antas, czdan

Formlar
Mallar
Silahlar
Srt antalar
Kutular, yolculuk antas
Toplar
Programlar
nler, iecekler,
Abur cubur yiyecekler/attrma
Pasaportlar, Ehliyetler

Hadiseler
Kazalar, hastalklar
Kamu toplantlar
Davalar, durumalar
Yardm toplama
gnleri
Cezalar, tutuklamalar
Malar, yarmalar
Gsteriler
Dnler, cenazeler

Kamu hizmetli satn almak

veya elde etmek
Salk hizmetlerinden
faydalanmak
Karayolu/demiryolu/ deniz/hava yolculuklar
Halk elenceleri ve faaliyetleri
Dini hizmetler

Kamu duyurular ve
ilanlar
Etiketler ve paketleme
El ilanlar, duvar yazlar
Biletler, zaman izelgeleri,
lanlar, ynetmelikler
Programlar
Szlemeler
Menler
Kutsal metinler
Vaizler, ilahiler

48

 makineleri
Sanayi makineleri
Sanayi ve zanaat aralar

Toplantlar
Mlakatlar
Resepsiyonlar
Konferanslar
Ticaret fuarlar
Danmalar
Sezonluk satlar
kazalar
ihtilaflar

idaresi
Sanayi ynetimi
retim ilemleri
Ofis izlekleri
Kamyon tamacl
Sat ilemleri
Sat, pazarlama
Bilgisayar ilemi
Ofis bakm ileri

mektubu
Rapor notlar
Yaam ve gvenlik
ilanlar
Talimatnameler
Ynetmelikler
Reklam malzemeleri
Etiketleme ve paketleme
tanm
Kartvizitler

Yazma malzemesi
Okul niformas
Oyun aralar
ve giysiler
Yiyecek
itsel-grsel aralar
Yaz tahtas ve tebeir
Bilgisayarlar
Evrak antalar ve okul
antalar

Okula dn/giri
Ayrlmak
Ziyaretler ve renci
deiimleri
Veli toplantlar
Spor gnleri, malar
Disiplin sorunlar

Toplant
Dersler
Oyunlar
Oyun zaman/teneffs
Kulpler ve topluluklar
Ders anlatm, makale
yazmak
Laboratuar almas
Ktphane almas
Seminerler ve zel dersler
Ev devi
Mnazaralar ve mzakereler

Gerek metinler (yukardaki gibi)

Ders kitaplar, okuyucularn referans kitaplar
Yaz tahtas metni
Tepegz metni
Bilgisayar ekran
metni
Video metni
Altrma malzemeleri
Dergi makaleleri
zetler
Szlkler

4.1.4. Kullanc/renenin Zihinsel Balam

D balam ounlukla bireyden bamsz olarak dzenlenmitir. Bu dzenleme son derece zengindir. Bu dnyann ak bir ifadesidir, ilgili olan toplumun dilinden yakndan yansyarak ve
konuanlarnn, en azndan onlarn kendilerini ne kadar ilgilendirdiini grdkleri derecede, olgunlama, eitim ve deneyim srelerinde edinilir. letiimsel bir olaya katlmann bir etmeni olarak,
buna ramen, bu dsal balam ayrt etmek gerekir ki bu stne davranlacak kadar ve hatta herhangi bir birey ve kullancnn/renenin zihinsel balam tarafndan tm karmakl ile alglanmak iin ar derecede zengindir.

D balam kullancnn aadaki niteliklerinden geirilip yorumlanr:

Algsal aygt,
Dikkat dzenei,
Hafzay, balantlar ve yan anlamlar etkileyen uzun vadeli deneyimler,
Nesnelerin, olaylarn vs. pratik snflandrlmas,
Dilsel snflandrma.

Bu etmenler kullancnn balam gzlemlemesini etkiler. Gzlemlenen balamn letiimsel

olayn zihinsel balam iin salad miktar ise, aada belirtilen zelliklere deer vermesi dorultusunda belirlenir:

49

letiime katlmadaki niyetler :

Dnce izgisi: Bilinli iken yaplan dnce, fikir, duygu, izlenim, vs. ak.
Daha nceki deneyimlerin ndaki beklentiler;
Yansma: Dnce srelerinin deneyim stndeki ilemi (rn. tmdengelim, tmevarm);
stekler, drtler, gdlenmeler, ilgiler : Bunlar hareket etme kararna vardrr;
artlar ve kstlamalar, hareket seimlerini kstlar ve denetler;
Ruh hli (yorgunluk, heyecan vs.), salk ve kiiye ait zellikler (Baknz ksm 5.1.3)
Zihinsel balam bylece hemen gzlemlenebilen d balamn bilgi ieriini azaltmakla kstl deildir. Dnce izgisi hafza, saklanm bilgi, hayal ve dier i bilisel (ve duygulu) sreler
tarafndan ok daha gl bir ekilde etkilenebilir. Bu durumda retilen dil sadece gzlemlenen d
balama kenardan bal deildir. rnein, hibir zellii olmayan bir snav salonunda snava girecek olan bir kii, ya da bir matematikiyi veya airi alma annda gzmzn nnde canlandralm.
D artlar ve kstlamalar genelde kullancnn/renenin onlar tanmas, kabul etmesi ve
balanmas (ya da bunlar baaramad) orannda da ok nemlidir. Bu daha ok bireyin n bilgisi, deerleri ve inanlar gibi kendi genel yetilerinin (bk. ksm 5.1) dorultusundaki olay yorumlamas meselesidir.

ereveyi kullananlar aadaki maddeyi gz nnde bulundurmak ve uygun olduunda belirtmek isteyebilir:
renenin iletiimin d balamlarndaki zelliklerini gzlemleme ve tanma yetenei
hakknda hangi varsaymlar yaplmakta?
letiimsel ve renme faaliyetleri renenin drtlerine, gdlenmelerine ve ilgilerine nasl baldr?
renenin deneyimlerine ne derecede yansma yapmaldr?
renenin zihinsel zellikleri iletiimi hangi ynlerde belirler ve kstlar?

4.1.5. letiimde Rol alan(lar)n Zihinsel Balam

Bir iletiimsel olayda kullancnn iletiimde rol alaca kiiyi de gz nnde bulundurmamz
gerekir. letiime gereklilik bir iletiim boluunu nceden varsayar, ancak, odaklanlan kullancnn zihinsel balam ve iletiimde rol alan(lar)n zihinsel balam arasndaki rtme veya ksm
uygunluk ile bu boluklar arasn da kprler kurulur.
Yz-yze iletiimde, kullanc ve iletiimde rol alan(lar) ayn d balam paylarlar (nemli
bir ekilde dierinin varl iin olmann dnda) fakat yukardan anlatlan sebeplerden dolay onlarn balam gzlemleme ve yorumlama biimleri birbirinden farkldr. Bir iletiimsel hareketin ve
genelde fonksiyonun tm ya da bir ksmkatlmclarn amalarna hizmet etmek amacyla etkili
bir iletiimin olmas iin durumun anlalmasndaki uygunluk alann arttrma etkisi vardr. Bu, gerek bilgilerin alveri hususu olabilir. Taraflar gerekli olan kltrleraras farkndal edinmemise,
etkileimi yorumladklar artlardaki deerler ve inanlar, nezaket kurallar, sosyal beklentiler vs.
arasndaki farkllklar kprlenmesi daha zor olanlardr.

50

letiimde rol alan(lar) belki de kullanc/renen den ksmen veya tmyle ok daha farkl
artlar ve kstlamalar altndadr, dolaysyla onlara farkl ekillerde tepki verecektir. rnein, bir iveren, toplulua hitap etme arac kullanyordur ama ktnn ne kadar zayf olduunun farknda deildir. Bir telefon grmesinde taraflardan birinin harcayacak ok zaman vardr; oysa kar tarafn
bekleyen bir mterisi olabilir, vs. Bu deiiklikler kullanc zerindeki basklar yksek derecede
etkilemektedir.
ereveyi kullananlar aadaki maddeyi gz nnde bulundurmak ve uygun olduunda belirtmek isteyebilir:
Hangi dereceye kadar renenler iletiimde rol alann zihinsel balamn ayarlayacaktr?
renenler gerekli olan ayarlamalar yapmak iin en iyi nasl hazrlanabilirler?
4.2. letiim Temalar

eitli alanlarn iinde temalar ayrt edebiliriz. Belirli iletiimsel hareketlerin iinde ilgi oda olan, sylemin, sohbetin, dncenin veya komposizyonun mevzulardr.
Tematik kategoriler eitli yollarla snflandrlabilir. Threshold Level 1990, Blm 7 de sunulan temalar, alt-temalar ve zellikli kavramlar etkili bir snflandrmadr. rnein:
1. ahsi kimlik
2. Evin evresi ve evdeki evre
3. Gnlk yaam
4. Bo zaman, elence
5. Gezi
6. Dier kiilerle olan ilikiler
7. Salk ve vcut bakm
8. Eitim
9. Alveri
10. Yiyecek ve iecek
11. Hizmetler
12. Mekanlar
13. Dil
14. Hava durumu
Bu tematik alanlarn her birinde, alt kategoriler oluturuldu. rnein, alan 4, bo zaman ve
elence aadaki gibi alt kategorilere ayrlr:
4.1. Bo vakit
4.2. Hobiler ve ilgi alanlar
4.3. Radyo ve televizyon
4.4. Sinema, tiyatro, konser vs.
4.5. Sergiler, mzeler vs.
4.6. Zihinsel ve sanatsal uralar
4.7. Spor
4.8. Basn
Her bir alt tema iin zellikli kavramlar tanmlanr. Bu anlamda, Tablo 5de sunulan kategoriler, ele alnacak olan konumlar, kurumlar vs. yi kapsadndan, zellikle uygundur. Szgelimi,
4.7de, spor ile ilgili Threshold Level 1990 belirtir:
1. Konumlar: Alan, zemin, stadyum

51

2. Kurumlar ve organizasyonlar: Spor, takm, kulp

3. Kiiler: Oyuncu
4. Nesneler: Kartlar, top
5. Olaylar: Yar, oyun
6. Faaliyetler: zlemek, oynamak (sporun ad), yarmak, kazanmak, kaybetmek, geri ekil-

mek
Aka temalarn, alt temalarn ve zellikli kavramlarn bu zel seimi ve dzenlenmesi snrlandrlmamtr. Bunlar, yazarlarn ilgili olan renenlerin iletiimsel ihtiyalarn deerlendirmeleri sonucunda ortaya kan kararlardr. Yukarda belirtilen temalarn ounlukla kiisel ve halk
alanlarna ilintili olduu grlecektir ve bu da lkenin mesleki ve eitim hayatna muhtemelen katlmayacak geici ziyaretiler iin uygundur.
Bazlar ise (rn. Alan 4) ksmen kiisel ve ksmen kamu alanna dahildir. Ortak Bavuru
Metnini kullananlar mmkn olduunda, -ilgili gerek renenler de dahil-, doal olarak ilgili alan
ya da alanlarda, renen ihtiyalar, isteklendirme, zellikler ve kaynaklar deerlendirerek kendi
kararlarn verecektir. Meslek-odakl dil renme, ilgili rencilere, uygun olan mesleki alanda temalar gelitirebilir. Lise eitimi aamasnda olan renciler, bilimsel, teknolojik, ekonomik vs. temalar derinlemesine inceleyebilirler. Yabanc dili retim arac olarak kullanmak, retilen konunun
tematik ierii ile zorunlu olarak yakn bir ilgiyi gerektirir.

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri gz nnde bulundurmak ve gerektiinde belirtmek isteyebilir:
Seilen alanlarda renenlerin hangi temalara ihtiya duyaca/hangi temalarla donanm olaca, hangi temalar kullanmak gerekecei;
Her temayla ilgili olarak hangi alt temalar ele alacaklar;
Her (alt)tema iin konumlar, kurumlar/organizasyonlar, kiiler, nesneler, olaylar ve ilemlerle ilgili hangi belirli fikirlere gerek duyacaklar/donatlm olacaklarn/ ele almak
zorunda olacaklar.
4.3. letiimsel Grevler ve Amalar
4.3.1. Bir ya da daha fazla iletiimde rol alan kiilerle iletiim hareketleri, genelde belirli bir
durumda kendi ihtiyalarn takip eden bir dil kullancs tarafndan stlenilir. Kiisel alanda ama bir
misafiri, aileleri, arkadalar, holandklar ve holanmadklar deneyimleri ve tutumlar karlatrmak
vs. gibi bilgileri karlkl alp vererek elendirmek olabilir. Halk arasnda, kaliteli kyafetleri makul bir
fiyata almak gibi ou kez ticari ilem yapmak olabilir. Mesleki alanda, yeni dzenlemeleri ve onlarn mvekkil iin uygulamalar anlamak olabilir. Eitim alannda, bir rol oynamaya ya da seminere
veya uzmanlk yaplan bir konu zerinde konferans vermek veya yaymlanmas iin bir bildiri yazmaya katkda bulunur.
4.3.2. Getiimiz yllarda renenin donanml olmas veya eitli alanlarda ortaya kan zor
durumlarn stesinden gelme abas sonucu, ihtiya analizleri ve dil konusundaki hesaplamalar, dil

52

kullanm grevleri zerinde geni bir literatr ortaya kard. Threshold Level 1990 (Blm 2, Ksm
1.12) deki birok rnein arasndan, mesleki alann iindeki aadaki grevler yardmc olabilir.
yerinde letiimde Bulunmak
renenler, ksa sreli oturma izni olduu iin, aada belirtilenleri yapabilmelidirler:
Gerektii gibi alma msaadesi alabilmek
veren kurumlarndan, iin, doasn, mevcudiyetini, ve alma koullarn (rn. iin
tanm, creti, alma yasalar, bo zaman ve tatil gnleri, duyuru sresi) renmek
ilanlarn okumak
Bavuru mektuplar yazmak ve i grmelerine katlarak kiisel bilgiler, kalifiye bilgiler
ve i deneyimleri konusunda yazl veya szl bilgi vermek ve bu konularla ilgili sorular
cevaplamak
Katlm srelerini anlamak ve uygulamak
e balandnda yerine getirilmesi gereken grevleri anlamak ve sorular sormak
Emniyet ve gvenlik ynetmeliklerini ve ynergelerini anlamak
Bir kazay rapor etmek ve sigortadan tazminat talebinde bulunmak
Sosyal yardm haklarndan faydalanmak
st dzey yetkililer, meslektalar, ve alt dzeydeki alanlar ile uygun bir ekilde iletiimde bulunmak
letmenin veya kurumun sosyal yaantsna katlmak (rn. kantin, spor faaliyetleri ve
sosyal kulpler vs.)
Ev sahibi toplumunun bir yesi olarak renen, yukarda belirtilen grevleri ngilizce konuan (anadili olan veya olmayan) bir kii ile yerine getirebilmelidir.
Threshold Level 1990, Blm 7, Ksm 1, kiisel alann iinde bulunan grevlere rnekler
verir.
Kiisel Tanmlama
renenler, kim olduklarn syleyebilir, adnn yazlmn harfleri okuma yoluyla syleyebilir, adresini, telefon numarasn, ne zaman ve nerede doduunu, yan, cinsiyetini, medeni halini
ve uyruunu syleyebilir. Nereli olduunu, geimini salamak iin neler yaptn anlatabilir, ailesini
tantabilir, dinini syleyebilir, eer var ise neleri sevdiini veya sevmediini anlatabilir, dier insanlarn nasl olduklarn anlatabilir; buna benzer bilgileri de dier kiilerden salayabilir ve onlarn sylediklerini anlayabilir.
Uygulayclar (retmenler, ders program hazrlayanlar, snav yapanlar, program gelitirenler vs.), kullanclar ( veliler, okul ynetimi, iverenler, vs.) ve renenler de dahil, bu bir hayli somut grev tanmlarn, renme amalarn olarak ok anlaml ve motivasyonu arttrc olarak bulmulardr. Ancak, grevler say olarak snrszdr. Genel bir Ortak Bavuru Metninin gerek hayatta karlalacak durumlarda gerekli olabilecek olan btn iletiimsel grevleri tmyle belirlemesi mmkn deil. Uygulayclarn grevi, ilgilendikleri renenlerin iletiimsel ihtiyalarn dnmek ve ondan sonraki aamada renenlerin yzlemek iin donanml olmalar gereken iletiimsel grevleri belirlemek zere, OBM modelinin tm kaynaklarn uygun bir ekilde kullanr. rencilerde bilin ykseltme ve kiisel ynlendirmenin bir yn olarak kendi iletiimsel ihtiyalarn
dnmeleri durumuna getirilmelidirler.

53

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:
renenin gerek duyaca/donatlm olmas/uramas gereken kiisel, kamu, mesleki ve/veya eitimsel alanlarndaki iletiimsel grevler
Grev tercihlerinin dayanm olduu renen ihtiyalarnn deerlendirilmesi
4.3.3. Eitim alannda grevleri ayrt etmek yardmc olabilir. renenlerin bir dil kullancs

olarak stesinden gelmeleri beklenen grevler ki bunun iin renenler donanmldrlar. Megul olduklar grevler, onlar iin dil renme srecinin bir parasdr.
Grevleri, planlamay, dil renmeyi ve retmeyi yerine getirme ve rapor etme arac olarak
ele alrsak, aadaki ilgili bilgiler verilebilir:

Grev trleri, rn. benzetim, rol oynama, snf etkileimi vs.;

Hedefler, rn. katlmclarn deien, daha az tahmin edilebilir hedeflerinin gruba-dayal
renme hedeflerine bal olarak;
Girdi, retmenler ve/veya renenler tarafndan seilen veya retilen rn. talimatlar,
malzemeler, vs.;
Sonular, rn. metinler, zetler, tablolar, sunumlar, vs. gibi insan yapm ktlar ve gelimi yetiler, farkndalk, kavraylar, stratejiler, karar-vermede ve anlamada deneyim,
vs. gibi renme sonular
Faaliyetler, rn. bilisel/duyusal, fiziksel/aksedici, grup/ikierli/bireysel, sreler:
Almlama ve retme, vs. (baknz ksm 4.5)
Roller, katlmclarn hem oyun grevleri hem de grev planlama ve ynetmedeki rolleri.
Denetleme ve Deerlendirme, anlamllk, zor beklentiler, kstlamalar ve uygunluk gibi
kstaslar kullanarak yerine getirilen ve kavranan grevin nispi baarsn denetleme ve
deerlendirme.

Grevlerin dil renmede ve retimindeki rol hakknda ayrntl bilgi 7. Blmde verilmitir.
Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu
yerde ifade etmek isteyebilir:

Eitimsel alanda renenlerin gerek duyaca/donatlm olmas/uramas gereken grevler: a) Ynlendiren ama-odakl etkileimlerde katlmc olarak, projeler,
simlasyonlar, roller vs.
b) Dier ekillerde
D2 (ikinci dil) i) dilin kendisinin veya ii) mfredat taki dier derslerin vs., retiminde ara olarak kullanldnda.
4.3.4. Dilin Oyun Amal Kullanm

Dil renme ve geliiminde dili oyunsal amalarla kullanmak genelde nemli bir rol oynar
ancak bu eitimsel alanla snrl deildir. Dilin oyunsal kullanmlarnn olduu faaliyetlerden baz
rnekler:
Sosyal dil oyunlar:
Szl (hatalar olan bir hikaye; nasl, ne zaman, nerede, vs.);

54

Yazl (sonular, saymaca vs.)

Grsel-iitsel (resim, tombala, kartlar eletirme oyunu, vs.);
Tahta ve kart oyunlar ( szck tretme oyunlar vs.);
Sessiz sinema, pantomim, vs.

Bireysel faaliyetler:
Bilmeceler (apraz bulmaca, resimli bulmaca, anagram, vs.);
Medya oyunlar (televizyon ve radyo: Slogan bulma vs.)
Szl akalar (szck oyunu, vs.):
Reklamlarda rn. (bir deterjan reklam iin) Kirlenmek gzeldir;
Gazete balklarnda rn. Turu kapt!
Duvar yazlarnda rn. Uzun lafn ksas: U.L.
4.3.5. Dilin estetik kullanm

Hem kendi haklar asndan hem de eitsel adan dilin hayali ve estetik kullanm nemlidir.
Estetik faaliyetler, retici, almlamaya dayal, etkileimsel veya arabulucu (bk ksm 4.4.4) szl
veya yazl olabilir. Baz rnekler:

ark sylemek (ocuk arklar, halk arklar, pop arklar, vs.)

Hikyeleri yeniden anlatmak ve yazmak, vs.)
Grsel-iitsel metinler, karikatrler, resimli hikayeler, vs. de dahil, hayali metinleri dinlemek, okumak, yazmak ve sylemek (hikayeler, tekerlemeler, vs.).
Yazl metni olan veya olmayan oyunlar sergilemek
Edebi metinlerin retimi, almlamas ve performans, rn. okuma ve yazma metinleri (ksa hikyeler, romanlar, iirler, vs.) ve resital, drama, opera, vs. izlemek/dinlemek ve
sergilemek.

Lise ve yksek renimdeki modern dil almalarnda geleneksel olarak nemli olan, ounlukla da baskn olan bu ynn zetleyerek ele aln belki hafife alnm gibi gzkebilir. Amacmz bu ekilde anlatmak deildir. Ulusal ve blgesel edebi eserleri Avrupa Konseyi korunacak
ve gelitirilecek bir deerli ortak kaynak olarak grr ve bu eserler Avrupann kltrel mirasna ok
nemli katkda bulunur. Edebi almalar estetik olmann dnda ok daha fazla eitsel amalara
hizmet eder -- bireysel, ahlaki ve duygusal, dilsel ve kltrel. erevenin birok ksmlarn, her
snftaki edebiyat retmeninin kendi ilgileri dorultusunda yakn bulmas, dersinin amalarn ve
yntemlerini daha effaf yapabilmesi iin erevenin kullanl olmas mit edilmektedir.
Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:

Dilin hangi oyunsal ve estetik kullanmlarna gerek duyacak, neye gre donatlm
olacak, ne yapmas gerekecek?

4.4. letiimsel Dil Faaliyetleri ve Stratejiler

letiimsel grevleri yerine getirmek iin, kullanclarn iletiimsel faaliyetlerinde bulunmalar

ve iletiimsel stratejiler kullanmalar gerekmektedir.

55

Sohbet ve karlkl yazma gibi ou iletiimsel faaliyetler etkileimseldir, bu demektir ki,

katlmclar alc ve retici olmak zere birka kez karlkl sra deitirirler.
Dier durumlarda ise, konuma kayt edildiinde ya da yaynlandnda veya yazl metinler
dar yollanldnda ya da yaynlandnda, reten pozisyonunda olan kiiler belki de hi tanmadklar ve de onlara cevap vermeyecek olan alc pozisyonundaki kiilerden ayrlrlar. Bu tr durumlarda iletiimsel olay bir metnin konuulmas, yazlm, okunmas veya dinlenmesi olarak ele alnr.
ou durumlarda, kullanc kendi anlamlarn ifade etmek iin konumac veya yazar olarak
kendi metnini oluturuyor. Dier durumlarda ise, iki ya da daha fazla kii baz nedenlerden dolay
dorudan iletiimde bulunamyorsa, kullanc iletiimsel bir kanal (ou zaman, ama deiik dillerde olmak zorunda deil) olarak hareket eder. Bu sre, arabuluculuk, etkileimsel olabilir veya olmayabilir.
ou durum, eer hepsini saymazsak, deiik trdeki faaliyetlerin karmn ierir. Okuldaki bir dil snfnda rnein, bir renenin bir eitimsel faaliyet veya dier bir renciye destek olmak adna, retmenin aklamalarn dinlemek, bir ders kitabn sesli veya sessiz okumak, snf
arkadalaryla bir grup ya da proje almasnda etkileimde bulunmak, altrmalar veya kompozisyon yazmak ve hatta arabuluculuk yapmas gerekebilir.
Stratejiler dil kullancsnn kendi kaynaklarn mobilize etmek ve dengelemek, bir balamdaki iletiimin ihtiyalarn yerine getirmek ve sz konusu olan grevi en anlalr hale getirmektir.
Bu grevi kendisinin kesin amacna bal olarak yaplabilecek en ekonomik ekilde baarmak becerileri ve sreleri harekete geirmek iin kulland bir vastadr. letiimsel stratejiler, sadece bir
yetersizlik modelidildeki bir eksiklii veya yanl iletiimi tamamlama yolu, olarak grlmemelidir.
Anadili konuanlar, stlerine den iletiimsel isteme uygun bir strateji olduunda, her trl iletiimsel stratejiyi (aada anlatlacak) ska kullanrlar.
letiimsel stratejilerin kullanm bilitesi ilkelerin uygulanmas olarak grlebilir. Deiik
trdeki iletiimsel faaliyetler unlardr: Planlama-ncesi, Yrtme, Denetleme ve Onarma Eylemi:
(Almlama, Etkileim, retim ve Arabulucu). Stratejiler szc deiik anlamlarda kullanlmtr.
Buradaki anlam ise etkinlii arttrmak amacyla belirli bir hareket izgisinin benimsenmesidir. Yazlm veya sylenmi olan szc (rn. nerme niteliinde anlamlar tayan bir dizi szc
deifrelemek amacyla bir ses akmn paralamak) anlama veya dile getirme srecinin kanlmaz
paras olan beceriler, uygun iletiimsel srece bal alt seviye beceriler olarak ilem grmektedir
(bk ksm 4.5).
Dil reniminde ilerlemenin en byk kant, renenin gzlemlenebilir dil faaliyetlerinde yer
alabilme ve iletiimsel stratejiler kullanma kabiliyetidir. Bu nedenle, iletiimsel dil faaliyetleri ve
stratejileri, dil yeteneinin leklenmesinde kullanl bir temel olutururlar. Bu blmde, sz edilen faaliyet ve stratejilerin eitli ynleri iin nerilmi bir lek sunulmaktadr.
4.4.1. retimsel Faaliyetler ve Stratejiler

retimsel faaliyetler ve stratejiler hem konuma hem de yazma faaliyetlerini ierir.

4.4.1.1. Szl retim (konuma) aktivitelerinde dil kullancs bir ya da daha fazla dinleyici
tarafndan alnan bir szl metin retir. Konuma aktivitesi olan baz rnekler:

Halka hitap etmek (bilgi, talimat, vs.)

56

zleyiciye hitap etmek (halka ak toplantlarda konumalar, niversitede ders vermek,

vaaz, elence, spor yorumlar, sat sunumu (pazarlama), vs.

Szel retim aktivitelerinin ieriklerine dair baz rnekler:

yazl bir metni yksek sesle okumak

notlara, bir yazl metine veya grsel aralara (diyagram, resim, tablo, vs.) bakarak konumak
provas yaplm bir rol oynamak
kendiliinden konumak
ark sylemek

Aada belirtilen szel retim aktiviteleri iin tanmlayc lekler sunulmutur:

Genel szel retim;
Devam eden monolog: Deneyim betimleyen
Devam eden monolog: Bir vakay sunmak (rn. tartmaya amak)
Halka duyuru
zleyiciye hitap etmek

C2
C1

B2

B1

GENEL SZEL RETM

Alcnn nemli noktalara dikkat etmesini ve hatrlamasna yardmc olacak, etkili bir mantk
yapl, anlalr, przszce akan iyi yaplandrlm konuma retebilir.
Kompleks konulara alt temalar ekleyerek nemli noktalar gelitiren ve uygun bir son ile toparlayabilen, anlalr, ayrntl betimlemeler ve sunumlar yapabilir.
nemli noktalar ve ilgili destekleyici ayrntlar uygun bir ekilde belirterek, anlalr, sistematik
olarak gelimi betimlemeler ve sunumlar yapabilir.
lgi alanyla alakal olan geni kapsaml konular, yardmc noktalar ve ilgili rneklerle fikirlerini
destekleyen ve genileten, anlalr, ayrntl betimlemeler ve sunumlar yapabilir.
lgi alanyla alakal olan bir ya da daha fazla konuyu, sanki izgisel ardk noktalarm gibi
sunarak, olduka akc bir ekilde ak bir betimlemeyi destekleyebilir.

A2

nsanlar, yaam ve alma koullar, gnlk ileri, sevdiklerini/sevmediklerini, vs. gibi konular ksa bir basit tmceler serisi ve bir listeye bal olan cmleler eklinde, basite betimleyebilir
ve sunabilir.

A1

nsanlar ve yerler hakknda basit ve ounlukla kalplam ifadeleri retebilir.

C2
C1
B2

DEVAM EDEN MONOLOG: Deneyim betimlemek

Anlalr, przszce akan, ayrntyla donatlan ve ou zaman hatrlanabilir betimlemeler yapabilir.
Karmak konularda ayrntl ve anlalr betimlemeler yapabilir.
Alt temalar katp, belirli noktalar gelitirip ve uygun bir son ile toparlayarak, donanml betimlemeler ve anlatmlar yapabilir.
lgi alanyla balantl birok konu hakknda anlalr, ayrntl betimlemeler yapabilir.

57

B1

A2

A1

lgi alanyla balantl, bildik konular hakknda ak betimlemeler yapabilir.

Ak bir anlaty veya tanm olduka akc bir ekilde, ardk noktalarda oluan bir doru gibi
anlatabilir.
Duygular ve tepkileri betimleyerek, deneyimler hakknda ayrntl hesaplar verir.
nceden bilinmeyen olularn (rn. trafik kazas) ayrntlarn birbirine balayarak anlatabilir.
Bir kitabn ya da filmin konusunu anlatabilir ve kendi tepkilerini betimleyebilir.
Hayaller, umutlar ve tutkularn betimleyebilir.
Gerek veya hayali olaylar tanmlayabilir.
Bir hikayeyi anlatabilir.

Bir hikaye anlatabilir veya bir eyi basit bir liste oluturan noktalar olarak tanmlayabilir.
Kendi evresinin her gnk ynlerini anlatabilir, rn. insanlar, mekanlar, bir i ya da alma
deneyimi.
Planlar ve dzenlemeler, alkanlklar ve rutin iler, gemi faaliyetler ve kiisel deneyimler
betimleyebilir.
Nesneler ve sahip olunanlar hakknda ksa ifadeler ve karlatrmalar yapmak iin basit betimleyici dil kullanabilir.
Bir ey hakknda neyi sevip sevmediini aklayabilir.
Ailesini, yaam koullarn, gemiteki eitimini, u andaki veya en son zamanlardaki iini betimleyebilir.
nsanlar, mekanlar ve sahip olunanlar basit terimlerle betimleyebilir.
Kendini, neler yaptn ve nerede yaadn betimleyebilir.
DEVAM EDEN MONOLOG: Bir vakay sunmak (rn. tartmaya amak)

C2

Betimleyici yok

C1

Betimleyici yok
lgili destekleyici ayrntlar ve nemli noktalar uygun bir ekilde vurgulayarak bir tartmay
sistematik olarak gelitirebilir.

B2
Kendi bak asn yardmc noktalar ve ilgili rneklerle olduka genileterek, ak bir tartma gelitirebilir.
Bir dizi akla dayanan bir tartma kurabilir.
Tartmal bir mesele hakknda, eitli seeneklerinin avantajlarn ve dezavantajlarn vererek bir bak as aklayabilir.
Bir tartmay ou zaman kolay izleyebilecek kadar iyi gelitirebilir.
B1
Fikirler, planlar ve hareketler iin ksaca sebepler ve aklamalar verebilir.
A2

Betimleyici yok

A1

Betimleyici yok

58

KAMU AIKLAMALARI
C2
C1
B2
B1
A2
A1

Betimleyici yok
Neredeyse hi aba sarf etmeden duyurular akc bir ekilde yapabilir ve anlamn daha
ak ifadesini aktarmak iin vurgular ve tonlayabilir.
ou genel konu hakknda, dinleyiciyi hi zorlamayan veya zahmet vermeyen, kendiliinden olan, akc ve anlalr bir derecede duyurular yapabilir.
Alanndaki gnlk olaylarla ilgili bir konuda, olas yabanc vurgu ve tonlamaya ramen, yine
de aka anlalabilen ksa ve provas yaplm duyurular yapabilir.
Konsantre olmaya hazr olan dinleyicilere anlalr olan tahmin edilebilir, renilmi ierikteki ok ksa ve prova edilmi duyurular yapabilir.
Betimleyici yok

Not: Bu alt-lekteki betimleyenler deneysel olarak derecelere ayrlmamtr.

C2

C1

B2

B1

A2

A1

ZLEYCLERE HTAP ETMEK

Konuya aina olmayan bir izleyici kitlesine karmak bir konuyu kendine gvenerek ak bir
ekilde sunabilir ve konumay izleyicilerin ihtiyalarna gre esnek bir biimde uyarlayabilir.
Zor ve hatta saldrgan tavrdaki sorularn stesinden gelebilir.
Yardmc noktalar, sebepler, ve nemli rneklerle gr destekleyen noktalar bir miktar
uzatarak, anlalr, iyi-yaplandrlm bir sunum yapabilir.
Kendiliinden ve neredeyse hi aba sarf etmeden, nidalar kullanabilir.

nemli noktalar ve nemli destekleyici sebepleri vurgulayarak, anlalr, dzenli gelitirilmi bir sunum yapabilir.
Hazrlanm bir metinden aniden ayrlp, izleyicilerin ortaya att nemli noktalar gelitirebilir, genellikle olaan st akclk ve ifadede rahatlk gsterir.
Belirli bir bak asn destekleyen veya ona kar olan sebepleri vererek ve eitli noktalarn avantajlarn ve dezavantajlarn anlatarak, anlalr, hazrlanm bir sunum yapabilir.
Kendisi veya izleyicileri germeden takip eden bir dizi sorular kendiliinden ve bir derece
akclk ile cevaplayabilir.
ou zaman kolayca takip edilecek kadar anlalr ve ana noktalarnn bir hayli kesin olarak anlatlan, bildii bir konuda hazrlanm ak bir sunum yapabilir.
Gnlk hayatyla ilgili bir konuda ksa ve provas yaplm bir sunum yapabilir, fikirler, planlar ve hareketler iin zet aklamalar ve sebepler verebilir.
Snrl saydaki takip edici sorularn stesinden gelebilir.
Bildii bir konu hakknda ksa ve provas yaplm, basit bir sunum yapabilir.
Eer tekrarn isteyebilirse ve cevabn oluturmada biraz yardm alabilirse ak ve takip
edici sorular cevaplayabilir.
ok ksa ve provas yaplm bir ifadeyi okuyabilir. rn. bir konumacy tantmak, cokuya
ortak olmak..

Not: Bu alt-lekteki betimleyenler, dier leklerdeki betimleme maddelerinin yeniden birletirilmesi ile oluturulmutur.

59

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:

renen szl retim (konuma) faaliyetlerinin hangi serisine gerek duyaca, donatlm
olmas, megul olmas.
Szl retim (konuma) faaliyetleri
Hangi seriye gerek duyaca

Donatlm olmas

Megul olmas

4.4.1.2. Yazl retim (yazma) faaliyetlerinde, dil kullancs yazar olarak bir ya da daha fazla okuyucu tarafndan okunmak zere kabul edilen bir yazl metin retir.

Yazma faaliyeti rneklerinden bazlar

Formlar ve anketler doldurmak
Dergilere, gazetelere, haber bltenlerine, vs. makale yazmak;
Sergilemek iin posterler hazrlamak;
Rapor yazmak, not tutmak, vs.
Gelecekte referans olmas iin notlar almak;
Dikte edilenlerden ileti yazmak, vs.
Yaratc ve hayal gcne dayanarak yazma;
Kiisel veya i mektuplar yazmak vs.
Aadaki yazma faaliyetleri iin tanmlayc lekler hazrlanmtr:

C2
C1
B2

Toplam yazma retimi;

Yaratc yazma;
Raporlar ve denemeler.

TOPLAM YAZMA RETM

Anlalr, przszce akan, karmak metinleri uygun ve etkin bir biemde ve okuyucunun
belirgin noktalar bulmasna yardm eden mantkl bir yapda kullanarak yazabilir.
Karmak konulardan oluan, ilgili arpc meselelerin altn izerek bak asn bir hayli
geniletip ve destekleyerek, uygun bir sonula da toparlanan, anlalr, iyi yaplandrlm
metinler yazabilir.
Birka kaynaktan bilgi ve tartmalar sentezleyip deerlendirerek, ilgi alanna ait eitli konular hakknda anlalr, ayrntl metinler yazabilir.

60

B1
A2
A1

Daha ksa farkl eleri birletirerek izgisel ardllk oluturup, ilgi alanna ait bildik konular
hakknda ak metinler yazabilir.
Bir dizi basit tmleleri ve cmleleri ve, ama, nk gibi basit balalar kullanarak yazabilir.
Basit, ayr tmleler ve cmleler yazabilir.

Not: Bu lek ve sonraki dier iki lekteki (Yaratc Yazma; Raporlar ve Denemeler) betimleyenler lme modeli ile deneysel olarak derecelere ayrlmamtr. Dolaysyla bu lekteki
betimleyenler dier leklerdeki betimleyenlerin maddelerini yeniden birletirerek oluturulmutur.
C2
C1
B2

B1

A2

A1

C2

C1

YARATICI YAZMA
Seilen yaz tarzna uygun bir biemle anlalr, przszce akan ve tmyle srkleyici hikayeler ve deneyimlerle ilgili betimlemeler yazabilir.
Hedef okuyucu kitlesine uygun, kendinden emin, kiisel ve doal bir biemle anlalr, ayrntl, iyi yaplandrlm ve gelimi betimlemeler ve hayali metinler yazabilir.
Ak balantl metinde fikirler arasndaki ilikileri iaret ederek ve ilgili yazn trnn kurallarn takip ederek, gerek ya da hayali olaylar ve deneyimler hakknda ak, ayrntl betimlemeler yazabilir.
lgi alanna ait eitli konular hakknda anlalr, ayrntl betimlemeler yazabilir.
Bir filmin, kitabn ya da oyunun eletirisini yazabilir.
lgi alanna ait eitli bildik konular hakknda ak, ayrntl betimlemeler yazabilir.
Bir dizi deneyimleri, duygular ve tepkileri basite balanm bir metinde tanmlayarak yazabilir.
Bir olayn, yaknda gereklemi olan bir seyahatingerek ya da hayali, betimlemesini yazabilir.
Bir hikayeyi anlatabilir.
Kendi evresinin her gnk ynlerini, rn. insanlar, mekanlar, bir i ya da alma deneyimini birbirine bal cmlelerle yazabilir.
Olaylar, gemi faaliyetler ve kiisel deneyimler hakknda ok ksa ve basit betimlemeler
yazabilir.
Ailesi, yaam koullar, gemiteki eitimi, u andaki veya en son zamanlardaki ii ile ilgili
bir dizi basit tmleler ve cmleler yazabilir.
Ksa, basit hayali biyografiler ve insanlar hakknda basit iirler yazabilir.
Kendi ve hayali insanlar, nerede yaadklar ve neler yaptklar hakknda basit cmleler yazabilir.
RAPORLAR VE DENEMELER
Anlalr, przszce akan, karmak raporlar, bir vakay sunan makaleler veya denemeler, ya da nerileri ve edebi eserleri eletiren bir deerlendirme retebilir.
Okuyucunun belirgin noktalar bulmasna yardm eden uygun ve etkili mantkl bir yap sunabilir.
arpc meselelerin altn izerek, karmak konular hakknda anlalr, iyi-yaplanm aklamalar yazabilir.
Sebepler, ilgili rnekler ve destekleyici noktalarla bak alarn bir hayli geniletebilir ve
destekleyebilir.

61

B2

Belirgin noktalar uygun vurgulama ve ilgili destekleyici ayrntlarla, bir tartmay sistematik olarak gelitiren bir deneme ya da rapor yazabilir.
Bir sorunla ilgili deiik fikirleri veya zmleri deerlendirebilir.
Belirli bir bak asn destekleyen veya ona kar kan sebepleri veren ve eitli seeneklerin avantajlarn ve dezavantajlarn aklayan, bir tartmay gelitiren bir deneme ya
da rapor yazabilir.
Birka kaynaktan elde edilen bilgileri ve tartmalar sentezle birletirebilir.
lgilendii konular hakknda ksa, basit denemeler yazabilir.
zet yazabilir, rapor yazabilir ve biraz gvenle kendi alanndan allm rutin ve rutin olmayan birikmi geree dayal bilgiler hakknda kendi fikrini yazabilir.

B1

ok ksa raporlar, rutin gerek bilgileri ve hareket biimlerinin sebeplerini belirterek aktaran standart kurallam bir biimde yazabilir.
Betimleyici yok
Betimleyici yok

A2
A1

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:

Hangi nedenler iin renen yazma faaliyetlerine gerek duyacak ya da donatlm olacak
kalacak.

4.4.1.3. retim stratejileri, grevin doasna mevcut olan potansiyele eletirmek iin kaynaklarn devingen hale getirilmesi gerekli. Ayn zamanda farkl yetilerin arasn dengelemeyi gl
ynleri kullanmay ve zayf ynleri daha az nemli gstermeyi ierir. Dahili kaynaklar etkinletirilecektir, belki bilinli hazrlk (Prova etmek) ierecek, belki deiik biemlerin, sylem yaplarn veya
formllerin (zleyici dikkate alnarak) etkilerini hesaplanmasn ierecek, belki de bir eksikle urarken baz eyler aratrlacak veya yardm istenecektir. Yeterli kaynaklar bulunmadnda ya da devingen hale getirilmediinde, dil kullancs grevin daha yaln uyarlamasna bavurmay daha uygun
bulabilir ve rnein, mektup yazacana kartpostal yazar; dier adan bakldnda, uygun destei
bulduktan sonra dil kullancs tersini de yapabilir, grevin ltn ykseltebilir (Grev ayarlamas). Buna bezer olarak, yeterince kaynak olmadnda renen/kullanc mevcut olan dilbilimsel aralara uymas iin gerekten neyi ifade etmek istedii konusunda uzlamas gerekebilir. Bunun tersine, ilave dilbilimsel destek, belki daha sonra ikinci msveddede mevcut olduunda, onun kendi dncelerini oluturmada ve ifade etmede daha hrsl olmasn mmkn klacaktr (leti ayarlamas).

Daha kstl bir alanda baary salamak amacyla kaynaklara uyulmas iin isteklerin ltlerini drme yollarna Kanma stratejileri ad verilir; ltleri ykseltmenin ve stesinden gelmenin yollarna ise Baarma Stratejileri olarak tanmlanmtr. Baar stratejilerini kullanmada, dil kullancs sahip olduu kaynaklarla pozitif bir yaklam edinir: daha basit dil ile kestirimde bulunur ve
ar-genelleme yapar, sylemek istediklerinin zelliklerini tanmlamaya alr ve amlama yapar,
hatta D1 (birinci dili) ifadelerini yabanclatrr (dnleme); kullanc ifade etmek istedii yeni bir
durum yada kavram iin (Var olan bilginin stne ekleme) veya sadece yarm yamalak hatrlad
ve de ie yarayacan sandn (Denemek) kullanmaya kalkr. Emin olduu ve fazlaca bulunabilen nceden-hazrlanm dil yaplarn gvenilirlik adalar-- basamak talar olarak kullanr. Dil
kullanan ister dnlemenin farknda olsun ya da olmasn, riske girer veya dili temkinli bir ekilde
kullanr, konumann srasnda oluan yz ifadeleri, beden dili ve eitli hareketler sayesinde alnan geri dnt, kullancya iletiimin baarsn denetleme olanan sunar (Baary denetleme).

62

Buna ilave olarak, zellikle etkileimsel olmayan faaliyetlerde (rn. sunum yapmak, rapor yazmak)
dil kullanc bilinli olarak hem dilsel hem de iletiimsel olarak ani-dil srmelerini ve favori hatalar
denetler ve onlar dorular (kiisel-dorulama).

Planlama

Prova yapma;
Kaynaklar tespit etme;
zleyiciyi gz nnde bulundurma;
Grev ayarlamas;
leti ayarlamas.

Uygulama/yerine getirme

dnleme;
nceki bilgiler zerine kurma;
Denemek.

Deerlendirme

Baary denetleme

Onarm

Kiisel dorulama

Yukardaki stratejiler iin tanmlayc lekler hazrlanmtr:

Planlama
Uygulama
Denetleme ve Onarm
PLANLAMA

C2
C1
B2
B1

A2
A1

C2
C1
B2
B1

B2 gibi
B2 gibi
Alc/lar zerindeki etkiler dnlerek, neyi syleyeceini ve nasl syleneceini planlayabilir.
Geri dnt isteyerek, yeni birleimler ve ifadeler prova edebilir ve deneyebilir.
Ulatrmak istedii ana fikri/fikirleri nasl iletebileceini hesaplayabilir. Herhangi mevcut
kaynaklardan faydalanr ve ifade etmek iin kendisinin hatrlayabildii veya bulduu aralarla iletiyi snrlandrr.
Kendi repertuarndan uygun olan tmle dizilerini hatrlayabilir ve prova edebilir.
Betimleyici yok

UYGULAMA/YERNE GETRME
Hatrlayamad bir szcn yerine, edeerini o kadar ustaca kullanr ki neredeyse hi
fark edilemez.
B2 + gibi
Szck ve yapdaki boluklar doldurmak iin yuvarlak ifadeler ve amlama kullanabilir.
Hatrlayamad szck iin daha somut bir eyin zelliklerini tanmlayabilir.
Anlam olarak benzeyen baka bir szc nitelendirerek anlam ifade edebilir (rn. insanlar
iin kamyon = otobs).
fade etmek istedii kavrama benzeyen basit bir szck kullanr ve dorulanmasn ister.
Anadilde olan bir szc yabanclatrabilir ve onay ister.

63

A2
A1

C2

Szck daarcndan yetersiz bir szck kullanabilir ve el kol hareketleri ile sylemek istediini izah eder.
Parmayla iaret ederek ne demek istediini ifade edebilir (rn. bunu isterim, ltfen).
Betimleyici yok
BAARI DENETLEME VE ONARIM
Bir zorlua geriye dn yapp etrafnda o kadar przszce yeniden yaplandrma yapabilir ki iletiimde rol alan dier kii farkna bile varmaz.

C1

Bir zorlukla karlanca, geriye dn yapabilir ve konumann akna tmyle mdahale etmeden sylemek istediini yeniden yaplandrabilir.

B2

Eer yanl anlalmalara yol atn fark ederse ve onlarn bilincine varm ise, srmeleri ve hatalar dzeltebilir.
Favori yanllklara dikkat edebilir ve konumay onlar iin bilinli olarak denetler.

B1

letiimde rol alan dier kii bir sorun olduunu belirttii takdirde, yanl anlalmalara yol
aan zamanlardaki veya ifadelerdeki karklklar dzeltebilir.

A2
A1

Bir biimin doru olduunun onaylanmasn isteyebilir.

letiim koptuunda farkl bir taktik ile yeniden balayabilir.
Betimleyici yok
Betimleyici yok

4.4.2. Almlama Faaliyetleri ve Stratejileri

Bunlar dinleme ve okuma faaliyetlerini ierir.

4.4.2.1. itsel almlama (dinleme) faaliyetlerinde dil kullancs bir dinleyici olarak bir ya da

daha fazla konumac tarafndan retilmi bir konuma girdisini alr ve ilem yapar. Dinleme faaliyetlerinin iinde:

Kamu duyurusu (bilgi, ynerge, uyarlar, vs.) dinlemek

Medyay (radyo, televizyon, kaytlar, sinema) dinlemek
Canl bir izleyici kitlesinin (tiyatro, kamu toplantlar, halka belirli bir konu zerinde konuma, elenceler, vs.) yesi olarak dinlemek
Kulak misafiri olunan konumalar, vs. dinlemek

Her vakada kullanc aadaki sebepler iin dinliyor olabilir:

Ana fikir
Belirli bilgi
Ayrntl anlama
Akl yrtme, vs.

Aadaki dinleme faaliyetleri iin tanmlayc lekler hazrlanmtr:

Genel iitsel anlama

64

Anadili konuan kiiler arasndaki etkileimi anlama

Canl bir izleyici kitlesinin yesi olarak dinleme
Duyuru ve ynerge dinleme
itsel medya ve kaytlar dinleme.

GENEL TSEL ANLAMA

C2

C1

B2

B1

A2

A1

Anadil konumacsnn hznda hazrlanm gerek canl gerek yaynlanan bir konuma olsun, herhangi konuma dilini anlamada zorluk ekmez.
zellikle aksan yabanc ise baz ayrntlarn onaylanmas gerekse bile, kendi alan dndaki soyut ve karmak konular hakkndaki uzayan konumalar takip edecek kadar anlayabilir.
Syleyi tarzndaki kaymalar deerlendirerek, geni sayda deyimsel ifadeleri ve konuma
dili sluplarn tanyabilir.
Anlalr biimde yaplanmam olsalar da, balantlar aka belirtilmemi ve sadece ima
edilmi olsa da uzayan konumalar takip edebilir.
Normal olarak kiisel, sosyal, akademik veya mesleki yaamda karlalan hem aina
olan hem de olmayan konular hakkndaki canl veya yaynlanan standart konuma dilini
anlayabilir.
Uzmanlk alanndaki teknik konularn konuulmas dahil, standart diyalekt ile anlatlan soyut ve somut konularn ana fikirlerinin nerisel ve dilsel olarak karmak konumasn anlayabilir.
Konunun olduka bilindik olmas ve konumann yn ak belirteler ile iaretleniyorsa,
bir tartmann karmak satrlarn ve uzayan konumasn takip edebilir.
Genelde aina olunan bir aksan ile konumann yapld takdirde, hem genel iletileri hem
de belirli ayrntlar tanyarak, ortak gnlk veya i ile ilgili konular hakkndaki dorudan
geree dayanan bilgileri anlayabilir.
Ska i yerinde, okulda, elence yerlerinde vs. karlalan aina hususlardaki anlalr
standart konumann, ksa anlatlar da dahil, ana noktalarn anlayabilir.
Konumann yavaa ve anlalr bir biimde gerekletii takdirde somut trdeki ihtiyalarn karlayabilecek kadar anlayabilir.

Konumann yavaa ve anlalr bir biimde gerekletii takdirde, derhal ncelik gerektiren alanlara (rn. ok temel kiisel ve ailevi bilgiler, al-veri, yerel corafya, i vs.) bal
olan ibareleri ve ifadeleri anlayabilir.
Anlam zmseyebilmesi iin uzun sreli duraksamalar olan ok dikkatli ve yavaa sylenen konumay takip edebilir.

ANADL KONUAN KLER ARASINDAK ETKLEM ANLAMAK

65

C2

C1 gibi

C1

Soyut, karmak ve bildik olmayan konularda dahil olmak zere, grup konumalarnda ve
tartmalarnda hatta nc partiler arasndaki karmak etkileimleri kolayca takip edebilir.

B2

Anadil konumaclar arasndaki hareketli bir konumay takip edebilir.

B1

Biraz aba ile etrafnda sylenenlerin ounu yakalayabilir, fakat dilini herhangi bir ekilde
deitirmeyen birka anadil konumacs arasnda etkili olarak katlmay zor bulabilir.
Konumann yavaa ve anlalr standart bir diyalekt ile gerekletii takdirde, Etrafnda
uzayan konumalardaki ana noktalar genelde takip edebilir.

A2

Konumann yavaa ve anlalr bir biimde gerekletii takdirde, etrafnda konuulan

konuyu genelde tanyabilir.

A1

Betimleyici yok

C2

CANLI BR ZLEYC KTLESNN YES OLARAK DNLEMEK

Yksek derecedeki konuma dili slubu, bilinmeyen terminoloji veya blgesel kullanm
ieren zel hazrlanm konferanslar ve sunumlar takip edebilir.

C1

ou konferans, konumalar ve mnazaralar olduka kolay takip edebilir.

B2

nerisel ve dilsel olarak karmak olan konferanslarn, konumalarn, raporlarn ve dier

biimlerdeki akademik/profesyonel sunumlarn esaslarn takip edebilir.

B1

Sz konusu hususun bilinir olmas ve sunumun dorudan ve anlalr bir biimde yaplandrlmasyla kendi alanndaki bir konferans veya konumay takip edebilir.

A2
A1

Konumann anlalr ve standart konuma ile gerekletii takdirde, bildik konular zerine yaplan ak szl ksa konumalar ana hatlar ile takip edebilir.
Betimleyici yok
Betimleyici yok
DUYURU VE YNERGE DNLEME

66

C2
C1

B2
BI

C1 gibi
itsel olarak bozulmu,kalitesiz kamu duyurularndaki, rn. bir istasyonda, stadyumda
vs. belirli bilgileri kartabilir.
Kullanma talimatlar, bilinen hizmetlerin ve rnlerin zelliklerinin tarifleri gibi karmak
teknik bilgileri anlayabilir.
Standart diyalekt ile normal hzda sylenen somut ve soyut konular hakkndaki duyurular ve iletileri anlayabilir.
Her gn kullanlan aletlerin kullanma talimatlar ve basit teknik bilgileri anlayabilir.
Ayrntl ynergeleri takip edebilir.

A2

Ksa, anlalr, basit iletilerdeki ve duyurulardaki ana fikri yakalayabilir.

X noktasndan Y noktasna yaya ya da toplu tama ile nasl gidilebilecei konusu gibi
basit ynergeleri anlayabilir.

A1

Kendisine dikkatlice ve yavaa yneltilen talimatlar anlayabilir ve ksa basit ynergeleri

takip edebilir.

C2
C1

B2

B1

A2
A1

TSEL MEDYA VE KAYITLARI DNLEME

C1 gibi
Birka standart olmayan kullanm da dahil olmak zere, geni saydaki kayt edilmi ve
yaynlanm iitsel malzeme trn anlayabilir, konumaclar arasndaki ilikileri ve ima
olunan tutumlar da olmak zere ince ayrntlar tanyabilir.
Sosyal, profesyonel ve akademik yaamda karlalabilecek standart diyalektteki kaytlar anlayabilir ve bilgi ieriinin yan sra konumaclarn bak alarn ve tutumlarn da tespit edebilir.
Standart diyalekt ile hazrlanm ou radyo belgeselini ve dier kayt edilmi ve yaynlanm iitsel malzeme trnn ounu anlayabilir ve konumacnn ruh halini, tonunu
vs. tanyabilir.
Standart konumayla yaplm olan kiisel ilgi alanndaki konularn kayt edilmi ve yaynlanm iitsel malzemenin ounun bilgi ieriini anlayabilir.
Olduka yava ve anlalr biimde gerekletirilen radyo haber yaynlarnn ve bildik
konular hakknda daha basit trde kayt edilmi malzemenin ana noktalarn anlayabilir.
Yavaa ve anlalr biimde anlatlan tahmin edilebilen gnlk hususlar hakkndaki ksa, kayt edilmi pasajlar anlayabilir ve gerekli bilgileri kartabilir.
Betimleyici yok

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:
Dinleme iin renenin hangi trdeki girdilere gerek duyacak/donatlm olacak/megul olmak zorunda kalacak;
renen hangi sebeplerden dolay girdiyi dinleyecek;
renen hangi dinleme ekli ile megul olacak.

67

4.4.2.2. Grsel almlama (okuma) faaliyetlerinde kullanc okuyucu olarak bir ya da daha
fazla yazar tarafndan retilmi yazl metinleri girdi olarak alr ve ilem yapar. Okuma faaliyetlerine
rnekler:

Genel ynlendirme iin okumak;

Bilgi iin okumak, rn. referans almalarn kullanmak;
Ynergeleri okumak ve takip etmek;
Zevk iin okumak.

Dil kullancs aadaki sebepler iin okuyabilir:

Ana fikri anlama

Belirli bilgi edinme;
Ayrntl anlama;
Akl yrtme, vs.

Aadaki okuma faaliyetleri iin tanmlayc lekler hazrlanmtr:

C2

C1
B2

B1
A2

A1

Genel okuduunu anlama;

Yazmalar okuma;
Ynlendirme iin okuma;
Bilgi ve tartma iin okuma;
Talimatlar okuma.

GENEL OKUDUUNU ANLAMA

Soyut, yapsal olarak karmak, veya yksek derecede konuma dilindeki edebi ve
edebi olmayan yazlar da dahil olmak zere neredeyse yazn dilinin her biimini anlayabilir ve eletirel olarak yorumlayabilir.
Biemdeki ince farkllklar ve dolayl veya aka belirtilen anlamlar deerlendirerek
geni kapsaml uzun ve karmak trdeki metinleri anlayabilir.
Kendisine zor gelen ksmlar tekrar okuyabilmesi halinde, kendi uzmanlk alanyla ilgili
veya ilgili olmayan uzun karmak metinleri ayrntl olarak anlayabilir.
Deiik metinlere ve amalara gre okuma tarzn ve hzn ayarlayarak ve seici bir biimde uygun bavuru kaynaklar kullanarak, yksek derecede bamsz olarak okuyabilir. Geni kapsaml okumaya ait szck hazinesine sahip ancak az sayda tekrar eden
szckler ile biraz zorluk ekebilir.
Kendi alan ve ilgisiyle ilgili konulardaki ak gereki metinleri yeterli derecedeki bir anlama ile okuyabilir.
ok fazla tekerrr eden gnlk veya i ile ilgili dilden oluan somut trdeki bildik hususlardaki ksa, basit metinleri anlayabilir.
Bir ksm uluslararas paylalan ortak szckler dahil, ska tekerrr eden szckleri
ieren ok ksa, basit metinleri anlayabilir.
fadeleri teker teker, bildik isimleri, szckleri ve temel ibareleri seerek ve gerektiinde
tekrar okuyarak ok ksa, basit metinleri anlayabilir.
YAZIMALARI OKUMA

C2
C1

C1 gibi
Arada srada szlk kullanma olana tanndnda herhangi bir yazmay anlayabilir.

68

B2

lgi alanyla alakal yazmalar anlayabilir ve balca anlam kolayca kavrayabilir.

B1

Kiisel mektuplarn iinde bulunan olaylarn, duygularn ve dileklerin tanmlarn, bir

mektup arkada ile dzenli yazacak kadar anlayabilir.

A2

Bildik konular hakkndaki basit trden rutin mektuplar ve fakslar (soruturmalar, siparileri, teyit mektuplar vs.) anlayabilir.
Ksa basit kiisel mektuplar anlayabilir.
Kartpostallardaki ksa, basit iletileri okuyabilir.

A1

YNLENDRME N OKUMA
C2
C1
B2

B1

A2

A1

B2 gibi
B2 gibi
nemli ayrntlar tespit ederek, uzun ve karmak metinleri hzlca tarayabilir.
Geni kapsaml profesyonel konular hakkndaki gazete haberleri, makaleler ve raporlarn ieriini ve nemini hemen anlayabilir ve daha yakndan okumann faydal
olup olmayacana karar verir.

Belirli bir grevi yerine getirebilmek iin, arzu edilen bilgileri tespit etmek ve bir metnin farkl yerlerinden ya da farkl metinlerden bilgi toplamak iin daha uzun metinleri
tarayabilir.
Mektuplar, brorler ve ksa resm belgeler gibi gnlk malzemelerdeki ilgili bilgiyi
bulabilir ve anlayabilir.
Reklamlar, prospektsler, menler, referans listeleri ve zaman izelgeleri gibi basit
gnlk malzemelerdeki zel tahmin edilebilir bilgileri bulabilir.
Listelerdeki belirli bilgilerin yerini bulabilir ve gerekli bilgiyi ayrt edebilir ( rn. bir tamirci ya da pazarlamac bulmak iin Sar Sayfalar kullanmak).
Her gnk iaretleri ve ilanlar anlayabilir: sokaklarda, restoranlarda, tren istasyonlarnda gibi kamuya ak alanlarda; iyerlerinde de ynler, talimatlar, tehlike uyarlar
gibi.

En genel gncel durumlar hakkndaki tandk isimleri, szckleri ve ok basit ifadeleri

tanyabilir.
BLG VE TARTIMA N OKUMA

C2
C1

B2

C1 gibi
Tutumlar ve ima edilen fikirler de dahil ayrntlardaki daha ince noktalar tanyarak
sosyal, profesyonel veya akademik yaamda karlalabilecek uzun ve karmak metinlerin birounu ayrntl olarak anlayabilir.
Kendi alanndaki yksek derecede uzmanlk kaynaklarndan dnceleri, fikirleri ve
bilgileri alabilir.
Terminolojinin yorumunu teyit etmek iin arada srada szlk kullanabilmesi kouluyla
alannn dndaki uzmanlk makalelerini anlayabilir.
Yazarlarn belirli durular ve bak alar edindii gncel sorunlar hakknda yazlm
olan makaleler ve raporlar anlayabilir.

69

B1

Aka belirtilen tartma metinlerinde varlan temel sonular tanyabilir.

Ayrntl olarak olmamasna ramen sunulan konunun ele alnmasyla ilgili yaklamdaki tartma izgisini tanyabilir.

A2

Bildik konular hakkndaki ak gazete yazlarnn nemli noktalarn tespit edebilir.

Mektuplar, brorler ve olaylar anlatan ksa gazete makaleleri gibi karlat daha
basit yazl malzemelerde verilen belirli bilgileri tanyabilir.

A1

zellikle grsel destek var ise daha basit bilgi ierikli malzeme ve ksa basit tanmlarn ierii hakknda bir fikir edinebilir.
TALMATLARI OKUMA

C2
C1
B2

C1 gibi
Zor ksmlar tekrar okumas kouluyla talimatlar kendi uzmanlk alannda olsun veya
olmasn yeni bir makine yahut yntem ile ilgili ayrntl, uzun ve karmak talimatlar anlayabilir.
Zor ksmlar tekrar okumas kouluyla artlar ve uyarlar hakkndaki ayrntlar da dahil
olmak zere alanndaki uzun ve karmak talimatlar anlayabilir.

B1

Bir alet ile ilgili anlalr biimde yazlm ak talimatlar anlayabilir.

A2

Basit bir dille ifade edildiinde rnein, gvenlik kurallarn anlayabilir.

A1

Gnlk yaamda karlalan telefonlar gibi aletlerin kullanm klavuzlarn anlayabilir.

Ksa, basit talimatlar takip edebilir (rnein: x noktasndan y noktasna gitmek)

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde
ifade etmek isteyebilir:
renen hangi amalar iin okumaya gerek duyacak ya da olmasn dileyecek
/donatlm olacak/megul olmak zorunda kalacak;
renen hangi okuma ekillerine gerek duyacak yada olmasn dileyecek /donatlm
olacak/megul olmak zorunda kalacak.

4.4.2.3. itsel-grsel almlamada kullanc ayn anda iitsel ve grsel girdi alr. Bu tr faaliyetlerin dahilinde olanlar ise:

Sesli okunan bir metni takip etmek;

Altyazlar olan bir filmi, video ya da televizyon programn izlemek;
Yeni teknolojileri kullanmak (multi-medya/oklu ortaml, CD ROM, vs.)
Televizyon ve film izleme iin tanmlayc bir lek sunulmutur:
TELEVZYON VE FLM ZLEME
C2
C1
B2

C1 gibi
Olduka argo ve deyimsel kullanm ieren filmleri takip edebilir.
ou televizyon haberini ve gncel olay programlarn anlayabilir.
Standart diyalekt ile hazrlanan belgesellerin, canl rportajlarn, talk ovlarn, oyunlarn ve

70

B1

A2

A1

filmlerin ounu anlayabilir.

Sunumu nispeten yava ve anlalr olduunda kiisel ilgi alanndaki konular hakknda hazrlanm olan rportajlar, ksa konumalar ve haber bltenleri gibi televizyon programlarnn byk bir ksmn anlayabilir.
Anlalr, ak bir dil ile ifade edilen, grsel unsurlarn ve hareketlerin hikyenin izgisini tad filmlerin ounu anlayabilir.
Olduka yava ve anlalr bir biimde sunulduunda televizyon programlarndaki ana noktalar yakalayabilir.
Grntlerin yorumlar destekledii televizyondaki haber konularn, kazalar vs. ana konu
olarak izleyebilir.

Gerek televizyon haberlerindeki konu deiikliini takip edebilir ve temel ierik hakknda
bir fikir edinebilir.
Betimleyici yok

4.4.2.4. Almlama stratejileri, ilgili olduu dnya bilgisi ve balamn tanmay ierir, bu srecin ierisinde uygun olduu dnlen emalar etkinletirilir. Karlnda ise bu emalar gelecek
olann rgtlenmesi ve ierii hakknda beklentiler kurar (erevelemek). Alma faaliyetinin sreci
ierisinde, balamn tmnde (dilsel veya dilsel olmayan) belirlenen ipular ve ilgili emalarn o
balama bal olarak oluturduklar beklentiler, ifade edilen anlamn temsilini ve arkasndaki iletiimsel niyetin hipotezini kurmada kullanlr. Ardl tahminlerin ilemiyle, anlamn temsilini ve de iletinin
nemini ve onun bileenlerini zmek (karmda bulunma) amacyla iletideki ak ve olas boluklar
doldurulur. karm yoluyla doldurulan boluklarn sebepleri; dilsel kstlamalar, zor almlama koullar, ortak bilginin eksiklii veya konumac/yazar tarafndan kaynaklanan varsaylan ainalk, kapal
ifade, hafif ifade edilme veya fonetik eksiltme, olabilir. Bu ilemle varlan gncel modelin uygulanabilirlii, harekete geirilen emaya uygun olup olmadn grmek iin giren yan metinler ve balamsal ipularnn delilleri karsnda karlatrlr birisinin durumu nasl yorumlad yoldur bu (Hipotez snamak). Tehis edilen bir yanl eletirme, giren ipularn daha iyi anlatacak (Hipotezleri
gzden geirmek) olan alternatif bir emann bulunmas iin birinci basamaa (erevelemek) yeniden dn demektir.

Planlama: ereveleme (zihinsel takm seme, emalar harekete geirmek, beklentileri

kurmak).
Yrtme: pularn tehis etmek ve onlardan karmda bulunmak.
Deerlendirme: Hipotez snamak: ipularn emalara eletirmek.
Onarm: Hipotezleri gzden geirmek.

Tanmlayc bir lek sunulmutur;

PULARINI TANIMAK VE IKARIMDA BULUNMAK (Szl &Yazl)

C2
C1 gibi
C1 Tutum, ruhsal durumu ve niyetleri karsamada ve ondan sonra neyin geleceini tahmin
etmek iin balamsal, dilbilgisel ve szcksel ipular kullanmada usta.
B2 Anlamay baarmak amacyla, temel fikirler iin dinlemek ve balamsal ipular kullana-

71

B1

A2
A1

rak anlamay denetlemek dahil, eitli stratejileri kullanabilir.

Kendi alan ve ilgilendikleri ile balantl konularn balamlarndaki bilinmeyen szckleri tehis edebilir.
Ara sra olan bilinmeyen szcklerin anlamn balamdan tahmin edebilir ve grlen
konu tandk olduunda cmle anlamn karabilir.
Balamdaki bilinmeyen szcklerin olas anlamlarna varmak iin somut biimdeki gnlk konular hakkndaki ksa metinlerin ve szcelerin genel anlam hakknda fikir edinebilir.
Betimleyici yok
4.4.3. Etkileimsel Faaliyetler ve Stratejiler
4.4.3.1. Szl etkileim

Etkileimsel faaliyetlerde, dil kullanc iletiimde rol alan bir ya da da daha fazla kii ile dnml olarak hem konumac hem de dinleyici roln stlenir. Bylece ibirliki ilkesini takip
ederek anlamn mzakeresiyle birleik bir ekilde karlkl konumay olutururlar.
Etkileim esnasnda almlama ve retim stratejileri srekli kullanlr. Ayrca sra alma, sra
verme, konuyu ereveleme ve bir yaklam yolunu izme, zmler sunmak ve deerlendirmek,
varlan noktay zetlemek ve yinelemek, bir anlamazlkta arabuluculuk yapmak gibi ibirlikiliin
ve etkileimin ynetimiyle ilgili bilisel ve ortak alma stratejilerinin (ayn zamanda konuma stratejileri ve i-birliki stratejiler olarak adlandrlm) snflar vardr.
Etkileimli faaliyetler iin baz rnekler:

lem/ilemler
Gnlk sohbet
Resm olmayan konuma
Resm konuma
Mzakere etmek
Mlakat
Grme
Planlama (co-planning)
Pratik ama odakl ibirlii

Aadaki faaliyetler iin tanmlayc lekler sunulmutur:

C2

Genel szl etkileim

letiimde rol alan anadili konuan kiiyi anlamak
Sohbet
Resm olmayan konuma
Resm konuma ve toplantlar
Ama-odakl ibirlii
Mal ve hizmet almndaki ilemler
Bilgi al verii
Mlakat yapmak, mlakata girmek

GENEL SZL ETKLEM

Deyimsel ifadeler ve konuma dilinde kullanlan deyimlere, yan anlamlarnn derecelerinin farknda olarak, iyi derecede hakim. Olduka etkin biimde bir seri deitirme donatmlar kullanarak daha hassas anlamlar tam olarak nakledebilir. Bir

72

C1

B2

B1

A2

A1

zorluun etrafnda o kadar przszce geriye dn ve yeniden yaplandrma yapabilir ki muhatap olunan kii bunun farkna varamaz.
Neredeyse zahmetsizce kendisini akc bir biimde kendiliinden ifade edebilir.
Boluklar dolambal szlerle doldurulacak geni szcksel bir repertuara sahip.
fadeler ve kanma stratejileri iin ok az belirgin arama yapar; sadece kavramsal
zor bir konu dilin doal ve przsz akn engelleyebilir.
Fikirler arasndaki balantlar aka belli ederek, akademik, mesleki veya elence gibi genel kapsaml konular dili akc, hatasz olarak ve annda kullanabilir.
Sylemek istediklerini pek fazla kstlamadan, duruma uygun resmyet derecesi
belirleyerek, iyi bir dilbilgisi hakimiyeti ile annda iletiim salayabilir.
Anadil konuanlar ile sradan etkileimi ve gl ilikileri her iki taraf da zorlamadan gerekletiren bir derecede ki akclk ve kendiliinden olan bir etkileimde bulunabilir.
Olaylarn ve deneyimlerin kiisel nemini vurgulayabilir, ilgili aklamalar ve tartmalar sunarak grlerini destekleyebilir ve aklamasn yapabilir.
Kendi ilgi alan ve profesyonel alanna ait aina olduu rutin olan veya olmayan
hususlarda, biraz gvenle iletiimde bulunabilir.
Bilgi alveriinde bulunabilir, bilgiyi denetleyebilir veya onaylayabilir, daha az rutin
olan durumlarla uraabilir ve bir eyin neden sorun olduunu aklayabilir. Filmler, kitaplar, mzik gibi daha soyut ve kltrel konularda dncelerini ifade edebilir.
Seyahat annda ortaya kabilecek olan ou durum ile ilgilenmek iin geni bir
basit dil serisinden yararlanabilir. Aina olduu konularda ki konumaklara hazrlanmakszn katlabilir, kiisel fikirleri beyan edebilir ve kiisel ilgi veya gnlk yaamla alakal (rn. aile, hobiler, i, seyahat ve gncel olaylar) konularda bilgi alveriinde bulunabilir.
Dier kiinin gerektiinde yardm etmesi, kalpsal durumlarda ve ksa konumalarda olduka rahat etkileimde bulunabilir.
Fazla aba sarf etmeden basit, rutin bilgi alveriinde bulunabilir; soru sorabilir,
sorular yantlayabilir, tahmin edilebilen gnlk durumlarla ilgili bilindik konular
zerinde fikir ve bilgi alverii yapabilir.
ve bo zaman ile ilgili aina ve rutin hususlar hakknda basit ve dorudan bilgi
alverii gerektiren basit ve rutin grevler dahilinde iletiim yapabilir. ok ksa
sosyal bilgi alveriini idare edebilir ama konumay kendi ahenginde devam ettirebilmek iin yeterince anlayamaz.
Basit bir biimde etkileimde bulunabilir ama iletiim tamamen konumann daha
yava tekrar, baka ekilde ifade edilmesi ve ifadenin dzeltilmesi haline baldr. Basit sorular sorabilir ve cevaplayabilir, acil gereklilik gsteren alanlarda veya ok aina olunan konularda basit ifadeleri balatabilir ve cevaplayabilir.

LETMDE ROL ALAN ANADLDE KONUAN KY ANLAMAK

C2

letiimde rol alan herhangi anadilde konuan bir kiiyi anlayabilir. Standart olmayan bir aksana veya leheye alma frsat verildiinde, kendi alannn dndaki
uzmanlk gerektiren bilgilerin bile soyut ve karmak konularn anlayabilir.

73

C1

Ara sra ayrntlar teyit etmesine ramen, zellikle de aksan bilindik deilse, kendi
alannn dndaki uzmanlk gerektiren bilgilerin soyut ve karmak konular hakkndaki konumalar ayrntl olarak anlayabilir.

B2

Grltl bir evrede de olsa, standart konuma dilinde ona sylenenleri ayrntl
olarak anlayabilir.
Bazen belirli szcklerin ve tmlelerin tekrarn istese bile, gnlk konumadaki
kendisine yneltilen anlalr konumay anlayabilir.

B1

A2

A1

C2
C1

B2

B1

A2

Fazla aba sarf etmeden basit, rutin bilgi alveriinde bulunacak kadar anlayabilir.
Zaman zaman tekrarn veya yeniden ifade edilmesini isteyebildii takdirde, bildii
konularda kendisine yneltilen anlalr standart konumalar genelde anlayabilir.
Gnlk basit dilde kendisine dorudan, yavaa ve anlalr ekilde syleneni anlayabilir; eer konumac zahmetine katlanrsa, anlayabilecek duruma getirilir.
Sempatik bir konumac tarafndan kendisine dorudan yneltilen anlalr, yava
ve tekrarlanan, somut trden basit ihtiyalarn yerine getirilmesini amalayan gnlk ifadeleri anlayabilir
Kendisine dikkatlice ve yavaa yneltilen sorular ve ynergeleri anlayabilir ve ksa, basit ynlendirmeleri takip edebilir.
KARILIKLI KONUMA
Btn bir sosyal ve kiisel hayat srdrmede dilsel kstlamalardan serbest, rahata ve uygun bir ekilde konuabilir.
Duygusal, imal ve aka kullanmlarda dahil, dili sosyal amalar iin etkin ve esnek
bir biimde kullanabilir.
Grltl bir evrede bile, ou genel konularda aka katlmc bir tavr ile uzayan konumalar dahil olabilir.
Anadil konuanlarn kastsz olarak elendirmeden veya sinirlendirmeden ve de
onlarn bir anadil konuan ile davrandklarndan daha farkl davranmalarn gerektirmeden onlarla ilikilerini gl tutabilirler.
Duygularnn derecelerini ifade edebilir olaylarn ve deneyimlerin kiisel nemini
vurgulayabilir.
Aina olduu konulardaki sohbetlere hazrlksz olarak dahil olabilir.
Bazen belirli szcklerin ve tmlelerin tekrarn istemek zorunda kalsa bile, kendisine gnlk konumada yneltilen tamamyla anlalabilir konumalar takip edebilir.
Bir sohbeti veya grmeyi srdrebilir ama bazen neyi tam olarak sylemek istediini takip etmek zor olabilir.
aknlk, mutluluk, znt, ilgi ve aldrmazlk gibi duygular ifade edebilir ve tepki
verebilir.
Sosyal balantlar kurabilir: Selamlamalar ve vedalamalar; tanmalar; teekkr
etmeler.
Ara sra tekrarn veya yeniden ifade edilmesini isteyebildii takdirde, genelde aina olduu konularda kendisine yneltilen anlalr, standart konumay anlayabilir.
lgilendii konularn rutin balamndaki ksa sohbetlere katlabilir.
Basit bir biimde nasl hissettiini ve teekkrlerini ifade edebilir.
Sosyal balamda ok ksa alverii idare edebilir ama sohbetin gidiatn kendisi-

74

A1

C2
C1

B2

ne gre devam ettirecek kadar yeterince anlayamamasna ramen konumac

eer zahmetine katlanrsa anlamas salanabilir.
Basit gnlk selamlama ve hitap biimlerini kullanabilir.
Davetler, neriler ve zrler beyan edebilir ve onlara tepki verebilir.
Neleri sevip sevmediini syleyebilir.
Bir tantrma yapabilir, basit selamlama ve ayrlma ifadelerini kullanarak bir kiiyi
tantrabilir.
nsanlarn nasl olduunu sorabilir ve haberlere tepki gsterebilir.
Sempatik bir konumac tarafndan kendisine anlalr, yava ve tekrar edilerek
dorudan yneltilen, somut biimdeki basit ihtiyalarn tatminini amalayan gnlk
ifadeleri anlayabilir.
RESM OLMAYAN GRME (ARKADALAR LE)
C1 gibi
Toplu grmede, soyut, karmak ve bildik olmayan konularda bile nc ahslar arasndaki karmak etkileimleri kolayca takip edebilir ve katkda bulanabilir.
Anadil konuanlar arasndaki hararetli konumalara yetiebilir.
Dncelerini ve fikirlerini dorulukla ifade edebilir ve karmak tartma cmlelerine ikna edici bir ekilde yant verebilir.
Resm olmayan konumada, ana olunan balamlarda aktif olarak yer alabilir, yorumlar yapabilir, bak asn ortaya aka koyabilir, alternatif nerileri deerlendirebilir ve hipotezlere karlk verebilir.
Konumada etrafnda sylenenlerin ounu biraz aba ile yakalayabilir fakat birka
anadil konuanlarnn dillerini herhangi bir ekilde deitirmediklerinde konumaya
etkin bir ekilde katlmay zor bulabilir.
lgili aklamalar, tartmalar ve yorumlar katarak konuma srasnda kendi fikirlerini glendirebilir ve aklayabilir.
Konumada muhatap olunan kiilerin ok fazla deyim kullanmamalar halinde ve
anlalr biimde konutuklar takdirde, etrafnda genel konular hakkndaki konuulanlarn ounu takip edebilir.
Mzik ve film gibi soyut veya kltrel konular hakkndaki dndklerini ifade edebilir. bir eyin neden sorun olduunu aklayabilir.
Dierlerin grleri hakknda ksa yorumlar yapabilir.
Alternatifleri karlatrabilir benzer ve farkl ynlerini syleyebilir, neyin yaplacan, nereye gidileceini, kimi ya da neyi seeceini vs. anlatabilir.

B1
Konumann anlalr ve standart bir diyalektte yaplmas kouluyla, arkadalar
arasndaki resm olmayan konumalardaki ana noktalar genelde takip edebilir.
lgisini eken konularda konuurken, kiisel grler ve fikirler isteyebiliri kendisinin
kilerini beyan edebilir.
Sorunlara zm olarak veya nereye gidilecek, ne yaplacak, bir olay nasl dzenlenecek (rn. gezi) gibi pratik sorulara ait kendi fikirlerinin ve tepkilerinin anlalr
olmasn salayabilir.
nan, fikir, onaylama veya onaylamamay nezaketle ifade edebilir.

75

A2

A1
C2

C1

B2

B1

A2

Yavaa ve anlalr bir biimde yrtldnde etrafndaki grlen konuyu genelde tanyabilir.
Akama veya hafta sonu ne yapacan anlatabilir.
neri yapabilir, nerilere yant verebilir.
Dierlerinin fikirlerine katlabilir veya katlmayabilir.
Yava ve anlalr bir biimde ona dorudan hitap edildiinde, gnlk pratik hususlar hakknda basit bir ekilde konuabilir.
Ne yaplacan, nereye gidileceini anlatabilir ve grmeler dzenleyebilir.
Betimleyici yok
RESM KONUMA VE TOPLANTILAR
Anadil konuanlarna zorluk karmayacak biimde karmak konularda kendi resm
konuma dilinde karmak konular ve dncelerini rahatlkla ifade ederek ikna
edici bir tartma erevesinde sunabilir.
Soyut, karmak ve bilmedii konular hakknda bile bir mnazaraya kolayca katlabilir.
Kar tarafn savlarn karmak satrlarna akc, annda ve uygun bir ekilde cevap
vererek ayrca sorulara ve yorumlara da karlk vererek resm bir durumu ikna edici bir ekilde tartabilir.
Destekleyen ve kar kan bak alarn doru bir ekilde tespit ederek hararetli
bir tartmay takip edebilir.
Kendi dnce ve fikirlerini net bir ekilde ifade edebilir, tartma noktalarn ikna
edici bir ekilde sunabilir ve karlk verebilir.
Rutin olan ve olmayan resm tartmalara aktif olarak katlabilir.
Konumacnn arlk verdii noktalar ayrntl olarak anlayabilir, kendi alanyla ilgili
hususlardaki konumalar takip edebilir.
Kendi fikrini aklayabilir ve ispatlayabilir, alternatif nerileri deerlendirebilir, hipotezlerde bulunup bunlara da cevap bulabilir.
letiimde rol alanlar ok fazla deyimsel ifade kullanmamalar ve anlalr biimde
sylemeleri kouluyla alanyla ilgili sylenenlerin ounu anlayabilir.
Bir bak asn anlalr biimde sunabilir ancak tartmann bir paras olmada
zorluk yaayabilir.
Gerek bilginin alveriini, talimat alma veya basit sorunlarn zmleri hakknda
konumalar ieren standart diyalekt ile anlalr bir biimde sylenen bildik konular
hakkndaki rutin resm tartmalara katlabilir.
Yavaa ve anlalr bir biimde kendi alanyla ilgili yaplan bir konumadaki konu
deiikliklerini genelde takip edebilir.
Gerektiinde anahtar noktalarn tekrarn isteyebilme ve dile getirmede yardm alma
kouluyla dorudan sorulduunda basit sorunlar hakkndaki kendi fikirlerini ve ilgili
nemli bilgi alverii yapabilir.
Gerektiinde anahtar noktalarn tekrarn isteyebilme kouluyla resm bir toplantda
kendisine dorudan hitap edildiinde konuyla ilgili fikrini syleyebilir.

A1

Betimleyici yok
Not: Bu alt lekteki betimleyenler lme modeliyle deneysel olarak eletirilmemitir.

C2

AMA-ODAKLI BRL
(rn. araba tamir etmek, bir belgeyi grmek, bir olay dzenlemek)
B2 gibi

76

C1
B2

B1

A2

A1

C2
C1
B2

B1

B2 gibi
Ayrntl ynergeleri gvenilir bir ekilde anlayabilir.
lemin srecinde dier kiileri dndklerini sylemek iin vs. katlmaya davet
ederek yardm edebilir.
Deiik yaklamlarn avantajlarn ve dezavantajlarn tartarak ve sebep veya sonular kuramsal olarak dnerek bir meseleyi veya sorunu ana hatlaryla aka
karabilir.
Eer dier kiilerin konumalar abuk ya da uzatlm ise ara sra tekrar veya
aklama istemesine ramen, sylenenleri takip edebilir.
Bir eyin neden sorun olduunu aklayabilir, ondan sonra ne yaplacan grebilir, seenekleri kyaslayabilir ve karlatrabilir.
Dierlerinin grleri hakknda ksa yorumlar yapabilir.
Genelde syleneni takip edebilir ve gerektiinde karlkl anlamay dorulamak
iin birisinin syledii son szleri tekrar edebilir.
Olas zmler veya ondan sonra nelerin yaplabilecei sorusuna karlk, ksa
sebepler ve aklamalar vererek, kendi fikirlerinin ve tepkilerinin anlalr olmasn
salayabilir.
Nasl devam edilecei konusunda dier kiileri fikirlerini beyan etmeleri iin davet
edebilir.
Anlamad zaman ok basite tekrar isteyerek, ok fazla aba sarf etmeden basit,
rutin grevlerin stesinden gelecek kadar anlayabilir.
nerilerde bulunarak ve nerilere karlk vererek, ynlendirmeler isteyerek ve vererek, daha sonra nelerin yaplacan grebilir.
Kendisi ne zaman takip edebildiini belirtebilir ve eer konumac zahmetine katlanrsa, gerekenleri anlamas salanr.
Basit tmleleri bir eyleri istemek veya sunmak, temel bilgileri edinmek ve daha
sonra nelerin yaplacan grmek iin basit ve rutin grevlerde iletiimde bulunabilir.
Kendisine dikkatlice ve yavaa ynlendirilen sorular ve ynergeleri anlayabilir ve
ksa basit ynlendirmeleri takip edebilir.
nsanlardan bir eyler isteyebilir ve onlara bir eyler verebilir.
MAL VE HZMET ALIMLARINDAK LEMLER
B2 gibi
B2 gibi
Hak edilmemi bir trafik cezas, bir dairedeki hasarlarn maddi sorumluluu, bir kaza ile ilgili sulama gibi tartmalara szl olarak zm bulabilir ve anlamaya varabilir.
Sorunlarnn zmnde tatmin olmak iin ikna edici bir dil kullanarak tazminat davasnn genel hatlarn izebilir ve vermeye hazr olduu dnlerin snrlarn aka belirtebilir.
Ortaya kan bir sorunu dile getirebilir ve mterinin/hizmeti verenin bir tavizde bulunmas gerektiini aka belirtebilir.
Seyahat srasnda, gezi veya konaklama ayarlamada veya yabanc bir lkeyi ziyaret iin yetkililerle grmede ortaya kabilecek olan ou ilemlerle baa kabilir.
rnein memnun edici olmayan bir satn almada, dkkanlarda, postanelerde,
bankalardaki daha az rutin durumlarla baa kabilir. Bir ikayette bulunabilir.
Bir acente yoluyla gezi dzenlemeleri yaparken veya seyahat esnasnda ortaya
kabilecek olan ou durumla ba edebilir, rnein; yabanc bir yerde inmek iin
bir yolcuya nerede inebileceini sormak.

77

A2

A1

Gezi, konaklama, yeme ve alveri gibi gnlk yaamn genel zellikleriyle ba

edebilir.
Ak seik uzmanlk istemeyen nitelikte olmas artyla bir turizm acentesinden gerekli olan tm bilgileri edinebilir.
Gnlk yaamda mal ve hizmetleri elde edebilir ve salayabilir.
Gezi hakknda basit bilgiler alabilir, toplu tama aralarn(otobs, tren ve taksi)
kullanabilir, yn sorabilir, syleyebilir ve bilet alabilir.
Dkkanlarda, postanelerde veya bankalarda bir eyler hakknda sorular sorabilir
ve basit ilemler yapabilir.
Miktarlar, saylar, fiyatlar, vs. gibi bilgileri verebilir ve alabilir.
stedii eyi syleyip, fiyatn sorabilir ve satn alabilir.
Yemek sipari edebilir.
nsanlardan bir eyler isteyebilir ve onlara bir eyler verebilir.
Saylar, miktar, fiyat ve zaman ile ilgili meseleleri zebilir.
BLG ALIVER

C2
C1
B2

B1

A2

B2 gibi
B2 gibi
Karmak bilgileri anlayabilir ve bilgi alveriinde bulunabilir, ayrca kendi mesleki
rol ile ilgili birok konu hususta tavsiyede bulunabilir
Ayrntl bilgiyi gvenilir bir biimde aktarabilir.
Bir ilemin gereklemesi iin anlalr, ayrntl bir tanmlama yapabilir.
Birka kaynaktan edindii bilgileri ve iddialar sentezle birletirebilir ve rapor edebilir.
Kendi alanndaki bilinen rutin ve rutin olmayan hususlardaki birikmi gerek bilgilerin alveriini, denetimini ve onaylamasn biraz gvenle yapabilir.
Bir eyin nasl yaplacan, ayrntl bilgilerle tanmlayabilir.
Ksa bir hikaye, makale, konuma, mzakere, mlakat veya belgesel hakkndaki
fikrini anlatabilir, zetini yapabilir ve ayrntlaryla ilgili daha fazla soruyu cevaplayabilir.
Ak gereklere dayanan bilgiyi renebilir ve aktarabilir.
Ayrntl ynlendirme isteyebilir ve takip edebilir.
Daha ayrntl bilgi elde edebilir.
Ar aba sarf etmeden basit, rutin al verileri idare edecek kadar anlayabilir.
Basit gnlk ihtiyalarla ba edebilir: Ak gereklere dayanan bilgiyi renebilir
ve aktarabilir.
Alkanlklar ve rutinler hakknda sorular sorabilir ve cevaplar verebilir.
Gemi zaman ve gemiteki faaliyetlerle ilgili sorular sorabilir ve cevaplar verebilir.
Basit ynergeler ve talimatlar verebilir ve takip edebilir, rn. bir yere nasl gidilecei konusu.
Basit ve dorudan bilgi alveriini gerektiren basit ve rutin ilerde iletiimde bulunabilir.
Bilinen ve rutin ilemsel hususlarda snrl bilgi alveriinde bulunabilir.
te ve bo zamanlarnda neler yaptklar konusunda sorular sorabilir ve cevaplar
verebilir.

78

Bir harita ya da plana dayanarak ynergeler verebilir ve isteyebilir.

Kiisel bilgi isteyebilir ve verebilir.

A1

C2

C1

B2

Kendisine dikkatlice ve yavaa yneltilen sorular ve talimatlar anlayabilir ve ksa basit ynlendirmeleri yerine getirebilir.
Basit sorular sorabilir ve cevaplar verebilir, ok aina olunan konular veya dorudan gereklilik arz eden alanlardaki basit ifadeleri balatabilir ve yantlayabilir.
Kendileri ve dier insanlar hakknda, nerede yaadklar, tandklar insanlar, sahip olduklar vs. gibi konularda sorular sorabilir ve cevaplar verebilir.
gelecek hafta, geen Cuma, Kasmda, saat te vs. gibi tmlelerle zaman belirtebilirler.

MLAKAT YAPMAK VE MLAKATA ALINMAK

Diyalogun kendisine den payn son derece iyi takip edebilir, anadil konumacsndan farksz konumay yaplandrarak ve bir sorgulayan ya da sorgulanan olarak tm akcl ile otoriter bir ekilde etkileimde bulunabilir.
Sorgulayan ve sorgulanan kii olarak bir mlakata tam katlm salayabilir, konuulan konuyu destek almadan akc bir ekilde, konuulan konuyu geniletebilir ve
gelitirebilir ve nlemleri de iyi kullanr.
Hazrlanm sorulardan aniden kanarak, ilgin cevaplar izleyerek ve aratrarak
etkin, akc bir mlakat gerekletirebilir.
Bir mlakatta balanglar yapabilir, mlakat yapan kiiden biraz yardm alarak
veya onun kkrtmasyla, fikirler geniletebilir ve gelitirebilir.
Mlakatta/istiarede somut bilgiler verebilir (rn. bir doktora belirtilerini anlatabilir)
ama kesinlik asndan biraz snrldr.
Hazrlanm bir mlakat yrtebilir, bilgileri denetleyebilir ve onaylayabilir fakat
dier kiinin cevaplar hzl veya uzatlm ise ara sra tekrar isteyebilir.

B1

A2

A1

Mlakatta/istiarede balanglar yapabilir (rn. yeni bir konuyu aabilir) ancak etkileimde mlakat yapan kiiye ok baldr.
Birka kendiliinden takip edici soruyla yaplandrlm bir mlakat gerekletirmek iin hazr bir anketi kullanabilir.
Bir mlakatta, ara sra aklama istedii ve neyi ifade etmek istediinde yardm
edildii takdirde, kendisinin anlalmasn salayabilir ve aina olduu konularda
fikir ve bilgi iletiiminde bulunabilir.
Bir mlakatta ki basit sorular cevaplayabilir ve basit ifadelere tepki gsterebilir.
Bir mlakat esnasnda kiisel ayrntlar zerine ok yava ve dpedz deyimsel
olmayan konumalarla yneltilen basit sorular cevaplayabilir.
4.4.3.2. Yazl Etkileim

Yazn dili yolu ile etkileim aadaki baz faaliyetleri ierir:

Szl etkileimin imkansz ve uygunsuz olduu durumlarda, ksa notlarn vs. alverii
ve iletilmesi;
Mektup, faks, e-posta vs. yazmalar;

79

Taslaklar yeniden oluturarak ve dei toku yaparak, deiikler, dzeltmeler vs. yaparak anlama, szleme, bildiri metinlerinin vs. anlalmasn mzakere eder;
evrimii veya evrimd bilgisayar konferanslarna katlr.

4.4.3.3. Yz-yze etkileim tabii ki medyann bir karmn ierir: szl, yazl, iitsel-grsel,
dil-d ( ksm 4.4.5.2 baknz)ve metin-d (ksm 4.4.5.3 baknz) medya.
4.4.3.4. Bilgisayar yazlmnn ykselen incelikleri ile etkileimsel insan-makine iletiimi kamusal, mesleki, eitimsel ve hatta kiisel alanlarda ok daha nemli roller oynamaya balamtr.

Aadaki maddeler iin tanmlayc lekler sunulmutur:

Genel yazl etkileim
Yazma
Notlar, mesajlar ve formlar
GENEL YAZILI ETKLEM
C2
C1
B2
B1

C1 gibi
Kendisini tam ve anlalr bir biimde ifade edebilir, hitap edilen kiiye esneke ve
etkin bir biimde anlatr.
Yazl olarak haberleri ve grleri ifade edebilir ve dierlerine balant yapabilir.
Makul dorulukta, soyut ve somut konularla ilgili bilgi ve fikirleri ifade edebilir, bilgi
denetleyebilir ve sorunlar hakknda soru sorabilir veya sorunlar aklayabilir.
Acil olarak gereken basit bilgileri sormada veya ifade etmede, kendisinin nemli
bulduu noktalar aktararak, kiisel mektuplar ve notlar yazabilir.

A2

Acil alanlardaki hususlarla ilgili ksa, basit, kalplam notlar yazabilir.

A1

Yazl biimde kiisel bilgiler isteyebilir veya aktarabilir.

YAZIMA

C2
C1
B2
B1

A2
A1

C1 gibi
Dili esneke ve etkince kullanarak, duygusal, imal ve aka yapma kullanm dahil,
kiisel yazmalarda kendisini aka ve tam olarak ifade edebilir.
Duygularn derecelerini ifade eden, olaylarn ve deneyimlerin kiisel nemini vurgulayan ve mektuplat kiinin haberleri ve grleri hakknda yorum yapan mektuplar yazabilir.
Mzik ve film gibi soyut ve kltrel konular hakknda bilgi veren ve dncelerini ifade eden kiisel mektuplar yazabilir.
Deneyimleri, duygular ve olaylar biraz ayrntl bir ekilde betimleyen kiisel mektuplar yazabilir.
Teekkr ve zr bildiren ifade eden ok basit kiisel mektuplar yazabilir.
Ksa ve basit bir biimde bir kartpostal yazabilir.
NOTLAR, MESAJLAR , FORMLAR

C2
C1

B1 gibi
B1 gibi

80

B2
B1

A2

A1

B1 gibi
Sorgu ileten ve sorunlar anlatan mesajlar alabilir.
nemli olduunu dnd noktalar anlalr bir biimde aktaran, arkadalarna,
hizmetlilere (service people), retmenlere ve gnlk hayatnn bir paras olan dier insanlara derhal gerekmekte olan basit bilgileri ifade eden notlar yazabilir.
Tekrar ve yeniden ifade biimi isteyebildii takdirde ksa ve basit bir mesaj alabilir.
Derhal gereklilik gsteren alanlarla balantl hususlarla ilgili ksa, basit notlar ve
mesajlar yazabilir.
rn. bir otelin kayt formunda istenildii gibi, numaralar, tarihler, kendi adn, uyruunu, adresini, yan, doum tarihini veya bir lkeye var tarihini yazabilir.

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu
yerde ifade etmek isteyebilir:
renenin hangi trdeki girdilere iletiimsel etkileimlere gerek duyacak/donatlm
olacak/megul olmak zorunda kalacak;
renen etkileimde hangi rollere gerek duyacak/donatlm olacak.

4.4.3.5. Etkileimsel Stratejileri

Etkileim hem almlama ve retim faaliyetlerini hem de ortak konumann yapsna has olan
faaliyetleri de ierir ve bu yzden yukarda sz geen btn almlama ve retim stratejileri de etkileimde yer alr. Verilenleri alnanlar olarak tanmlayarak, rnein insanlarn nereden geldiklerini
kartarak, birbirlerine doru yaklatklarn veya bir mesafe tanmlayarak bunu korurlar. Genelde
gerek zaman iinde gerekleen bu anlam bekleri, bir lde zihinsel balamn kurulmas yoluyla szl etkileim kolektif anlam yaratmay ierir, dolaysyla alc ve retici stratejilerine ek olarak
etkileimin dnda kalan ve sadece bu srecin ynetimiyle ilgili etkileime has bir snf stratejilerin
var olduu sylenebilir. Buna ek olarak, etkileimin ncelikle yz- yze olmas, hem metinsel dil
ifadelerinin hem de dil d zelliklerinden biri olan metinsel ipularnn daha ok azalmasna sebep
olur ki bunlarn hepsi, katlmclarn sreci srekli denetlemeleri sayesinde, katlmclarn uygun
bulduu noktaya kadar, daha az ya da daha ok ssl bir dil yahut daha ak bir dil ile ifade edilirler.
Szl iletiimi planlama, gelecekteki faaliyetin(ereveleme) iinde mmkn olabilen ve
olasl olan karlkl szl alverilerde hangi seeneklerin kullanlaca ve en uygun hareketleri
hazrlamann (Hareketleri planlama) ve iletiimde rol alan dier kiilerle arasndaki iletiimsel mesafeyi gz nnde bulunduran (Bilgi/fikir boluu tespit etmek; verilenleri alnanlar olarak tanmlamak) emalarn ya da bir davran ler in (yani, iletiimsel etkileimin yapsn sunan bir diyagram) harekete gemesini ierir.
Faaliyetin esnasnda konumaya balayabilmek (Srasn almak), grev iindeki ibirliini
salamlatrmak ve konumann akn devam ettirmek (ibirlii: kiiler aras), iinde bulunduklar
grevde karlkl anlaya katkda bulunmak ve odaklanan bir yaklam salamak (birlii: fikirler
oluturma yetenei), ayrca kendileri de bir ifadeyi olutururken yardm isteyebilmeleri iin (Yardm
istemek) dil kullananlar sra alma stratejilerini kullanrlar.
Planlamayla ilgili Deerlendirme iletiimsel seviyede gerekleir: uygulanmas dnlen
emalar arasndaki uyumu ve gerekte nelerin olduunu (Denetleme: emalar, davran ler) ve

81

kiinin olaylarn aknn istedii ekilde devam etmesi boyutunu (Denetleme: etki, baar) yarglamak; yanl anlama veya kabul edilemez anlam bulankl, iletiimsel veya dilsel seviyede bilginin
daha ak olmas taleplerine yol aar (Aklama istemek, aklama yapmak) ve gerektiinde iletiimi yeniden oluturmak ve yanl anlalmalar ortadan kaldrmak iin aktif mdahalede (letiim
onarm) bulunmak.
Planlama
erevelemek (davran ler semek)
Bilgi/kan boluunu tanmak (uygunluk durumlar)
Neyin nceden olacan varsaymak
Hareketleri planlamak
Yrtme
Konumaya balamak
birlii (kiiler-aras)
birlii (fikirler oluturma yetenei)
Beklenilmeyenle ilgilenmek
Yardm istemek
Deerlendirme
Denetlemek (ema, davran ler)
Denetlemek (etki, baar)
Onarm
Aklama istemek
Aklamada bulunmak
letiim onarm
Aadaki etkileimsel stratejileri iin tanmlayc lekler sunulmutur:

C2
C1

B2

B1

Konumaya balamak;
birlii;
Aklama istemek.

KONUMAYA BALAMAK (SIRASINI ALMAK)

C1 gibi
Konumaya balamak amacyla ya da dnrken sray hala kendisinde tutar ve zaman kazanmak iin szlerine giri olarak mevcut olan bir seri konuma fonksiyonlarndan uygun bir cmle seebilir.
Bir konuma esnasnda uygun bir biimde araya girebilir, bunu yapmak iin de uygun
dili kullanabilir.
Etkin sray alma ile konumay uygun bir ekilde balatabilir, devam ettirebilir ve sonlandrabilir.
Her zaman zarife olmasa da, konumay balatabilir, uygun olduunda srasn alabilir
ve gerekli bulduunda konumay sonlandrabilir.
Syleyeceklerini biimlendirirken zaman kazanmak ve sray kendisinde tutmak iin
basmakalp cmleler kullanabilir (rn. O cevaplanmas zor bir soru).
Aina olduu bir konu zerindeki konumada, sray almak iin uygun bir cmle ile araya girebilir.

82

A2
A1
C2
C1
B2

B1

A2
A1
C2
C1
B2
B1
A2
A1

Aina olduu ya da kiisel ilgisi olan konular hakknda basit yz-yze olan bir sohbeti
balatabilir, devam ettirebilir ve sonlandrabilir.
Ksa bir sohbeti balatmak, devam ettirmek, ya da son vermek iin basit teknikler kullanabilir.
Muhataplarnn kendisiyle megul olmalarn isteyebilir.
Betimleyici yok
BRL
C1 gibi
Dier konumaclarnn syledikleriyle kendi katklarn ustaca badatrabilir.
Takip eden ifadelere ve karmlara geri dnt vererek konumann gelimesine yardmc olabilir.
Bildik zeminlerde konumaya yardmc olabilir, anlalmay onaylayabilir, dierlerini katlmaya davet edebilir vs.
Bir sohbetin veya konumann devam etmesine yardmc olmak iin dilin basit bir repertuarn kullanabilir.
Konumada varlan noktay zetleyebilir ve dolaysyla konumann odaklanmasna
yardmc olur.
Karlkl anlamay onaylamak ve gidiattaki fikirlerin gelimesine yardmc olmak iin
birisinin syledii son ksmlar tekrar edebilir. Dierlerini konumaya davet edebilir.
Takip ettii zaman iaret edebilir.
Betimleyici yok
AIKLAMA STEMEK
B2 gibi
B2 gibi
Konumacnn neyi sylemeye niyet ettiini anlam olduunu denetlemek iin takip
edici sorular sorabilir ve mulk noktalara aklk getirmesini isteyebilir.
Bir kiinin henz sylemi olduuna alk getirmesini veya ayrntl olarak anlatmasn isteyebilir.
Anlamad zaman tekrar sylenmesini ok basite isteyebilir.
Basmakalp cmleler kullanarak anahtar szcklere veya cmlelere aklk getirilmesini isteyebilir.
Takip etmediini syleyebilir.
Betimleyici yok.
4.4.4. Arabulucu Faaliyetler ve Stratejiler

Arabulucu faaliyetlerinde, dil kullancsnn kendi anlamlarn ifade etmekle ilgisi yoktur,
burada dil kullancs birbirini dorudan anlamayan iletiimde rol alanlarnormalde (ama sadece
deil) farkl diller konuan kiiler, arasnda sadece bir arabulucudur.
Szl tercmanlk ve yazn evirisi arabulucu faaliyetlerin iinde olan rneklerdir, bunlarn
yan sra orijinal metnin dili amalanan alc tarafndan anlalmyorsa ayn dil ierisinde metinleri
zetleme ve amlama da arabulucu faaliyetleri arasnda saylr rn.:
4.4.4.1. Szl Arabuluculuk

Simultane eviri (konferanslar, toplantlar, resm konumalar, vs.);

Ardl eviri (karlama konumalar, turlara rehberlik, vs.);

83

Resm olmayan eviri:

Kendi lkesine gelen yabanc ziyaretiler
Yurtdnda olan anadil konuanlar
Arkadalar, aile, mvekkiller, misafirler, vs. iin sosyal ve insanlar aras durumlar
aretler, menler, ilanlar, vs.

4.4.4.2. Yazl Arabuluculuk

Tam (szc szcne) eviri(rn. szleme, hukuki ve bilimsel metinler, vs.);
Yaznsal eviri (romanlar, drama, iir, opera vs.)
Dil 2 veya Dil1 ve Dil 2 arasnda ana fikri zetlemek (gazete ve dergi makaleleri);
Amlama (yasay bilmeyen kiiler iin zelletirilmi metinler vs.).
4.4.4.3.
Arabulucu stratejiler bilgiyi ilemek ve edeer anlam oluturmak iin sonsuz kaynaklar kullanmann talebi ile baa kmann yollarn yanstr.
Sre, kaynaklar st dzeye getirmek ve organize etmek amacyla (gemi bilgileri gelitirmek; destekleyicileri tespit etmek; ek szlk hazrlamak) ve ayn zamanda balanm olan grevin nasl stesinden gelineceini dnmek iin (iletiimde rol alanlarn ihtiyalarn dnmek, eviri parasnn boyutunu semek) bir sre nceden-planlama ierir. eviri, ek szlk veya mtercimlik ilemi sresinde, arabulucu henz sylenmi olan formle ederken ileriye bakp sonraki gelenin ne olacan dnr, genelde annda iki farkl para veya eviri birimleri ile hokkabazlk
yapar (ngrme). Arabulucunun kendi szck daarcn gelitirmek iin aktaraca eyleri nasl
ifade edebileceinin yollarn (olaslklar, edeerleri not almak) farkna varmak zorundadr, ve
gvenilirlik paralarn (nceden hazrlanm paralar) oluturarak, ngrmek iin ileme kapasitesini serbest brakr. Dier bir adan ise arabulucungrmeye devam ederken (boluklar doldurmak) iletiim kopmasn engellemek amacyla belirsizlik stnde dolaabilmesini salayan tekniklere ihtiyac vardr. Deerlendirme iletiimsel (Uygunluu denetleme) ve dilsel seviyede (Kullanmn srekliliini denetleme) yer alr ve zelliklede yazn evirisinde ilgili alandaki referans olan
aratrmalara ve bilen kiilere danarak (szlklere, e anlamlar szlne, bavurarak anlam
arlatrmak, uzmanlara, kaynaklara bavurmak) onarma yol aar.

Planlama

Yrtme

Deerlendirme

Onarm

Gemi bilgileri gelitirmek;

Destekleyicileri tespit etmek;
Ek szlk hazrlamak;
letiimde rol alanlarn ihtiyalarn dnmek;
eviri parasn semek.
nceden-grme: girdiye ilem yapmak ve gerek zamanda son paray annda formle etmek;
Olaslklar, edeerleri not almak;
Boluklar birletirmek.
ki versiyon arasndaki uygunluu denetleme
Kullanmn tutarlln denetlemek
Szlklere, kavramlar dizinine bavurarak rafine etmek
Uzmanlara, kaynaklara bavurmak.

Tanmlayc lekler henz mevcut deil.

84

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:
renenin gerek duyaca/donatlm olaca/megul olmak zorunda kalaca arabulucu faaliyetler.

4.4.5. Szsz letiim

4.4.5.1. Dil faaliyetlerini (genelde yz-yze szl faaliyetler) elik eden pratik hareketlerin iinde:

aret etme, rn. parmak, el, bak, ban sallama. Bu hareketler nesnelerin, insanlarn
tehis edilmesi iin gsterim (deictics) ile kullanlr, rn. Onu alabilir miyim? Hayr, o
deil, oradaki;
Uygulama yoluyla gstermek, gsterimi, basit zaman fiilleri ve (pro-fiilleri/
proverb/atasz) elik eder, rn. Bunu alyorum ve buraya takyorum, ite byle. imdi
aynsn siz yapn!;
Aka gzlemlenebilir hareketler, bunlarn emirlerde, yorumlarda ve anlatda bilindii
varsaylr, rn. yle yapma!, ok iyi oldu!, Eyvah, drd onu!. Bu durumlarn hepsinde, hareket grlmedike ifadeler yorumlanamaz.

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:
Uzmanlam renenlerin szckler ve tam tersi ile gerek duyaca/donatlm olaca/megul olmak zorunda kalaca eletirme hareketleri nelerdir;
Hangi durumlarda buna gerek duyaca/donatlm olaca/megul olmak zorunda
kalaca.
4.4.5.2. Dil-d zelliklerin ierikleri:
Beden dili. Dil-d beden dili, dilin elik ettii pratik hareketlerden farkldr nk o kltrden kltre deiebilen herkese kabul edilmi anlamlar tar. rnein, aadakiler ou Avrupa
lkesinde kullanlmaktadr:

El kol hareketi (rn. protesto iin yumruk sallamak);

Yz ifadesi (rn. glmseme veya ka atmak);
Duru (rn. mitsizlik iin kendini brakm bir ekilde oturmak ya da youn ilgi iin
ne doru oturmak;
Gz temas (rn. kandrmak iin gz krpmas veya inanmadn belirten bir bak);
Beden temas (rn. pmek veya tokalamak);
Uzam bilimi (proxemics) (rn. yakn durmak veya araya mesafe koymak).

Ekstra-dilsel konuma-seslerinin kullanm. Bu tr sesler (veya heceler) herkese kabul

edilmi anlamlar tarlar ancak dilin dzenli fonolojik sisteminin dnda kaldklar iin dil-ddr.
rnein, (ngilizcede):

85

sh
s-s-s
ugh
humph
tut tut

sessizlik rica eder

halkn onaylamadn ifade eder
irenmeyi ifade eder
can skntsn ifade eder
nezaketle onaylamamay ifade eder

l tekniine ait zellikler. Eer herkese kabul edilmi anlamlar tarlar ise (rn. tutumlarla ilgili ve ruh halleri) ancak uzunluk, ton, vurgu gibi l tekniinde rol olan zellikleri dzenli
fonolojik sisteminin dnda kald iin bu zelliklerin kullanm dil-ddr, rnein:
Ses kalitesi (bouk, net olmayan, gl, vs.)
Perde/ton
(hrltl, mzmzlanan, haykran, vs.)
Ses ykseklii (fsldama, mrldanma, barma, vs.)
Uzunluk
(rn. o-o-o-ok iyi!)
Dil-d etkilerin ou perde/ton, uzunluk, ses ykseklii ve ses kalitesi ile retilir.
Dil-d iletiim, gelitirilmi iaret dilinden dikkatlice ayrt edilmelidir, her ne kadar iaret dili
alanndaki uzmanlar OBM nin kavramlarnn ve kategorilerinin ounun ilgi alanlar ile balantl
bulsa bile, iaret dili Ortak Bavuru Metninin u anki kapsam dnda kalmaktadr.
Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:

renen hangi dil-d davranlar a)tanmak ve anlamak, b) kullanmak iin gerek

duymak/donatlm olmak/megul olmak zorunda kalacak.

4.4.5.3. Metin-d zellikler: rnein, aadaki donanmlarla yazl metinlere balantl olarak
benzer bir dil-d rol oynanmaktadr:

Resimleme (fotoraflar, izimler, vs.)

izelgeler, tablolar, emalar, ekiller, vs.
Tipografi zellikler (yaz karakteri, perde/ton, boluk brakma, altn izme, sayfa dzenlemesi, vs.)

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:

renen hangi metin-d davranlar a)Tanmak ve anlamak, b) Kullanmak iin gerek duymak/donatlm olmak/megul olmak zorunda kalacak?
4.5.

letiimsel Dil Sreleri

renenin, bir konumac, yazar, dinleyici veya okuyucu olarak davranabilmesi iin, bir
seri ardk ustalam hareketler yerine getirmesi gerekmektedir.
renen konumak iin aada belirtilenleri yapabilmelidir:

Bir mesaj planlamak ve dzenlemek (bilisel beceriler)

86

Bir dilsel ifadeyi formle etmek (dilbilimsel beceriler)

fadeyi sze dkmek (fonetik beceriler).

renen yazmak iin aada belirtilenleri yapabilmelidir:

Mesaj dzenlemek ve formle etmek (bilisel ve dilbilimsel beceriler);

Metni el ile yazmak veya daktilo/bilgisayar ile yazmak ( elle yaplan becerileri) ya da dier bir ekilde metni yazya dntrmek.

renen, dinlemek iin aada belirtilenleri yapabilmelidir:

fadeyi alglamak (iitsel fonetik beceriler)
Dilsel iletiyi tehis etmek (dilbilimsel beceriler)
letiyi anlamak (anlambilimsel beceriler)
letiyi yorumlamak (bilisel beceriler).
Okuyucu, okumak iin aadaki belirtilenleri yapabilmelidir:

Yazl metni alglamak (grsel beceriler)

Yazl metni tanmak (imlaya ait beceriler)
Mesaj tehis etmek (dilbilimsel beceriler)
Mesaj anlamak (anlambilimsel beceriler)
Mesaj yorumlamak (bilisel beceriler).

Bu ilemlerin gzlemlenebilen aamalar iyi derecede anlalmtr. Dierleri merkezi sinir

sistemindeki olaylar- iyi anlalmamtr. Aadaki analiz dil yeterliliinin geliimiyle ilgili srecin
baz ksmlarn tehis etmeyi amalar.
4.5.1. Planlama
Planlama, kullanc/renici nin iletiimsel niyetlerini gerekletirmek amacyla iletiimsel
olaya dayanmak zere getirilen dil yetilerinin (Blm 5e baknz) genel ve iletiimsel bileenlerinin
karlkl iliki ve koordinasyonudur.
4.5.2. Yrtme
4.5.2.1 retim
retim sreci iki bileen ierir:
1. Formle etme bileeni planlama bileenindeki kty alr ve onu dilsel biimde birletirir. Bu, ayrt edilebilen ve bir derece bamszl var gzken ancak tam karlkl ilikisi tmyle anlalmam olan (rn. disfazi vakalar) szcksel, dilbilgisel ve
fonolojik (ve yazma durumunda imlaya ait ) sreleri ierir.
2. Artiklasyon bileeni (telaffuz) ses aygtnn sinirle donatm motorunu, sylenen ifadeyi oluturan bir seri konuma dalgalar oluturmas iin fonolojik srelerin ktsn konuma organlarnn koordine edilmi hareketlere dntrmesi iin dzenler.
Alternatif olarak elin kassal yapsnn sinirle donatm motoru, elle yazlm ya da
daktilo/bilgisayar ile yazlm metne dntrr.
4.5.2.2 Almlama

87

Almlama sreci, gerek dnya bilgisinin nda, emasal beklentiler ve bir bilinaltndaki
etkileimsel sreci iinde yeni bir metinsel kavray ile srekli gncelletirilen ve yeniden yorumlanan (yukardan aaya), dorusal bir ardklk (aadan yukar) biiminde oluan drt aamay
ierir:

Konuma ve yazmann alglanmas: ses/karakter ve szck tanmlama (el yazs ve

bask):
lgilenildii kadar, metnin tm veya ksmen tehisi;
Metnin bir dilsel varlk olarak anlamsal ve bilisel anlalmas;
Balamdaki metnin yorumlanmas.

Almlamaya dahil olan beceriler:

Alglama becerileri;
Hafza;
Kod zme becerileri;
karmda bulunma;
Tahmin etme;
Hayal etme;
Hzl tarama;
leri ve geri bakma.
zellikle yazl metinlerin anlalmas, bavuru malzemeler de dahil olmak zere yardmc
aralarn doru kullanm ile desteklenebilir, rnein;
Szlkler (tek dil ve iki dil)
Eanlamllar szl
Telaffuz szlkleri
Elektronik szlkler, dilbilgisi kurallar, szcklerin yanl yazlmn tespit eden elektronik szlkler ve dier yardmc aralar.
Bavuru dilbilgisi kitaplar
4.5.2.3 Etkileim
Konuma etkileiminde gerekleen sreler basit bir dizi konuma ve dinleme faaliyetlinden birka ynde farkllk gsterir:

retim ve alglama sreleri rtr. letiimde rol alann ifadesi henz tamamlanmamken, ileme tabi tutulur, kullancnn tepkisi bir varsaymn doas, anlam ve yorumu temel alnarak- planlanmaya balanr.
Sylem gittike artar. Bir etkileim srerken, katlmclar bir durumu okumalarnda ortak
bir noktaya doru yaknlar, beklentiler gelitirir ve ilgili hususlara odaklanr. Bu sreler retilmi ifadeler eklinde yanstlr.

Yazl etkileimde (rn. faks, e-posta, mektup vs. yoluyla yazmak) alglama ve retim sreleri belirgin kalr (elektronik etkileim olmasna ramen, rn. internet gerek zaman etkileimine durmadan yaklamaktadr). Gittike artan bir yazl sylemin etkileri konuma etkileimi ile benzerdir.
4.5.3

Denetlemek

88

Stratejik bileeni iletiimin aknda zihinsel faaliyetlerinin ve yetilerinin gncelletirilmesi ile

ilgilidir. Bu retim ve alglama srelerine eit olarak uygulanr. retim srelerinin denetlenmesindeki nemli noktalardan biri ise konumac/yazarn her aamada ald geri dnttr: formle
etme, artiklasyon, ve akustik.
Daha geni bir anlamda, stratejik bileen iletiim sreci ilerledike onu denetlemekle de ve
sreci o dorultuda ynetmenin yollaryla da ilgilidir,rn.:

Beklenilmeyen ile uramak, rn. alan, tema emas v.s;

Hafza yanlmas (memory lapse) gibi etkenlerin sonucu olarak etkileim veya retimde
iletiim kmesi ile uramak;
Yaplan grev iin yetersiz iletiimsel yetenek olduunda yeniden yaplandrma, yuvarlak ifade, yer deitirme ve yardm isteme gibi dnleme stratejilerini kullanmak;
Yanl anlamalar ve yanl yorumlar (aklama istemek);
Dil srmeleri, yanl iitme(onarm stratejileri istemek).

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:
renenin yapmas beklenen iletiimsel grevlerin tatmin edici ekilde baarlabilmesi iin hangi beceriler hangi dereceye kadar gerekir;
Hangi beceriler nceden tahmin edilebilir ve hangilerinin gelitirilmesi gerekir;
Hangi bavuru yardmlarna renenin ihtiyac vardr/donanml olmas gerekir/etkin
olarak kullanmas gerekir.
4.6

Metinler

Blm 2de akland gibi, metin szc, kullanclarn/renenlerin ald, rettii veya
alp verdikleri gerek szl bir ifade gerek yazlm bir para olsun, herhangi bir dil parasn kapsamak iin kullanlr. Bylece, bir metin olmadan hibir iletiim olamaz; dil faaliyet ve srelerinin
hepsi kullancnn/renenin ve iletiimde rol alan kiinin/kiilerin metne olan ilgisi dorultusunda
analiz edilir ve snflandrlr. Burada, kullanc/renen ve iletiimde rol alan herhangi bir kii/kiiler
metni gerek bitmi bir rn, gerek insan yapm bir nesne, ya da ileme srecindeki bir rn veya
bir nesne olarak grebilir. Bu faaliyetler ve sreler ksm 4.4. ve 4.5 de biraz ayrntl olarak ele
alnmtr. Sosyal yaamda metinlerin ok deiik fonksiyonlar olabilir ve bu da onlarn deiik biim ve maddelerin oluumlarna denk der. eitli medya trleri farkl amalar iin kullanlr. letiim kanalnda, ama ve fonksiyondaki farkllklar onlara tekabl eden mesajlarn sadece ieriinde deil, mesajlarn dzenlenmesinde ve sunumunda da deiikliklere yol aar. Bu yzden, metinler farkl yazm trlerine ait olan farkl metin eitleri olarak snflandrlabilirler. Ayrca ksm
5.2.3.2ye (makro-fonksiyonlara/levsel Yetenek) baknz.
4.6.1. Metinler ve Medya
Her metin belirli bir iletiim kanal ile tanr, genelde bu ses dalgalar veya insan yapm
yazl rnlerdir. retim ve almlama srelerini etkileyen iletiim kanalnn fizikisel zelliklerine gre alt-snflar oluturulabilir, rn. konuma iin, toplulua hitap etme veya telefonla grmeye karlk olarak dorudan yakn mesafede konuma, ya da el yazsna karn bilgisayarda yaz yazmak,
ya da farkl betikler. Belirli bir iletiim kanal kullanmak iin, kullanclarn/renenlerin gerekli olan
duyumsal/motor aygtlarna sahip olmaldrlar. Konuma olaynda, sunulan artlar altnda iyi duyabilmeleri art fonasyon ve artiklasyon organlarn iyi derecede kontrol edebilmeleri gerekmektedir.
Normal yazma durumunda, gerekli grsel keskinlik ile grebilmeleri ve ellerinin kontrol olmaldr.
Ondan sonra da baka yerde anlatlan bilgi ve becerileri olmaldr ki bir yandan metni tanma, an-

89

lam ve yorumlama yapabilsinler dier yandan da metni dzenleyebilsinler, formle etsinler ve retsinler. Bu tabiat her ne olursa olsun, her metin iin geerlidir.
Yukarda anlatlanlar renme zorluklar olan veya renme ya da yabanc dil kullanmadan
kaynaklanan duyu/motor engelleri olan insanlarn cesaretini krmasn. En ciddi duyusal ve motorsal engellerin stesinden gelmek iin basit iitme cihazlarndan gzle alan ses reten bilgisayarlar gelitirilmitir. Bunun yan sra uygun yntem ve stratejilerin kullanm renme zorluklar
olan gen insanlarn yabanc kayda deer dil renme amalarn byk bir baaryla gerekletirmelerine olanak salamtr. Dudak okuma, kulakta kalanlarn ve fonetik eitim ok ciddi sar
olan kiilerin ikinci veya yabanc dilde yksek derecede szl iletiimi baarmalarn mmkn klmtr. Gereken kararllk ve cesaret ile insanlar iletiime olan engellerin stesinden gelmek ve metinlerin retimi ve anlama iin olaand bir yetenekleri vardr.
Prensipte herhangi bir metin her ortamda tanabilir. Ancak pratikte ortam ve metin birbiriyle
yakndan ilikilidir. Yazl metinler genellikle konumann tad tam anlaml fonetik bilgileri tamaz. Alfabetik metinler, genellikle brnsel bilgileri tamazlar (rnein; vurgu, cmle vurgusu, duraklama, biemsel indirgeme, vs.) Sessizlere dayal ve logo grafik metinler daha az tarlar. Her ne
kadar bir romanda veya oyunda bunlara phesiz gndermede bulunabilinirse de dil d zellikler
genellikle metinde temsil edilmezler. Telafi anlamnda konumada bulunmayan ve uzamsal ortama
balanan metin d zellikler yazmada kullanlr. stelik ortamn mahiyeti metinin doasna ok
gl bir bask uygular ya da tersi olur. U rnekler olarak ta bir yazt retmek zor ve pahaldr.
ok dayankl ve tanamazdr. Mektup ucuz, kullanm,tanmas kolay bir iletiim trdr. Ancak
hafif ve naziktir. Bir gsterim arac kullanlarak yaplan elektronik haberlemenin kalc bir nesne
retmesi gerekmez. Tipik olarak tadklar metinler dolaysyla tezatldr: bir durumda dikkatli bir
ekilde dzenlenmi gelecek nesiller iin ok deerli bilgileri muhafaza eden ve kutlanan yer ve kiiler iin sayg uyandran dikkatli bir ekilde oluturulmu masrafsz bir metin ve dier tarafta konulu ama haberleenler asndan geici ilgisi olan kabaca yazlm bir not. Dolaysyla metin tipleri
ve faaliyetleri arasndakine benzer bir ekilde metin tipleri ve ortamlar arasnda da benzer bir snflandrmada belirsizlii ortaya kar. Fiziksel doas ve grnnden dolay kitaplar, dergiler ve
gazeteler farkl ortamlardr. eriklerin doasna ve yapsna bakarsanz farkl metin trleridirler. Ortam ve metin tr birbiriyle yakndan ilikilidir, her ikisi de yerine getirdikleri fonksiyondan tremitirler.
4.6.2.

Medyann inde Olanlar

Ses
Telefon, videofon, telekonferans
Halka hitap sistemleri
Radyo yaynlar
Televizyon
Sinema filmleri
Bilgisayar (e-posta, CD Rom, vs.)
Videokaset, disk
itsel kasetler, disk
Bask
El yazmas
vs.

90

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu
yerde ifade etmek isteyebilir:

renen hangi tr medyay a) Almlama b)retim, c)Etkileim, d)Arabulucu olarak

ihtiyac olmak/ donatlm olmak/megul olmak zorunda kalacak.

4.6.3. Metin Trlerine Dahil Olanlar

Konuma, rn.:
Kamu ilanlar ve talimatlar
Topluluk huzurunda konumalar, dersler sunumlar, vaizler
Ayinler (trenler, resm dini hizmetler)
Elence (drama, gsteriler, okumalar, arklar)
Spor yorumlar (futbol, basketbol, boks, at yarlar, vs.)
Haber yaynlar
Halka ak mnazaralar ve konumalar
Kiiler aras diyaloglar ve sohbetler
Telefon grmeleri
grmeleri.
Yazl, rn.;
Kitaplar, kurgu rn olan veya olmayan, edebi dergiler dahil;
Dergiler;
Gazeteler;
Talimatnameler (kendin yap kitaplar, yemek kitaplar, vs.)
Ders kitaplar;
Brorler, prospektsler;
El ilanlar;
Reklam malzemesi;
Kamu levhalar ve ilanlar;
Spermarket, bakkal, pazar tezghlarndaki levhalar;
Mallarn paketleri ve etiketleri;
Biletler, vs.;
Formlar ve anketler;
Szlkler (tek dilli ve iki dilli), eanlaml szlkler;
Ticari ve mesleki mektuplar, fakslar;
Kiisel mektuplar;
Denemeler ve altrmalar;
Ksa notlar, raporlar ve bildiriler;
Notlar ve mesajlar, vs.;
Veritabanlar (haberler, edebiyat, genel bilgi, vs.).
Aadaki lekler, Ek B de tanmlanan sve projelerinde gelitirilmi olanlar temel almtr. Szl ya da yazl girdiye istinaden, yant olarak retilmi yazl metin ktsn ieren rnek faaliyetleri sunar. Bu faaliyetlerin, her ne kadar daha aadaki seviyelerinde basit girdi metni ile ilgilenmeyi ve yazl bir yant retmek iin yaplabilirlik olsa da, sadece st seviyedekileri, bir renenin niversite veya mesleki eitiminin gerekliliklerini karlayabilmesine olanak salar.
NOT ALMAK (DERS, SEMNER, VS.)

91

C2
C1
B2
B1

A2
A1

C2

Sylenenlerin anlamlarnn ve imalarnn farkndadr ve konumacnn kulland gerek

szler ve farknda olduu anlam ve imalar hakknda notlar alabilir.
lgi alanndaki konularla ilgili bir derste ayrntl notlar alabilir, bilgileri o kadar doru ve
orijinale yakn kayt eder ki bu notlar dier insanlar iin de kullanl olabilir.
Aina olduu konu hakkndaki anlalr biimde yaplandrlm bir dersi anlayabilir ve
szcklerin zerinde younlamasndan ve bundan dolay da baz bilgileri karm olmasna ramen, kendisine nemli gelen noktalar not edebilir.
Bir ders srasnda, konuya aina olmas ve konumann anlalr ve iyi yaplandrlm
olmas itibariyle, kendisinin daha ileriki bir tarihte kullanaca kadar doru olan notlar
alabilir.
Dorudan bir ders anlatmnda, konumann hem basit bir dille kurulmu olmas hem de
standart konuma ile anlalr biimde sylenmesi suretiyle, bir liste anahtar noktalar
olarak notlar alabilir.
Betimleyici yok
Betimleyici yok

METN LEME
Farkl kaynaklardaki bilgileri zetleyebilir, tartmalar ve aklanan sebepleri genel
sonucun bir uyumlu sunumu olarak yeniden yaplandrr.

C1
B2

Uzun, dikkat gerektiren metinleri zetleyebilir.

Geni kapsaml gerek ve hayali metinleri zetleyebilir, ana temalar ve farkl bak
alar ele alabilir ve yorumlar yapabilir.
Gazetede kan haberlerden, mlakatlardan veya gr, tartma ve mzakere ieren belgesellerden seilmi paralar zetleyebilir.
Bir film ya da oyunun olay rgsn ve olaylar zincirini zetleyebilir.

B1

eitli kaynaklardan ksa bilgileri karlatrabilir ve onlar bir bakas iin zetleyebilir.
Orijinal metindeki szckleri ve sray kullanarak, ksa yazlm pasajlar basit bir
ekilde yeniden yazabilir.
renenin snrl yetenei ve deneyimi iindeki bir ksa metinden anahtar szckler, cmlecikler ve ksa cmleler seebilir ve yeniden yazabilir.

A2

A1

Anlalr el yazs biiminde yada baslm olan ksa metinlerin aynsn yazabilir.
Standart baslm bir formatta sunulmu ksa metinlerin ve tek szcklerin kopyasn karabilir.

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu yerde ifade etmek isteyebilir:
renen hangi tr metinlerle a) Almlama b) retim, c) Etkileim, d) Arabulucu olarak
ihtiyac olmak/donatlm olmak/megul olmak zorunda kalacak.
Bu blmn 4.6.1 den 4.6.3e olan ksmlar metin trlerine ve onlar tayan medya ile kstlanm durumdadr. Genelde yazm tarz konusuyla ilgilenilenler bu erevenin 5.2.3 ksmndaki
edimsel yetiler konusunda ilenmitir.

92

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri dikkate almak ve uygun olduu
yerde ifade etmek isteyebilir:
retim, allmama ve etkileim faaliyetlerinde konuma, dinleme, okuma, yazma
iindeki arabulucu ve psikodilbilimsel srelerindeki farklarn hangi ekilde hesaba
katld a) renenlere sunulan yazl veya szl metinlerin seiminde uyarlamasnda veya oluumunda, b) renenlerin metinlerle hangi ekilde uraacaklar, ve
c) renenlerin rettii metinlerin deerlendirilmesi;
renenler ve retmenler a) snf ii sylem, b) snav hazrlama ve deerlendirme
kriterleri ve cevaplar, ve c) retim ve kaynak materyallerin metinsel zelliklerinin
farkna varmalarnn salanmas;
renenlerin rettikleri metinleri a) iletiimsel amalarna, b) kullanm balamna
(alanlar, durumlar, alclar, kstlamalar), c) kullanlan ortama daha uygun hale nasl getirirler.

4.6.4. Metinler ve Faaliyetler

Dil retim srecinin kts metindir ki bu yazl veya szl ifade edildii anda reticisinden
bamsz, belirli bir ara tarafndan tanan insan yapm bir rn olur. Sonra metin, dil allmama
srecine girdi olarak ilev grr. Yazl olan insan yapm rnler, ister taa oyulmu olsun, ister elle, daktilo, bilgisayar veya elektronik aletlerle retilmi olsun, bu metinler somut nesnelerdir. retici
ve alc tamamyla birbirinden zaman ve mekan olarak ayr olsa da ki bu insan toplumunun byk
bir oranda dayand bir zelliktir, bu metinler iletiimin gereklemesini salar. Yz yze szl iletiimde, iletiim kanal akustik ses dalgalardr ki bunlar genelde ksa mrl ve geri alnamaz. Hakikaten, az sayda konumac bir konuma srecinde henz ifade ettiklerini tam ayrntsyla yeniden retebilir. Syledikleri iletiimsel amacna ulatktan sonra hafzadan hemen atlr eer oraya
tam bir varlk olarak yerlememise. Ancak, ada teknolojinin sonucu olarak, ses dalgalar kayt
edilebilir ve yaynlanabilir veya farkl bir iletiim kanalnda saklanp daha sonra tekrar sesdalgalarna dntrlebilir. Bu ekilde, retici ve alc arasnda geici-uzamsal ayrlk mmkn
hale getirilir. Dahas, kendiliinden olan konumalarn ve sohbetlerin kaytlarnn kopyas sakin bir
ekilde metin olarak kartlabilir ve analiz edilebilir. Dil faaliyetlerinin tanmlar iin nerilen snflandrmalar ve o faaliyetlerin sonucu olarak kan metinler arasnda zorunlu olarak yakn bir korelasyon bulunmaktadr. Gerektende ayn szck her ikisi iin de kullanlabilir. ngilizcede
translation szc hem eviri yapma fiilini hem de isim olarak evrilmi metin anlamna gelir.
Yine ayn ekilde conversation-sohbet, debate-mnazara veya interview-mlakat katlmclar
arasndaki iletiimsel etkileimi, ama buna eit olarak da alp verilen ifadeler de uygun yazm tarznda belirli bir metin tr oluturur.
retim, almlama, etkileim ve araclk faaliyetleri zaman ierisinde yer alr. Konumann
doasnn gerek-zaman hem konuma ve dinleme faaliyetlerinin hem de iletiim kanalnn kendisinde aka grlmektedir. Bir konuma metninde nce ve sonra szckleri olduka tam olarak
alnmaldr. Yazl bir metinde ki bu genelde duraan uzamsal insan yapm bir rndr (excluding
scrolled texts- bilgisayar ekran zerinden aa yukar, sa sola yryen metinler hari), durum
byle deildir. retimde, yazl bir metin dzeltilebilir, pasajlar eklenebilir veya kartlabilir. Bir dizi
semboller olarak dorusal bir srada sunulmu olmalarna ramen, unsurlarn hangi srayla retildiini syleyemeyiz. Almlama asndan okuyucunun gz metin stnde istedii ekilde hareket
edebilir, muhtemelen disiplinli olarak satrlar takip eder, bir ocuun okumay renirken genelde

93

yapt gibi. Uzmanlam yetikin okuyucular metni, bilgi ieren maddeler iin tararlar, bu sayede
anlamn genel yapsn kurarlar, ve ondan sonra tekrar dnp daha dikkatlice okurlar gerekirse
birka kere tekrar okurlar- ihtiyalarna ve amalarna zellikle ilgili olan szckler, ifadeler, cmleler ve paragraflar gibi. Bu sreci ynlendirmek iin, yazar veya editr metin d zellikler kullanabilir (baknz ksm 4.4.5.3), ve hakikaten metni hedeflenen izleyici tarafndan okunulmas beklenildii
ekilde metni planlar. Buna benzer olarak szl bir metin nceden dikkatli bir ekilde hazrlanabilir,
ki doalama gibi gzksn, ama yine de konumann almlamasn kstlandran deiik artlarn
altnda temel bir anlam etkili bir ekilde sunulsun. Sre ve rn, salam ve srekli bir ekilde birbirine baldr.
Metin dilsel iletiimin her trl hareketinde merkezdir, ister yz-yze olsun ister bir mesafede olsun retici ve alc arasnda alglanan dnyaya ait nesnel bir badr. Aadaki diyagramlar
kullanc/renen, erevenin odakland kii, ve iletiimde rol alan(lar)n aktiviteleri ve metinleri
arasndaki ilikiyi ematik olarak gsteriyor.
1. retim. Kullanc/renen yazl veya szl bir metin retir, bu metin genelde uzakta olan
bir ya da daha fazla dinleyici veya okuyucu tarafndan alnr ve yant vermeleri istenilmez.

1.1 Konuma
(dinleyici)
KULLANICI

ses dalgalar

Dinleyici
(dinleyici)

1.2 Yazma
(okuyucu)
KULLANICI

yazl metin

Okuyucu
(okuyucu)

2. Almlama. Kullanc/renen yine uzakta olan bir ya da daha fazla konumac veya yazar
tarafndan yazl veya szl bir metin alr ve yant vermez.

2.1 Dinleme
(konumac)
Konumac

ses dalgalar

KULLANICI

(konumac)

94

2.2 Okuma.
(yazar)
Yazar

yazl metin

KULLANICI

(yazar)
3. Etkileim. Kullanc/renen iletiimde rol alan ile yz yze bir diyalogda bulunur. Diyalogun metni her iki tarafn sral deiimi ile retilen ve alnan, srayla ortaya kan ifadelerden oluur.
KULLANICI Sylem
KULLANICI
KULLANICI
KULLANICI
KULLANICI

Metin 1.
Metin 2.
Metin 3.
Metin 4.

letiimde rol alan

letiimde rol alan
letiimde rol alan
letiimde rol alan
letiimde rol alan
vs.

4. Arabulma iki faaliyeti kapsar:

4.1. eviri: Kullanc/renen yannda mevcut olmayan bir konumac ya da yazardan, bir
dil veya kodlarla (Dx) retilmi bir metni alr ve kendisiyle aralarnda mesafe bulunan bir dinleyici
ya da okuyucu olan dier bir kii tarafndan alnacak olan farkl bir dil ya da kod (Dy) ile yazlm
edeer bir metin retir.
Yazar (Dx) metin (Dx ile yazlm) KULLANICI metin (Dy de yazlm) Okuyucu
(Dy)
4.2. Tercme: Kullanc/renen, yz yze etkileimde bulunan ve ayn dili veya kodu paylamayan iletiimde rol alan bu kiilerin arasnda, metni bir dilde alarak (Dx) ve edeerini dier bir
dilde (Dy) reterek, bir arac roln oynar.
letiimde rol alan (Dx) sylem (Dx) KULLANICI sylem (Dy) letiimde rol alan
(Dy)
letiimde
(Dy)
letiimde
(Dy)
letiimde
(Dy)
letiimde
(Dy)

rol alan (Dx) Metin (Dx1) KULLANICI Metin (Dy1) letiimde rol alan
rol alan (Dx) Metin (Dx1) KULLANICI Metin (Dy1) letiimde rol alan
rol alan (Dx) Metin (Dx1) KULLANICI Metin (Dy1) letiimde rol alan
rol alan (Dx) Metin (Dx1) KULLANICI Metin (Dy1) letiimde rol alan
vs.

Yukarda tanmlanan etkileim ve arabulma faaliyetlerine ek olarak, kullancnn/renenin

metinsel bir uyarya metinsel bir tepki retmesi gereken ok sayda faaliyetler vardr. Metinsel uyarc szl bir soru olabilir, bir seri yazl talimatlar (rn. snav kurallar), konudan konuya atlayan bir
metin, gerek ya da oluturulmu bir metin, vs. ya da bunlarn bir birleimi. Gerekli metinsel tepki,
tek szckten saatte yazlan bir denemeye kadar her ey olabilir. Hem girdi hem de kt me-

95

tinleri yazl veya szl ve D1 ya da D2 olabilir. ki metin arasndaki iliki anlam-koruyucu da olabilir
veya olmayabilir de. Dolaysyla, modern dillerin aktivitelerle retimi/renimin de renenin D1
deki uyarcya (sosyo- kltrel bileeni dikkate alndnda ounlukla durum byle olur) yant olarak rettii D1 metni oluturduu ksm gz ard etsek bile, yine de 24 eit faaliyet tr ayrt edilebilinir. rnein, aada belirtilen vakalarda (Tablo 6) hem girdi hem de kt ama dildedir.
Buna karn, bu tr metinden-metine faaliyetler gnlk dil kullanmnda yeri vardr ve zellikle dil renimi/retimi ve dil lmede ska grlr. Daha mekanik olan anlam-koruyucu faaliyetler (tekrarlama, dikte, sesli okuma, fonetik transkripsiyon) gnmzde iletiim-odakl dil retiminde tercih edilmemektedir nk yapaydrlar ve kendisini yaratan olayn ardndan sonraki durumda istenilmeyen etkiler yaratrlar. Metnin bilgi ieriini azaltmak iin performans dilsel yetileri
kullanabilme ile yakndan bal olduu bir teknik sebeptir, bu sebepten dolay bu tr faaliyetler iin
bir lme arac vakas belki yaplabilir. Herhangi durumda olursa olsun, snflandrmalarn mmkn
olan her trl birleiminin cinsine gre ayrlm seriler halinde incelemenin yararlar sadece deneyimin sraya konmasn mmkn klmasdr. kinci yarar bunun yan sra aradaki boluklar aa
kartmas ve yeni olaslklar nermesidir.
Tablo 6. Metinden-metine faaliyetler
Girdi metni
letiim kanal

Dil

Konuma
Konuma
Konuma
Konuma

D2
D2
D2
D2

kt metni
letiim kanal
Konuma
Yazl
Konuma
Yazl

Yazl
Yazl

D2
D2

Konuma
Yazl

Yazl

D2

Konuma

Yazl

D2

Yazl

Dil koru- Anlam ko- Faaliyet tr

ma
ruma
(rnekler)
D2
Evet
Tekrarlama
D2
Evet
Dikte
D2
Hayr
Szl soru/cevap
D2
Hayr
Szl D2 sorularna yazl cevaplar
D2
Evet
Sesli okuma
D2
Evet
Kopya etmek
Transkripsiyon
D2
Hayr
Yazl D2 lme kstasna gre szl cevap
D2

Hayr

Yazl D2 lme kstasna gre yazl cevap

5. Kullanc/renen yetileri
Dil kullanclar ve dil renenleri, iinde bulunduklar iletiimsel durumlarn stesinden gelmek iin gereken grev ve etkinlikleri yerine getirirken daha nceki deneyimlerine bal olarak gelitirmi olduklar ok sayda yetiden yararlanrlar. Karlnda iletiimsel olaylara (zellikle dil reniminin geliimine katk salamak iin tasarlanm durumlara) katlma rencinin hem ksa hem
de uzun sreli kullanmnn gelimesiyle sonulanr.
Tm insan yetileri bir ekilde dil kullancsnn iletiim yeteneine (becerisine) katkda bulunur. Ancak belki dil ile daha uzaktan ilikili yetilerle daha yakn ilikili olan dilsel yetileri birbirinden
ayrmak yararl olabilir.

96

5.1. Genel Yetenekler

5.1.1. Bildirimsel Bilgi (Declarative knowledge / savoir )
5.1.1.1. Dnya Gr (Knowledge of the world )

Yetikinler, anadil bilgisi ve szck daarc ile dorudan ilikili, olduka gelimi ve inceden inceye eklemlenmi bir dnya gr modeline sahiptir. Aslnda bunlarn her ikisi birbiri ile ilikili olarak geliir. Bu nedir? sorusu yeni gzlemlenen bir olgunun adn ya da yeni szcn anlamn sorabilir. Bu modelin temel zellikleri erken ocukluk dneminde tam olarak ortaya kmakta,
fakat eitimle ve ergenlik dnemindeki deneyimlerle gelimekte ve bu geliim erikinlik sresince
devam etmektedir. letiim bireyin katlmyla isellemi dnya ve dil modellerinin uyumuna baldr. Bilimsel giriimlerin bir amac da evrenin yaps ve ileyiini kefetmek, ve bunlar betimlemek,
anlatmak iin sabit bir terim birliine varmaktr (bir stdil oluturmaktr). Gnlk dil daha doal bir
yolla geliir ve biim ile anlam snflandrmalar arasndaki iliki gerekliin doas gerei yklenen
olduka dar snrlar iinde de olsa bir dilden dierine eitlilik gsterir. Sosyal alandaki farkllama
fiziksel evreye oranla daha byk boyutlarda olsa da diller doal olguyu toplum yaamndaki
nemi lsnde farkllatrrlar. kinci ve yabanc dil retimi ounlukla renenlerin bu ama iin
yeterli dnya bilgisini daha nceden edinmi olduklarn var sayyor olabilir. Ancak durum her zaman byle deildir (bk. 2.1.1).
Dnya bilgisi, (ister deneyim, eitim, isterse bilgi kaynaklarndan geliyor olsun) unlar kapsar:

Tablo 5te rneklendirilen farkl alanlardaki konum, kurum ve kurulular, insanlar, nesneler, olaylar, sre ve ilemleri ierebilir. Belirli bir dilin rencisi iin konuulduu lke
veya lkelere ait corafi, evresel, demografik, ekonomik ve politik gerek bilgi ok
nemlidir.
rnein, Eik Dzeyi 1990, Blm 6da belirtilen varlklarn snflar (somut/soyut, canl/cansz, vb.), zellikleri ve ilikileri (uzam-zamansal, armsal, analitik, mantksal,
sebep-sonu vb.).

Bavuru Metni kullanclar renenin,

Sahip olduu varsaylan / istenen dnya bilgisini,

Dil renim sresince gereksinim duyaca yeni dnya bilgisinin, zellikle dilin konuulduu lke ile ilgili olarak, ne olduunu,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

5.1.1.2 Sosyokltrel Bilgi (Sociocultural knowledge )

Gerekte bir dilin konuulduu toplum ya da toplumlarn bilgisi ve kltr dnya bilgisinin
bir parasdr. Ancak bilginin dier pek ok zellikleri tersine rencinin nceki deneyimlerinin dnda olmas ve basma kalp fikirlerle arptlabilir olmas nedeniyle dil rencisinin zel dikkat gstermesi gerekmektedir.
Bu kltre bal zellikler belli bir Avrupa toplumu iin belirleyici zelliklerdir ve yle rneklendirilebilir:
1. Gnlk Yaam; rnein,
Yiyecek-iecekler, yemek zamanlar, sofra dab
Ulusal bayramlar,

97

alma saatleri ve uygulamalar,

Bo zaman etkinlikleri (hobiler, spor, okuma alkanlklar, medya)

2. Yaam artlar; rnein,

Yaam standartlar (blgesel, snfsal ve etnik farkllklar),
Barnma olanaklar,
Sosyal yardm dzenlemeleri
3. Kiiler aras ilikiler (g ve kar ilikileri dahil) aadaki ilikiler balamnda;
Toplumdaki snf yaps ve snflar aras ilikiler,
Cinsler aras ilikiler,
Aile yaps ve aile bireyleri arasndaki ilikiler,
Nesiller aras ilikiler,
ortamndaki ilikiler,
Toplum ile polis ve resm grevliler arasndaki ilikiler,
Irk ve toplum ilikileri,
Siyasi ve dini gruplar arasndaki ilikiler
4. Deerler, inanlar ve tutumlar, aadaki etmenlerle ilikili olarak;
Sosyal snf,
Meslek grubu (akademik, ynetici, sosyal hizmet, usta ve el emekisi skilled &
manual forces),
Salk (kazanlm ve kaltsal)
Blgesel kltr,
Gvenlik,
Kurumlar,
Gelenek ve sosyal deiim,
Tarih; zellikle ikonlam tarihi kii ve olaylar,
Aznlklar (etnik ve dini),
Ulusal kimlik,
deolojiler,
Yabanc niversiteler, yabanc kiiler,
Sanat (mzik, grsel sanatlar, edebiyat, drama, popler mzik),
Mizah (glmece)
5. Beden Dili (bk. Blm 4.4.5). Beden diline hkmeden rf ve detlerin bilgisi kullancnn/renenin sosyokltrel yeteneinin bir blmn oluturur.
6. Sosyal (toplumsal) detler (gelenekler); rnein, misafir olma ve arlamada,
Dakiklik
Hediye
Giyecek
Yiyecek ve iecekler
Davran ve syleyi detleri
Kal (ziyaret) sresi
Vedalama
7. Trensel davranlar
Dini tren ve yinler
Doum, evlilik, lm
Halka ak gsteri ve trenlerde dinleyici ve seyirci davranlar (tavrlar)
Kutlamalar, festivaller, danslar, disko, vb.

98

5.1.1.3 Kltrler Aras Farkndalk (intercultural awareness )

Kaynak toplumun dnyas ile hedef toplumun dnyas arasndaki ilikinin (benzerlik ve
ayrc farkllklar) farknda olma ve anlama kltrler aras farkndal dourur. Elbette belirtmek
gerekir ki kltrler aras farkndalk her iki dnyann blgesel ve sosyal eitliliinin da farknda olmay ierir. Dil rencisinin ilk dili ve ikinci dilinin kltrnden daha ok sayda kltrn farknda
olmas da bu bilinci zenginletirir. Bu geni al farkndalk her iki dilin kltrn balama yerletirmede yardmc olur. Nesnel kltr bilgisine ek olarak kltrler aras farkndalk her iki toplumun
birbirine kar bakn, ou kez basma kalp olan yaklamn da ierir.
Bavuru Metni kullanclar renenin,

Bildii kabul edilen /bilmesi gereken sosyokltrel deneyim ve bilginin ne

olduunu
kinci dilde iletiimin gerekliliklerini yerine getirmek iin hem kendi toplumunda hem de hedef toplumda ne kadar yeni deneyim ve sosyal hayat
bilgisi edinmesi gerektiini,
Uygun kltrler aras yetenek gelitirmesi iin ihtiya duyaca kaynan
ve hedef kltrler arasndaki ilikinin ne derece bilincinde olacan,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

5.1.2

Beceriler ve Uzmanlk Alan Bilgisi (Skills and know-how, savior-faire )

5.1.2.1. Uygulamal beceriler ve uzmanlk alan bilgisi (practical skills and know-how) unlar ierir:

Sosyal beceriler: Yukarda 5.1.1.2de ortaya koyulan geleneklere gre hareket edebilme
ve bir yabancdan beklenen lde rutinleri yerine getirebilme becerisi.

Yaam becerileri: Ev aletlerinin bakm ve kullanm gibi gnlk yaam iin gerekli rutin
eylemleri (banyo yapmak, giyinmek, yrmek, yemek yapmak, yemek, vb.) yerine getirebilme becerisi.

Mesleki beceriler: Bir iin gerekliliklerini yerine getirmek iin gerekli uzmanlk etkinliklerini (zihinsel ya da fiziksel) sergileme becerisi.

Serbest zaman becerileri: Serbest zaman etkinliklerini etkin bir ekilde yerine getirme
becerisi. rnein,
Sanat (resim yapma, heykeltralk, mzik enstrman alma, vb.)
El ileri (rg, ileme, dokuma,sepet rg, halclk, vb.)
Spor (takm oyunlar, atletizm, trmanma, yzme, vb.)
Hobiler (fotoraflk, bahecilik, vb.)

Bavuru Metni kullanclar renenin,

Alanda etkin bir ekilde iletiim kurmak iin sz konusu alanla ilgili hangi uygulamal
becerilere ve teknik bilgiye sahip olmas gerektiini,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

99

5.1.2.2. Kltrleraras beceriler ve uzmanlk alan bilgisi (intercultural skills and know-how)
unlar ierir:

Kaynak kltr ve hedef kltr birbiriyle ilikilendirebilme becerisi,

Kltrel duyarllk ve dier kltrlerden insanlarla iliki kurmada gerek duyulan stratejileri saptayabilme ve eitli stratejileri kullanabilme becerisi,

Kaynak kltr ve hedef kltr arasnda kltrel araclk roln yerine getirebilme, kltrler aras atma ve yanl anlamann stesinden gelebilme becerisi,

Gnlk ilikilerin stesinden gelebilme becerisi.

Bavuru Metni kullanclar renenin,

Hangi kltrel arac roller ve ilevleri bilmeleri/yerine getirmeleri gerektiini,

Kaynak ve hedef kltrn hangi zelliklerinin farkna varmalar gerektiini,
Hedef kltrde deneyim kazanmak iin hangi hazrlklarn yaplmas gerektiini,
Kltrel arac olarak hangi olanaklara sahip olacaklarn,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

5.1.3. Varolusal Yetenek (existential competence / savoir-tre )

Dil kullanc/renicilerinin iletiimsel etkinliklerini sadece bilgi, anlama ve dil becerileri deil, tutum, gdleme, deer, inan, bilisel tip ve kiilik tipleriyle ilintili kiisel etmenler de etkiler.
Bunlar;
1. Tutumlar, rnein;
Yeni deneyimlere, dier insanlara, fikirlere, toplumlara ve kltrlere ak ve ilgili olmak,
Kendi kltrel bak asn kltrel deerler dizgesi ile bantsallatrmaya isteklilik,
Kltrel farkllklar karsnda geleneksel tutumlardan uzak durma becerisi ve istei.
2. Gdleme;
sel/dsal,
Instrumental / btnleyici (integrative)
Bireyin iletiim kurma gereksinimi olan iletiimsel gd
3. Deerler, rnein etik ve ahlki.
4. nanlar, rnein; dini, ideolojik, felsefi
5. Bilisel tipler, rnein;
Uzlac / uzlamaz
Btncl / zmsel / bireimsel
6. Kiilik etmenleri, rnein;
Konukan / sessiz,
Giriken / utanga,
yimser / ktmser,
e dnk / da dnk,

100

Uyumluluk / uyumsuzluk
Sululuk duyma / ar sululuk duyma / sululuk duymama
Korkmama ya da utanmama
Katlk / esneklik
Ak grllk / dar grllk
Doallk / z denetleme
Zeka
Titizlik / dikkatsizlik
Ezberleme becerisi
alkanlk / tembellik
Baarma hrsna sahip olma / yoksun olma
zbilince sahip olma / olmama
Kendi kendine yarg ve hareket becerisine sahip olma / olmama
zgven duyma / duymama
Kendini beenme / beenmeme

Tutum ve kiilik zellikleri dil kullancsnn / reneninin sadece iletiimsel eylemlerdeki rollerini deil, ayn zamanda renme becerilerini de byk oranda etkiler. Hem tutumlar hem de
farkndal gerektiren Kltrleraras kiiliin gelimesi ou kii tarafndan bal bana nemli bir
eitsel ama olarak grlmektedir. Bu konuyla birlikte;

Ne dereceye kadar kiilik geliiminin ak bir eitimsel hedef olabilecei;

Etik ve ahlaki btnlk iinde kltrel greceliin nasl badatrlaca;
Hangi kiilik zelliklerinin yabanc ya da ikinci dil renim ve ediniminin kolaylatrc,
hangisinin zorlatrc olduu;
Kuvvetli yanlarn gelitirme, zayf yanlarnn stesinden gelmede renenlere nasl
yardm edilebilecei;
Kiisel farkllklarn getirdii zorluklar ile eitsel sistemler arasnda bir uyumun nasl salanabilecei;

ortaya kan baz nemli etik ve eitsel konulardr.

5.1.4. renme Becerisi (Ability to learn / savoir-apprendre )

En genel anlamyla renme becerisi (savoir-apprendre), yeni deneyimleri gzleme ve deneyimlere katlma ve yeni bilgi ile varolan bilgiyi kaynatrma, gerektiinde varolan bilgiyi yeniden
tasarlama becerisidir. Dil renme becerileri renme deneyimi sresince geliir. Bunlar renenin
rendii yeni dil ile daha etkin ve zgrce baa kmasn, ne gibi seenekler olduunu grmesini
ve imkanlar daha iyi kullanmasn salar. renme becerisinin dilsel ve iletiimsel farkndalk, genel sesbilgisel beceriler, alma becerileri ve buldurucu beceriler gibi ok eitli bileenleri vardr.
5.1.4.1.

Dilsel ve letiimsel Farkndalk ( Language and communication awareness )

Dillerin dzenleni ve kullanl ilkelerini bilmeyi ve anlamay da ieren dile ve dil kullanmna kar duyarllk yeni deneyimin dzenli bir yapda zmsenmesini ve bir zenginleme olarak kabul edilmesini salar. Bylece ilikilendirilen yeni dil ou kez normal ve doal olarak kabul edilen
renenin varolan dilbilgisel dizgesine kar bir tehdit olarak alglanmakszn daha kolay renilip
kullanlr.

101

5.1.4.2.
Genel Sesbilgisel Farkndalk ve Beceriler ( General phonetic awareness and
skills )
ou renen, zellikle de yetikin renciler,

Yabanc sesleri ve brn kalplarn ayrt etme ve retme;

Yabanc ses dizilerini alglama ve renme;
Bir dinleyici olarak kesintisiz bir ses dizgesini anlaml yaplandrlm sesbirimsel
gelere dntrme (rnein, farkl ve anlaml paralar blmleme);
Yeni dil renimine uygulanabilecek ses alglama ve retim srelerini anlama/kullanabilme;

becerisinin yeni dili sesletme yeteneklerine yardmc olduunu fark edecektir. Bu genel
sesbirimsel beceriler belli bir dili sesletme yeteneinden farkldr.
Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Dil ve iletiim bilincini gelitirmek iin hangi admlar atldn,

Hangi iitsel ayrtlama gc (auditory discrimination) ve sesletim becerilerine sahip olmas/edinmesi gerektiini,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

5.1.4.3.

alma becerileri ( Study skills )

alma becerileri unlar ierir:

9 retme durumlarnn oluturduu renme frsatlarndan etkin yararlanma yetenei,
rnein;

Dikkati sunulan bilgide tutmay,

dev/grevin amacn kavramay,
kili ve grup almasnda etkin bir ekilde ibirlii yapmay,
renilen dili etkili bir ekilde hzl ve aktif kullanmay,
Kendi kendine renme iin materyalleri dzenleme ve kullanma yeteneini,
letiimsel durumlar gzleyerek ve bunlara katlarak algsal, Analitik ve buldurucu
becerileri gelitirerek etkin bir ekilde renme yeteneini,
renen olarak kendi gl ve zayf ynlerinin farknda olmay,
Kendi gereksinim ve amalarn belirleme yeteneini,
Bu amalar gerekletirmek iin kendi kiilik ve kaynaklaryla uyumlu strateji ve ilemleri dzenleme yeteneini ierir.

102

5.1.4.4.

Buldurucu beceriler (Heuristic skills )

Buldurucu beceriler renenin;

Yeni deneyimle uzlaabilme (yeni dil, yeni insanlar, yeni davran biimleri vb.) ve dier
yetileri (rnein, gzlemleme, gzlemlenen eyin anlamn kavrama, analiz etme, karsama, ezberleme...) belirli renme durumlarna aktarabilme,
Yeni bilgiyi bulma (zellikle erek dil bavuru kaynaklarn kullanrken), anlama ve gerekiyorsa iletebilme,
Yeni teknolojileri (rnein, hiper-metinlerde bilgi arayarak) kullanabilme yeteneini ierir.
Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Hangi alma becerilerini kullanmaya ve gelitirmeye ynlendirilmeleri gerektiini;

Hangi buldurucu becerileri kullanmaya ve gelitirmeye ynlendirilmeleri gerektiini;
renme ve dil kullanmnda daha zgr olabilmeleri iin hangi koullarn salanmas gerektiini;

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

5.2.

letiimsel Dil Yetenekleri ( Communicative language competences )

letiimsel hedeflerin gerekletirilmesi iin dil kullanclar/renenleri yukarda ayrntlaryla

sunulan genel yeteneklerini dille daha yakndan ilikili olan iletiimsel yetenek ile birletirmelidirler.
En genel anlamyla iletiimsel yetenek u bileenlerden oluur;

Dilsel yetenekler,
Sosyodilbilgisel yetenekler,
Kazanlan yetenekler.
5.2.1. Dilsel Yetenekler

imdiye dek anlam ifade etmede kullanlan biimsel bir dizge olan dilin hibir ayrntl tanm yaplmamtr. Dil dizgeleri olduka karmaktr ve ne kadar geni, farkl ve ileri olursa olsun kullanclar tarafndan tam olarak kullanlan bir dil yoktur. Olmayacaktr da, nk her dil iletiimde
kullanlrken doan ivedi gereksinimlere karlk olarak srekli bir evrim iindedir. Pek ok ulusal
devlet, btn ayrntlar kapsayamamakla birlikte, standart bir dilsel biim oluturma abasna girmitir. Derlemeyi retmede kullanlmakta olan dilbilgisel betimleme modeli hl l dillerde kullanlm olann ayndr. Ancak bu geleneksel model 100 yl kadar nce, dilin baz otoriteler tarafndan deil, kullanld ekliyle betimlenmesi gerektiini ve geleneksel modelin belirli diller iin gelitirildiini, farkl dzenlemeleri olan dil dizgelerinin betimlenmesi iin uygun olmadn belirten ou
profesyonel dilbilimci tarafndan reddedilmitir. Fakat nerilen ok sayda alternatif modelden hibiri genel kabul grmemitir. yle ki tm dillerin betimlenmesi iin tek bir evrensel modelin olasl
da reddedilmitir. Dil evrenselleri zerine yaplan son dnem almalarnda henz dil renme,
retme ve deerlendirmede kullanlabilecek sonulara ulalamamtr. ou betimsel dilbilimci

103

imdilerde biim ve anlam ilikilendiren, sadece geleneksel betimleme modellerinin dnda kalan
olgularla ilgilenme gerektiinde geleneksel uygulamalardan uzaklaan stdil kullanan uygulamalar
dzenlemekle yetinmektedir. Bu yaklam blm 4.2de benimsenen yaklamdr. Bu yaklam, bilgi ve kullanma becerisi olarak tanmlanan dil yeteneinin ana bileenleri olan ve doru dzenlenmi, anlaml iletilerin dzenlenip formle edilecei biimsel bileenleri belirlemeyip snflamaya alr. Yntem dilsel ieriin betimlenmesinde yararl olabilecek baz parametresel ve kategorisel snflandrma aralaryla ieriin yanstlmas iin bir temel sunmay amalar. Farkl bavuru dzenlerini kullanmay yeleyen meslektalar bunda zgrdr. Ancak izleyecekleri kuram, gelenek ve uygulamalar belirlemelidirler. Bizim burada yaptmz snflandrma u ekilde olup;
5.2.1.1. Szck yetenei (lexical competence)
5.2.1.2. Dilbilgisel yetenek (grammatical competence)
5.2.1.3. Anlambilgisel yetenek (semantic competence)
5.2.1.4. Sesbilgisel yetenek (phonological competence)
5.2.1.5. Yazm yetenei (orthographic competence)
5.2.1.6. Sesletim yetenei (orthoepic competence) renenin dilsel kaynaklar kullanma
yeteneindeki geliim aadaki biimde ltlendirilebilir.

GENEL DL DZEYLER

C2

C1

Dncelerini doru olarak anlatabilecek, anlam bulankln ayrt edip eleyecek

st dzeyde geni kapsaml ve gvenilir bir dil kullanabilir. Sylemek istediini
herhangi bir ekilde kstlamadan anlatr.
Sylemek istediini snrlamakszn kendini aka ifade etmek iin geni bir dil dizisi arasndan en uygun dzenlemeyi seebilir.
Sylemek istediini ok fazla snrlamakszn kendini aka ifade edebilir.

B2

Fazla szck aramadan, baz bileik tmce yaplarn kullanarak anlalr betimlemeler yapabilmeye, grn aklayabilmeye, tartma gelitirebilmeye yetecek
dzeyde dil bilgisine sahiptir.
nceden kestirilemeyen durumlar betimlemeye, bir fikrin ya da sorunun ana noktasn kabul edilir bir dorulukla aklama, ve mzik ve film gibi soyut ya da kltrel
konularda dncesini ifade etmek iin yeterli dil dzeyine sahiptir.

B1

Aile, hobiler, ilgi alanlar, i, seyahat ve gnlk olaylar gibi konularda yeterli szvarlna sahip, ancak tereddtl ve dolambal anlatmlara bavuran dil dzeyine
sahiptir, ancak szcksel snrllklar yineleme ve hatta dzenlemede glk yaratr.
erii sezilebilen gnlk olaylarla baa kmasn salayacak temel dzeyde dil
bilgisine sahiptir. Yinede genellikle iletiyi olutururken durup szck aramak zorunda kalacaktr.

A2

Kiisel ayrntlar, gnlk rutin, istek ve gereksinimler, bilgi sorma gibi somut gereksinimleri gidermek iin ksa, gnlk ifadeler retebilir.
Temel tmce yaplarn kullanabilir, kendileriyle, yaptklaryla ve sahip olduklaryla
ilgili ezberlenmi yaplar, szckler ve formllerle iletiim kurabilir.
Kestirilebilir yaamsal durumlar ieren ezberlenmi ksa sz daarcna sahiptir;

104

allmadk durumlarda ska iletiim bozukluklar ve yanl anlamalar olur.

A1

Kiisel ayrntlar ve somut gereksinimlerle ilgili ok basit bir temel ifade dizisine
sahiptir

5.2.1.1. Szck Yetenei (lexical competence) bir dilin szvarl ve dilbilgisi gelerini
ieren szck bilgisi ve kullanma yeteneidir.

Szck geleri unlar ierir:

a) Sabit anlatmlar; btn olarak kullanlan ve renilen birka szckten oluan anlatmlardr.
Bunlar;

Tmce kalplar;

selamlamalar gibi dil ilevler (bk. 5.2.3.2) Naslsnz? Gnaydn! vb.

ataszleri, rn., (bk. 5.2.2.3)
eski deyimler, rn., Be off with you!

beksi deyimler;

anlamas g, kalp eretilemeler,

He kicked the bucket (i.e. he died) / Sandkl kye gitti (ld)
Its a long shot (unlikely to succeed) /
He drove hell for leather (very fast) / Paaya kelle yetitirmek (hzl gitmek)
pekitiriciler. Kullanmlar balam ve tarz bakmndan snrldr, rnein; pamuk kadar beyaz (=saf), araf gibi beyaz (=solgun)

Sabit yaplar (fixed frames) btn olarak renilir ve anlaml tmceler

oluturmak iin bileen szck ya da sz beklerine ayrlmadan kullanlr.
Dier sabit bekler; rnein,
beksi eylemler; rnein, to put up with, to make do (with),
birleik ilgeler; rnein, in front of

ou zaman birlikte kullanlan szckleri ieren sabit edizimlilikler; rnein, hata/konuma yapmak

b) Basit szck biimleri; belli bir szck biiminin eitli farkl anlam olabilir (okanlamllk/polysemy), rnein; tank iine sv koymaya yarayan metal kap ya da zrhl ve silahl sava arac. Basit szck biimleri isim, eylem, sfat, zarf gibi ak szck snflarn ierir. Bu
snflar da kapal szcksel snflar ierebilir (rnein; haftann gnleri, yln aylar, arlk ve
uzunluklar vb.). Dilbilgisel ve anlamsal amalarla baka szcksel snflar da oluturulabilir
(bk. aaya).
Dilbilgisel geler kapal szck snflarna dahildir, rnein (ngilizcede);
belirleyiciler
(a, the)
niceleyiciler
(some, all, many, vb.)
gsterme sfatlar
(this, that, these, those)
kii adllar
(I, we, he, she, it, they, me, you, vb.)
soru szckleri ve ilgi zarflar
(who, what, which, where, how, vb.)
iyelik szckleri
(my, your, his, her, its, vb.)
ilgeler
(in, at, by, with, of, vb.)

105

yardmc fiiller
balalar
ilevsel szckler

(be, do, have, modals)

(and, but, if, although)
(rnein, Almancada, ja, wohl, aber, doch, vb.)

Szck bilgisi ve bu bilgiyi kontrol etme yeteneinin boyutunu gsterir lek yledir:

C2
C1

B2

B1

SZCK DZEYLER
Deyimler ve gnlk dildeki ifadeleri de ieren olduka geni bir szck daarcna sahiptir; szckleri yan anlamlar ile birlikte bilmektedir.
Konumdaki duraksamalar ifadeyi farkllatrarak giderecek olduka geni szck
bilgisine sahiptir; ifade gl ya da kanma stratejisi fark edilmeyecek boyuttadr. Deyimler ve gnlk ifadelerde yetkindir.
Kendi alan ve genel konularla ilgili geni bir szck daarcna sahiptir. Sk tekrarlardan kanacak ifadeler kullanabilir, ancak konumada duraksamalara ve
aprak ifadelere yol aabilecek szcksel boluklar vardr.
Aile, hobiler ve ilgi alanlar, i, seyahat ve gnlk olaylar gibi gnlk yaamyla ilgili ou konuda kimi zaman dolambal ifadelerle de olsa kendini ifade edebilecek yeterli szck daarcna sahiptir.
Bilinen durum ve konular ieren gnlk grmeleri yapabilecek yeterli szck
daarcna sahiptir.

A2

A1

Temel iletiimsel gereksinimleri ifade edecek yeterli szck daarcna sahiptir.

Basit gnlk gereksinimler iin yeterli szck daarcna sahiptir.
Belirli somut durumlar iin tek szck ve sz beklerinden oluan temel szck
bilgisine sahiptir.

SZCK KONTROL
C2
C1
B2
B1
A2

Her zaman doru ve uygun szck kullanr.

ok nadir dil srmeleri olmakla birlikte nemli szck hatalar yoktur.
Doru szck kullanm oran genellikle yksektir, yine de iletiime engel olmayacak lde yanl szck seimi grlr.
Temel szck bilgisini ok iyi dzeyde kontrol etmekle birlikte karmak dnceleri ifade ederken veya kendisine yabanc olan konu ve durumlar anlatrken
nemli yanllar yapar.
Gnlk somut ihtiyalara ilikin dar kapsaml bir szck daarcna sahiptir.
Betimleyici sz konusu deildir.

A1

Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Hangi szcksel gelere (birleik ifadeler ve basit szckler) ihtiya duyacan, hangilerini bilmeleri, fark etmeleri ve kullanmalar gerektiini,
Bu szckleri nasl seip dzenleyeceini,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

106

5.2.1.2. Dilbilgisel Yetenek (grammatical competence)

Dilbilgisel yetenek, dilin dilbilgisel kaynaklarn bilme ve kullanma olarak tanmlanabilir.
Genel olarak bir dilin dilbilgisi ge beklerinin anlaml ve kurall bir dizi oluturma ilkeleri
olarak grlebilir. Dilbilgisel yetenek belli kalplar ezberleyerek tekrarlamak deil, kurallara uygun
olarak doru retilmi sz bekleri ve cmlelerle anlama ve anlatma becerisidir. Bu bakmdan bir
dilin dilbilgisi olduka karmaktr ve bu gne kadar kesin ya da tm ayrntlar kapsayan bir inceleme mmkn olmamtr. Szcklerin tmce oluturmas ile ilgili ok sayda kuram ve model mevcuttur. Bunlar sorgulamak veya birini desteklemek bu bavuru metninin ilevi deildir, aksine kullanclar seim yapma ve seimlerinin uygulama sonularn belirtme ynnde tevik eder. Biz burada dilbilgisel betimlemede ska kullanlan baz lt ve kategorileri belirlemekle yetineceiz.
Dilbilgisel dzenleme betimlemesi u zellikleri ierir:

geler, rnein:

Kategoriler, rnein: say, hal ve cinsiyet

somut/soyut, saylabilir/saylamaz
geili/geisiz, etken/edilgen at
gemi/imdiki/gelecek zaman
srerli/gemi grn

Snflar, rnein:

ekim
ad ekimi
ak szck snflar: adlar, eylemler, sfatlar, zarflar, kapal szck
snflar (dilbilgisel geler baknz blm 5.2.1.1)

Yaplar, rnein:

tremi ve bileik szckler

sz bekleri: (isim bekleri, eylem bekleri, vb.)
tmcecikler: (ana, yan, ilgeli)
tmceler: (basit, bileik, tmleik)

Sreler (betimsel), rnein:

biimbirim
biimbirim-kk ve ekleri
szckler

adlatrma (nominalisation)
ekim (affixation)
yumuama (suppletion)
deiim (gradation)
deitirim (transposition)
dntrm (transformation)

likiler, rnein:

kullanm (government)
uyum (concord)
deer (valency)

107

Dilbilgisel doruluu betimleyen lek mevcuttur. Bu lek blmn banda verilen genel
dilsel yetenek dzey lei ile ilikilendirilmelidir. Dilbilgisel yap iin tm dillere uygulanabilecek bir
geliim lei oluturmak mmkn grlmemektedir.

C2
C1

B2

B1

A2
A1

DLBLGSEL DORULUK
Dikkati baka konulardayken bile (rnein, nceden planlama yaparken, dierlerinin tepkilerini izlemekteyken) karmak dil kullanmnda srekli dilbilgisel kontrol
salar.
Srekli yksek dzeyde dilbilgisel doruluk salar; nadiren fark edilmesi g yanllar yapar.
yi dilbilgisel kontrol salar; yine de ara sra yaplan dil srmeleri ya da dizgesel
olmayan yanllar ve tmce yapsnda ok kk hatalar olabilir, ancak bunlar
ok nadirdir ve ounlukla zamanla dzeltilebilir.
Nispeten yksek bir dzeyde dilbilgisel kontrol vardr. Yanl anlamalara yol aacak hatalar yapmaz.
Tandk balamlarda makul bir dorulukla iletiim kurar; genellikle iyi bir kontrol
gzlenir, yine de anadilin etkisi fark edilir ldedir. letiimde yanllar vardr,
ancak anlatmak istedii ey aktr.
Sk kullanlan rutinlerle ilgili bilgiyi ve tahmin edilebilir durumlarn kalplarn makul
lde doru kullanr.
Baz basit yaplar doru kullanr, ancak hala sistematik olarak temel hatalar yapar. rnein, zamanlar kartrr, yine de ounlukla sylemek istedii ey aktr.
Sadece birka basit dilbilgisel yapy ve renilmi tmce kalplarn snrl kontrol
eder.

Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

almalarn hangi dilbilgisi kuramna dayandrdklarn,

Hangi dilbilgisel geleri, kategorileri, snflar, yaplar, sreleri ve ilikileri kullanmalar gerektiini,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

Geleneksel olarak biimbilim ve szdizimi arasnda bir ayrm yaplmaktadr.

Biimbilim szcklerin i dzenlemeleri ile ilgilidir. Szckler biimbirimlere ayrlr ve u ekilde snflanr:

Kk ya da gvde
Ekler (n ek, son ek, orta ek (infix)):
Szck yapm ekleri (rnein, re-, un-, -ly, -ness);
ekim ekleri (rnein, s, -ed, -ing)
Szck tretme:
Szckler u ekilde snflandrlabilir:

108

Basit szckler (yalnzca kk, rnein, alt, aa, kr)

Tremi szckler (kk+ekler, rnein, krlmam, sixes)
Bileik szckler (birden fazla kk ieren szckler, rnein, sixpence, breakdown, oaktree, evening dress)

Biimbilim szck biimlerinin dier deiim ekilleriyle de urar, rnein:

Sesli deiimi
Sessiz deiimi
Dzensiz biimler
Yumuama (suppletion)
Zero biimler (zero forms)

(sing/sang/sung, Mouse/mice)
(lend/lent)
(bring/brought, catch/caught)
(go/went)
(sheep/sheep, cut/cut/cut)

Biimsesbilim ses olarak olumu biimbirimlerin ekimlerini (rnein, ngilizcede walks, lies, rises,
szcklerindeki s/z/iz; laughed, cried, shouted szcklerindeki t/d/id) ve bunlarn biimsel olarak
olumu sessel ekimlerini (rnein, creep/crept, mean/meant, weep/wept szcklerindeki i:/e) konu alr.
Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Hangi biimbirimsel geleri, ve sreleri kullanmalar gerektiini/ihtiya duyacaklarn,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

Szdizim, ou zaman bir dizi kural biiminde ifade edilen, szcklerin tmce ierisinde kategoriler, geler, snflar, yaplar, sreler ve ilikiler bakmndan dzenleniini ele alr. Yetikin bir anadil
konuucusunun szdizimi olduka karmaktr ve ou zaman bilinddr. Anlam ileten tmceler
dzenleme becerisi iletiimsel yetinin temel zelliidir.
Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Hangi dilbilgisel geleri, kategorileri, snflar, sreleri ve ilikileri kullanmalar

gerektiini/ihtiya duyacaklarn,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

5.2.1.3.
Anlambilimsel Yetenek (Semantic competence )
Anlambilimsel yetenek renenin, anlamn dzenleniinin farknda olmas ve dzenlenii
kontrol etmesidir.
Szcksel anlambilim szck anlamyla ilgili sorularla ilgilidir, rnein;
Szcn genel balamla ilikisi:
gnderim,
yan anlam,
genel kullanlan zel kavramlarn ifade edilmesi (exponence)
Szckler aras ilikiler, rnein;
eanlamllk/zt anlamllk,
alt anlamllk,
edizimlilik,
para-btn ilikisi,
bileen zmlemesi,

109

eviri elenii (translation equivalence).

Dilbilgisel anlambilim dilbilgisel ge, kategori, yap ve srelerin anlamn ele alr (bk. Blm
5.2.1.2).
Edimsel anlambilim isteme, varsayma, sezdirim gibi mantksal ilikileri konu alr.
Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Ne tr anlamsal ilikileri bilmesi/kullanmas gerektiini,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

Anlamla ilgili sorular hi phesiz iletiimin merkezindedir ve bu bavuru metninde sk sk

konu edilmektedir (zellikle bk. blm 5.1.1.1).
Dilsel yetenek burada biimsel olarak ele alnmaktadr. Kuramsal ve betimsel dilbilim bak
asndan bir dil olduka karmak sembolik bir dizgedir. Burada olduu gibi iletiimsel yetinin pek
ok bileeni ayrlmaya giriildiinde biimsel yap bilgisi (ounlukla bilinddr) ve kullanma becerisi bu yetinin bileenleri olarak belirir. Bu biimsel zmlemenin yabanc dil renim ve retimine katlacaksa ne oranda katlaca ayr bir konudur. Blm 5.2.1-3de ilevsel/kavramsal yaklamn benimsendii Avrupa Konseyi yaynlar olan Balang Dzeyi 1990, Eik Dzeyi 1990 ve
stnlk Dzeyi dilsel yetinin ele alnmasnda alternatif bir yntem sunmaktadr. Dilsel biimlerden
ve bunlarn anlamlarndan balamak yerine iletiimsel ilevlerin ve kavramlarn dizgesel snflamasndan balar ve ikinci basamak olarak bu snflar rnekleyen biimler, szckler ve dilbilgisini ele
alr. Bu yaklamlar dilin ifteklemlilii nin ele aln ile tamamlayc niteliktedir. Diller biim ve anlamn dzenleniine baldr. Bu iki dzenleni keyfi olarak birbirleriyle kesiir. Anlatm biimlerinin
dzenleniine dayal bir betimleme anlam, anlamn dzenleniine dayal bir betimleme de biimi
en kk birimlerine ayrr. Kullancnn hangisini tercih edecei betimlemenin retili sebebine
baldr. Eik Dzeyi yaklamnn baars, uygulayclarn ilerlemeyi geleneksel uygulamalarda
olduu gibi tamamen biimsel olarak dzenlemek yerine anlamdan biime doru gitmeyi daha
avantajl grdklerini gstermektedir. Dier yandan, baz uygulayclar, rnein Un niveau-seuilde
olduu gibi, iletiimsel dilbilgisini kullanmay tercih edebilir. Ancak ak olan u ki bir dil reneninin hem biim hem de anlam edinmesi gereklidir.
5.2.1.4.

Sesbilimsel Yetenek ( Phonological competence )

Sesbilimsel yetenek u bilgi ve becerilerin alglanmas ve retimini ierir:

Dilin sesbirimlerini (phonemes) ve bunlarn belirli balamlarda gerekletirilmesini
(allophones),
Sesbirimleri birbirinden ayran sessel zelliklerini (ayrt edici zellikler, rnein, titreimli,
yuvarlak, genizsel, patlamal),
Szcklerin sesbilimsel dzenleniini (hece yaps, sesbirimlerin dizilii, szck vurgusu
ve tonu),
Tmce sesbilimi (brn)
Tmce vurgusu ve ritmi
Tonlama

110

Sesbilgisel eksiltme (reduction)

nl eksiltme
Vurgulu ve vurgusuz biimler
Benzeim (assimilation)
Son nl silinmesi (elision)

SESBLGSEL KONTROL
C2
C1
B2
B1

A2

A1

C1 dzeyinde olduu gibi

Anlam daha iyi ifade etmek iin tonlamay deitirebilir ve tmce vurgusunu doru
kullanabilir.
Ak ve doal bir seslendirebilme ve tonlama edinmitir.
Zaman zaman yabanc bir vurgu ve nadiren de olsa yanl sesletim grlse bile
sesletim olduka anlalrdr.
Fark edilir bir yabanc vurguya ramen sesletim genellikle anlalr lde nettir,
ancak iletiimde bulunduu kiiler zaman zaman sylediklerini tekrar ettirme ihtiyac duyabilir.
renilmi snrl szck ve kalplarn sesletimi renenin dil grubundan olan konuucularla iletiim kurmaya alk anadil konuucular tarafndan belli bir aba
gsterilerek anlalabilir..

Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Hangi yeni sesletim becerilerine gereksinim duyduunu,

Ses ve brnn ne denli nemli olduunu,
Sesletimsel doruluk ve akcln erken dnem renme hedefleri mi,
yoksa uzun dnemde gelitirilen hedefler mi olduunu,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler.

5.2.1.5.

Yazm Yetenei ( Orthographic competence )

Yazl metinlerin oluturulmasnda kullanlan sembollerin alglanmas ve retimi iin gerekli

bilgi ve beceriler yazm yeteneini oluturur. Baz dillerde yaz dizgesi ideogram (logographic) ilkeye (rnein, ince) ya da sessiz harf (consonantal) ilkesine (rnein, Arapa) dayanmasna karn,
tm Avrupa dillerinin yaz dizgesi alfabesel ilkelere dayanr. Alfabesel dizgeler iin renenlerin
unlar bilmeleri ve alglayp retebilmeleri gerekir:

Basl ya da el yazsyla yazlm metinlerde byk ve kk harflerin biimlerini,

Kullanlan ksaltmalar dahil szcklerin doru yazmn,
Noktalama iaretleri ve bunlarn kullanmlarn,
Dizgi zelliklerini ve farkl puntolar,
Ortak kullanlan ideogram iaretleri (rnein, @, &, $).

111

5.2.1.6.

Doru Sesletim Yetenei

Yazl anlatmn tersine, kullanclarn hazrlanm bir metni yksek sesle okumalar, ya da
daha nce yazl ifade edilmi szckleri konumada kullanmalar gerektiinde yazl biimde grdklerini doru olarak seslendirebiliyor olmalar gerekir. Doru sesletim yetenei ise unlar ierir:

C2
C1
B2
B1
A2
A1

Yazm kurallar (spelling conventions),

Szlk kullanma becerisi ve sesletim iin szlkte kullanlan kurallara ilikin bilgi,
Uygun cmlelerle ifade etme ve sesletim iin yazl biimlerin sezdirimlerine, zellikle
noktalama iaretlerine ilikin bilgi,
Balamdan yola karak anlam bulankln zme becerisi (eseslilik, szdizimsel bulanklk vb.).
YAZIM KONTROL
Yazda hibir yazm yanl yoktur.
Sayfa dzeni, paragraflar, noktalama iaretleri tutarl ve yazm kontrolne yardmcdr.
Nadiren yaplan heceleme yanllar dnda szck yazllar dorudur.
Standart sayfa dzeni ve paragraf kurallarna uygun kesintisiz, aka okunabilir yazlar retebilir.
mla ve noktalama olduka dorudur, ancak anadilin etkisi gzlemlenebilir.
Genellikle anlalabilir kesintisiz yaz retebilir.
Yazm, noktalama ve sayfa dzeni ou zaman okunabilecek kadar dorudur.
Gnlk konulardaki ksa cmleleri -rnein, yol tarifi, kopyalayabilir.
Szck daarcndaki ksa szckleri uygun sesletimsel dorulukta yazabilir.
Bildii szckleri ve ksa kalplar, rnein, basit iaretler ya da ynergeleri, gnlk
nesnelerin adlarn, maazalarn adlarn ve sk kullanlan kalplar kopyalayabilir.
Adresini, milletini ve dier kiisel bilgileri heceleyebilir.

Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Dilin yazl ve szl hallerinin kullanmna bal olarak yazm ve doru

sesletim gereksinimlerini ve metni yazl biimden szl biime veya
szlden yazlya dntrme gereksinimini,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler:

5.2.2. Sosyodilsel Yetenek (Sociolinguistic competence )

Sosyodilsel yetenek, dil kullanmnn sosyal boyutuyla ilgili bilgi ve becerileri konu alr. Sosyokltrel yetide deinildii gibi, dil sosyokltrel bir olgu olduu iin bu Ortak Bavuru Metninde
dil, zellikle sosyokltrel boyutta, sosyodilsel yetenek ile ilikili ele alnmtr. Bu blmde yer verilen konular baka blmlerde ele alnmayan dil kullanmyla ilgilidir: sosyal ilikilerde dilsel belirleyiciler, kibarlk tutumlar, halk bilgelii ifadeleri, syleyi biem farkllklar ile lehe ve az.
5.2.2.1.

Sosyal likilerde Dilsel Belirleyiciler ( Liguistic markers of social relations )

112

Sosyal ilikilerde dilsel belirleyiciler deiik dil ve kltrlerde, a) stat, b) ilikide yaknlk, c)
syleyi biemi gibi etmenlere bal olarak ok farkllamaktadr. Aada ngilizceden verilen rnekler evrensel olarak uygulanabilir deildir ve dier dillerde elenii olmayabilir.

Selamlama ifadelerinin kullanm ve seimi:

gelite/bir yere varta, rnein, Hello!, Good morning!
sze girite, rnein, How do you do?
bir yerden ayrlrken/ayrlta, rnein, Good-bye See you later
Hitap kullanm ve seimi:
souk, rnein, My Lord, Your Grace
resm, rnein, Sir, Madam, Miss, Dr, Professor (+soyad)
gayr resm, rnein, ilk isim, John! Susan!
samimi, rnein, dear, darling, mate, love
otoriter, rnein, sadece soyad ile, Smith!, You!
det haline gelmi aalama, rnein, you stupid idiot! (ou zaman aka amal)
Sz alma kurallar
Szce doldurma ifadelerini kullanm ve seimi (rnein, Dear, dear!, My God!, Bloody
Hell! vb.)

5.2.2.2.

Nezaket Kurallar ( Politeness conventions )

Kibarlk kurallar iletiimde ibirliki ilkenin (bk. Blm 5.2.3.1) dorudan uygulanmamas
iin en nemli nedenlerinden biridir. Kibarlk kurallar bir kltrden dierine deiiklik gsterir ve
zellikle kibarlk ifadelerinin szlksel anlamda yorumland durumlarda etnik gruplar arasnda sk
gzlenen yanl anlamalarn kaynadr.
1. olumlu nezaket ifadeleri, rnein:
Kiinin salk durumunu sorma;
Deneyim ve sorunlar paylama, dertleme;
Hayranlk, sevgi, minnettarlk bildirme;
Hediye sunma, yardm sz verme (promising future favors), misafirperverlik;
2. olumsuz nezaket ifadeleri, rnein:
Mahcup edici davrantan kanma (dogmatizm, dorudan emir verme);
Pimanlk bildirme, mahcup edici davrantan dolay zr dileme (dzeltme, elime, yasaklama, vb.);
Kaamak ifadeleri kullanma, vb. (rnein, I think, eklenti sorular, vb.);
3. ltfen, teekkr ederim gibi ifadelerin yerinde kullanm;
4. kaba ifadeler, rnein:
Pervaszlk, ak szllk;
Hor grme, beenmeme ifadeleri;
ikayet ve azarlama ifadeleri;
fke, sabrszlk ifadeleri;
stnlk taslama.

113

5.2.2.3.

Halk Bilgelii fadeleri (Expressions of folk wisdom )

Ortak tutumlar hem ieren ve hem de glendiren bu deimez kurallar popler kltre byk lde katk salamaktadr. Bu ifade biimleri sklkla, ve belki de en ok gazete manetlerinde
olduu gibi sz oyunlar iin kullanlr. Bu dille ifade bulan herkese bilindii varsaylan birikerek
olumu halk bilgeliinin bilgisi sosyokltrel yetinin nemli bir dilsel zelliidir.

Ataszleri, rnein, a stitch in time saves nine

Deyimler, rnein, a sprat to catch a mackerel
nl szler, rnein, a mans man for athat
Darb-meseller benzeri inan ifadeleri, rnein, Fine before seven, rain by eleven
Klieler benzeri tutum ifadeleri, rnein, It takes all sorts to make a world
Deer ifadeleri, rnein, Its not cricket.

Gnmzde duvar yazlar, t-rt sloganlar, TVde kullanlan ifadeler, iyeri kartlar ve posterler ounlukla bu ileve sahiptir.
5.2.2.4.

Syleyi Biem Farkllklar ( Register differances )

Syleyi biemi deiik balamlarda kullanlan dil farkllklar arasndaki dizgesel farkllklar belirtmek iin kullanlan bir kavramdr. Bu kavram, grevler (blm 4.3), metin trleri (blm
4.6.4), byk lekli ilevler (blm 5.2.3.2) blmlerinde ele alnan konular ierecek ok geni
bir kavramdr. Bu blmde resm dzeydeki farkllklar ele alacaz:

Souk, rnein, Pray silence for His Worship the Mayor!

Resm, rnein, May we now come to order, please.
Yansz, rnein, Shall we begin?
Gayri resm, rnein, Right. What about making a start?
Samimi, rnein, O.K. lets get going.
Yakn, rnein, Ready dear?

renme srecinin ilk erken dneminde (B1 dzeyine kadar), zorlayc sebepler olmadka
yansz bir syleyi biemi yerinde olacaktr. Anadil konuucularnn da yabanclara hitapta kullanaca ve onlardan bekledii syleyi genellikle bu yansz syleyitir. Daha resm ya da daha samimi
syleyi biemleriyle tanklk zaman ierisinde ncelikle allmama yetenei olarak farkl metin trleri, zelliklede roman, okuyarak geliecektir. Daha resm ve daha samimi syleyi biemleri, uygun olmayan kullanmlar yanl anlamalara ve komik durumlara yol aabileceinden, kullanlrken
biraz zen gsterilmelidir.
5.2.2.5.

Lehe ve Az ( Dialect and accent )

Sosyodilsel yetenek dilsel belirleyicileri tanma becerisini de ierir. Bunlardan bazlar rnein:

Sosyal snf
Blgesel kken

114

Ulusal kken
Etnik snf
Mesleki grup

Bu belirleyiciler unlar ierir:

Szck bilgisi (lexicon), rnein, sko dilinde wee kk anlamndadr
Dilbilgisi, rnein, Cockney aznda I aint seen anything I havet seen anythingtir
Sesbilgisi, rnein, New Yorkta bird yerine boid denmesi
Ses zellikleri (ritim, yksek ses vb.)
Dild belirleyiciler
Beden dili
Avrupa Dilleri tamamen badak bir yapya sahip deildir. Farkl blgeler dillerinde ve kltrlerinde belli zellikler vardr. Bunlar ounlukla tamamen yresel hayat yaayanlarda ortaya kar, bu yzden, sosyal snf, meslek ve eitim dzeyi ile karlkl iliki iindedir. Dolaysyla, bylesi
lehe zelliklerini fark etmek konuucunun zelliklerine ilikin nemli ipular vermektedir. Bu srete tipik olan saptamak nemli bir rol oynar. Bu zellik kltrleraras becerilerin gelimesiyle
azaltlabilir (bk. Blm 5.1.2.2). renenler zamanla deiik yrelerden konuucularla da ilikiye
geerler. renenler bu lehe biimlerini benimseyip edinmeden nce, bunlarn sosyal armlarn ve uygunluk ile uyumluluunun bilincinde olmaldrlar.
Sosyodilsel yetenek zelliklerinin leklendirilmesi sorun yaratmaktadr (bk. Ek B). Aadaki lek derecelendirilebilen zellikleri gstermektedir. lekte de grlebilecei gibi alt dzeylerde yalnzca sosyal ilikilerin ve kibarlk kurallarnn belirleyicileri bulunmaktadr. B2 Dzeyinden
itibaren, kullanclar kendilerini durumlara ve kiilere sosyodilsel adan uygun bir dille ifade etmeye, konuma eitliliini anlama becerisi ve ileri dzeyde bir syleyi biemi ve deyim kontrol
edinmeye balamaktadr.

SOSYODLSEL UYGUNLUK

C2

C1

B2

Deyimlemi ifadeler ve gnlk kullanmlar armsal anlamn farknda olarak rahat kullanabilir.
Anadil konuucusu tarafndan kullanlan sosyo-dilsel ve sosyokltrel imalar tam olarak anlar ve uygun tepki gsterebilir.
Hedef dilin konuucular ile kaynak dilin konuucular arasnda sosyokltrel ve sosyo-dilsel
farkllklar gz nnde bulundurarak etkin bir ekilde araclk yapabilir.
Deyimlemi ifadeler ve gnlk kullanmlarn ounu syleyi biemlerinin ayrdna vararak
anlayabilir.
nemli lde argo ve deyimsel kullanma yer verilen filmleri takip edebilir.
Dili, duygusal iml ve aka yollu anlatmlar dahil olmak zere sosyal amalarla esnek ve etkin bir biimde kullanabilir.
Resm ve gayr-resm syleyi biemlerinde, duruma ve kiilere uygun bir ekilde kendisini
rahat, ak ve kibar bir dille ifade edebilir.
Konuucularn hzl ve gnlk bir dil kulland durumlarda bile ok az glk ekerek grup
tartmalarnda yer alabilir.
Anadil konuucularyla, komik duruma dmeden, onlar sinirlendirmeden ya da onlarn baka anadil konuucularyla olduklar durumlardan farkl davranmalarna sebep olmadan, ileti-

115

im kurabilir.
Kendini duruma uygun bir ekilde ifade edebilir ve kaba ifade yanllar yapmaz.

B1

A2

A1

Geni bir alanda dilsel ilevleri yansz bir syleyi biemiyle kullanabilir ve karlk verebilir.
Belirgin kibarlk kurallarnn farkndadr ve bunlara gre hareket eder.
letiimde bulunduu toplum ile kendi toplumu arasndaki gelenek, kullanm, tutum, deer ve
inan farkllklarnn bilincindedir ve iletiimde bu farkllklara dikkat eder.
Bilgi alverii, ricada bulunma gibi temel dilsel ilevleri yerine getirebilir ve basit bir ekilde
fikir ve tutumlarn ifade edebilir.
En temel yaygn ifade ve hareketleri kullanarak basit ancak etkili bir ekilde toplum iinde iletiim kurabilir.
Gnlk kibar selamlama ve hitap biimlerini kullanarak ksa sreli sosyal iletiime girebilir.
Davet, neri ve zr dileme gibi sosyal iletiimi gerekletirebilir ve bu durumlara karlk verebilir.
En basit dzeyde gnlk kibarlk biimlerini kullanarak temel sosyal iletiime geebilir: selamlama ve vedalama, kendini tantma, ltfen, teekkr ederim, zgnm gibi kalplar kullanabilir.

Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Hangi selamlama, hitap biimleri ve szce doldurma (expletives) yaplarn a) anlamalar, b)sosyolojik adan deerlendirmeleri, c) kullanmalar
gerektiini,
Hangi nezaket ifadelerini a) anlamalar, b)sosyolojik adan deerlendirmeleri, c) kullanmalar gerektiini,
Hangi nezaketsizlik ifadelerini a) anlamalar, b)sosyolojik adan deerlendirmeleri, c) kullanmalar gerektiini,
Hangi atasz, kalp szler ve deyimleri a) anlamalar, b)sosyolojik adan deerlendirmeleri, c) kullanmalar gerektiini,
Hangi syleyi biemlerini a) anlamalar, b)sosyolojik adan deerlendirmeleri, c) kullanmalar gerektiini,
Hedef dil toplumundaki veya uluslararas toplumlardaki hangi sosyal
gruplar dil kullanmlaryla ayrt edebilmeleri gerektiini,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler:

5.2.3. Kazanm Yetenekler ( Pragmatic competencs )

Kazanlan yetenekler kullancnn/renenin iletileri yneten ilkelerin bilgisi ile ilgilidir. Bu ilkeler:
a) letilerin kurgulan, yaplandrl ve dzenleni (sylemsel yetenek);
b) letilerin yerine getirdii iletiimsel ilevler (ilevsel yetenek);
c) letilerin etkileimsel ve aktarmsal izgeye gre sralan (tasarmsal yetenek) ilkeleridir.

116

5.2.3.1.
Sylemsel yetenek kullancnn/renenin tutarl bir dilsel btn oluturmak
iin tmceleri dzenleyebilme becerisidir. Bu beceri tmcelerin bilgisini ve kontrol
etme becerisini ierir. Bu dzenleni de aadaki zelliklere gredir;

Konu/odak
Eski/yeni
Doal sralan, rnein, zamansal:
Yere dt ve ona vurdum,
Ona vurdum ve yere dt.
Sebep/sonu fiyatlar ykseliyor insanlar yksek cret talep ediyor.
Sylemi aadaki ltler dorultusunda yaplandrp srdrebilme becerisi:
Konu dzeni
Tutarlk ve badaklk
Mantksal sralama
Tarz ve syleyi biemi

Szbilimsel etkililik
birliki ilke (Grice 1970): herhangi bir aamasnda amaca ve hedefe uygun gerektirdii
gibi konumaya katlmak iin u ilkeleri izlemelidir:
Nitelik (konumann gerek olmasna aba gsterme)
Nicelik (konumann nemli olduu kadar bilgilendirici olmasna dikkat etme
Uygunluk (uygun olmayan szler syleme)
Biem (ak, net ve dzenli ol, anlalmaz, anlam bulankl olan ifadelerden kan).
Bu ltlerden sapma ancak belli bir amala yaplmaldr.
Metin tasarm: Toplumda; rnein, eitli byk lekli ilevlerin (betimleme, anlat, aklama vb.) gerekletirilmesinde, bilginin nasl yaplandrldna ilikin tasarm kurallar bilgisidir;
o Ksa yklerin, anekdotlar, akalarn nasl anlatld,
o Bir durumun nasl oluturulduu,
o Yazl metinlerin sayfa dzeninin ve sralannn nasl yapld.
Anadil eitim srecinin nemli bir blm gen bireylerin sylem becerilerini gelitirmeye
yneliktir. Yabanc bir dil reniminde, renen ounlukla tek cmle uzunluunda ksa konumalarla balamaktadr. Daha ileri yeterlilik dzeylerinde, bileenlerine bu blmde yer verilen sylem
yeteneinin geliimi giderek artan bir nem kazanmaktadr.
Sylem yeteneinin aadaki zellikleri iin tanmlayc lekler mevcuttur.
Durumlarda esneklik,
Sz alma/sra alma (turn-taking),
Konu gelitirme,
Tutarllk ve badaklk
DURUMLARDA ESNEKLK

C2
C1
B2

Fikir ve dnceleri vurgu yapmak, duruma ve konuucuya gre farkllatrmak ve

anlam bulanklklarn ortadan kaldrmak iin ileri dzeyde farkl dilsel biimler oluturma esneklii gsterir.
B2+ dzeyinde olduu gibi
Sylemek istedii eyi duruma ve alcya gre uyarlayabilir ve duruma uyan dzeyde
resm bir dil kullanabilir.

117

Konumalarda doal olarak ortaya kan ynelim, biem ve vurgu deiikliklerine

uyum salayabilir.
Sylemek istediklerinin dzenini eitlendirebilir.
fadelerini allmam, hatta g iletiim durumlarna uygun hale getirebilir.
B1

A2
A1

Sylemek istediklerinin ounu ifade edebilecek basit bir dilsel esneklik sergileyebilir.
Sk tekrar edilen ezberlenmi basit kelime gruplar snrl szcksel yer deitirmelerle belirli durumlara uyarlayabilir.
renilmi kelime gruplar ierdikleri geleri basit birletirmelerle geniletebilir.
Betimleyici yok.

SZ ALMA
C2
C1

B2

C1 dzeyinde olduu gibi

Konuucu, uygun bir ekilde konuya girebilmek, ya da dnrken zaman kazanmak ve konumay srdrebilmek iin sahip olduu sylem ilevlerinden uygun bir
ifadeyi seebilir.
Uygun bir dil kullanarak tartmalarda yer alabilir.
Etkin sz almalarla bir sylemi uygun bir biimde balatr, srdrr ve bitirebilir.
Gereksinim duyduunda bir sylem balatabilir, uygun bir ekilde sra alabilir ve
konumay sonlandrabilir. Ancak bunlar her zaman nazik bir ekilde yapamayabilir.
Zaman kazanmak ve syleyeceklerini biimlendirmek iin kalp yaplar(phrase)
kullanabilir.
Bildii bir konuda, uygun kalplar (phrase) kullanarak, bir tartmaya dahil olabilir.

B1

A2
A1

Bildii ya da kiisel konularda basit yz yze konumalar balatr, srdrr ve bitirebilir.

Ksa bir konumay balatmak, srdrmek veya bitirmek iin basit teknikleri kullanabilir.
Dikkat ekebilmek iin soru sorma
Betimleyici yok.
KONU GELTRME

C2

C1 dzeyinde olduu gibi

C1

kincil konular btnleyip, zel noktalar gelitirerek uygun bir sonuca ulaan ayrntl
betimleme ve anlatlar yapabilir.

B2

Dncelerin uygun ayrnt ve rneklerle desteklenerek gelitirildii ak ve anlalr

betimleme ve anlatlar yapabilir.

118

B1
A2
A1

Dncelerin izgesel olarak sraland akc saylabilecek betimleme ve anlatlar

yapabilir.
Basit dncelerle bir yk anlatabilir veya betimleme yapabilir.
Betimleyici yok
TUTARLILIK VE BADAIKLIK

C2

Farkl metin dzenleme modellerini ve ok eitli sylem balalarn tam ve doru

kullanarak tutarl ve badak metinler retebilir.

C1

Dzenleme modelleri, balalar ve sylem balayclar doru kullanarak ak ve anlalr, akc, iyi yaplandrlm konuma retebilir.
Fikirler arasndaki ilikileri ak bir ekilde ifade etmek iin pek ok balac etkili bir
ekilde kullanabilir.

B2

B1

Dncelerini anlalr, tutarl bir sylemle ifade etmek iin snrl sayda sylem
badatrc kullanabilir. Ancak uzun sylemlerde biraz tedirginlik olabilir.
Bir dizi ksa ve farkl basit geyi izgisel ifadeler dizisi olarak ifade edebilir.
Bir yk anlatmak ya da bir dizi basit ifade ile betimleme yapmak amacyla basit
cmleleri sk kullanlan balalarla birbiri ardna sralayabilir.

A2

A1

Bir dizi szc ve, fakat, nk gibi basit balalar kullanarak bir araya getirebilir.
Ve, sonra gibi temel izgisel balalarla szck veya szck beklerini balayabilirler.

5.2.3.2.

levsel Yetenek ( Functional competence )

Bu bileen szl sylemin ve yazl metinlerin iletiimde zel ilevsel amalar iin kullanmyla ilgilenir (bk. Blm 4.2). Konuma yetenei yalnzca hangi zel ilevlerin (kk lekli ilev)
hangi dilsel biimlerle ifade edildiini bilmek deildir. Konuucular amaca bal olarak karlkl balang ifadelerinden bitirme ifadelerine kadar bir dizi aamadan geen, her bir karln konumay
biraz daha ileriye gtrd bir etkileime girerler. Yetkin bir konumac bu sreci anlama ve etkin
bir ekilde ileme becerisine sahiptir. Byk lekli ilevler etkileimsel yaplaryla tanmlanr. Daha
karmak durumlar, ou kez resm ve gayr resm sosyal etkileim (izge/schemata) modellerine
gre dzenlenen byk lekli ilevler dizisi ieren isel bir yapya sahiptir.
1. Kk lekli ilevler tek bir kelime gruplarnn, ounlukla bir etkileimde sz deiimi
eklinde grlen, ilevsel kullanm kategorileridir. Kk lekli ilevler Eik Dzeyi
1990, blm 5te baz ayrntlaryla kategorilendirilmitir:
1.1. Gerek bilgiyi (factual) aktarmak ve sormak:
Fark etme/tanma (identifying)
Rapor etme
Dzeltme
Sorma
Yantlama

119

1.2. Tutumlar ifade etmek ve bulmak:

Uzlama/uzlamama ( Factual)
Bilgi (bilme/cehalet, anmsama, unutma, olaslk, kesinlik)
Kiplik (zorunluluk, gereklilik, yetenek, izin)
steme (istekler, arzular, niyetler, tercihler)
Duygular (memnuniyet/memnuniyetsizlik, beenme/beenmeme, honutluk, ilgi
duyma, arma, mit etme, hayal krkl duyma, korkma, endie, minnettarlk)
Ahlak (zr dileme, onaylama, pimanlk, sempati)
1.3. kn etme:
neriler, ricalar, uyarlar, tavsiye, tevik, yardm talebi, davet etme, teklifler
1.4. Sosyalleme:
Dikkat ekme, hitap, selamlama, sze giri, kadeh kaldrma, vedalama
1.5. Sylemi yaplandrma:
(28 kk lekli ilev: konumay balatma, sz alma, konumay sonlandrma,
vb.)
1.6. letiim bozukluklarn giderme:
(16 kk lekli ilev )
2. Byk lekli ilevler bir dizi tmce ieren szl sylem ya da yazl metinlerin ilevsel
kullanm kategorileridir. rnein;

Betimleme
Anlat
Yorum eletiri
Aklama
Tefsir (exegesis) yorum
Anlatma
spat
Ynerge/talimat
Kantlama
kna etme vb.

3. Etkileim izgesi
levsel yetenek, szl etkileim kalplar gibi iletiimin temelinde yatan izgelerin bilgisi ve
kullanma yeteneini de kapsar. Blm 4.4.3te belirtilen etkileimsel iletiim etkinlikleri iletiimde
bulunan taraflarn eylemlerinin yapsal diziliini ierir. En basit ekliyle bu eylemler u ikilileri oluturur:
soru:
yarg:
rica/teklif/zr:
selamlama/kadeh kaldrma:

yant
uzlama/uzlamama
kabul etme/kabul etmeme
karlk verme

lk konumacnn onaylad ya da dier konuucunun yantna karlk verdii l konumalar olduka yaygndr. kili ve l konumalar ounlukla daha uzun aktarm ve etkileimlerin
iine gmldr. rnein, ok karmak hedef odakl ibirliki aktarmlarda dil u durumlar gerekletirmek iin kullanlr:

120

alma grubunu oluturmak ve katlmclar arasnda ilikileri kurmak,

Varolan duruma ilikin zelliklerle ilgili ortak bilgi ve ortak bir anlay oluturmak,
Neyin deitirilebilecei ve deitirilmesi gerektiini belirlemek,
Ortak hedefler ve hedeflerin gerekletirilmesi iin gerekli eylemler zerinde uzla salamak,
Eylemlerin gerekletirilmesinde stlenilecek rolleri kararlatrmak,
Fiil eylemleri dzenlemek, rnein;
ortaya kan sorunlar belirleyip zmek,
yazmalar dzenleyip sralamak,
karlkl destek salamak,
alt hedefler gerekletirmek,
Grevin sonularn bilmek,
Ticari ilemi deerlendirmek,
Ticari ilemi tamamlayp sona erdirmek.

Tm bu sre izelgeletirilebilir. Mal ve hizmet almna ilikin Eik Dzeyi 1990, Blm
8de sunulan izelge buna bir rnektir:
Mal ve hizmet alm genel izelgesi
1. Aktarmn gerekleecei yere nakil
1.1 Maaza, market, lokanta, istasyon, otel.. e giden yolu bulma
1.2 Kasa, blm, masa, bilet sat noktas, resepsiyon.. a, -e giden yolu bulma
2. letiimi kurma
2.1 Maaza satcs/garson/resepsiyonist.. ile selamlama
2.1.1 Satc selamlar
2.1.2 Mteri selamlar
3. Mal ve hizmeti seme
3.1 htiya duyulan maln/hizmetin kategorisinin belirleme
3.1.1 Bilgi sorma
3.1.2 Bilgi verme
3.2 Seenekleri belirleme
3.3 Seeneklerin olumlu ve olumsuz ynlerini irdeleme (rnein, kalite, fiyat, renk, boyut)
3.3.1 Bilgi sorma
3.3.2 Bilgi verme
3.3.3 Tavsiye sorma
3.3.4 Tavsiye verme
3.3.5 Tercih sorma
3.3.6 Tercih bildirme
3.4 htiya duyulan mal/hizmeti belirleme
3.5 Mallarn incelenmesi
3.6 Satn almaya karar verme
4. Maln bedelini deme
4.1 Birim fiyatta anlama

121

4.2 Toplam fiyatta anlama

4.3 demeyi yapma/alma
4.4 Mal teslim alma/etme
4.5 Teekkr etme
4.5.1 Satc teekkr eder
4.5.2 Alc teekkr eder
5. Ayrlma
5.1 Karlkl memnuniyet ifade etme
5.1.1 Satcnn memnuniyet ifade etmesi
5.1.2 Alcnn memnuniyet ifade etmesi
5.2 Kiiler aras sohbet (rnein, hava durumu, yerel dedikodular)
5.3 Veda szleri
5.3.1 Satc veda eder
5.3.2 Alc veda eder

Dikkat: Belirtmek gerekir ki bu izge, benzer izgelerde olduu gibi, her alveri durumunda ayn izge kullanlyor anlamna gelmez. zellikle ada iletiim durumlarnda, zellikle kiiler
aras ilikinin olmad yar otomatik ticari ilemlerde ortaya kan sorunlar zerken dil daha az ve
tedbirli kullanlmaktadr (bk. Blm 4.1.1).
Dilsel yetinin tm alanlarn ieren ilevsel becerileri gsterir bir izelge gelitirmek olas
deildir. Baz kk lekli ilev etkinlikleri etkileimsel ve retimsel iletiim etkinlik lekleri ierisinde gsterilmitir.
Dil kullancsnn/renenin ilevsel belirlemede iki genel niteleyici etmen vardr:
a) Akclk; sesletme, konumay srdrme ve sylemin kilitlendii durumlarla baa kma
yetenei
b) nermeye dnk aklk; dnce ve nermeleri ak bir ekilde ifade etme yetenei.
Bu iki niteleyici zellii gsterir izelgeler aadaki gibidir:
KONUMADA AKICILIK
C2
C1
B2

Kendisini doal, kolay, tereddtsz bir akclkla ifade edebilir. Konumada duraklamalar, ancak dncelerini ifade edecek en doru szc dnrken ya da dncesine uygun rnek ve aklamay bulmada grlr.
Kendisini akc ve doal bir ekilde rahata ifade edebilir. Doal ve kolay dil ak ancak kavramsal olarak zor olan konularda grlr.
Doal iletiim kurabilir, uzun ve karmak konumalarda bile genelde akc ve rahat
bir ifadeye sahiptir.

122

B1

A2

A1

Hemen hemen ayn konuma hznda, aralksz konuabilir. Ancak fikirlerini ifade
edecek kalp ve anlatmlar dnrken tereddt edebilir ve birka uzun duraklama
gzlemlenebilir.
Anadil konuucularyla fazla aba harcamadan dzenli etkileime girmesini olas klan dzeyde bir akclk ve doallkla iletiim kurabilir.
Nispeten kolay bir biimde kendini ifade edebilir. Duraklamalardan ve cul-desaclardan kaynaklanan ifade sorunlarna ramen yardm almakszn etkin bir ekilde
konumay srdrebilir.
zellikle uzun zgn konumalardaki dilbilgisel ve szcksel planlama ve dzeltim
duraklamalarna ramen, anlalr bir biimde konumay srdrebilir.
Duraklama, balama ve yeniden ifade etme yanllar ok belirgin olmakla birlikte ksa konumalarda kendini ifade edebilir.
ok belirgin duraklama ve yanl balamalara ramen bildii konularda ok ksa konumalar yapabilecek szceler kurabilir.
fadeleri bulmak, az bildii szckleri sesletmek, iletiim yanllarn dzeltmek iin
yaplan uzun duraklamalarla olduka ksa, kopuk ve ounlukla nceden dnlp
kararlatrlm szcelerle konuabilir.
NERMEYE DNK AIKLIK

C2
C1
B2

Tam bir dorulukla ve ok sayda niteleyici (rnein, derece bildiren zarflar, snrlama
bildiren cmleler) kullanarak anlam tam olarak ifade edebilir.
nemli noktalar vurgulayabilir, anlam bulanklklarn belirleyip ortadan kaldrabilir.
Dnce ve ifadelerini kesinlik/belirsizlik, kanaat/phe, olaslk gibi derecelerde
doru olarak niteleyebilir.
Ayrntl bilgiyi gvenilir bir biimde verebilir.
Bir fikir ya da sorunun ana noktalarn olduka doru bir biimde anlatabilir.

B1

A2
A1

Konuma annda gereken basit ve ak bilgiyi, kendisince nemli grd noktalaryla ifade edebilir.
Bildii konularda snrl bilgisi ile sylemek istediklerini basit ve dorudan bir ifade biimiyle aktarabilir, ancak dier durumlarda iletiyi anlamada genellikle glk yaar.
Betimleyici yok.

Bavuru Metni kullanclar renenlerin,

Hangi sylem zelliklerini kontrol etmeyi bilmesi/renmesi gerektiini,

Hangi byk lekli ilevleri retmeyi bilmesi/renmesi gerektiini,
Hangi kk lekli ilevleri retmeyi bilmesi/renmesi gerektiini,
Hangi etkileim izgelerine ihtiya duyacan,
Bu etkileim izgelerinden hangisini kontrol etmesinin beklendiini,
hangisinin retileceini,
Byk ve kk lekli ilevlerin hangi ilkelere gre seilip dzenleneceini,
Edimsel bileende niteliksel geliimin nasl tanmlanacan,

gz nnde bulundurabilir ve duruma gre saptayabilirler:

123

6. Dil renimi ve dil retimi

Aadaki sorulara yant aranmaktadr:
renci, snfii ileri, etkinlikleri ve sreleri hangi yollarla yapabilir hle gelmekte ve iletiim iin gerekli becerileri nasl gelitirmektedir?
eitli hizmet kanallar ile desteklenen retmenler, bu sreleri nasl kolaylatrabilirler?
Eitim planlamasnda ve karar alma mekanizmasnda yer alan yetkili organlar, modern diller iin hazrlanacak eitim programlarn en iyi ekilde nasl planlayabilirler?
Bu sorulara gemeden nce, renme hedefleri konusunu daha yakndan incelememiz gerekmektedir.
6.1. rencinin renmesi ya da Edinmesi Gereken Nedir?
6.1.1. Dil reniminin ve retiminin ama ve hedefleri, rencinin ve toplumun gereksinimlerinin dikkate alnmasna, sz konusu gereksinimleri karlamak zere yaplmas gereken snf
ii uygulamalar, etkinlikler ve sreler ile tm bunlar yapabilmek iin rencinin gelitirmek zorunda olduu becerilere ve yeterliliklere dayanmaldr. Bu balamda, 4 ve 5. blmlerde, yetkin bir dil
kullancsnn neler yapabilecei, hangi bilgi, beceri ve tutumlarn bu uygulamalar mmkn klabilecei ortaya konulmaya allmtr. Hangi etkinliklerin hangi renci iin nem tadn nceden bilemediimiz iin, bu, her iki blmde de, mmkn olduunca kapsaml bir ekilde yaplmtr.
Ayn ekilde, her iki blm de, iletiim kurmada etkin bir ekilde yer alabilmek iin, rencinin aada sralanan zellikleri renmi ya da edinmi olmas gerektiine iaret etmektedirler:

5. Blmde ayrntl olarak ele alnd gibi, gelitirilmesi gereken yeterlilikler,

4. Blmde ayrntl olarak tartld gibi, bu yeterlilikleri uygulamaya koyma becerisi,
Kazanlan yeterlilikleri uygulamaya koymak iin gerekli stratejileri kullanma becerisi.

6.1.2. Dil renenlerin geliimini ortaya koymak ya da ynlendirmek iin, edinilen dil dzeylerini ardk dzeyler eklinde tanmlamakta yarar vardr. Bu lekler, 4. ve 5. blmlerde gereken yerlerde sunulmutur. Genel eitiminin ilk evrelerinde, rencinin geliim haritasn izerken,
gelecekteki mesleki gereksinimlerinin nceden grlemedii, yada dil yeterlilii asndan rencinin genel baar deerlendirmesinin yaplmas gerektii zamanlarda, sz konusu tm kategorilerin,
3. blmde Tablo 1.de grld gibi, dil yetenei altnda tek bir balkta toplanmas yararl olacaktr.

3. Blmde Tablo 2de grlecei gibi, eitli dil etkinliklerinin ayr ayr olduu kadar, btnsel olarak lld ve rencinin kendi kendini deerlendirmesini hedefleyen bir model, daha
fazla esneklie frsat verir. Bu yaklam, beceri geliiminin eit olmad, deiken olduu durumlarda bir ereve kurulmasn salar. Daha fazla esneklik ise kukusuz, 4. ve 5. blmlerdeki alt
balklarn ayrntl ve ayr lm ile salanr. Dil kullancsnn, iletiimsel olaylar etkili bir ekilde
ele almas iin bu blmlerde aklanan tm becerilerin kullanlmas gerekirken, rencilerin tm,
bunlar ana dili dndaki bir dilde edinmeyi istemeyecek ya da buna gereksinim duymayacak olabilir. rnein, kimi rencilerin, yazl dile gereksinimleri olmayacaktr. te yandan dierleri, sadece
yazl metinleri anlamay isteyebilecektir. Ancak, burada, bu gibi rencilerin kendilerini dilin yazl
ve szl ekliyle snrlamalar gerektiine ilikin bir anlam karlmamaldr.

124

rencinin bilisel renme biemine gre, belki de szl formlar ezberleme, karlk gelen yazl formlarla ilikilendirme yoluyla kolaylaacaktr. Ya da yazl formlarn alglanmas, onlara
karlk gelen szl ifadelerle ilikilendirilerek kolaylaacaktr. Bu durumda, kullanm gerekmeyen
ve dolays ile ama olarak belirtilmeyen aralar(sense modality???), dil reniminde temel bir yol
olarak ierilmeyebilir. Bu, yeterlilik, uygulama ve etkinlikler ile stratejilerin temel rol oynad, bir rencinin geliiminde ama ya da ara olarak gsterildii, bilinli ya da bilinsiz bir karar alma sorunudur.
Ayrca, rencinin iletiimsel gereksinimlerini karlamak iin gerekli bir ama olarak belirlenen yeterlilik, uygulama ve etkinlikler ile stratejilerin, bir eitim programnda yer almas mantksal
bir gereklilik deildir. rnein, genel dnya bilgisi olarak alglanan bilginin pek ou, rencinin
yaam deneyimlerinin ya da ana dildeki eitiminin sonucu olarak zaten rencinin genel yeterlilii
iinde yer alan bilgi donanm olarak kabul edilebilir. O halde, sorun, anadildeki kavramsal bir kategori iin, ikinci dildeki doru karl bulmak olacaktr. Hangi yeni bilgilerin renilecei ve hangilerinin renci tarafndan bilindiinin varsaylaca karar meselesidir. Kavramsal bir alan, ou zaman olduu gibi, birinci ve ikinci dilde farkl organize edildii ve bylece birbirine denk gelen kelime
anlamlar ksm olduu ya da tam olmad zaman bir sorun var demektir. Bu yanl eletirme ne
kadar ciddidir? Bu, hangi yanl anlamalara neden olur? Dolays ile buna renmenin belli bir
aamasnda nasl bir ncelik verilmelidir? Bu farkn tam olarak renilmesi ne dzeyde gerekli olmaldr ya da buna ne lde dikkat edilmelidir? Sorun, deneyimle zmlenmek zere bir kenara
m braklmaldr?
Benzer sorunlar telaffuz konusunda da karmza kmaktadr. Birok ses birim, birinci dilden ikinci dile sorunsuz bir ekilde aktarlabilir. Kimi durumlarda, belli bir balamda kullanlan sesler belirgin bir ekilde farkl olabilir. kinci dildeki baz ses birimler ana dilde bulunmayabilir. Eer
sz konusu ses birimler edinilmez ya da renilmezse, baz bilgi kayplar bunu izler ve yanl anlamalara neden olabilir. Sz konusu kayplar ne sklkta ve ne derece neme sahiptir? Bunlara ne
kadar ncelik verilmelidir? Burada renme ya sorunu ya da hangi renme aamasnda bunlarn en iyi ekilde renilecei, renmede alkanln ses birim dzeyinde en gl olduu gerei
ile daha da karmak bir hal almaktadr.
6.1.3. ok Dilli Yeterlilik ve ok Kltrl Yeterlilik

Diller iin Avrupa ortak bavuru metninin iletiim becerilerine genel bir derecelendirme arac salayan bir ereve yerine, btnsel kategorileri alt blmlerine ayrp onlar derecelendiren bir
btn olmas, ok dilli ve ok kltrl yeterliliklerin geliimi dnldnde zel bir nem tamaktadr.

6.1.3.1. Eit Olmayan ve Deien Yeterlilikler

ok dilli ve ok kltrl yeterlilik genel olarak birok adan eit deildir:

renciler genel olarak bir dilde dierlerine oranla daha iyi bir yeterlik dzeyine eriebilirler.
Bir dildeki yeterlilik derecesi dier dillerdekinden farkl olabilir. (rnein, iki farkl dilde
kusursuz konuma yeterlilii varken, kiinin sadece bir dilde iyi yazma yeterlilii olabilir);
ok kltrl profili ok dilli profilden farkldr. (rnein, bir kltr veya topluluk hakknda
iyi bilgi sahibi olmak, ancak dilini zayf bir ekilde kullanmak, ya da, dilini ok iyi bildii

125

bir topluluk hakknda az bilgi sahibi olmak gibi).

Bu tr eit olmayan dengesiz durumlarla karlamak tamamen olaandr. Eer ok dillilik
ve ok kltrllk kavramlar, ana dillerinde ve kltrlerinde deiik az veya kltr farkllklarna
maruz kalan insanlar kapsayacak kadar geniletilseydi, yine ayn dengesizlikler (ya da tercihen
denge farkllklar) kabul gren birer norm olurdu.
Bu dengesizlikler, ayrca ok dilli ve ok kltrl yeterliliklerin deiken doasyla da badatrlabilir. Geleneksel bak as, ana dildeki tek dilli iletiim yeterliliinin alabildiine hzla duyarl bir hle geleceini nerse de, ok dilli ve ok kltrl yeterlilik geici ve deiken bir yaplandrma sunmaktadr. Sz konusu kiinin kariyer izgisi, aile gemii, seyahat deneyimleri, okuma
alkanl ve dier hobilerine bal olmak kouluyla, dilbilimsel ve kltrel biyografisinde meydana
gelen nemli deiiklikler, onun ok dillilik ve kltrllk dengelerinin eklini deitirir ve bunun sonucunda kiinin kltrlerin kaynamas sonucu daha karmak deneyimlerini ortaya karr. Bu,
hibir ekilde sz konusu kiide sebatszlk, kararszlk veya denge bozukluklarna yol amaz. Tersine ou zaman, kiinin kimlik geliimine katkda bulunur.

6.1.3.2. Diller Aras Deiime zin Veren Farkl Bir Yeterlilik

Yukarda tartlan, farkl dil dzeylerindeki dengesizlikten dolay, ok dilli ve ok kltrl

yeterliliin bir zellii de, bu yeterlilii kullanrken, kiinin hem genel becerilerini hem de dil becerilerini ve dil bilgisini (bk. nite 4 ve 5) deiik ekillerde kullanmasdr. rnein, dili kullanmay gerektiren uygulama ve etkinlikleri yaparken kullanlan stratejiler, hangi dilin kullanldna gre deiir. Savoir-etre (el kol hareketleri, mimikler vb. yollarla aklk, neelilik, ve iyi niyet gsteren varolusal yeterlilik) kiinin bir dilin dilbilgisini ok iyi kavrayamad durumlarda o dilin konuanlaryla
iletiim yetersizlii yaad yerlerde devreye girer ve yardmc olur. Ancak ok daha iyi bildii dillerde ayn kii daha uzak ve tutuk bir tavr benimseyebilir.
Grev/i szc anlatm iin mevcut kaynaklara ve bireylerin bu kaynaklar alglama
ekline gre, yeniden tanmlanabilir, dilbilimsel ileti yeniden ekillendirilebilir ya da yeniden iletilebilir.
ok dillilik ve ok kltrllk yeterliliinin bir dier zellii de, onun sadece tek dillilik yeterliliine yaplan basit eklemeden olumamas, tersine farkl trdeki seeneklerin ve deiikliklerin geliimine olanak tanmasdr. letiim srasnda iki dilli konuma biimlerine bavurmak iin bir dilden
dierine dil deitirmek mmkndr. Bylece, bu tipteki tek ve daha zengin bir donanm, gerektiinde dil deitirme ve diller aras deiimlere bavurarak iin baaryla tamamlanmas iin gereken stratejilerin seimine izin verir.
6.1.3.3. Farkndalk Gelitirme, Kullanm ve renme Sreci

ok dillilik ve ok kltrllk yeterlilii ayn zamanda iletiimsel ve dilbilimsel farkndal

destekler, hatta sosyal temsilcilerin kendiliinden ortaya kan ani (spontane) ileri zellikle dilbilimsel boyutu ile ele alma ve daha iyi kontrol etmelerini salayc bilist stratejileri ne karr.
Buna ek olarak ok dillilik ve ok kltrllk deneyimi:

Sonradan daha da geliecek olan toplumdilbilim ve kazanlm dilsel yeterliliklerden yararlanr.

126

Farkl dillerin dilbilimsel yaplanmasna ilikin neyin genel, neyin zel olduunun daha
iyi alglanmasna nclk eder (dil tesi, diller aras ve st dil farkndalk ekilleri);

Doas gerei, ok dillilik ve ok kltrllk yeni ortamlara ve yeni insanlarla ilikiye

girme becerisi ve renme bilgisini mkemmelletirir.

Bu nedenle, bylesi bir deneyim, belli bir dereceye kadar takip eden evrelerde dilbilimsel ve
kltrel alandaki renme srecini hzlandrabilir. Hatta, herhangi bir dildeki yeterlilik ksm ise ve
ok kltrllk ve ok dillilik yeterlilii vasatn altndaysa bile bu durum geerlidir.
stelik, yabanc bir dil ve yabanc bir kltr bilgisi her zaman kendi ana dilini ve kltrn
stn grmeye neden olmazken, tam tersi bir etkiye de sahip olabilir (tpk, yabanc bir dili ve kltr renmenin basmakalp ve nyargl dnceleri azaltmaktansa, glendirmesinin de rastlanan
bir durum olmas gibi). Birka dil bilmek, renme potansiyelini zenginletirirken ayn zamanda
byle bir durumun ortaya kmasna da neden olabilir.
Bu durumda, dillerin eitliliini ve okul ortamnda birden fazla dil renmeyi desteklemek
son derece nemlidir. Bu, sadece Avrupa tarihinde benimsenmi nemli bir dilbilimsel bir politika
seimi veya her ne kadar nemli de olsa, sadece genlerin gelecekte iki dilden fazla dili konuur
hale gelmelerini salayc olanaklarn artrlmas deil, ayn zamanda rencilere aada sralanan konularda yardm etme sorunudur:

rencilerin dilbilimsel ve kltrel kimliini, baka olmann eitlilii ve zenginlii ile btnletirerek oluturmak;

rencilerin renme yeteneklerini, bu zengin ve eitli deneyimleri birka kltr ve dil

ile badatrma yoluyla gelitirmek.
6.1.3.4. Ksm Yeterlilik ve ok Dilli ve ok Kltrl Yeterlilik

Bu adan bakldnda belli bir dilde ksm yeterlilik kavram anlam tamaktadr: Bu, rencinin yabanc bir dilin snrl veya bir blmn renmesi ile ilkesel ve pragmatik nedenlerden
dolay tatmin olma sorunu deildir. Tersine, eksik olsa da ok dilli yeterliliin bir blmn oluturarak zenginletirdii yeterlilik dzeyini grmektir. Ayrca vurgulanmas gereken nokta, ok ynl yeterliliin bir blm olan ksm edim ayn zamanda, belli ve snrl bir hedef olarak dnldnde, ilevsel yeterliliktir.
Bir dilde ksm yeterlik, dili etkin bir ekilde kullanmaktan ok, ala dayal dil etkinliklerini
gsterebilir. (rnein, szl ya da yazl anlamay vurgulamada olduu gibi); yada belli bir alana ve
belli grevlere iaret edebilir. (rnein, postanede alan bir grevlinin, belli bir dili konuan yabanc mterilere en sk yaplan posta ilemleri hakknda bilgi vermesi gibi). Fakat ayn zamanda
ksm yeterlilik, ulalmas hedeflenen yeterliklerin bir ya da birka boyutunun tamamlayc geliimine ilevsel olarak etkide bulunduu srece, genel yeterlii de ierebilir (rnein, dier dillerin,
kltrlerin ve toplumlarn dile zg olmayan zellikleri hakknda bilgi sahibi olma gibi). Baka bir
deyile, burada nerilen Ortak Bavuru Metni iinde, ksm yeterlilik kavram modelin farkl bileenleriyle (bk. 3. Blm) ve hedeflerdeki dalmlarla (variation) iliki iinde grlmelidir.
6.1.4. Ortak Bavuru Metninde Yer Alan Hedeflerdeki Dalmlar ( Variation )

Dil reniminde eitim program gelitirme, kukusuz belki dier bilim dallarndan daha da
fazla bir lde, renme hedeflerinin trlerinin ve dzeylerinin belirlenmesine iaret eder. Bu almada nerilen Ortak Bavuru Metni, sz konusu hedefleri yakndan ele almaktadr. Burada su-

127

nulan modelin her bir ana bileeni, renme hedefleri iin odak oluturabilir ve Ortak Bavuru Metninin kullanlmas iin belirli bir balang noktas olabilir.
6.1.4.1. Ortak Bavuru Metninde Yer Alan Hedef Trleri

a) retme ve renme hedefleri, rencinin genel edim/yeterlilik dzeyinin geliimi (baknz. 5.1) ve buna bal olarak ifade bilgisi (savoir), nasl yapabileceini bilme becerisi, kiilik zellikleri, tutumlar vb. ya da renme yetenei ya da bunlarn bir veya birka bakmndan ele alnabilir. Baz durumlarda yabanc bir dili renmek yukardakilerin hepsini renciye vermek ve dahas
yabanc lkenin dilbilgisi, edebiyat veya kimi kltrel zelliklerini kazanma gibi bir donamn edindirmeyi amalar. Dier durumlarda, dil renimi, renen birey iin, kendi kiiliini gelitirmede,
rnein, kendine daha fazla gven duyma, bir grupta daha fazla konuma istei ya da Nasl renilir konusunda bilgisini gelitirmede, yenilie aklk, bakasnn varlnn farknda olma, bilinmeyeni merak etme gibi bir yol olarak grlr. Bu alardan dnldnde, belirli bir kesime ya da
yeterlik eidine ya da ksm yeterliin geliimine ilikin bu amalarn, herkesi ilgilendirecek biimde ok dillilik ve ok kltrlln kurulmasna veya glendirilmesine katkda bulunacana dair
btn nedenler mevcuttur. Dier bir deyile, ksm bir amacn takibi btn ve kapsaml bir renme projesinin bir blm olabilir.
retme ve renme hedefleri ayrca, iletiimsel dil yeterliliinin eitlendirilmesi ve geniletilmesi bakmndan da ele alnaca gibi (baknz Blm 5.2), dilbilimsel, edimbilimsel ya da
toplumdilbilimsel yeterliliin tmn iine alr. Yabanc bir dili renmenin temel amac; o dilin
toplumdilimsel ya da edimbilimsel etkinliini ve inceliini dikkate almakszn, sesbilimsel zellikleri,
szck bilgisi ve szdizimi gibi dilbilgisel elerinin renilmesi olabilir. Dier durumlarda, temel
ama, ncelikle dilin kullanmna zg edimbilimsel doas olabilir. O yabanc dilde
toplumdilbilimsel ksmna nem vermeksizin, kstl dilbilimsel kaynaklarla yol alma becerilerini gelitirmeyi amalar. Hi phesiz, seenekler asla bu kadar birbirini dlayc deildir ve genellikle
deiik elerle uyumlu ve iletiimsel dil yeterliliinin farkl bileenlerini bir araya getirme ynnde
bir gelime amalanr. ok dillilik ve ok kltrllk balamnda yerli ve yabanc dilin farkl azlarn da ierecek biimde bir btn olma olarak dnlen iletiimsel dil yeterlilii bakmndan, her ne
kadar ak bir ekilde dile getirilmese de, yabanc dil retmenin ana hedefi, belli alardan bilginin
artlmas ve ana dilin kazanlmas idi. (Bu, eviri gibi yada dilin blgesel kullanmlar ile yerli dile
eviride kullanlan szckler ve her iki dildeki karlatrmal anlambilim ve biimbilim (stylistic) bakmndan dnlebilir).
b) retme ve renme hedefleri bir yada daha fazla dil etkinliinde daha iyi performans
gsterme asndan da ele alnabilir ki bu durumda; konu, dili al /receptive, dili kullanma (dilde
retme), etkileim (kurma) ve arac olma sorunudur. Bu durumda, bir yabanc dili renmenin temel amac, okuma ve dinlemede olduu gibi al yetilerinde, mtercim-tercmanlkta olduu gibi
arac olma yada yzyze iletiim etkinliklerinde etkili sonular almak olarak ifade edilebilir. Ayn ekilde, yine bylesi bir kutuplamann kesinlikle tam ya da dier amalardan bamsz bir ekilde incelenebilir olmad bilinmelidir. Ancak, retme ve renme hedefleri belirlenirken, bir noktaya dierlerinden daha fazla nem verilmesi mmkndr ve eer istikrarl ise bu ana vurgu, grevlerin ve
ieriin seimi, geliimin yaplandrlmas ve olas acil nlemler ile metin trlerinin belirlenmesi gibi
yaplandrlmas ve karara balanmas gibi konularda btn sreci etkileyecektir.
c) Genel anlamda ksm yeterlilik kavram, en bata bu gibi hedeflerde yazl ve szl anlama ile al etkinliklerini vurgulayan bir renme modelini temel alan seimlerin bazlarna iaret edilerek sunulmu ve kullanlmtr. Fakat burada nerilen, bu kullanmn bir uzantsdr:

Bir yandan, ksm yeterlilik ile ilgili dier hedeflerin (a) ve (b)de belirtildii gibi, Or-

128

tak Bavuru Metni ile ilikilendirilerek tanmlanabilecei;

te yandan, ayn Ortak Bavuru Metninin ksm olarak nitelendirilen herhangi bir yeterliliin daha geni bir dizi iletiim ve renme yeteneiyle birletirilmesine imkan tand
vurgulanmaktadr.

d)
retme ve renme hedefleri, eitli alanlardaki en st dzey ilevsellik bakmndan (baknz Blm 4.1.1); kamusal alan, mesleki alan ve eitim alan ile yakndan ilgilidir. Yabanc
bir dili renmenin ana amac, bir ii daha iyi yapmak yada yabanc bir lkede renmeyi veya yaamay kolaylatrmak olabilir. Burada sunulan modelin dier temel bileenlerinde olduu gibi,
benzeri amalar ders tanmlarnda, dil hizmetleri iin sunulan nerilerde ve dil eitim/retim malzemelerinde ak bir dille belirtilmitir
Mesleki yabanc dil, yurtdnda ikamet etmek zere hazrlk, gmen iilerin dili al ekli
gibi konular ieren, zel hedeflerden sz etmek, ite bu noktada mmkn olacaktr. Burada, ok
dillilik ve ok kltrllk yeterliliini belli bir sosyal alana uyarlamas beklenen bir hedef grubun zel
gereksinimlerine nem verilmesi, mutlaka bu amaca uygun bir eitim yaklamnn gerektii anlamna gelmemektedir. Ancak, dier bileenlerle birlikte, bu balk altnda ve bu erevede bir hedef belirlemenin, doal olarak retimde ve renimde ilerleme kaydetme ve eitim program gelitirmede yaanan eitli evreler ve ilgili konular zerine yanklar olacaktr.
Vurgulanmas gereken nemli bir nokta, verilen bir alan iin ilevsel bir uyarlama ieren bu
trden bir hedef, ayn zamanda iki dilli eitim ya da Kanadada yrtlen almalarda grlecei
gibi, kiiyi dil ortamna dorudan daldrma hatta Afrikada gemite baz ok dilli kolonilerin tamamen Franszca yaplan eitim anlayna gre, okul srecinde kullanlan retim dilinin ev ortamnda kullanlan dilden tamamen farkl olduu durumlara da karlk gelmektedir Bu adan bakldnda ve bylesi bir analizin temel eleri ile rtt gz nne alndnda, dilbilimsel sonular ne
olursa olsun, kiiyi dil ortamna dorudan daldrma, eitim asndan ve dilbilimsel bilginin dnda
bilgi edinimi gibi ksm yeterliliklerin gelimesine neden olacaktr. Kanadada erken yata kiiyi dil
ortamna tamamen daldrma almalarnn pek ounda, eitim dili Franszca olmasna karn,
balangta almada yer alan ve ana dili ngilizce olan ocuklara, Franszca retimi ders izelgesinde zel hibir gelime salanmad hatrlanmaldr.
retim ve renme hedefleri, stratejilerin eitlilii ve zenginlii asndan ya da i ve grevleri yapma ve yerine getirme asndan ve bunun sonucu, olarak da bir veya birden fazla dilin
renimi ve kullanm ile dier kltrleri kefetme ve yaama gibi alardan da ele alnabilir.
Pek ok renme srecinde, dikkatin, kimi zaman yerine getirilmesi gereken dilbilimsel bir
boyutun yaplmasn salayc stratejilerin gelitirilmesine verilmesinin tercih edilebilir olduu grlmektedir. Buna bal olarak, hedef, rencinin geleneksel olarak kulland stratejileri daha kapsaml, daha sofistike ve daha bilinli hale getirerek ve daha nce kullanmad tarzda i ve grevlerde kullanmak zere uyarlayarak gelitirmektir. ster iletiim stratejileri ister renme stratejileri
olsun, bu stratejilerin onlar uygulamak ve mmknse gelitirmek zere, bireyin yeterliliklerini harekete geirmeyi salayc olup olmad dnlrse, sz konusu stratejilerin her ne kadar kendi
iinde bir son olmasa da gerekten hedef olarak alnmasnn salanmas kayda deer bir durumdur.
ve grevler, doal olarak belli bir alana odaklanm ve bu balamda yukarda (d) kknda verilenlere uygun ekilde, gerekletirilmesi gereken hedefler olarak dnlmtr. Ancak, renme hedefinin hemen hemen sadece bir veya birka dille snrl dilbilimsel eleri ieren kalplam i ve grevleri yapmakla snrl olduu durumlar vardr:
Sk sk verilen bir rnek, bir irkette alnan bir karar sonucu, ok dilli bir performansn beklendii bir santral memurunun, rutin ilemlere ilikin snrl ve sabit sayda birka ifadeyi kullanmak-

129

la snrl olmas eklindedir. Bu gibi rnekler, ksm yeterlilikten ok, yar otomatiklemi bir duruma
iaret eder, ancak, hi kukusuz, bu gibi durumlarda iyi tanmlanm ve birbirinin ayns ileri yapmak ta bir renme hedefinin temel odan oluturabilir.
Daha genel bir ifadeyle, hedefleri snf ii i ve grevlere gre belirlemenin, pratik adan
beklenen sonular bilmede ve ayrca tm renme sreci boyunca ksa dnem gdleyici bir rol
oynama asndan renciler iin de yararlar vardr. Basit bir rnek verecek olursak, rencilere
yapacaklar iin, onlara yabanc dilde Happy Families oyununu oynamalarn mmkn klacan
sylemek, aile yeleri hakknda szck renmedeki iletiimsel bir hedefin dilsel bir ksmn oluturarak renme srecinde gdleyici bir rol oynayabilir. Bu balamda, proje temelli yaklam, canlandrma ve rol yapma almalarn ieren oyunlarn temel olarak ortaya kardklar ey, yaplacak
olan etkinlie gre tanmlanan ama k noktas dilsel kaynaklarda, ya da bir iin gerektirdii etkinlikte, ya da uygulanan stratejilerde yatan geici amalardr. Dier bir deyile, Ortak Bavuru Metni
kavramnda benimsenen mantk izgisi, snf ii etkinleri ve grevleri yaparak geliecek olan ok
dillilik ve ok kltrllk yeterliliini ne karsa da, bu iler burada sadece belirgin hedefler veya
dier hedeflerin gerekletirilmesine ynelik bir adm olarak sunulmutur.
6.1.4.2. Ksmi Hedeflerin Tamamlaycl

Dil renimi ve retimi hedeflerini genel Ortak Bavuru Metninin ana elerine ya da her
bir enin alt elerine gre bu ekilde tanmlamak, biimle ilgili bir altrma deildir. Bu, renme
amalarnn olas eitliliini ve dil retiminde bulunabilecek eitlilie iaret eder. Kukusuz, okul
ii ve okul dnda yaplacak eitli hazrlklar ve ilerlemeler, ayn zamanda bu amalarn birkan
da ierir. Tekrarlamakta yarar var, yine ayn ekilde, burada rneklendirilen modele uygun biimde
zel olarak belirlenmi bir hedefi srdrmek, sz edilen hedefin baarsnn temel olarak hedeflenmedii ya da nem verilmedii baka sonulara da yol aar.
rnein, bir hedef nemli lde bir alanla ilgiliyse ve verilen bir iin gereklerine odaklanmsa, (rnein, bir lokantada bir garsondan beklenenler gibi), bu hedefi karlamak iin, szl
diyaloa ve konumalara yer veren dil etkinlikleri gelitirilecektir; iletiimsel yeterlilik iin, dikkat,
dilbilgisel bileen asndan belirli szck kmelerine odaklanacaktr (rnein, tabaklarn sunumu
ve yerletirilmesi gibi); Belli toplumdilbilimsel normlar (rnein, mterilerle yaplacak karlkl konumalarda kullanlacak hitap ekilleri, nc bir kiiden ricada bulunma vb); kukusuz, nezaket
gsterme, glmseme, sabrl olma gibi toplum iinde nasl davranlacana ilikin deerler; yada
yabanc bir kltrn mutfa ve yeme alkanlklar konusundaki bilgi zerine bir younlama olacaktr. Dier bileenlerin ana hedef olarak seilebilecei, baka rnekler gelitirmekte mmkn,
ancak bu rnek daha nce tartlan ksm yeterlilik kavram ile ilgili olarak sylenenleri tamamlamaya yetecektir (bir dilin ksmen bilinmesi konusundaki grecelilie ilikin yorumlara baknz).
6.2. Dil renme Sreleri
6.2.1. Edinim mi renme mi?

Dil edinimi ve dil renimi terimleri, gnmzde ok farkl ekillerde kullanlmaktadr. ou

kii her iki terimi birbiri yerine kullanmakta, bazlar birini genel bir terim olarak, dierini ise daha snrl bir anlamda kullanmaktadr. Bu nedenle, dil edinimi ya genel bir kavram olarak ya da aadaki anlamlarda snrl olarak kullanlabilir.
a) Gnmzde dil edinimi Evrensel Dilbilgisi kuram asndan, dil renen bireylerin dilini
yorumlama ile snrlanabilir (Bu kuram erevesinde, gerek ana dil edinimi gerekse ikin-

130

ci dil edinimi hedef dildeki parametreleri kurmakla edeerdir. Bu yaklam, hemen her
zaman kuramsal psikodilbilimin bir dal olmu ve zellikle dilbilgisi ulalabilir olmaktan
ayr bilinle ilgili dnld iin, snfta uygulama yapan retmen ile az ya da hemen
hi ilgili olmamtr. Dil edinimi ya iletiimsel olaylara dorudan katlm ya da bir metni
dorudan kullanma sonucu hedef dili renme yetenei ve bilgisi olarak snrlandrlabilir.
Dil renme genel bir terim olarak kullanlabilir ya da dil becerisinin planl ve zellikle bir
kurumda resm retim sonucu kazanlan bir sre eklinde aklanabilir.
zellikle, dil renimi ve dil edinimi terimlerinin snrl kullanmn kapsayan bilinen bir st
terim olmad dnldnde, u an itibar ile standart bir terminoloji kullanmak mmkn grnmemektedir.
Ortak Bavuru Metni kullanclarnn mmknse her iki terimi ne anlamda kullandklarn, ve nerelerde burada verilen kullanmlara ters dt iin kullanmadklarn ifade etmeleri beklenmektedir.
Ortak Bavuru Metni kullanclar gerekirse aada belirtilen konuyu dikkate alabilir ve grlerini
dile getirebilir.
Yukarda (b) kknda tartlan anlamda dil edinimi konusunda ne gibi olanaklar yaratlabilir?
6.2.2. renciler Nasl renir?

6.2.2.1 Bu aamada Ortak Bavuru Metninin rencinin nasl rendiine ilikin temel alaca ve gl aratrmalara dayanan bir uzlama modeli bulunmamaktadr. Kimi kuramclar yeterince anlalabilir bir dile maruz kalnmas durumunda, insann bilgi-ileme yeteneklerinin, sz konusu dili hem anlama hem de retken olarak kullanma konusunda yeterince gl olduuna inanmaktadrlar. Benzer ekilde, kimi kuramclar dil edinimi srecinin gzlem ya da sezgiler yoluyla
anlalamayacana ve retim yada renme yntemleri araclyla, bilinli bir ekilde deitirilemeyeceine inanmaktadrlar. Buna gre, bir retmenin yapabilecei en iyi ey, renmenin
resm anlamda retim olmakszn, ortaya kabilecei en zengin dilbilimsel ortam yaratmaktr.
6.2.1.2 te yandan dier aratrmaclar, rencinin duyabilecei ve
maruz kalaca anlalabilir girdiye ek olarak, iletiime girerek dorudan etkileiminin ve katlmnn, dil renimi iin gerekli ve yeterli bir koul olduuna inanmaktadrlar. Ayrca, dorudan retim
ya da dili almann ilgili olmadn dnmektedirler. Bir dier uta ise, kimi aratrmaclar, bir dilin gerekli dilbilgisi kurallarn ve szck bilgisini renen rencilerin, denemeye gerek kalmakszn, nceki deneyimleri ve sa duyular yardm ile dili anlayp, kullanabileceklerine inanmaktadrlar. Sz konusu ar ular bir tarafa brakldnda, ortayolu tutan pek ok renci, retmen ve ilgili destek biriminin daha eklektik uygulamalar izledikleri ve rencilerin her zaman retmenin rettiini renmediini kabul etmektedir. Benzer ekilde, renciler nemli lde belli bir balam
ierisinde geen ve anlaml ve anlalr girdi ile dili etkileimli bir biimde kullanabilecei olanaklara
gereksinim duymaktadrlar. Bu dnceye gre, renmenin, zellikle yapay snf ortamlarnda bilinli renme ile morfolojik ve sz dizimsel doruluk kadar, konuma ve yazmann dk dzey fiziksel becerilerine gsterilen bilinli dikkati azaltmak ya da yok etmek iin yaplan yeterli etkinliklerin bir bilekesi olduunda kolaylat dnlmektedir. Bu yolla, daha st-dzey iletiim stratejilerinden zihnin kurtulduu savunulmaktadr. Baz aratrmaclar, bu amacn ar renme noktasna
kadar altrma yaparak baarlabileceini dnmektedir.

131

6.2.1.3 Kukusuz, farkl ya gruplarndan farkl eitim gemiine ve

trlerine gre bu elere en verimli ekilde tepki verecek renciler arasnda nemli lde farkllklar vardr. Ayn ekilde, retmenler ve ders kitab yazarlar arasnda da dili retken olarak etkin
kullanma ve alglama ile doru ve akc kullanma gibi konulara derslerde verilen elerin dengesi
konusunda farkl yaklamlar bulunmaktadr.
Ortak Bavuru Metni kullanclar dil renimine ilikin kendi almalarnn, snf ii uygulamalarnn ve yntemsel sonularnn dayand varsaymlar gerektiinde dile getirebilir ve gz
nne alabilirler.

6.3

Bavuru Metnini Kullananlar Dil renimini Kolaylatrmak in Ne Yapabilir?

Dil retimi meslei, renme konusunda eylemden en ok etkilenen grup olarak retmen
ve rencilerin yan sra, pek ok alanda uzmanlam kiilerden oluan bir renme iin payda
grubu oluturur. Bu blm her iki grubun karlkl rolleri zerinde duracaktr.
6.3.1 Snavlardan ve genel yeterliliklerden sorumlu olanlar, ad
geen yeterliliklerle ilgili olan renme parametrelerini ve gereken dzeyi gz nne almak zorundadrlar. Hangi grev ve etkinliklere yer vereceklerine, hangi konular ele alacaklarna, adaylarn
tanmas ve hatrlamas iin, hangi deyimler ve ifadelerle szck gruplarnn gerekli olduuna ve
hangi sosyo-kltrel bilgi ve becerilerin snanacan gibi konulara ilikin kesin kararlar almak zorundadrlar. Bu kiiler, kendi test etme yntemlerinin dil renimi zerine olumlu ya da olumsuz sil
batan etkisi olmad srece, snanan dil yeterliliinin nasl edinildiine ya da renildiine ilikin
srelerle ilgili olmayabilirler,
6.3.2

Eitim programlarnn, retim izlencelerinin ana hatlar izilir

ken, karar alma mekanizmasnda grev yapan yetkililer, renme hedeflerinin belirlenmesi zerine
younlaabilirler. Bu yolla, grevler, konular ve yeterlilikler gibi alardan sadece st-dzey genel
hedefleri aka belirleyebilirler. Her ne kadar zorunlu olmasalar da, rencilerin snf ii grevleri
yapabilmelerini ve eitli konular ele almalarn olanakl klacak szck bilgisi, dilbilgisi ve kavramsal daarcklarn ayrntl bir ekilde belirlemek iin bu gibi hedefleri ekillendirebilirler. Ayn ekilde, yetkililer zorunlu olmamakla birlikte, snfta kullanlan retim yntemleri konusunda olduu gibi, ana hatlar belirlemek ve rencilerin ilerleme gstermesi beklenen dzeyler hakknda nerilerde bulunmak isteyebilirler.
6.3.3 Ders kitab yazarlar ve ders planlayclar zorunlu olmasalar
da, retmen ve renme hedeflerini, rencide olumas beklenen yeterlilikler ve stratejileri snf
ii grevler asndan belirlemek isteyebilirler. te yandan, kitaplarda yer alacak metinlerin, etkinliklerin, szcklerin ve dilbilgisel formlarn seimi ve sralanmas konularnda somut ve ayrntl kararlar almalar beklenir. Ayn ekilde, kitapta sunulan retim malzemesinin renci tarafndan snf
ii ve bireysel i ve etkinliklerde kullanm konusunda ayrntl aklama ve komutlar vermeleri beklenir. Ortaya kan rn, renme ve retim srecini dorudan etkiler ve renme srecinin doas gerei kanlmaz bir biimde ou zaman aka belirtilmeyen ve incelenmeyen gl varsaymlara dayandrlmaldr.
6.3.4

retmenlerin genellikle yetkili organlarn belirledii ana iz

132

gilere uymas, analiz edebilecek, deerlendirecek, seebilecek ve desteklenebilecek durumda olan

veya olmayan da olsa ders kitabn ve ders malzemelerini kullanmas, gelitirmesi, snavlar uygulamas ve rencileri snava hazr hale getirmesi beklenir. nceden hazrlayabilecekleri snf etkinlikleri ve grevleri iin dakika dakika kararlar almak zorunda olup, rencilerden ald tepkiler dorultusunda esnek olmaldrlar. rencilerin geliimlerini izlemelerinin yan sra, renme sorunlarn
ve bireysel renme becerilerini farkedebilecek, analiz edebilecek ve stesinden gelebilecek yollar
bulmalar beklenir. renme srelerini geni bir ereveden tm eitlilii ile anlamalar gerekmektedir. Ancak, bu anlay, aka dile getirilmi kuramsal bir yaklamn yansmasndan ok, retimde snrlarn izmenin mmkn olmad, deneyimlerin bir rn de olabilir, ve bu, aratrmaclara ve retmen yetitirenlerle yaplacak ortak ibirlii iin en uygun katkdr.
6.3.5 Kukusuz, renciler dil edinimi ve renme sreleriyle
dorudan ilgili olan kiilerdir. Dilde edim dzeyini ve stratejileri, hala gelitirememilerse gelitirmek ve iletiimi etkin bir ekilde yapmalarn salayc, grevleri, etkinlikleri, ve dorudan katlm
gerektiren sreleri gerekletirmek zorunda olan onlardr. Fakat, greceli olarak ok az kendi eitim srelerini planlayacak, oluturacak ve ynetecek admlar atabilmeyi nceden renmekte, ou ise, verilen ynergeleri uygulayarak ve retmenlerin ve ders kitaplarnn belirledii etkinlikleri
yaparak dili renmektedir. te yandan, retim sona erdii zaman, renmeye devam etme kiinin yapaca zerk bir sorumluluk olmaldr. "renmeyi renme" dil retiminin vazgeilmez bir
paras olarak kabul edilirse, zerk renme gelitirilebilir ve bylece renciler rendikleri yolun,
onlara ak olan seeneklerin ve kendilerine en iyi uyan biimlerin giderek daha ok bilincine varrlar.
Hatta, renciler bir eitim sisteminde, daha sonra kendi gereksinimleri, renme gdleri,
zellikleri ve kaynaklar asndan, hedefleri, retim malzemeleri ve alma yntemleri ynnden
giderek seim yapabilecek duruma getirilebilirler. Ortak Bavuru Metninin, iyice belirlenmi kullanc klavuzu dizini ile birlikte, sadece retmen ve onlar destekleyici birimlere deil, dorudan renciyi kendisine ak olan seeneklerden haberdar etmede ve yapt tercihleri anlatmada yararl
olmasn mit ediyoruz.
6.4

Modern Dil renimi ve retim Yntemlerine Genel Bak

Buraya kadar, Ortak Bavuru Metni, kapsaml bir dil kullanm ve kullanc modelinin oluturulmas konusunda, dikkatleri dil renimi, retimi, lme ve deerlendirme modelinin farkl bileenlerinin birbiriyle ilikilendirilmesi ynne ekmeye almtr. Bu odaklanma, zellikle dil reniminin ierii ve hedefleri konusunda younluklu olarak grlmektedir. Bu konular, 6.1 ve 6.2 blmlerinde ksa bir ekilde zetlenmitir. Buna karn, dil renimi, retimi ve lme ve deerlendirme
sreleri iin hazrlanan bir Ortak Bavuru Metni, retim yntemlerini de ele almak durumundadr.
Zira, hi kukusuz, Ortak Bavuru Metni kullanclar, genel bir erevede retim yntemleri ile ilgili kararlarn dile getirmek ve yaananlarla ilgili izlenimleri paylamak isteyeceklerdir. 6. blm byle
bir ereve sunmay amalamaktadr.
Kukusuz, ayn ltlerin dier blmlerde olduu gibi bu blmde de geerli olduu unutulmamaldr. renim ve retim yntemlerine yaklam alabildiine ok kapsaml olmal ve btn
seenekleri ak ve anlalr bir yolla, dogma ve yan tutmalardan kanarak sunmaldr. Dil renimi
ve retiminde kullanlacak yntem ve aratrmalarn, kendi toplumsal balamndaki bireyin gereksinimleri dorultusunda belirlenmi amalarnn gerekletirilmesinde en etkili yol olduu, Avrupa
Konseyinin en temel yntem ilkesi olmutur. Etkililik, insan doas ve maddi kaynaklarn yansra,
rencinin motivasyonu ile kiilik zelliklerine de baldr. Bu temel ilkeleri dikkate almak, nemli
lde farkl hedeflerin ve daha da nemlisi farkl retim yntemleri ve malzemelerinin kullanlmas ile sonulanr.

133

Gnmzde modern dil retimi ve reniminde kullanlmakta olan pek ok yntem vardr.
Uzun yllardr Avrupa Konseyi, rencilerin iletiimsel gereksinimlerine ve sz konusu gereksinimlerini karlayacak ve ayn zamanda kiiliklerine uygun yntem ve malzeme kullanmn mmkn
klmaya dayanan bir yaklam benimsemitir. Fakat, 2.3.2 blmnde de akland gibi Ortak
Bavuru Metninin ilevi, belirli bir dil retme yntemini ne karmak olmayp, tersine farkl seenekler sunmaktr. Sz konusu retim yntemlerine zg bilgi al verii ve bu yntemlerin kullanlmas konusundaki bilgi, dil eitimi alanndan gelmek durumundadr. Bu aamada, sadece mevcut uygulamalardan retilmi seenekler sunulabilir ve Ortak Bavuru Metninin kullanclarndan
kendi bilgi ve deneyimleriyle eksikleri tamamlamalar istenebilir. Ortak Bavuru Metnine zg bir
kullanc klavuzu mevcuttur.
Sorumlu olduklar rencilere uygun hedefleri, Avrupa Konseyinin savunduu yntemlerden
daha etkin bir ekilde ve baka yerlerde de savunulan yntemlerle gerekletirebilmi ve dnceleri kantlanm uygulayclar varsa, kullandklar retim yntemlerini ve benimsedikleri hedefleri
bize ve bakalarna da anlatmalarn isterdik. Bu, dil eitimi alannn ok boyutlu eitliliini daha
kapsaml bir anlayla anlamaya yada her zaman radikal olduu iin kabul gren bir yaklam tercih etme konusunda iddetli bir tartmaya yol aabilir.
6.4.1 Genel Yaklamlar
Bir dili ikinci veya yabanc dil olarak renirken genel olarak rencilerden ne beklenir? rencilerden beklenen aada verilenlerin bir veya birka yoluyla m olur?
a) renilen dilin zgn kullanmna aada verilen bir veya birka yolla dorudan maruz
kalarak:
-

renilen dili ana dil olarak konuanlarla karlkl yz yze bir araya gelerek;
Bir konumaya kulak misafiri olarak;
Radyo, ses kayd vb. dinleyerek;
Televizyon ve video izleyerek;
Dzeyi belirlenmemi ya da snrlandrlmam gazete, dergi, yk, roman, ve sokak
iaretleri gibi zgn yazl metinleri okuyarak;
Bilgisayar programlar ve CDler kullanarak;
evrimii ve evrimd konferanslara katlarak;
renilen dili eitim programnda yer alan baka derslerde anlatm dili olarak kullanan derslere katlarak;

b) renilen dilde zel olarak seilmi ve derecelendirilmi anlalabilir girdi olarak nitelendirilen szl ifadeler ve yazl metinlere dorudan maruz kalarak;
c) renilen dilde zgn iletiime dayal etkileim gerektiren durumlara dorudan katlarak. rnein, yetkin bir kullanc ile szel iletiim kurma gibi;
d) Anlalabilir kt olarak bilinen ve renilen dilde zel olarak hazrlanm ve yaplandrlm etkinliklere dorudan katlarak;
e) Dinleyerek renme, birinin yol gsteriminde kendi kendine alma, belirlenmi hedeflerin peinde koarak ve retimde kullanlabilecek halihazrdaki aralar kullanarak;
f) Snf ynetiminde ve aklamalarda anadilin kullanlmas ile, sunumlarn, aklamalarn,
altrmalarn ve etkinliklerin bir bilekesi yoluyla;
g) (f)de yer alan etkinliklerin snf ii tm amalarn gerekletirilmesinde sadece renilen
dil kullanlarak yaplmas;

134

h) (f)den balayarak yukarda yer alan etkinliklerin bir btn olarak kullanlmas yoluyla.
Ancak, anadil kullanmn aamal olarak azaltan ve daha ok alma ve szl ve yazl
olmak zere zgn metinler katarak ve bireysel almay artran yollarla;
i) Yukarda yer alan eleri, grup ve bireysel planlama yaplmas, uygulama ve retmen
destei ile snf etkinliklerinin deerlendirilmesi, farkl renci gereksinimlerinin karlanmas iin etkileimin ayarlanmas vb. yollarla birletirerek.
Ortak Bavuru Metni kullanclar yukarda sunulan yaklamlarn hangilerini genel olarak izleyeceklerini gerektiinde dile getirebilir ve dikkate alabilirler:

6.4.2

Dil Eiminde retmenlerin, rencilerin ve Medyann Rolleri Dikkate Alnmaldr.

6.4.2.1 Ders saatinin hangi ekillerde deerlendirilmesi beklenir:

a) retmenin tm snfa aklamalar yapmas eklinde mi?
b) Snftaki tm rencileri iine alan snf ii soru-cevap oturumlar eklinde mi? (gstererek yada test sorular zerek)
c) Grup ya da ikili almalar eklinde mi?
d) Bireysel alma eklinde mi?
6.4.2.2 retmenler tutum ve yeteneklerini yanstan uygulamalarnn dil renim ve edinim
ortamnn nemli bir paras olduunun farkna varmaldrlar. rencilerin gelecekte
nasl kullanmalar gerektii ve retmenlik uygulamalarnda model alabilecekleri roller sergilemelidirler. retmenlerin:
a) retme becerileri?
b) Snf ynetimi becerileri?
c) Alanlarnda aratrma yapma ve deneyimleri zerinde dnme yetenekleri?
d) retme biimleri?
e) Snama, lme ve deerlendirme konusundaki bilgi birikimi ve anlaylar?
f) Sosyo-kltrel bilgi birikimi ve anlaylar?
g) Kltrleraras tutum ve anlaylar?
h) rencilerin edebiyat ve estetik beenisini artrma konusundaki bilgi birikimi ve yetenei?
i) Farkl renci tipleri ve yetenekleri ieren snflarda bireysellemeyi salama becerisi.
Ne kadar nem tamaktadr?
lgili zellik ve yetenekler en iyi ekilde nasl gelitirilir?
Bireysel, ikili ve grup almalar srasnda, retmen neler yapmaldr?
a)
b)
c)
d)

Sadece denetlemeli ve dzeni mi salamaldr?

Snf ii etkinlikleri izlemek iin rencileri yakndan gzlemlemeli midir?
Bireysel danma iin her an hazrda m bulunmaldr?
rencilerin kendi renmeleri hakkndaki grlerini onaylayan yada onlara uygun biimde tepki veren, renci etkinliklerini izleme ve danmanlk yapmann yan sra egdm salayan denetleyici ve yardmc bir rol m benimsemelidir?

6.4.2.3 rencilerin aada sunulan eleri ne lde yapmalar beklenmelidir?

135

a) Sadece izin verildiinde konuup, retmenin tm ynergelerini disiplinli ve dzenli bir

ekilde yerine getirmesi mi?
b) Amalar ve retim yntemleri zerinde fikir birliine ulamak iin uzlamay benimseyerek ve otonomiye erimek iin akran almas ve deerlendirmesinde bulunarak, retmen ve dier rencilerle birlikte renme srecine etkin bir biimde katlmas m?
c) z deerlendirmeyi ieren ve bireyin kendi kendine bireysel alma malzemeleri ile
bamsz almas m?
d) Bakalar ile rekabet ederek mi?
6.4.2.4 Eitici ortamlardan (iitsel ve grsel kasetler, bilgisayarlar vb.) nasl yararlanlabilir
ya da yararlanlmaldr?
a)
b)
c)
d)
e)
f)

Hibiri;
Tm snfa gsterimler eklinde, tekrarlar eklinde;
Bir dil laboratuar yada grsel video veya bilgisayar laboratuar eklinde;
Bireysel olarak kendi kendini eitme tarznda;
Grup almas iin temel olarak (tartma, grme, i birliine ve rekabete dayal
oyunlar eklinde);
Okul, snf ve bireysel bazda uluslararas bilgisayar a oluturarak.

Ortak Bavuru Metni kullanclar aada verilenleri gerektiinde dile getirebilir ve dikkate alabilirler:

retmenlerin ve rencilerin, dzenleme, ynetim, uygulama ve dil renim srecini deerlendirmede greceli rolleri ve sorumluluklar nelerdir?
Eitici ortamlardan ne gibi yararlar salanr?
6.4.3

Dil reniminde ve retiminde metinlerin rol ne olmaldr?

6.4.3.1 rencilerin szl ve yazl metinlerden nasl renmeleri beklenir ya da istenir (baknz Blm 4.6)
a) Sadece ilgili kullanmlarla karlatrmalar yaparak;
b) lgili kullanmlarla karlatrarak, ancak yeni malzeme, szel, grsel vb. destekler yoluyla
karsama yapmay mmkn klarak;
c) lgili kullanmlarla karlatrarak, ve anlama yeteneini gzlemleyip, ikinci dilde soru ve
yantlar, oktan semeli sorular ve resim eletirme gibi teknikler kullanarak;
d) c'de olduu gibi fakat aadakilerden bir ya da daha fazlasn kullanarak dil reniminde
metinlerin rol anlalabilir:
ana dilde kavrama testleri;
ana dilde aklamalar;
her gereken yerde eviriyi de ieren ikinci dilde aklamalar;
rencilerin ana dile sistemli metin evirisi
n dinleme ve/veya grup dinleme etkinlikleri, n okuma etkinlikleri, vb.

136

6.4.3.2 rencilere sunulan yazl ve szl metinler ne lde aadaki zellikleri tamaldr?
a) Metin, ne lde zgn olmaldr? (rnein, dil retme amac olmakszn iletiim amacyla kullanlmak zere).
rencinin, rendii dili dorudan kullanarak deneyimleri sonucu karlat, basitletirme
ve dzeltme gibi ilemlerden gememi gnlk gazete, dergiler ve yaynlarda karlalabilecek
zgn metinler;
rencinin deneyimlerine, ilgilerine ve kiiliine uygun hale getirilmek zere, seilmi, derecelendirilmi ve/veya dzeltilmi zgn metinler.
b) zel olarak, dil eitiminde kullanlmak iin hazrlanm olanlar.
rnein, zgn metinlere benzeyecek ekilde hazrlanm metinler (zellikle sanatlar tarafndan seslendirilen ve zel olarak dinleme-anlama iin hazrlanm metinler)
retilecek olan dilbilimsel ieriin belli balamlarda geen rneklerini vermek zere hazrlanm metinler (belirli bir ders nitesi iinde)
Sesbilim ve dilbilgisini yorumlayan, altrma amal tek tek birbirinden bamsz cmleler,
Ders kitab ynergeleri, aklamalar vs., test ve snav aklamalar, retmenin snfta kulland snf dili (aklamalar, snf ynetimi, ynlendirmeler). Bunlar zel metin trleri saylabilir.
Kullanmlar kolay mdr? Kolay kullanm salamak iin, ierik ve oluum ile malzemenin sunumu
bakmndan nelere dikkat etmek gerekir?

6.4.3.3 renciler, sadece srece deil, ayn zamanda, retmek amacyla ne kadarna sahip olmaldrlar? Bunlar aadaki gibi olabilir:
a) Sesli

Yazl metinlerin yksek sesle okunmas;

Altrma sorularna szl yantlar;
Ezberlenmi metinlerin yeniden retimi (piyes, iir vs.);
kili ve grup almalar;
Resm ve samimi tartmalara katklar;
Serbest konuma (snfta veya arkadalar arasnda);
Sunumlar.

b) Yazl

Dikte edilmi metinler;

Yazl altrmalar;
Denemeler;
eviriler;
Yazl raporlar;
Proje almalar;
Mektup arkadana mektuplar;
Fax veya elektronik ileti kullanarak snf etkinliklerine katkda bulunma.

137

6.4.3.4 Al, retim ve karlkl etkileim modunda, rencilerden gerek bireysel olarak gerekse grup olarak, karlkl gr al verii, anlama ve dzenleme srelerinde yorumlamay kapsayan, metin ayrtrma ve farkl dinleme, okuma, konuma ve yazma sluplar gelitirmede neler beklenebilir ve nereye kadar yardm edilebilir.
Ortak Bavuru Metni kullanclar eitim ve retim programnda yazl ve szl metinlerin yeri ve
etkinliklerin kullanm konusunda gerekirse grlerini dile getirebilir ya da dikkate alabilir.

Metinler, hangi ilkelere gre seilmi, uyarlanm ya da oluturulmu, sralanm ve sunulmutur;

Metinler basit ya da karmaklk derecesine gre derecelendirilmi midir?
rencilerden metin eitlerini ayrt etmeleri, metin eidine uygun, deiik dinleme ve okuma
biemleri gelitirmeleri ve ayrntl veya genel hatlaryla belirli konular ve benzerleri iin okuma
ve yazmalar bekleniyor yada bunun iin yardm ediliyor mu ?
6.4.4

rencilerin Grev ve Etkinliklerden Ne lde renmeleri Beklenmeli ya

da Gerekli Klnmal ( bk. Blm 4.3 ve 4.4).

a ) Etkinliklere kendiliinden ve annda katlmlarla m?

b ) eide, amalara, ierie, sonulara, katlmc rollerine, etkinliklere vb. gre planlanm
olan grev ve etkinliklere katlmlarla
m?
c) Sadece grevlere deil, etkinlik ncesi planlama ve etkinlik sonras analiz ve deerlendirmeye de olan katlmla m?
d ) (c) deki gibi, ama ayn zamanda amalara, grevlerin yaps ve doasna, katlmc rollerinin gerektirdiklerine ynelik net bir farkndalk yaratmakla m?
6.4.5

rencinin letiim Stratejilerini Kullanabilme Becerisinin Gelitirilmesi Aada Sunulan Hangi ekillerde Olabilir: (bk. Blm 4.4)

a) rencinin ana dilinden transfer ettii varsaylmal veya bu kolaylatrlmal;

b) Planlama, uygulama, deerlendirme ve dzeltme ilemleri gerektiren durum ve altrmalar yaratarak (rnein; rol yapma, canlandrma gibi);
c) (b) gibi, ancak farkndalk yaratan teknikler kullanarak (rnein; rol yapma ve canlandrmalarn kayd ve zmlemesi gibi) ;
d) (b) gibi, ancak, rencilerin, gereksinim olduka, net stratejik sreleri izlemelerini ve bu
srelere odaklanmalarm desteklemek veya gerekli klmakla m?
Ortak Bavuru Metni kullanclar eitim ve retim programnda etkinliklerin, grevlerin ve stratejilerin yeri konusunda gereken durumda grlerini dile getirebilir.
6.4.6. Genel yeterlilikler eitli ekillerde gelitirilebilir (Baknz Blm 5.1)
6.4.6.1. Genel yaam bilgisi asndan yeni bir dil renmek, her eye en batan balamak
demek deildir. Tm deilse bile bireyin gereksinim duyduu genel yaam bilgisinin ou, edinilmi bilgi olarak addedilebilir. Ancak, 20 Avrupa dili iin ve hatta farkl ailelerden diller iin, Eik Dzeyinde nerilen genel ve zel kavramlarn ne lde uygun olup olmad nemli de olsa, sorun,
sadece nceden edinilen kavramlar iin yeni szckler renme sorunu deildir. Bu gibi sorulara

138

karar verirken, belli bir yarg gerekmektedir. retilecek veya test edilecek dil gerekte rencilerin
olgunluk dzeylerinin tesinde veya yetikin deneyimlerinin dnda bir dnya bilgisi mi iermektedir? yleyse, bu tam olarak gvenilir bir durum deildir. Sz konusu sorun gz ard edilmemelidir.
Toplumda ana dil olmayan bir dilin okul veya niversitelerde (hatta ana dil eitiminde de), retim
dili olarak temel alnd bir durumda, hem konu ierii hem de kullanlan dil yenidir. 17. yzylda
yaam nl ek eitimci Comeniusun Orbis Pictusu gibi birok eski dil dersi kitab, dil renimini aka gen rencilere yaplanm bir dnya gr vermek iin dzenlenmi bir yolla yaplandrma giriimde bulunmulardr.
6.4.6.2. Sosyo-kltrel bilgi ve kltrleraras becerilerin geliimine bakldnda, durum, biraz
daha farkldr. Bir adan Avrupa insan ayn kltr paylayor gibi grnse de, bir dier adan
bakldnda, sadece uluslararasnda deil, blgeler, snflar, etnik topluluklar, cinsiyetler ve benzerleri arasnda da kayda deer bir eitlilik olduu grlr. Hedef kltr ve odaklanlacak olan toplumsal grup ya da gruplarn temsiline zen gsterilmelidir. Resimli ocuk kitaplarnda bulunan trden Hollanda takunya ve yel deirmenleri, kaplar gllerle evrili sazdan ngiliz kulbeleri gibi resim konusu olmaya elverili, genellikle arkaik, toplumun folklorik deerlerine yer verilmekte midir?
Tm bunlar insann hayallerini ssler ve zellikle kk yata dil renen ocuklar iin alabildiine
gdleyicidirler. Genellikle, baz alardan dili renilen lkenin kendi imaj ile balantldr ve festivallerle korunup gelecek kuaklara tanrlar. yleyse, bunlar renciye bu bilgilerin nda sunulabilir ve nfusun byk ounluunun gnlk yaam ile ok az balants vardr. Bu erevede,
rencilerin ok kltrllk yeterliliini gelitiren temel eitimsel hedefin tutturulmasnda bir denge
salanmaldr.
6.4.6.3. O hlde dil derslerinde genel ve sadece dile zg olmayan yeterlilikler nasl ele
alnmaldr?
a) Zaten varolduu varsaylmal veya baka bir yerde rnein, birinci dilde yaplan dier
derslerin ileyiinde, ikinci dil eitiminde etkin bir biimde kullanlabilecek yeterlilikte gelitirilmelidir;
b) Ortaya bir sorun ktnda hemen mdahale edilmelidir;
c) Yeni alanlar ve bilgi eleri ieren metinler seerek veya oluturarak;
d) Birinci ve ikinci dilde uygarlk gibi alan almalar ile ilgili ders kitaplar veya zel dersler yoluyla;
e) renciler ve ana dilini konuanlarn deneysel, bilisel ve sosyo-kltrel gemileri
hakknda farkndalk yaratc kltrleraras bileenler yoluyla;
f) Canlandrma ve roller yoluyla;
g) kinci dili anlatm dili olarak kullanma konu retme yoluyla;
h) Ana dilini konuanlarla dorudan balant kurma ve zgn metinler kullanma yoluyla.
Varoluu yeterlilie gre, rencinin kiisel zellikleri, gdleri, tutumu ve inanlar vb.
(baknz blm 5.1.3):
a) rencinin kiisel kayglar ve ilgileri nedeniyle gz ard edilebilir
b) renme srecini planlama ve denetlemede dikkate alnabilir
c) Eitim programnn bir hedefi olarak ele alnabilir

Ortak Bavuru Metni kullanclar aada verilenleri gerektiinde dile getirebilir ve dikkate alabilirler:
Genel yeterliklerini gelitirmek iin yukarda verilen benzeri ve dier aralardan hangilerini kullanacaklarn;
Pratik beceriler a) Temalar olarak ele alndnda ya da b) Uygulandnda ne gibi farklar ortaya
kacan, c) Dili kullanarak hareketlerle grsel ekilde gstererek d) Hedef dili retim arac
biiminde kullanarak retmeyi dikkate alabilirler.

139

6.4.6.4. renme becerisi konusunda, renciden kendi kendine renmeye dayanan bireysel ve genel renme becerilerini ve kendi reniminden sorumlu olma yeteneini gelitirmesi
beklenebilir ya da beklenmelidir (bk. Blm 5.1.4).
a) Herhangi bir planlama ve ilerleme dnlmeksizin, tesadfi basit bir renme ve retim eklinde;
b) Srekli bir biimde renme sorumluluunu retmenden renciye aktararak ve renme srelerini analiz etme ve deneyimlerini dier rencilerle paylamalarn salamak zere yreklendirerek;
c) inde yer aldklar renme ve retim sreleri konusunda rencide srekli bir biimde farkndalk yaratarak;
d) Farkl retim yntemlerinden yararlanarak rencinin renme srecine katlmn salayarak;
e) Buna bal olarak, rencilerin kendi bilisel renme tarzlarnn farkna varmalarn ve
kendi renme stratejilerini gelitirmeye alarak.
Ortak Bavuru Metni kullanclar kendi renim srecinden sorumlu ve bamsz dil rencisi ve
kullancs yaratma konusunda hangi admlarn atlmas gerektiini dile getirebilir ya da dikkate
alabilir.
6.4.7. rencinin dilbilimsel yeterliliini gelitirmesi dil reniminin ayrlmaz ve vazgeilmez
bir bileenidir. rencilerin szck daarc, dilbilgisi, telaffuz ve yazm bilgisi ile ilgili olarak en iyi
ve nasl dilbilimsel yeterlilii kazanmalarna yardmc olunur?
6.4.7.1. Aadakilerden hangisinin yardmyla rencilerin szck bilgilerini gelitirmeleri beklenmelidir ya da gereklidir?
a) zgn yazl ve szl metinlerde geen szckler ve belirli kalplar sunularak m?
b) Belli uygulama ve etkinlikler iin, gerektiinde szle bakarak ya da renciye sorular
sorarak daarcnda varolan bilgiyi kullanarak m?
c) ders kitaplarndaki metinler ile altrma ve snf ii uygulamalarda srekli olarak yaplan
tekrarlarla, belli bir balama dahil ederek mi?
d) szckleri, resimler, mimikler ve hareketlerle grsel malzemeler kullanarak sunmak m?
e) szcklerin her iki dildeki karlklarn szck listeleri eklinde ezberleyerek mi?
f) anlama dayal alanlarn ortaya karlmas ve fikir haritalarnn oluturulmas ile mi?
g) tek dil ve iki dilli szlkleri, eanlam szlkleri ve ansiklopedik dier bavuru kaynaklarn kullanarak m?
h) szck oluturma, bileik kelime tretme, deyimler, fiilimsi deyimler gibi szck yapsnn aklanmas ve kullanlmas ile mi?
i) birinci ve ikinci dildeki anlambilimsel zelliklerin farkl dalm zerinde durarak m?
Ortak Bavuru Metni kullanclar gerektiinde szck daarcnn biimsel ve anlamsal adan
geliimine ilikin yol ve yntemlerin renciye aktarm ve renci tarafndan renimini dile getirebilir ve gz nne alabilirler.

140

6.4.7.2.
rencinin dil yeterliliinin llmesi ve dil renimi ve retiminin planlamas iin
retilen szcklerin kapsam, dalm ve kontrol dil ediniminin temel parametrelerindendir.
Ortak Bavuru Metni kullanclar aada verilenleri gerektiinde dile getirebilir ve gz nne alabilirler:
rencinin kontrol etmekle ykml olduu ya da gereksinim duyaca ve donanml olaca
szck ve temel ifadelerin says gibi, szck daarcnn kapsam;
rencinin kontrol etmekle ykml olduu ya da gereksinim duyaca ve donanml olaca
szck daarcnn dalm, konu ve alan baznda neyi kapsad;
rencinin gereksinim duyaca ve kullanaca szckler zerindeki kontrol;
Varsa, tanma ve anlama ile hatrlatma ve etkin kullanm amacyla renme arasnda ne gibi
fark olduu;
Sonu karma tekniklerinin nasl kullanld, ve bunlarn geliiminin nasl desteklendiini bilmek.
stenilen belgelere ynelik cetvel, etele, liste vb. rnekleri retmence hazrlanmal.
6.4.7.3. Szck Seimi
Ders ve altrma kitaplarn hazrlayanlar, metinlerde hangi szcklerin kullanlmas gerektii ve ierikte yer alacak szcklere karar vermek durumundadr. Eitim program ve ders plan
hazrlayanlar bu ereveyi belirlemek zorunda olmasa da, eitimin ilerleyii temelinde btnlk ve
aklk konusunda neriler sunabilirler.

rencinin gereksinimleri ile ilgili iletiimsel becerilerinin geliimi iin, konuya zg

alanlarda, metindeki ana szckleri ve szck gruplarnn belirlemek, b) dili renilen
sosyal gruba zg nemli inan ve deerlerle kltrel farkllklar ieren szck ve szck gruplarn semek;
Snrl tematik alanlar iin belirlenmi veya byk bir szck tabannda en sk kullanlan
szckleri seerek szcksel istatistik ilkeleri izleyerek;
zgn szl ve yazl metinler semek ve bu metinlerin iinde yer alan szckleri retmek/renmek;
Szck daarc geliimini nceden planlamamak, ancak iletiim gerektiren dev ve
uygulamalarla ilikilendirerek, rencinin taleplerine yant olarak kendiliinden gelimesine izin vermek.

Ortak Bavuru Metni kullanclar aada verilenleri gerektiinde dile getirebilir ve gz nne alabilirler:
Hangi ilkelere gre szck seimi yaplmaldr?
6.4.7.4. Dilbilgisel Yeterlilik
Anlam ifade etmek iin cmle kurma becerisi, phesiz iletiimsel yeterliliin merkezinde
yer alr ve bu nedenle, dil planlamas, retimi ve deerlendirmesi ile ilgili yetkililerin hemen hepsi
bu yndeki renme srecini belirleme ve ynetme konusunda son derece zen gstermek durumundadrlar. Bu, genellikle tek szckle ya da sadece zne ve yklemden oluan (rnein, Jane is
happy gibi) ksa cmlelerle balayan, yan cmle ieren karmak cmlelerle biten (says, uzunluu
ve yaps kukusuz snrsz) yeni retim malzemesinin seimi, dzenlenip sraya konmas, basamak basamak sunumu ve altrmasnn yaplmasnn gerektirir. Bu, analitik olarak karmak bir
malzemenin bir szck bei yada please may I have a . gibi sabit bir yapnn, hatta dnyada

141

bilinen bir arknn szlerinin (In Dublins fair city, where the girls are so pretty I first set my eyes on
sweet Molly Malone, as she wheeled her wheelbarrow through the streets broad and narrow,
crying Cockles and Mussels alive alive oh), renciye erken tantlmasn imkansz klmaz.
6.4.7.5. Bir yapnn dilbilgisel karmakl dil retiminde sraya koymada tek ilke deildir.
1. Sralama yaplrken, dilbilgisel kategorilerin iletiimi ne karan yanlar dikkate alnmaldr. Sz konusu kategorilerin genel kavram ve konular ele almas gibi. rnein, renciler kendilerini iki yllk bir dil renme srecinden sonra, gemi deneyimlerini dile
getirememe durumuyla kar karya brakan bir sreci takip etmeliler midir?
2. Diller aras farkllklar sonucu ortaya kan eler, rencinin renme dzeyini deerlendirmede ve dolays ile birbiri ile yarabilir nitelikteki dzenlemelerin etkililiinde ok
byk neme sahiptir. rnein, Almancadaki gml cmleler, ana dili ngilizce ve
Franszca olanlar iin, Hollandaca konuanlardan daha byk sz dizimi sorunlar dourmaktadr. Ancak, yine de birbiri ile yakndan ilgili dilleri konuanlar, rnein Hollandaca, Almanca, ek dilleri gibi, mekanik szck eviriye eilimli olabilirler.
3. zgn szl ve yazl metinler bir dereceye kadar dilbilgisel zorlua gre sralanabilirler,
ancak bir renciye yeni yap ve kategori alabildiine temel bilgi gibi grnse de, usta
rencinin etkin bir ekilde kullanaca yaplar sunabilir.
4. Ana dil ediniminde gzlenen doal dil edinim sras, ayn zamanda belki ikinci dil geliimi planlanrken de gz nnde bulundurulmaldr.
llendirme, seme ve buna bal olarak genel anlamda bir sralama gerektirse de Ortak
Bavuru Metni, dilbilgisi kitaplarnn yerini tutamayaca gibi, kesin bir sralama salayamaz. Ancak, uygulayclarn gr ve kararlarnn bilinmesi iin bir ereve sunar.
6.4.7.6. Cmle, genel olarak dilbilgisel anlatmn (description) temel alan olarak grlr. Ancak, baz cmleler aras bantlar (rnein, zamir ve zarf kullanm gibi), edimbilimden ok dilbilgisel yeterliliin bir paras olarak kabul edilebilir. (rnein, Johnun baarsz olacan beklemiyorduk, fakat baarsz oldu gibi bir cmlede olduu gibi).
Ortak Bavuru Metni kullanclar aada verilenleri gerektiinde dile getirebilir ve gz nne alabilirler:

Dilbilgisel elerin, kategorilerin, yaplarn, srelerin ve bantlarn hangi temele gre ele
alnd ve sraland;
Anlamn rencilere nasl aktarld;
Dil renimi ve retiminde karlatrmal dilbilgisinin rol;
Cmlelerin dilbilgisel yaps asndan eitlilie, akcla ve dorulua verilen nem;
rencilerin, anadil, hedef dil ve her iki dilin karlatrmal zellikleri hakknda bilgilendirilme
dereceleri.

6.4.7.7.
renciler dilbilgisel yeterliliklerini aadaki ekillerde gelitirebilirler ya da gelitirmeleri beklenebilir:
a) Tmevarm yoluyla, karlalan zgn metinlerdeki yeni dilbilgisel malzeme ile;
b) Tmevarm yoluyla, yeni dilbilgisel eleri, kategorileri, snflar, yaplar ve kurallar,
zellikle bunlarn yaplarn, ilevlerini ve anlamlarn gstermek iin oluturulan metinlere katarak;

142

c) (b) kkndaki gibi, ancak, bunlara ek olarak aklamalar ve biimsel altrmalar ekleyerek;
d) Biimsel ekim rnekleri ve biim tablolar sunarak, ardndan anadil ve hedef dilde uygun ifadeler kullanp, biimsel altrmalar vererek;
e) rencinin daarcnda bulunan bilgiyi ortaya kararak ve gerektiinde rencinin olas
varsaymlarn tekrar formle ederek.
6.4.7.8.
Eer biimsel altrmalar kullanlyorsa, aadakilerin bir ksmndan veya tamamndan yararlanlabilir:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)

Boluk doldurma;
Verilen rnee gre cmle kurma;
oktan semeli sorular sorma;
Kategori deitirme altrmalar (tekil/oul, imdi/gemi, etkin/edilgen vb.);
Cmle birletirme (rnein, fiilimsi ekleme, zarf fiil ve isim fiil cmlecikleri);
Anadilden hedef dile rnek cmle tercmeleri;
Belli yaplar kullanarak soru sorma ve yant verme;
Dilbilgisi odakl akc konuma altrmalar;

Ortak Bavuru Metni kullanclar aada sunulan eleri gz nnde bulundurmak ve uygun olduu yerlerde dile getirmek isteyebilirler:

Dilbilgisel bir yap a) nasl analiz edilir, nasl sralanr ve renenlere nasl sunulur? ve b) bu
yap renciler tarafndan nasl edinilir?
Hangi ilkeler dorultusunda ve nasl ikinci dildeki szcksel, dilbilgisel ve edimbilimsel anlam,
renenler tarafndan edinilir ya da renenin daarcnda bulunan bu gibi donanm ortaya karlr? rnein,
Ana dilden veya ana dile yaplan eviri ile,
kinci dilde tanmlama ve benzeri aklama ile,
Balamdan anlam karma ile.

6.4.7.9. Telaffuz
rencilerden bir dilin telaffuz zellikleri konusundaki becerilerini nasl gelitirmeleri beklenmelidir?
a) Sadece szl zgn dil rnekleri ile karlatrarak;
b) Koro halinde

c)
d)
e)
f)
g)

i) retmeni taklit ederek;

ii) hedef dilin kullanclarnn iitsel kaytlarn taklit ederek;
iii) hedef dilin kullanclarnn video kaytlarn taklit ederek;
kiisel dil laboratuar almalar ile;
fonetik olarak zengin okuma metinlerini sesli okuyarak;
kulak eitimi ve fonetik altrmalarla;
d ve e klarnda olduu gibi, ancak altrmalar fonetik alfabe ile yazlm metinler kullanarak;
aktan fonetik eitim yoluyla (baknz Blm 5.2.1.4);

143

h) yazl formlarn telaffuzunu renmeye alarak;

i) yukarda sunulan klarn birkan birletirmeye alarak.
6.4.7.10. Yazm (Ortografi)
rencilerden bir dilin yazm sistemini renme konusundaki yeteneklerini nasl gelitirmeleri beklenmelidir?
a) Ana dilden basit transferlerle;
b) zgn yazl metinler kullanlarak:
i.
basl metinler
ii.
yazl metinler
iii.
elle yazlm metinler
c) Noktalama iaretleri ile birlikte fonetik birimleri ieren alfabeyi ezberleyerek (rnein,
Romen, Kiril ve Yunan alfabelerinde olduu gibi birinci dilde farkl bir alfabenin kullanld durumlarda);
d) El yazs altrmalar yaparak (Kiril ve Gotik alfabeler dahil) ve ana dil el yazs biimlerini dikkate alarak;
e) Szck yaplarn ve noktalama kurallarn ezberleyerek;
f) mla altrmalar yaparak.

Ortak Bavuru Metni kullanclar gerektiinde szcklerin ve cmlelerin sessel ve yazmsal formlarnn renenlere nasl iletildiini/retildiini ve renenlerin sz konusu biimleri nasl edindiini
dikkate almak isteyebilirler.

6.4.8. rencinin toplumdilbilimsel yeterlilii konusundaki geliiminin (bk. Blm 5.2.2), bireyin
sosyal yaamndaki deneyimlerinden aktarlabilir olduu mu dnlmeli ya da aada sralanan elerle mi hzlandrlmaldr?
a) Sosyal ortamnda uygun birekilde kullanlan zgn dile maruz kalarak m?
b) rencinin kendi toplumu ile hedef toplum arasndaki toplumdilbilimsel ztlklar ve farklar
rnekleyen metinleri seerek veya oluturarak m?
c) Sosyodilbilimsel farkllklarla karlaldnda, onlar aklayarak, tartarak ve sz konusu
farkllklara dikkate ekerek mi?
d) Hatalarn olumasn bekleyip, sonra onlar belirleyip analiz ederek ve doru olan vererek
mi?
e) Dil reniminin sosyokltrel bir bileeni olarak aktan retimi ile mi?
6.4.9. rencinin Edimbilimsel Geliimi (baknz Blm 5.2.3)
a) Bireyin eitimi ve ana dildeki (birinci dil) deneyimlerinden aktarlabilir mi farzedilmelidir?
Yoksa aada sunulan yollarla m kolaylatrlmaldr?
b) rencilere sunulan metinlerdeki sylem (discourse) yapsnn karmakl ve ilevsel
yazlarn orann aamal olarak artrarak m?
c) renciden, birinci dilden ikinci dile artan zorluklarda yazlar evirerek ve artan zorlukta
yazlar retmesini isteyerek mi?

144

d) Dilin alabildiine eitli ilevlerinin kullanlmasn gerektiren ve szl iletiimi artrc snf
uygulamalar hazrlayarak m?
e) Pratik snf etkinliklerinin yan sra, zmleme, aklama gibi yollarla rencide
farkndalk yaratarak m?
f) Dil ilevlerini, szl kullanmlar ve sylem yaplarn aktan reterek ve altrmalar
yaparak m?
Ortak Bavuru Metni kullanclar aada verilenleri gerektiinde dile getirebilirler:

Toplumdilbilimsel ve edimbilimsel yeterlilikler ne lde varsaylabilir veya doal geliime

braklabilir?
Sz konusu alanlardaki geliimde gerek duyulmas ya da nerilmesi durumunda hangi yntemler ve teknikler kullanlmaldr?
6.5.

Hatalar ve Yanllar

Hatalar, ulalmas hedeflenen dil yeterliliinin grece basit ya da farkl bir gstergesi olan
ara dil nedeni ile ortaya kar. renen hata yaptnda, dili kullanm, ikinci dil normlarndan farkl
zellikler gelitirmi olan dil yeterlilii ile rtr. te yandan yanllar ise, ana dilini kullanan bir kiide de olabilecei gibi, renenin dil yeterlilii ile ilgili olmayp dili kullanm (performans) dzeyinde gerekleir.
6.5.1.
a)
b)
c)

rencinin Hatalarna Farkl Yaklamlar Getirilebilir. rnein:

Hatalar ve yanllar renmede baarszln kantdr;
Hatalar ve yanllar yetersiz retimin bir kantdr;
Hatalar ve yanllar rencinin risklere karn, iletiim kurma konusunda istekli olduunun kantdr;
d) Hatalar kanlmazdr ve renme srecinde ortaya kan ara dilin bir rndr;
f) Yanllar da ana dilini kullananlar da dahil, tm dil kullanmnda kanlmazdr.

6.5.2. rencinin Hata Ve Yanllar Konusunda Yaplabilecek Uygulama u ekilde Olabilir:

a) Btn hata ve yanllar retmen tarafndan hemen dzeltilmelidir;
b) Hatalar yok etmek iin sistemli bir ekilde annda akran-dzeltmesi tevik edilmelidir;
c) Tm hatalar not edilmeli ve iletiimi engellemedii bir anda dzeltilmelidir (dilde akcln geliiminden doru kullanm ayrarak);
d) Hatalar ylesine dzeltilmemeli, ayn zamanda uygun bir zamanda incelenmeli ve
aklanmaldr;
e) Dil srmeleri eklinde olan yanllar gz ard edilebilir, ancak sistematik yanllar
kesinlikle dzeltilmeli ve yok edilmelidir;
f) Hatalar sadece iletiimi kesintiye urattnda dzeltilmelidir;
g) Hatalar geisel ara dil olarak kabul edilmeli ve nemsenmemelidir.
6.5.3. rencinin Hatalarnn Gzlenmesi ve ncelenmesinden Ne Gibi Yararlar Salanr:
a) Birey ya da grup baznda gelecee ynelik renme ve retmeyi planlamada;
b) Ders plan ve malzeme gelitirmede;

145

c) renme ve retim srecinin deerlendirilmesinde, rnein:

- renciler snf ii uygulamada temel olarak hata ve yanllarna gre mi deerlendirilir?
- Deilse, baka ne gibi dilsel baar ltleri uygulanmaldr?
- Hatalar ve yanllar arlkl olarak deerlendirilir mi? yle ise hangi ltlere gre
arlk verilir?
- Telaffuz ve hecelemede hatalara ve yanllara ne derece nem verilir?

Szck bilgisi
Biimbilim3
Szdizimi
Kullanm
Sosyo kltrel ierik

Ortak Bavuru Metninin kullanclar, rencilerin hata ve yanllarna yant olarak uygun yerlerde tavr ve eylemlerini belirler ve ayn veya farkl ltler uygulayp uygulamayacaklarn gz nnde bulundurmak isteyebilirler.
Ses hatalar ve yanllar
Yazm hatalar ve yanllar
Szck hatalar ve yanllar
Biim hatalar ve yanllar
Szdizimsel hatalar ve yanllar
Toplumdilbilimsel ve sosyo-kltrel hatalar
ve yanllar
Edimbilimsel hatalar ve yanllar

7. Yabanc Dil renmede ve retmekte letiime Dayal devlerin Rol

7.1. letiime Dayal devlerin Betimlenmesi
letiime dayal devler, gndelik yaamn zel, kamusal ve mesleki alanlarnda olduu kadar eitim alannda da belirleyici olma zellii tar. letiime dayal bir devi yapma, ak olarak
tanmlanm bir amac olan ve zel bir takm sonular almaya ynelik bir dizi davran belirli bir

146

yaam alan ierisinde gerekletirmek iin belirli zel yetilerin bir strateji erevesinde etkin duruma getirilmesini ierir. Aadaki rneklerde de grlecei gibi, doalar gerei iletiime dayal
devler ok eitli ve dilsel etkinliklerin kapsam da farkl olabilir, rnein yaratc (resim yapmak,
ykler yazmak), becerilere ilikin (bir eyi onarmak, farkl paralar birletirerek bir nesne oluturmak), problem zmeye ynelik (yapboz, bulmaca), gndelik iliki kurmaya ynelik olabilirler, ayrca bir tiyatro oyununda bir rol yorumlama, bir tartmaya katlma, sunum yapma, belirli bir davran srasn planlama, bir (Elmek) iletisi okuma ve yantlama vb. gibi etkinlikler bu devlerin kapsamndadr. letiimsel bir dev ok basit olabilecei gibi, son derece karmak da olabilir (rnein, birbiriyle ilikili birok izelge ve ynergeyi izleyerek paralar birletirip bilinmeyen karmak
bir aygt yapmak). letiime dayal belirli bir devin farkl sayda basamaklardan ya da dev iine
yerletirilmi eitli dev blmlerinden olumas, iletiime dayal bir devin snrlarn btnyle
tanmlamay gletiren bir etkendir.
letiim, katlmclarn etkileimle, retimle, almlama ya da bir dilden dierine aktarmla ya
da bu alanlar iki veya daha fazlasnn birletii durumlarla kar karya geldii bu devlerin ayrlmaz parasdr. rnein bir memur ile etkileime girmek ve bir form doldurmak; bir raporu okumak
ve bunu izlenecek yol konusunda karar vermek amacyla meslektalaryla tartmak; farkl paralar birletirerek bir nesne olutururken yazl ynergeyi okumak ve yannda bir izleyici ya da bir yardmc varsa onlardan yardm rica etmek ya da iin yapln veya ie ilikin yorumlarn anlatmalarn istemek; bir dinleyici grubu iin bir konferans (yazl olarak) hazrlamak ve bunu sunmak; bir ziyaretiye gayri resm evirmenlik yapmak vb.
Benzeri trlerdeki iletiime dayal devlerin, renme ve snav amalar ounlukla farkl
olsa da, retim planlarnda, ders kitaplarnda, retim ortamnda ve testlerde nemli bir pay vardr. Geree dayal hedefe ynelik ve deneme amal devler renenin snf dndaki gereksinmeleri temel alnarak seilir. Bu erevede, zel ve kamusal alanlardaki gereksinimler kadar
meslek ve eitim alann zel gereksinimleri de dikkate alnr.
retimde kullanlan iletiime dayal devlerin dier trleri retim amal olma zellii tar; toplumsal ve etkileime dayal olmay ve renenin kendisine daha kolay ve doal gelen anadili
yerine ama dilin kullanld, ierie arlk veren altrmalarn yapld kurmaca bir durum iine
girdiini kabullenmeye hazr olduu bir renim ortamnn dolayszln temel alr. retim amal
bu devler, gereklie dayal devler ve renin gerek gereksinimi ile dolayl bir iliki iindedir ve
genel olarak renme srecini, zel olarak da dil edinimine ilikin ngr ve bilgileri temel alarak
iletiimsel yetinin gelitirilmesini amalar. letiime dayal eitbilimsel devler (belirli bir balam
olmayan, biimlerin retimini esas alan altrmalarn tersine), renenlerin etkin olarak anlaml bir
iletiime katlmalarn salamay amalar ve bunun ders annda gerekletirilmesine nem verir.
Bu devlerin belirli hedefleri vardr, ancak yaplabilir niteliktedirler (devler yeterince uyumluysa) ve
bu tr devler ak (hemen anlalmas olduka g) sonulara ynlendirirler. Bu tr devler
stiletiimsel blmlerden de oluabilir, dier bir deyile, iletiim, devin yaplmas ve bu srada
kullanlan dil ile gerekleir. Bu erevede renenler devin seimine, uygulanmasna ve deerlendirilmesine de etkin olarak katlrlar ve bu, dil renme ortamnda ounlukla altrmann en
nemli blmn oluturur.
retimde iletiime dayal devler gerek dil kullanmn yanstmalar ya da nemli oranda
retimsel amal trde olmalar nemli deil-, renenden, iletiim amacna eriebilmek iin, ierii anlamalarn, tartmalarn ve anlatmalarn talep ettii oranda iletiime yneliktir. letiime dayal bir devde ncelikli olan, baarl bir biimde yaplabilmesi ve renenlerin iletiimsel amalarn gerekletirdikleri srada merkezindeki ieriksel dzlemi sunabilmesidir. zel olarak dil renmek ve retmek iin gelitirilmi devlerin uygulanmasnda hem ierik hem de bu devlerin anlalma, anlatlma ve tartlma biimleri sz konusudur. letiime dayal devlerin genel seiminde
ve sralanmasnda ierik ve biime ynelik dikkat ile akclk ve dorulua gsterilen zen arasnda

147

deiken bir denge kurularak hem devin yaplmasn, hem de dil renme srecini kolaylatran
uygun bir durumun yaratlmas gereklidir.
7.2. letiime Dayal devlerin Uygulamas
letiime dayal devlerin uygulamas eitbilimsel balamda incelenirken aada belirtilen
ynleriyle ele alnmalar gerekir: renenlerin yetileri ve belirli bir dev iin gerekli koullar ve snrllklar (Bunlar, derste devlerin glk derecelerine gre eitlendirilerek deitirilebilir. ) ile renenlerin yetileri ve dev deikenleri arasndaki stratejik ilikide uyum salanmas.
7.2.1. Yetenekler
Bu devlerin her tr bir dizi uygun genel yetinin etkin duruma getirilmesini gerektirir, rnein dnya bilgisi eve dnyaya ilikin deneyimler; sosyokltrel bilgi (ama dilin konuulduu topluma ve o toplumun alkanlklar, deerleri ve deer yarglar ile renenin toplumu arasndaki
nemli ayrmlara ilikin); beceriler, rnein kltrleraras beceriler (iki kltr arasnda bilgi aktarmna ilikin) renme becerileri ile gndelik yaama zg uygulamaya ynelik beceriler (bk. Blm
5.1). letiimsel bir devi yapabilmek iin gerek bir durumun ya da renmeye veya snava ynelik bir durumun sz konusu olup olmamas nemli deil- dil kullancsnn veya renenin iletiimsel dil yeteneine sahip olmalar nkoul nitelii tamaktadr (dilbilimsel, toplum dilbilimsel ve
edimsel bilgi ve beceriler bk. Blm 5.2). Ayrca renenin, dier bir deyile dili kullancsnn bireysel kiilii ve tutumu da devin uygulanmasn etkiler.
Bir devi baarl bir biimde yaplmas, renenin yetilerinin nceden etkinletirilmesiyle
kolaylatrlabilir. Bunun iin, rnein bir devin sorunun anlatlp hedefin belirlendii balang
aamasnda gerekli dilsel gereler hazr bulundurulmal ya da bunlara dikkat ekilmeli ya da nbilgiler veya daha nce edinilmi deneyimlerden uygun plan etkin duruma getirmek iin yararlanlmaldr. Dier bir olanak ise, renenleri yreklendirmek, devlerini kendilerinin planlamalarn ve
bunlar kendi balarna uygulamalarn salamaktr. Bylelikle devi uygulama ve deerlendirme
iin gerekli hazrlk aamasnn yk azalacak ve renen ortaya kmas olas ierik ve/veya biime ilikin sorunlara daha fazla dikkatini yneltebilme olanan bulacaktr. Bu sayede devin hem
niceliksel hem de niteliksel adan baarl bir biimde gerekletirilebilme olasl artacaktr.
7.2.2. artlar ve Snrllklar
Bir devin baarlmas yalnzca renenlerin ve dil kullanclarnn yetilerinden ve zelliklerinden etkilenmekle kalmaz. Ayn zamanda, devden deve farkllklar gsteren, birbiriyle ilikili
belirli koullar ve snrllklarla da yakn bir balant iindedir. Dil renenlerin veya kitap yazarlarnn, bir devin glk derecesini arttrmak ya da azaltmak iin, birok etkeni denetleme olanaklar
vardr.
Duyduunu, okuduunu anlamaya ynelik altrmalar, tm renenler iin ayn girdiyi verecek biimde tasarlanabilir, ancak beklenilen sonular nicelik (istenilen bilgilerin tm) veya nitelik
(uygulamada beklenilen dzey) asndan farkl olabilir. Seenek olarak girdi metni farkl bilgiler
ierebilir ya da ieriksel ve/veya yapsal glk asndan farkl derecelerde olabilir veya renenler eitli yardmc aralarn (grsel arala anahtar szckler, resimler, grafikler) hazr bulundurmasyla desteklenir. Girdi metni, renenler (gdleme) iin nemine ya da renenle dorudan doruya hibir ilgisi olmayan nedenlere dayanlarak seilebilir. Bir metin, renenlere ya gerei kadar
sklkla dinletilebilir ya da okutturulabilir veya somut bir zamansal ereve iinde verilebilir. stenilen
yant ya da tepki, gerekten de ok basit (rnein el kaldrmak) veya karmak olabilir (rnein yeni
bir metin oluturmak). Etkileime ve retime dayal devlerde, devin uyguland koullar, devin
glk derecesini drmek ya da arttrmak iin deitirilebilir, bunu gerekletirirken aada be-

148

lirtilen eitli etkenler bir arada kullanlabilir: hazrlama ve uygulama sresinin uzunluu; etkileim
ve retim sresi; sonucun nceden grlebilirlik (grlemezlik) derecesi; yardmc aralarn kapsam ve tr.
7.2.3. Stratejiler
letiime dayal bir devin uygulanmas karmak bir olgudur ve renen yetileri ile deve
ilikin bir dizi etkenin bir arada bulunmasna baldr. Dil kullancs/reneni bir devde istenilenlere sz konusu devi en iyi biimde zmleyebilecei genel ve iletiimsel stratejileri etkinletirerek tepkide bulunur. Bu erevede dil kullancs ya da reneni, devin girdilerine, amalarna,
koullarna ve snrllklarna uyum salar, bunlar dzenler ve bir szgeten geirir, bunun nedeni,
renenin bunlarla kendi yardmc aralar, hedefleri ile kendi zel renme biemi (bir dil retim
ortamnda) arasnda bir uyum salamaktr.
letiime dayal bir devin uygulanmasnda devin planlanmas, uygulanmas, deerlendirilmesi ve (gerekli olduu srece) dzeltilmesi iin gerekli yetilerin uygun bileenleri, amalanan iletiimsel hedefe etkili bir biimde erimek iin, dil kullancs/reneni tarafndan seilir, birbiriyle
karlatrlr, etkinletirilir ve dzenlenir. Stratejiler (genel ve iletiimsel zellik tayan), renenin
(doutan gelen veya edinilen) yetileri ile bir devin baarl bir biimde yaplmas arasnda balayc bir ge olutururlar (bk. Blm 4.4 ve 4.5).
7.3. letiime Dayal devlerin Glk Dereceleri
letiime dayal ayn dev, farkl kiiler tarafndan ok farkl biimlerde yaplr. Sonu olarak
bir devin bir renen iin gl ve devi baarl bir biimde yapmak iin renenin uygulad
stratejiler birbiriyle ilikili bir ok etkene baldr. Bu etkenler, bir yandan renenin (genel ve iletiimsel) yetilerinden ve bireysel kiilik zelliklerinden, dier yandan devin yapld zel koullardan ve snrllklardan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle bir devin gl tam olarak, en azndan
belirli bir renen iin gl nceden belirlenemez. Esneklik ve farkllk unsurlarnn bir devin
gelitirilmesi ve uygulanmas ile nasl btnletirilecei yabanc dil retim ortamnda snanmaldr.
letiime dayal bir devin glk derecesinin belirlenmesinden kaynaklanan sorunlara karn, renen deneyimlerinden snf ortamnda etkili bir biimde yararlanmak iin, devlerin seiminde ve sralanmasnda belirli ilkelere uymak ve tutarlla dikkat etmek gereklidir. Byle bir denemede renenin zel yetileri ve bir devin gln etkileyen etkenler dikkate alnmaldr. Bu,
bir devin renenlerin gereksinmelerine ve yeteneklerine uydurulmas iin, devin hazrlanmasndaki deiken etkenler eitlendirilmesi anlamna gelir.
Bu nedenle, iletiime dayal devlerin glk dereceleri aadaki gr alar dikkate alnlarak irdelenmelidir:
-

Dil kullanclarnn/renenlerin yetileri ve zellikleri ile kendi hedefleri ve renme biemleri;

Bir devin uygulamas srasnda dil kullanclarnn/renenlerin baarsn etkileyebilen ve
dil retim ortamnda renenlerin yetilerini ve zelliklerini birbirine yaknlatran dev koul
ve snrllklar.
7.3.1. renenlerin Yetiler Ve zellikleri

renenin eitli yetileri, bireysel, bilisel ve duygusal zellikleriyle yakn bir iliki ierisinde
bulunur. Bunlar, bir devin belirli bir renen iin olas glk derecesinin saptanmasnda dikkate
alnmaldr.
7.3.1.1. Bilisel Etkenler
dev konusunda bilgi: renenin konunun aada belirtilen ynlerine ilikin ne kadar fazla bilgisi varsa, bilisel yk azalr ve devi baarlmas kolaylar:

149

devin tipi ve devin ierdii ilemler,

Konu ya da konular,
Metin tr,
Davran emas (Scripts ve Frames): Bilinsiz ya da kullanm allagelmi (rutin) nitelikteki emann hazr bulunmas, renenin uygulamann dier ynlerine dikkatini daha
fazla ynlendirmesini veya metin ierii ile dzenlenmesini nceden anlamasn salayarak renen ykn azaltr.
Gerekli art alan bilgisi (Konuucu ya da metin yazarnn ngrd),
Sosyokltrel adan nemli bilgi, rnein toplumsal normlar ve eitlilikleri, toplumsal
uzlalar ve kurallar, balama uygun dilsel biimler, ulusal ya da kltrel kimlie gnderimler, renenin kltryle ama dil arasnda bulunan ak farkllklar (bk. Blm
5.1.2.2) konularnda bilgi ve kltrleraraslk bilinci (bk. Blm 5.1.1.3)

Beceriler: Bir devi yaplmas, renenin aada belirtilen becerilere ne lde sahip olduu ile yakn iliki iindedir:
-

devin eitli aamalarn yapabilmek iin gerekli olan dzenleyici ve kiiler aras beceriler,
devin yaplmasn kolaylatran renme beceri ve stratejileri, bu erevede dilsel
aracn yetersiz olmasna karn, devin yaplmasn salamak iin renenin kendisi
iin bir eyler kefetmesi, devin yaplmasn planlamas ve denetlemesi,
Kltrler aras beceriler (bk. Blm 5.1.2.2), bu balamda anadili konuucularnn sylemlerindeki rtk anlamlar irdeleme yetenei.

lem gcne ilikin isteklerini karlama yetenei: Bir devin renenlerden yetenekleri lsnde az ya da ok talebi vardr.
-

lemin ierdii eitli soyut ya da somut aamalarla ve bilisel ilemlerle baa kabilme,
devin ilem gcne (on-line dnme alan) ilikin isteklerine dikkati ynlendirme ve
devin eitli basamaklarn birbiriyle ilikilendirmek (ya da eitli benzer devler arasnda iliki kurma) yetenekleri.

7.3.1.2. Duygusal Etkenler

zgven: Kiinin kendine olumlu yaklamnn, renenlerin zgvenleri olmasnn ve bunu
devin uygulanmas srasnda korumalarnn iletiime dayal bir devin baarl bir biimde yaplmasna nemli katklar vardr. Bunlar, rnein, renenlerin gereinde etkileimi ynlendirmeyi
stlenmelerinde (rnein aklk salamak veya konumann anlalp anlalamadn denetlemek iin birinin szn kesme; risk almaya hazr olma ya da anlama sorununa karn, okuma veya
dinlemeyi srdrme ve anlam karmaya alma) grlr.
Katlmclk ve Gdleme: letiimsel bir devi baarma olasl renenlerin katlmcl ile
artar. sel gdlemenin yksek derecede olmas bu, renenin rnein gerek yaamdaki gereksinimleri asndan devle ilgilenmesine ve ona nem vermesine veya bir devi baka bir devle ilikilendirerek yapmasna (devler aras bamllk) dayanr- renenin katlmcln gerektirir.
Dsal gdlemenin de bunda pay vardr, rnein devin baarlmas iin bir d basknn bulunmas (vg alnmas ya da saygnlk kazanmak veya rekabet durumunun olmas gibi.)

150

Hazrbulunuluk: letiime dayal bir devin yaplmasn renenin fiziksel ve ruhsal durumu etkiler. (Bilinci ak ve gerilimsiz olarak daha iyi renilebilir ve baarl davranlarda bulunulabilir.)
Tutum: devlerin gl, yeni sosyokltrel bilgiler ve deneyimler edinme aadaki etkenlerin etkisi altndadr:

renenlerin yabanclara kar olan ilgisi ve onlara kar akl

Kendi kltrel bak as ve deer dizgeleri ile dierleri arasnda iliki kurmaya hazr olma

Kendi kltrleri ile yabanc kltrler arasndaki birer kltrel arac olarak bulunma

Kltrler aras ilikilerdeki yanl anlama ve anlamazlklar zmeye hazr olma.

7.3.1.3. Dilsel Etkenler

Bir devin uyguluunu belirlemek ve dev deikenlerini doru olarak saptamak sz konusu olduunda, renenin dilsel aralarnn geliim durumu en nemli etkenlerden biri durumuna
gelir. Geliim durumu, bir devi baarabilmek iin gerekli olan dilbilgisi, szvarl, sesbilim ve yazm konularnda sahip olunan bilgileri kapsar, dier bir deyile, dilbilgisel ve szcksel doruluk,
ayrca akclk, esneklik, tutarllk, uygunluk ve kesinlik gibi dilsel aralar ve bunlarn eitli trleri bu
kapsamda ele alnr.
letiime dayal bir dev dilsel adan g, ancak bilisel adan kolay olabilir, ya da tam
tersi olasdr. Sonu olarak, retim amalar iin dev seiminde bir etken dier etkenlerce dengelenebilir. (Gerek bir durumu yanstan bilisel adan g bir devde istenilen tepki dilsel adan
g bir yant nitelii tayabilir.) devlerin uygulanmasnda renenler hem ierik hem de biimle
uramak zorunda kalabilirler. renenlerin biimsel ynlere dikkatlerini o kadar fazla ynlendirmelerinin gerekmedii durumlarda, bilisel yne dikkati ynlendirme iin daha fazla yardmc aratan yararlanma olana olacaktr. Tam tersi bir durum da dnlebilir. Allagelinmi bilginin
ema biiminde bulunmas, renenin ierikle daha fazla uramasn ve etkileime dayal, kendiliinden olan (spontan) retimsel etkinliklerde daha az tand biimlerin somut kullanm zerine
daha fazla younlamasn salayarak renenin ykn azaltr. renenin dilsel yeteneindeki
eksiklikleri giderebilme yetenei, tm etkinliklerde iletiime dayal devlerin yaplmasnda ok
nemli bir etkendir.
7.3.2. letiimsel devlerin Koullar ve Snrllklar
letiimsel devlerin snf ortamnda uygulanmasna ilikin koul ve snrllklar asndan bir
ok etken deiik biimlerde ortaya kar ve bunlarn ayrm aadaki etkinliklere gre yaplr:
-

Etkileim ve retim
Almlama

7.3.2.1. Etkileim ve retim

Aada belirtilen koullar ve snrllklar, etkileime ve retime dayal devlerin gln
etkiler:
-

Destek;
Zaman;
Hedef;
Tahmin edilebilirlik
Fiziksel koullar
Katlanlar

151

Destek: Bir devin gl balamn zelliklerine ilikin uygun bilgilerin salanmas ve dilsel destein hazr bulundurulmasyla azaltlabilir.
-

nceden sunulan ilikilendirmelerin kapsam: Katlanlar iin rollere, ierie, amalara,

duruma (grsel unsurlar dahil) ilikin yeterli ve nemli bilgilerin hazr bulundurulmas ve
devin uygulanmasna ilikin ynerge ve uyarlar devin yaplmasn kolaylatrr.
Dilsel destein kapsam: Etkileime dayal etkinliklerde deve ilikin altrmalar yapmak veya hazrlanma aamasnda kout bir devi uygulamak ve yardmc dil aralarn
(anahtar szckler vb.) hazr bulundurmak, beklenti yaratmak ve n bilgileri ya da nceki deneyimleri ve edinilen emay etkinletirmek yardmc olan unsurlardr; dolayl olarak uygulanacak retimsel etkinlikleri yapmay ise, szlkler, uygun modeller gibi yardmc gereleri bulundurmas, dier katlanlarn salad destei kolaylatrr.
Zaman: Bir deve hazrlanmak ve onu yapmak iin ne kadar az zaman verilmise, ounlukla o dev bir o kadar da gtr. Aada belirtilen deve verilen zamana ilikin
etkenleri, dierlerinin yan sra, dikkate almak gerekir:

Hazrlanma iin verilen zaman, planlama ve altrmay yapmaya ne lde yeterli olacaktr: Kendiliinden oluan iletiimde bilinli bir planlama olas deildir. Bu nedenle de
byle bir devi baaryla yapabilmek iin, stratejilerin ok gelitirilmi ve bilinsiz bir biimde devreye sokulmas gerekir. Dier durumlarda renenler daha az bir zaman basks altndadrlar ve uygun stratejileri bilinli olarak devreye sokabilirler, rnein iletiim
rneinin gerekten de ngrlebilir ya da nceden saptanabilir olduu durumlarda ya
da allagelmi olan ilerde veya bir metnin planlanmas, uygulanmas, deerlendirilmesi ve dzeltilmesi iin yeterli zamann olduu durumlarda ve normal olarak etkileime
dayal devlerde, rnein hemen yantlanmas gerekmeyen (Mektuplar) durumlarda veya dolayl konuma devleri ile yazl retimsel devlerde olduu gibi.

Uygulama iin ayrlan zaman: letiimsel bir olay ne kadar ivedi ise, dier bir deyile
devi yapmak iin ayrlan zaman ne kadar ksa ise, kendiliinden oluan iletiim durumunda da devin uygulanmas o kadar byk zaman basks altnda kalr, ancak kendiliinden olumayan iletiime ya da retime dayal devlerde de zaman basks grlebilir, rnein verilmi metin iin bir teslim tarihi belirlendiinde, planlama, uygulama, deerlendirme ve dzeltme iin verilen zaman azalacaktr.
Konumann uzunluu: Kendiliinden oluan bir iletiimde yaplmas gereken olduka
uzun konumalar (rnein bir anekdot anlatmak), ksa konumalardan daha zordur.
devin sresi: Bilisel etkenler ile uygulama koullarnn deimez olduu kabul edilirse, daha uzun ve kendiliinden oluan bir etkileim, birok basamaktan oluan (karmak) bir dev veya konumaya dayal ya da yazl uzun bir metnin planlanmas ve uygulanmas, ounlukla daha ksa srede yaplan bir deve oranla daha zordur.

Hedef: Bir devin hedefi ya da hedefleri ne kadar ok tartlrsa, devin glk derecesi
de ounlukla o kadar artacaktr. Dier yandan, farkl biimlerde, ama uygun olarak devin yapldnn onaylanmas, retenlerin ve renenlerin devin sonular asndan beklentilerini ne lde
paylatklarna baldr.
-

dev hedefinin veya hedeflerinin uyumu (Konvergenz) ya da uyumsuzluu (Divergenz):

letiime dayal bir devde uyumlu bir hedef, uyumsuz hedefli bir deve oranla genellik-

152

le daha fazla iletiimsel strese neden olur. Uyumlu hedefler, katlanlardan zerinde
anlalm olan tek bir olaya ynlenmelerini talep eder (rnein, bir konuda izlenecek
yola ilikin gr birliine varmak); bu, devin baarl bir biimde yaplabilmesi iin gerekli olan zel bilgilerin deiimi yapldnda, kapsaml tartmalar da beraberinde getirebilir. Uyumsuz hedefler ise, zel, amalanan tek bir olay iermezler (rnein, basit bir
gr al verii).
renen ve retenlerin Hedefler Karsndaki Tutumu: renen ve retenlerin farkl,
ancak kabul edilebilir nitelikte sonularn alnmasnn mmkn olduunun bilincinde olmalar (renenlerin -belki de bilinsizce- tek doru sonu iin aba harcamalarnn
tersine) devin uygulanmasn etkileyebilir.

Tahmin edilebilirlik: Bir devin uygulanmas srasnda dev deikenlerinde yaplan dzenli
deiiklikler, konumaya katlanlardan beklentileri arttrr.
-

Etkileime dayal devlerde beklenilmeyen unsurlarn (olay, yeni durumlar, bilgiler, katlanlar gibi) srece katlmas, renenleri, yeni ve karmak durumun devingenlii ile baa kabilmeleri iin uygun stratejileri devreye sokmaya zorlar. retime dayal bir devde devingen bir metinin akn (rnein, bir yk, ykdeki kiiler, sahneler ve srekli
olarak deien zamansal anlatm dzlemleri) izlemek duraan bir metinin (rnein
kaybolan veya alnan bir nesnenin betimlenmesi) retimine oranla daha gtr.

Fiziksel koullar: Grlt bir etkileim srasnda dilsel verilerin ilenmesini gletirebilir.
Giriim: Parazitler ya da kt bir telefon balants, dilsel iletideki boluklar kapatmak
iin, katlmcnn ema biiminde mevcut bulunan nbilgiye ve karm tekniklerine vb.
bavurmasn gerektirebilir.
Katlmclar: Gerek etkileime dayal devlerin zorluk ya da kolayln etkileyen koullar
dikkate alndnda, yukarda belirtilen deikenlerin yan sra, kural olarak deitirilmemesi gerekmesine karn katlmclara ilikin birok etkenin gz nne alnmas gerekir.
-

Konumaya katlanlarn ibirliine hazr bulunuluklar: Anlayl bir konuma katlmcs, etkileimi ynlendirilme iini, belli lde de olsa, dil kullanclarna / renenlere brakarak, rnein deitirilen hedefleri dzenleyip kabul ederek, bir ricay daha yava
syleyerek, baz eyleri aklayp yineleyerek ve sylenilenleri yaparak anlalmay kolaylatrmak suretiyle baarl bir iletiimin gereklemesini kolaylatrr.
Konumaya katlanlarn dil zellikleri: rnein, konuma hz, vurgu, anlalabilirlik ve
tutarllk.
Konumaya katlanlarn grnen hareketleri: Dolaysz etkileimde dild aralarn kullanm iletiimi kolaylatrr.
Konumaya katlanlarn genel ve iletiim yetileri ve davranlar: Belirli bir dil topluluun
normlarn tanma derecesi ve bu konuya ilikin bilgi.

7.3.2.2. Almlama
Aada belirtilen koul ve snrllklar anlamaya ynelik devlerin gln etkiler:
-

dev iin salanan destek;

Metin zellikleri;
stenilen tepkinin/yantn tr.

dev iin salanan destek: eitli trde destek aralarnn hazr bulundurulmas, bir metnin olas gln azaltabilir. rnein hazrlanma aamas deve younlamaya ve nbilgileri et-

153

kin duruma getirmeye yardmc olur; ak ve anlalr uyarlar olas karklklar nler ve kk
gruplarla yaplan alma, renenlere birlikte alma ve karlkl yardmlamada bulunma olanaklar salar.
-

Hazrlanma aamas: Hazrlanma aamasnda devin glnn azaltlmas, beklenti

tutumu yaratarak, gerekli art alan bilgisini ortaya karak, ema biiminde bulunan bilgiyi
etkin duruma getirerek ve zel dilsel glkler bu aamada esas dinleme, grme ve
okuma aamasndan nce gidererek salanr. renenlere metnin balamna ilikin
destek, metne elik eden sorularla (ideal olarak metin banda veya stnde yer alan
sorular) ve grsel unsurlar, taslaklar ve balklar gibi aralarla salanr.
devin konusu: Karmak olmayan, nemli ve yeterli uyarlar (ne ok fazla, ne de ok
az bilgi) bir devin yapl sreci ve hedefleri konusunda ortaya kabilecek karklk
tehlikesini azaltr.
Kk grup almas: Yalnzca baars dk renenlerle deil, belirli baz renenlerle birlikte dinleyerek/okuyarak yaplan kk grup almalar, bireysel yaplan almalara oranla bir devin yaplmasnda baary artrr. nk renenler bu tarz almalarda hazrlanmadaki yk paylar ve birlikte altklar kiilerden anlama konusunda destek ve dnt alabilirler.

Metin zellikleri: Bir metnin belirli renenler veya renen grubu iin kullanlp kullanlmayacann snanmasnda aada belirtilen etkenler dikkate alnmaldr: metnin dilsel adan karmak olup olmad, metin tr, sylem yaps, somut zellikleri, metnin uzunluu ve renen/renenler iin nemi.
-

Dilin Karmakl: zellikle karmak bir cmle yaps, ayrca ierik ynnn ilenmesinde de kullanlacak olan dikkati younlatrmaya ynelik desteklerin tkenmesine neden olur: rnein, bir ok yan tmceden oluan tmceler, birbirini izlemeyen tmce bileenleri, art arda kullanlan olumsuzlamalar, ok anlaml gnderim alanlar, art gnderim ve gsterimin aralarnn nceden ak olarak belirtilmeden kullanm veya ak
gnderimler. Ancak otantik metinlerin dizimsel dzlemdeki ar basitletirilmesi de, zorluk derecesinin artmasnda etkili olur (nk anlam karmak iin gerekli olan dayanak
noktalar ile fazla bilgiler yitirilir.)
Metin tr: renenin metin tr ve metindeki yaam alan (ve n koul niteliindeki art
alan bilgisi ve sosyokltrel bilgi) konusunda bilgisi varsa, bu ona metinin yaps ve ieriini nceden sezip anlamda yardmc olur. Metnin soyut veya somut olmasnn da
bunda bir pay vardr: Somut betimlemeler, ynergeler ve anlatlar (uygun grsel desteklerle birletirilerek), rnein soyut irdeleme ve aklamalara oranla her halde daha
kolaydr.
Sylem yaps: Bilgi ilemenin karmakln aada belirtilen etkenler azaltabilir:
Metindeki tutarllk ve ak metin yaps (zamansal sra dzeni; ayrnt noktalarnn aklanmasndan nce, temel noktalarn aka vurgulanmas ve anlatlmas)
rtk bilgiler yerine ak bilgiler
Kartlk oluturan ya da yanltc bilgilerin olmamas.
Somut zellikler ve fiziksel koullar : Szl metinlerde bilgilerin gerek bir zaman iinde
ilenilmesi zorunlu olduundan, yazl ve szl metinlerin renenlerden farkl talepleri
vardr. Bunun yan sra, grlt, sesteki bozulmalar ve giriimler (rnein radyo ve televizyonun yaynlar iyi alamamas veya kt/silik el yazs) anlamay gletirir. ok
sayda seslendiricinin benzer seslerle yaptklar metinin ses kaytlar, konuucular tek
tek ayrmay ve anlamay gletirir. Dinlemeyi/seyretmeyi gletiren dier etkenler,

154

ayn anda yaplan konumalar, sesin azalmas, bilinmeyen iveler, konuma hz, tekdze ses, yetersiz ses ykseklii vb.
Metnin uzunluu: Ksa bir metin, genel olarak ayn konudaki uzun bir metne oranla daha kolaydr. Bunun nedeni, uzun bir metinde daha ok bilginin ilenilmesi gerektii, bellein fazla yklenmesi ile yorgunluk ve dikkat danklnn (zellikle gen renenlerde) artma tehlikesidir.
renenler iin nemi : Yksek dzeydeki gdlemenin, bir eyi ierie duyulan kiisel
ilgiye dayal olarak anlamak istemee, renenin anlama abalarn srdrmesine (bu
gdleme anlamay dorudan doruya kolaylatrmasa da) katks vardr. Az kullanlan
szcklerin bulunmas metnin genellikle metnin gln arttrr. Dier yandan bilinen
ve nem verilen konuya ilikin gerekten de zel bir szvarln ieren bir metin, bu
alann uzman iin belki de genel nitelikte geni bir szvarl ieren bir metne oranla
daha az gtr. Ayrca uzmanlk alanna ilikin bir metin alann uzmannca daha byk
bir zgvenle ele alnr.

Kiisel bilgisi, imgelemi ve grleri reneni anlamaya ynelik bir deve baladnda yreklendirir ve ayn zamanda da renenin gdlemesini ve zgvenini arttrarak metinle balantl
dilsel yetilerini etkinletirebilir. Anlamaya ynelik bir devin iletiime dayal dier bir devle birletirilmesiyle de devin nemi artrlabilir ve renenlerin katlm istekleri canlandrlr.
stenilen tepki ya da yant: Bir metin olduka g olabilir, ancak renenin yetileri ile kiilik
zellikleri arasnda bir uyum salamak iin, verilmi belirli bir devin gerektirdii tepki trn deitirmek mmkndr. devin dzenlenmesi, alglamaya dayal becerileri dzeltmek ve denetlemek
hedefinin bulunup bulunmamasyla yakn iliki iinde olabilir. Buna uygun olarak, ok sayda anlamaya ynelik dev tipi olmasndan da grlecei zere, istenilen tepkinin tr de ok fakl olabilir.
Anlamaya ynelik bir dev, ok kapsaml olmayan ya da seici bir anlamay veya nemli
ayrntlar anlamay gerektirebilir. Baz devler, dinleyiciden/okuyucudan metin iinde aka anlatlan esas bilgileri anlayp anlamadklarn gstermelerini ister; bazlar ise, sonu karma yeteneinin devreye sokulmasn amalarlar. Bir dev tm metne ilikin veya daha kk anlalr birimlere (her metin blm iin bir dev) ilikin olabilir, bylelikle de gerekecek belleksel aba azaltlr.
Tepkide dil d (dardan anlalabilen bir tepki deil, ancak bir resm iaretleme gibi basit
bir eylem) davran sz konusu olabilecei gibi, dilsel bir yant da (yazl ya da szl biimde) sz
konusu olabilir. Bu, rnein bir metindeki bilgileri belirli bir ama iin belirlemeyi ve yeniden retmeyi kapsam iine alabilir veya renenden metni tamamlamas ya da metne ilikin etkileim ve
retime dayal devlerden yeni bir metin retmesi istenilebilir.
Tepki veya yant iin verilen zaman, metinin zorluunu artrmak veya azaltmak amacyla
deiebilir. Dinleyici veya okuyucunun bir metni bir kez daha dinlemek ya da okumak iin ne kadar
ok zaman varsa, metni o kadar iyi anlayacak ve metni anlamadaki glkleri amak amacyla bir
dizi stratejiyi devreye sokmaya daha fazla olanak bulacaktr.

155

Bavuru lkelerinin Kullanclar

-

Hedeflerine gre geree yakn ve retim amal devlerin seimlerinin hangi ilkelere
gre yaplp eitli dev tiplerinin belirli reneme durumlarna uygunluunun nasl saptanacan;
a) renenler iin amaca uygun ve anlaml olan, b) zor, ancak gereki ve eriilebilir bir
hedefi olan c) renenlerinin katlmn mmkn olduunca ok salayan ve renenler
asndan farkl yorumlarn yaplmasna ve sonularn karlmasna olanak salayan devlerin hangi ltlere gre seileceini;
Birinci planda anlama ynlenmi devler ve zel olarak biime ynlendirilmi renen deneyimleri arasna nasl bir iliki bulunduunu, renenin dikkatinin kurall ve yarar salayacak bir biimde her iki tarafa da ynlendirilmesini ve dengeli bir balang erevesinde
doruluk ve akcln gelitirilmesini;
renenin farkl koullar altnda ve snrllklara karn yetileriyle uygulamay birletirerek
zor devleri baaryla tamamlamasn salayacak stratejilerin merkezi rolnn nasl dikkate
alnacan (bk. Blm 4.4);
devleri baaryla tamamlanabilmesini ve renmenin kolaylatrmasn nasl salanacan (Hazrlk aamas srasnda renenin mevcut yetilerinin etkinletirilmesi de bu erevede dnlmelidir.);
devlerin glk derecesini farkl gelimekte olan renen yetileriyle ve ok ynl renen
zellikleri (yetenekler, gdleme, gereksinimler, ilgiler) ile uyumlu duruma getirmek iin,
hangi ilke ve seeneklere gre dev seiminin yaplabileceini ve dev deikenlerinin esnekliinin saptanabileceini;
Bir devin baar ile tamamlanmasn ve bir renenin iletiimsel yeteneinin (z) deerlendirmesinde devin glk derecesinin nasl dikkate alnmas gerektiini (bk. Blm 9)
dnp uygun olan yerlerde kullanrlar.

8. Dilsel eitlilik ve retim Program

8.1. Tanm ve lk Yaklam
Dilsel farkllk, retim, ok dillilik ve ok kltrllk yetenei, dilleri iletiim amacyla kullanma becerisi ile kiinin birok dilde ve birka kltrde deneyimi ve deien oranlarda yeterlii
olan sosyal bir varlk olarak kltrleraras etkileimde yer almasna iaret eder. Bu, farkl yetilerin
birbirine stnl veya yetilerin birletirilmesi deil, daha ok dili kullanann karmak ve birleik
bir yetinin varln deneyimler yoluyla kazanmasdr.
Allm yaklam yabanc bir dil renmeyi, anadilde iletiim iin kullanlan yetiye yabanc
dilde iletiim iin gerekli yetinin para para eklenmesi olarak grmektedir. ok dillilik ve ok kltrllk yetenei kavram,

ki dilliliin sadece belirli bir durum olarak grld ok dillilii vurgulayarak, allm
birinci ve ikinci dil eletirmesiyle kurulan szde dengeli bir ikiye ayrmdan uzaklama
eilimindedir.
Bireyin iletiim iin bildii dillere gre deiiklik gsteren farkl ve ayr yetilerin birleimine sahip olmadn, daha ok kiiye uygun tm dilleri kapsayan bir ok dillilik ve ok
kltrllk yeteneine sahip olduunu dnme eilimindedir.

156

Dilsel iletiim yeterliliinin geliimi ile dier kltrlerle bant kurmayla ilgili yeteneklerin
geliimi arasnda mutlaka bir balant olmakszn bu oklu yetinin ok kltrllkle ilgili
ynlerini vurgulama eilimindedir.

Bununla beraber, farkl ve ayr dil renme eleri ve yollar arasnda balant kurularak
genel bir gzlem de yaplabilir. Genel durum, yetikinlere (renci veya alanlar) ynelik dersler
belirli bir alandaki ilevsel beceriye veya zel dil aktiviteleriyle ilgili amalarda younlarken , okullardaki dil retimi byk lde ya bireyin genel yetenei(zellikle ilkokul seviyesinde) ya da dil
iletiim yetenei (zellikle 11 ve 16 ya arasndakiler iin) ile ilgili amalar vurgulamaktadr.
lk durumda arlk, belirli bir durumda nasl davranlacana ilikin etkinliklerin en uygun
ekilde hazrlanmasndayken, daha sonraki durumda yetilerin oluumu ve geliimi zerindedir; bir
taraf zel ve srekli eitime, dier taraf da tamamen genel n eitimin belirgin rollerine karlk
gelmektedir. Bu balamda, Ortak Bavuru Metni, bu durumlara birbirine zt iki ayr yaklam olarak
yaklamak yerine, bu farkl uygulamalar birbirleriyle badatrmaya yardmc olabilir ve bunlarn
gerekte birbirlerini tamamlayc olmalar gerektiini gsterebilir.
8.2. retim Program Tasarm in Seenekler
8.2.1. Genel Kavramn eitlendirilmesi
Ortak Bavuru Metniyle ilikili olarak, retim program tasarm ile ilgili tartmaya ana
ilke rehberlik edebilir.
lk olarak, retim program tartmalar ok dillilii ve dil eitliliini tevik etme amac
dorultusunda olmaldr. Bu, herhangi bir dili renme ve retme konusunda, eitim sisteminde
sunulan dier diller ve dil renenlerin eitli dil becerilerini gelitirme abalar dahilinde uzun vadede izlemeyi seebilecekleri yollarn bir arada gz nnde bulundurularak incelenmesi gerektii
anlamna gelir.
kinci olarak, bu eitliliin salanmas, sadece, zellikle okullarda, gereksiz tekrarlardan
kanmak ve dil eitliliinin kolaylatrd beceri transferlerini ve ekonomik avantajlar tevik etmek iin sistemin mali faydas dnldnde mmkndr. rnein, eitim sisteminde, rencilerin renimlerinin nceden belirlenmi bir aamasnda iki yabanc dili renmeye balamalar
mmknse ve nc bir dil renme seenei sunulursa, her bir tercih edilen dildeki ilerleme trleri ve hedeflerinin mutlaka ayn olmas gerekmemektedir (yani balang noktas ne ayn iletiim
ihtiyalarn karlayacak ilevsel iletiim iin hazrlk gerektirir ne de kii renme stratejilerinin
zerinde durmaya devam etmek zorunda kalr.)
nc ilke, retim programyla ilgili kararlar ve nlemlerin ne her dil iin tek bana ayr
bir retim programyla, ne de birok dil iin tek bir btnletirilmi retim programyla snrlandrlmamas olmaldr. retim programyla ilgili dzenlemelere, dil bilgisi ve becerilerinin, renme
kabiliyetiyle birlikte, sadece sz konusu dilde zel bir rol deil, diller arasnda da geisel ve aktarmsal bir rol stlendii genel dil eitimindeki rol asndan da yaklalmaldr.
8.2.2. Ksmi Olandan Deiimli Olana
zellikle birbiri ile balantl diller arasnda- sadece bunlar arasnda olmamasna ramenbilgi ve beceriler bilinalt yoluyla da transfer edilebilir. Ayrca, retim programyla ilgili olarak
aadaki noktalar vurgulanmaldr:

Bir dile ait tm bilgiler ksmidir. Buna karn ana dil bilgisinin ounlukla byle olduu
sylenebilir. Bir dile ait bilgiler tamamlanmamtr; sradan bir bireyde hibir zaman to-

157

pik anadilini ideal kullananlar da olduu kadar gelimemitir ve mkemmel dzeyde

deildir. Buna ilaveten o birey sz konusu dili oluturan farkl elere eit oranda hkim
olamaz (rnein, konuma ve yazma becerilerinde veya retime ynelik becerilere karlk anlama-yorumlama becerilerinde).
Herhangi bir ksmi bilgi sanldndan daha fazla ey ifade eder. rnein, aina olunan(bilinen) konularda sz konusu bir yabanc dilde uzmanlk gerektiren yazlarn anlalmasn artrmaya ynelik snrl bir hedefe ulamak iin birok dier hedef iin kullanlabilen bilgi ve becerileri kazanmak gerekir. Byle ksmi, para para bilgilerden bir
btn oluturmak (spin off value) retim program tasarmcsnn sorumluluundan
ok o dili renen bireyi ilgilendiren bir konudur.
Bir dili renenler fark etmeseler de birok dil hakknda da olduka fazla eyi bilmektedirler. Birok dili renmenin bilginin harekete geiini genelde kolaylatrmas ve
farkndal artrmas, dikkate alnmas gereken bir faktrdr. retim programlarnn ve
geliimin dzenlenmesinde byk bir seim zgrl tannmasna ramen, bu farkl ilkeler ve gzlemler, tercihlerin belirlenmesinde (tanmlanmas) ve kararlarn verilmesinde effaf ve tutarl bir yaklam benimsemek iin gayretleri tevik etmeyi de amalar. Bu
srete bir ortak bavuru erevesi oluturmak ayr bir nem tamaktadr.

8.3. retim Program Senaryolarna Doru

8.3.1. retim Program ve Hedeflerin eitlilii
Yukarda grlebildii gibi, nerilen modelin ana paralarnn ve alt paralarnn her biri,
temel renme hedefi olarak seildii takdirde, ierik yaklamlaryla ilgili eitli tercihlerle ve baarl renmeyi kolaylatrc yollarla sonulanabilir. rnein, ister becerilerle (dili renen/kullanan
kiinin genel yetileri) ya da toplumdilbilim esiyle (iletiimsel dil yetenei), ister stratejilerle ya da
anlamayla (dil etkinlikleri bal altnda) ilgili bir durum olsun, bu her durumda retim programnn
ne karp karmayabilecei ve farkl durumlarda bir hedef, bir ara ya da n gereklilik olarak dikkate alabilecei (ortak bavuru metninde nerilen snflandrmann olduka farkl eleri iin de)
konusunda bir eler sorunu bulunmaktadr. Bu elerin her biri iin, benimsenen i yap sorunu
(rnein, toplumdilbilim esinde hangi alt enin seilmesi gerektii, stratejilerin nasl alt
katagorilerde toplanaca) ve zaman iinde herhangi bir ilerleme sistemi iin ltler (rnein farkl
tr anlama etkinliklerinin dorusal sralamas) detayl olamasa da en azndan belirlenip dikkate alnabilir. Bu, bu dokmann dier blmlerinin okuyucuyu sorunlara yaklamaya ve kendi zel durumuna uygun seenekleri dnmeye davet ettii bir yoldur.
Bu rtlm gr, dil reniminin temelini oluturan hedeflerin seimi ve dzenlemesi,
sz konusu duruma, hedef kitleye ve seviyeye bal olarak byk lde deiebileceine dair genelde kabul gren kannn altnda uygunluk arz eder. Ayrca, ayn seviyede ve ayn durumdaki
ayn tip kitle iin hedefler, eitim sisteminin getirdii snrlamalar ve gelenein basks olmakszn
deiebildii vurgulanmaldr. lkretimde modern dil retimini evreleyen tartma bu durumu
yle gsterir: Bu tip retim iin belirlenen ncelikli ksmi hedeflerin tanmyla ilgili- ulusal seviyede ve hatta lke iinde blgesel seviyede- byk lde eitlilik ve ayrlklar vardr. renciler
bir yabanc dil sisteminin baz ana temellerini (dilsel e) renmeliler mi?Dil farkndal (daha
fazla genel dil bilgisi-avoir-, dil becerisi-savoir faire, ve savoir etre) gelitirmeliler mi? Kendi
anadilleri ve kltrleri hakknda daha tarafsz m olmallar veya dili kullanrken daha m rahat hissettirilmeliler? rencilere dier bir dili renebileceklerine dair farkndalk ve gven verilmeli midir? renciler nasl reneceklerini renmeliler mi?Minimum szel anlama becerisi kazanmallar
m? Yabanc dille oynamal ve iirler ve arklar yoluyla o dile (zellikle dilin fonetik ve ritmik zelliklerine) aina olmallar m? Birok farkl aktiviteyi devam ettirmenin mmkn olduu ve birok hedefin dierleriyle uzlatrlabilecei ve birletirilebilecei ok aktr. Buna karn, retim programnn
dzenlenmesinde, hedeflerin, ieriin, dzenlemenin ve deerlendirme yollarnn seimi ve dengelenmesi mfredatn her bir esi iin yaplan analizle yakndan balantl olduu vurgulanmaldr.

158

Bu dnceler aadaki hususlar ortaya karr:

Okul ortamnda da geerli olmak zere, dil renme sreci boyunca hedefler asndan
bir devamllk olabilir ve hedefler deitirilebilir ve ncelik sralar ayarlanabilir
Birok dili uzlatran bir dil retim programnda, farkl dillerin ders planlar ve hedefleri
benzer veya farkl olabilir
Olduka kkl, farkl yaklamlar mmkndr ve her biri yaplan tercihe gre kendi iinde effafla ve tutarlla sahiptir ve onlar bu Ortak Bavuru Metni ile aklanabilir.
Bu nedenle, retim programyla ilgili karar ve dnceler, ok dillilik ve ok kltrllk
yetilerinin geliimi iin mmkn olan senaryolar ve bu srete okulun roln dikkate
almay ierebilir.
8.3.2. Farkllk Gsteren retim Programlar Senaryolarndan rnekler
Senaryo tercihleri ve eitlilikleri olarak ngrlebilecek aadaki ksa rneklerde, belirli bir
okul sistemi iin iki tr dzenleme ve retim program karar ana hatlaryla verilmitir. Yukarda da
nerildii zere, retim dilinden (Geleneksel ancak yanl ekilde aada anadil olarak bahsedilir
nk herkes Avrupada bile dil retiminin genellikle rencilerin anadili olmadn bilir.) ziyade
iki modern dili kapsamak iin: ilkokulda balayan bir dil (yabanc dil I, buradan sonra FL1)ve dieri
ortaokulun (orta dereceli okul) alt snflarnda (yabanc dil 2, buradan itibaren FL2), ncs (FL3)
ortaokulun st snflarnda semeli olarak sunulur. Bu senaryo rneklerinde, ayrm, btn ulusal
eitim sistemlerinde karl olmayan ilk, orta ve orta-st seviyeleri arasnda yaplr. Buna karn,
rnek niteliindeki bu programlarn, retilen dillerin arasndaki srenin az olduu veya ilk kurumsal yabanc dil renmenin ilkretim 4. snftan sonra geldii durumlarda bile kolayca sras deitirilebilir ve uyarlanabilir. Burada sunulan alternatifler yabanc dili (iki tanesi zorunlu programn
paras ve ncs seilebilen istee bal ekstra veya dier semeli konularn yerine konulmutur) renme ekilleri zerinedir nk bu birok durumda en gereki grnendir ve bu noktay
rneklemek iin yararl bir temel oluturur. Asl tartma, birok senaryonun varolan duruma gre
tasarlanabilecei ve her durumda herhangi bir zel tercihin genel yaps ve btnlne gereken
dikkat gsterildii srece yerel eitliliin olabilecei zerinedir.
a. Birinci Senaryo
lkretim 4,5. Snfta: Birinci yabanc dil (FL1) dil farkndaln , dil olgusunun genel bilincini (snf ortamnda verilen dillerle veya anadille ilikisi), gelitirmek amacyla ilkokulda balar.
Burada odak noktas her eyden nce bireyin genel yetileri- (dillerin ve kltrlerin okluunun okul
tarafndan tannmas veya kefi, etnik ayrmclktan ve grelikten uzaklamaya hazrlk, ayrca renen bireyin kendi dil ve kltr kimliini dorulama; vcut dili ve jestlere, ses, mzik ve ritme edilen dikkat, dier dilin baz yaplarnn fiziki ve estetik ynlerini tecrbe)- ile ilgili ksm hedefler ve bu
yetenenei gelitirmek iin planl ve ak bir teebbs olmadan iletiim yeteneiyle olan ilikisi
zerinedir.
lkretim 6,7. Snfta
Birinci yabanc dil (FL1) bu seviyeden itibaren iletiim yeteneinin (dilbilim, toplumbilim,
ve pragmatik boyutlarnda) aamal olarak gelimesine nem vererek ve dil farkndal
konusunda ilkokul seviyesindeki baarlar dikkate alarak devam eder.
kinci yabanc dil (FL2, ilkokulda retilmeyen) en batan balamaz, ilkokulda ilk yabanc dille balantl ve ilk yabanc dili temel alarak ilenen konular da dikkate alr; fakat
ayn zamanda ilk yabanc dilde bu seviyede izlenen hedeflerden biraz farkl hedefler iz-

159

ler (rnein, retime ynelik aktivitelerden ziyade anlama aktivitelerine ncelik vererek).
Ortaretim 8 ve Daha Yukar Snflar
Bu senaryodaki rnee devam edecek edersek, bu seviyede dikkate alnmas gereken hususlar unlardr:
Birinci yabanc dilin rgn eitimde arln azaltarak onun yerine dili baka bir konunun retimi iin dzenli veya deien aralklarla kullanma (bir tr alana bal renme
ve iki dilli eitim)
kinci yabanc dilde anlama zerindeki vurguyu devam ettirerek zellikle farkl yaz trlerine ve sylem dzenlenmesi zerine younlama ve bu ii birinci yabanc dilde renilen becerileri de kullanarak anadilde yaplm veya yaplmakta olanla ilikilendirme
stee bal nc yabanc dili (FL3) renmeyi seen rencileri zellikle tartmalara
ve tecrbe ettikleri renme trleri ve halihazrda denedikleri renme stratejilerini konu
alan aktivitelere katlmaya davet etme ve daha sonra onlar kurum ya da grup tarafndan belirlenen hedefleri gerekletirmeleri iin tasarlanan grup veya bireysel i programn dzenlemeye katkda bulunarak ve bir kaynak merkezini kullanarak kendi balarna almalar iin tevik etmektir.
b. kinci Senaryo
lkretim 4,5. Snf:
lk yabanc dil (FL1) temel szl iletiim ve aka nceden belirlenmi dil ieriine (snfta
orta seviyede szel etkileimi artrrken temel dil esinin balanglarn, ncelikle fonetik ve yapsal ynleri, oluturmak amacyla) arlk vererek ilkokulda balar.
lkretim 6,7. Snf
Birinci ve ikinci yabanc dil (ikinci yabanc dil ilk kez verildiinde) ve anadil iin, birinci yabanc dil ve ayrca anadil iin ilkokulda verilen renme metot ve tekniklerinin zerinde
younlalr; ayr olarak anadil iin bu aamada ama, duyarll ve dil renen bireyin dillere ve
renme aktivitelerine olan yaklamnn farkndaln artrmak olabilir.

Birinci yabanc dil iin, farkl becerileri gelitirmek amacyla tasarlanan dzenli bir
program ilkretimin sonuna kadar devam eder, fakat deien aralklarla, bu farkl renci profilleri ve onlarn beklenti ve ilgileri arasndaki artan fark kapatmak amacyla retme ve renme iin kullanlan kaynak ve metotlarla ilgili gzden geirme ve tartma
oturumlaryla desteklenir.
Bu aamada ikinci yabanc dil (FL2) iin, muhtemelen anadil dersiyle balantl olarak,
birinci yabanc dilde ilenen konulardan yararlanarak ve medya (basn, radyo ve televizyon) ile olan artan ainalk yoluyla kavrandndan sosyokltrel ve sosyodilsel elere zel nem verilebilir. Bu retim program modelinde, ilkretim sonuna kadar devam eden ikinci yabanc dil (FL2) retim programndaki dier dillerle desteklenen kltrel ve kltrleraras tartmalar iin temel forumdur ve medyada kan yazlar esas
alr. Bu model ayn zamanda, uluslararas karlkl deiim deneyimini kltrleraras
ilikilerle birletirir. Ayrca, ok kltrllkle ilgili iyi dnlm bir yaklam balatmaya
yardmc olmak iin dier konularn (rnein tarih ve corafya) kullanlmas da dnlmelidir.

lkretim 8. Snf ve st

160

 Birinci ve ikinci yabanc dilden her biri ayn ynde fakat daha karmak ve daha fazla
ey gerektiren bir seviyede devam eder. Dil renenler nc bir yabanc dili (FL3) ncelikle
meslek amalar iin seerler ve dil renmelerini arlkl olarak meslee ynelik alanlar ve dier akademik alma alanlaryla (rnein ticaret, ekonomi ve teknoloji diline doru ynelim) ilikilendirirler. Birinci senaryoda olduu gibi dil renenlerin ok dillilik ve ok kltrllk profillerinin
ikinci senaryoda da aadaki durumlarda deikenlik gsterebilecei vurgulanmaldr:

okdillilik yeteneini oluturan uzmanlk seviyesi deiiklik gsterir,

Kltrel ynler farkl diller iin farkl ekillerde geliir,
Dilsel elere en fazla nem verilen diller iin kltr esinin de ok gelimesi mutlaka
gereklemesi gereken bir durum deildir,
Yukarda tanmland gibi, ksmi yetiler btnletirilir.

Bu zet gstergelere, dil renenlerin setii veya aamal geliimleri srasnda etkide brakldklar yaklamlar ve renme yollarn dikkate alarak tm durumlarda hangi dil olursa olsun bir
noktada zaman ayrlmas gerektii eklenebilir. Bu, okulda retim program tasarmn kalclatrma, effaflk iin frsat, dil farkndal nn devaml geliimi ve dil renen bireyin kendi yetenek ve
stratejileri zerinde bili tesi kontrol kurmasna yardm eden genel dil eitimine giri anlamna gelir. Dil renen bireyler bunlar dier muhtemel yetenek ve stratejiler ve zel alanlardaki ileri baarmak iin kullanlan dil aktiviteleri ile badatrrlar. Dier bir deyile, retim program tasarmnn amalarndan biri, zelde retim program ne olursa olsun, ereve program iin benimsenen
modelde nerilen kategorilerden ve bunlar arasndaki dinamik ilikiden dil renen bireyleri haberdar etmektir.
8.4. Deerlendirme ve Okul, Okul D ve Okul Sonras renme
retim program, ilk anlamnn artrd gibi, bir kurumun kontrol altnda olsun ya da
olmasn, dil renen bireyin bir dizi eitim tecrbesi yaad bir yol olarak tanmlanrsa, , o zaman
retim program okuldan ayrlmayla sona ermez. Aksine yle ya da bu ekilde yaam boyu renme srecinde devam eder.
O halde, bu adan bakldnda, kurum olarak bir okulun retim program dil renen bireyde okul yaantsnn sonunda bireylere ve izledikleri yollara bal olarak deien profillere dnebilecek ok dillilik ve ok kltrllk yeteneini gelitirme amac tar. Bu tr bir yetinin deimez
olmad ve her bir sosyal varln sonraki kiisel ve meslek tecrbelerinin, yaamnn ald ynn, bu yetinin dengesini ileriki geliim, karm ve tekrar ekillendirmelerle gelimesine ve deimesine yol aaca aktr. Burada yetikin eitimi ve srekli eitimin, dier hususlar arasnda, rol
vardr. tamamlayc ynn (okul, okul d, okul sonras renme) bununla ilikili olarak dikkate
alnabilir.
8.4.1. Okul retim Programnn Yeri
Eitim programnn okulla snrl olmad ve onunla bitmeyecei dncesini kabul etmek,
ok dillilik ve ok kltrllk yeteneinin okuldan nce de balayabileceini ve okuldaki geliimine
paralel olarak birok ekilde okul dnda gelimeye devam edeceini kabul etmek anlamna gelir.
Bu, aile deneyimi ve renme, tarih ve kuaklar aras iletiim, seyahat, g ve dahas genelde ok
dilli ve ok kltrl bir evreye ait olma veya bir evreden dierine tanma ile hem de okuma ve
basn-yayn yolu ile gerekleebilir.
Bu durum gerei ortaya koymaktayken, okulun her zaman bunu dikkate almad da aktr. Bu nedenle, okul retim programn daha geni bir retim programnn paras olarak dikkate
almak faydaldr, fakat okul program ayn zamanda dil renen bireylere aadaki nitelikleri kazandrma ilevine sahiptir:

161

lk bata, farkllk gsteren ok dillilik ve ok kltrllk repertuar (yukarda ana hatlaryla verilen iki senaryoda nerilen muhtemel yollarla) kazandrmak,
Dil renen bireylerin yetilerini gelitirip mkemmel hle getirebilmeleri ve bu yetileri
zel alanlarda kullanabilmeleri iin, onlarn mevcut okul ii ve okul d kaynaklardan
daha iyi farknda olmalarn, yetilerini bilmelerini ve bunlara gvenmelerini salamak.

8.4.2. Dosyalama ve Profil karma

yleyse, bilgi ve becerilerin tannmas ve deerlendirmesi, bu yetilerin ve becerilerin hangi
artlar altnda ve deneyimler yoluyla kazanldnn dikkate alnmasn gerektirir. Bireyin kendi dil
yksnn farkl ynlerini kaydetmesine ve gstermesine imkn veren Avrupa Dil Geliim Dosyas
(ELP)nn gelitirilmesi bu ynde atlan bir admdr. Bu dosya, sadece belirli bir dili renme srecinde kazanlan resm tannma iin deil, ayn zamanda diller ve dier kltrlerle iletiimi ieren
resm olmayan deneyimlerin kayd iin de tasarlanmtr. Buna karn, okuldaki retim program
ve okul d retim program arasndaki ilikiyi vurgulamak iin, dil renimi, ortaretim sonunda
deerlendirildiinde, belki de sz konusu dil ya da dillerde tek bir seviyenin esas alnmas gerekmemelidir. Deiik kombinasyonlara yer veren bir k profili belirleyerek, ok dillilik ve ok kltrllk yeteneinin resmen tannmasn salamak iin aba gstermek deer tayacaktr. Ksmi yeteneklerin resmen tannmas bu ynde bir adm saylabilir (ve eer balca uluslararas niteliklerin
byle bir yaklam benimseyerek yol gstermeleri gerekirse bu tannma yarar salayacaktr, rnein, anlama/ifade ve yazma/konuma yoluyla kavratlan drt becerinin tmn mutlaka birletirmeden ayr ayr kazandrarak) Fakat bu ksmi yetilerin resm olarak dikkate alnmas ve tannmas,
eer birok dille ve kltrle baa kma kabiliyeti dikkate alnrsa, yarar salayacaktr. kinci yabanc dili birinci yabanc dile evirmek (veya zetlemek), eitli dilleri konu alan szl bir tartmaya
katlmak, kltr olgusunu dier bir kltrle yorumlamak, ok dillilik ve ok kltrllk repertuarn
ynetme kabiliyetini kazandrmada ve deerlendirmede rol oynayan uzlatrma (mediation) (bu kitapta tanmland gibi) rnekleridir.
8.4.3. ok Boyutlu Ve Modler Yaklam
Bu blm genel olarak retim program tasarmnda odak noktasndaki kaymalara, en
azndan artan karmakla, deerlendirme ve belgelendirmenin beraberinde getirdiklerine dikkati
ekmeyi amalar. erik ve ilerlemeye bal aamalar belirlemek kesinlikle nemlidir. Bu, bir temel
e iin (rnein, dilsel veya kavramsal/ilevsel eler) veya belirli bir dil iin tm boyutlardaki ilerlemeyi tevik etmek iin yaplabilir. ok boyutlu retim programnn (zellikle ortak bavuru metninin farkl boyutlarn dikkate alan) elerini ayrt etmek ve modler renme ve belgelendirme
dzenlemeleri iin alan deerlendirme metotlarn ayrmak ayn derecede nemlidir. Modler renme Deiken geometriye (yani sz konusu birey iin zamanla deien ve bir bireyden dierine
farkllk gsteren yap ve eler) sahip okdillilik ve okkltrllk yetilerinin geliimine ve tannmasna planlanan zamanda (yani renme srecinde belirlenen zamanda) veya farkl bir zamanda
(yani bu srenin farkl aamalarnda) izin verecektir. Dil renen bireyin okul yaam boyunca belirli
zamanlarda, okul programn ve yukarda ksaca ana hatlar izilen senaryolar takiben, birok dili
kapsayan ksa, birbirleriyle ilikili retim programlar aras modller (cross-curricular modules) ortaya konulabilir. Bu gibi dilleraras modller, farkl renme yaklam ve kaynaklarn, okul d
retim programn kullanma yollarn, ve kltrleraras ilikilerdeki yanl anlamalarla baa kmay
ierebilir. Bu modller, temelini oluturan retim programyla ilgili tercihlerde btnyle bir effaflk
ve tutarllk salar ve dier dersler iin tasarlanan programlar bozmadan genel yapy gelitirir.
Ayrca, vasflara ynelik modler bir yaklam, yukarda bahsedilen ok dilli ve ok kltrl
ynetim becerilerinin deitirilebilir bir modlde deerlendirilmesine imkn tanr.
Sonu olarak, ok boyutluluk ve modlerlik, deerlendirme ve retim programnda dil eitliliini salamak iin salam bir temel gelitirmede anahtar kavramlar olarak grnmektedir.

162

ereve program, bunun gibi modler ve ok boyutlu bir dzenleme iin yn belirleme konusunda
nerdii kategorilerle dil eitliliini salayacak ekilde yaplandrlr. Ancak, sonraki admn, eitli
durumlarda ve okul evresinde deneysel alma ve projeleri uygulamak olduu aktr.
Ortak Bavuru Metninin kullanclar, aadaki noktalar gz nnde bulundurabilirler :

Sz konusu dil renen bireylerin daha nceden dil ve kltrel zenginlik deneyimine ve bu
deneyim zelliine sahip olup olmadklarn;
ok basit bir seviyede olsa bile, dil rene bireylerin birok dil ve kltrel toplulukta ilevsel
olup olamayacaklarn ve bu yetinin, dilin kullanld durumlara ve aktivitelere gre nasl
dalm gsterdiini ve farkllatn,
Dil renen bireylerin renme srelerinde (mesela, bir renme kurumunda derse devamlarna paralel ve devamlar dnda) sahip olduklar dil ve kltrel eitlilik deneyimlerinin ne olduunu,
renme srecinde bu deneyimin nasl gelitirilebileceini,
Dil renen bireylerin daha nceki renme yollar ve varolan kaynaklarnn yan sra, bu
bireylerin zelliklerini, beklentilerini, ilgilerini, planlarn ve ihtiyalarn gz nnde bulundurarak ok dillilik ve ok kltrllk yeteneinin geliimindeki belirli bir noktada dil renen
bireylere hangi tr hedeflerin uygun grldn,
Sz konusu dil renen bireyler iin, gelime srecindeki ok dillilik ve ok kltrllk yetilerinin farkl eleri arasndaki etkili ilikinin kurulmas ve blnmemesinin nasl tevik edileceini, zellikle, dil renenlerin varolan aktarlabilir bilgi ve becerilerinin nasl kullanlacan ve bunlara nasl dikkat ekileceini,
Hangi ksm yetilerin (hangi trleri ve ne amala) dil renen bireylerin varolan yetilerini
zenginletirebileceini, karmaklatrabileceini ve bu yetilerden farkllk gsterebileceini,
Belirli bir dil ve kltrle ilgili renmelerin, birok dil ve kltr deneyiminin gelitirildii genel
retim programna tutarl ekilde nasl yerletirileceini,
retim program senaryolarnda sz konusu dil renen bireylerde eitlilik gsteren yetilerin geliimini ynetmek iin ne tr farkl tercihlerin ve formlarn olduunu; eer uygunsa ne
tr ekonomik avantajlarn planlanp baarlabileceini,
Ne eit renme dzeninin (rnein, modler yaklam) sz konusu rencilerin renme
srelerini ynetmelerinde yardmc olabileceini,
lme ve deerlendirmede hangi yaklamn ksmi yeteneklerin uygun tannmasn salayacan ve dil renen bireylerde eitlilik gsteren ok dillilik ve ok kltrllk yeteneini
dikkate almay mmkn klacan bulundurabilirler.
9. Deerlendirme
9.1. Giri

Deerlendirme, bu blmde dil kullancsnn dil yeterliinin deerlendirilmesi olarak kullanlmtr. Tm dil snavlar deerlendirmenin bir eididir ama snav olarak tanmlanmayan srekli
deerlendirmede kullanlan (etele/kontrol listeleri, resm olamayan retmen gzlemleri gibi) bir
ok deerlendirme yntemi vardr. Bir dil programnda renen yeterliliinden baka, kullanlan
yntem veya materyalin etkililii, programda retilen dilin/sylemin eidi ve kalitesi, renen ve
retmen tatmini, retimin etkililii gibi boyutlar da deerlendirilir. Bu blm, daha geni boyutlar
ieren program deerlendirme yerine renci yeterliliini deerlendirilmesi ile ilgilidir.
Geleneksel olarak, kavram her hangi bir deerlendirme tartmasnn temelini oluturur:
Geerlilik, gvenirlilik ve verimlilik. Bu terimlerin tanm, birbirlerine olan ba ve Ortak Bavuru
Metni ile olan ilikilerini genel olarak aklamak bu blmde yaplacak olan tartmalar iin gereklidir.

163

Geerlilik, Ortak Bavuru Metninin ilgilendii bir kavramdr. Bir snav veya deerlendirme
ynteminin ne kadar geerli olduuna, gerekte deerlendirilen (yap) ile deerlendirilmesi istenenin ne derecede rtt ve deerlendirme ile elde edilen bilginin adaylarn dil yeterliini ne kadar
yansttna bakarak karar verilir.
Gvenirlilik, ise teknik bir terimdir. Temelde, adaylara, gerek veya canlandrlm ortamlarda, ayn deerlendirme birden fazla kez uygulandnda ayn baar sralamasn elde etmeleri olarak tanmlanr.
Gvenirlikten daha nemli olan ise, bir standartla balantl olarak verilen kararn doruluudur. Eer bir deerlendirmenin sonular geme/kalma veya A2+ /B1 /B1+ olarak belirtiliyorsa,
bu karar ne derecede doru? Bu kararlarn doruluu, belli bir standardn (rnein B1 dzeyi),
iinde bulunulan durum iin geerliine baldr. Kararlarn doruluu ayn zamanda karar vermek
iin kullanlan ltn ve ltleri gelitirmede kullanlan yntemlerin geerliliine dayanr.
Eer iki farkl kurum veya blge ayn becerinin deerlendirilmesinde ayn standarda ynelik
lt kullanacaksa, eer standartlarn kendileri kullanldklar iki ortam iin geerli ve uygunlarsa,
eer standartlar, deerlendirme grevlerinin (tasks) gelitirilmesinde ve performanslarn yorumlanmasnda tutarl ekilde yorumlanyorsa, iki sistemde elde edilen sonular birbirleriyle korelasyonda (bantl) olacaktr. Ayn yapy len veya lt dnlen iki snav arasndaki korelasyon ezamanl geerlilik (concurrent validity) olarak bilinir. Gvenilir olamayan snavlar birbiriyle
korelasyonda olamayaca iin bu kavram ayn zamanda gvenirlilikle de ilikilidir. Temel olan ise,
iki snav arasndaki neyin lld ve performansn nasl yorumland konularndaki uyumdur.
Ortak Bavuru Metni bu iki temel soru ile ilgilenmektedir.
Sonraki blm Bavuru Metninin kullanlabilecei ana yolu aklamaktadr:
LLECEK ALAN
1. Test ve snavlarn ieriinin belirlenmesi iin:
2. renme hedeflerine eriimi belirleyecek ltlerin ifade edilmesi iin:
3. Farkl yeterlilik sistemleri arasnda karlatrma yaplmasn olas klmak amacyla mevcut test ve snavlarla
belirlenen yeterlilik seviyelerini betimlemek iin:

LME BM
Ne deerlendiriliyor?
Performans nasl yorumlanyor?
Karlatrmalar nasl yaplabilir?

Bu konular deiik deerlendirme eitlerine deiik yollarda baldr. Deerlendirmenin

deiik gelenek ve trleri vardr. Bir yntemin (rnein, bir snavn) eitim etkileri bakmndan bir
dierinden (rnein, retmen deerlendirmesinden) daha stn olduunu varsaymak yanl olur.
Bir grup ortak standardn- Ortak Bavuru Metninin Seviyeleri gibi- deiik deerlendirme trlerini
birbirine balyor olmas bir avantajdr.
Bu blmn nc ksm verimlilik, deiik deerlendirme eitleri ile ilgili seenekler
sunmaktadr. Bu seenekler zt iftler eklinde sunulmutur. Bu blmde kullanlan terimler tanmlanm ve deerlendirmenin eitim ortamndaki amac gz nne alnarak greceli avantajlar ve
dezavantajlar tartlmtr. Dier seenekleri uygulamann etkileri de belirtilmektedir. Kullanlan
deerlendirme tr ile Ortak Bavuru Metni arasndaki balant da ortaya konmaktadr.
Bir deerlendirme ynteminin ayn zamanda kullanl olmas gereklidir. Kullanllk zellikle performans lmlerinde nemli bir konudur. Deerlendiriciler zaman basks altnda alrlar.

164

Performansn kstl bir rneklemini grrler ve lt olarak kullanabilecekleri boyutlarn

/kategorilerin say ve eit olarak belirli snrlar vardr. Bavuru Metni, pratik bir deerlendirme arac deil, bir referans noktas sunmay amalamaktadr. Bavuru Metninin kapsaml olmas gerekir
ama kullanclar seici olmaldr. Bu seicilik, Metinde belirtilen kategorileri birletirerek daha basit
bir uygulama plan elde etmeyi ierebilir. rnein, 4. ve 5. blmlerde betimleyici leklerde kullanlan kategoriler, metnin iinde verilen kategori ve uzantlarndan daha basittirler. Bu blmn son
ksm bu konuyu rneklerle tartmaktadr.
9.2 Ortak Bavuru Metni: Deerlendirmeye Bir Kaynak
9.2.1 Snav Ve Testlerin eriinin Belirlenmesi
letiimci bir deerlendirme grevinin zellikleri konusunda 4. blmde betimlenen Dil Kullanm ve Dil Kullancs ve zellikle 4.4 nolu blmdeki letiimci Dil Aktivitelerine baklabilir. Artan bir nemle kabul edilmektedir ki, ilgili sylem tipleri ieren bir rneklem, geerli deerlendirme
iin gerekli bir boyuttur. rnein, son dnemlerde gelitirilen szel becerinin llmesi amalayan
bir test bu konuya deinmektedir. lk aamada, canlandrlan bir konuma gdleme amacn tamaktadr; daha sonra, adayn ilgi belirttii bir konuda resm olamayan tartma yer alr. Bunun ardndan transaction/etkileim aamasnda yz yze veya canlandrlm telefon grmesinde bilgi
edinme aktivitesi yer alr. Bunu takip eden retim aamasnda, aday, verdii yazl bir rapora dayal olarak, akademik alma alann ve planlarn betimler. En son olarak da hedefe ynelik ibirliinde, adaylar arasnda fikir birliine varlmasn amalayan bir grev verilir.
zetle, Metinde kullanlan iletiimsel etkinlik kategorileri unlardr:
Etkileim (Interaction)
retim (Production)
n hazrlksz, ksa ifadeler n hazrlkl, uzun ifadeler
(Spontaneous, short turns)
(prepared, long turns)
Konuma
Szl
Resm olmayan tartma
Hedefe ynelik ibirlii
Rapor/ akademik alann betimYazl
lenmesi
Grevin zelliklerini oluturmada, kullanc, dil kullanm ortam (alanlar, durum ve kstlamalar, zihinsel ortam) ile ilgili 4.1 no.lu blme, metinler ile ilgili 4.6 no.lu blme, ve Grevler ve
Dil retiminde Rolleri ile ilgili 7. blme ve zellikle Grev gl ile ilgili 7.3 no.lu blme bakabilir.
5.2 no.lu letiimsel Dil yeterlilikleri blm, dilbilimsel, toplum-dilbilimsel, ve edimsel
(pragmatic) yeterliliklerin ortaya kmasn frsat tanyacak test maddelerinin veya szl testin aamalarnn yaplandrlmasn ynlendirecektir.
Yirmiden fazla Avrupa dili iin Avrupa Konseyinin gelitirdii st Dzey (Threshold) ierik
belirtkeleri ve ngilizce iin Temel Dzey ve leri Dzey (Waystage and Vantage for English) tanmlar Bavuru Metni dokmanna ek olarak grlebilirler. A1, A2, B1 ve B2 dzeylerinde test gelitirmeyi bilgilendirmek iin rnekler sunmaktadrlar.
9.2.2 renme Hedefini Kazanmak in ltler
lekler, renme hedefinin ne kadar kazanldn deerlendirmede kullanlan derecelendirme leklerinin hazrlanmasnda bir kaynak olabilir ve tanmlar da ltlerin oluturulmasn ynlendirebilir. Hedef, Ortak Bavuru Dzeyinde kapsaml ekilde belirtilen genel bir dil yeterlilii olabilir (rnein, B1). Bunun aksine, hedefler, 6.1.4 no.lu partial competences and variation in

165

objectives in relation to the framework (6. Blme bak) konulu blmde belirtildii gibi, aktivitelere, becerilere, ve yeterliliklere ynelik de olabilirler. Bu ekilde modler bir yaklamla belirtilen
hedefler dzey gibi kategorilere gruplanarak, (Tablo 2 de olduu gibi) tablolarda gsterilebilirler.
Tanmlarn kullanmn tartrken aadaki ayrm yapmak gereklidir:
1. Blm 4 deki iletiimsel aktivitelerin tanm
2. Blm 5 deki baz yeteneklere ynelik dil yeterlilii tanmlar
letiimsel aktivitelerin tanmlar gerek dnya grevlerine ynelik retmen deerlendirmelerine veya z deerlendirmeye uygundur. Bu tr retmen deerlendirmeleri veya z deerlendirmeler renenin program boyunca gelitirdii dil yeteneine yneliktir. Bunlar renenleri ve retmenleri eyleme ynlendirdikleri iin caziptirler.
Eer ama renenlerin dil edinimlerini rapor etmekse, belli bir konuma veya yazma snavnda deerlendiriciye iletiimsel aktiviteler iin yaplan tanmlarn verilmesi tavsiye edilmez. Bunun
nedeni, deerlendirmenin amacnn tek bir performans deil, o performanstan yola karak genellenebilir dil yetilerini belirlemek olmasdr. Verilen bir aktiviteyi baar ile tamamlamay deerlendirmenin, zellikler ya kk Temel Kullanclar (A1 ve A2 dzeyleri) geerli eitimsel nedenleri
vardr. Bu sonular genellenemez ama dil reniminin balang dzeylerinde, genellenebilirlik
nemli bir kriter deildir.
Bu yaklam deerlendirmenin farkl amalar olabildiini vurgular. Bir deerlendirme amac
iin uygun olan, bir dieri iin uygun olmayabilir.
9.2.2.1 letiimsel Aktivitelerin Tanm
letiimsel aktivitelerin tanm (4. Blm) hedeflere eriimle balantl olarak farkl ynde
kullanlabilir:
1. Yaplandrma: 9.2.1 no.lu blmde tartld gibi, iletiimsel aktivite lekleri deerlendirme aktivitelerinin/grevlerinin tanmlanmasnda yardmc olur.
2. Raporlama: letiimsel aktivite lekleri sonularn raporlanmasnda ok yardmc olabilir. verenler gibi eitim sisteminin sonular ile ilgilenenler detayl yeterlilik profilleri yerine genel renme sonular ile ilgilenirler.
3. z veya retmen deerlendirmesi: letiimsel aktivite lekleri z deerlendirme
veya retmen deerlendirmesinde farkl ekillerde kullanlabilir. Aada birka rnek
sunulmutur.

Kontrol Listesi: Srekli deerlendirme (continuous assessment) veya dnem sonu/

dzey belirleme (summative) deerlendirmeleri iin kullanr. Belli bir dzey iin tanmlar listelenir. Tanmlarn ierii dallara ayrlabilir (exploded). rnein, kiisel bilgi
isteyebilir ve salayabilir tanm olutuu paralara/dallara ayrlabilir- kendimi tantabilirim; nerede yaadm syleyebilirim; adresimi Franszca syleyebilirim; ka
yamda olduumu syleyebilirim, vb. ve birisine adn sorabilirim; birisine nerede
oturduunu sorabilirim; birisine ka yanda olduunu sorabilirim, vb.

Tablo/ izelge: Srekli deerlendirme (continuous assessment) veya dnem sonu

(summative) deerlendirmelerinde belirli seviyeler iin tanmlanm profili (B1+, B2,
B2+) bir izelgenin/tablonun kategorileri (rnein, konuma, tartma, bilgi alverii)
olarak belirtmeyi ierir.

166

Son on yl iinde tanmlarn bu yollarda kullanlmasna ska rastlanmaktadr. Deneyimler

gstermitir ki, tanmlarn, retmenler ve renenlerin tutarl bir ekilde yorumlamalar sadece neyin yaplacann tanmlanmas deil ne kadar iyi yaplacann da tanmlanmasyla olmaktadr.
9.2.2.2 Belli Yeterlilikler in Yetenek Tanmlarnn Boyutlar
Yeteneklerin boyutlar, hedeflere eriim asndan iki farkl ekilde kullanlr:
1. z deerlendirme veya retmen deerlendirmesi: Tanmlar olumlu ve birbirinden bamsz tmceler olduklar srece z deerlendirme ve retmen deerlendirmesi amacyla kullanlan kontrol listelerine dahil edilebilirler. Halbuki, mevcut leklerinin ounun
zayf yan ise balang dzeyleri iin tanmlarn olumsuz olarak ifade edilmi olmas ve
lein ortalarnn ise norm dayanakl olmasdr. Buna ek olarak, baz leklerde, lein btnlnden karlnca anlam tamayan tanmlar kullanlmas ve birbirini takip
eden dzeyler arasndaki farkn sadece birka szckle betimlenmesi dzeyi yeteri kadar tanmlamamaktadrlar. Ek A bu problemleri engelleyen tanmlarn gelitirilmesini tartmaktadr.
2. Performans deerlendirmesi: 5. Blmde belirtilen yeterlilik tanmlar deerlendirme tanmlarnn gelitirilmesi iin de bir balang noktas oluturmaktadr. Bu tanmlar, bir
grup deerlendirici iin ortak bir ereve oluturarak, kiisel ve sistemsiz/rasgele izlenimleri deer yarglarna dntrrler.
Yetenek tanmlar deerlendirme lt olarak ekilde kullanlabilirler:
Tanmlar bir lek olarak kullanlabilir- farkl kategoriler iin yaplm tanmlar her dzey
iin bir paragrafa dntrlebilir. Bu yaygn bir yaklamdr.
Tanmlar bir kontrol listesi (checklist) olarak sunulabilir, her dzey iin bir kontrol listesi
gelitirilebilir ve tanmlar balk veya kategori grevini grebilirler. Mevcut durum deerlendirmesinde kontrol listesi kullanm daha az yaygndr.
Tanmlar, seilen kategorilerde tablo eklinde sunulabilir ve bylece farkl kategoriler
iin ortak lekler gelitirilir. Bu yaklam tanmlayc bir profil elde edilmesini salar.
Deerlendiricinin ba edebilecei kategori saysnda bir limit vardr.
Alt leklerin sunulabilecei tablolarn iki yolu vardr:
1. Yeterlilik lekleri: Belli kategoriler iin profili tanmlayan tablo yaparak, rnein A2 dzeyinden B2 dzeyine. Deerlendirme bu dzeylere gre yaplr ve daha fazla ayrtrma iin artlar
kullanlabilir veya saysal nota bir hane eklenebilir. Bylelikle, eer snav B1 dzeyini hedeflediyse
ve hi bir renen B2 dzeyine erimediyse bile baarl renenlere B1+, B1++ veya B1.8 gibi
notlar vermek mmkn olabilir.
2. Snav derecelendirme lei: Her kategori iin arzu edilen geme standardn veya normu tanmlayarak. Bu tanm geer veya 3 olarak isimlendirilir ve lek bu standarda gre norm
dayanakl ekle getirilir (zayf performans =1, mkemmel performans=5). 1 ve 5 in tanm
5. Blmde belirtilen lein bitiik dzeylerinin tanmlarndan yola karak veya 3 olarak belirtilen
tanm ifadesinden saptanabilir.
9.2.3. Karlatrmaya Destek Olmak Amacyla Snavlardaki Yeterlilik Dzeylerinin
Tanmlanmas
Ortak Bavuru Dzeylerinin amac, mevcut eitim sisteminde elde edilen dil yeterliliinin tanmlanmas ve sistemlerin birbiriyle karlatrlmasn salamaktr. lme literatr, bamsz
lmelerin birbiriyle ilikilendirilmesi iin be yntem tanr: (1) denkletirme (equating) (2) ayarlama
(calibrating) (3) istatistik ayarlamas (statistical moderation) (4) iaretleme (benchmarking) (5) sosyal ayarlama (social moderation).

167

lk yntem gelenekseldir:
1. Ayn snavn farkl ekillerini retmek (denkletirme),
2. Deiik snavlarn sonularn ortak bir lee balamak (ayarlama), ve
3. Snavn zorluunun veya deerlendiriciler arasndaki tutarszlklarn dzeltilmesi (istatistik ayarlamas).
Son iki yntem ise tartma yoluyla ortak bir anlaya varlmasn (sosyal ayarlama) ve deerlendirilen boyutlarn baz standartlam tanmlarla ve rneklerle karlatrlmasn (iaretleme)
ierir. Ortak bir anlay gelitirme srecini desteklemek Bavuru Metninin amalarndan biridir. Bu
yzden, bu amala kullanlan tanm lekleri zenle standartlatrlmtr. Eitimde bu yaklam
standart-dayanakl deerlendirme olarak adlandrlmaktadr. Standart-dayanakl deerlendirme
yaklamn gelitirmenin zaman alaca kabul edilir nk ortaklar, standartlarn tanmlarnn anlamlarn rnekler ve fikir alverileri sayesinde anlarlar ve benimserler.
Bu yaklamn, bamsz lmeleri birbirleriyle ilikilendirmede en gl yntem olduu ne
srlmektedir nk bu yaklam yap ile ilgili ortak bir grn gelitirilmesini ve onaylanmasn
iermektedir. Geleneksel yntemlerin stn istatistik becerilerine ramen dil deerlendirmelerini
birbirleriyle ilikilendirmedeki glnn nedeni, ayn kapsam deerlendirmek amalansa bile
birbirinden ok farkl eylerin llmesidir. Bunun nedeni ise ksmen (a) yapnn gereinden az
kavramsallatrlmas ve gereinden az ievuruk olmas, ve ksmen (b) lme ynteminin mani
olmasdr.
Bavuru Metni birinci probleme Avrupada modern dillerin renimi iin prensiplere dayal
bir zm sunmaktadr. Blm 4 ve 7 tanmlayc bir plan gelitirmektedir. Bu plann amac, dil kullanmnn, yeteneklerinin ve retim ve renim srecinin, iletiimsel dil becerilerinin geliimini salayacak pratik yntemlerle gelitirilmesidir.
Tanm lekleri aadaki amalar iin kullanlabilen bir kavram tablosunu oluturur:
a.) Ortak Metin sayesinde kurumsal ve ulusal yaklamlar birletirmek;
b.) leklerin kategori ve dzeylerini kullanarak, belli snav ve ders modllerinin hedeflerini
haritalandrmak.
Ek A okuyuculara tanm leklerini gelitirmekte kullanlacak yntemlere genel bir bak
sunar ve bunlar Bavuru Metni lei ile ilikilendirir.
ALTE (Document CC-Lang(96) 10 rev) tarafndan retilen Deerlendiriciler iin Kullanm Klavuzu nun amac, snavlarda yaplarn ievuruklatrlmas ve snav ynteminin yol at gereksiz
etkilerin nlenmesi ile ilgili detayl neri sunmaktr.
9.3. Deerlendirme Trleri
Deerlendirme ile ilgili bir ok nemli farkllktan bahsedilebilir. Aadaki liste tm farkllklar ierdiini iddia etmemektedir ve bir terimin sa veya sol stunda yer almasnn herhangi bir anlam yoktur.
Tablo 7: Deerlendirme trleri
1
2

Baar (erii) deerlendirmesi

Norm dayanakl

Yeterlilik deerlendirmesi
lt dayanakl

168

3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

(lt dayanakl)Tam renme

Srekli deerlendirme
Biimlendirici (formative) deerlendirme
Dorudan deerlendirme
Performans deerlendirmesi
znel deerlendirme
Kontrol listesi deerlendirmesi
zlenim
Tmel/ btncl deerlendirme
Seri deerlendirme
Bakalar tarafndan deerlendirme

(lt dayanakl) Kesintisiz renme

Sabit deerlendirme noktalar
Dzey belirleyici (summative) deerlendirme
Dolayl deerlendirme
Bilgi deerlendirmesi
Nesnel deerlendirme
Performans deerlendirmesi
Ynlendirilmi yarg
zmsel/ analitik deerlendirme
Kategorik deerlendirme
zdeerlendirme

9.3.1. Baar Deerlendirmesi/ Yeterlilik Deerlendirmesi

Baar (erii) deerlendirmesi belli hedeflere eriinin retilenin- deerlendirmesidir. Bu
yzden, dnem/hafta iinde yaplanlarla kitapla ve ders programyla balantldr. sel bir yaklam yanstr.
Yeterlilik deerlendirmesi ise kiinin gerek yaam durumlarnda rendiklerini ne kadar
uygulayabildiinin llmesidir. Dsal bir yaklam yanstr.
retmenler, retimleriyle ilgili dnt almak amacyla erii deerlendirmesine doal bir
eilim gsterirler. verenler, eitim yneticileri ve yetikin renenler yeterlilik deerlendirmesine
daha ok ilgi duyma eilimindedirler nk bu deerlendirme, renme ktlarn yani kiinin bu
anda ne yapabileceini yanstr. Baar deerlendirmesinin avantaj ise renenin deneyimlerine
yakn olmasdr. Yeterlilik yaklamnn avantaj da bireylere ne dzeyde olduklarn bildirmesidir;
sonular effaftr.
deal artlar altnda ve iletiimsel deerlendirme kullanlan ama odakl renme-retme
ortamlarnda, erii (kursun ieriine ynelik) deerlendirmesi ile yeterlilik (gerek yaam becerilerine ynelik) deerlendirmesi arasndaki fark ok az olmaldr. Erii deerlendirmeleri, uygun durumlarda pratik dil kullanmn ltkleri ve beliren dil yeteneinin dengeli bir resmni sunduklar srece yeterlilik deerlendirmesi grevini de grrler. Yeterlilik deerlendirme snavlar ise, ilgili ve
effaf bir ders programna dayanan iletiimsel aktiviteler ieriyorsa ve renene rendiklerini yanstma olanan tanyorsa, deerlendirme erii boyutunu da tayordur.
Tanm lekleri yeterlilik deerlendirmesi ile balantldr: gerek yaam becerilerini yanstrlar. Baar snavlarnn renmeyi pekitirici olarak kullanlmas 6. Blmde tartlmaktadr.
9.3.2. Norm Dayanakl (ND) Ve lt Dayanakl (D) Deerlendirme
Norm dayanakl deerlendirmede, renenler deerlendirme sonularna gre sraya dizilir
ve akranlarna gre deerlendirilirler. lt dayanakl deerlendirme norm dayanakl deerlendirmeye bir tepkidir ve renen, akranlarnn baarsna baklmakszn sadece kendi becerilerine gre
deerlendirilir.
Norm dayanakl deerlendirme, snf, demografik grup veya snav alanlar iinde renenin
yerini yanstr (rnein, 18. olmak, 21., 567. olmak veya st %14 de yer almak). Eer yzdelik dilimler kullanlyorsa, adil bir deerlendirme sonucuna ulamak iin ham puanlarn dalm erisi
belirlenir ve bu eri daha nceki senelerde alnan sonularla karlatrlarak ayn standard salayacak ekilde belirli yzdelere A notu verilir. Bu yntemle verilen notlar snavn zorluundan ve-

169

ya renenlerin becerilerinden bamszdr. Bu deerlendirme sonular norm dayanakl deerlendirme snflar oluturmak amacyla verilen yerletirme snavlarnda kullanlr.
lt dayanakl deerlendirme ise dil yeterliliinin bir dzlemde (dikey), deerlendirme boyutlar ise bir dier dzlemde (yatay) gsterilmesini ierir. Byle bir deerlendirme yapabilmek iin
aadakilerin belirlenmi olmas gereklidir: a) snavn veya programn kapsam, ve b) yeterlilik
standardna eriimi belirleyen kesim (cut-off points) noktalarnn belirlenmesi.
Tan lekleri, kategoriler iin ltleri oluturur ve Ortak Bavuru Dzeyleri bir grup ortak
standard sunar.
9.3.3. D Tam renme / D Deimez
lt dayanakl tam renme, tek bir minimum yeterlilik standardnn deerlendirip, renenleri uzmanlar ve uzman olmayanlar diye ikiye ayrd bir yaklamdr. lt dayanakl kriter
ise yetenein, nceden tanmlanan bir deimez zerinde derecelendirildii bir yaklamdr.
lt dayanakl deerlendirmeye bir ok farkl yaklam vardr; fakat bunlarn byk bir
ksm tam renme veya deimez renme diye tanmlanabilir. lt dayanakl olmak genellikle tam renme ile kartrlr. Tam renme bir kursun veya dersin ieriine baar ile ilgili bir yaklamdr. Dersi (ve bu derslerde elde edilen baary) yeterlilik deimezine yerletirmeyi amalar.
Tam renme yaklamnn alternatifi ise her bir deerlendirme sonucunu, genellikle bir seri
not olarak, yeterlilik deimezine yerletirmektir. Bu yaklamda, deimez olarak belirtilen lt,
snav sonularnn anlamn yanstan d gerektir. Sonular bu d ltle ilikilendirmek ve ortak
bir lee yanstmak, lekli bir analiz yoluyla yaplabilir (Rasch modeli).
Bavuru Metni tam renme ve deimez yaklamlaryla kullanlabilir. Deimez yaklamnda kullanlan lek dzeyleri Ortak Bavuru Dzeyleri ile eletirilebilir. Tam renme yaklamnda ise eriilmesi beklenen hedef, Metinde sunulan kategoriler ve dzeyler izelgesine dayandrlabilir.
9.3.4 Srekli Deerlendirme/Sabit Noktalarla Deerlendirme
Srekli deerlendirme genellikle retmen tarafndan yaplr ve renenin snf ii performans, rettikleri ve projeleri dikkate alnr. Verilen not tm kursu/seneyi/dnemi yanstr.
Sabit noktalarla deerlendirmede ise, notlar veya kararlar belirli bir zamanda, genellikle dnem banda veya sonunda, yaplan snava veya baka bir deerlendirme sonularna dayandrlr.
renenin daha nce yanstt performans geersizdir, sadece deerlendirme annda yansttklar
dikkate alnr.
Bu yaklamda, deerlendirme genelde snf dnda yer alr ve belirli noktalarda karar vermeyi ynlendirir. Srekli deerlendirmede ise deerlendirme programla btnlemitir ve dnem
sonunda tmel deerlendirmeye katkda bulunur. Ev devleri ve dzenli veya aralklarla verilen ksa erii snavlarna ek olarak, srekli deerlendirme, retmen veya renenler tarafndan doldurulan kontrol listeleri/tablolar, ders ii deerlendirme ve/veya dersin deiik srelerinde oluturulan
ve renenin rnek almalarn ieren dosyann deerlendirilmesi eklinde de olabilir.
ki yaklamn da avantaj ve dezavantajlar vardr. Sabit noktalarda deerlendirme renenin ders programnda olanlar yapabildiini belirler. Snav kaygsna yol aabildii gibi belli renen
tiplerine avantaj da salayabilir. Srekli deerlendirme yaratclk ve dier gl ynlerin n plana

170

kmasna olanak tanr ama retmenin objektif olma becerisine dayanr. Ar bir boyuta tanrsa,
renen iin hi bitmeyen bir snava, retmen iin de brokratik kbusa dnebilir!..
letiimsel aktiviteleri tanmlayan lt tmceleri kontrol listesi, srekli deerlendirme iin
yararl olabilir (Blm 4). Yetinin boyutlarn tanmlayan derecelendirme lekleri de sabit noktalarda deerlendirme iin notlar belirlemede yardmc olabilir (Blm 5).
9.3.5 Biimlendirici Deerlendirme/ Dzey Belirleyici Deerlendirme
Biimlendirici deerlendirme renmenin ne derecede gerekletiini, retmenin ders
planlamasnda dikkate alarak zm bulabilecei gl ve zayf boyutlar, ve rencilere verebilecei dnt ile ilgili bilgi toplamay amalayan ve devam eden bir sretir. Biimlendirici deerlendirme, ounlukla, saysal olarak ifade edilemeyen anket ve grme bilgileri iin kullanlr.
Dzey belirleyici deerlendirme ise ders sonundaki edinimleri bir not ile ifade eder. Yeterlilik
deerlendirmesi yaplmas gerekmez. Birok dzey belirleyici deerlendirme, norm dayanakldr,
sabit noktalarda yaplr ve erii (baar) deerlendirmesidir.
Biimlendirici deerlendirmenin gl yn renmeyi gelitirmeyi hedeflemesidir. Bu tr
deerlendirmenin zayf yan ise dnt mekanizmasnn ilemesindedir. Dntn yararl olmas iin,
alcnn a) dikkat etmesi, gdl ve bilginin sunulduu form ile tank olmas b) alglamas, yani
alabileceinden fazla bilgiyle karlamamas, bilgiyi kaydetmesi, dzenlemesi ve kiiselletirmesi,
c) yorumlamas, konuyu anlamak iin gerekli olan n-bilgiye ve duyarla sahip olmas ve yarar
salamaktan uzak davranlara girmemesi, ve d) bilgiyi btnletirmesi, yeni bilgiyi hatrlayacak ve
yanstacak zaman sahip olmas gereklidir. Bunlarn gerekletirilmesi iin de z-ynlendirmenin,
z ynlendirme eitiminin, bireyin renmesini kontrol etmesinin ve dnte yant veren davranlar
gelitirmenin nemi ortaya kar.
Bu ekildeki renen eitimine veya farkndalk gelitirmeye evaluation formatrice ad verilir. Bu tr farkndalk gelitirmek iin birok yntem kullanlabilir. Temel prensip, izlenimi (rnein,
neyi yapabileceinizi bir kontrol listesinde belirtme) gerek yaamla (rnein, kontrol listesinde belirtilen gibi bir materyali dinlemek ve anlayp anlamadnz fark etmek) karlatrmaktr.
DIALANG zdeerlendirmeyi snav performansna bu ekilde balamaktadr. Baka nemli bir teknik ise i rneklerin tartlmasdr. Bu rnekler tarafsz rnekler veya renenlerin rettikleri olabilir. Bunun amac renenlerin kalite boyutlar hakknda kiiselletirilmi bir styrtc dili (meta
language) gelitirmelerini tevik etmektir. Bu styrtc dili kullanarak kendi gl ve zayf yanlarn saptayp zynlendirmeli bir renme kontrat gelitirebilirler.
Birok biimlendirici veya tanmlayc deerlendirme, yakn gemite retilen veya yaknda
retilecek olan dil kalplarn veya becerilerini kapsar. Tanlayc deerlendirme iin Blm 5.2 de
verilen boyutlar listesi pratik kullanm iin ok geneldir; uygun olan belirtkeye bavurulmas gereklidir (Waystage, Threshold, vb). Deiik dzeylerdeki yetinin tanmland tablo/izelge (blm 4)
konuma becerisinin deerlendirilmesinde biimlendirici dnt vermek amacya kullanlabilir.
Ortak Bavuru Dzeyleri en ok dzey belirleyici deerlendirme ile balantl grnmektedir. Lakin, DIALANG projesinin gsterdii gibi, dzey belirleyici deerlendirme dntleri bile tanlayc ve biimlendirici olabilir.
9.3.6. Dorudan Deerlendirme/ Dolayl Deerlendirme

171

Dorudan deerlendirme adayn gerekten ne yapabildiinin deerlendirilmesidir. rnein,

kk bir grup bir konuyu tartabilir, deerlendirici onlar gzler, lt tablosuyla karlatrr, yeterlilikleri tabloda en uygun kategorilerle eletirir, ve bir deerlendirme yapar.
Dolayl deerlendirmede ise, genellikle kt stnde olan ve salayc becerileri len bir
snav kullanr.
Dorudan lme, konuma, yazma ve dinleme etkinliklerinde kullanlabilir. Okuma, rnein
sadece dolayl olarak, renenlere anladklarn gsterebilecekleri tablolar doldurtarak, cmleleri
tamamlatarak, sorular cevaplatarak vb. deerlendirilebilir. Dilsel kontrol ve kapsam, ltn ne
derece karlandna bakarak dorudan veya verilen yantlardan genellemeler yaparak dolayl deerlendirilir. Geleneksel bir dorudan lme yntemi mlakat; dolayl lme yntemi ise cloze
(test olarak bilinen pasaj iinde boluk doldurma) dur.
Blm 5 de verilen deiik dzeylerdeki yetenek tanmlar, dorudan deerlendirme snavlarnda deerlendirme lt gelitirmek iin kullanlabilir. retme becerileri iin dorudan, dinleme
ve okuma snavlar iin dolayl deerlendirme aralarnn gelitirilmesinde, Blm 4 teki parametreler, temalarn, metin ve snav grevlerinin belirlenmesini ynlendirebilir. Bunlara ek olarak, dil ile
ilgili bilgiyi len dolayl lme aracnda bulunacak anahtar dilsel yetileri ve drt beceriyi lmeye
ynelik madde odakl aralar Blm 5 teki parametrelere ynlendirebilir.
9.3.7. Performans Deerlendirmesi /Bilgi Deerlendirmesi
Performans deerlendirmesi, renenin szl veya yazl yetilerini dorudan deerlendirilmesini kapsar.
Bilgi deerlendirmesi ise, renenin dilsel bilgi ve kontroln yanstacak sorulara yant
vermesini ierir.
Yetenekleri dorudan lmek mmkn deildir. Bu konuda tek kullanlabilecek yntem birok performans rneine bakarak genel yeterlilik ile ilgili bir genelleme yapmaktr. Bu anlamda, tm
snavlar performans deerlendirir fakat bazlar bu verilerden yetilerle ilgili karmlar yapmay
amalar.
Bir sylei, cmledeki boluklar doldurmaktan fazla performans gerektirir, ve boluk doldurma oktan semeli bir soruyu yantlamaktan daha fazla performans gerektirir. Bu durumda,
performans, dili retme anlamnda kullanlmaktadr. Performans szc, performans snavlar ifadesinde ise daha kstl bir anlamda kullanlmaktadr. Burada, szck (greceli olarak) zgn
ve i/akademik yaamla balantl bir durumda performanstan bahsetmektedir. Performans deerlendirmesi teriminin genel kullanm ise, szl deerlendirmelerde, renenin ihtiyalarna ve renme durumuna uygun olan sylem tarzlarnda yeterlilii yanstan performans olarak yorumlanabilir. Baz snavlar performans deerlendirmesini bilgi deerlendirmesi ile dengeler, bazlar dengelemez.
Bu fakllk dorudan ve dolayl snavlar arasndaki ilikiye benzer. Bavuru Metni de ayn
ekilde kullanlabilir. Avrupa Konseyinin deiik dzeyler iin tanmlar (Waystage, Threshold Dzeyi, Vantage Dzeyi) hedef dildeki bilgi dzeyi ile ilgili detay salar.
9.3.8. znel Deerlendirme/Nesnel Deerlendirme

172

znel deerlendirme bir deerlendiricinin performansn kalitesiyle ilgili yargsdr. Nesnel

deerlendirme ise znellikten arndrlmtr ve genel anlamda, bu tr deerlendirmede tek doru
cevab olan maddeler kullanlr, rnein oktan seme.
Nesnellik/znellik konusu karmaktr. Dolayl deerlendirme yapan bir snavda, deerlendirici bir cevap anahtarna gre snav okuyup yantlara puan verip vermemeye karar veriyorsa bu tr
deerlendirme nesnel olarak tanmlanr. Baz snav tipleri bu sreci bir adm daha ileriye gtrerek
tek bir doru cevab kabul eder (oktan semeli, c-test, vb) ve deerlendirici hatalarn engellemek
iin bilgisayar deerlendirmesi tercih edilir. Byle tanmlanan nesnellik fazla dar bir tanmdr. nk notlandrma sreci iin benimsenen teknikler snav da kontrol altna almtr. Bir kiinin belirtke
tablosunu oluturduu, baka bir kiinin belirtke tablosundaki maddeleri snav maddelerine dntrd, yine baka bir kiinin bu maddeyi snava dahil edilecek maddeler arasna ekledii bir ortamda nesnellikten bahsetmek gtr lakin bu bireylerden her biri kendi kararlarnn vererek snav
oluturmulardr. Bu tr snavlar nesnel yntemle puanlandrlan snavlar olarak tanmlamak daha
uygundur.
Dorudan performans deerlendirmesinde notlar belli bir yarg sonucunda verilir. Buna gre, renenin nasl bir performans gsterdiinin karar, mevcut lt ve deneyimler gz nne alnarak verilen znel bir karardr. Dil ve iletiimin ne kadar karmak olduu, btnn, paralarn
toplamndan daha byk ve paralara blmenin gl dikkate alnnca znel yaklamn gl
ynleri ortaya kar. Bir snav maddesinin neyi ltn belirlemek genellikle zordur. Bu yzden
belli yetenek ve yerlikleri lmeyi hedefleyen snav maddelerini yazmak grndnden daha karmaktr.
Adil olabilmek iin, tm deerlendirmeler olabildiince nesnel olmaldr. zellikle dnem
sonu deerlendirmelerinde, ieriin seiminde ve performansn kalitesinin belirlenmesinde kullanlan kiisel deer yarglar ieren znel deerlendirmeler mmkn olduunca azaltlmaldr. Bunun
nedeni ise, nc kiilerin bu deerlendirme sonularn deerlendirilen kiinin gelecei ile ilgi kararlar vermede kullanmasdr.
Aadaki nermeler deerlendirmedeki znellii azaltp gvenilirlik ve geerlilii artrmada
kullanlabilir:

Deerlendirme iin ierik belirtkesi gelitirmek

erii belirlemek ve/veya performanslar derecelendirmek iin yarglar havuzu oluturmak
Deerlendirmenin nasl yaplacana yol gsterecek standartlar gelitirmek
Dorudan deerlendirmelerde belirli ve tanmlanm ltler, dolayl deerlendirmelerde
cevap anahtarlar kullanmak
Birden fazla yarg ve/veya farkl arlklar uygulamak
Deerlendiricilere deerlendirme yntemleriyle ilgili eitim salamak
Deerlendirme verilerine bakarak deerlendirmenin kalitesini (geerlilik ve gvenilirlik)
kontrol etmek

Bu blmn banda tartld gibi, deerlendirme srecinde nesnel yarglar azaltmak iin
ilk adm ortak bir bavuru metni/erevesi gelitirmektir. Ortak Bavuru Metni de dorudan deerlendirme snavlar iin ierik belirtkesi ve tanmlanm ltler salamay amalamaktadr.
9.3.9 lek le Derecelendirme/ Kontrol Listesi le Derecelendirme

173

lek ile deerlendirme bir kiinin dzey veya bantlardan oluan bir lekte belli bir dzey
ya da banda uyduunun yargsdr. Kontrol listesi ile derecelendirme ise, belli bir dzey veya program iin belirlenen konular listesinde kii iin varlan yargdr.
lek ile deerlendirmede nem derecelendirilen kiiyi bir seri bantta uygun yere yerletirmektedir. Verilen nem dikeydir: birey lekte ne kadar ykselebilir? Farkl bant/dzeylerin anlam
lek tanmlar ile yaplr. Farkl kategoriler iin bir ka lek bulunabilir ve bunlar ayn sayfada veya farkl sayfalarda tablo/izelge olarak belirtilebilir. Her bir bandn/dzeyin tanm olabilir veya tanmlar sadece bazlar iin verilebilir (rnein, st, orta ve alt).
Bunun alternatifi ise kat edilen yolu gsteren kontrol listesidir. Bu sefer nem yatay boyuttadr: Bu programda sunulan ieriin ne kadarna baaryla eriilmitir? Kontrol listesi, bir anket
eklinde maddeler listesinden oluabilecei gibi dairesel, veya baka herhangi bir eklide de olabilir. Yantlar evet/hayr eklinde veya daha ayrmc tanmlanm ve isimlendirilmi admlar serisi
eklinde (rnein, 0-4) olabilir.
Tanmlar, ait olduklar dzeylere gre ayarlanm bamsz lt tmcelerinden olutuklar
iin hem lek gelitirilmesinde, Blm 3, zdeerlendirme iin Tablo 2, retmen deerlendirmesi
iin Tablo3, hem de kontrol listesi oluturmada, Dil Dosyasnn baz versiyonlarnda olduu gibi,
kaynak olabilirler.
9.3.10 zlenim/ Ynlendirilmi Yarg
zlenim: Hi bir deerlendirme ltne bavurmadan, renenin snf ii performansna
dayanarak varlan tamamen znel yarg
Ynlendirilmi yarg: her bir deerlendiricinin znelliini azaltmak amacyla lt kullanarak
izlenimin bilinli deerlendirmeyle birletirildii yarg
Burada izlenim retmen veya renenin sadece snf ii performans, dev, vb gibi deneyimleri gz nne alarak yapt deerlendirme anlatlmaktadr. Birok znel derecelendirme ve
zellikle srekli deerlendirmede kullanlanlar, bireyin belli bir dnem gzlenmesinin sonucunda
varlan anlar ve yanstmalarn zerine kurulur. Bir ok okul sistemi byle bir deerlendirme yaklamn kullanr.
Ynlendirilmi yarg izlenimin belli bir deerlendirme yaklam ile ynlendirilmesini ifade
eder. Byle bir yaklam aadakileri ima eder:
a) Belli bir yntemi olan deerlendirme etkinlii
b) Farkl notlar ve puanlar arasndaki deiiklikleri gsteren bir lt seti
c) Bir eit standartlama eitimi.
Ynlendirilmi yargnn avantaj ise, bir grup deerlendirici iin ortak bir bak gelitirilirse
yarglardaki tutarllk byk bir oranda artm olur. rnek performanslarla ve baka sistemler balantlarla iaret noktalar oluturulursa bu avantaj daha da belirginleir. Aratrma almalarnn
gsterdiine gre, bir ok disiplinde, deerlendiricilerin eitilmemi yarglar arasndaki fark renenlerin becerileri arasndaki fark kadar fazladr. Bu durumda deerlendirme sonular tamamen
rastlantsal olmaktadr. Bu sonular da ynlendirilmi yargnn avantajn vurgulamaktadr.
Ortak bavuru dzeylerindeki tanm lekleri, yukarda (b) Blmnde iaret edilen lt
setini gelitirmede veya mevcut ltler tarafndan belirlenen standartlar ortak dzeylere haritalandrmakta kullanlabilir. Gelecekte, farkl ortak bavuru dzeylerinden alnan iaret noktas rnekleri standartlama eitimine yn vermek amacyla kullanlabilir.

174

9.3.11 Tmel / Analitik

Tmel deerlendirme btncl ve sentezli yargdr. Deiik boyutlar deerlendirici tarafndan izlenimsel olarak deerlendirilir. Analitik deerlendirme ise deiik boyutlara birbirinden bamsz olarak bakar.
kisi arasndaki ayrm iki boyutta yaplr: a) neye baklaca ile ilgili, b) bir banda, nota veya
puana nasl varld ile ilgili. Sistemler bazen bir dzeyde analitik, dier bir dzeyde tmel deerlendirme kullanarak ikisini birletirir.
a) Neyin deerlendirildii: baz yaklamlar konuma veya etkileim gibi genel kategorileri deerlendirip tek bir not veya puan verir. Daha analitik olanlar ise, deerlendiricinin
performansnn birbirinden bamsz olan boyutlarna farkl notlar vermesini ister. Baz
yaklamlar da deerlendiricinin nce genel bir izlenimini belirtmesini, daha sonra farkl
kategorileri analiz etmesini, ve en sonunda da tmel bir yargya varmasn gerektirir.
Analitik yaklamda kullanlan farkl kategorilerin avantaj deerlendiriciyi yakn gzleme
tevik etmesidir. Deerlendiriciler arasnda uzlama ve renenlere dnt verebilmek
iin styrtc bir dil salarlar. Dezavantaj ise deerlendiricilerin kategorileri tmel
deerlendirmeden farkl gremediklerini gsteren kantlardr. Ayrca, drt veya be kategoriden fazlas ile karlatklarnda bilisel olarak ar yklenme yaarlar.
b) Sonucun hesaplanmas: baz yaklamlar, gzlenen performans derecelendirme leindeki tanmlarla eletirir; bu lek tmel (bir genel lek) veya analitik (bir izelgede
3-6 kategori) olabilir. Bu yaklamlar aritmetik gerektirmez. Sonular tek bir rakam olarak veya kategoriler ieren bir telefon numaras olarak rapor edilirler. Baka daha analitik yaklamlar farkl boyutlarn her biri iin bir puan verip daha sonra bunlar toplamay
gerektirirler. Daha sonra bu puanlar bir nota dntrlebilirler. Bu yaklamn dier bir
zellii de her kategorinin eit arlkta olmayp baz kategorilerin daha arlkl olabilmesidir.
3. Blmdeki Tablo 2 ve 3, zdeerlendirme ve deerlendirici deerlendirmesinde kullanlabilecek, tmel derecelendirme stratejisini (performansla ilgili karmlar tanmlarla eletirip yargya varma) benimseyen analitik lt lekleri sunmaktadr.
9.3.12 Seri / Kategorik Deerlendirme
Kategorik deerlendirme tek bir deerlendirme grevi/etkinliinden (9.2.1 de tartld gibi,
bu grev deiik evreler ierebilir) oluur ve performans, deerlendirme tablosunda/izelgesinde
belirtilen kategorilere gre (9.3.11 de aklanan analitik yaklam) yaplr.
Seri deerlendirme ise bir seri birbirinden bamsz deerlendirme grevinden oluur (genellikle retmen veya dier renenlerle yaplan rol oyunlar) ve bunlar iaretlenmi bir lekte (
rnein 0-3 veya 0-4), basit tmel bir notla derecelendirirler.
Seri deerlendirme, kategorik deerlendirmenin zayf yn olan bir kategorinin bir dierini
etkilemesi sorunu ile ba eder. Dk dzeylerde, nem grevin yaplp yaplmamasndadr;
ama, izlenim oluturmaktansa, renenin yapabildiklerini (can do statements) belirten kontrol listesini doldurmaktr. Daha yksek dzeylerde, grevler yeterliliin belli boyutlarn performanslarda
yanstacak ekilde planlanrlar. Sonular bir profil olarak raporlanr.
5. Blmdeki dil yetenei kategori lekleri, kategori deerlendirmesinin gelitirilmesi iin
bir kaynak oluturabilir. Deerlendiriciler kstl sayda kategori olduunda daha verimli alabildikleri iin sre iinde uzlamalara erimek gerekli. Blm 4.4 de belirtilen iletiimsel etkinlikler ve

175

5.2.3.2 de belirtilen ilevsel yetiler seri deerlendirme iin uygun olacak grevlerin belirlenmesine
yardmc olabilir.
9.3.13 Bakalar Tarafndan Deerlendirme / zdeerlendirme
Bakalar tarafndan deerlendirme retmeninin veya deerlendiricinin vard yarglardr.
zdeerlendirme ise kiinin kendi yeterlilii ile yarglardr.
renenler yukarda aklanan bir ok deerlendirme tekniine katlabilirler. Aratrma almalar, yksel umutlar (rnein, bir programa kabul edilip edilmeme) sz konusu olmad srece zdeerlendirmenin retmen deerlendirmesine etkin bir tamamlayc olduunu gstermektedir. zdeerlendirmenin doruluu,
a) Deerlendirme, yeterlilik standartlarn aka belirleyen tanmlara gre yapldnda
ve/veya
b) Deerlendirme belli bir deneyimle balantl olduunda artar. Bu deneyimin kendisi snav etkinlii bile olabilir ve renenler bu konuda eitim aldklarnda snavn doruluu artabilir.
Byle yaplandrlm zdeerlendirme sonularnn
1. retmen deerlendirmesi ve snavlar ile korelasyonu,
2. retmen deerlendirmelerinin birbirleriyle korelasyonu,
3. Snavlarn birbirleriyle korelasyonu ve
4. retmen deerlendirmelerinin snavlarla korelasyonu kadar yksektir.
zdeerlendirmenin ana potansiyeli ise gdleyici ve farkndalk yaratc bir ara olarak kullanlmasdr: renenlerin gl yanlarn takdir edebilmelerine yardmc olmak, zayf ynlerini fark
etmelerini salamak ve renmelerini daha etkin ynlendirmelerini salamak.
Ortak Metnin kullanclar aadaki boyutlar gz nne alabilir ve uygun olduu durumlarda
belirtebilir
Yukarda belirtilen deerlendirme trlerinden hangileri
Kendi sistemlerindeki renenlerin ihtiyalarna daha uygundur?
Kendi sistemlerindeki eitbilimsel kltre daha uygun ve yaplabilirdir?
Salad geri etki sayesinde, retmen geliimi iin daha dllendiricidir?
Kendi sistemlerinde, baar deerlendirmesi ve yeterlilik deerlendirmesi ne kadar dengeli
ve birbirini tamamlaycdr? Dilsel bilginin yan sra iletiimsel performans ne oranda deerlendirilmektedir?
renmenin sonular ne derecede tanmlanm standartlara ve ltlere gre deerlendirilmektedir (lt odakl), ve notlar ve deerlendirmeler ne derecede renenin dahil olduu
snfa gre yaplmaktadr (norm odakl)?
retmenler, ne derecede
Standartlarla ilgili bilgi sahibiler (rnein, ortak tanmlar, performans rnekleri),
Deiik deerlendirme teknikleri hakknda bilgi sahibi olmaya cesaretlendiriliyorlar.
Teknik ve yorumlarla ilgili eitiliyorlar .
Ders kapsamnda renilenlerin srekli deerlendirmesine btnleik bir yaklam getirilmesi, standart ve lt tanmlar ile ilgili belli noktalarda deerlendirme yaplmas ne derecede

176

arzulanyor ve yaplabilir
renenlerin etkinliklerin/grevlerin tanmlarna ve deiik dzeylerde yeterlilik boyutlarna
gre (ve bu boyutlarn ilevselletirilmesi, rnein seri deerlendirme) gibi bir
zdeerlendirme yapmalar ne derecede arzulanr ve yaplabilir
Ortak Metinde sunulan belirtke ve leklerin kendi ortamlarna uygunluu ve ne yollarda gelitirilebilecekleri saptanmaldr.
zdeerlendirme ve retmen deerlendirmesi iin kullanlabilecek derecelendirme lekleri Blm 3, Tablo 2 ve Tablo 3 de sunulmutur. Bu tablolar arasndaki en byk fark (yzeysel bir
farkllk olan I can do. ve Can do .. ifadelerine ek olarak), Tablo 2nin iletiimsel etkinliklere
younlamasdr. Tablo 3 ise herhangi bir konuma performansnda belirgin olan yetinin jenerik
boyutlarna younlar. Tablo 3 n basitletirilmi bir eklini hayal etmek mmkndr. Deneyimler,
en azndan yetikin renenlerin kendi yetileriyle ilgili bu tarz nitel yarglara varabildiini gstermektedir.
9.4 Yaplabilir Deerlendirme Ve st Yrtc Sistem
4. ve 5. Blmlerde sunulan lekler, yine bu blmlerde sunulan daha kapsaml tanmlama planna dayanan basitletirilmi rnek bir kategori setidir. Pratik bir deerlendirme yaklamnda, her dzeyde tm lekleri kullanmak gerekmez. Deerlendiriciler bir ok kategori ile ayn anda
ba etmeyi g bulmaktadrlar ve buna ek olarak, tm dzeyler sz konusu ortama uygun olmayabilirler.
Benimsenen kimi yaklamlarda, pratik bir deerlendirme sistemi mmkn olan kategorileri
uygun bir sayya drlmelidir. Deneyimler gstermitir ki 4 veya 5 kategoriden fazlas bilisel bir
yk yaratmaktadr ve 7 kategori ise psikolojik st limittir. Bu durumda, en uygun kategorileri belirlemek iin seim yaplmas gereklidir. Szel deerlendirmede, etkileim stratejileri iletiimin nitel bir
boyutu olarak kabul edilirse, betimleyici lek 12 nitel kategori ierir:
Yerini alma stratejileri (turntaking)
Ortak alma stratejileri (cooperating strategies)
Aklama istemek (asking for clarification)
Akclk (fluency)
Esneklik (flexibility)
Tutarllk (coherence)
Tematik gelime (thematic development)
Doruluk, netlik (precision)
Toplumdilbilimsel yetenei (sociolinguistic competence)
Genel aralk (general range)
Szck aral (vocabulary range)
Dilbilgisel doruluk (grammatical accuracy)
Szck kontrol (vocabulary control)
Ses kontrol (phonological control)
Bu zelliklerin ounun tanmlar genel bir kontrol listesine konabilir ama performansn deerlendirilmesinde ok fazla olurlar. Bu yzden, pratik bir yaklamda kategorilerin seici bir ekilde
belirlenmesi gerekir. Baz zellikler birletirilebilir, tekrar adlandrlabilir ve renenlerin ihtiyalarna, deerlendirme etkinliinin/grevinin gereklerine ve pedagojik kltrn zelliklerine uygun daha
kk deerlendirme lt setleri elde edilebilir. Sonu olarak elde edilen ltte boyutlar eit ar-

177

lkta olabilir veya tamamlanmas gereken grev iin ok nemli olan boyutlara daha fazla arlk
verilebilir.
Aadaki drt rnek bunun nasl yaplabileceini gsterir. lk rnek, mevcut deerlendirme yaklamlarnda kategorilerin snav lt olarak nasl kullanlaca ile ilgi ksa notlar ierir.
Drdnc rnek ise Ortak Metindeki lek tanmlarnn nasl birletirilip, belli bir amaca hizmet
eden deerlendirme tablosunu oluturmak iin ifade edildiini gsterir.
rnek 1:
Cambridge leri Dzey ngilizce Sertifikas (Cambridge Certificate in Advanced English
(CAE)), 5. Blm: Deerlendirme lt
Snav lt
Tanm lei
Akclk
Akclk
Doruluk ve aralk (accuracy Genel aralk
and range)
Szck aral
Dilbilgisel doruluk
Szck kontrol
Telaffuz
Ses kontrol
Grev
baars
(task Tutarllk
achievement)
Toplumsaldil
uygunluu
(sociolinguistic appropriacy)
Etkileimli iletiim

Dier kategoriler

Grev baars
Deerlendirmeci
duyulan ihtiya

yardmna

.. stratejileri (turntaking Katlm salamann derecesi

strategies)
ve kolayl
Ortak alma stratejileri
Tematik gelime

Dier kategoriler ile ilgili not: Tanmlayan leklerde grev baars ile ilgili cmleler
/tanmlar letiimsel Etkinlikler de bulunabilir. Katlm salamann derecesi ve kolayl bu leklerde Akclk boyutunda tanmlanr. Deerlendirmeci yardmna duyulan ihtiya ile ilgili tanm lei
bulunamamtr.
rnek 2: Uluslar aras Sertifika Konferans (ICC): Amal ngilizce Sertifikas, Snav 2:
Grmesi
Snav lt
lek 1 (isim verilmemi)

Tanm lei
Dier kategoriler
Toplumsal dil uygunluk
Grev baars
Dilbilgisel doruluk
Szck kontrol
lek 2 (konumay/sohbeti .. stratejileri (turntaking
balatmak ve akn sala- strategies)
mak iin sylem zelliklerinin Ortak alma stratejileri
kullanm
Toplumsal dil uygunluu

rnek 3: Eurocentres- Kk Grup Etkileimi Deerlendirmesi (1987)

Snav lt
Aralk

Tanm lei
Genel aralk
Szck aral

Dier kategoriler

178

Doruluk
Sunu (delivery)
Etkileim

Dilbilgisel doruluk
Szck kontrol
Toplumsaldil uygunluu
Akclk Ses kontrol
.. stratejileri (turntaking
strategies)
Ortak alma stratejileri

rnek 4: svire Ulusal Aratrma Konseyi: Video Performanslarnn Deerlendirilmesi

Balam: svirede yaplan bir aratrma projesinde, tanmalar Ek A da akland ekilde
leklendi. Bu projeye katlan retmenler sonularn bir konferansta sunmaya ve Avrupa Dil Dosyasyla ilgili bir deney yapmaya davet edildiler. Konferansta tartlan konulardan ikisi unlardr:
a) Srekli deerlendirme ve zdeerlendirme kontrol listelerini bir genel bak asna balama ihtiyac
b) Projede leklendirilen tanmlarn deerlendirme amal kullanlmasnn aratrlmas.
Bu tartma srecinin bir paras olarak, aratrmada yer alan baz renenlerin videolar
Blm 3, Tablo 3 de sunulan deerlendirme izelgesine gre derecelendirildi. Aadaki tablo birletirilmi tanmalarn bir ksmn ierir.
Snav lt
Aralk
Doruluk
Akclk
Etkileim

Tutarllk

Tanm lei
Dier kategoriler
Genel aralk
Szck aral
Dilbilgisel doruluk
Szck kontrol
Akclk
Ses kontrol
Kresel etkileim (global
interaction)
..stratejileri
(turntaking
strategies)
Ortak alma stratejileri
Tutarllk

Farkl balamlarda farkl renenlere hizmet veren farkl sistemler, farkl trlerde deerlendirme yapabilmek iin boyutlar farkl ekillerde basitletirir, seer ve birletirir. Aslnda, 12 kategoriden oluan liste uzun olduu halde ihtiya duyulan tm deikenleri iermez ve tam kapsaml
olabilmesi iin gelitirilmesi gerekir.
Ortak Metnin kullanclar aadaki boyutlar gz nne alabilir ve uygun olduu durumlarda
belirtebilir
Kendi sistemlerinde kuramsal kategorilerin ilevsel yaklamlara nasl basitletirildii;
Kendi sistemlerinde deerlendirme lt olarak kullandklar temel faktrlerin, ne
derecede Blm 5 de sunulan ve Ekte zel alanlar belirtilen kategorilere denk
olduu.
Mevcut durum deerlendirmesi: (live assessment)

179

EK A: YETERLLK BETMLEYCLERN GELTRMEK

Bu ek, dil edinmedeki aamalar tanmlamadaki teknik ynleri ele alr. Betimleyicileri formle
etmedeki ltler anlatlr. Sonra, lek (ema/kriter) gelitirmedeki yntemler listelenir ve aklamal bir kaynaka sunulur.
Betimleyicileri Formle Etme
Dil becerilerini test etmede lme, daha kapsaml bir alan olarak uygulamal psikolojideki lmleme kuramndaki deneyimler ve danmanlk srelerindeki retmenlerin tercihleri (rnein
Britanyadaki snflandrlm amalarn emalar, sve projesi) betimleyici gelitirmek iin aadaki yol gsterici ilkeleri (pozitif olmak, kesinlik, aklk, ksalk, ) nerir:

Pozitif olmak: deerlendirici-odakl yeterlilik ltlerinin ve snav derecelendirme leklerinin alt seviyelerdeki betimleyicileri formle etmedeki ortak zellikleri ise negatif szckler
kullanmaktr. Alt seviyelerdeki betimleyicileri oluturmada rencilerin neleri yapabildiklerinden ok neleri yapamadklarn yazmak daha kolaydr. Bununla beraber yeterlilik betimleyicileri adaylar elemek iin kullanlan bir ara yerine retim amalarna hizmet vereceklerse o zaman pozitif betimleyiciler oluturmak daha ok tercih edilir. Bazen ayn noktay ya
pozitif ya da negatif olarak formle etmek mmkndr, rn. dilin snflandrlmasna bal
olarak (baknz Tablo A1). Negatif deerlendirmeden kanmann sebebi olarak bir dier karklk ise iletiimsel dil yeterliliklerine eklenecek zelliklerin olmaydr. Ne kadar az olursa o kadar iyi olur. Bunun en belirgin rnei ise bamszlktr. renenin (a) iletiimde rol
al dier kiinin konuma ayarlamasna baml olma durumu, (b) daha anlalr bir biimde
tekrar anlatm isteme ans ve (c) sylemek istediklerini formle etmede yardm alma ans.
Genelde bunlar pozitif ifadelere oluturulan betimleyicilere eklenebilen artlarla zmlenebilinir. rnein:
Kendisine ynlendirilen bildik konular, tekrar edildii ya da yeniden sylendiinde ak
ve standart konumalar genelde anlayabilir.
Konumac zorlansa bile anlalr, yavaa ve dorudan ona ynlendirilen basit, gnlk
dilde sylenenleri anlayabilir;
veya:

180

Gerektiinde dier kiinin yardm etmesi artyla, ksa sohbetlerde ve yaplandrlm

durumlarda rahatlkla etkileimde bulunabilir.
Tablo A1. Deerlendirme: Pozitif ve negatif ltler

Pozitif
Kendisinin tahmin edilebilir gnlk
durumlarla ilgilenmesini salayabilen
basit dil ve stratejiler birikimine sahiptir
(Eurocentres
Seviye 3: sertifika).
ou gnlk ihtiyalar karlamadaki
temel dil ve stratejiler birikimine sahip, ancak genelde mesajn anlamnda uzlamaya gidilmesini ve szck
aratrmasn gerektirir (Eurocentres
Seviye 3: deerlendirmeci izelgesi).

Negatif
Kstl dil repertuarna sahip, srekli
yeniden ifadelendirme ve szck
aratrmas gerektirir (ESU Seviye 3).
Kstl dil yeterlilii rutin olmayan durumlarda sk grlen kntlere ve
yanl anlalmalara sebebiyet verir
(Finlandiya Seviye 2).
Dildeki kstlamalar mesaja kartka
iletiim ker (ESU Seviye 3) .

Szck daarc temel nesneler,

yerler ve ou ortak akrabalk terminolojisi zerinde younlar (ACTFL
balang).

Ezbere renilmi bir seri szckler

ve ksa ifadeleri retir ve tanr (Trim
1978 Seviye 1).

Sadece kalplam ifadelerin listelerini ve saymalarn retebilir (ACTFL

balang).

Somut trden basit ihtiyalar tatmin

edebilmek amacyla ksa gnlk ifadeler retebilir (rn. selamlama, bilgi
isteme ve verme alanlar gibi.) (Elviri;
Milan Seviye 1, 1986).

Sadece en basit dil repertuarna sahip, dile fonksiyonel olarak ok az ya

da hakim olduunu gsteren hibir
kant yoktur (ESU Seviye 1).

Sadece kstl szck daarcna

sahip (Hollandaca Seviye 1).
Kstl szckler ve ifadeler dnce
ve fikirlerden oluan iletiimi engeller.

Kesinlik: Betimleyiciler somut grevleri ve/veya grevleri yerine getirmedeki yetilerin somut
derecelerini tanmlamaldr. Burada iki nokta vardr. Birincisi, betimleyici belirsizlikten kanmaldr, rnein Bir dizi uygun stratejiler kullanabilir. Strateji hangi anlam gelir? Neye
gre uygundur? Dizi szcn nasl yorumlamamz gerekir? Belirsiz betimleyicilerin
oluturduu sorun ise okunmas kolay olmasna ramen bu onlarn farkl yorumlanmas
olayn maskelemektedir. kinci olarak, 1940l yllardan itibaren bir lein basamaklar arasndaki fark bir sonraki basamakta baz veya birka gibi niteleyenler yerine ok veya
ou gibi ya da olduka geni ten sonra ok geni veya orta dan sonra iyi gibi szckleri kullanmama prensibi alnmtr. Ayrmlar gerek olmal, szck-sreli olmamaldrlar
ve bu da anlaml, somut ayrmlarn yaplamad zaman boluklarn oluaca anlamna gelir.

Aklk: Betimleyiciler effaf olmal, anlalmaz dil kullanlmamal. Anlamay engellemesinin yan sra, anlalmayan szckler kartldnda etkileyici olmayan bir betimleyici ok
az ey ifade ediyor olabilir. kinci olarak, ak ve mantkl bir yaps olan basit bir szdizimi
ile yazlmaldr.

181

Ksalk: Bir dnce okulu zellikle Amerika ve Avustralyada kullanlan tme dayal leklerle balantldr. Burada ana zellikleri olduunu dndklerini etraflca kapsayan
uzun bir paragraf retmeye alrlar. Bu tr lekler deerlendirmecilerin ilgili seviyedeki tipik bir renen olarak tandklarnn ayrntl portresini iletmeyi amalayan ok etrafl bir listesi ile kesinlie ularlar ve sonu olarak zengin kaynakl tanmlar olurlar. Ancak, bu tr
yaklamn iki dezavantaj vardr. Birincisi, hibir birey gerekte tipik deildir. Ayrntl
zellikler deiik biimlerde ortaya kar. kincisi, deerlendirme sreci esnasnda iki cmlecikten oluan bir cmleden daha uzun olan bir betimleyiciye gerekte bavurulmaz. retmenler srekli ksa betimleyiciler tercih eder. Tanmlayc betimleyiciler reten projede,
retmenler yaklak 24 szckten daha uzun olan betimleyicileri (allagelmi olan trlerin
yaklak olarak iki satr olan) blmeyi ya da atlamay tercih ettiler.

Bamszlk: Ksa betimleyicilerin iki avantaj daha vardr. Birincisi kiinin Evet, bu birey
bunu yapabilir diyebilecei bir davran tanmlama olasl daha fazladr. Neticede daha
ksa, somut betimleyiciler retmenin srekli deerlendirmesi ve/veya z-deerlendirmesi
iin anketlerde ve izelgelerde bamsz lt kriterleri olarak kullanlabilirler. Bu tr bamsz doruluk, betimleyiciin lekteki dier betimleyicilerinin sadece oluturulmas anlamna gelmesi yerine bir ama olarak ta ilev yapabileceinin iaretidir. Bu da deerlendirmenin eitli biimlerinde aratrmalara yol aan bir seri frsatlar yaratr (Bk. Blm 9).

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri gz nnde bulundurmak ve uygun

olduunda belirtmek isteyebilir:

Listelenmi olan ltlerden hangileri en gerekli olanlardr ve balamlarnda hangi

dier ltler aka veya st kapal olarak kullanlmtr;
Sistemlerindeki oluumlar hangi derecede arzu edilebilir ve uygulanabilir olsunlar ki
listelenmi olan ltleri karlayabilsinler.

lek Gelitirme Yntemleri

Basamakl dzeylerin var olmas belirli eylerin bir dzeyin yerine baka bir dzeyin iinde
yer alabileceini ve belirli bir derecedeki becerinin tanmlar bir dzeyin yerine baka bir dzeyde
yer alabileceini ngrr. Bu da srekli uygulanan bir eit leklendirmeyi ima eder. Dil yeterliliinin tanmlarnn deiik seviyelerde yer almas iin birka yol mmkndr. Mevcut olan yntemler
gruba ayrlabilir: sezgisel yntemler, niteleyici yntemler ve niceliksel yntemler. Dil yeterliliinde var olan leklerinin ou ve dier seviye serileri birinci gruptaki sezgisel yntemin birisinden gelimitir. En iyi yaklamlar, yaklam bir tamamlayc ve birikerek oalan sre ierisinde birletirendir. Niteleyici yntemler sezgisel hazrl ve materyal seimi ve de sonularn
sezgisel yorumlarn gerektirir. Niceleyici yntemler niteliksel olarak nceden snanm malzemeleri lmelidir. Dolaysyla, Ortak Bavuru Dzeylerini gelitirmede, sezgisel, niteliksel ve niceliksel
yaklamlarn bir karm kullanlmtr.
Eer niteliksel ve niceliksel yntemler kullanlacaksa o zaman iki balama noktas mmkndr: betimleyiciler veya performans rnekleri.
Betimleyiciler le Balamak: Balang noktalarndan biri, niteleme aamasna girdi olarak ilgilendiren snflandrmalar iin tanmlamak istediinizi dnmek ve sonra onu yazmak, top-

182

lamak veya taslak halindeki betimleyicileri dzenlemektir. Aadaki niteleyen grubun iindeki birinci ve sonuncu, yntem 4 ve 9, bu yaklam iin rnek tekil ederler. letiimsel dil faaliyetleri gibi
mfredat balantl snflandrmalar iin betimleyiciler gelitirmek iin zellikle uygundur, ancak yeterlik durumlar iin betimleyici gelitirmek iin de kullanlabilir. Snflandrmalar ve betimleyiciler ile
balamann olumlu yn ise kuramsal olarak dengeli bir kapsama alan tanmlanabilir.
Performans rnekleri le Balamak: Performanslar deerlendirmedeki betimleyicileri gelitirmek iin, performanslarn temsili rnekleri ile balamak kullanlabilecek tek alternatifidir. Burada, temsili deerlendiricilerin rnekler (niteleyici) ile alrken neleri grdkleri sorulabilir. Yntem
58, bu fikir iin seenekler oluturur. Alternatif olarak deerlendiricilere temsili rnekleri deerlendirmeleri istenebilir ve sonra deerlendiricilerin bu kararlar (niceliksel) almalarndaki sebeplerin
anahtar zellikleri tespit etmek iin uygun bir istatistiki teknik kullanlr. Yntem 10 ve 11 bu yaklamn rnekleridir. Performans rneklerini analiz etmenin avantaj ise kiinin verilere dayanan somut tanmlara varabilmesidir.
Son yntem, No.12, matematiksel anlamda betimleyicileri leklendiren tek yntemdir. Yntem 2 (sezgisel) ve yntem 8 ve 9 (niteliksel) den sonra bu yntem Ortak Bavuru Metni Seviyelerini ve tanmlayc betimleyicileri gelitirmek iin kullanld. Ancak, lein uygulamadaki kullanmnn geerliliini salamak ve dzeltmelere yer vermek amacyla ayn istatistiki teknik lein gelitirilmesinden sonra da kullanlabilir.
Sezgisel Yntemler
Bu yntemler deneyimin ilkeli yorumundan baka herhangi yaplandrlm veri topluluuna
gerek duymazlar.
No.1. Uzman: Bir kiinin, muhtemelen sz konusu olan hedef kitlenin ihtiya analizini stlendikten
sonra, var olan leklere, mfredat belgelerine ve gerekli dier kaynak materyallere bavurduktan sonra, lei yazmas istenilir.
No.2. Komite: Uzman olarak, ancak kk bir gelitirme takm ierir, danman olarak daha byk bir grup vardr. Danmanlar taslaklar hakknda gr bildirir. Danmanlar deneyimlerinin ve/veya performans rneklerinin veya renenleri karlatrma esasna dayanarak
sezgisel olarak ilem yapabilirler.
No. 3. Deneyimsel: Komite olarak, ancak sre bir kurum ve/veya belirli deerlendirme balamnda olduka zaman alr ve bir ortak gr birlii geliir. Temeldeki bir grup insan seviyeleri ve kstaslar anlama konusunda ortaklar. Szck dizimini tavsiye etme amacyla
sistematik pilot uygulamalar ve geri dntler takip edebilir. Deerlendiricilerden oluan
gruplar tanmlarla ilgili olarak performanslar ve de rnek performanslarla ilgili olarak tanmlar tartabilirler. Yeterlilik leklerinin gelitirildii geleneksel yntem budur (Wilds 1975;
Ingram 1985; Liskin-Gasparro 1984; Lowe 1985, 1986).
Niteleyici Yntemler
Bu yntemlerin hepsi bilgi veren kiilerden oluan gruplarla kk atelye (workshop) almalarn ierir ve edinilen bilgilerin istatistiki yorumundan ziyade bir niteliksel yorumu kapsar.
No. 4. Anahtar kavramlar: formle etme: Taslak lek olutuunda, basit bir teknik ise lei
paralamak ve bilgi verenlerden lei kullanacak olan insanlarn tipik olarak yapacaklar u
zellikler istenilir: a) tanmlar kendilerince doru olan bir sraya koymak, b) neden bu ekilde dndklerini sormak ve bu aamadan sonra onlarn sras ile olmas gereken srann
farkllklarnn tespiti yaplr, c) ve son olarak onlara bu sraya koyma ileminde hangi anah-

183

tar noktalarn yardmc olduu veya karklk yaratt tespit edilir. Bir ince ayar yapma yolu
ise bazen bir dzeyi kartmak ve ikinci bir grev vererek bilgi verenlerin boluu bulmalar
ve boluun hangi iki dzeyin arasnda kaldn tespit etmelerini istemektir. Eurocentres
sertifikas lekleri bu ekilde gelitirildi.
No. 5. Anahtar kavramlar: performanslar: Tanmlanan ve meydana gelenin arasndaki tutarll
temin etmek amacyla, betimleyiciler bulunduklar dzeylerin tipik performanslaryla eletirilir. Cambridge snav klavuzlar retmenleri belirli yazl metinlere verilen notlarla leklerdeki ifadeleri karlatrmalarn salayarak bu sreten geirir. IELTS (Uluslararas ngiliz Dili Snama Sistemi) betimleyicileri deneyimli deerlendirmeci gruplarna her seviye iin
'anahtar rnek snav katlar saptamalarn ve ondan sonra her snav kadndaki anahtar
zellikleri onaylamalar istenerek gelitirilmitir. Her farkl seviyenin karakteristik olduu
dnlen zellikler tartmada saptanlr ve betimleyicilere dahil edilir (Alderson; Shohamy
ve di. 1992).
No. 6. ncl zellik: Performanslar (genelde yazlr) bireysel bilgilendiriciler tarafndan seviye srasna gre ayrtrlr. Sonra ortak bir seviye sras iin anlamaya varlr. Yazl metinlerin
gerekte hangi ilkeye dayal olarak ayrtrld her seviyede tespit edilir ve tanmlanr burada belirli bir seviyeye has olan zelliklerin vurgulanmasna dikkat edilir. Seviye sralamasn belirleyen anlatlan ana zelliktir (hususiyet, yap) (Mullis, 1980). Ortak bir varyant ise
seviye sralamasna koymak yerine belirli sayda ynlar olarak biriktirmektir. Geleneksel
yntemde ilgin bir ok-boyutlu varyant vardr. Bu versiyonda kii nce anahtar zelliklerin
arasndan en belirgin zellikleri tespit eder (yukardaki No.5). Sonra her bir zellik iin rnekleri tek tek sraya koyar. Bylece sonunda kiinin tmsel, ncl zellik yerine analitik,
oklu zellik lei olur.
No. 7. kili kararlar: ncl zellik ynteminin dier bir varyant ise temsili rnekleri seviyeler halinde ynlar oluturmaktr. Sonra, seviyelerin arasndaki snrlar zerine odaklaan bir tartmada, kii anahtar zellikleri tespit eder (yukardaki No. 5 deki gibi). Ancak, ilgili zellik
ondan sonra Evet/Hayr cevab olan ksa ltl bir soru olarak formle edilir. Bylelikle dallar ikili seeneklerden oluan bir aa meydana getirilir. Bu da deerlendirmeciye takip
edecei bir algoritma kararlar sunar (Upshur ve Turner,1995).
No. 8. Karlatrmal kararlar: Gruplar performans iftlerini hangisinin daha iyi ve neden daha iyi
olduunu belirterek tartr. Bu yol ile deerlendirmecilerin kullandklar stdil, her seviyede
ileyen belirgin zellikler gibi tespit edilir. Ondan sonra bu zellikler betimleyici olarak formle edilir (Pollitt ve Murray 1996).
No. 9. Grevleri trlerine gre ayrmak: Taslak betimleyiciler oluturulduktan sonra, bilgilendiricilere betimleyicileri tanmlamalar gereken snflara ve/veya seviyelere ayrmalar istenilir.
Bilgilendiricilerden ayrca betimleyiciler hakknda yorum yapmalar, dzenlemeleri/dzeltmeleri ve/veya reddetmeleri ve de hangilerin zellikle ak, kullanl ve gerekli v.s.
olduunu tespit etmeleri istenebilir. Tanmlayc leklerin temellerinin dayandrld betimleyiciler havuzu bu ekilde gelitirildi ve dzenlemesi yapld (Smith ve Kendall 1963;
North1996/2000).
Niceliksel Yntemler:
Bu yntemler nemli derecede istatistiksel analizi ve sonularn dikkatli yorumunu ierir.

184

No. 10. Ayrtedici analiz: lk olarak zaten deerlendirilmi olan (tercihen bir takm tarafndan) bir
dizi performans rnekleri detayl bir sylem analizine tabii tutulur.
Bu niteliksel analiz farkl niteliksel zellikleri tespit eder ve gerekleme olayn sayar. Sonra, deerlendirmecilerin vermi olduklar deerleri hangi tannm zelliklerin aka nemli
olduunu belirlemek iin oklu regresyon kullanlr. Bu anahtar zellikler her seviye iin betimleyiciler formle etmede kullanlr (Fulcher, 1996).
No. 11. ok-boyutlu leklendirme: Adna ramen, bu leklendirme, anahtar zellikleri ve aralarndaki ilikiyi tespit etmek amacyla kullanlan betimleyici bir tekniktir. Performanslar birka kategorili analitik lekle derecelendirilir. Analiz tekniinden oluan kt, dzey belirlemede hangi kategorilerin gerekte kesin olduunu gsterir ve farkl kategorilerin birbirine
olan mesafeyi ya da yaknl haritalayan bir diyagram sunar. Dolaysyla, bu dikkat eken
kstaslar tespit etmek ve geerli klmak iin bir aratrma tekniidir (Chaloub-Deville 1995).
No. 12. Madde tepki kuram (Item response theory-IRT) veya rtk zellik latent trait analizi:
Madde Tepki Kuram, deerlendirme ve/veya leklendirme modellerinin bir btnn ele
alr. Bunlarn en aka net ve salam olan Danimarkal matematiki George Raschn adn alan Rasch modelidir. MTK olaslk kuramndan gelimitir ve genelde madde/soru bankasnda bulunan bireysel maddelerin/sorularn zorluunu tespit etmek iin kullanlr. Eer
ileri dzeyde iseniz, balang seviyesindeki bir soruyu cevaplama ansnz olduka yksektir; eer balang seviyesinde iseniz ileri dzeydeki bir maddeyi/soruyu cevaplayabilme
ansnz ok dktr. Bu basit gerek Rasch modeliyle leklendirme yntemine gelitirilir
ki bu ayn lee maddeleri/sorular kalibre etmek iin kullanlabilir. Bu yaklamn bir geliimi onun snav maddelerinin/sorularnn yan sra iletiimsel yeterlilik betimleyicilerin leklendirilmesinde de kullanlmasna izin verir.
Rasch analizinde, farkl snavlar veya anketler birbirine ok yakn biimde olan dayanak maddelerin kullanmyla rten bir zincir haline dntrlebilir. Aadaki ekilde,
dayanak maddeler gri renkle glgelendi. Bu yolla, biimler belirli grup renenlere hedeflenebilir ve yine de ortak bir lee balanr. Ancak bu ilemde dikkat edilmelidir nk bu
model her biimdeki yksek notlar ve dk notlar iin sonular arptr.
Snav C
Snav B
Snav A

Rasch analizinin avantaj ise rnek-bamsz, lek-bamsz lm salamasdr, dier bir

deyile leklendirme analizde kullanlan snavlardan/anketlerden veya rneklerden bamszdr.
Gelecek zamandaki deneklerin ayn istatistiki poplasyonda yeni gruplar olarak ele alnmas halinde, gelecekteki gruplar iin sabit lek deerleri sunulur. Zaman iinde deerlerdeki sistematik
kaymalar (rn. Eitim programna bal olarak veya deerlendirici eitimi) nicelenebilir ve ayarlama yaplabilir. renen veya deerlendirmeci eitleri arasndaki sistematik varyasyon nicelenebilir
ve ayarlanabilir (Wright ve Masters 1982; Lincare 1989).
Rasch analizinin lek betimleyicilerine uygulanabilmesi iin birka yol vardr:
(a) Niteliksel tekniklerdeki veriler 6, 7 veya 8 numaral tekniklerle Rasch ile aritmetik lei
konabilir.

185

(b) Belirli snav maddelerinde, snavlar yeterlilik betimleyicilerini ilemek iin dikkatlice gelitirilebilir. Bu snav maddeleri daha sonra Rasch ile leklendirilebilir ve lek deerleri betimleyicilerin greceli zorluklarn belirtmek iin ele alnr (Brown ve di. 1992; Carroll 1993; Masters 1994;
Kirsch 1995; Kirsch ve Mosenthal 1995).
(c) Betimleyiciler renenleri iin retmen deerlendirmesi iin anket maddeleri olarak
kullanlabilir. Bu yol ile, snav maddelerinin soru bankalarna ayn ekilde leklendirildii gibi betimleyiciler de bir aritmetik lein stne dorudan ayarlanabilir.
(d) Blm 3, 4 ve 5 deki betimleyiciler bu ekilde gelitirildi. Ek B, C ve D de anlatlan
proje betimleyicileri leklendirmek ve ortaya kan betimleyici leklerini birbirine denkletirmek
iin Rasch yntemini kulland.
Bir lein geliimindeki kullanllnn yan sra, Rasch, bir deerlendirme leindeki
formatn gerekte nasl kullanldn analiz etmek iin de kullanlabilir. Bu da yetersiz szck kullanmn, formatn yeterince kullanlmamas veya ar kullanm konusunda aydnlatc olmaya yarayabilir ve tekrar gzden geirmenin gerektiini ortaya koyar (Davidson 1992; Milanovic ve
di.1996; Stansfield ve Kenyon 1996; Tyndall ve Kenyon 1996).

Ortak Bavuru Metnini kullananlar aadaki maddeleri gz nnde bulundurmak ve uygun

olduunda belirtmek isteyebilir:

ortak tanmlarla sistemlerinde verilen puanlarn ne derecede paylalan anlam veriyor.

bu tr tanmlar gelitirmek iin yukarda zetlenen hangi yntemler, veya hangi dier
yntemlerin kullanldn.

Seilmi Aklamal Kaynaka: Dil yeterlilik leklendirmesi

Alderson, J.C. 1991: Bands and scores; Alderson, J.C. &North, B. (eds.): Language Testing
in the 1990s, London: British Council/ Macmillan, Developments: ELT, 7186.
Ama ve uyumdan kaynaklanan sorunlar ve IELTS konuma leklerinin gelitirilmesini anlatr.
Brindley, G. 1991: Defining language ability: the criteria for criteria; Anivan, S. (ed.) Current
developments in language testing, Singapore, Regional Language Centre.
lt-dayanakl deerlendirmeyi temsil eden yeterlilik lekleri iddiasnn ilkeli eletirisidir.
Brindley, G. 1998: Outcomes-based assessment and reporting in language learning
programmes, a review of the issues. Language Testing 15 (1), 4585.

186

Ortaya kan yetilerin zelliklerine odaklanmak yerine renenlerin neleri yapabildikleri asndan ortaya kan sonularn odaklanmasn eletirir.
Brown, Annie, Elder, Cathie, Lumley, Tom, McNamara, Tim & McQueen, J. 1992: Mapping
abilities and skill levels using Rasch techniques. (14. Dil lme Aratrmalar Konferans Serisi), Vancouver. Melbourne Papers in Applied Linguistics 1/1, 3769. (yeniden basm)
Snav maddelerini Rasch in klasik kullanmyla leklendirerek farkl maddelerin iinde snanan okuma grevlerinden yeterlilik lei retmek.
Carroll, J.B. 1993: Test theory and behavioural scaling of test performance; Frederiksen, N.,
Mislevy, R.J. & Bejar, I.I. (eds.) Test theory for a new generation of tests. Hillsdale
N.J. Lawrence Erlbaum Associates: 297323.
Snav maddelerini leklendirmek ve dolaysyla yeterlilik lei retmek iin Raschin kullanmn neren gelecekteki gelimelere temel oluturan makale.
Chaloub-Deville M. 1995: Deriving oral assessment scales across different tests and rater
groups. Language Testing 12 (1), 1633.
Anadili Arapa olan kiilerin renenleri deerlendirirken hangi ltleri uyguladklarn ortaya kartan bir aratrma. Neredeyse dil snavlarna oklu-boyut leinin tek uygulamas.
Davidson, F. 1992: Statistical support for training in ESL composition rating. In HampLyons (ed.): Assessing second language writing in academic contexts. Norwood N.J.
Ablex: 155166.
Rasch analizi ile bir derecelendirme leini periyodik srele nasl geerli hale getirileceini aka anlatr. leklendirmeye somut yaklam yerine anlamsal yaklam savunur
rn. tasvir edici betimleyiciler.
Fulcher 1996: Does thick description lead to smart tests? A data-based approach to rating
scale construction. Language Testing 13 (2), 20838.
Performansta gerekten nelerin olduunu uygun analizle balayarak betimleyici ve lek
gelitirmeye sistematik yaklam. ok zaman kazandran bir yntemdir.
Gipps, C. 1994: Beyond testing. London, Falmer Press.
A oluturmayla gelitirilen ortak kstas noktalarna bal olarak retmen standart-odakl
deerlendirmenin teviki. ngiliz Ulusal Eitim Programnda belirsiz betimleyicilerden ortaya kan sorunlar anlatlr.
Kirsch, I.S. 1995: Literacy performance on three scales: definitions and results; Literacy,
economy and society: Birinci uluslararas okur yazarlk yoklamasnn sonular. Paris, Organisation for Economic Cooperation and development (OECD): 2753.
Raschn yanltc kullanm ile snav verilerinden dzeyler lei retimi hakknda basit ve
teknik olmayan bir rapor. Grevlerden ve ilgili yetilerden (rnein, bir ereveye bal ola-

187

rak) yeni snav maddelerinin zorluunu anlatmak ve tahmin etmek iin gelitirilmi bir yntem.
Kirsch, I.S. & Mosenthal, P.B. 1995: Interpreting the IEA reading literacy scales; Binkley, M.,
Rust, K. & Wingleee, M. (eds.) Methodological issues in educational studies: The
case of the IEAreading literacy study. Washington D.C.: US Department of Education,
National Center for Education Statistics: 135192.
Yukardakinin daha detayl ve teknik versiyonu olup yntemin geliimini ilgili karlatrmal proje yoluyla tespit eder.
Linacre, J. M. 1989: Multi-faceted Measurement. Chicago: MESA Press.
statistikte gelecee ynelik gelimeler iin bir ktr nk bir deerlendirmeden kan
sonucu rapor etmede deerlendirmecilerin neminin dikkate alnmasna yer verir. Dzeylerin okul yllarna olan balantlar kontrol etmek iin tasvir edici betimleyiciler gelitirme projesinde uyguland.
Liskin-Gasparro, J. E. 1984: The ACTFL proficiency guidelines: Gateway to testing and
curriculum: Foreign Language Annals 17/5, 475489.
Amerikan ACTFL leinin hamisi olan Foreign Service Institute (Yabanc Diller Hizmet
Enstits) leinden geliimi ve amalarnn ana hatlarn anlatr.
Lowe, P. 1985: The ILR proficiency scale as a synthesizing research principle: the view from
the mountain; James, C.J. (ed.): Foreign Language Proficiency in the Classroom and
Beyond. Lincolnwood (Ill.): National Textbook Company.
Birleik Devletler Interagency Language Roundtable (ILR)un hamisi olan FSI dan balayan
geliimini anlatan ayrntl bir tanmlama.
Lowe, P. 1986: Proficiency: panacea, framework, process? A Reply to Kramsch, Schulz, and
particularly, to Bachman and Savignon. In: Modern Language Journal 70/4, 391397.
yi ilemi olan bir sistemin mdafaas belirli bir balamda- lein yaymna balanmas
ve onun eitimde kullanlan (ACTFL ile birlikte) mlakat ynteminin balamasyla akademik
eletiriye kardr.
Masters, G. 1994: Profiles and assessment. Curriculum Perspectives 14,1: 4852.
Avustralyada Rasch n kullanm ile snav sonularnn ve retmen deerlendirmelerinin
mfredat profilleme sisteminin nasl yaratldn anlatan zet rapor.
Milanovic, M., Saville, N., Pollitt, A. & Cook, A. 1996: Developing rating scales for CASE:
Theoretical concerns and analyses; Cumming, A. & Berwick, R. Validation in
language testing. Clevedon, Avon, Multimedia Matters: 1538.
Konuma snav ile kullanlan bir derecelendirme leinin Rasch klasik kullanm lekteki seviyeler deerlendirmecilerin daha etkin kullanabilecekleri sayya drlr.

188

Mullis, I.V.S. 1981: Using the primary trait system for evaluating writing. Manuscript No. 10W-51. Princeton N.J.: Educational Testing Service.
Ana dil yazl anlatmnda deerlendirme leini gelitirmedeki ncl zellik ynteminin
klasik anlatm.
North, B. 1993: The development of descriptors on scales of pro.ciency: perspectives,
problems, and a possible methodology. NFLC Bildiri (Occasional Paper), National
Foreign Language Center, Washington D.C., April 1993.
Geleneksel yeterlilik leklerinin geliimi ve ieriinin eletirisidir. retmenlerle tasvir edici
betimleyiciler gelitirme ve bu betimleyicileri retmen deerlendirmelerinden Rasch ile leklendirmek iin proje nerisi.
North, B. 1994: Scales of language pro.ciency: a survey of some existing systems,
Strasbourg, The Council of Europe CC-LANG (94) 24.
Progran leklerinin ve derecelendirme leklerinin ayrntl incelemesi ve daha sonra bu
bilgiler analiz edilip tasvir edici betimleyiciler gelitirme projesinin balang noktas olarak
kullanlr.
North, B. 1996/2000: The development of a common framework scale of language
proficiency. PhD thesis, Thames Valley University. 2000, New York, Peter Lang.
Yeterlilik leklerinin anlatm, yeti ve dil modellerinin leklere nasl balandn anlatr.
Tasvir edici betimleyicilerin retildii projedeki geliim basamaklarn karlalan sorunlar,
bulunan zmler - ayrntl bir biimde anlatr.
North, B. Scales for rating language performance in language tests: descriptive models,
formulation styles and presentation formats. TOEFL Research Paper. Princeton NJ;
Educational Testing Service.
Szl ve yazl snavlarla kullanlan derecelendirme leklerinin trlerinin ayrntl analizi ve
tarihsel geliimini anlatr.
North, B. & Schneider, G. 1998: Scaling descriptors for language proficiency scales.
Language Testing 15/2: 217262.
Tasvir edici betimleyicileri reten projeye genel bir bak. lein duraanln ve sonularn anlatr. Bir ek blmnde olan aralarn ve rnlerin rnekleri.
Pollitt, A. & Murray, N.L. 1996: What raters really pay attention to. In Milanovic, M. & Saville,
N. (eds.) 1996: Performance testing, cognition and assessment. Studies in Language
Testing 3. (15 inci Dil lme Aratrmalar Konferans Serisinden seilmi bildiriler),
Cambridge & Arnhem, 24 August 1993. Cambridge: University of Cambridge Local
Examinations Syndicate: 7491.
Repertuar izelge analizini yeterliliin deiik seviyelerinde deerlendirmecilerin nelere
odaklandklarn tanmlamaya alan basit bir leklendirme tekniine badatran ilgin bir
yntemsel makale.

189

Scarino, A. 1996: Issues in planning, describing and monitoring long-term progress in

language learning. AFMLTA 10. Ulusal Diller Konferans (In Proceedings of the
AFMLTA 10th National Languages Conference): 6775.
Britanya ve Avustralyann tipik mfredatnda rencilerin ne kadar iyi performans sergiledikleri hakkndaki bilgi eksiklii ve belirsiz szcklerin kullanmn eletirir, retmen deerlendirmesi iin profil ifadeler.
Scarino, A. 1997: Analysing the language of frameworks of outcomes for foreign language
learning. AFMLTA 11. Ulusal Diller Konferans: 241258.
Yukardaki gibi.
Schneider, G & North, B. 1999: In anderen Sprachen kann ich . . . Skalen zur Beschreibung,
Beurteilung
und
Selbsteinschtzung
der
fremdsprachlichen
Kommunikationsfhigkeit. Bern/Aarau: NFP 33/SKBF (Umsetzungsbericht).
Tasvir edici lekleri reten projenin ksa raporu. Ayrca Geliim Dosyasnn sve versiyonunu tantr.
Schneider, G & North, B. 2000: Dans dautres langues, je suis capable de Echelles pour
la description, lvaluation et lauto-valuation des competences en langues
trangres. Berne/ Aarau PNR33/CSRE (rapport de valorisation) Yukardaki gibi.
Schneider, G & North, B. 2000: Fremdsprachen knnen was heisst das? Skalen zur
Beschreibung, Beurteilung und Selbsteinschtzung der fremdsprachlichen
Kommunikationsfhigkeit. Chur/Zrich, Verlag Regger AG.
Tasvir edici lekleri reten projenin tam raporudur. ngilizce de leklendirme ile ilgili ak
bir blm ierir. Ayrca Geliim Dosyasnn sve versiyonunu tantr.
Skehan, P. 1984: Issues in the testing of English for specific purposes; Language Testing
1/2, 202220.
ELTS leklerinin ifadelendirme ekillerini ve norm-dayanklln eletirir.
Shohamy, E., Gordon, C.M. & Kraemer, R. 1992: The effect of raters background and
training on the reliability of direct writing tests. Modern Language Journal 76: 2733.
Bir analitik yazma leini gelitirmenin temel niteliksel ynteminin basit anlatm. Yetitirilmemi profesyonel olmayanlar arasnda mthi derecede deerlendiriciler-aras gvenilirlii salad.
Smith, P. C. & Kendall, J.M. 1963: Retranslation of expectations: an approach to the
construction of unambiguous anchors for rating scales; Journal of Applied
Psychology, 47/2.
Betimleyicileri sadece yazmak yerine onlar derecelendirmenin ilk yaklam. Gelecekteki
gelimelere temel oluturur. Okumak iin ok zor.
Stansfield C.W. & Kenyon D.M. 1996: Comparing the scaling of speaking tasks by language
teachers and the ACTFL guidelines; Cumming, A. and Berwick, R. Validation in
language testing. Clevedon, Avon, Multimedia Matters: 124153.

190

ACTFL klavuzunda yer alan grevlerin derece srasn konfirme etmek iin Rasch leinin
kullanlmas. Tasvir edici betimleyicileri gelitiren projedeki yaklam etkileyen ilgin yntemsel alma.
Takala, S. & F. Kaftandjieva (yaknda yaymlanacak). Council of Europe scales of language
proficiency: A validation study; J.C. Alderson (ed.) Case studies of the use of the
Common European Framework. Council of Europe.
Dildeki z-deerlendirmeleri tasvir edici betimleyicilerine adaptasyonlaryla balantl olarak
leklendirmek iin Rasch modelinin ileri seviyedeki geliiminin kullanm hakknda rapor.
Balam: DIALANG projesi: Fince ye bal olarak denemeler.
Tyndall, B. & Kenyon, D. 1996: Validation of a new holistic rating scale using Rasch
multifaceted analysis; Cumming, A. and Berwick, R. Validation in language testing.
Clevedon, Avon, Multimedia Matters: 957.
niversiteye giriteki ESL (ngilizce kinci Dil) seviye tespit mlakat iin kullanlan bir lein geerlilik kazanmas konusunu basite anlatr. Yetitirme ihtiyalarn tespit etmede
ok-ynl Rasch in klasik kullanm.
Upshur, J. & Turner, C. 1995: Constructing rating scales for second language tests. English
Language Teaching Journal 49 (1), 312.
kili kararlar haritalarnn retimi iin ncl zellik tekniinin incelikli ileri dzeydeki geliimi.
Okul sektr iin ok ilgilidir.
Wilds, C.P. 1975: The oral interview test; Spolsky, B. and Jones, R. (Eds): Testing language
pro.ciency. Washington D.C.: Center for Applied Linguistics, 2944.
Orijinal dil yeterlilik derecelendirme leinin orijinal ortaya k noktas. O zamandan itibaren ou mlakat yaklamlarnda kaybolan ince ayrmlar yakalamak iin dikkatli okunmas gerekir.

191

EK B: BETMLEYCLERN AIKLAMALI LE
Bu Ek, Avrupa Ortak Bavuru Metni iin aklayc betimleyicileri gelitiren svire projesinin
bir tanmn ierir. Ana metinde bulunabilecek sayfalara referans verilerek lmlenen kategoriler de
listelenmitir. Bu projedeki betimleyiciler lmlendirilmitir, ve Ek A'nn sonunda ana hatlaryla verilen yntem No l2c (Rasch Modeli) ile Diller iin Avrupa Ortak Bavuru Metninin lmlerini oluturmutur.
svire Aratrma Projesi
Kken ve Balam
3, 4, ve 5. Blmlerde yer alan betimleyicilerin lmleri, 1993 ve 1996 yllar arasnda gerekletirilen svire Ulusal Bilim Aratrma Konseyi projesinin sonularna dayal olarak kaleme alnmtr.
Proje, 1991 Ruschlikan Sempozyumunu takiben yrtlm olup, ama ayn zamanda Avrupa dil geliim dosyasnn gelimesine katkda bulunabilecek, plannn farkl ynlerinin yeterliliini effaf bir ifade
ile ortaya koymakt.
1994 ylnda yaplan bir tarama almas, Dilde Etkileim ve retim ile Yabanc Dil olarak ngilizce ve retmen deerlendirmesi konularna odaklanmt. 1995'te yaplan bir baka alma ise,
1994'de yaplann tekrar eklinde olmakla birlikte, giri blm ile ngilizcenin yan sra Franszca ve

192

Almanca yeterliliini de ieriyordu. z deerlendirme ve baz snav bilgileri de (Cambridge; Goethe;

DELF/DALF) retmen deerlendirmesine eklendi.
Her iki tarama almasna, tamam yaklak olarak 500 dersi temsilen, 300 kadar retmen ve
2.800 renci katld. Aadaki tabloda, alt dzey ortaokul, st dzey ortaokul, mesleki ve yetikin
eitiminden rencilerin oran gsterilmitir:

1994
1995

Alt Dzey Ortaokul Ust Dzey Ortaokul

(6,7. snf)
(8.snf)
Mesleki

Yetikin

%35
%24

%31
%28

%19
%31

%15
%17

talyanca ve Romansch konuulan blgelerden katlmn snrl olmasna karn, almalara

svirenin Almanca-Franszca, talyanca ve Romansch konuulan blgelerinden retmenler katlmtr. Her yl retmenlerin yaklak olarak drtte biri kendi anadillerini retmi ve anketleri hedef dilde
yantlamlardr. Bu balamda, betimleyiciler 1994 ylnda ngilizce, 1995te ise, ngilizce, Franszca
ve Almanca dillerinde hazrlanmtr.
Yntembilim
Projenin metodolojisi zetle aadaki gibi ekillenmitir:
Sezgisel Evre:
1) Kamusal alandaki dil yeterlilii leklerinin ayrntl bir analizi, ya da sz konusu leklerin 1993 ylnda Avrupa Konseyi ile yaplan balantlar sayesinde edinilebilirlii, (ayrntl bir liste bu zetin sonunda verilmitir).
2) Bu leklerin, snflandrlm bir betimleyiciler havuzu oluturmak iin, 4. ve 5. blmlerde yer alan kategorilerle balantl olan betimleyici kategorilere dnm.
Niteliksel Evre:
3) Uygulayclarca kullanlan dil tesi stratejilerin yeterince kullanlp kullanlmadn kontrol etmek iin, videolarda gsterilen ve dil yeterliliini konu alan ve karlatran retmen kaytlarnn analizi.
4) retmenlerle yaplan 32 atlye almas
a) belirlenen betimleyicilern kategorilere ayrlmas,
b) betimleyicilern netlik, doruluk ve konu ile ilgisi zerine niteliksel yarglarda bulunma
c) betimleyiciler yeterlilik derecelerine ayrma.
Niceliksel Evre:
5) renim ylnn sonunda atlye almalarnda en ak, odaklanm ve ilgili
betimleyicilerdan oluan ve birbiri ile rten anket dizileri kullanarak retmenlerin yapt temsilci renci deerlendirmesi. lk yl, her biri 50 betimleyicidan oluan 7 anket
dizisi, 80 saat ngilizce dersi verilen ileri dzeydeki rencinin dil yeterlilii ortaya karmak zere kullanlmtr.
6) kinci yl 5 farkl anket dizisi kullanld. Daha nce sz edilen iki tarama almas, konuma dili iin olan betimleyicilern ikinci yl tekrar kullanlmasndan dolay birbiri ile ilikiliydi. renciler, her betimleyici iin 0-4 lekli bir testte betimleyicida ngrlen baar koullar asndan deerlendirildiler. retmenlerin betimleyiciler yorumlama ekli
Rasch lei kullanlarak analiz edildi. Bu analizin iki amac vard:
(a) Her betimleyici iin matematiksel bir 'zorluk deeri' belirlemek.

193

(b) Farkl balamlarda ok yksek tutarllk deeri olan ve "ortak referans dzeylerini"ni
zetleyen btnsel leklerin yaplanmasinda kullanlmak zere betimleyiciler belirlemek iin, farkl eitim sektrleri, dil blgeleri ve hedef dillerle ilikisini yorumlamada istatistiksel olarak nemli olan deikeni bulmak.
7. Tarama almasna katlan baz rencilerin, kaydedilen video grntlerinin, tm katlmc retmenler tarafndan performans deerlendirilmesi. Bu deerlendirmenin amac,
svire eitim sektrndeki baar dalmn belirlemede katlmc retmenlerin ciddiyetindeki farkllklar niceliksel olarak belirlemekti.
Yorumlama Evresi
8. 3. Blmde tartlan ortak referans dzeylerini ortaya karmak iin betimleyiciler
cetvelinde kesin-noktalar belirlemek. Bu dzeylerin btnsel lekte zeti Tablo 1de,
dil etkinliklerini tanmlayan z-deerlendirme emas Tablo 2de ve iletiimsel dil becerisinin farkl ynlerini gsteren performans deerlendirme emas Tablo 3te verilmitir.
9. llebilirlii kantlanm kategoriler iin 4. ve 5. Blmde aklayc leklerin sunumu.
10. Avrupa Dil Geliim Dosyasnn, svire deneme rneini oluturmak iin
betimleyicilern z-deerlendirme formatna uyarlanmas. Bu, a) dinleme, konuma, szl etkileim ve retim ile yazma becerileri iin z-deerlendirme emas (Tablo 2) b) ortak referans dzeylerinin her biri iin z-deerlendirme kontrol listesi.
11. Aratrma sonularnn sunulduu, dil geliim dosyasndan kazanlan deneyimlerin tartld ve retmenlere ortak referans dzeylerinin tantld bir kapan konferans.

Sonular
Farkl beceriler ile farkl dilbilimsel, edimbilimsel ve toplumbilimsel dil yeterliliklerinin
betimleyicilern leklendirmek, bu becerilerin deerlendirilmesinin tek bir lmleme boyutunda bir
araya getirilip getirilemeyecei sorusuyla karmak hale gelmektedir. Bu, Rasch modeliyle ilgili yada ondan kaynaklanan bir sorun olmayp; btn istatistiksel analizler iin geerlidir. te yandan,
Rasch bir sorun kmas durumunda daha ciddi sonular dourabilir. Bu nedenle, test verileri, retmen deerlendirme verileri ve z-deerlendirme verileri farkl sonular verebilir. Bu projede, retmenler tarafndan yaplan deerlendirme ile birlikte baz kategoriler daha baarszd ve sonularn doruluunu garantilemek iin analiz dna karldlar. Orijinal almada belirlenen betimleyici havuzundan karlan kategoriler aadaki gibidir:
a) Sosyokltrel Yeterlilik le lgili Kategoriler
Sosyokltrel ve sosyo-dilbilimsel yeterlilikleri ak bir ekilde tanmlayan betimleyiciler. Bu
problemin ne kadarnn
a.a.) Dil yeterliliinden ayr bir yap olmas
a.b.) Atlye almalarnda sorunlu olarak belirlenen alabildiine belirsiz betimleyicilern
veya

194

a.c.) rencileri hakknda yeteri kadar bilgi sahibi olmayan retmenlerin tutarsz cevaplar
gibi nedenlerden dolay ortaya kt kesin deildir. Bu sorun, okuma becerisinin ve kurgusal edebiyat ile yazn edebiyatnn betimleyicilerna kadar uzanmaktadr.
b) le lgili Kategoriler
Telefonda konuma, resmi toplantlara katlma, resmi sunumlar verme, rapor ve denemeler
yazma, resmi yazma gibi snfta retmenlerin dorudan gzlemleyebilecekleri etkinliklerin tesinde, genellikle i ve grevlerle ilgili etkinlikler hakknda retmenlerin tahminde bulunmasn isteyen betimleyiciler. Bu, yetikin eitimi ve mesleki eitim dallarnn iyi temsil
edilmesine karn ortaya kmtr.
c) Olumsuz Kavram
Basitletirme, tekrar veya aklama gereksinimi ile ilgili olup, genellikle olumsuz kavramlar
iaret eden betimleyicilerdr. Bu bak as, olumlu cmlelerde koul (provisos) olarak daha iyi ie yaramlardr.
Zaman zaman tekrar ve yeniden ifade etmeyi isteyebilmesi kouluyla, kendisine yneltilen
ve bildii konularda ak ve standart konumay genelde anlayabiliyor.
Bu retmenler iin, okumann, szl etkileim ve szl ifadeye oranla, ayr bir lme boyutu olduu kantlanmtr. Ancak veri toplama ekli, okumay ayr bir biimde leklendirmeyi ve
olaydan sonra okuma leini ana lee eitlemeyi mmkn kld. Yazma, bu almann temel
oda deildi ve 4. Blmde yer alan yazma ile ilgili betimleyiciler, temel olarak szl retim iin
olanlardan gelitirildiler. Ama hem DIALANG hem de ALTE'de sz edilen (bk. srasyla C ve D ekleri) Ortak Bavuru Metninden alnan okuma ve yazma betimleyicilernn lek deerlerinin nispeten yksek dengesi, okuma ve yazmaya ilikin yaklamlarn belli lde etkili olduunu gsterir.
Yukarda ele alnan kategorilere ilikin karmaann tm, ok boyutlulua kar tek boyutlu
lme konusuyla balantldr. ok boyutluluk, yeterlilikleri tanmlanan rencilerin dalmyla ilgili
olarak ikinci bir ekilde kendini gstermitir. Bir betimleyicinn zorluunun ilgili eitim sektrne
bal olduu birok durum vard. rnein, retmenlere gre, dil renmeye yeni balayan yetikinler, gerek yaama ilikin snf ii i ve etkinlikleri 14 yandakilere gre daha kolay bulurlar. Bu,
ilk bakta mantkl grnebilir. Bu farkllk, 'Farkl (basamakl) Madde levi' (FM) olarak bilinir. 3.
Blmde Tablo 1 ve 2de gsterilen Ortak Referans Dzeylerinin (Common Reference Levels)
zetlerini olutururken, FMini gsteren betimleyicilerdan mmkn olduunca kanlmtr. Burada
ana dilini konuan retmenlerin, ileri dzeylerde, zellikle edebiyat konusunda, "anlamak" szcnn daha kat ve kesin (stricter) bir anlatmna sahip olduu yolunda bir nerisi dnda, hedef
dilin ok az, ana dilin ise hibir etkisi yoktu.
Kullanma
4 ve 5. blmlerdeki aklayc betimleyiciler ya (a) asl betimleyicinn almada deneysel
olarak ayarland dzeyde yerletirilmilerdir; ya (b) betimleyicinn o dzeye ayarlanm bileenlerinin tekrar birletirilmesiyle olumulardr (asl (orjinal) inceleme ve aratrmada yer almayan Halka
ak duyurular gibi bir ka kategori iin), ya (c) nitel aamann (atlye almalar) sonularna dayanarak seilmilerdir, ya da (d) deneysel olarak ayarlanm alt-lekteki bir boluu doldurmak
iin deerlendirme aamas srasnda yazlmlardr. Bu son nokta, Ustala neredeyse tamamen uyar, ki bu yzden almaya ok az betimleyici dahil edilmitir.
zleme ( takip etme)
1999-2000 yllar arasnda Basle niversitesi iin gelitirilen bir proje, niversiteye giri iin hazrlanm bir kendi kendini deerlendirme arac iin Bavuru Metninde yer alan betimleyiciler uyarlad.
Toplum-dilbilimsel yeterlilik ve bir niversite balamnda not alma iin de betimleyiciler eklendi.
Yeni betimleyiciler, asl (orijinal) projede kullanlan yntemle Bavuru Metni dzeyine ayarland.

195

Bavuru Metni betimleyicilernn asl lek deerleri ile bu almadaki lek deerleri arasndaki bants (kolerasyonu) 0.899'du.
Kaynaka
North, B. 1996/2000: The development of a common framework scale of language proficiency. PhD thesis, Thames Valley University. Reprinted 2000, New York, Peter Lang,
forthcoming: Developing descriptor scales of language proficiency for the CEF Common Reference Levels. In J.C. Alderson (ed.) Case studies of the use of the Common European Framework. Council of Europe,
forthcoming: A CEF-based self-assessment tool for university entrance. In J.C. Alderson (ed.)
Case studies of the use of the Common European Framework. Council of Europe.
North, B. and Schneider, G. 1998: Scaling descriptors for language proficiency scales. Language
Testing 15/2: 217-262.
Schneider and North 1999: 'In anderen Sprachen kann ich'... Skalen zur Beschreibung, Beurteilung
und Selbsteinschatzung der fremdsprachlichen Kommunikationmsfahigkeit. Berne, Project
Report, National Research Programme 33, Swiss National Science Research Council.

196

Bavuru Metnindeki Betimleyiciler

3. blmde, Ortak Bavuru dzeylerini zetlemek iin kullanlan izelgelere ek olarak, aklayc betimleyiciler 4 ve 5. blmlerin metninde aadaki gibi yer almtr:
Ek B: BETIMLEYICILERIN AIKLAMALI LEKLERI
Belge Bl

4. Blmdeki betimleyici lekler: iletiim etkinlikleri

Konuma Genel dinleme ve anlama
Yerli konumaclar arasndaki etkileimi anlama
Canl bir dinleyici olarak dinleme
Duyuru ve ynergeleri (talimatlar) dinleme
G
Radyo ve sesli kaytlar dinleme

Sesli/ Grsel
Televizyon ve film izleme
R

Yazl
Genel okuma ve anlama

Karlkl okuma
Ynelim ve iletiim iin okuma
Bilgi ve tartma iin okuma
Ynergeleri (talimatlar) okuma
Konuma
Genel konuma ve etkileim
Etkileimde kavrama
E
Ana dil konuan anlama
T
Sohbet
K
Resmi olmayan tartma

Resmi tartma (toplantlar)

L
Hedef odakl ibirlii
E
Ara ve hizmet edinimi

Bilgi deiimi

Grme yapma ve yaplma

M
Yazl
Genel yazl etkileim
Ynelim ve iletiim
Notlar, iletiler ve belgeler
Konuma
Genel konuma retimi
Srekli tek kiilik konuma (monolog): Deneyimleri
anlatma

Srekli tek kiilik konuma (monolog): Bir durum

R
ortaya atmak (rn. tartma)
E
T
Halka ak duyurular

Dinleyicilere seslenme (hitap etme)

M Yazl
Genel yazl retim
Yaratc yazma
Rapor ve deneme yazma
Belge B2 4. Blmdeki betimleyici lekler: letiim stratejileri

GR
ETKLEM
RETM

Sray tanmlama ve sonu karma

Sz alma
birlii
Aklk getirmeyi isteme
Planlama
Telafi etme,

197

 zleme ve denetleme

Belge B3 4. Blmdeki aklayc lekler: Metin ile alma

Metni ileme
Seminer ve derslerde not alma

METN

Belge B4 5. Blmdeki aklayc lekler: letiimsel dil yeterlilii

DLBLMSEL YETERLLK
Dalm:
Denetim

Genel dalm
Szck dalm
Dilbilgisi doruluu
Szck denetimi
Ses bilimsel denetim
Yazmsal denetim

TOPLUM DLBLMSEL YETERLLK

Toplumdilbilimsel
EDM DLBLMSEL YETERLLK

Esneklik
Sz alma
Konu gelitirme
Btnlk
nermesel kesinlik
Konuma akcl

Belge B5 Betimleyici belirlemede tutarllk

lek zerinde belli bir ieriin bulunduu yer yksek bir tutarllk (btnlk) derecesi gsterir. rnek olarak, konular alnabilir. Metinde konulara zg betimleyiciler yer almamtr, ancak,
konulara eitli gruplar iin betimleyiciler iinde iaret edilmitir. Sz konusu gruplar iinde en ilgili
grup unlard: Tanmlama ve ykleme, Bilgi alverii, eitlilik.
Aada verilen tablolar, sz konusu alanda konularn ele aln ekillerini karlatrmaktadr. Tablolarn ierii ayn olmamasna karn, karlatrma byk lde kalibre edilmi betimleyicilere de yansd gibi, belli bir btnl gstermektedir. Bu trden bir analiz, ilk tarama
almasnda yer almayan ancak, betimleyici etkenleri tekrar birletirerek (halka yaplan duyurular
yoluyla olduu gibi) kategoriler iin betimleyici gelitirmenin temelini oluturmutur.

198

199

EK B: Betimleyicilern aklama cetveli

TANIMLAMA ve YKLEME
Al
A2
insanlar, d grnm,
onlar
nerede

Yayorlar

gemi, i deneyimi
yaanlan yerler ve yaam koullar
nesneler, evcil hayvanlar,
mlk, olaylar ve etkinlikler
beeniler, zevkler/nefret
edilenler
planlar/hazrlklar

alkanlklar/ gnlk yaplanlar

kiisel deneyimler
BLG ALIVER
Al
A2
kendileri basit, gndelik,

ve
ynlendirme
Dierleri
dorudan, snrl
aklamalar
ev
i, bo zaman
gemite yaplan
zaman
etkinlikler
alkanlklar
gemi zamanlar
ALAN: ORTAMLAR:
Al
A2
basit, ortak gereksinimler
basit/tahmin
edilebilen/yaam deeri
olan
1
basit,somut
gereksinimler, kiisel
ayrntlar
gnlk iler, ricalar,
gnlk ilikiler
benzer durumlar
benzer konular
tahmin edilebilir ierikte
gndelik olaylar

Bl
bir kitap yada filmin
ana fikri
deneyimler
tepkiler

B2

Cl
karmak
konularn
ak ve
ayrntl tanm ve
anlatm

C2

B2

Cl

C2

B2

Cl

C2

ryalar, umutlar, arzular

yk anlatma
tahmin edilemeyen
olaylarn
(kaza gibi) temel ayrntlar

Bl
ayrntl ynlendirmeler

alannda bilinen
konularda
oluan geree dayal
bilgi birikimi
Bl
gndelik yaama zg
konular

ailenin hobileri,
ilgileri, i gezileri
imdiki olaylar

200

BELGE 4 Kaynak olarak kullanlan dil yeterlilik cetveli

Genel konuma becerisinin btnsel ltleri
Hofmann: Levels of Competence in Oral Communication 1974
University of London School Examination Board: Certificate of Attainment
Graded Tests 1987
Ontario ESL Oral Interaction Assessment Bands 1990
Finnish Nine Level Scale of Language Proficiency 1993
European Certificate of Attainment in Modern Languages 1993
Farkl iletiim etkinlikleri cetveli
Trim: Possible Scale for a Unit/Credit Scheme: Social Skills 1978
North: European Language Portfolio Mock-up: Interaction Scales 1991
Eurocentres/ELTDU Scale of Business English 1991
Association of Language Testers in Europe, Bulletin ,1994
Drt beceri cetveli
Foreign Service Institute Absolute Proficiency Ratings 1975
Wilkins: Proposals for Level Definitions for a Unit/Credit Scheme: Speaking 1978
Australian Second Language Proficiency Ratings 1982
American Council on the Teaching of Foreign Languages Proficiency Guidelines
1986
Elviri et al.: Oral Expression 1986 (in Van Ek 1986)
Interagency Language Roundtable Language Skill Level Descriptors 1991
English Speaking Union (ESU) Framework Project: 1989
Australian Migrant Education Program Scale (Listening only)
Szl deerlendirme lei
Dade County ESL Functional Levels 1978
Hebrew Oral Proficiency Rating Grid 1981
Carroll B.J. and Hall PJ. Interview Scale 1985
Carroll B.J. Oral Interaction Assessment Scale 1980
International English Testing System (IELTS): Band Descriptors for Speaking &
Writing 1990
Goteborgs Univeritet: Oral Assessment Criteria
Fulcher: The Fluency Rating Scale 1993
Pedagojik edinim dzeylerine ilikin eitim program ve deerlendirme ltleri iin
yaklamlar

University of Cambridge/Royal Society of Arts Certificates in Communicative Skills

in English 1990
Royal Society of Arts Modern Languages Examinations: French 1989
English National Curriculum: Modern Languages 1991
Netherlands New Examinations Programme 1992
Eurocentres Scale of Language Proficiency 1993
British Languages Lead Body: National Language Standards 1993

201

Ek C: DIALANG LE
Bu ek Avrupa Ortak Bavuru Metninin (AOBM/CEF) tanlayc amal bir uygulamas olan
DIALANG dil deerlendirme sistemsinin betimlemesini ierir. Burada sistemde kullanlan z deerlendirme ifadeleri ve sistemnin gelitirilmesinin bir paras olarak bu ifadeler zerinde yaplan ayarlama almas zerinde durulmaktadr. Tan sonularn renenlere aktarma ve aklamada kullanlan AOBM temelli ilikili iki lek de bu blme dahil edilmitir. Sz konusu bu projede kullanlan betimleyiciler leklendirilmi ve Metot No 12c (Rasch modelling) ile AOBM dzey denklikleri
Ek A sonunda ana hatlaryla verilmitir.
DIALANG projesi
DIALANG deerlendirme sistemsi
DIALANG yeterlilik dzeyleri hakknda tanlayc bilgi edinmek isteyen dil renenleri iin
hazrlanm bir deerlendirme sistemsidir. DIALANG projesi Avrupa Komisyonu, Genel Eitim ve
Kltr Bakanl maddi destei ile yrtlmtr (SOCRATES Programme, LINGUA Action D).
Bu sistem on drt Avrupa dilinde; Danca, Felemenke, ngilizce, Fince, Franszca, Almanca, Yunanca, zlandaca, rlandaca, talyanca, Norvece, Portekizce ve svece, z deerlendirme,
dil testleri ve dntleri ierir. DIALANG internetten cretsiz olarak elde edilebilir.
DIALANG Deerlendirme Sistemi ve kullanclarn sonularn rapor etmede kullanlan betimleyici lekler dorudan Avrupa Ortak Bavuru Metnine dayandrlmaktadr (AOBM/CEF).
DIALANGda kullanlan z deerlendirme ifadeleri de AOBMden alnm ve sistemde gerek duyulan yerlerde uyarlanarak kullanlmtr.
DIALANGn amac
DIALANG dilsel yeterlilik dzeyini bilmek, zayf ve gl ynleri hakknda dnt almak isteyen yetikin renenleri hedef almaktadr. Bunun yan sra sistem renenlere dil becerilerini nasl
gelitireceklerine ilikin tavsiyeler verir ve dil renme bilinlerini ve yeterliliklerini arttrmaya da alr. Bu sistem sertifikalandrma yapmaz.
Bamsz olarak dil alan ve ya resmi dil dersleriyle dil renen kiisel renenler bu
sistemnin ana kullanclardr. Ancak, dil retmenleri de bu sistemnin pek ok zelliini kendi
amalarna uygun bulabilirler.
DIALANG deerlendirme yntemi
DIALANG deerlendirme ynteminin basamaklar unlardr:
1.
2.
3.
4.
5.

Uygulama dilinin seimi (14 olas dil)

Kayt tutulmas
Szck Daarc Yerletirme Testi (Vocabulary size Placement test)
Test dilinin seimi (14 olas dil)
Becerinin seimi (okuma, dinleme, yazma, szck daarc, yap)

202

6.
7.
8.
9.

z deerlendirme (sadece okuma, dinleme ve yazma becerileri iin)

Sistemin renenin yetenei hakknda n-deerlendirme yapmas
Dzeyine uygun zorlukta bir testin uygulanms
Dnt / geri bildirim verilmesi

Sisteme girite renen ilk olarak renim ve dnt almak istedii dili seer. Sisteme kaydolduktan sonra kullanclar szck daarcklarnn byklnn de deerlendirildii bir yerletirme testine tabi tutulurlar. Test edilmek istedikleri becerinin seiminin ardndan kullanclara, teste
balamadan nce, bir dizi z deerlendirme ifadesi sunulur. Bu z deerlendirme ifadeleri test
edilmek istedikleri dil becerisiyle ilgilidir ve renenler her bir ifadede betimlenen etkinlii yapp yapamadklarna karar vermek durumundadrlar. DIALANG tarafndan llen iki alan iin; szck
daarc ve yap, z deerlendirme sz konusu deildir, nk OBMde bu iki alana ait kaynak
ifadeler bulunmamaktadr. Testten sonra dntn bir paras olarak renenlere yeterlilik z deerlendirme dzeyi ile test performanslarna bal olarak sistemin onlara atad dilsel yeterliliin farkl
olup olmad bildirilir. Kullanclara Aklayc Dnt blmnde z deerlendirme ve test sonular
arasndaki uyumsuzluun olas nedenlerini aratrma imkan da sunulur.
DIALANGdaki z deerlendirmenin amac
DIALANG sistemsinde z deerlendirme (D) ifadeleri iki temel nedenle kullanlmtr. lk
olarak, z deerlendirme nemli bir etkinlik olarak kabul edilmektedir. z deerlendirmenin zerk
renmeyi tevik ettiine, renenlere renmeleri zerinde daha fazla kontrol yetisi verdiine ve
renme sreleri zerindeki renen bilinliliini arttrdna inanlmaktadr.
DIALANGda z deerlendirmenin ikinci kullanl nedeni ise daha teknik bir neden. Sistem
renenlerin yeteneinin n deerlendirmesi iin Szck Daarc Yerletirme Testi ve z deerlendirmenin sonularnn kullanr ve sonra renenleri yeteneklerine en uygun dzeydeki teste
ynlendirir.
DIALANG z deerlendirme lekleri
Kaynak
DIALANGda kullanlan z deerlendirme ifadelerinin ou Avrupa Ortak Bavuru Metni ngilizce versiyonundan (Taslak 2, 1996) alnmtr. Bu bakmdan DIALANG Bavuru Metninin deerlendirme amal dorudan kullanmdr.
Niteliksel geliim
DIALANG z Deerlendirme alma Grubu tm AOBM ifadelerini 1998de gzden geirerek aralarndan en somut, ak ve basit olanlarnn seti.bu almada Northun ifadeler zerine elde ettii deneysel alma sonularna da ba vurulmutur (1996/2000). Okuma, dinleme ve yazma
iin yzden fazla ifade seildi. Bunlarn yan sra konuma ifadeleri de seildi, ancak konuma u
anki DIALANG sistemsinin bir paras olmad iin aada bahsedilen geerlilik almasna dahil
edilmedi ve dolaysyla bu ekde de yer verilmedi.
OBMde kullanlan Yapabilir ifadeleri Yapabilirim eklinde deitirildi, nk bunlar retmenlerce deerlendirme amal olarak kullanlmaktan ok renenlerce z deerlendirme amal
kullanlacakt. Baz ifadeler hedef kullanclara uygun olarak basitletirilerek deitirildi. OBMde ye-

203

terli malzeme olmad durumlarda az sayda da olsa yeni ifadeler eklendi (yeni ifadeler tabloda italik olarak yazldr). Tm ifadeler son biimlerini almadan nce AOBM ifadelerinin yaratcs olan Dr.
Brian North ve drt dil becerisi test ve retim uzmanndan oluan bir grup tarafndan kontrol edildi.
eviri
DIALANG okdilli bir sistem olduu iin tm z deerlendirme ifadeleri bir sonraki aamada
ngilizceden dier on dile evrildi. eviride zerinde uzla salanan ilem basamaklar izlenmitir. eviride izlenecek kural ve ilkelere uzla ile karar verildi;renenin anlayabilirlii temel niteliksel ltt. ncelikle her dilde iki evirmen ifadeleri ayr ayr kendi dillerine evirdiler, ve sonra bir araya gelerek farkllklar zerinde tartarak ortak bir ifadeye karar verdiler. eviriler bir ikinci
nitelik kontrol iin yeleri dokuz dilde ift ynl kontrol yapabilecek dilsel yeterlilie sahip olan z
Deerlendirme Grubuna gnderildi. Herhangi bir sorunda evirmenlerle irtibata geilerek tartld
ve dzeltmelere birlikte karar verildi.
z deerlendirme ifadelerinin uyarlanmas
Bu gne dek z deerlendirme ifadelerinin derecelendirilmesiyle ilgili olarak DIALANG projesinde bir derecelendirme almas yaplmtr. (Derecelendirme glk dzeyi ile ifadeler arasnda istatistiksel olarak yaplan ve sonuta bir lek elde edilen bir ilemdir.) Derecelendirme birka DIALANG testini Fincede alan 304 denekli bir rneklem grubuyla yaplmtr. D ifadeleri bu
deneklere svee (anadili svee olan 250 denek) ya da ngilizce olarak verilmitir. Bunun yan sra, deneklerin ou ifadelerin Fincesine de bavurabildi.2
Veriler OPLM program ile analiz edilmitir (Verhelst ve dr. 1985; . Verhelst ve Glass
1995).3 Analiz sonular olduka iyiydi: ifadelerin %90nndan fazlas leklendirilebilmiti (kullanlan istatistiksel modele uymutu). Yksek gvenirlik indekslerinin de gsterdii gibi z deerlendirme lei de olduka homojendi: (Cronbach alpha) .90 okuma, .93 dinleme ve .94 yazma.4
Veri Analiz Grubunun gelitirdii yaklamla dier 13 dil iin de pilot uygulamalar yapldnda derecelendirme almalar yaplacaktr. Bu derecelendirme almalar bize ilkinde elde edilen mkemmel sonularn ne oranda yinelenebileceini, baz ifadelerin z deerlendirme iin dierlerine gre daha tutarl olma eiliminde olup olmadn gsterecektir.
lk derecelendirme almas tek bir alma olsa da DIALANGdaki z deerlendirme ifadelerinin dier dil versiyonlarnn nitelii hakknda da bir fikir vermektedir. nk renenlerin ou
z deerlendirme blmn doldururken, ounlukla svee kullanm olsalar da, dier dillerden
de (svee, ngilizce ya da Fince) yararlanm olabilirler. ok zen gsterilen eviri ileminden dolay D ifadelerinin diller aras denkliinin yksek olduunu kolaylkla varsayabiliriz. Bu varsaym
phesiz derecelendirme almalarnn bir paras olarak snanacaktr.
DIALANG z deerlendirme leklerinin ve OBM leklerinin niteliine ilikin bir dier
kant da bu almadaki ifadelerin zorluk deerleri ile Northun (1996/200) ayn ifadeler iin farkl bir
2

alma 1996-1999 yllarnda Proje Koordinasyon Merkezi olan Jyvskyl niversitesi Uygulamal Dil almalar Merkezinde,
Fellyanka Kaftandjieva (bakan), Norman Verhelst, Suali Takala, John de Johg ve Timo Trmkangasdan oluan Veri Analizi alma
Grubu tarafndan yrtlmtr. DIALANG Evre 2 iin Koordinasyon Merkezi Berlin Freie niversitesidir.
3
OPML, maddelerin dalmlarndaki deiiklie olanak salayan Rasch modelinin geniletilmiidir. OPML ile iki deikenli model arasndaki fark dalmsal deikenlerin hesaplanmak yerine bilinen sabit deerler olarak analize girilmeleridir.
4
Ifadeler birlikte derecelendirildiinde de tm-kapsaml veri model uyumu olduka yksekti (p=.26). beceri tabanl derecelendirmedeki
istatistiksel uyum da yksekti (Okuma p=.10; yazma .84 ve dinleme .78).

204

balamda elde ettii zorluk deerlerinin ilikilendirilmesiyle Dr Kaftandjieva tarafndan elde edilmitir. ki deer arasnda (.83) dzeyinde yksek bir iliki bulunmutur. Hatta farkl grnm sergileyen
bir ifade karld takdirde bu iliki (.897) dzeyine kmaktadr.
Belge C1 Fince verilere dayanarak yaplan derecelendirme almalar sonucu elde edilen
107 okuma, dinleme ve yazma z deerlendirme ifadesini iermektedir. Her tabloda ifadeler en kolaydan en zora doru dzenlenmitir. OBMde olmayan ifadeler italik yazlmtr.
Avrupa Ortak bavuru Metnine dayanan dier DIALANG lekleri
z deerlendirme ifadelerinin yan sra DIALANG AOBMye dayanan iki betimsel lek kullanr. Bu leklerin ierii okuma, yazma ve dinlemedir:

daha ksa ve z versiyonda test puanlar da bulunmaktadr,

daha kapsaml versiyon Tavsiye Nitelikli Dntn bir blmdr.

Ksa lekler (concise scales)

DIALANG, DIALANG sistemsinde puanlar rapor etmek iin ksa okuma, yazma ve dinleme
leklerini kullanr. renenler edimlerine dair dnt aldklarnda kendilerine AOBM leinde A1C2 arasnda bir sonu verilir ve ald puann anlam bu rapor lekleri kullanlarak betimlenir. Bu
leklerin DIALANG balamnda geerliliini salamak iin 12 uzmandan her bir ifadeyi alt dzeyden birine atamalar istenmitir. Bu ksa rapor lekleri daha sonra uzmanlarca Fince DIALANG
test maddelerinin her birine bir AOBM dzeyi tespit etmede kullanlmtr. lek AOBMdeki Tablo
2yi temel almaktadr, ancak betimlemeler D ifadelerinde olduu gibi ksmen uyarlanmtr. Bu lekler Belge C2de verilmektedir.
Dzeltici dnt (advisory feedback)
Deerlendirme sistemsinin Dzeltici Dnt blm daha kapsaml olan okuma, yazma ve
dinleme yeterlilii betimlemelerini ieren lekleri kullanr. Bu blm kullanclara her bir beceri dzeyinde renenlerin dille neler yapabileceklerini ayrntlaryla verir. renenler ayn zamanda belli
bir dzey betimlerini dier dzeylerle karlatrabilirler. Bu daha ayrntl lekler de OBM Tablo
2deki leklere dayanmaktadr, ancak sz konusu bu betimleyiciler OBMnin dier blmlerinden
ve baka kaynaklardan yararlanlarak ayrntlandrlmtr. Bu lekler Belge C3te sunulmutur.
Burada sonular verilen almalar merak eden okurlar daha ayrntl bilgi iin Takala ve
Kaftandjievaya (forthcoming), sisteme ilikin genel bilgi ve verilen dnt iin Huhta, Luoma,
Oscarson, Savajaara, Takala, ve Teasdalee (forthcoming) bavurabilir.

205

Kaynaklar
Huhta, A., S. Luoma, M. Oscarson, K. Savajaara, S. Takala, and A. Teasdale (forthcoming).
DIALANG A Diagnostic Language Assessment System for Learners (renenler iin Tanlayc Dil Deerlendirme Sistemsi). In J.C. Alderson (ed.) Case Studies of the Use of the
Common European Framework. Council of Europe.
North, B. (1996/2000). The Development of a Common Framework Scale of Language Proficiency
Based on a Theory of Measurement. PhD thesis. Thames Valley University. Reprinted
2000: New York, Peter Lang.
Takala, S. and F. Kaftandjieva (forthcoming). Council of Europe Scales of Language Proficiency: A
Validation Study. In J:C.Alderson (ed.) Case Studies of the Use of the Common European
Framework. Council of Europe.
Verhelst, N., C. Glass and H. Verstraten (1985). The One-Parametre Logistic Model:OPML.
Arnhem: CITO.
Verhelst, N., and C. Glass (1995). The One-Parametre Logistic Model. In G. Fisher and I.
Molenaar (eds.) Rasch Models: Foundations, Recent Developments and Applications. New
York: Springer-Verlag. 215-237.

206

Belge C1 DIALANG z deerlendirme ifadeleri

AOBM
Dzeyi
A1
A1
A1
A1
A1
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B2
B2
B2
B2
B2
B2
C1

OKUMA
Basit bilgilendirici metinleri ve ksa basit betimlemelerin genel fikrini, zellikle de metni aklayc resim ieriyorlarsa, anlayabilirim.
Kolay isimleri, szckleri ve temel kalplar bir araya getirerek, rnein tekrar tekrar metnin blmlerini okuyarak, ok ksa ve basit metinleri anlayabilirim.
Ksa, basit yazl talimatlar, zellikle resim ieriyorlarsa, takip edebilirim.
Gnlk durumlarla ilgili basit duyurulardaki tandk isim, szckleri ve ok
basit kalplar fark edebilirim.
rnein posta kartlarndaki gibi ksa, basit iletileri anlayabilirim.
Gnlk hayatta geen sradan szckleri ve ortak uluslar aras szckleri
ieren ksa, basit metinleri anlayabilirim.
Gnlk dille yazlm ksa ve basit yazl metinleri anlayabilirim.
imle ilgili ksa, basit metinleri anlayabilirim.
Reklamlar, brorler, menler ve tarifeler gibi basit gnlk yazl materyallerdeki ak bilgiyi bulabilirim.
Mektuplar, brorler ve olaylar betimleyen ksa gazete makaleleri gibi basit
yazl materyallerdeki ak bilgiyi bulabilirim.
Ksa, basit kiisel mektuplar anlayabilirim.
Bildik konularda standart rutin mektup ve fakslar anlayabilirim.
Gnlk hayatta karlalan ara gerelerin zerindeki, rnein ankesrl
telefonlardaki, basit talimatlar anlayabilirim.
Sokak, lokanta, tren istasyonlar ve iyerleri gibi halka ak yerlerdeki gnlk
iaret ve duyurular anlayabilirim.
lgi alanmla ilgili konularda yazlm ak ve net metinleri anlayabilirim.
Mektup, bror ve ksa resmi belgeler gibi gnlk belgelerde gereksinim
duyduum genel bilgiyi bulup anlayabilirim.
Bir grevi tamamlamak iin gerekli bilgiyi bulmak iin uzun bir metni ya da
ksa birka metni tarayabilirim.
Bildik konularda yazlm ak ve net gazete makalelerindeki nemli noktalar fark edebilirim.
Ak ve net yazlm kantlayc metinlerdeki ana sonucu bulabilirim.
Bir metindeki genel neden-sonu izgisini ayrntlarla olmasa da anlayabilirim.
Bir arkada ya da tandkla karlkl yazabilecek kadar iyi dzeyde mektuplardaki olay, duygu ve istek betimlemelerini anlayabilirim.
Bir ara iin yazlm ak ve net talimatlar kolayca anlayabilirim.
lgi alanmla ilgili yazmalar okuyabilir ve anlam kolayca anlayabilirim.
Alanm d uzmanlk makalelerini alan terimlerinin anlamlarn kontrol edebileceim bir szlk eliinde anlayabilirim.
ok eitli trde metni okuma amacma ve metin trne bal olarak farkl
hz ve ekilde kolayca okuyabilirim.
Geni bir szck daarcna sahibim, ancak bazen az kullanlan szck ve
kalplarda glk ekiyorum.
Geni bir konu yelpazesinde haber, makale ve raporlarn ierik ve uygunluunu hzl bir ekilde belirleyip ayrntl bir okuma gerekip gerekmediine karar verebilirim.
Yazarlarn belirli bak alar gelitirdii gncel sorunlar hakknda yazlm
makale ve raporlar anlayabilirim.
Nadiren szlk kullanarak her hangi bir yazmay anlayabilirim.

207

C1
C2
AOBM
Dzeyi
A1
A1
A1
A1
A1
A1
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B2
B2
B2
B2
C1
C1
C1
(tahmini
C1)
(tahmini
C1)
C2
C2
(tahmini
C1)
(tahmini

Yeni bir makine zerindeki uzun ve karmak talimatlar ya da ilemleri uzmanlk alanm dnda bile olsa zor ksmlar tekrar okuyabildiim takdirde
anlayabilirim.
Soyut, yapsal olarak karmak ya da byk oranda ana dil kullanlan yaznsal ya da gnlk metinler dahil tm yazl dil rnlerini kolayca anlayp yorumlayabilirim.
YAZMA
Arkadalarma basit notlar yazabilirim.
Yaadm yeri betimleyebilirim.
Formlara kiisel ayrtlar doldurabilirim.
Basit tek kalp ve tmceler yazabilirim.
Ksa basit bir posta kart yazabilirim.
Szlk yardmyla ksa mektuplar ve iletiler yazabilirim.
Ksa ve temel olay ve etkinlik betimlemeleri yapabilirim.
kran ve zr bildiren ok basit kiisel mektuplar yazabilirim.
Gnlk hayatla ilgili konularda ksa, basit not ve iletiler yazabilirim.
Plan ve dzenlemeleri betimleyebilirim.
Bir ey hakknda beeni ya da beenmeme aklayabilirim.
Ailemi, yaam artlarm, eitimimi, imdiki iimi betimleyebilirim.
Gemi etkinlikleri ve kiisel deneyimlerimi betimleyebilirim.
Gnlk hayatla ilgili gerek bilgi aktaran ve eylemlerin nedenlerini aklayan ksa raporlar yazabilirim.
Deneyim, duygu ve olaylar ayrntl bir ekilde betimleyen mektuplar yazabilirim.
Trafik kazalar gibi nceden tahmin edilemeyen olaylarn temel ayrntlarn
betimleyebilirim.
Ryalar, mit ve arzular betimleyebilirim.
Sorgular ve sorunlar betimleyen iletileri kaydedebilirim.
Bir kitabn ya da filmin kurgusunu ve kendi tepkilerimi betimleyebilirim.
Dnceler, planlar ve olaylar ksaca nedenleriyle aklayabilirim.
Bir sorun zerine farkl fikirleri ve zmleri deerlendirebilirim.
ok farkl kaynaklardaki bilgiyi ve savlar sentez edebilirim.
Neden-sonu ilikisi iinde bir dizi sav oluturabilirim.
Nedenler, sonular ve varsaymsal durumlar hakknda fikir yrtebilirim.
kincil fikirler, nedenler ve ilikili rneklerle bir bak asn destekleyip gelitirebilirim.
Bir sav, nemli noktalara gereken nemi vererek ve ilgili ayrntlarla destekleyerek sistemsel olarak gelitirebilirim.
Karmak nesnelerin ayrntl ve net betimlemesini yapabilirim.
ounlukla szlk kullanmadan yazabilirim.
Ancak metnin ok nemli olduu durumlarda yazmda kullandn dil kontrol gerektirebilir.
Okura nemli noktalar grmeye yardm eden uygun ve etkili mantksal yapya sahip yazlar kaleme alabilirim.
Bir olay anlatan ya da neriler ve yaznsal metinlerle eletirel yaklaan
ak, akc, ayrntl raporlar, makaleler ve yazlar yazabilirim.
Anadil konuucular tarafndan kontrol edilmeye gerek olmayacak kadar iyi
yazabilirim.
Yazma retmenlerince bile dzeltmeye gerek olmayacak kadar iyi yazabi-

208

C1)

lirim.

AOBM
Dzeyi

DNLEME

A1
A1
A1
A1
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
A2
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B1
B1

Anlalr, yava ve tekrar edilen konumalarda basit ve somut gnlk gereksinimlerle ilgili gnlk ifadeleri anlayabilirim.
ok yava ve dikkatlice sesletilen, anlamam iin uzun duraklamalar yaplan
konumalar takip edebilirim.
Soru ve talimatlar anlayabilir, ksa, basit yol tariflerini anlayabilirim.
Numara, fiyat ve saatleri anlayabilirim.
Basit, rutin karlkl konumalar ok fazla aba harcamadan anlayabilirim.
ou zaman evremde yava ve anlalr bir ekilde srdrlen tartmalarn konusunu anlayabilirim.
Bildiim konulardaki anlalr, standart dil kullanlarak yaplan konumalar,
gerek hayat durumlarnda konumacdan yinelemesini istesem de, ou
kez anlayabilirim.
Konuma anlalr ve yava olmas durumunda gnlk hayattaki somut gereksinimlerimi karlayabilecek oranda konumalar anlayabilirim.
Acil ve anlk gereksinimlerle ilgili kalp ve ifadeleri anlayabilirim.
Maaza, postane ve bankalardaki basit ilemleri yerine getirebilirim.
Bir yerden bir baka yere yryerek ya da toplu tam aralaryla nasl gidileceimle ilgili basit tarifleri anlayabilirim.
Tahmin edilebilir gnlk konularla ilgili ksa kaytlardaki nemli bilgiyi konumacnn yava ve anlalr konumas durumlarnda anlayabilirim.
Grsel materyalle sunulan olay, trafik kazalar gibi televizyon haber yorumlarn ana konusunu anlayabilirim
Ksa, anlalr ve basit ileti ve duyurularn ana konusunu anlayabilirim.
Tartlan konu bildiim bir konu olduunda ara sra karlatm bilinmeyen szcklerin anlamlarn balamdan tahmin edebilir, tmceyi anlayabilirim.
Anlalr ve standart dilde olmas durumunda evremde gelien tartmalardaki ana fikirleri ounlukla takip edebilirim.
Gerek hayatta belirli szck ve kalplarn yinelenmesini istesem de anlalr karlkl gnlk konumalar takip edebilirim.
Anlalr bir konuma ve alk olduum bir ive kullanlmas durumunda
gnlk hayatla ya da mesleki konularla ilgili gerek bilgiyi, ana fikri ve ayrntlaryla anlayabilirim.
Sk meydana gelen bildik olaylarla ilgili anlalr standart konumalarn ana
noktalarn anlayabilirim.
Alanmda verilen bir ders ya da yaplan konumalar bildiim bir konu olmas, sununun ak ve anlalr bir ekilde dzenlenmesi durumunda takip
edebilirim.
Gnlk aletlerin kullanmyla ilgili alma talimatlar gibi basit teknik bilgiyi
anlayabilirim.
Bildiim konularla ilgili radyo yaynlarnn ieriini ok yava ve anlalr bir
konuma tarznda ise anlayabilirim.
Grsel materyal ve aksiyonun yk dizisinin ounu tad, yknn ak
ve dilin anlalr olduu filmleri takip edebilirim.
Kullanlan dil ok yava ve anlalr olduunda bilinen konular ve ilgi alanm
olan konularla ilgili radyo haberlerinde ana noktalar anlayabilirim.

209

B2
B2

Standart konuma dilinde bana sylenenleri arka alanda grlt olmas durumunda bile ayrntsyla anlayabilirim.
Kiisel, akademik ya da mesleki hayatta karlatm, gerek bildiim gerekse bilmediim, konularla ilgili canl veya kayt standart dilde yaplan konumalar anlayabilirim. Sadece yksek grlt, anlalmaz tmce yaps
ve/veya deyim kullanm anlamamda sorun yaratr.

Ek C: DIALANG lekleri
AOBM Dzeyi
B2
B2
B2
B2
B2
B2
B2
C1
C1
C1
C1
C1
C1
C1
C1
C1
C2

DNLEME (devam)
Teknik tartmalar dahil uzmanlk alanmda standart dilde yaplan soyut ve somut karmak konumalardaki ana fikirleri anlayabilirim.
ok iyi bildiim bir konuda yaplan uzun konumalar ve karmak
mnakaalar muhatap konumac tarafndan aka belirtilmesi durumunda takip edebilirim.
Karmak fikirler ieren ve karmak dil kullanlan ders, konuma, sylei ve dier tr sunularn temel noktalarn takip edebilirim.
Somut ve soyut konulardaki standart dil kullanlarak normal bir hzda
yaplan duyuru ve iletileri anlayabilirim.
Standart bir dil kullanlarak sunulan ou radyo belgeselini, kayd ya
da radyo haberini anlayabilir, konuucunun tutum ve yaklamn fark
edebilirim.
Standart dil kullanlan ou televizyon haberini; belgesel, canl yayn,
talk show gibi gncel yaynlar; tiyatro oyunlar ve ou filmi anlayabilirim.
Sunu anlalr ise alanmla ilgili bir dersi ya da konumay takip edebilirim.
ki anadil konumacs tarafndan seslendirilen karlkl konumay
takip edebilirim.
Alk olmadm ive kullanldnda ok nadiren de olsa ayrntlar
tekrarlatmak ihtiyac duymama ramen, kendi alanm dndaki soyut
ve karmak konularda yaplan uzun konumalar anlayabilirim.
ou deyimsel ve konuma dilindeki ifadeyi fark edebilir, biem deiikliklerinin ayrtna varabilirim.
Anlalr ekilde yaplandrlmam, fikirler arasndaki ilikiler rtk olarak ifade edilmi uzun konumalar bile takip edebilirim.
ou ders anlatmlar, tartmalar ve mnazaralar kolaylkla takip
edebilirim.
Net anlalmayan genel halk duyurularn anlayabilirim.
Aralar, bilinen rn ve hizmetlerle ilgili ayrntl talimatlardaki gibi
karmak teknik bilgiyi anlayabilirim.
Standart bir dil kullanlmayanlar dahil ou kayt edilmi iitsel materyalli anlayabilir, konumaclarn tutum ve birbirleriyle olan ilikileri dahil ince ayrntlar fark edebilirim.
ok miktarda argo ve deyim kullanlan filmleri takip edebilirim.
Uzmanlam bir ders ve sunuyu ykl deyimsel ifadeye, blgesel dil
kullanmlarna, bilinmeye szlkeye ramen takip edebilirim.

210

Belge C2 DIALANG puanlarnn raporlatrlmasnda kullanlan ksa lekler

AOBM Dzeyi
A1

A2

B1

B2

C1

C2

AOBM Dzeyi
A1

A2

OKUMA
Test sonularnz okumada Avrupa Konseyi leine gre A1 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler ok basit tmceleri, rnein ilan ve poster ya da kataloglardaki
tmceleri, anlayabilir.
Test sonularnz okumada Avrupa Konseyi leine gre A2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler ok basit tmceleri ve basit metinleri anlayabilir. Reklam, bror,
men ve tarifeler gibi basit gnlk metinlerde aradklar ayrnt bilgiyi
bulabilir, basit kiisel mektuplar anlayabilirler.
Test sonularnz okumada Avrupa Konseyi leine gre B1 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler gnlk ya da mesleki dil ieren metinleri anlayabilir. Olay, istek ve
dileklerin betimlendii kiisel mektuplar anlayabilirler.
Test sonularnz okumada Avrupa Konseyi leine gre B2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler yazarn bir sorun hakknda belirli bir tutum ald ya da belli bir bak asn aklayan gncel konularda yazlm makale ve raporlar
anlayabilir.
Test sonularnz okumada Avrupa Konseyi leine gre C1 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler uzun ve karmak bilgisel ya da yaznsal metinleri biem farkllklar dahil anlayabilir. Makale ve tekni talimatlardaki zel dili kendi alanyla ilgili olmasa da anlayabilirler.
Test sonularnz okumada Avrupa Konseyi leine gre C2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler soyut konularda, g szck ve dilbilgisi ile yazlm bile olsa hi
sorun yaamakszn hemen hemen tm metinleri okuyabilir. rnein,
el kitab, zel konularda makale ve yaznsal metinler.

YAZMA
Test sonularnz yazmada Avrupa Konseyi leine gre
A1dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki
kiiler tatil kartlar gibi ok basit kartlar yazabilir. Kiisel bilgiler ieren
formlar doldurabilirler.
Test sonularnz yazmada Avrupa Konseyi leine gre A2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler
gnlk konular ve gereksinimlerle ilgili ksa ve basit notlar ve iletiler yazabilirler. Teekkr mektuplar gibi ok ksa kiisel mektuplar yazabilir-

211

ler.

B1

B2

C1

C2

AOBM Dzeyi
A1

A2

B1

B2

Test sonularnz yazmada Avrupa Konseyi leine gre B1zeyinde

ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler bildikleri konularda ya da ilgi alanlaryla alakal basit metinler yazabilirler.
Deneyim ve izlenimlerini betimleyen kiisel mektuplar yazabilirler.
Test sonularnz yazmada Avrupa Konseyi leine gre B2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler ilgi
alanlarndaki pek ok konu hakknda anlalr, ayrntl metinler yazabilirler. Belli bir bak asyla kantlar sunan makale ya da rapor yazabilirler. Olay ve deneyimlerin kiisel nemini anlatan mektuplar yazabilirler.
Test sonularnz yazmada Avrupa Konseyi leine gre C1 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler anlalr ve iyi dzenlenmi kendi bak alarn anlatan metinler yazabilirler. Mektup, makale ya da raporlarda karmak konular nemli noktalarn vurgulayarak ele alabilirler. Okuru gz nnde bulundurarak uygun bir biemle Farkl metin trlerinde yazabilirler.
Test sonularnz yazmada Avrupa Konseyi leine gre C2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler uygun bir biem kullanarak anlalr ve akc metinler yazabilirler. Okurun
nemli noktalar anlamasna ve uzun srede anmsamasna yardmc
olacak biimde karmak mektup, rapor ve makaleler yazabilirler. Profesyonel ve yaznsal zet ve tantm yazlar yazabilirler.

DNLEME
Test sonularnz dinlemede Avrupa Konseyi leine gre
A1dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler yava ve anlalr konuulduunda kendileriyle, tandklar
kii ve bildikleri nesnelerle ilgili ok basit kalplar anlayabilirler.
Test sonularnz dinlemede Avrupa Konseyi leine gre A2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler basit kiisel ve ailevi bilgiler, alveri, meslek gibi kendileri iin
nemli eyler hakknda gnlk dilde ok sk kullanlan szck ve ifadeleri anlayabilirler.
Test sonularnz dinleme Avrupa Konseyi leine gre B1zeyinde
ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler i,
okul, bo zaman etkinlikleri gibi bildikleri konularda anlalr, standart
bir dil kullanldnda anlayabilirler. Televizyon ve radyoda gncel
olaylarla ya da kiisel ve mesleki alanla ilgili programlarn ana noktalarn olduka yava ve anlalr dil kullanm durumunda anlayabilirler.
Test sonularnz dinleme Avrupa Konseyi leine gre B2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler konu bildikleri bir konu olduunda daha uzun konumalar ve
dersleri anlayabilirler. ou televizyon haberini ve gncel olaylarla ilgili programlar anlayabilirler.

212

C1

C2

Test sonularnz dinleme Avrupa Konseyi leine gre C1 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler konuma iyi yaplandrlmam, fikir ve dnceler ak bir ekilde
ifade edilmiyor olsa da konuma dilini anlayabilirler. Televizyon programlar ve filmlerini fazla zorluk ekmeden anlayabilirler.
Test sonularnz dinleme Avrupa Konseyi leine gre C2 dzeyinde ya da zerinde olduunuzu gstermektedir. Bu dzeydeki kiiler gerek canl gerek medya program tm konumalar anlayabilirler.
iveye alabilme zamanlar olduunda hzl konuan bir anadil konuucusunu bile anlayabilirler.

Belge C3 DIALANG tavsiye niteliinde dnt blmnde kullanlan kapsaml betimsel lekler

OKUMA

Anladm
metin trleri

A1
ok ksa, basit metinler, ksa basit betimlemeler, zellikle
de resim ierenler.
Ksa, ve basit yazlm
talimatlar,
rnein, ksa, basit
posta kartlar ve
basit ilanlar.

A2
Bilinen somut konularla ilgili metinler.
Ksa, basit metinler,
rnein, rutin kiisel
ve i mektuplar, belgegeerler,
gnlk
iaret ve ilanlar, Sar
Sayfalar ve reklamlar.

Anladklarm Kolay isimler, sz- Ksa basit metinleri

ckler, temel kalp- anlarm.
lar.
Basit gnlk metinlerde ayrnt bulurum.

basit
Durum
ve Her defasnda tek ounlukla
bir kalp, metnin b- gnlk dili ve mesleki
snrllklar
lmn
tekrar dili ile snrl
okuma

B1
lgi alanmla ilgili konularda gerek bilgi ieren anlalr metinler.
Gnlk konularla ilgili
metinler, rnein mektuplar, brorler ve ksa
resmi belgeler.
Bildiim konularla ilgili
basit gazete makaleleri
ve olay betimlemeleri.
Gerek bilgi ieren
dorudan ifadeleri anlarm.
Ak yazlm genel
kantlayc
metinleri
(tm ayrntlaryla olmayabilir) anlarm.
Basit talimatlar anlarm.
Gnlk yazlarda gereksinim
duyduum
genel bilgiyi bulurum.
Uzun bir metni ya da
farkl metinleri tarayarak ayrntl bilgiyi bulurum.
Basit metinlerde ana
sonular bulabilme ve
bunlarn nedenlerini takip edebilme.

213

B2

C1

C2

Toplumsal, mesleki ya
da akademik uzun ve
karmak
metinlerin
ou.
Bilmediim yeni bir
makinenin
karmak
talimatnamesi ya da
alanm d ilemleri.

ok farkl uzun ve karmak metinleri zellikle btn yazl metinler.

Soyut, yapsal olarak
karmak ya da byk
oranda gnlk dilde yazlm yaznsal ya da
yaznsal olmayan metinler.

Anlamay destekleye etkin geni Metinde ak olarak

szck daarc, daha az karla- ifade edilmeyen tutum
lan kalp, deyim ve terimde glk.
ve fikirleri ieren ince
ayrntlar saptarm.
Karmak metinleri ince ayrntlar, tutum ve
fikirler dahil (bkz. durum ve snrllklar) anlarm.

Gerek ak gerek rtk

yazlan biemsel ve anlamsal incelikleri anlarm.

Karmak
metinlerin
ayrntlarn
anlarm
ancak g blmleri
tekrar okurum.
ok nadir szlk kullanrm.

ok az snrllk sz konusu tm yazl metinleri anlayp yorumlayabilirim.

ok sra d ya da eski
dilde kullanlan szck
ve kalplar anlamamda
ok nadiren glk yaratr.

lgi alanmda yazma.

lgi alanm dndaki uzmanlk makaleleri ve alanmdaki uzmanlk kaynaklarn ieren uzun metinler.
Gncel sorunlarla ilgili belli bir bak
as yanstan makale ve raporlar.

Metnin kapsam ve tr sadece

nemsiz bir snrllktr farkl metin
trlerini okuma amacna ve metin trne bal olarak farkl hz ve ekillerde okuyabilirim.
Szle daha uzmanlam ya da
bilmediim konularda gereksinim duyarm.

YAZMA
A1
Yazabildiim metin ok ksa yazlar:
tek tek szckler
trleri
ve ok ksa basit
tmceler. rnein,
basit iletiler, notlar,
formlar ve posta

A2

B1

ounlukla ksa ve
basit yazlar. rnein, basit kiisel
mektuplar,
posta
kartlar, iletiler, notlar, formlar.

geleri birbiriyle ilintilendirilmi kesintisiz, anlalr metin

yazabilirim.

214

kartlar.
Yolculuk ederken
basit formlar doldurmak iin gerekli
saylar ve tarihler,
kendi adm, milletim, adresim ve dier kiisel ayrntlar.
Ve sonra gibi
balalarla
ilintilenmi ksa, basit
tmceler.

Metinler anlk gereksinimleri,

kiisel
olaylar, bildik yerleri,
hobileri, ii v.b. betimler.
Metinler ksa, temel
tmcelerden oluur.
Bir yk yazmak ya
da bir eyi maddelerle betimlemek iin
sk kullanlan balalar (rnein, ve, fakat, nk) kullanabilirim.

Durum ve snrllk- En sk kullanlan

szck ve ifadelelar
rin dnda, yazar
szle bavurur.

Sadece bildiim ve
rutin konularda yazarm. Yazarken srekli banty korumak
gtr.

Yazabildiklerim

B2
ok farkl trde metin yazabilirim.

C1

ok eitli trde metin

yazabilirim.
Kendimi ak ve anlalr bir ekilde, esnek
ve etkin bir dille ifade
edebilirim.
Haber ve grleri aklayabilir, dier- Dzenleme yaplarnn, balalar ve baleriyle ilintilendirebilirim.
Fikirler arasndaki ilikiyi ifade etmek nt gelerinin doru
ve yerinde kullanldiin ok sayda bala kullanabilirim.
mla ve noktalama ounlukla doru- n gsteren anlalr,
akc, iyi yaplandrldur.
m metinler retebilirim.
Fikir ve dnceleri
doru olarak kesinlik/belirsizlik,

Arkadalar, hizmet
veren insanlar gibi
gnlk hayatta sk
karlalan kiilerle
basit bilgi alveriinde bulunabilirim.
Kar tarafa nemli
noktalar tam olarak
anlatabilirim.
Haber verebilir, film,
mzik gibi soyut ya
da kltrel konularla
ilgili
dncelerimi
anlatabilirim.
Deneyim, duygu ve
olaylar baz ayrntlaryla betimleyebilirim.
Daha ok betimleme ve olay sralamas gibi bildik ve
gnlk metin trlerinde yazarm. Ancak neden sonu
ilikisi ieren, karlatrmaya dayanan
metinler g gelir.

C2
ok farkl metinleri
yazabilirim.
nce anlam farkllklarn ifade edebilirim.
kna edici yazabilirim.
Dzenleme yaplarnn, ve pek ok bant gesinin doru ve
yerinde kullanldn
gsteren tutarl ve btn metinler yazabilirim. Yazma hatas hi
yoktur.

215

inan/phe, olaslk
derecelerinde
ilikilendirebilirim.
Sayfa yaps, paragraf ve noktalama sabittir ve anlamaya
yardmcdr.
Heceleme tek tk kalem kaymalar dnda
dorudur.
Bak asn ifade ederken ya da Bak asn ifade
duygu ve deneyimlerden bahseder- ederken ya da duygu
ken ince farkllklar aklama.
ve
deneyimlerden
bahsederken
ince
farkllklar aklama.

Alanm olmayan uzmanlk terimleri iin

ok nadir szlk kullanm dnda szle
ihtiya duymama.

DNLEME
A1
Kendim, tandm
kiiler ve evremdeki nesnelerle ilgili
ok basit kalplar.
Sorular, talimat ve
yn tarifleri.
rnein;
gnlk
ifadeler,
sorular,
ynergeler, ksa ve
basit yn tarifleri.

A2
Benim iin nemli
Anladm
eylerle ilgili basit kametin trleri
lp ve ifadeler.
Basit, gnlk karlkl konuma ve tartmalar.
Basndaki gnlk konular.
rnein; iletiler, rutin
yazmalar, yn tarifleri, televizyon ve
radyo haberleri.
Anladklarm simler ve basit Gnlk dil.metinleri.
Basit gnlk konuszckler.
ma ve tartmalar.
Genel dnce.
Kiisel bilgi verme- Ana fikri takip edecek
ye, yn tariflerini oranda konumalar.
takip etmeye yetecek kadar.
Durum
ve Ak, yava ve dik- Ak ve yava kokatle sesletilen ko- numalar.
snrllklar
Sempatik bir konuunuma.
Sempatik bir konu- cunun ve/veya grnucu tarafndan hi- tlerin yardmna gereksinim duyma.
tap.
Kimi zaman tekrar ve
ifadeyi yeniden kurgulama isteme.

B1
Bildik konularda ve
gerek bilgi ieren konumalar.
Gnlk konuma ve
tartmalar.
Basndaki programlar
ve filmler.
rnein; ileyisel talimatlar, ksa ders ve
konumalar.
Baz szcklerin anlamlarn tahmin ederek
bulabilirim.
Konumann genel anlam ve nemli ayrntlar.
Ak, standart konuma.
Anlamak iin grsel
malzemeye ve olaya
gereksinim duyma. Bazen szck ve kalplarn yinelenmesini isteme.

216

B2

C1

Genel olarak konuma dili.

Dersler, tartma ve
mnazaralar.
Genel duyurular.
Karmak teknik bilgi.
Kayt edilmi ses
band ve filimler.
rnein; anadil konuucusu ile konumalar.
Konumalarda etkin
Ana fikir ve ayrntl bilgi.
Karmak dnceler ve dil kullan- yer almaya yeterli.
Soyut ve karmak
m.
Konumacnn bak as ve tutu- konular.
rtk tutumlar ve komu.
nuucular arasndaki
ilikiler.
Standart dil ve baz deyimsel kulla- Konumacnn ivesi
nmlar, ve hatta grltl art alan.
yabanc
geldiinde
ok nadiren ayrntlar
dorulatma gereksinimi.
Bildik konularla ilgili her trl konuma.
Dersler.
Basndaki programlar ve filmler.
rnein; teknik tartmalar, raporlar
ve canl grmeler.

C2
Canl ya da kayt yayn her trl konuma.
Uzmanlk
isteyen
dersler ve sunular.

Hibir glk ekmeden btnsel ve ayrntl anlama.

Bilinmeyen
konuya
alacak zaman verildiinde hibir snrllk
sz konusu deil.

217

Ek D: ALTE - Betimleyici Cmleler

Avrupa Dil Snav Hazrlayanlar Birlii (Association of Language Testers in Europe, ALTE) tarafndan stlenilen uzun vadeli bir aratrma projesinin bir ksmn oluturan bu ek ALTE betimleyici cmlelerinin tanmn ierir. Burada betimleyici cmlelerinin amalar ve doas tanmlanr. Daha sonra ALTE snavlaryla ilgili ve OBM (Ortak Bavuru Metni) ile balantl olarak bu cmlelerin
gelitirilme yntemiyle ilgili bir aklama verilir. Bu projedeki tanmlayclar, Ek Ada tasla verilen
12c numaral yntemle (Rasch modellemesi) OBM dzeylerine gre ayarlanm ve eitlenmitir.
ALTE erevesi ve Betimleyici Projesi
ALTE erevesi
ALTE Betimleyici cmleleri, snavlarn objektif olarak tanmlayabilecei dil performansnn
anahtar dzeylerinden oluan bir ereveyi kurma amacndaki ALTE tarafndan yrtlen uzun
dnem aratrma projesi programnn odak noktasn tekil eder.
ALTE yelerinin snav sistemlerini bu erevenin iine yerletirmek iin imdiden snav ierii, aktivite trleri ve aday profilleri analizine dayanan bir ok alma yaplmtr. Bu snav sistemlerine ynelik kapsaml bir tantm ALTE Avrupa Dil Snavlar ve Snav Sistemleri El Kitabnda mevcuttur (Bkz. Sayfa 27,167).
ALTE Betimleyicileri Kullanc Merkezli ltlerdir
Betimleyici projesinin amac, rencilerin yabanc dilde aslnda neler yapabileceklerini tanmlayan performansla ilintili bir lekler seti gelitirmek ve onu geerli klmaktr.

218

Alderson (1991)in snav gelitirici, snav deerlendirici ve kullanc merkezli lekler arasndaki ayrmna gre ALTE betimleyici cmleleri aslen kullanc merkezlidir. Snav srecinde paydalar arasndaki iletiime, ve zellikle de snav sonularnn uzman olmayanlar tarafndan yorumlanmasna yardmc olurlar. Bylece unlar salarlar:
a) dil rencilerine eitim veren ve snav yapanlar iin yararl bir ara. Dil kullanclarnn neler yapabileceini gsteren ve bylece hangi aamada olduklarn tanmlayan kontrol listeleri olarak kullanlabilirler;
b) tan amal snav aktiviteleri, aktivite merkezli mfredatlar ve retim aralar geliimi iin
bir temel;
c) dil eitimi ve irketlerde ie almla ilgili olan insanlara yararl olacak aktivite merkezli dilbilimsel denetleme yapma arac;
d) farkl dillerde fakat ayn ortamlarda var olan ders ve aralarn hedeflerinin karlatrlmas iin bir ara.
Dil eitimcileri iin gerekli olan zelliklerin, i tanmlarnn ve yeni grevler iin dil gereksinimlerinin belirlenmesinde kullanlabilecek perfomansn kolaylkla anlalr tariflerini ierdikleri iin eitim ve personel ynetimindeki insanlara da faydal olacaklar.
ALTE Betimleyici Cmleleri ok Dillidir
Betimleyici cmlelerinin nemli bir yn de ok dilli olmalardr, nk imdiye kadar ALTE
iinde temsil edilen 12 dile evrilmilerdir. Bu diller: Katalanca, Danca, Hollandaca, ngilizce, Fince,
Franszca, Almanca, talyanca, Norvee, Portekizce, spanyolca, ve sveedir. Yansz dil yeterlilik dzeyleri tanmlar asndan farkl dzeylerdeki farkl dil snavlarnn potansiyel olarak ilgili olabilecei bir referans erevesi olutururlar. ALTE yelerinin snav sistemleri arasndaki eitlikleri
gsterme ans tanrlar; daha anlaml bir ekilde ifade etmek gerekirse, bu snavlarda geer notu
alan insanlara ak olabilecek gerek dil yetenekleri ile ilikilidirler.
Betimleyici Cmlelerinin Organizasyonu
Betimleyici lekleri sosyal ve turistik, alma ve eitim olmak zere genel alanda dzenlenmi yaklak 400 cmle ierir. Bunlar ou dil rencisinin ana ilgi alandr. Her biri daha
ayrntl bir ka alan ierir, rnein sosyal ve turistik alannn alveri, darda yeme, ve kalacak
yer gibi blmleri vardr. Bunlarn her biri dinleme/konuma, okuma ve yazma becerileri iin lek ierir. Dinleme/konuma etkileimle ilgili lekleri birletirir.

219

Her bir lek farkl dzeyleri kapsayan cmleler ierir. Baz lekler yeterlilik alannn sadece bir ksmn kapsar nk baarl iletiime eriebilmek iin sadece temel yeterliliin gerekli olduu bir ok durum vardr.
Gelitirme Sreci
Orijinal gelitirme sreci u aamalardan gemitir:
a) ALTE dil snavlar kullanclarnn anket ve okullardan gelen raporlar yoluyla tanmlanmas;
b) Aday ihtiyalarnn dalmn belirtmek ve kayglar tespit etmek iin bu bilginin kullanlmas;
c) lk cmlelerin ve snav maddelerinin hazrlanmasnda Waystage ve Threshold gibi
uluslararas alanda tannm dzeylerin kullanlmas;
d) Cmleleri hafifletme ve snava girenlere uygunluunun llmesi;
e) Snavlarn ilgililiini ve effafln deerlendirme amacyla retmenler ve rencilerle
cmlelerin zerinden geme;
f)

Yukardakilerin nda cmlelerin dilinin dzeltilmesi, gzden geirilmesi ve basitletirilmesi

ALTE Betimleyici Cmlelerinin Deneysel Geerlilii

Yukarda gelitirilen ltler uzun bir geerlilik srecine tabi tutulmulardr. Geerlilik sreci
betimleyici cmlelerini znel bir dzey betimlemesi setinden ayarlanm bir lme aracna dntrmeyi hedeflemitir. Bu uzun sreli, devam eden bir sretir ve ALTE tarafndan temsil edilen diller arasnda daha fazla bilgi geldike devam edecektir.
imdiye kadar bilgi toplama temel olarak kiisel raporlara dayanmtr ve betimleyici leklerini cevaplayanlara birbiriyle balantl anketler seti olarak sunulmutur. Yaklak olarak on bin
kii bu anketleri yantlamtr. Bunlarn bir ouna dil snav sonular eklinde ek bilgi salanmtr.
Bunun bugne kadar betimsel dil yeterlilik leklerini geerli klmak iin yaplm en byk veri toplama sreci olduuna inanlyor.
Deneysel almalar betimleyici ltlerinin kendi i uyumlarna bakarak balamtr, bunun da amalar:
1. her bir betimleyici lei iinde her cmlenin ilevini kontrol etmek;
2. farkl betimleyici leklerin eitlemek, rnein leklerin greceli zorluunu belirlemek;
3. betimleyici cmlelerinin dil asndan tarafszln incelemek.

220

Anketler ok ileri dzeyler hari kiilerin ana/ilk dilinde ve temel olarak Avrupa lkelerinde
uygulanmtr. Cevap verenler uygun anketlerle eletirilmitir alma lekleri yabanc dili profesyonel olarak kullananlara; ve eitim lekleri yabanc dilde eitim veren bir yerde okuyanlara
veya okumaya hazrlananlara verilmitir. Sosyal ve turist lekleri ise, dier lekleri cevaplayanlara verilmitir ve bu alandan baz seilmi lekler de alma ve eitim alanlarndaki anketlere dzey belirleyici (anchor) olarak dahil edilmitir.
Dzey belirleme (Anchor) maddeleri farkl snavlar veya anketler arasnda balant kurmak
iin uygulanan Rasch almasnda bilgi toplamak iin kullanlmtr. Ek Ada akland zere,
Rasch analizi matriks bilgi toplama dizayn kullanarak tek bir lm erevesi yaratr veya ortak
maddeler olan anchor maddeleriyle bir dizi snav yaratr. Anchor cmlelerinin byle sistematik
kullanm, kullanm alanlarnn greceli zorluu ve ltlerin belirlenebilmesi iin gereklidir. Sosyal
ve turist leklerinin anchor olarak kullanlmas bu alanlarn dil yeterliliinin ortak merkezlerini gerektirmesi ve alma ile eitim ltlerinin eitlenmesi iin en iyi referans noktas oluturmas beklenebilmesi varsaymna dayanr.
Metinsel Gzden Geirme
Birinci aamann bir sonucu betimleyici ltlerinin metinsel gzden geirilmesi olmutur.
zellikle de istatistiksel bir adan bakldnda sorunlu olduklar anlaldklar iin ve baar dzeyleri tarifine tam olarak uygun grnmedikleri iin olumsuz ynlendirmeli cmleler karlmtr. Aada bu yaplan deiiklik trlerine iki rnek verilmitir:
1. Olumsuz cmleler orjinal anlamlarn koruyarak olumlu bir ekilde tekrar ifade edilmitir:
nceki hali: basit ve tahmin edilebilir sorulardan daha fazlasna cevap veremez.
imdiki hali: basit ve tahmin edilebilir sorulara cevap verebilir.
2. Bir dk dzey cmlesi iin olumsuz zellik olarak kullanlan cmleler daha yksek bir
dzeyin tanmlanmas niyetiyle olumlu cmlelere evrilmitir.
nceki hali: rnein, skc, batan, zonklayan vb. deiik ar trleri gibi grnmeyen semptomlar tarif edemez.
imdiki hali: rnein, skc, batan, zonklayan vb. deiik ar trleri gibi grnmeyen semptomlar tarif edebilir.
Betimleyici cmleleri ile ALTE snavlar arasnda balant kurma
Betimleyici cmlelerinin ilk ayarlamasn ve yukarda tarif edilen metinsel gzden geirmeyi
takiben dikkatler betimleyici ltleri ile dil dzeysinin dier belirteleri arasndaki balanty kur-

221

maya evrilmitir. zellikle de ALTE snavlarndaki performansa ve betimleyici ltleri ile Avrupa
Ortak Bavuru Metni dzeyleri arasndaki ilikiye bakmaya baladk.
Aralk 1998de balayarak, betimleyici z deerlendirmeleri ile deiik dzeylerdeki UCLES
(Cambridge Universitesi Yerel Snav Kuruluu) yabanc dil snavlarn bir birine balamak iin bilgi
toplanmtr. Aralarnda betimleyici yeteneinin tipik profilleri asndan snav dzeysinin anlamn
tarif etmeye balamay mmkn klan ok ak bir iliki bulundu.
Bununla birlikte, betimleyici deerlendirmeleri z deerlendirmeye dayannca ve ok deiik
lke ve gruplardan gelince, cevaplayanlarn kendi yetenekleri hakkndaki genel alglamalarnda eitlilikle karlarz. Yani, ksmen ya ve kltrel temel gibi etkenlerle ilikili olabilecek sebeplerden
dolay insanlar yapabilirlii farkl alglayabiliyorlar. Cevap veren baz gruplarda bu deerlendirmenin snav notlaryla olan korelasyonu zayflatr. Betimleyici z lmleri ile snav notlar ile llen
yeterliliin kriter dzeyleri arasndaki ilikiyi mmkn olduu kadar ak bir ekilde gsterebilmek
iin analitik yaklamlar seilmitir. Snav notlar ile deneyimli deerlendiriciler tarafndan verilen
betimleyici yetenek notlar arasndaki ilikiyi tamamen nitelemek iin daha fazla aratrma almas yaplmas gereklidir.
Bu balamda belirtilmesi gereken kavramsal bir sorun da konunun tanmlanmasdr, yani betimleyici ile tam olarak ne kastediyoruz? Belli bir dzeydeki bir kiinin belli baz aktiviteleri baarabilme olaslnn ne kadar olduunun tanmlanmas gerekmektedir. O kiinin o aktivitede her zaman kusursuz bir ekilde baarl olabilecei kesin mi olmal? Bu olduka zor bir gereklilik olurdu.
te yandan, %50lik bir baar ihtimali ise konunun kavranm olarak saylmas iin ok az olurdu.
%80lik bir not bu alanda lt dayanakl snavlarda konunun kavranm olmasnn bir iareti
olarak sklkla kullanld iin %80 figr seilmitir. Bu yzden, belirli dzeydeki bir ALTE snavnda standart geme notunu alan adaylarn o dzeyyi tarif ettii belirtilen aktivitelerde de baarl olma ihtimalleri %80 olmaldr. Cambridge snav adaylarndan imdiye kadar toplanan bilgiler bu figrn ilgili dzeylerdeki betimleyici cmlelerinin ortalama uygulama ihtimali ile uyum gsterdiini gsterir. Bu uyumun farkl dzeylerde de sabit olduu tespit edilmitir.
Betimleyicileri bu ekilde aka tanmlayarak belli bal ALTE dzeylerini betimleyici becerileri ynnden yorumlamak iin bir temel oluturmu oluruz.
imdiye kadar snav performans Cambridge snavlarna dayandrlm olmasna ramen
betimleyici cmlelerini dier ALTE snavlaryla balayan bilgilerin toplanmasna devam edilecek-

222

tir, ki bu da farkl snav sistemlerinin ALTE 5-dzey erevesi ile benzer ekilde ilikilendiini teyit
etmemize izin verecektir.
Ortak Bavuru Metni ile likilendirme
1996 da yazlan Ortak Bavuru Metni ile ALTE betimleyici cmlelerinin ilikilendirmesine
dayanak salayan noktalar (anchoring) ile ilgili veriler 1999 ylnda toplanmtr. Bu dayanak noktalar unlar iermektedir:
1. Blm 3, tablo 2 de sunulan dzeye gre dil kullanm temel kategorilerini betimleyen z
deerlendirme tanmlayclar;
2. Blm 5teki aklayc ltlerden alnan dilde akcln iletiimsel ynleriyle ilgili 16 tanmlayc.
Pratikte dzeylerin tanmland bir zet olarak geni bir kullanm kitlesine eritii iin Tablo 2
seilmitir. ALTEnin ok sayda dil ve lkeden cevap toplama yetisi Tablo 2deki ltlerin geerli
klnmasna katkda bulunma imkan salamtr.
Dilde akclk cmleleri nerilmitir nk svire projesindeki (Kuzey 1996/2000) eitli durumlarda lldnde en gvenilir zorluk tahminlerine sahip olduklar bulunmutur. Bu sebeple,
dilde akclk cmlelerinin ALTE betimleyici cmlelerine Ortak Bavuru Metninde iyi bir dengeleme
salanmas beklenmektedir. Dilde akclk cmlelerinin tahmin edilen zorluunun (Kuzey
1996/2000)de

verilen zorluk dereceleriyle ok yakn uyumlu olduu bulunmutur, korelasyon:

r=0.97. Bu durum betimleyici cmleleri ile Avrupa Konseyi erevesini aklayan ltler arasnda mkemmel bir dayanak noktas oluturur.
Bununla birlikte, cmle setlerini (lekleri) birbirleriyle eitlemek iin Rasch analizinin kullanlmas tamamen ak deildir. Veriler asla modele tam olarak uymaz: boyutluluk, ayrm, deiken
madde ilevleri (farkl gruplar tarafndan yaplan sistematik bir ekilde yaplan yorum farkll) gibi
konular vardr, ki bunlar ltler arasndaki en doru ilikilerin yaratlabilmesi iin belirlenmeli ve
onlarn stesinden gelinmelidir.
Boyutluluk dinleme, konuma, okuma ve yazma becerilerinin korelasyon iinde olmasna
ramen birbirlerinde ayr olmas ile ilgilidir: bu beceriler ayr iken yaplan analizler daha tutarl ve
ayrt edici dzey farkllklar ortaya koymutur.

223

Deiken ayrmnn ne olduu tablo 2 ile betimleyici cmleleri karlatrldnda net olarak
ortaya kar. Tablo 2nin (daha iyi dzeyleri ayrt edebilmek iin) betimleyici cmlelerinden daha
uzun ltler yaratt bulunmutur. Bunun sebebinin Tablo 2nin uzun sreli bir seim, analiz ve
iyiletirme srecinin son rnn temsil etmesi gibi grnyor. Bu srecin sonucunda her bir dzey
tanmnn, belli bir dil dzeyindeki bireylerin kendilerini en iyi tanmlayan dzeyi bulmalarn daha
kolay hale getiren dikkatlice seilmi tipik elerin birleimi olmasdr. Bu daha uyumlu bir cevap
dzeni yaratr ve bu da daha uzun bir lee yol aar. Bu durum, hala ksa ve o ekilde yuvarlanmam, btnsel dzey tanmlar eklinde gruplandrlmam atomik cmleler halindeki betimleyicilerin u anki haliyle zt bir durumdur.
Grup etkileri (deiken madde ilevleri) baz cevaplayan gruplarnn (Sosyal ve Turist veya
alma ve Eitim tr anketlere cevap verenler) belirlenmesi ok zor olan baz sebeplerden dolay ortak belirleme noktas (anchor) olarak kullanlan baz ltlerde, belirlenemeyen nedenlerden
dolay, daha hassas lmler yapt gzlemlenmitir.
lt eitlemede Rasch modeli yaklamn kullanrken bunlarn hibiri beklenmeyen etkiler
deildir. ltlerin son eitlemesine ulamada her bir cmlenin metninin sistematik ve rakamsal
incelemesinin gerekli ve nemli olduuna iaret ederler.
ALTE erevesinde Yeterlilik Dzeyleri
Bu metnin yazm zamannda, ALTE erevesi 5 dzeyli bir sistemdir. Yukarda tarif edilen
geerli klmann da destekledii zere, bu dzeyler geni anlamda OBMnin A2den C2ye kadar
olan dzeylerine denk gelir. Daha baka bir giri dzeysinin tanmlanmas zerine yaplan alma
u anda devam etmekte ve betimleyici projesi de bu dzeyin tanmlanmasna katkda bulunmaktadr. Bu yzden iki erevenin arasndaki iliki aada grlebilir:
OBM Dzeyleri

A1

A2

B1

B2

C1

C2

ALTE

ALTE

ALTE

ALTE

ALTE

ALTE

ALTE

Dzeyleri

Giri D-

Dzey 1

Dzey 2

Dzey 3

Dzey 4

Dzey 5

zeyi
Her bir ALTE dzeyinin dikkati eken zellikleri unlardr:

224

ALTE Dzey 5 (Dili iyi kullanan): akademik veya bilisel anlamda zorlayc materyalle baa
kabilme ve dili iyi etki yaratabilmek iin baz ynlerden ortalama bir anadil kullancsndan daha
gelimi bir performans dzeysi gsterme kapasitesidir.
rnek: ilgili bilgiyi bulmak iin bir anadil kullancs kadar abuk okuyarak paray gzden geirebilir ve parann ana konusunu kavrayabilir.
ALTE Dzey 4 (Yeterli kullanc): uygunluk, duyarllk ve bilinmedik konularla baa kabilme kapasitesi asndan ne kadar iyi yapld vurgusu ile iletiim kurma becerisi.
rnek: Sk sorgulamayla ba edebilir. Konuma srasn alabilir ve ona sahip kabilir.
ALTE Dzey 3 (Bamsz kullanc): ou amaca ulaabilme kapasitesi ve farkl konularda
kendisini ifade edebilme yetenei
rnek: Ziyaretilere evreyi gezdirebilir ve orann detayl bir tanmn yapabilir.
ALTE Dzey 2 (Balang kullanc): Tandk durumlarda kstl bir ekilde kendini ifade
edebilme yetenei ve rutin olmayan bilgiyle genel anlamda ba edebilme becerisi.
rnek: Ak bir prosedr varsa bir banka hesab atrabilir.
ALTE Dzey 1 (Temel kullanc): Basit ve ak bilgiyle baedebilme yetenei ve tandk durumlarda kendini ifade edebilmeye balama.
rnek: Basit ve tahmin edilebilir konular zerine yaplan rutin diyaloglara katlabilir.
ALTE Giri dzeysi kullanc: Basit anlamda iletiim kurmak ve bilgi alverii yapmak iin
temel beceri.
rnek: Bir menu ile ilgili basit sorular sorabilir ve basit sorular anlayabilir.
Referanslar
Alderson, J. C. 1991: Bands and scores. In: Alderson, J.C. and North, B. (eds.): Language
testing in the1990s. London: British Council / Macmillan, Developments in ELT, 7186.
North, B. 1996/2000: The development of a common framework scale of language
proficiency. PhD thesis, Thames Valley University. Reprinted 2000, New York, Peter Lang.
ALTE Handbook of language examinations and examination systems (available from ALTE
Secretariat at UCLES).
ALTE projesi hakknda daha fazla bilgi iin ltfen Marianne Hirtzel ile bu adresten temasa
gein:

225

Hirtzel.m@ucles.org.uk
Neil Jones, Marianne Hirtzel, University of Cambridge Local Examinations Syndicate, March
2000

226

Belge

D1

ALTE Beceri dzeyleri zetleri

ALTE
D- Dinleme /Konuma
zeysi
ALTE Dzey Kark ve hassas konularda tavsiyelerde bulu5
nabilir veya onlar hakknda konuabilir; konuma
dilinde kullanlan referanslar anlayabilir ve zor
sorularla
rahatlkla
baedebilir.

Okuma

Yazma

Belge, mektup ve raporlar, karmak pasajlar ince

detaylar da dahil olmak
zere anlayabilir.

Herhangi bir konuda

mektup ve toplant ve
seminer notlarn iyi bir
anlatm ve dorulukla yazabilir.

ALTE Dzey Kendi alma alan ierisindeki toplant ve semi4

nerlere etkili bir ekilde
katkda bulunabilir ya da
soyut ifadelerle baa karak iyi bir akclkla gnlk
rutin bir konumay yapabilir.

Akademik bir dersin stesinden gelebilmek, bilgi

edinmek iin medyay
okuyabilir, standart d
mektuplamalar anlayabilmek iin hzl okuyabilir.

Profesyonel mektuplamalar hazrlayabilir, toplantlarda doru notlar

alabilir ya da iletiim yeteneini gsteren bir
kompozisyon yazabilir.

ALTE Dzey Bilindik bir konuda bir konuma yapabilir veya ta3
kip edebilir; olduka geni
bir konu aralnda bir
diyalou srdrebilir.

lgili bilgiyi bulmak amal

bir pasaj gzden geirebilir, detayl direktif veya
tleri anlayabilir.

Birisi konuurken nor

alabilir, standart d ricalar da ieren bir mektup
yazabilir.

ALTE Dzey Soyut/kltrel konularda

kstl bir ekilde fikir be2
yan edebilir ya da bilindik
bir alanda neri yapabilir
ve ders ve kamusal duyurular anlayabilir.

Rutin bilgi ve makaleleri

anlayabilir, ve tandk bir
alandaki rutin olmayan bilgilerin genel anlamn anlayabilir.

Bilindik ve tahmin edilebilir konular zerine mektup yazabilir ve not tutabilir.

ALTE Dzey Bilindik bir ortamda basit rn ve tabelalar gibi bilifikir ve gereksinimleri ifa- nen bir alandaki net bilgile1
ri ve bilindik konulardaki
de edebilir.
basit kitap ve raporlar da
anlayabilir.

Formlar doldurabilir ve
kiisel bilgilerle ilgili ksa
ve basit mektup ve kartpostallar yazabilir.

ALTE Giri Temel ynergeleri anla- Temel notlar, ynergeleri Temel formlar doldurabilir ve zaman, tarih ve yeryabilir, ya da tahmin edi- ya da bilgileri anlayabilir.
Dzeysi
leri ieren notlar yazabilir.
lebilir konularda temel anlamda
gereki bir
diyaloa katlabilir.

Belge D2 ALTE Sosyal ve Turist cmleleri zeti

ALTE
zeysi
ALTE
zey 5

ALTE
zey 4

ALTE
zey 3

ALTE
zey 2

ALTE
zey 1

D- Dinleme /Konuma

Okuma

D- Karmak ve hassas konu- (kalacak yer ararken) kira

larda beceriksizlik yapma- kontratn detaylaryla, rdan konuabilir.
nein teknik detaylaryla
ve temel yasal ykmllkleriyle anlayabilir.
D- Gncel ierikli diyaloglar Ciddi gazetelerde yer alan
uzun bir sre srdrebilir, karmak fikir/tartmalar
ve soyut ve kltrel konula- anlayabilir.
r iyi bir akclkla ve deiik
kalplar kullanarak tartabilir.
D- Olduka geni bir alanda
diyaloglar srdrebilir, rnein kiisel ve mesleki
deneyimlerinden veya son
zamanlarda
haberlerde
olan olaylardan bahsedebilir.
D- Soyut/kltrel konularla ilgili kstl olarak fikir beyan
edebilir ve anlam/gr
farklllarn kavrayabilir.

D- Bilindik kontekstlerde basit

bir dil kullanarak (I dont
like...) beeni ve honutsuzluklarn ifade edebilir.

ALTE Giri Gerek bilgi soran basit sorular sorabilir ve basit bir
Dzeysi
dille ifade edilen cevaplar
anlayabilir.

rnein bir restoran mensndeki geni mutfak

terimleri gibi detayl bilgileri ve emlak ilanlarndaki
terim ve ksaltmalar anlayabilir.
Gazetelerdeki bilgi amal
makaleleri, otellerden gelen rutin mektuplar ve kiisel fikir bildiren mektuplar anlayabilir.

Yazma
yi bir ifade ile ve dorulukla her konuda mektup
yazabilir.
Bir ok konuda mektup
yazabilir. Karlaabilecei zorluklarn kelime
dzeysinde olma ihtimali
yksektir.
Hizmetlerin
uygunluu
hakknda sormak iin bir
otele yazabilir, rnein
engelliler iin verilen
hizmetler ve zel diyet
hazrlklar gibi.

Kiisel tecrbeleriyle ilgili

kstl bir alanda ve tahmin edilebilir konular
zerine mektuplar yazabilir ve tahmin edilebilir
bir dille fikir beyan edebilir.
Direkt bilgileri anlayabilir, Kiisel bilgi soran ou
rnein yiyecekler zerin- formu doldurabilir.
deki etiketler, standart
menler, yol iaretleri ve
otomatik
bankamatiklerdeki mesajlar.
Basit not ve bilgi ierikli Bir ev sahibi aile iin bailanlar anlayabilir, rnein sit bir mesaj brakabilir
hava alanlarnda, maaza ya da ksa ve basit terehberlerinde
ve ekkr notlar yazabilir.
menulerdeki. lalar zerindeki ve bir yere gitmek
iin verilen basit direktifleri
anlayabilir.

Belge D3 ALTE Sosyal ve Turist cmleleri

Kapsanan ilgi ve aktivitelerin zeti
LG
AKTVTE
Gnlk hayatta
1. al-veri
kalma
2.
3.
4.

5.

EVRE
GEREKL DL BECERS
Dinleme/konuma
Self-servis marketler
Okuma
Kasal marketler
Pazar yeri
Dinleme/konuma
darda ye- Restoranlar
Okuma
Fast-food
mek
Oteller, yatak ve kahvalt t- Dinleme/konuma,Okuma,
yazma
otel tipi kala- r
(form doldurma)
cak yer
Dinleme/konuma,Okuma,
geici kala- Agenta veya zel ev sahibi
yazma
cak yer kira(form doldurma)
lama (daire, Ev sahibi aileler
Dinleme/konuma,Okuma,
oda, ev)
yazma (mektup)
Bankalar, dviz brosu,
Dinleme/konuma,Okuma,
kalacak yere postane
yazma
yerleme

6. finansal
ve
posta servislerini kullanma
Salk
Salkl olmak ve Eczane
kalmak
Doktor
Hastane
Dii
Seyahat
Bir lkeye varma
Hava alan
Tur
Tren ve otobs terminali
Tarif alma ve verme
Cadde, garaj, vb.
Kiralama
Seyahat irketi
Araba, tekne, vb. Kiralama
irketleri
Acil durumlar
Acil durumlarla ba Kamusal yerler
edebilme (kaza, has- zel yerler, otel odas vb.
talk, su, araba bo- Hastane
zulmas, vb.)
Karakol
Turist ofisi
evre gezisi
Bilgi alma
Seyahat acentas
Tura katlma
nsanlara
evreyi Turistik yerler (antlar vb.)
Kasabalar/ehirler
gezdirme
Okullar/kolejler/niversiteler
Sosyalleme
nsanlarla gndelik Disco, parti, okul, otel ve
bulumalar
kamp alanlar,vb.
Elence
Ev ve evden uzaklar
Medya/kltrel Tv, film ve tiyatro Ev, araba, sinema, tiyatro
aktiviteler
oyunu izleme
son et Lumiere vb.
Radyo dinleme
Gazete/dergi okuma
Kiisel temas- Mektup ve kartpostal Ev ve evden uzaklar

Dinleme/konuma,Okuma

Dinleme/konuma,Okuma,
yazma
(form doldurma)

Dinleme/konuma,Okuma

Dinleme/konuma,Okuma

Dinleme/konuma
Dinleme/konuma

Dinleme/konuma (telefon)

lar (uzaklar)

vb. yazma

,Okuma, yazma

Belge D4 ALTE alma cmleleri zeti

ALTE
D- Dinleme /Konuma
zeysi
ALTE Dzey Gerekli olan uzman bilgisine sahip olduu srece,
5
yasal ve finansal sorunlar
gibi karmak ve ierii
ykl olan konularda tavsiyeler verebilir/bu konularla baa kabilir.

Okuma

Yazma

Karmak bir dille ifade

edilmi karmak fikirler
de dahil iinde karlama
olasl olan rapor ve
makaleleri anlayabilir.

Tam ve hatasz notlar tutabilir ve bir yoplant veya

seminere katlmaya davam
edebilir.

ALTE Dzey Kendi alma alan iindeki bir toplantya veya

4
seminere katlabilir ve bir
fikri savunabilir veya kar kabilir.

Standat olmayan bir dille

ifade
edilmi
mektuplmalar anlayabilir.

Meslektalarndan
veya
dier baz temaslardan
profesyonel hizmetler gerektiren geni alanda rutin
ve rutin d olan durumlarla baa kabilir.

ALTE Dzey Sradan bir i gnnde il- Karsna kma ihtimali Btn rutin rn ve hizmet
gi isteyen bir ok mesaj yksek olan ou mektup- istekleri ile baa kabilir.
3
lama, rapor ve rn bilalr veya duyurabilir.
gisini anlayabilir.
ALTE Dzey Kendi ii ile ilgili basit ko- Rutin d mektuplarn ve
nularda
mterilerine kendi alan iindeki teorik
2
nerilerde bulunabilir.
makalelerin genel anlamlarn anlayabilir.
ALTE Dzey Kendi i alannda basit
gereklilikleri anlatan cm1
leler kurabilir; rnein 25
adet .... sipari etmek istiyorum

Yeteri kadar vakit verilirse, uzmanlk alan iindeki tahmin edilebilir tipteki
ou ksa rapor ve el kitaplarn anlayabilir.

ALTE Giri Cuma sabah 10da toplant gibi rutin tipteki baDzeysi
sit mesajlar alr ve duyurabilir.

Eer basit bir dille ifade

edilir ve ierikleri de tahmin edilebilir olursa, bilindik konularla ilgili ksa raporlar ve rn tariflerini
anlayabilir.

Konunun bildik veya tahmin edilebilir olduu bir

toplantda veya seminerde
olduka doru notlar tutabilir.
Bir meslektana veya
baka bir lkedeki temas
kurduu bir tandna ksa
ve anlalabilir bir istek notu yazabilir.
Bir meslektana basit rutin bir istek notu yazabilir,
rnein 20 tane x alabilir
miyim ltfen?

Belge D5 ALTE alma cmleleri

Kapsanan ilgi ve aktivitelerin zeti
LG
ile ilgili
hizmetler

Toplantlar ve
seminerler

AKTVTE
1. i ile ilgili hizmetler
isteme
2. i ile ilgili hizmetler
temin etme
Toplant ve seminerlere katlma

Resmi sunumlar Bir sunum veya gsteriyi

ve gsteriler
yapmak veya izlemek.
Yazma

Faks, hatrlatma notu, mektup ve elektronik postalar

vb. anlama ve yazma.
Raporlar
(uzunluk ve remiyet asndan nemli) raporlar anlama ve yazma
Halka ak bilgi
lgili bilgileri elde etme (rnein rn bilgilerinden, profesyonel/ticari dergilerden,
reklamlardan ve web sitelerinden vb.)
Direktifler
ve Uyarlar anlama (rnein
ana hatlar
gvenlik.)
Yazl direktifleri anlama (rnein kurulum, iletim ve koruma el kitaplarndakileri)
Telefon
Arama yapmak, aramaya
cevap vermek
(mesajlar alma ve not alma)

EVRE

GEREKL
BECERS
yeri (ofis, fabrika, Dinleme/konuma,
ma
vb.)
yeri (ofis, fabrika, Dinleme/konuma,
ma
vb.)
Mterinin evi
yeri (ofis, fabrika, Dinleme/konuma,
vb.)
ma
Konferans merkezi
(not alma)
Konferans merkezi,
Dinleme/konuma,
Sergi merkezi,
ma
Fabrika, laboratuvar, (not alma)
vb.
yeri (ofis, fabrika, Okuma
vb.)
Yazma
Okuma
yeri (ofis, fabrika, Okuma
vb.)
Yazma

DL
yazyazyazyaz-

yeri (ofis, fabrika, Okuma

vb.)
Home
yeri (ofis, fabrika, Okuma
vb.)
Yazma

Ofis, ev, otel, oda, Dinleme/konuma,

vb.
ma
(not alma)

yaz-

Belge D6 ALTE Eitim cmleleri zeti

ALTE
D- Dinleme /Konuma
zeysi
ALTE Dzey akalar, konuma diline
zg eyleri ve kltrel
5
imalar anlayabilir.

Okuma

Yazma

ALTE Dzey Soyut tartmalar takip

edebilir, rnein alternatif4
lerin dengelenmsi ve sonuca varlmas gibi.

Akademik bir dersin gereksinimleri ile baa kabilecek kadar hzl okuyabilir.

letiim yeteneini sergileyen ve okuyucuya ok

az zorluk karan bir
kompozisyon yazabilir.

ALTE Dzey Bilindik bir konuda net bir

sunum yapabilir ve tahmin
3
dilebilir bilgi sorularna cevap verebilir.

lgili bilgileri bulmak iin

pasajlara gz atabilir ve
pasajn ana noktasn
kavrar.

Kompozisyon yazma ve
tekrar amalar iin faydal olabilecek basit notlar tutabilir.

ALTE Dzey retmen tarafndan ders- Temel direktif ve mesajlaler ve devler zerine veri- r anlayabilir, rnein bi2
raz
yardm
alarak
len direktifleri anlayabilir.
bilgisarl ktphane kataloglarn anlayabilir.
ALTE Dzey Katlmyorum gibi basit ok yava okuyarak bakalplar kullanarak basit fi- sitletirilmi bir ders kita1
bn veya makaleyi okuyakirlerini ifade edebilirler.
rak genel anlamn anlayabilir.
ALTE Giri Ders saatleri, terihleri, snf Temel not ve direktifleri
numaralar ve yaplacak okuyabilir.
Dzeysi
devlerle ilgili temel direktifleri anlayabilir.

Az ok dikte edilirse bir

ders iinde biraz bilgi not
edebilir.

Her trl bilgiye abucak Bir ders, seminer veya

ve gvenilir bir ekilde zel ders srasnda doeriebilir.
ru ve eksiksiz not tutabilir.

ok ksa ve basit hikayeler yazabilir ve tarifler

yapabilir, rnein son
tatilim gibi
Snf tahtasndan ve ilan
panosundan saat, tarih
ve yer gibi bilgieri not
edebilir.

Belge D7 ALTE Eitim cmleleri

Kapsanan ilgi ve aktivitelerin zeti
LG

AKTVTE

Dersler, konuma- 1. Dersler, konumalar,

lar, sunumlar ve sunumlar ve gsterileri tagsteriler
kip etmek.
2. Dersler, konumalar,
sunumlar ve gsteriler
yapmak.
Seminerler ve zel Seminer ve zel derslere
dersler
katlma
Ders kitaplar, ma- Bilgi toplama
kaleler, vb.
Kompozisyonlar

Ders salonu
Snf
Laboratuvar, vb.

GEREKL
DL
BECERS
Dinleme/konuma, yazma
(not alma)

Snf, alma odas

Dinleme/konuma, yazma
(not alma)
alma odas, k- Okuma, yazma
tphane, vb.
(not alma)

alma odas, ktphane, snav salonu, vb.

Anlatlar
Anlatlar yazmak (deney alma
odas,
vb.)
laboratuvar
Referans yetenek- Bilgiye erime (bilgisayar Ktphane, kaynak
merkezinden, ktphane- merkezi, vb.
leri
den, veya szlkten, vb.)
alma ynetimi

Kompozisyon yazma

EVRE

Yazma
Yazma
Okuma
Yazma (not alma)

Kolej ekibi ile beraber iin Ders salonu, snf ve Dinleme/konuma

teslim edilme sresi iin alma odas
Okuma
dzenlemeler yapma
Yazma

Diller iin Avrupa Ortak Bavuru Metni

Terimler Szl
Trke- ngilizce

aktarm ....................................... : transaction

alan ............................................. : domain
algsal ara ................................ : perceptual apparatus
alc, mteri, danlan ............ : client
al sreci .................................. : receptive process
altanlamllk ............................... : hyponymy
anadil konuucusu ................... : native speaker
anlam belirsizlii ....................... : ambiguity
anlam odakl etkinlikler ............ : meaning focused tasks
anlambilgisel yet, yetkinlik....... : semantic competence
anlamn daha ak ifadesi......... : finer shade of meaning
anlalr ...................................... : intelligible
anlatm ....................................... : wording
anlk deerlendirme .................. : live assessment
aratrma temelli ortak gr ... : research based consensus
ayarlama .................................... : calibration
aydnlatc bilgi .......................... : declarative knowledge
ayrc zellik.............................. : distinctive feature
ballk, badam ..................... : cohesion
balamlatrma.......................... : contextualization
balamsal zellikler .................. : contextual features
bal olmak ? ............................. : contingent
baar testi ................................. : achievement test
balang ................................... : waystage
beceri ......................................... : skill
belirleyici, gsterici .................. : deictic
betimleyici ................................. : descriptive
tanmlayc, betimleyici ............. : descriptor
biimbilim .................................. : morphology
biimle ilgili ............................... : form related
biimsesbilim ............................ : morphophonology
bilitesi ilkeler,st bili ilkeleri: metacognitive principles
bir eyin yerine gemek ........... : opt for
bitiik.......................................... : adjacent
bozma, deitirme .................... : distortion
blmlere ayrmak .................... : compartmentalize
buldurma becerileri ................... : heuristic skills
brn, ton, vurgu ...................... : prosody
btnc anlay ......................... : global comprehension
alma becerileri ...................... : study skills
altay ....................................... : workshop
ereve....................................... : framework
eitlilik ...................................... : diversification
karm ....................................... : inference
izelge, tablo ............................. : grid
ok dilli (birey balamnda) ...... : plurilingual
ok dillilik................................... : plurilingualism
ok kltrl................................ : pluricultural
ok kltrllk .......................... : pluriculturalism

dallandrma yaklam ............... : branching approach

deerlendirme ........................... : assessment
deerlendirme ........................... : evaluation
deimez biim ......................... : zero form
deimez, srekli ...................... : continuum
denemelik test ........................... : informal test
denetleme .................................. : monitoring
deneysel..................................... : empirical
derecelendirme lei .............. : rating scale
d balam ................................. : external context
dikkat dzenei ......................... : attention mechanism
dil deiimi ................................ : language switching
dil denetimi ................................ : language audits
dil kullancs ............................. : language user
dil kullanm ............................... : language use
Dil Test Uzmanlar Dernei ...... : Association of Language Testers
dil yardm .................................. : language assistance
dilbilgisel anlambilim ................ : grammatical semantics
dilbilgisel yeti, yetkinlik ............ : grammatical competence
dilin oyunsal kullanm ............. : ludic uses of language
diltesi,dilst ........................... : paralinguistic
dilsel belirleyici ......................... : linguistic marker
dilsel yeti, yetkinlik ................... : linguistic competence
doruluk ve akclk................... : accuracy and fluency
dolambal sz .......................... : circumlocution
dnm noktas, mihenk ta ..... : milestone
durum ......................................... : situation
dnya bilgisi .............................. : knowledge of the world
dnce dizisi ........................... : line of thought
dzeltici, tamamlayc ............... : remedial
dzeltme eylemi ........................ : repair action
dzensel beceriler ..................... : organizational skills
dzensiz ..................................... : uneven
dzey belirleme deerlendirmesi,
dzey belirleyici ........................ : summative
dzey, aralk, ranj ...................... : range
-e bilirlik lei .......................... : can do scale
edim / performans testi ............ : performance test
edinim, kazanm ........................ : acquisition
eitimci etkinlikler ..................... : pedagogic tasks
edizimlilik, szdizimi............... : collocation
eik ............................................. : threshold
etkileim izgesi........................ : interaction schemata
etkileimli................................... : interactive
etkili ilemsel / ieynelik yeterlilik: effective operational proficiency
etkinlik hedeflerine yaklam
etkinlik parametreleri ................ : task parameters
etkinlikle ilgili ............................ : task related
eylem ynelimli / odakl yaklam: action oriented approach
fark ............................................. : differentiation
farkllatrlm yeti ................... : differentiated competence
faydal, yararl ............................ : worthwhile
gelitirme, iyiletirme ............... : refinement
genel yeti, yetkinlik ................... : general competence

gerek yaam etkinlikleri ......... : real-life tasks

giri ............................................ : breakthrough
gnderim, gnderme ................ : reference
grev,dev, etkinlik .................. : task
grme, mzakere, uzlama .. : negotiation
halk deerleri............................. : folk wisdom
hamle, atlm .............................. : thrust
harekete geirmek .................... : mobilize
hazrlk aamas ........................ : preparatory phase
letiim istemleri ...................... : challenges of communication
iletiimde rol alanlar, muhatap : interlocutors
iletiimsel eitici etkinlikler .. : communicative pedagogic tasks
iletiimsel dil yetisi, yetkinlii .. : communicative language competence
ilikilendirmek ........................... : engage
istismar, kullanma..................... : exploitation
ibirliki ilke .............................. : co-operative principle
iitsel al, alma......................... : aural reception
ilevsel yeti, yetkinlik ............... : functional competence
iyi yetimek................................ : cultivate
kara-hava iletiimi ..................... : ground-to-air communication
kararllk ..................................... : stability
karlk olarak vermek .............. : render
kavramsal .................................. : conceptual
kazanmak ................................... : attain
kendi kendine retme yoluyla : autodidactically
kestirebilirlik .............................. : predictability
tahmin etme, kestirimde bulunma: approximating
kiileraras beceriler ................. : interpersonal skills
konumacnn uzam ve zaman ayrm. : temporo- spatial separation of producer
koullar ve snrllklar .............. : conditions and constraints
kulak dolgunluu yoluyla
kullanc / renen .................... : user/learner
kullanc ve renenin zihinsel balam: the user / learners mental context
kullanm anlambilimi................. : pragmatic semantics
kurmac-odakl........................... : constructor-oriented
kltrel ara............................... : cultural intermediary
kltrel grecelik ...................... : cultural relativism
kltrler aras farkndalk ......... : intercultural awareness
makro / st ilev ........................ : macrofunction
meslee ynelik dil renimi ... : Vocationally-Oriented Language Learning (VOLL)
mesleki dil.................................. : vocational language
metin tasarm............................ : text design
mikro / alt ilev .......................... : microfunction
modl ......................................... : module
norm-dayanakl ......................... : norm-referenced
oluturan.................................... : constituent
ortak gr, karar ..................... : consensus
beksi deyimler ......................... : phrasal idiom
gesel zmleme .................... : componential analysis
renme parametresi ............... : learning parameter
renme, duya duya renme . : osmosis
lek, skala ................................ : scale
l tekniine ait yeterlilikler ... : prosodic qualities
lt-dayanakl .......................... : criterion-referenced
n bilgi ....................................... : prior knowledge
nermeye dnk aklk ........... : propositional precision

rtk ........................................... : implicit

zellik ......................................... : specification
zgven ..................................... : self-esteem
planlanmam, geici ................ : ad hoc
sabit ereve ............................. : fixed frame
sabit, deimez ......................... : immutable
saknma / korunma stratejisi.... : avoidance strategy
sarmal / dolayl anlatm ............ : circumlation
seici anlay ............................. : selective comprehension
sesbilgisel yeti, yetkinlik .......... : phonological competence
sesbirim ..................................... : phoneme
sesbirimsel deike .................. : allophone
seslem, hece yaps .................. : syllable structure
sesletim yetisi ........................... : orthoepic competence
snf etkinlikleri .......................... : classroom tasks
snflandrlmam ..................... : ungraded
srasn deitirmek, aktarmak : transpose
simgelemek ............................... : embody
sonu deerleme ...................... : summative assessment
sylem yaps ............................ : discourse structure
sylem yetisi ............................. : discourse competence
syleyi biemi ......................... : register
szbilimsel etkililik ................... : rhetorical effectiveness
szdizim ..................................... : syntax
szvarl yetisi ......................... : lexical competence
srekli deerlendirme .............. : continuous assessment
ema, izge ................................ : schemata
tam renme ............................. : mastery learning
tanma ........................................ : recognition
teknik bilgi ................................. : know-how
telafi etme, karlk deme ....... : compensating
tematik dzenleme .................... : thematic organization
test yaps .................................. : test construction
toplumdilsel yeti, yetkinlik ....... : sociolinguistic competence
toplumsal kullanc.................... : social agent
toplumsal kltre ilikin bilgi .. : sociocultural knowledge
tutarl, uygun ............................. : coherent
tutarllk ...................................... : consistency
tutum .......................................... : attitude
tmcesel biimler...................... : sentential formulae
tmel, btncl, btnsel ........ : holistic
ulam/snf ................................... : category
ustalk, mkemmellik ................ : mastery
uygulama ................................... : implementation
uygulayc .................................. : practitioner
uzlama etkinlii ....................... : mediating activity
uzlatrma .................................. : mediation
l, dizeli iir ...................... : triplet
stdzey iletiimsel etkinlikler : metacommunicative tasks
stulam ...................................... : metacategory
stn / baskn bir ekilde ......... : predominantly
stnlk ..................................... : vantage
zerinde gerekli deiiklikler
varolusal yeti ........................... : existential competence

vazgeilmez ............................... : indispensable

etkinlik hedeflerine yaklamya da
hedeflerden sapma ................... : convergence or divergence of task
yabanclatrma ......................... : foreignising
yan anlam .................................. : connotation
yaplabilirlik ............................... : feasibility
yapldktan sonra ...................... : mutadis mutandis
yardmc ..................................... : ancillary
yardml metin............................ : hypertext
yazarlk ....................................... : authorship
yazm yetisi ................................ : orthographic competence
yetkinlik...................................... : competence
yn.............................................. : aspect
ynetme ..................................... : execution
ynlendirme............................... : orientation
yre merkezli ............................. : ethnocentric

Diller iin Avrupa Ortak Bavuru Metni

Terimler Szl
ngilizce-Trke
accuracy and fluency
: doruluk ve akclk
achievement test : baar testi
acquisition ................................. : edinim
action oriented approach ......... : eylem ynelimli / odakl yaklam
ad hoc ........................................ : planlanmam, geici
adjacent : bitiik
allophone ................................... : sesbirimsel deike
ambiguity ................................... : anlam belirsizlii
ancillary : yardmc
approximating ........................... : tahmin etme, kestirimde bulunma
aspect : yn
assessment
: deerlendirme
Association of Language Testers : Dil Test Uzmanlar Dernei
attain .......................................... : kazanmak
attention mechanism ................ : dikkat dzenei
attitude : tutum
aural reception .......................... : iitsel al, alma
authorship ................................. : yazarlk
autodidactically ......................... : kendi kendine retme yoluyla
avoidance strategy ................... : saknma / korunma stratejisi
branching approach ................. : dallandrma yaklam
breakthrough ............................. : giri
calibration .................................. : ayarlama
can do scale .............................. : -e bilirlik lei
category ..................................... : ulam
challenges of communication : letiim istemleri
circumlation............................... : sarmal / dolayl anlatm
circumlocution .......................... : dolambal sz
classroom tasks : snf etkinlikleri
client........................................... : alc, mteri, danlan
coherent ..................................... : tutarl, uygun

cohesion .................................... : ballk, badam

collocation ................................. : sz dizimi
communicative language competence: iletiimsel dil yetisi
communicative pedagogic tasks : iletiimsel eitici etkinlikler
compartmentalize ..................... : blmlere ayrmak
compensating............................ : telafi etme, karlk deme
competence ............................... : yetkinlik, yeti
componential analysis ............. : gesel zmleme
conceptual
: kavramsal
conditions and constraints ...... : koullar ve snrllklar
connotation ............................... : yan anlam
consensus ................................. : ortak gr, karar
consistency
: tutarllk
constituent
: oluturan
constructor-oriented ................. : kurmac-odakl
contextual features
: balamsal zellikler
contextualization : balamlatrma
contingent.................................. : bal olmak ?
continuous assessment : srekli deerlendirme
continuum
: deimez, srekli
convergence or divergence of task : etkinlik hedeflerine yaklam ya da hedeflerden sapma
co-operative principle ............... : ibirliki ilke
criterion-referenced .................. : lt-dayanakl
cultivate ..................................... : iyi yetimek
cultural intermediary
: kltrel ara
cultural relativism ..................... : kltrel grecelik
declarative knowledge.............. : aydnlatc bilgi
deictic......................................... : belirleyici, gsterici
descriptive ................................. : betimleyici
descriptor
: tanmlayc, betimleyici
differentiated competence ....... : farkllatrlm yeti
differentiation
: fark
discourse competence ............. : sylem yetisi
discourse structure
: sylem yaps
distinctive feature ..................... : ayrc zellik
distortion
: bozma, deitirme
diversification............................ : eitlilik
domain : alan
effective operational proficiency: etkili ilemsel / ieynelik yeterlilik
embody ...................................... : simgelemek
empirical .................................... : deneysel
engage ....................................... : ilikilendirmek
ethnocentric .............................. : yre merkezli
evaluation
: deerlendirme
execution ................................... : ynetme
existential competence ............ : varolusal yeti
exploitation ................................ : istismar, kullanma
external context ........................ : d balam
feasibility
: yaplabilirlik
finer shade of meaning ............. : anlamn daha ak ifadesi
fixed frame ................................. : sabit ereve
folk wisdom ............................... : halk deerleri
foreignising ............................... : yabanclatrma
form related
: biimle ilgili

framework .................................. : ereve

functional competence ............. : ilevsel yeti
general competence ................. : genel yeti
global comprehension
: btnc anlay
grammatical competence ......... : dilbilgisel yeti
grammatical semantics ............ : dilbilgisel anlambilim
grid ............................................. : izelge, tablo
ground-to-air communication .. : kara-hava iletiimi
heuristic skills ........................... : buldurma becerileri
holistic ....................................... : tmel, btncl, btnsel
hypertext .................................... : yardml metin
hyponymy .................................. : altanlamllk
immutable .................................. : sabit, deimez
implementation ......................... : uygulama
implicit : rtk
indispensable ............................ : vazgeilmez
inference .................................... : karm
informal test
: denemelik test
intelligible .................................. : anlalr
interaction schemata ................ : etkileim izgesi
interactive .................................. : etkileimli
intercultural awareness ............ : kltrler aras farkndalk
interlocutors
: iletiimde rol alanlar, muhatap
interpersonal skills
: kiileraras beceriler
know-how .................................. : teknik bilgi
knowledge of the world ............ : dnya bilgisi
language assistance
: dil yardm
language audits......................... : dil denetimi
language switching................... : dil deiimi
language use ............................. : dil kullanm
language user
: dil kullancs
learning parameter.................... : renme parametresi
lexical competence ................... : szvarl yetisi
line of thought ........................... : dnce dizisi
linguistic competence .............. : dilsel yeti
linguistic marker ....................... : dilsel belirleyici
live assessment : anlk deerlendirme
ludic uses of language ............. : dilin oyunsal kullanm
macrofunction ........................... : makro / st ilev
mastery ...................................... : ustalk, mkemmellik
mastery learning : tam renme
meaning focused tasks : anlam odakl etkinlikler
mediating activity...................... : uzlama etkinlii
mediation ................................... : uzlatrma
metacategory............................. : stulam
metacognitive principles .......... : bilitesi ilkeler
metacommunicative tasks : stdzey iletiim etkinlikleri
microfunction ............................ : mikro / alt ilev
milestone ................................... : dnm noktas, mihenk ta
mobilize...................................... : harekete geirmek
module ....................................... : modl
monitoring ................................. : denetleme
morphology ............................... : biimbilim
morphophonology .................... : biimsesbilim
mutadis mutandis ..................... : zerinde gerekli deiiklikler yapldktan sonra
native speaker ........................... : anadil konuucusu

negotiation................................. : grme, mzakere, uzlama

norm-referenced ....................... : norm-dayanakl
opt for......................................... : bir eyin yerine gemek
organizational skills
: dzensel beceriler
orientation ................................. : ynlendirme
orthoepic competence .............. : sesletim yetisi
orthographic competence ........ : yazm yetisi
osmosis ..................................... : kulak dolgunluu yoluyla renme, duya duya renme
paralinguistic............................. : diltesi
pedagogic tasks : eitimci etkinlikler
perceptual apparatus ................ : algsal ara
performance test : edim / performans testi
phoneme .................................... : sesbirim
phonological competence ........ : sesbilgisel yeti
phrasal idiom............................. : beksi deyimler
pluricultural ............................... : ok kltrl
pluriculturalism ......................... : ok kltrllk
plurilingual................................. : ok dilli (birey balamnda)
plurilingualism .......................... : ok dillilik
practitioner ................................ : uygulayc
pragmatic semantics ................ : kullanm anlambilimi
predictability
: kestirebilirlik
predominantly ........................... : stn / baskn bir ekilde
preparatory phase
: hazrlk aamas
prior knowledge : n bilgi
propositional precision ............ : nermeye dnk aklk
prosodic qualities ..................... : l tekniine ait yeterlilikler
prosody ...................................... : brn, ton, vurgu
range .......................................... : dzey, aralk, ranj
rating scale
: derecelendirme lei
real-life tasks
: gerek yaam etkinlikleri
receptive process ..................... : al sreci
recognition ................................ : tanma
reference .................................... : gnderim, gnderme
refinement
: gelitirme, iyiletirme
register ....................................... : syleyi biemi
remedial ..................................... : dzeltici, tamamlayc
render ......................................... : karlk olarak vermek
repair action .............................. : dzeltme eylemi
research based consensus ...... : aratrma temelli ortak gr
rhetorical effectiveness ............ : szbilimsel etkililik
scale
: lek, skala
schemata
: ema, izge
selective comprehension : seici anlay
self-esteem
: zgven
semantic competence .............. : anlambilgisel yeti, yetkinlik
sentential formulae ................... : tmcesel biimler
situation ..................................... : durum
skill ............................................. : beceri
social agent ............................... : toplumsal kullanc
sociocultural.............................. : sosyo kltrel
sociocultural knowledge .......... : toplumsal kltre ilikin bilgi
sociolinguistic competence ..... : toplumdilsel yeti
specification
: zellik

stability ...................................... : kararllk

study skills ................................ : alma becerileri
summative ................................. : dzey belirleyici
summative assessment : dzey belirleme deerlendirmesi, sonu deerleme
syllable structure ...................... : seslem, hece yaps
syntax......................................... : szdizim
task ............................................. : dev, etkinlik
task parameters : etkinlik parametreleri
task related
: etkinlikle ilgili
temporo- spatial separation of producer : konumacnn uzam ve zaman ayrm
test construction : test yaps
text design ................................. : metin tasarm
the user / learners mental context
: kullanc ve renenin zihinsel balam
thematic organization ............... : tematik dzenleme
threshold.................................... : eik
thrust .......................................... : hamle, atlm
transaction................................. : aktarm
transpose ................................... : srasn deitirmek, aktarmak
triplet .......................................... : l, dizeli iir
uneven ....................................... : dzensiz
ungraded.................................... : snflandrlmam
user/learner ............................... : kullanc / renen
vantage ...................................... : stnlk
vocational language ................. : mesleki dil
Vocationally-Oriented Language Learning (VOLL)
: meslee ynelik dil renimi
waystage .................................... : balang
wording ...................................... : anlatm
workshop ................................... : altay
worthwhile ................................. : faydal, yararl
zero form.................................... : deimez biim

General Bibliography
N.B. Starred publications and documents have been produced in English and French.
The following reference works contain entries relevant to many sections of the Framework:
Bussmann. Hadumond (1996) Routledge dictionary of language and linguistics. London. Routledge.
Byram. M. (in press) The Routledge encyelopedia of language teaching and learning. London.
Routledge.
Clapham. C. and Cm'son, D. (eds.) (1998) Encyelopedia of language and education. Dordrecht.
Kluwer.
Crystal. D. (ed.) (1987) The Cambridge encyelopedia of language. Cambridge. CUP.
Foster, P. and Skehan, P. (1994) The Influence of Planning on Performance in Taskbased Learning. Paper presented at the British Association of Applied Linguistics
Galisson. R. & Coste, D. (eds.) (1976) Dictionnaire de didactique des languages. Paris. Hachette.
Johnson. K. (1997) Encyelopedic dictionary of applied linguistics. Oxford, Blackwells.
Richards. j.c., Platt,j. & Platt, H. (1993) Longman dictionary of language teaching and applied linguistics. London, Longman.
Skehan. P. (1995) 'A framework for the implementation of task-based instruction', Applied Linguistics, 16/4. 542-566.
Spolsky. B. (ed.) (1999) Concise encydopedia of educational linguistics. Amsterdan, EIsevier.
The following works are of relevance mainly to the chapter under which they are listed:
Chapter 1
*Council of Europe (1992) Transparency and coherence in language learning in Europe: objectives, evaluation, certification. (Report edited by B. North of a Symposium held in Rschlikon
1991). Strasbourg, Council of Europe.
*(1997) European language portfolio: proposals for development. Strasbourg, Council of Europe.
*(1982) 'Recommendation no.R(82)18 of the Committee of Ministers to member States concerning modern languages'. Appendix A to Girard & Trim 1988.
*(1997) Language learning for European citizenship: final report of the Project. Strasbourg,
Council of Europe.
*(1998) 'Recommendation no.R(98)6 of the Committee of Ministers to member States concerning modern languages'. Strasbourg, Council of Europe.
*Girard. D. and Trim, J.L.M. (eds.) (1998) Project no.12 'Learning and teaching modern languages
for communication': Final Report of the Project Group (activities 1982-87). Strasbourg. Council of Europe.
Gorosch, M., Pottier, B. and Riddy, D.C. (1967) Modern languages and the world today. Modern
languages in Europe, 3. Strasbourg, AIDELA in co-operation with the Council of Europe.
Malmberg, P. (1989) Towards a better language teaching: a presentation of the Council of Europe's language projects. Uppsala, University of Uppsala In-service Training Department.
Chapter 2
a) The following 'Threshold Level'-type publications have so far appeared:
Baldegger, M., Mller, M. & Schneider, G. in Zusammenarbeit mit Nar, A. (1980) Kontaktschwelle
Deutsch als Fremdsprache. Berlin, Langenscheidt.
Belart, M. & Rance. L. (1991) Nivell Llindar per a escolars (8-14 anys). Gener Generalitat de
Catalunya.
Castaleiro, J.M. Meira. A. & Pascoal, J. (1988) Nivel limiar (para o ensino/aprendizagem do
Portugues como lingua segunda/lingua estrangeira). Strasbourg. Council of Europe.

Coste, D., J. Courtillon. V. Ferenczi. M. Martins-Baltar et E. Papo (1976) Un niveau-seuiI. Paris.

Hatier.
Dannerfjord, T. (1983) Et taerskelniveau for dansk - Appendix - Annexe - Appendiks. Strasbourg.
Council of Europe.
Efstathiadis. S. (ed.) (1998) Katofli gia ta nea Ellenika. Strasbourg. Council of Europe.
Ehala. M., Liiv. S., Saarso. K.. Vare. S. & Oispuu. J. (1997) Eesti keele suhtluslvi. Strasbourg,
Council of Europe.
Ek. J.A. van (1977) The Threshold Level for modern language learning in schools. London. Longman.
Ek, J.A. van & Trim, J.L.M. (1991) Threshold Level 1990. Cambridge. CUP.
(1991) Waystage 1990. Cambridge, CUP.
(1997) Vantage Level. Strasbourg. Council of Europe (to be republished by CUP c. November
2000).
Galli de' Paratesi, N. (1981) Livello soglia per l'insegnamento dell'italiano come lingua straniera.
Strasbourg, Council of Europe.
Grinberga, I., Martinsone, G., Piese, V., Vcisberg. A. & Zuicena. L (1997) Latvie u valodas
prasmes limenis. Strasbourg. Council of Europe.
Jessen, J. (1983) Et taerskelniveau for dansk. Strasbourg. Council of Europe.
Jones, G.E .. Hughes. M.. & jones. D. (1996) Y lefel drothwy: ar gyfer y gymraeg. Strasbourg,
Council of Europe.
Kallas. E. (1990) Yatabi lebaaniyyi: un livella sogla per l'insegnamento/apprendimento dell'arabo
libanese nell universit italiana. Venezia, Cafoscarina.
King. A. (ed.) (1988) Atalase Maila. Strasbourg. Council of Europe.
Mas. M., Me1cion,J., Rosanas. R. & Verge. M.H. (1992) Nivell llindar per a la llengua catalana.
Barcelona,Generalitat de Catalunya.
Mifsud. M. & Borg. A. J. (1997) Fuq l-ghatba tal-Malti. Strasbourg. Council of Europe.
Narbutas E., Pribu_auskaite. J., Ramoniene. M., Skapiene, S. & Vilkiene. L. (1997) Slenkstis.
Strasbourg, Council of Europe.
Porcher, L. (ed.) (1980) Systmes d'apprentissage des langues vivantes par les adultes (option
travailleurs migrants): Un niveau-seuil intermediaire. Strasbourg. Council of Europe.
Porcher, L.. M. Huart et Mariet, F. (1982) Adaptation de 'Un niveau-seuil' pour' des contextes scholaires. Guide d'emploi. Paris. Hatier.
Pushkin Russian Language Institute and Moscow Linguistic University (1966) Porogaviy uroveny
russkiy yazik. Strasbourg. Council of Europe.
Salgado, X.A.F., Romero. H.M. & Moruxa, M.P. (1993) Nivel soleira lingua galega. Strasbourg.
Council of Europe.
Sandstrm. B. (ed.) (1981) Trskelniv: frslag till innehall och metod i den grundlaggande
utbildnigen i svenska fr vuxna invandrare. Stockholm. Skolverstyrelsen.
Slagter. P. J. (1979) Un nivel umbraI. Strasbourg. Council of Europe.
Svanes. B., Hagen. J. E., Manne. G. & Svindland. A.S. (1987) Et terskelniv for norsk. Strasbourg.
Council of Europe.
Wynants. A. (1985) Drempelniveau: nederlands als vreemde taaI. Strasbourg. Council of Europe.
b) Other publications of relevance:
Hest. E. van & Oud-de Glas. M. (1990) A survey of techniques used in the diagnosis and analysis
of foreign language needs in industry. Brussels. Lingua.
Ldi, G. and Py, B. (1986) Etre bilingue. Bern Lang.
Lynch. P. Stevens. A. & Sands. E.P. (1993) The language audit, Milton Keynes. Open University.
Porcher. L. et aL. (1982) Identification des besoins langagiers de travailleurs migrants en France.
Strasbourg. Council of Europe.
Richterich, R. (1985) Objectifs d'apprentissage et besoins langagiers. Col. F. Paris, Hachette. (ed.)

(1983) Case studies in identifying language needs. Oxford, Pergamon.

Richterich, R. and ].-L. Chancerel (1980) Identifying the needs of adults learning a foreign language.Oxford, Pergamon. (1981) L'identification des besoins des adultes apprenant une
langue trangre. Paris, Hatier.
Trim, J.L.M. (1980) Developing a Unit/Credit scheme of adult language learning. Oxford, Pergamon.
Trim, J.L.M. Richterich, R., van Ek, J.A. & Wilkins, DA (1980) Systems development in adult language learning. Oxford, Pergamon.
Trim, J.L.M., Holec, H. Coste, D. and Porcher. L. (eds.) (1984) Towards a more comprehensive
framework for the definition of language learning objectives. Vol I Analytical summaries of the
preliminary studies. Vol II Preliminary studies (contributions in English and French). Strasbourg, Council of Europe.
Widdowson, H.G. (1989) 'Knowledge of Language and Ability for Use'. Applied Linguistics 10/2,
128-137.
Wilkins, D.A. (1972) Linguistics in language teaching. London, Edward Arnold.
Chapter 3
*van Ek, J.A. (1985-86) Objectives for foreign language learning: vol.I Scope. vol.II Levels. Strasbourg, Council of Europe.
North, B. (2000) The Development of a Common Reference Scale of Language Proficiency. New
York, Peter Lang.
(1994) Perspectives on language proficiency and aspects of competence: a reference paper
discussing issues in defining categories and levels. Strasbourg, Council of Europe.
North B. ancl Schneider, G. (1998): 'Sealing Descriptors for Language Proficiency Scales. Language Testing 15/2: 217-262.
Schneider, C. and North, B. (2000) Fremdsprachen knnen - was heisst das? Skalen zur
Becshreibung,Beurteilung
und
Selbsteinschtzung
der
fremdsprachlichen
Kommunkationsfhigkeit. Chur/Zrich,Verlag Regger AG.
Chapter 4
Bygate, M. (1987) Speaking. Oxford, OUP.
Canale, M. & Swain, M. (1981) 'A theoretical framework for communicative competence'. In Palmer, A.S., Groot, P.G. & Trosper. S.A. (eds.) The construct validation of tests of communicative competence. Washington, DC., TESOL.
Carter, R. & Lang, M.N. (1991) Teaching Literature. London, Longman.
Davies, Alan (1989): 'Communicative Competence as Language Use'. Applied Linguistics 10/2,
157-170.
Denes, P.B. and Pinson, E.N. (1993) The Speech chain: the physics and biology of spoken language. 2nd. edn. New York, Freeman,
Faerch, C. & Kasper, G. (eds.) (1983) Strategies in interlanguage communication. London, Longman.
Firth, J.R. (1964) The tongues of ,men and Speech. London, OUP.
Fitzpatrick. A. (1994) Competence for vocationally oriented language learning: descriptive parameters, organisatian and assessment. Doc. CC-LANG (94)6. Strasbourg, Council of Europe.
Fry, D.B. (1977) Homo loquens. Cambridge CUP.
Hagge, C. (1985) L'homme des paroles. Paris, Fayard.
*Holec, H., Little, D. & Richterich, R. (1996) Strategies in language learning and use. Strasbourg,
Council of Europe.
Kerbrat-Orecchioli, C. (1990, 1994) Les interactions verbales (3 vols.). Paris, Colins.
Laver, J. & Hutcheson, S. (1972) Communication in face-to-face interaction. Harmondsworth, Pen-

guin.
Levelt, W.J.M. (1993) Speaking: from intention to articulation. Cambridge, Mass, MIT.
Lindsay, P.H. & Norman, DA. (1977) Human information processing. New York, Academic Press.
Martins-Baltar. M., Boutgain, D. Coste, D. Ferenczi. V. et M.-A. Mochet (1979) L'crit et les crits:
problmes d'analyse et considrations didactiques. Paris. Hatier.
Swales. J.M. (1990) Genre analysis: English in academic and research settings. Cambridge. CUP.
Chapter 5
Allport, G. (1979) The Nature of Prejudice. Reading MA, Addison-Wesley.
Austin,J.L. (1962) How to do things with words. Oxford. OUP.
Cruttenden, A. (1986) Intonatian. Cambridge. CUP.
Crystal, D. (1969) Prosodic systems and intonation in English. Cambridge. CUP.
Furnham. A. and Bochner. S. (1986) Culture Shock: psychological reactions in unfamiliar environments. London. Methuen.
Gardner, R.e. (1985) Social psychology and second language learning: the role of attitude and motivation. London, Edward Arnold.
Grice, H.P. (1975) 'Logic and conversation'. In Cole, P. and Morgan.J.L. (eds.) Speech acts. New
York, Academic Press, 41-58.
Gumperz. J.J. (1971) Language in social groups. Stamford. Stamford University Press.
Gumperz,J.J. & Hymes. D. (1972) Directions in sociolinguistics: the ethnography of communication. New York, Holt, Rinehart & Wiston.
Hatch, E. & Brown. C. (1995) Vocabulary, semantics and language education. Cambridge, CUP.
Hawkins, E.W. (1987) Awareness of language: an introduction. revised edn. Cambridge. CUP.
Hymes, D. (1974) Foundations in sociolinguistics: an ethnographic approach. Philadelphia, University of Pennsylvania Press.
Hymes, D.H. (1972) On communicative competence. In Pride and Holmes (1972).
Hymes, D.H. (1984) Vers la comptence de communication Paris. Hatier.
Kingdon, R. (1958) The groundwork of English intonation. London, Longman.
Knapp-Potthoff. A. and Liedke, M. (eds.) (1977) Aspekte interkultureller Kommunikationsfhigkeit.
Munich: iudicium verlag.
Labov, W. (1972) Sociolinguistic patterns. Philadelphia, University of Pennsylvania Press.
Lehrer, A. (1974) Semantic fields and lexical structure. London & Amsterdam.
Levinsan, S.C. (1983) Pragmatics. Cambridge. CUP.
Lyons, J. (1977) Semantics.vols. I and II. Cambridge, CUP.
Mandelbaum, D.G. (1949) Selected writings of Edward Sapir. Berkeley, University of California
Press.
Matthews, P.H. (1974) Morphology: an introduction to the tleory of word-structure. Cambridge.
CUP. (1981) Syntax. Cambridge, CUP.
Neuner. G. (1988) A socio-cultural framework for communicative teaching and learning of foreign
languages at the school level. Doc. CC-GP12(87)24. Strasbourg, Council of Europe.
O'Connor, J.D. & Arnold. G.P. (1973) The intonation of colloquial English. 2nd edn. London.
Longman.
O'Connor, J.D. (1973) Phonetics. Harmondsworth, Penguin.
Pride. J.B. & Holmes, J. (eds.) (1972) Sociolinguisties. Harmondsworth. Penguin.
Rehbein. J. (1977) Komplexes Handeln: Elemente zur Handlungstheorie der Sprache. Stuttgart,
Metzler.
Robinson. G.L.N. (1985) Crosscultural Understanding. Oxford: Pergamon.
Robinson. W.P. (1972) Language and social behaviour. Harmondsworth. Penguin.
Roulet. E. (1972) Thories grammaticales, descriptions et enseignement des langues. Paris, Nathan.

Sapir. E. (1921) Language. New York, Harcourt Brace.

Searle.J. (1969) Speeeh acts: an essay in the philosophy of language. Cambridge, CUP.
Searle. J. R. (1976) 'The c1assification of illocutionary acts'. Language in society. voL.Sl. no.l. 124.
Trudgill, P. (1983) Sociolinguistics 2nd edn. Harmondsworth. Penguin.
Ullmann. S. (1962) Semantics: an introduction to the science of meaning. Oxford. Blackwell.
Wells,J.C. & Co1son. G. (1971) Practical phonetics. Bath, Pitman.
Widdowson. H.G. (1992) Practical stylistics: an approach to poetry. Oxford. OUP.
Wray, A (1999) 'Formulaic language in learners and native speakers'. Language teaching 32,4.
Cambridge, CUP.
Wunderlich, D. (ed.) (1972) Linguistische Pragmatik. Frankfurt, Athanaum.
Zarate, G. (1986) Enseigner une culture trangre. Paris, Hachette.
(1993) Representations de l'tranger et didactique des langues. Paris, Hachette.
Chapter 6
Berthoud, A-C. (ed.) (1996) 'Acquisitions comptences discursives dans un contexte plurilingue'.
Bulletin Suisse de linguistique applique. VALS/ASLA 64.
Berthoud, A-C. and Py, B. (1993) Des linguistes et des enseignants. Matrise et acquisition des
langues secondes. Bern, Lang.
Besse, H. and Porquier, R. (1984) Grammaire et didactique des langues. Collection L.A.L. Paris,
Hatier.
Bloom, B.S. (1956) Taxonomy of educational objectives. London, Longman.
Bloom, B.S. (1976) Human characteristics and school learning. New York, McGraw.
Broeder, P. (ed.) (1988) Processes in the developing lexicon. Vol. III of Final Report of the European Science Foundation Project 'Second language acquisition by adult immigrants'. Strasbourg, Tilburg and Gteborg, ESF.
Brumfit, C. (1984) Communicative Methodology in I.anguage Teaching. The roles of fluency and
accuracy) Cambridge. CUP. (1987) 'Concepts and Categories in Language Teaching Methodology'. AILA Review 4,25-31.
Brumfit. C. & Johnson, K (eds.) (1979) The communicative approach to language teaching. Oxford,
OUP.
Byram, M. (1997) Teaching and assessing intercultural communicative competence. Clevedon,
Multilingual Matters.
Byram, M. (1989) Culturel Studies and Foreign Language Education. Clevedon, Multilingual Matters.
Byram, M. (1997). Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence. Clevedon,
Multilingual Matters.
Byram. M., Zarate, G. & Neuner. G. (1997) Sociocultural competence in foreing language teaching
and learning. Strasbourg, Council of Europe.
Callamand. M. (1981) Mthodologie de la prononciation. Paris, CLE International.
Canale, M. & Swain, M. (1980) 'Theoretical bases of comnunicative approaches to second language teaching and testing'. Applied linguistics vol. 1, no.1.
Confrence suisse des directeurs cantonaux de l'instruction publique (ed.) (1998) Enseignement
des langues trangres - Recherche dans le domaine des langues et pratique de l'enseignement des langues trangres. Dossier 52. Berne, CDIP.
Cormon, F. (1992) L'enseignement des langues. Paris, Chronique sociale.
Coste, D. (1997) 'Eduquer pour une Europe des langues et des cultures', Etudes de linguistique
applique 98.
*Coste, D., Moore, D. & Zarate, G. (1997) Plurilingual and pluricultural competence. Strasbourg,

Council of Europe.
Cunningsworth, A (1984) Evaluating and selecting EFL materials. London, Heinemann.
*Girard, D. (ed.) (1988) Selection and distribution of contents in language syllabuses. Strasbourg,
Council of Europe.
Dalgallian, G., Lieutaud, S. & Weiss, F. (1981) Pour un nouvel enseignement des langues. Paris,
CLE.
Dickinson, L. (1987) Self-instruction in language learning. Cambridge, CUP.
Gaotrac, L. (1987) Thorie d'apprentissage et acquisition d'une langue trangre. CoIlection L.AL.
Paris, Hatier.
Gardner, R.C. & MacIntyre, P.D. (1992-3) 'A student's contribution to second language learning':
Part I 'cognitive variables' & Part II 'affective variables'. Language teaching, Vol. 25 no. 4 &
vol. 26 no 1.
Girard, D. (1995) Enseigner les langues: mthodes et pratiques. Paris, Bordas.
Grauberg, W. (1997) The elements of foreign language teaching. Clevedon, Multilingual Matters.
Hameline, D., (1979) Les objectifs pdagogiques en formation initiale et en formation continu.
Paris, E.S.F.
Hawkins, E.W. (1987) Modern languages in the curriculum, revised edn. Cambridge, CUP.
Hill, J. (1986) Literature in language teaching London, Macmil1an.
Holec, H. (1982) Autonomie et apprentissage des langues trangres. Paris, Hatier.
(1981) Autonomy and foreign language learning. Oxford, Pergamon.
*(ed.) (1988) Autonomy and self-directed learning: present fields of application (with contributions in English and French). Strasbourg, Council of Europe .
Komensky, J.A. (Comenius) (1658) Orbis sensualium pictus. Nuremberg.
Kramsch, C. (1993) Context and Culture in Language Teacling. Oxford, OUP.
Krashen, S.D. (1982) Principles and practice of second language acquisition. Oxford, Perganon.
Krashen, S.D. & Terrell, T.D. (1983) The natural approach: language acquisition in the classroom.
Oxford. Pergamon.
Little, D., Devitt, S. & Singleton. D. (1988) Authentic texts in foreing Ianguage teaching: theory and
practice. Dublin, Authentik.
MacKay, W.F. (1965) Language teacling analysis. London, Longman.
McDonough, S.H. (1981) Psyclology in foreign language teaching. London, Allen & Unwin.
Melde. W. (1987) Zur Integration von Landeskunde und Kommunikation im Fremdsprachenunterricht Tbingen. Gunter Narr Verlag.
Pcheur, J. and Viguer. G. (eds.) (1995) Mthodes et mthodologies Col. Recherches et applications. Paris, Le franais dans le monde.
Piepl1o. H.E. (1974) Kommunikative Kompetenz als bergeordnetes Lernziel. Mnchen, Frankonius
*Porcher, L. (1980) Reflections on language needs in the school. Strasbourg. Council of Europe.
(ed.) (1992) Les auto-apprentissages. Col. Recherches et applications. Paris. Le franais
dans le monde.
Py. B. (ed.) (1994) 'l'acquisition d'une langue seconde. Quelques dveloppements rcents'. Bulletin suisse de linguistique applique. VALS/ASLA.
Rampillon, U. and Zimmermann, G. (eds.) (1997) Strategien und Techniken beim Erwerb fremder
Sprachen. Ismaning, Hueber.
Savignon. S.J. (1983) Communicative competence Theory and Classroom Pratice. Reading
(Mass.), Addison-Wesley.
*Sheils, J. (1988) Communication in the modern language classroom. Strasbourg, Council of Europe (also available in Gernan, Russian and Lithuanian).
Schmidt, R. W. (1990) The Role of Consciousness in Second Language Learning'. Applied Linguistics 11/2,129-158.
Skehan, P. (1987) Individual differences in second language learning. London, Arnold.

Spolsky, B. (1989) Conditions for second language learning. Oxford, OUP.

Stern, H.H. (1983) Fundamental concepts of language teaching. Oxford. OUP.
Stern, H.H. and A. Weinrib (1977) 'Foreign languages for younger children: trends and assessment'. Language Teaching and Linguistics: Abstracts 10, 5-25.
The British Council (1978) The teaching of comprehension. London. British Council.
Trim. J.L.M. (1991) 'Criteria for the evaluation of c1assroom-based materials for the learning and
teaching of languages for communication'. In Grebing, R. Grenzenlses Sprachenlernen.
Festschrift fr Reinhold Freudenstein. Berlin, Cornelsen.
Williams, E. (1984) Reading in the language classroom. London. Macmillan.
Chapter 7
Jones, K. (1982) Simulations in language teaching. Cambridge, CUP.
Nunan. D. (1989) Designing tasks for the communicative classroom. Cambridge. CUP.
Yule. G. (1997) Referential communication tasks. Mahwah. N.J., Lawrence Erlbaum.
Chapter 8
Breen, M.P. (1987) 'Contemporary paradigms in syllabus design', Parts I and II. Language Teaching,vol. 20 nos. 2&3, p.81-92 & 157-174.
Burstall, C., Jamieson, M. Cohen, S. and Margreaves, M. (1974) Primary French in the balance.
Slough, NFER.
Clark, J.L. (1987) Curriculum Renewal in School Foreign Language Learning. Oxford, OUP.
*Coste, D. (ed.) (1983) Contributions aune rnovation de I'apprentissage et de I'enseignement des
languages. Quelques expriences en cours en Europe. Paris, Hatier.
Coste. D. and Lehman, D. (1995) 'Langues et curriculum. Contenus, programmes et parcours'.
Etudes de linguistique applique, 98.
Damen, L. (1987) Culture Learning: the Fifth Dimension in the Language Classroom. Reading.
Mass: Addison Wesley.
Fitzpatrick, A. (1994) Competence for vocationally oriented language learning: descriptive parameters, organisation and assessment. Doc. CC-LANG 994) 6. Strasbourg, Council of Europe.
Johnson, K. (1982) Communicative syllabus design and methodology. Oxford, Pergamon.
Labrie, C. (1983) La construction de la Communaut europenne. Paris, Champion.
Munby, J. (1972) Communicative syllabus design. Cambridge, CUP.
Nunan, D. (1988) The learner-centred Curriculum: a study in second language teaching. Cambridge, CUP.
Roulet, E. (1980) Langue maternelle et langue seconde. Vers une pdagogie intgre. Col. L.A. L
Paris, Hatier.
Schneider G., North. B., Flgel. Ch. and Koch, L. (1999) Europisches Sprachenportfolio - Portfolio
europen des langues - Portfolio europeo delle lingue - European Language Portfolio,
Schweizer Version. Bern EDK. Also available online: http//www.unifr.ch/ids/portfolio.
Schweizerische Konferenz der kantonalen Erzeihungsdirektoren EDK (1995) Mehrsprachiges Land
mehrsprachige Schulen. 7. Schweizerisches Forum Langue 2. Dossier 33. Bern, EDK
Vigner. G. (ed.) (1996) Promotion. rforme des langues et systmes ducatifs'. Etudes de linguistique applique, 103.
*Wilkins, D. (1987) The educational value of foreign language learning Doc. CC-GP (87) 10. Strasbourg, Council of Europe.
Wilkins, D.A. (1976) Notional syllabuses. Oxford, OUP.
Chapter 9

Alderson, J .C., Clapham, C. and Wall. D. (1995) Language Test Construction and Evaluation.
Cambridge, CUP.
Alderson, J.C. (2000) Assessing Reading. Cambridge Language Assessment Series (eds. J.C. Alderson and L.F. Bachman). Cambridge. CUP.
Bachman. L.F. (1990) Fundamental considerations in language testing. Oxford, OUP.
Brindley, G. (1989) Assessing Achievement in the Learner-Centred Curriculum. NCELTR Research Series (National Centre for English Language Teaching and Research). Sydney:
Macquarie University.
Coste. D. and Moore, D. (eds.) (1992) 'Autour de l'valuation de 1'oral'. Bulletin CILA 55.
Douglas, D. (2000) Assessing Languages for Specific Purposes. Cambridge Language Assessment Series (eds. J.C. Alderson and L.F. Bachman). Cambridge. CUP.
Lado, R. (1961) Language testing: the construction and use of foreign tests. London, Longman.
Lussier. D. (1992) Evaluer les apprentissages dans une approche communicative. Col. F. Paris,
Hachette.
Monnerie-Goarin. A. and Lescure, R. (eds.) 'Evaluation et certifications en langue trangre'. Recherches et applications. Numro spcial. Le franais dans le monde, aot-septembre 1993.
Oskarsson, M. (1980) Approaches to self assessment in foreign language learning. Oxford, Pergamon. (1984) Self-assessment of foreign language skills: a survey of research and development work. Strasbourg, Council of Europe.
Reid. J. (2000) Assessing Vocabulary. (Cambridge Language Assessment Series, eds. J.C. Alderson and L.F. Bachman). Cambridge. CUP.
Tagliante. C. (ed.) (1991) L'valuation. Paris, CLE International.
University of Cambridge Local Examinations Syndicate (1998) The multilingual glossary of language testing terms (Studies in language testing 6). Cambridge. CUP.

DLLER N
AVRUPA ORTAK BAVURU METN
RENME - RETME DEERLENDRME

eviri Komisyonu:
Blm
1.
2.
3.
4.
5
6.
7.
8.
9.

Ad Soyad:
Prof. Dr. zcan DEMREL
Prof. Dr. Abdlvahit AKIR
Prof. Dr. Necmettin SEVL
Yrd. Do. Dr. lknur EGEL
Yrd. Do. Dr. Glru YKSEL
Do. Dr. Belma HAZNEDAR
Prof. Dr. Osman TOKLU
TTK yesi brahim BKEL
Do. Dr. Ayegl DALOLU

Yayna hazrlayan:
MEB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl

Kurum
Hacettepe niversitesi
Gazi niversitesi
stanbul niversitesi
Uluda niversitesi
Trakya niversitesi
Boazii niversitesi
Ankara niversitesi
Milli Eitim Bakanl
Orta Dou Teknik ni.