1.1.1.

Budowa mechaniczna dysku twardego

Wnętrze dysku twardego wraz z zaznaczeniem podstawowych
części przedstawia rysunek 3.18 a i b. Na rysunku 3.18 c przedstawia
pokrywę rozmontowanego dysku z naklejką na której określono jego
geometrię.
Widok z góry na otwarty dysk

Widok złącz

Widok górnej pokrywy

Podstawowe elementy dysku twardego:
1. Talerze dysku (nośnik informacji)
2. Głowice zapisująco/odczytujące umieszczone na ramionach
3. Pozycjoner
4. Silnik napędu talerzy
5. Płytka drukowana z układami elektronicznymi sterującymi pracą
dysku
Działanie dysku.
Po włączeniu dysku jego talerze rozpędzane są do nominalnych
obrotów przez silnik napędu talerzy, który utrzymuje je cały czas
podczas pracy dysku. Przed rozpoczęciem odczytu bądź zapisu
pozycjoner ustawia głowice nad określonym obszarem dysku. Dopiero
po znieruchomieniu głowic rozpoczyna się odczyt lub zapis. Wynika z
tego, że informacja zapisywana jest na koncentrycznych okręgach
zwanych ścieżkami. Ścieżki dzielone są na fragmenty zwane
sektorami. Pojemność jednego sektora wynosi 512 bajtów (0,5 KB).
Rysunek 3.19. Dysk twardy – rysunek złożeniowy

Rysunek 3.19 to rysunek złożeniowy przykładowego dysku

twardego. Podstawowymi elementami dysku są: pozycjoner (ang.
actuator, na rysunku 3.19 oznaczony jako Rotary Positioner – w
nawiasach podajemy nazwy angielskie występujące na rysunku
złożeniowym 3.19), ramiona, na których umieszczone są głowice
zapisująco-odczytujące tworzące zespół głowic (Head Stack), układy
elektroniczne sterujące i interfejsu, silnik napędu talerzy (DC Spindle
motor) i wreszcie same talerze pokryte nośnikiem magnetycznym.
Jedna z zasadniczych różnic pomiędzy dyskami twardymi i
elastycznymi dotyczy właśnie budowy talerzy. W dysku twardym są
one wykonane ze sztywnego materiału pokrytego warstwą nośnika
magnetycznego (stąd nazwa dysk twardy). Sztywność i precyzja
wykonania zapewniają, że dysk może wirować z dużą szybkością
(obecnie do rzędu 10 tysięcy obrotów na minutę) a głowica
odczytująco-zapisująca może być umieszczona bardzo blisko
powierzchni dysku (jest unoszona nad powierzchnią dysku przez
poduszkę powietrzną powstającą w związku z szybkimi obrotami
dysku). Wymienione czynniki oraz bardzo dobra jakość nośnika
zapewniają dużą gęstość zapisu (niewielka szczelina pomiędzy
głowicą a dyskiem zapewnia mniejszą szerokość ścieżek, a zatem
większy parametr TPI). Duża szybkość wirowania zapewnia z kolei
dużą częstotliwość zapisywania oraz odczytu informacji, a co zatem
idzie duży transfer informacji.

Jedną z istotnych informacji o dysku są parametry zwane jego

geometrią, na którą składa się ilość głowic, cylindrów i sektorów na
jednej ścieżce. Podawane są one na naklejkach na dysku lub w
instrukcjach. Okazuje się, że nie mają one żadnego związku z
rzeczywistym wyglądem mechanizmu dysku. W naszym przypadku
16 głowic (16 HDS) oznaczałoby obecność 8 talerzy w dysku, co przy
jego wysokości byłoby technologicznie rzeczą bardzo kłopotliwą (być
może wręcz niewykonalną). W rzeczywistości nasz dysk posiada dwa
talerze, a zatem cztery głowice. Parametry podane na dysku są więc
parametrami, przy użyciu których zgłaszają się do systemu układy
elektroniczne sterujące pracą dysku.
Rozwiązania mechaniczne pozycjonerów są dwojakiego rodzaju.
Pierwsze, stosowane wcześniej, używały silników krokowych i
zapewniały ruch głowicy po prostej radialnej w stosunku do talerzy.
Drugie rozwiązanie używa najczęściej silników liniowych (ang. Voice
Coil Motor - VCM), a głowica przemieszcza się po łuku. Obydwa
rozwiązania pokazane są schematycznie na rysunku 3.21 a i b.
 Talerz dysku
a) b)
Głowica zapisująco
odczytująca

Oś obrotu

Ruchy pozycjonera

Rysunek 3.21. Rozwiązania mechaniczne pozycjonerów dysku

1.1.2. Układy elektroniczne dysku twardego
Na rysunku 3.22 pokazany jest uproszczony schemat blokowy
układów elektronicznych dysku twardego.

Rysunek 3.22. Rozwiązania mechaniczne pozycjonerów dysku

Spindle Motor – silnik napędu talerzy

Voice Coil Motor, VCM – silnik pozycjonera
ASIC – Application Specific Integrated Circuit – Specjalizowany
układ scalony
PCB – Printed Circuit Board – płytka/obwód drukowany

Podstawowe układy wykonawcze i sterujące dysku:

1. Mikrokontroler koordynujący prace poszczególnych układów
2. Silnik napędu talerzy
3. Pozycjoner
4. Wzmacniacze zapisu/odczytu
5. Sterowanie zapisem i odczytem (ASIC)
6. Interfejs dysku (ASIC)
7. Sterowanie pracą silników (ASIC)
8. Bufor dysku

Wśród układów elektronicznych dysku HDD wyróżniamy między

innymi pamięć DRAM tworzącą tak zwany bufor lub inaczej cache
dysku. Odczytywana informacja jest jednocześnie zapisywana do
bufora. Przy kolejnym odczycie informacja jest odczytywana z bufora
(czas dostępu dziesiątki nanosekund) a nie z talerzy dysku (czas
dostępu pojedyncze milisekundy)

Układem zawiadującym pracą całości jest układ mikrokontrolera

(controller – ponownie w nawiasach podajemy angielskie nazwy
opisywanych elementów, występujące na rysunku 3.22). Steruje on
pracą specjalizowanych układów oznaczanych skrótem ASIC (ang.
Application Specific Integrated Circuit). Układami tymi są: blok
sterowania silnikami i zasilaniem (Spindle/VCM Power ASIC), układy
zapisu i odczytu (Read/Write ASIC) oraz układy interfejsu dysku
(Disk controller and IDE Interface ASIC). Na schemacie blokowym
zaznaczona jest też pamięć DRAM, będąca pamięcią podręczną
(cache) lub inaczej buforem dysku. Do pamięci tej przy odczycie z
dysku, zapisywane są oprócz żądanych sektorów także sektory
sąsiadujące z nimi. W przypadku odwołania się do tych sektorów są
one odczytywane z tej pamięci, z czasem znacznie krótszym, niż czas
odczytu z dysku (patrz hierarchia pamięci – część I podręcznika,
strona 140). Przyspiesza to znacznie wykonanie tej operacji.
Wielkości cache’u współczesnych dysków sięgają kilkunastu MB.
Zwracamy uwagę, że są to pamięci DRAM (i szybsze nie są
potrzebne).
Wymienione układy znajdują się na płytce drukowanej, będącej
elementem dysku (czasami widocznej, lecz nie zawsze), na schemacie
oznaczonej jako PCB – (Printed Circuit Board). Na zewnątrz płytki,
jako elementy dysku (patrz rysunek 3.19) znajdują się: silnik napędu
dysków (Spindle Motor) i silnik pozycjonera (Voice Coil Motor –
VCM). Ponadto w schemacie występuję blok przedwzmacniacza
odczytu i układów zapisu. Ze względu na niski poziom
odczytywanego sygnału i niewielki odstęp od szumów, układy te
umieszczone są przy zespole głowic. Pozwala to uniknąć przesyłania
słabego sygnału.
Opisywane układy elektroniczne dotyczą dysków IDE lub SCSI.
Starsze typy dysków stosowały inne rozwiązania. O podziale zadań
pomiędzy układy elektroniczne dysku a układy sterownik (HDC)
piszemy w rozdziale 3.5.1.
 1.1.3. Podstawowe parametry dysku

1. Pojemność
2. Czas dostępu – średni czas wyszukiwania
3. Nominalne obroty talerzy
4. Transfer wewnętrzny
5. Transfer zewnętrzny (interfejsu)
6. Wielkość cache (bufora)
7. MTBF (mean time between failure) – czas bezawaryjnej pracy
(w h)

Parametry na egzamin:
1. Producent !
2. Model !
3. Wersja (revision) !
4. Pojemność !
5. Liczba sektorów – adres LBA(?)
6. Geometria CHS (?)
7. MTBF ! (-)
8. Interfejs (Transfer zewnętrzny)!
9. Transfer wewnętrzny (?-)
10. Wielkość cache/bufora !(-)
11. Obroty talerzy (?-)
12. Obciążalność napięć !
13. Format szerokości 3,5'', 2,5 ''

! – ważny ? – czy konieczny? - może być niedostępny na dysku

S.M.A.R.T. (ang. Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology) –
system monitorowania i powiadamiania o błędach działania twardego dysku.

S.M.A.R.T monitoruje wiele parametrów dysku twardego co pozwala mu na bieżąco oceniać

stan urządzenia. Monitorowanie obejmuje m.in.:

 liczbę cykli start/stop (Start_Stop_Count)

 sumaryczny czas pracy dysku (Power_On_Hours)
 temperatura dysku (Temperature_Celsius)
 liczbę naprawionych błędów ECC (Hardware_ECC_Recovered)
 liczbę błędów transmisji w trybie Ultra-DMA
(UDMA_CRC_Error_Count)
 liczbę błędów operacji seek (Seek_Error_Rate)

NCQ (ang. Native Command Queuing) – sposób optymalizacji pracy dysku

twardego polegający na zmianie kolejności zadań zapisu i odczytu podczas
współpracy kontrolera i dysku, tak aby zadania były wykonywane przy
minimalnym czasie pozycjonowania głowic dysku. Pozwala to uzyskać
większą wydajność podczas dużych obciążeń, zmniejszając przy okazji
mechaniczne zużycie dysku.
Dysk twardy z NCQ nie używa tego trybu, jeśli kontroler sprzętowy lub
sterownik kontrolera nie obsługują NCQ. Kontrolery sprzętowe SATA
II standardowo obsługują NCQ. System operacyjny Microsoft Windows
XP wymaga instalacji odpowiedniego sterownika obsługi NCQ, natomiast
systemy Microsoft Windows Vista i późniejsze obsługują NCQ natywnie.
1.1.4. Najważniejsze cechy dysków

Klasyczne dyski twarde opisywane są za pomocą następujących parametrów:

Format szerokości – wielkość dysku: urządzenia 3,5" wykorzystuje się w
komputerach stacjonarnych, 2,5" w notebookach.

Prędkość obrotowa (RPM) – prędkość z jaką kręcą się talerze dysku.

Przekłada się na wyższą wydajność urządzenia. Najwolniejsze dyski pracują
obecnie z prędkością 4200 obr./min, klasyczne modele notebookowe 5400
obr./min, do pecetów stacjonarnych 7200 obr./min i 10 000 obr./min (model
WD Raptor i Velociraptor), natomiast modele z interfejsem SAS 10 i 15 tys.
obr./min.

Bufor lub pamięć podręczna usprawniająca przepływ danych do i z dysku. Od

2 do 64 MB. Generalnie im więcej pamięci podręcznej, tym wydajność
komputera z takim dyskiem może być wyższa - nie należy jednak przeceniać
tego parametru, bo lepsza konstrukcja z mniejszym buforem może być szybsza.

Interfejs – starszy PATA, czyli paralel ATA, nowszy SATA (150 MB/s) lub
SATAII (300 MB/s). Dyski do zastosowań profesjonalnych mają interfejs SAS,
który wymaga innego kontrolera.
Pojemność – podawna w GB (gigabajtach) i TB (terabajtach). Najczęściej, po
sformatowaniu dysku w systemie odkrywamy, że dysk oferuje mniejszą
pojemność niż deklaruje producent - np: zamiast 500 GB, pojemność wynosi
jedynie 465 GB.

Pojemnosci dyskow - ???

No i stąd całe zamieszanie. Zostaje jednak problem wielkości marketingowej

dysków twardych. Fizycznie wygląda to tak dla dysków twardych. Kupujemy
250GB, zachodzimy do domu, format c i okazuje się, że baba w sklepie dała
nam mniejszy niż kupowaliśmy. Pasowałoby reklamować
Jak to wygląda dla dysków o pojemności od 250GB wzwyż faktycznie? Może policzymy:
250 GB
250 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 232,83 GB

320 GB
320 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 298,02 GB

500 GB
500 000 000 000 / 1024/ 1024 / 1024 = 465,66 GB

640 GB
640 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 596,04 GB

750 GB
750 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 698,49 GB

1 TB
1 000 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 931,32 GB

1,5 TB
1 500 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 1396,98 GB

2 TB
2 000 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 1862,64 GB

2,5 TB
2 500 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 2328,30 GB

3 TB
3 000 000 000 000 / 1024 / 1024 / 1024 = 2793,96 GB
Liczba talerzy – liczba nośników danych we wnętrzu dysku – od 1 do 4. Dyski
mające jeden talerz są mniej awaryjne, cichsze i lżejsze. Nie wszystkie strony
talerza muszą być wykorzystane. Dla przykładu, jeżeli producent opracował
technologię zapisu 300 GB na talerz, może produkować modele dwutalerzowe o
pojemności 600 GB i 450 GB – w tym drugim wypadku konstrukcja ma jedną
głowicę mniej, a jedna strona jednego talerza jest niewykorzystana.

Średni czas dostępu - czas w milisekundach upływający od momentu żądania

dostępu do danych do chwili otrzymania ich – dla klasycznych dysków parametr
ten wynosi od 7 do 20 ms. Dla dysków SSD jest to w teorii poniżej 1 ms.

MTBF - Mean Time Between Failures - Średni czas między awariami.

Określany na podstawie badania statystycznego

W wypadku dysków zewnętrznych

Interfejs komunikacyjny z PC – USB, eSATA, FireWire (FW800). Im ich
więcej, tym bardziej uniwersalny dysk, ale i droższy. W praktyce interfejsy inne
niż USB dość rzadko są wykorzystywane.
Zalety dysków SSD:
szybsze tempo zapisu/odczytu danych – od 90/150 MB/s do 200/260 MB/s,

niemal zerowy czas dostępu do danych - nie większy od 1 ms, co kolosalnie

wpływa na wydajność (nawet modele o beznadziejnych parametrach w
praktyce pracują znacznie lepiej niż można by się po nich spodziewać),
zwłaszcza w zastosowaniach serwerowych, gdzie istotnym parametrem jest
ilość operacji na sekundę

brak części ruchomych - zmniejszona awaryjność,

mniejsze zużycie prądu - dłuższa praca na zasilaniu bateryjnym w
notebookach
całkowicie bezgłośna praca
niska temperatura pracy

Wady dysków SSD:

olbrzymia cena – min 400 zł za średniej jakości dysk o pojemności 64 GB to
zdecydowanie zbyt drogo dla większości użytkowników

zużywanie się komórek pamięci - po przekroczeniu pewnej liczby cykli

kasowania, dane zostają zapisane na stałe (defragmentacja dysku SSD nie
tylko nie przynosi żadnego pożytku, lecz jest wręcz szkodliwa), czyli dysk
staje się w praktyce bezużyteczny. Stąd, aby wszystkie wchodzące w skład
urządzenia zużywały się równomiernie, kontroler dysku nadzoruje
równomierne rozsiewanie danych oraz na bieżąco wykrywa uszkodzone
bloki, zastępując je zapasowymi. Żywotność obecnie sprzedawanych dysków
SSD w wypadku typowych domowych zastosowań nie powinna być mniejsza
niż 5 lat.

Dostępne na rynku SSD wykonane są z dwóch rodzajów układów pamięci.

Tańsze są modele wykorzystujące kości typu MLC (Multi Level Cell),
cechujące się tym, że w każdej komórce pamięci może występować
jednocześnie kilka stanów napięcia, co pozwala zapisać w nich naraz kilka (dwa
lub trzy) bitów informacji. Żywotność tego typu pamięci określana jest na 10
tys. cykli kasowania. Drugi typ pamięci flash to SLC (Single Level Cell) - w
jednej komórce pamięci przechowuje tylko jeden bit informacji. Kości SLC
wytrzymują do 100 tys. cykli kasowania i są kilka razy szybsze od MLC. Są też
znacznie droższe.
Obecnie obserwuje się stały wzrost jakości produktów Samsunga (90%
obecnych na rynku modeli ma elektronikę wyprodukowaną przez Samsunga), a
konkretnie lepiej działające kontrolery. Efektywność dysków, w szczególności
typu MLC, w znacznej mierze uzależniona jest od wydajności kontrolera.
Starsze modele potrafiły się zacinać przy występowaniu jednocześnie zbyt wielu
odwołań do dysku.