Ποιοτική Μεθοδολογία

Η μέθοδος της ερμηνευτικής φαινομενολογικής

ανάλυσης (IPA))
Εποπτεία και στήριξη στην εκπόνηση ποιοτικών
ερευνών

Αυτές οι εισαγωγικές διαφάνειες είναι προϊόν

επεξεργασίας των διαλέξεων που παραδίδω σε
διάφορους εκπαιδευτικούς θεσμούς.

Προσφέρω εποπτεία και στήριξη για την εκπόνηση

της δικής σας ποιοτικής εργασίας στην ψυχολογία
και τις κοινωνικές επιστήμες.
Για να επικοινωνήσουμε

Info [at] gkesisoglou [dot]gr

Εισαγωγή στην ΙΡΑ:

Ενδιαφέρον για την κατανόηση της προσωπικής βιωμένης εμπειρίας

– Πως ήταν το Χ για εκείνο το πρόσωπο;
– Πως κατανοούν αυτό που συμβαίνει;
– Λεπτομερής ιδιογραφική ανάλυση: έμφαση στην ιδιαιτερότητα &
μοναδικότητα της εμπειρίας του ατόμου
– Εστιάζει στο νόημα, δηλαδή στον τρόπο που οι άνθρωποι
αντιλαμβάνονται και κατανοούν τον κόσμο, τις εμπειρίες τους και τον
εαυτό τους.
– Προσπαθεί να διατηρήσει πλήρως αυτή την εγκυρότητα της αντίληψης
του κόσμου που έχουν οι συμμετέχοντες (όσο παράξενη ή γραφική να
είναι...)
Δουλεύει καλά με: υπαρξιακά, καυτά θέματα, καινούρια, αμφίσημα,
διεργασίες που συνεχίζονται
χρησιμοποιείται από ερευνητές στους τομείς της ψυχολογίας υγείας, της
κλινικής ψυχολογίας, της συμβουλευτικής ψυχολογίας και της κοινωνικής
ψυχολογίας, κ.α.
Οι 3 προκείμενες της IPA

– Φαινομενολογία: έναντι της αδυναμίας να αποκτήσουμε άμεση

πρόσβαση στον κόσμο ή την ζωή των συμμετεχόντων στην έρευνα,
Στόχος είναι να διερευνήσουμε την εμπειρία & αντίληψη των
συμμετεχόντων από την δική τους προοπτική
– Ερμηνεία: Η προσπάθεια αναφοράς για την εμπειρία των
συμμετεχόντων αναπόφευκτα παραμορφώνεται, Συνέπεια της
προοπτικής για τον κόσμο του ερευνητή --> Αναστοχαστικότητα.
– Ιδιογραφική (όχι νομοθετική) προσέγγιση! Μεγάλο ενδιαφέρον για τις
λεπτομέρειες & αποχρώσεις της κάθε περίπτωσης, διστακτικότητα για
εύκολες γενικεύσεις.
Φαινομενολογία
 Η Φαινομενολογία ως φιλοσοφικό κίνημα (Husserl,
Heidegger, κα) τον 20ο αιώνα, υποστήριζε ότι πρέπει να
«βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι», να προσπαθούμε να
αναγνωρίσουμε αυτό που υπάρχει και να αποφεύγουμε να το
αναγάγουμε σε κάτι άλλο, μέσα στις δικές μας αγκύλες.
 Η φαινομενολογία ασχολείται λοιπόν με τα φαινόμενα που
προβάλλουν στη συνείδησή μας καθώς συμμετέχουμε στον
κόσμο ολόγυρά μας.
 Η χρήση της φαινομενολογίας στην ποιοτική προσέγγιση
σημαίνει οτι ως ερευνητές επιθυμούμε να εξερευνήσουμε την
προσωπική αντίληψη του ατόμου για ένα γεγονός έτσι όπως
αυτή μας προσφέρεται, έτσι όπως τη βιώνει μέσα σε
συγκεκριμένα πλαίσια και συγκεκριμένες χρονικές στιγμές.
 Δεν προσπαθούμε να ‘αντικειμενικοποιήσουμε’ την εμπειρία
του ατόμου και να την αποδώσουμε σε κάποια αιτία ή να
γενικεύσουμε αποτελέσματα για έναν πληθυσμό (όπως στην
ποσοτική ανάλυση).
 Ο ρόλος της ερμηνείας

•
Κάθε περιγραφή αποτελεί μια μορφή ερμηνείας
•
Την ίδια στιγμή που παρατηρούμε την εμπειρία του ατόμου με
φαινομενολογικό τρόπο, χρησιμοποιούμε σαν εργαλείο μας την
ερμηνεία.
•
Όταν προσπαθούμε να εισχωρήσουμε στον προσωπικό κοσμο του
συμμετέχοντα και να εντοπίσουμε τα νοήματα των εμπειριών του, η
‘πρόσβαση’ μας ως ερευνητές εξαρτάται από την ερμηνευτική μας
ικανότητα.
•
Γι’ αυτό τον λόγο, στην ερμηνευτική φαινομενολογία, η
υποκειμενικότητα του ερευνητή, δηλαδή ο τρόπος που συλλαμβάνει
τα νοήματα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.
•
Καλό είναι να αναδεικνύεται η υποκειμενικότητα, ώστε να καθίστανται
διαφανείς και οι προκαταλήψεις που φέρει στη διαδικασία της
ερμηνείας & της ανάλυσης
•
Ερμηνευτικός κύκλος: τα μέρη και το όλο
•
Ενσυναισθητική ερμηνεία: περιγραφική κατανόηση του βιώματος
•
Ερμηνευτική της καχυποψίας: κριτική εμβάθυνηση
Μεθοδολογία της IPA
Ερευνητική Ερώτηση: αναζητά φαινομενολογικά βίωμα ή εμπειρίες
Συλλογή Δεδομένων:
– Εμπρόθετη ομοιογενής δειγματοληψία: Αναζητούμε
συμμετέχοντες που έχουν βιώσει το φαινόμενο υπό διερεύνηση
(όχι τυχαία δειγματοληψία)
Μικρά δείγματα (5-6 συμμετέχοντες συνήθως)
– Ευέλικτος ερευνητικός οδηγός: με ημι-δομημένες συνεντεύξεις
Κατά λέξη απομαγνητοφώνηση του υλικού των συνεντεύξεων
Αφηγηματική Αναφορά (νατουραλιστική, 'πλούσια', πυκνύ περιγραφή
και
– Κατασκευή πίνακα IPA που περιλαμβάνει τα κυριότερα θέματα
σε διάλογο με αυτολεξεί αποσπάσματα από το υλικό
Αναλυτικά Βήματα στην IPA (Smith, 2003)
1. Διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε τις (αυτολεξεί) απομαγνητοφωνήσεις και
κάνουμε περιγραφικές σημειώσεις (στο περιθώριο, αριστερά/δεξιά) για
ενδιαφέρουσες και σημαντικές απαντήσεις. Στο βήμα αυτό καταγράφουμε τους
δικούς μας συνειρμούς (μια πρώιμη ερμηνεία)
– Περιγραφικά σχόλια
– Γλωσσικά σχόλια
– Εννοιολογικά σχόλια
2. Προσδιορίζουμε τα αναδυόμενα θέματα (στην άλλη πλευρά του περιθωρίου)
από την απομαγνητοφώνηση και τις πρώτες σημειώσεις.
3. Οργανώνουμε τα θέματα που προσδιορίσαμε σε συστάδες (ποια είναι τα κοινά
τους;) που είναι σε ανώτερο επίπεδο, και τα ονοματίζουμε, με ετικέτες
– Αφαίρεση
– Υπαγωγή
– Πόλωση
– Καταμέτρηση
– Λειτουργία
Αναλυτικά Βήματα στην IPA (Smith, 2003)

4. Καθορίζουμε τα θέματα ανώτερης τάξης (δηλ. αυτά που ενσωματώνουν

περισσότερα πρωταρχικά θέματα) και τα ονοματίζουμε ανάλογα, ώστε να είναι
διακριτά.
5. Σχεδιάζουμε έναν πίνακα περίληψης που συμπεριλαμβάνει τις ετικέτες των
συστάδων μαζί με τις ετικέτες των θεμάτων ανώτερης τάξης (και αποσπάσματα
και αναφορές στο πού βρίσκονται τα σχετικά αποσπάσματα στην
απομαγνητοφώνηση).
 Παράδειγμα του Πίνακα Περίληψης

Θέμα Ανώτερης Τάξης 1

Όνομα Θέματος λέξη κλειδί/σύντομο απόσπασμα σελ. & αριθμός
γραμμής.
Όνομα Θέματος λέξη κλειδί/σύντομο απόσπασμα σελ. & αριθμός
γραμμής.
Όνομα Θέματος λέξη κλειδί/σύντομο απόσπασμα σελ. & αριθμός
γραμμής.
Θέμα Ανώτερης Τάξης 2
Όνομα Θέματος λέξη κλειδί/σύντομο απόσπασμα σελ. & αριθμός
γραμμής.
Όνομα Θέματος λέξη κλειδί/σύντομο απόσπασμα σελ. & αριθμός
γραμμής.
Όνομα Θέματος λέξη κλειδί/σύντομο απόσπασμα σελ. & αριθμός
γραμμής.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία IPA

Willig, C. (2015). Ποιοτικές Μέθοδοι Έρευνας στην Ψυχολογία: Εισαγωγή.

Αθήνα: Gutenberg.
 Smith J.A. (2003). Qualitative Psychology: A Practical Guide to Methods.
London: Sage.
 Smith JA, Flowers P. & Larkin M (2009). Interpretative Phenomenological
Analysis: Theory, Method, Research. London: Sage.
●
Smith, JA and Osborn, M. (2008). Interpretative phenomenological analysis.
In JA) Smith (ed), Qualitative Psychology. London: Sage. (2nd ed)
●
Καστράνη, Θ., & Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2013). Η έμφυλη διάσταση της
ψυχικής οδύνης: μια ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση της εμπειρίας
πελατισσών συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας. Hellenic Journal Of
Psychology, 10, pp. 1-23. Διαθέσιμο στο:
http://www.pseve.org/journal/UPLOA)D/Kastrani10a.pdf
 http://www.psyc.bbk.ac.uk/ipa/: η σελίδα του J.A). Smith στο Birkbeck